Уладз│м│р М│калаев│ч Шыц│к. Трансплутонавыя афел││*
---------------------------------------------------------------------
У.Шыц│к. "У час не вярнул│ся", "Мастацкая л│таратура", М│нск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л│пеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромав возьмуць старт вял│зныя зоркал╕ты │
нак│руюцца да дал╕к│х галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца вжо в наступным стагоддз│, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы вжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╕тчыкав у бясконцай прасторы. Аб │х прыгодах,
л╕се │ знаходках расказваецца в гэтым зборн│ку фантастычных апавяданняв.
______________
* Афел││ - найбольш аддаленыя ад Сонца пункты арб│т планет або камет.
Выкл│к в│дэафона прагучав меладычна, як л╕гк│ музычны акорд. Засвяц│вся
экран, │ на │м узн│к твар радыста планетал╕та.
- Праз чвэрць гадз│ны сувязь з Плутонам, - напомн│в радыст.
- Дзякую, - адказав Зыль │ выйшав з каюты.
Рэйсавы планетал╕т Зямля - Плутон м│нув ужо арб│ту Нептуна. Да
канечнага пункта заставалася всяго некальк│ дз╕н, │ выкл│каць Плутон п│льнай
патрэбы не было. Тым больш што экспедыцыю з Капэлы там чакал│ не раней як
тыдн│ праз тры. Ус╕ гэта Зыль добра ведав │ вс╕ ж папрас│в кап│тана
планетал╕та, каб яго звязал│ са сва│м касмадромам. ▓м у апошн│ час ус╕
часцей │ часцей авалодвала незразумелае нецярпенне. Што гэта - нервы?
В│даць, працяглае знаходжаннне на дал╕кай │ незаселенай планеце не прайшло
бясследна. Зыль не став звяртацца да медыкав. Маючы час, ╕н проста рашыв
адпачыць на Зямл│. Здавалася, адпачынак пайшов на карысць. Але прыйшло
паведамленне, што вяртаецца зоркал╕т, │ ╕н адчув, што яго месца там, на
касмадроме Плутона.
Хваляванне не зн│кла нават пасля працяглага знаходжання на Зямл│. ин
разумев, што кал│ так будзе │ надалей, то вс╕ ж давядзецца звярнуцца да
медыкав. А в │х прысудзе ╕н не сумнявався. Прыйдзецца назавс╕ды разв│тацца з
Плутонам.
Гэтыя думк│ был│ асабл│ва балючым│. Жыцц╕ завс╕ды │шло м│ма яго. ин ужо
быв звыкся са сва│м л╕сам, справна н╕с службовыя абавязк│, не марачы н│ пра
што │ншае. Але, кал│ пачынав працу на Плутоне, ╕н быв маладзейшы │, напэвна,
больш моцны духам. А зараз? Зараз яму вжо не адолець новую справу, бо яна
будзе яшчэ больш дал╕кая ад той ягонай кол│шняй юначай мары.
- Аб чым сумуеце, кап│тан?
Зыль адчув руку на сва│м плячы │ аз│рнувся.
Незна╕мы чалавек у форме астрал╕тчыка шчыра всм│хався. Зыль усм│хнувся
в адказ │ сказав:
- Нават сам не ведаю: ц│ то аб м│нулым, ц│ то аб будучын│.
- Тады нармальна, - незна╕мец засмяявся │, к│внувшы галавой на
разв│танне, пайшов далей па кал│доры.
А Зыль адчув н│якаватасць. ин н│як не мог прывыкнуць, што яго,
начальн│ка касмадрома на Плутоне, ведае, напэвна, уся Зямля, што людз│,
сустракаючыся, │мкнуцца выказаць яму сваю павагу │ с│мпатыю, як вось гэты
незна╕мец. ин не разумев, што прыкметнага ╕сць у яго асобе. ▓ншая справа,
каб на яго месцы быв астрал╕тчык. Прафес│я гэтых людзей была для яго марай,
бо з ранн│х год ╕н сам рыхтавався да яе. ин быв бл│зка да сва╕й мэты -
вучывся в школе пазапланетных сувязей. Але здарылася непрадбачанае. Перад
самым выпускам на апошн│м медыцынск│м аглядзе врачы вынесл│ безапеляцыйны │
суровы прысуд - за межы Сонечнай с│стэмы не выпускаць.
Пазней ╕н зразумев, што медык│ не магл│ сказаць │накш. Наврад ц│ ╕н
адолев бы шматгадовае знаходжанне в абмежаванай прасторы зоркал╕та. Гэта яму
адкрылася пасля таго, як ужо трап│в на Плутон │ вбачыв карабель, што
вярнувся з прасторы.
А тады яму было вельм│ крывдна. Назначэнне на Плутон ╕н спачатку прыняв
як пачэсную ссылку, │ на першым часе здарал│ся хв│л│ны, кал│ ╕н быв гатовы
адмов│цца ад сва╕й прафес││ канчаткова, выбраць нешта │ншае. ин не хацев
палав│ну чаго-небудзь, яму патрэбна было тольк│ цэлае.
Аднак што такое палав│на │ што такое цэлае? Чым │х вымяраюць? Не
адлегласцям│ ж ад Зямл│ да Плутона, дзе ╕н зараз працуе, або ад Зямл│ да
Капэлы, з якой невзабаве вернецца экспедыцыя? Мера тут нейкая │ншая. Давней
гаварыл│, што яна залежыць ад самога чалавека, бо цэлае ╕сць павсюдна, яго
трэба вмець тольк│ знайсц│. А ╕н з гэтым пагадз│цца не можа.
М│нал│ гады. Абавязк│ начальн│ка касмадрома не вымагал│ шмат клопатав.
Усю будз╕нную справу выконвал│ автаматы, як│я цудовна арыентавал│ся в
складанай касмадромнай тэхн│цы. Уласна Зыль брався за работу, кал│ мевся
прыбыць зоркал╕т. Увесь астатн│ час ╕н │ яго нешматл│к│я памочн│к│ займал│ся
сва│м│ справам│ - кожны мев люб│мую гал│ну навук│ або тэхн│к│.
Жыл│ │ працавал│ в будын│не, якая была падобна на касм│чны карабель │
знешне, │ внутры. Цэнтральны пульт, салон, каюты, машыннае │ лабараторнае
аддзяленн│ - менав│та гэта падабенства, дапасаванае да саправдных знешн│х
касм│чных умов, у свой час прываб│ла Зыля.
ин не шкадавав аб Зямл│. Родных у яго не было, а большасць з
сябров-аднагодкав, з як│м│ ╕н вучывся, стал│ астрал╕тчыкам│ │ пак│нул│
планету. Яны надовга, кал│ не назавс╕ды, разв│тал│ся з Зямл╕й. ин застався
адз│н з ус╕й групы │ л│чыв, што, каб не здрадз│ць │х агульным юначым марам,
пав│нен быць у прасторы. Плутон - гэта амаль мяжа, за якой яна пачынаецца,
кал│ не л│чыць афел│яв камет. ▓ вярнуцца ╕н зможа тольк│ тады, кал│
прыляц│ць хаця б першы з сябров - В│ктар Рабцэв│ч. Але гэта будзе яшчэ
вельм│ не скора.
Зна╕мыя л│чыл│ Зыля дз│ваком, пустэльн│кам. А ╕н хутчэй быв аскетам,
упэвненым, што тольк│ самаадрачэнне дасць яму магчымасць служыць галовнаму,
назавс╕ды выбранаму.
- Каменданта касмадрома на Плутоне выкл│каюць у рады╕рубку...
Зыль уздрыгнув. Задумавшыся, ╕н забывся на заказаную размову са сва│м
намесн│кам. Адказавшы, што чуе выкл│к, ╕н паскорыв крок│.
Да таго, што было вядома раней, намесн│к н│чога новага не дадав. ин
павтарыв змест лазераграмы з зоркал╕та, аб якой Зыль ужо ведав, расказав, як
│дзе падрыхтовка да сустрэчы.
Зыль не думав, што гэтыя некальк│ месяцав расстання са сва│м│
таварышам│ так падзейн│чаюць на яго. ин довга не адпускав намесн│ка ад
апарата, распытваючы, што │ як. Для яго важнай │ бл│зкай была кожная
дробязь. В│даць, намесн│к здагадався пра гэта, бо будучы звычайна чалавекам
негаварк│м, зараз не скуп│вся на словы. А Зыль ус╕ пытав:
- А яшчэ што?..
- Больш, здаецца, н│чога вартага вваг│, - нарэшце здався намесн│к. -
Х│ба тольк│... - ин на момант запнувся. - Але гэта, бадай, не│стотна.
- Што - тольк│?.. - спытав Зыль.
- Невзабаве пасля лазераграмы наша станцыя прыняла │ рады╕граму з
зоркал╕та. Правда, мы яе не расшыфравал│, вельм│ скажоная. Але гэта │ не
важна. В│даць, яны на всяк│ выпадак дубл│равал│ першае паведамленне.
Зыль згадз│вся │, разв│тавшыся, пак│нув рубку.
Надыходз│в час абеду, │ ╕н нак│равався в салон. Там ужо было людна. Ад
стол│кав, дзе заставал│ся свабодныя месцы, адразу пачулася:
- Да нас, кап│тан!
Разгуб│вшыся ад агульнай уваг│, Зыль паспяшався сесц│ на першае месца,
якое трап│ла. Яго суседзям│ аказал│ся супрацовн│к│ станцы│ на Арыэл│ -
спадарожн│ку Урана. Яны вжо ведал│, што ╕н гаварыв з Плутонам, │ адразу
пац│кав│л│ся:
- Як там, з Капэлы?
- Чакаем, - коратка адказав Зыль │ падумав, што ╕н больш ахвотна
паслухав бы │х. Гэтым людзям было пра што расказаць. ▓х жыцц╕ праходз│ла в
пастаянных сутыкненнях сам-насам з чужой │ грознай прыродай. Яны был│
даследчыкам│, першаадкрывальн│кам│. У │х будз╕ннасц│ была тая рызыка, якой,
шчыра кажучы, часта неставала яму.
Зыль разумев, што в сорак з л│шн│м гадов да чалавека пав│нна прыйсц│
разважл│васць. ▓ вс╕ ж н│чога не мог з сабой зраб│ць. Бо не хацев пагаджацца
са сва│м жыцц╕м, у як│м ус╕ было расп│сана на шмат часу наперад. А яму, як │
мног│м ф│з│чна не вельм│ моцным людзям, хацелася, каб нешта здаралася, каб
был│ барацьба │ перамог│.
Людз│ яго часу не люб│л│ дакучаць адз│н аднаму. Убачывшы, што Зыль не
праявляе ахвоты да размовы, субяседн│к│ працягвал│ гутарыць пам│ж сабой. А
╕н ев, слухав, аб чым яны гавораць, │ адчував, як знов пачынае расц│
незадаволенасць сабой.
Умовы жыцця на касм│чнай станцы│, кал│ вакол цябе больш робатав, чым
жывых людзей, як│я да таго ж заняты сва╕й справай, паклал│ адб│так │ на
Зыля. ин прывык разважаць сам з сабой, корпацца в сва│х пачуццях. Адчувшы
незадаволенасць, ╕н адразу паспрабавав адшукаць яе выток│.
Пасля абеду ╕н довга гуляв у дэндрары│, слухав │м│тацыю лясных шумав,
стараючыся пазбыцца свайго настрою. ▓ не мог. Потым не вытрымав │ вярнувся в
рады╕рубку.
- Нявжо не вс╕ перагаварыл│? - пажартавав радыст.
- Ц│ бываюць пабочныя рады╕з'явы пры перадачы лазераграм? - не прымаючы
л╕гкага тону, спытав Зыль.
Радыст здз│в│вся пытанню │ адмовна пак│вав галавой.
- Прашу прабачыць, - сказав Зыль │ выйшав. ин ужо зразумев прычыну
сва╕й трывог│.
Апынувшыся на Плутоне, Зыль адразу сабрав сва│х супрацовн│кав. ин
выслухав рапарты, аддав загады, як│я датычыл│ сустрэчы зоркал╕та, │ тады
папрас│в:
- Раскажыце пра с│гнал.
Радыст адказав, не задумваючыся:
- Думаю, гэта дубляж лазераграмы. С│гнал, аднак, чамусьц│ крыху змян│в
напрамак │ да нас прыйшов ужо в адлюстраваным выглядзе. Таму яго нельга
прачытаць.
В│даць, думка была слушная, бо таварышы падтрымал│ меркаванне радыста.
Н│як│х │ншых зоркал╕тав у радыусе парсека зараз, паводле разл│кав, не
пав│нна было быць. Хваля, на якой прагучав с│гнал, была звычайная, не
аварыйная. Значыць, яго перадавал│ в спакойнай абстановцы, справным
апаратам.
Зыль адпусц│в супрацовн│кав. Заставшыся адз│н, задумався. Так, ус│м
было ясна, што гэта такое. А в яго застал│ся сумненн│, не вырашывшы як│х, ╕н
не мог дазвол│ць сабе забыцца на с│гнал. Таварышы не пераканал│ яго.
Лазерная сувязь была вельм│ надзейнай, │ наврад ц│ в эк│пажа зоркал╕та
мелася патрэба звяртацца яшчэ │ да рады╕. Разам з тым, кал│ нават дапусц│ць,
што гэта было зроблена, ус╕ ровна выкл│кала здз│вленне памылка в нак│раванн│
рады╕промня. На зоркал╕це ведал│, дзе знаходз│цца Плутон, вельм│ дакладна.
Яны не магл│ паслаць с│гнал убок, спадзеючыся, што ╕н выпадкова ад нечага
адаб'ецца │ тады вжо трап│ць на месца. ▓ншая справа, кал│ яны не ведаюць
каардынат. Але гэта проста немагчыма. Карты месцазнаходжання не тольк│
планет, а │ вс│х вядомых зорак у Сусвеце был│ складзены на сотн│ гадов
наперад. Так│я карты, безумовна, знаходз│л│ся │ на борце зоркал╕та, аб чым
сведчыла сама лазераграма. Не, напэвна, правда была на баку яго памочн│кав.
Вывевшы з гаража всюдыход, Зыль адправ│вся паглядзець на свае вочы
пасадачную пляцовку касмадрома. ин ехав, не запальваючы пражэктарав,
даверывшы к│раванне электроннаму вадз│целю. Ярк│я агн│ станцы│ адз│н за
друг│м зн│кал│ за бл│зк│м гарызонтам. Чорнае неба, здалося, насунулася на
планету, н│бы сц│скаючы яе в сва│х нячутных │ разам з тым непрыемных
абдымках. Здавалася, усюдыход повз у вузкай шчыл│не, што яшчэ засталася
пам│ж небам │ паверхняй Плутона. Гэта быв ф│з│чны падман, Зыль сутыкався з
│м кожны раз, кал│ выб│рався в паездку па планеце, │ кожны раз, аднак,
успрымав яго як рэальнасць. Каб пазбав│цца гэтага адчування, ╕н загадав
машыне спын│цца │ вылез з яе.
Неба было бяздонным, │ недзе там, у бясконцай вышын│, як уб│тыя,
жавцел│ │ серабрыл│ся гуз│к│-зорк│. Зыль аз│рнувся. Станцы│ вжо не в│даць. У
беспаветранай прасторы Плутона яе асвятленне не давала │ зарыва. Урэшце,
гэта нават лепш. Хутка над станцыяй пав│нна взысц│ камета. Яна ввабрала
вельм│ мала святла з навакольнай прасторы, але пры пэвнай спрактыкаванасц│
яе можна завважыць простым вокам. Зыль довг│я месяцы аддав наз│ранням за
гэтым│ своеасабл│вым│ касм│чным│ целам│. Яны радавал│ яго разнастайнасцю
форм, мудрагел│стасцю арб│т.
Край неба быццам саправды пасвятлев. А можа, гэта тольк│ здалося, бо ╕н
ведав час, кал│ пав│нна з'яв│цца камета. Зыль стаяв │ думав, што некальк│
месяцав за каметай наз│рал│ автаматы. Што яны там нагледзел│? ин хутка залез
ва всюдыход │ шпарка паехав уздовж вял│знай │ гладкай пасадачнай пляцовк│.
Яму можна было │ не ехаць сюды. Пляцовка втрымл│валася як мае быць.
Два-тры кратэры, што втварыл│ся нядавна, заравнавал│ автаматы. Зыль са
здавальненнем адзначыв гэта │ раптам знов успомн│в пра скажоны с│гнал. Не
чакаючы, пакуль вернецца на станцыю, ╕н выкл│кав радыста.
- Ты можаш сказаць, адкуль прыйшов с│гнал? - спытав Зыль.
- Яго прынял│ тры нашы кантрольныя встановк│, - адказав радыст. -
Падобна, што с│гнал адлюстравався ад каметы Крын│чка.
"Вось │ канец тва│м хваляванням, - крыва всм│хнувшыся, падумав Зыль. -
Ус╕ аказалася вельм│ простым. Таварышы, напэвна, дз│вяцца з яго намагання
вбачыць нешта таямн│чае в самай звычайнай з'яве". ▓ знов гэтая думка не
прынесла задавальнення.
На стале ляжал│ здымк│, як│я раб│л│ автаматы, пакуль Зыль адсутн│чав.
Яго захапленне каметам│ спачатку было своеасабл│вым пратэстам на забарону
врачов. Мавляв, хоць так│м чынам я вырвуся далей Плутонавай арб│ты. А потым
╕н па-саправднаму захап│вся гэтым│ касм│чным│ вандровн│кам│, як│я заходз│л│
за Плутон, дзе, кал│ вжо следаваць законам нябеснай механ│к│, хутчэй пав│нна
знаходз│цца планета Трансплутон, чым трансплутонавыя афел││.
Самая бл│жэйшая да Плутона была тая самая Крын│чка. Новай сустрэчы з ╕й
Зыль чакав ужо амаль дваццаць год - яна з'являлася першай каметай, якую ╕н
пачав вывучаць, трап│вшы сюды. ▓ вось, ап│савшы в прасторы агромн│сты эл│пс,
Крын│чка знов вярнулася в сваю першапачатковую кропку. Зараз назва каметы
выкл│кала в Зыля всмешку. Н│якага падабенства з саправдным выглядам. Хутчэй
кашалот або, на крайн│ выпадак, сл│мак. Кал│ яна з вял│кай хуткасцю,
большай, чым звычайна мел│ яе с╕стры, плыве на фоне ц╕мнага неба, яе контур
нагадвае адну з гэтых │стот.
Спачатку Зыля зац│кав│ла хуткасць руху Крын│чк│. А потым, разл│чваючы
яе арб│ту, ╕н прыйшов да вываду, што наступны в│ток камета пав│нна зраб│ць
не па ранейшым шляху, а побач. ▓ кожны раз Крын│чка будзе ап│сваць чарговы
в│ток на новым месцы, хаця афел│й застанецца ранейшым. Кал│ нанесц│ на
паперу яе повны шлях за восем абаротав, то втворыцца нешта падобнае на
кветку, у якой кожная арб│та будзе асобным пял╕сткам. У сва│х зап│сках Зыль
так │ называв Крын│чку - Пял╕стак. ▓ зараз мев магчымасць праверыць сваю
здагадку.
Здымк│, зробленыя автаматам│, пацвердз│л│ разл│к│ Зыля. У астраном││
было нямала выпадкав, кал│ матэматыка │шла наперадзе в│зуальных наз│ранняв.
Так, у прыватнасц│, был│ адкрыты │ Нептун, │ гэты самы Плутон. Але власнае
адкрыцц╕ взрадавала Зыля. ин не прагнув славы. ▓ вывучав каметы тольк│ таму,
што яны яму спадабал│ся. А свайму поспеху радавався, як шахматыст, што в
галаваломнай паз│цы│ пасля довгага │ напружанага роздуму нарэшце знаходз│ць
сярод мноства магчымых варыянтав адз│на прав│льны.
Зыль праглядав здымк│, звярав даты, кал│ яны был│ зроблены. Автаматы
вял│ дакументацыю надзвычай пунктуальна. ▓ Зыль з задавальненнем вычэрчвав
новы "пял╕стак" сва╕й Крын│чк│.
ин ужо быв бл│зк│ да канца работы, як раптам, праглядаючы чарговы
здымак, адчув, што на │м прысутн│чае нешта чужое, невласц│вае камеце. Але
што? Схап│в папярэднюю фатаграф│ю. Не, здаецца, ус╕ на сва│м месцы. А на
наступнай? Што за насланн╕? Камета н│бы выцягнулася в давжыню. Дз│вная
трансфармацыя... Яе можна было б растлумачыць якой-небудзь нязначнай
касм│чнай катастрофай. Але напярэдадн│ в гэтай частцы неба н│чога
незвычайнага не адзначалася.
Зыль адсунув здымк│ │ пайшов у абсерваторыю. Тэлескоп хутка адшукав
камету. Шырокае тупарылае ядро н│бы фасфарасцыравала на вял│к│м экране.
Рухаючыся, яно, як саправдны кашалот, паглынала на сва│м шляху дробныя
зорк│-рыбк│.
Анал│зы сведчыл│, што в складзе Пял╕стка няма металав - адны каменныя
пароды, сцэментаваныя льдом. Гэта надавала камеце в вачах Зыля асабл│вую
прыгажосць. Яна нагадвала яму вял│зны дравляны дом, пабудаваны без адз│нага
цв│ка.
Ад гэтага паравнання Зыль усм│хнувся, а потым злав│в сябе на нейкай
неадпаведнасц│ паравнання. ин нахмурывся: знов чамусьц│ вспомн│вся с│гнал.
Не, трэба вык│нуць яго з галавы... ▓ раптам падумав, а ц│ не занадта многа
супадзенняв ва вс╕й гэтай г│сторы│. Па-першае, с│гнал, блукаючы в прасторы,
пав│нен быв натрап│ць на адносна невял│кае касм│чнае цела - камету.
Па-другое, адб│вшыся ад яе ядра, ╕н знов-так│ пав│нен быв трап│ць абавязкова
на Плутон, як│ таксама займав паравнавча невял│кае месца в прасторы.
Падобным супадзенням Зыль навучывся не давяраць. Яны выкл│кал│ сумненн│
│ патрабавал│ новай праверк│.
Прыборы зап│сал│ час │ напрамак, адкуль была прынята перадача. Был│
вядомы │ каардынаты неба, дзе тады знаходз│лася камета. Паравнавшы гэтыя
даныя, Зыль збянтэжывся. С│гнал, аказваецца, адлюстравався не ад ядра, а ад
нейкай кропк│, якая знаходз│лася давол│ дал╕ка ад Пял╕стка. Гэта было
неверагодна, хваставая частка не магла служыць адб│вальн│кам рады╕промня.
Зыль яшчэ раз праверыв л│чбы. Памылк│ в │х не было. Яна была в вывадах
радыста. Яго апараты прынял│ не адлюстраваны с│гнал. Мяркуючы па всяму, той
прыйшов аднекуль здал╕к, праб│вшыся праз камету. Магчыма, гэта │ сказ│ла
яго. Не выключана │ тое, што с│гнал належыць чужой цыв│л│зацы│, │ таму яго
не здолел│ расшыфраваць.
Урэшце, ламаць галаву над паходжаннем с│гнала - справа супрацовн│кав
▓нстытута пазазямных цыв│л│зацый. Зыль уздыхнув. Яму стала сумна, н│бы ╕н
зараз разв│тався з нечым добрым. ин разумев, што г│сторыя з с│гналам не мела
н│якага дачынення да Пял╕стка, │ разам з тым адчував, што, бадай, больш ужо
не будзе аддаваць Пял╕стку стольк│ вваг│, як раней. Н│быта той не аправдав
нейк│х яго спадзяванняв.
Каб скончыць справу з каметай │ с│гналам, Зыль вырашыв у бл│жэйшы час
падрыхтаваць справаздачу │ адправ│ць яе на Зямлю. Ужо складваючы фатаграф││
каметы, ╕н знов звярнув увагу на яе выцягнуты хвост. Машынальна з│рнувшы на
куток здымка, дзе стаяла дата, ╕н здз│в│вся: с│гнал быв прыняты як раз у
гэты дзень. Зыль адзначыв: яшчэ адно супадзенне. Але матэрыялы не адправ│в.
Да Пял╕стка Зыль ус╕-так│ вярнувся. Гэта здарылася праз тры ц│ чатыры
дн│. Знаходзячыся в абсерваторы│, ╕н не вытрымав │ нак│равав тэлескоп на
камету. Яна па-ранейшаму холадна │скрылася чужым святлом. ▓ тольк│... Зыль
аж чмыхнув ад прыкрасц│. Знов тут утварылася новая ф│гура. Што за прычына?
В│даць, камета захап│ла нейкае цела са значнай масай, │ яно... Зыль хутка
зраб│в здымк│ │ пабег у лабараторыю, дзе знаходз│вся │х самы магутны
павел│чальн│к.
ин не памыл│вся. Камета захап│ла новае цела. Яно, напэвна, паспела вжо
абрасц│ льдом │ таму, в│даць, страц│ла сваю першапачатковую форму. Аднак
Зыль быв перакананы в гэтым, цела не было астэро│дам. Яно нагадвала... Зыль
павял│чвав │ павял│чвав здымак. ▓ раптам у яго аж дух захап│ла. Нягледзячы
на напластаванн│, можна было прасачыць першапачатковую форму цела.
Прадавгаватае, з кальцом на канцы, яно было падобна на... зямны зоркал╕т
м│нулага стагоддзя.
Зыль выключыв павел│чальн│к. ин выйшав з лабараторы│, адчуваючы, як
унутры пал│ць думка: а раптам гэта саправды зямны зоркал╕т?
У б│бл│ятэцы ╕н довга праглядав ф│льмы аб ус│х зоркал╕тах, як│я
кал│-небудзь адправлял│ся в прастору. Частка з │х ужо вярнулася, некаторыя,
як той самы з Капэлы, паведам│л│ аб сабе, пра вяртанне │ншых гаварыць пакуль
рана, бо │х шлях вельм│ довг│.
Зыль ведав, што аб сва│х наз│раннях │ роздуме ╕н пав│нен паведам│ць на
Зямлю. ▓ разумев, што гэта врэшце н│чога │стотнага не дасць. Кал│ ╕н не
вырашыць загадку тут, то на Зямл│ яе тым больш не адгадаюць. Адтуль камету
не вгледз│ш, а на перагаворы будзе патрачана некальк│ дз╕н - лазераграма ад
Плутона да Зямл│ │дзе больш пяц│ гадз│н. За гэты марна патрачаны час
Пял╕стак зн│кне з поля зрочу Плутонавага тэлескопа.
Што ж, хоць гэта │ явнае парушэнне прав│л, ╕н паспрабуе выкарыстаць тыя
нямног│я гадз│ны, як│я дае яму камета. ин паспрабуе сам дабрацца да │сц│ны.
Зыль прыняв за аснову меркаванне, што гэта зямны зоркал╕т. Яму было
пакуль не так ужо важна, як│ ╕н │ адкуль вяртався. Галовнае, што зоркал╕т
чамусьц│ страц│в здольнасць да самастойнага руху в прасторы │ таму мае
патрэбу в дапамозе.
Гэта, бадай, крыху смелы вывад, але, як н│ круц│, │ншага не прыдумаеш.
А за │м следавав друг│ - абавязкова паведам│ць на Зямлю.
Ус╕ вп│ралася в Зямлю.
Зыль уздыхнув. Паславшы справаздачу, ╕н тым самым пазбавляв сябе
адказнасц│ за наступны ход падзей. ин жа тольк│ начальн│к касмадрома, │ в
яго няма в падначаленн│ службы выратавання карабл╕в. Для гэтага │снуюць
спецыяльныя атрады, як│я баз│руюцца в цэнтры Сонечнай с│стэмы. Яны,
безумовна, прыйдуць на дапамогу. Аднак тут ╕сць невял│к│я няввязк│. Першая -
час, як│ спатрэб│цца караблям-выратавальн│кам, каб дабрацца да мэты, │
другая - не выключана, што ╕н наогул памыл│вся │ гэта н│як│ не зоркал╕т.
▓ Зыль вырашыв зраб│ць па-свойму, хай сабе гэта │ будзе службовым
парушэннем. ▓ншага выйсця ╕н не бачыв.
Праз гадз│ну Зыль сабрав свой нешматл│к│ калектыв. Пазна╕м│вшы
таварышав са станов│шчам, ╕н сказав намесн│ку:
- Палячу я, падрыхтуй "Барса".
- Табе нельга, - запярэчыв намесн│к.
- Урачы? - з горыччу спытав Зыль. - А в тых, хто, магчыма, трап│в у
перапл╕т там, у прасторы, можа, здарове яшчэ горшае. - ▓, быццам канчаючы
размову, загадав: - Я склав усе матэрыялы. Паведам│це на Зямлю, кал│
стартую. Зоркал╕т з Капэлы прым│це без мяне.
Пяц│месны "Барс" быв адз│ны карабель, што стаяв на всяк│ выпадак на
касмадроме Плутона. ин мог разв│ваць хуткасць крыху вышэйшую, чым
унутрыс│стэмныя планетал╕ты, але да гэтага часу яму н│ разу не даводз│лася
адрывацца ад Плутона. Зыль не мев дыплома п│лота. К│раваць "Барсам", кал│
здарыцца выпадак, пав│нен быв │ншы. Але │ на гэты раз Зыль парушыв прав│лы,
адправ│вшыся адз│н. У свой час, пазбавлены магчымасц│ скончыць школу
астрал╕тчыкав, ╕н ус╕-так│ асво│в спецыяльнасць п│лота самастойна. ▓ пазней,
ужо на Плутоне, н│бы прадбачачы гэты выпадак, часта заб│рався в каб│ну
"Барса" │ вявляв сябе яго кап│танам. ин вельм│ люб│в космас.
Спяшаючыся, Зыль адразу дав вял│кае паскарэнне. С│ла перагрузк│
прыц│снула яго да крэсла, зацягнула вочы туманам. Праз мутную чырванаватую
заслону ╕н убачыв разв│тальныя агн│ стартавай пляцовк│. Яны был│, як зорк│,
тольк│ в адрозненне ад │х пам│ргвал│, перал│ваючыся рознакаляровым│
│скаркам│. А мо ╕н ужо гэтага не бачыв, а тольк│ вявляв па памяц│.
Разумеючы, што вжо нестае с│лы адольваць гэтыя шматл│к│я "жы", ╕н апошн│м
намаганнем перадав к│раванне автаматам │ пагруз│вся в балючую │ трывожную
дрымоту.
Апрытомнев Зыль не адразу. Спачатку ╕н адчув, як раз-пораз на яго
наплываюць нейк│я незвычайныя хвал│, несучы з сабой давно забытую л╕гкасць,
н│бы в дз│цячым сне, кал│ плывеш над зямл╕й, як птушка. Прыйшл│ на памяць
трэн│ровк│ в час вучобы. Але чаму так баляць рук│ │ ног│? Расплюшчывшы вочы,
╕н са здз│вленнем убачыв, што плавае в паветры, а пад │м - │ крэсла, да
якога ╕н забывся прышп│л│цца, │ пульт з прыборам│, │ │люм│натар, у як│м
бл│шчаць зорныя россыпы. ▓ зараз жа прыйшов боль: лам│ла грудз│, цяжка
пульсавала в галаве.
З │рон│яй адзначыв, што медык│, в│даць, не памылял│ся. ▓ тут жа адчув
радасць, што ╕н аказався мацнейшы, чым пра яго думал│. Не зважаючы на боль,
╕н апусц│вся в крэсла, каб вызначыць месца свайго знаходжання в прасторы.
"Барс" │мчався па зададзеным курсе, дасягнувшы амаль мяжы сва╕й
хуткасц│. Але, каб дагнаць камету, гэтага было мала. Яна н│бы навмысна
заклала в│раж, робячы дзесятк│ тысяч к│ламетрав у гадз│ну.
М│нал│ гадз│ны. Зыль прав╕в │х за карабельным тэлескопам. Пял╕стак,
здаецца, заховвав першапачатковую адлегласць. Зыль ужо хацев уключыць
рухав│к│, каб павял│чыць хуткасць, як раптам успомн│в: гэта ж Пял╕стак. ▓
задав праграму л│чыльнай машыне вызначыць "Барсу" новы курс.
Невзабаве "Барс" пачав паварот убок. Не, не дарэмна Зыль трац│в некал│
час, выл│чваючы арб│ту люб│май каметы. Як бы хутка яна н│ вцякала, у
прасторы вжо вызначана кропка, дзе "Барс" сустрэнецца з ╕ю.
▓ вось надышов час, кал│ "Барс" │ Пял╕стак пачал│ збл│жацца. М│нула
некальк│ дз╕н, │ Зыль завважыв, што цела, якое ╕н пал│чыв за касм│чны
карабель, перамясц│лася - яшчэ бл│жэй да ядра. Яно нявмольна прыцягвала яго,
як магн│там. На всяк│ выпадак Зыль паслав да каметы лакатарны прамень. ин
вярнувся. Цела, захопленае каметай, аказваецца, утрымл│вала метал.
За сутк│ да сустрэчы Зыль ужо не сумнявався, што перад │м зоркал╕т, як│
нейк│м чынам став палонн│кам вял│кай каметы. ▓ в гэты ж час "Барс" пачав
маневр па збл│жэнню, як│ врэшце прыв╕в да стыковк│. Але пам│ж пачаткам │
канцом стыковк│ пралягл│ гадз│ны напружанай працы, дакладных │ небяспечных
маневрав.
Зыль пазнав клас зоркал╕та. Так│я карабл│ будавал│ саправды в м│нулым
стагоддз│, ╕н не памыл│вся тады, кал│ разглядав яго з Плутона. Тры з │х
адправ│л│ся за межы с│стэмы. Адз│н ужо вярнувся - гадов пятнаццаць назад.
Зыль сам сустракав яго на Плутоне. Два астатн│я чакал│ значна пазней. Як│ ж
з │х так нявдала шукае дарогу дадому?
На бартах зоркал╕тав не п│сал│ нумаров або назвав. Напаткаць земляка в
Сусвеце было гэтак жа неверагодна, як чакаць, напрыклад, сустрэчы Месяца з
Фобасам або Ган│медам. А для │стот │ншай цыв│л│зацы│ наша назва не мела
н│якага значэння. Аднак │ для Зыля гэта зараз не мела значэння. Хто б там н│
быв у зоркал╕це, ╕н, напэвна, чакав дапамог│.
У суцэльным мес│ве льдз│нак │ пыл│нак, прыцягнутых вял│знай масай
каметы, Зыль вобмацкам дабрався да вваходнага адсека. Нерашуча, баючыся
хуткай сустрэчы з нечым, в│даць, страшным, можа нават са смерцю, увайшов у
шлюзавую камеру.
Прыборы працавал│ справна. Зыль падышов да ввахода ва внутраныя
памяшканн│ карабля. Зял╕ны агеньчык сведчыв, што там н│чога небяспечнага
няма. Зыль хацев распрануць л╕гк│ аховны касцюм, але перадумав. Адчын│вшы
дзверы, ╕н увайшов у галовны кал│дор. Няярка свяц│л│ нябачныя плафоны. Так
звычайна было, кал│ эк│паж пак│дав зоркал╕т.
Зыль нездарма рыхтавав сябе да космасу, вывучав будову розных касм│чных
карабл╕в. ин ведав, што │ дзе знаходз│цца, │ прамым шляхам пайшов да
цэнтральнай рубк│.
Дзверы в яе был│ адчынены. Яркая пляма святла ляжала на парозе. Зыль
яшчэ не зразумев, у чым справа, а ног│ сам│ паскорыл│ крок│.
Крыху аслеплены, Зыль спын│вся ля ввахода. Рубка жыла як │ мае быць на
карабл│, што │мчыць у прасторы. Пам│ргвал│ │ндыкатары, ледзь чутна шапацел│
апараты, адказныя за внутраны парадак у зоркал╕це. А в крэсле, глыбок│м │
адк│нутым, як ложак, напавляжав... чалавек.
Зыль з вокл│чам к│нувся да крэсла. Чалавек не зварухнувся, не адкрыв
вочы. Зыль углядався в твар чалавека. ин быв немалады вжо, гэты касманавт, -
глыбок│я маршчыны парэзал│ твар │ лоб, с│в│зна пабял│ла некал│ чорныя
валасы. ин ляжав нерухомы │ нейк│ чужы в гэтым акружэнн│ руху │ энерг││,
як│м│ повн│лася вс╕ навкола. Зыль узяв касманавта за руку, спрабуючы
намацаць пульс. Яна была халодная, бязвольная. Зыль пачакав хв│л│ну, другую.
Н│водная жылка не вздрыгнула на руцэ гаспадара зоркал╕та. Але Зыль мог
паклясц│ся, што гэтая нерухомасць - яшчэ не смерць. Бледны, схуднелы твар,
сама ф│гура чалавека, у якой адчувалася ледзь прыкметная напружанасць, - ус╕
сведчыла хутчэй аб глыбокай непрытомнасц│. Яна н│бы напаткала чалавека
раптовна, у час работы каля пульта.
Зыль сев на крэсла, што стаяла побач. Трэба было асэнсаваць станов│шча,
прыдумаць, чым даць рады.
Кольк│ часу прайшло з таго дня, кал│ астрал╕тчык у апошн│ раз правярав
паказанн│ гэтых прыборав? Напэвна, нямала, бо наврад ц│, знаходзячыся побач
з Сонечнай с│стэмай, ╕н адважывся б на сон, падобны на анаб│╕з. Касманавт
зраб│в гэта, напэвна, значна раней. Тады, в│даць, │ была запаволена хуткасць
зоркал╕та. Касманавт баявся, каб выпадкова не праскочыць м│ма. Яго разл│к│,
увогуле, аправдал│ся. Рухаючыся па │нерцы│, зоркал╕т не мог не стаць
здабычай аднаго з целав Сонечнай с│стэмы. А потым ужо автаматы намацал│ в
неабсяжнай прасторы Плутон │ паслал│ туды вестку.
Зыль, не адрываючыся, глядзев на касманавта. ин шукав у │м, чалавеку,
чы╕ жыцц╕ было для яго завс╕ды недасягальнай марай, нейк│я незвычайныя
адметныя рысы. Шукав │ не знаходз│в. Звычайны, як │ все людз│. А як│ ╕н быв
там, у прасторы?
На касмадроме Плутона час ад часу садз│л│ся зоркал╕ты. Зыль сустракав
│х эк│пажы, сачыв, каб был│ захаваны каранц│нныя патрабаванн│. ▓ часам шукав
выпадку бл│жэй пазна╕м│цца з сам│м│ касманавтам│, даведацца, што │м
адкрылася там, ля чужых дал╕к│х зорак?
Касманавты был│ на дз│ва негаварк│я. Спачатку Зыль крывдавав на │х,
думав, гэта ад фанабэры│. Потым зразумев, што крывдуе дарэмна. Гэтыя людз│
стал│ скупыя на словы │ пачуцц│ праз тыя выпрабаванн│, як│я выпал│ на │х
долю. Яны был│ як бы над часам, бо належал│ дзвюм эпохам - той, з якой
выйшл│, │ другой - у якую прыйшл│. Але н│ адна з гэтых эпох не магла
сказаць, што яны належаць менав│та ╕й.
Гэтыя людз│, │х называл│ рэлятыв│стам│, належал│ тольк│ планеце Зямля.
Яны адправлял│ся в прастору │ загадзя хавал│ сва│х бл│зк│х, асуджаючы сябе в
будучым на адз│ноту. Яны вяртал│ся │ вельм│ часта не разумел│ сва│х новых
сучасн│кав, як тыя не разумел│ │х. Яны шмат бачыл│, паспел│ пераацан│ць тое,
што л│чыл│ важным некал│ давно, на Зямл│, у павсядз╕нным жыцц│. Гэта не
праходз│ла бясследна.
Ц│кавнасць Зыля - зус│м зямнога чалавека - яны проста не прымал│,
цэнячы нешта сва╕, адным │м вядомае │ дарагое.
Што │м такое адкрывалася в прасторы? Зыль л│чыв │х жыцц╕ подзв│гам, а
яны, пачувшы гэта слова, звычайна недавменна пац│скал│ плячам│. А можа,
прастора была для │х тым месцам, дзе яны хацел│ знайсц│ сва╕ цэлае?
▓ гэты касманавт... Ц│ дасягнув ╕н сва╕й мары?
Зыль паглядзев на яго │ падумав, што жыцц╕ гэтага чалавека, прынамс│ в
апошн│ час, было нял╕гк│м. Стома, заклапочанасць, нягледзячы н│ на што, не
сцерл│ся з яго твару.
Трэба было нешта раб│ць, дзейн│чаць. Зыль павярнувся да пульта. Як
сведчыл│ с│гнальныя агеньчык│, тольк│ в чатырох каютах был│ людз│. Зыль па
чарзе включав сувязь. На экране кожны раз з'являвся ложак │ чалавек, як│
нерухома, як │ гэты в рубцы, ляжав на │м. А куды дзел│ся астатн│я?
Пад руку Зылю трап│ла кнопка с│гналу агульнай трывог│, │ ╕н нац│снув
яе. Непрыемны гул н│зкага тэмбру, здалося, паповз на яго з ус│х баков. Зыль
сцепанувся, уяв│вшы сабе, як дзейн│чала гэта, кал│ небяспека взн│кала на
самай справе. ▓ паспяшався выключыць с│гнал.
Н│чога навкола не змян│лася, хаця Зыль у глыб│н│ душы спадзявався, што
нешта здарыцца. Касманавты - │ гэты, што быв побач з │м, │ астатн│я, як│х ╕н
знов убачыв праз тэлесувязь, - на с│гнал трывог│ не адрэагавал│. Зыль яшчэ
раз з│рнув на прыборы │ падумав, што трэба агледзець карабель. ин паднявся з
крэсла, зраб│в крок да дзвярэй │ спын│вся. На парозе стаяв робат.
- Ты хто?.. - разгуб│вся Зыль.
- Меф│стофель... - флегматычна адказав робат.
Апамятавшыся, Зыль засмяявся: робат саправды быв вельм│ падобны на
свайго славутага ц╕зку: мев бараду │ нарасц│ над │лбом, як│я нагадвал│ рог│.
- А ты хто? - пасля павзы в сваю чаргу спытав робат, уважл│ва гледзячы
на Зыля.
- Зямлян│н.
Збоку гэтая размова магла здацца кам│чнай. Але Зыль разумев, што тут не
да жартав. Робат, магчыма, быв зараз адз│ным сведкам усяго таго, што
здарылася з зоркал╕там │ яго эк│пажам.
- Я зямлян│н, - павтарыв ╕н, - на Плутоне прынял│ ваша паведамленне.
Робат мавчав.
- Раскажы, хто вы │ што з вам│ здарылася, - дадав Зыль. Размавляць праз
шлемафон было нязручна, │ ╕н пачав расшп│льваць гермашлем.
Флегматычны робат раптам страпянувся │ засцерагальна вск│нув руку.
- Скафандр ск│даць нельга, - пачув Зыль у навушн│ках нечакана рэзк│
голас робата.
- Чаму? - запытав ╕н.
- Атмасфера планеты Зял╕нага сонца трап│ла внутр карабля, - адказав
робат, супако│вшыся знов.
Гэта было вжо нешта новае. Зыль сев │ загадав:
- Як назва зоркал╕та? Я чакаю!
Робат нарэшце пак│нув месца ля дзвярэй │ пакрочыв да края пульта, дзе
размяшчалася мноства пераключальн│кав │ кнопак. ин выбрав адну з │х.
Нац│снув.
- Я - "Салют", я - "Салют", - прагучала в рубцы.
А Зыль успомн│в │ зоркал╕т, што мев гэту назву, │ │м╕ны касманавтав,
як│я адправ│л│ся на │мудал╕к│я прасторы Сусвету.
- Набл│жаемся да пятай планеты Зял╕нага сонца. Там ╕сць разумнае
жыцц╕...
Робат уключыв дз╕нн│к карабля. Ц│кава было б паслухаць усе зап│сы.
Аднак кольк│ для гэтага спатрэб│цца часу? Зылю ж трэба было зараз даведацца
пра галовнае: што здарылася з эк│пажам. ин устав, выключыв дз╕нн│к,
павярнувся да робата:
- Меф│стофель, я хачу паслухаць цябе.
Той павярнувся да чалавека.
- Хто гэта? - спытав Зыль, паказваючы на гаспадара рубк│.
- Ран, - адказав Меф│стофель.
"Старшы п│лот", - успомн│в Зыль.
- У атмасферы планеты Зял╕нага сонца раптам з'яв│лася атрута. Для нас.
Яе прынесла вывяржэнне вулканав, - робат крыху ажыв│вся, пачав хутчэй
вымавляць словы: - Людз│ з планеты не магл│ дапамагчы. Яны гаварыл│: вы
будзеце довга спаць.
- ▓ ты? - здз│в│вся Зыль.
- Не - зямляне, - растлумачыв Меф│стофель. - Мне гаварыв Ран. У час
вывяржэння ╕н адз│н быв на борце.
- Дзе астатн│я? - успомн│в Зыль пустыя каюты.
- Людз│ планеты пак│нул│ │х у сябе. Будуць спрабаваць выратаваць. -
Меф│стофель знов намацав нейк│ тумблер, пстрыкнув │м.
На сцяне засвяц│вся невял│к│ экран, паказався твар чалавека. Зыль
пазнав Рана, тольк│ намнога маладзейшага за таго, як│ зараз ляжав у крэсле
каля пульта. "Кольк│ ж год прайшло, кал│ нават у анаб│╕зе ╕н так прыкметна
састарэв?" - падумалася Зылю.
А Ран загаварыв з экрана:
"Няшчасны, не прадбачаны н│к│м выпадак спын│в наша зна╕мства з гэтай
цудовнай планетай у самым пачатку. Жыхары называюць яе ▓нз│. Мы встанав│л│
кантакт, навучыл│ся разумець адз│н аднаго. Адбылася першая высадка. На жаль,
яна аказалася апошняй. Небяспек│ не чакал│ н│ яны, н│ мы. Гэта атрута
падзейн│чала тольк│ на <нас. Яна выкл│кае в чалавека стан, падобны на
анаб│╕з - у шмат разов замаруджваюцца все працэсы в арган│зме. Але в
адрозненне ад штучнага анаб│╕зу, з гэтага мы не ведаем, як выйсц│. Не
ведаюць │ жыхары ▓нз│. Я адз│н быв у карабл│, кал│ гэта здарылася. ▓ мы
дамов│л│ся: палову эк│пажа я павязу на Зямлю, каб паспрабаваць вярнуць да
нармальнага жыцця. А астатн│х яны паспрабуюць выратаваць сам│.
Дзеля чаго я згадз│вся на гэта? Зямля пав│нна встанав│ць кантакт з
▓нз│. Пам│ж нам│ вельм│ шмат агульнага. Але я не спадзяюся на свае с│лы.
Напэвна, атрута крыху падзейн│чала │ на мяне - я не закрыв люк, кал│ да нас
набл│з│вся планетал╕т │нз│йцав. Думалася, у гэтым няма патрэбы. Я
супрац│вляюся сну. Але раптам не давяду "Салют" да Зямл│? Тады заг│не вс╕,
пра што мы даведал│ся. Вось таму │ пак│нув я сва│х сябров на ▓нз│. Кал│ │х
выратуюць, яны прыляцяць з │нз│йцам│ на │х зоркал╕це. Кал│ не, то,
знаходзячыся в гэтым сне, яны змогуць дачакацца новай экспедыцы│. Мая
адз│ная надзея - Меф│стофель. ин пав│нен замян│ць мяне..."
Меф│стофель пстрыкнув тумблерам. Экран пагас. Зыль з│рнув на робата, │
яму здалося, што зараз Меф│стофель н│бы пабольшав, расправ│в свае метал│чныя
плечы, адчуваючы всю важнасць ускладзенай на яго задачы.
- Што было далей? - спытав яго Зыль.
- Ран з кожным дн╕м раб│вся вс╕ больш вялы. У яго ледзьве хапала с│лы,
каб даваць мне патрэбныя │нструкцы│. А потым ╕н мяне вжо не выкл│кав да
сябе.
Зыль зразумев, што больш ад Меф│стофеля ╕н не даведаецца н│чога
│стотнага. Што ж, цяпер ус╕ зразумела. Перш-наперш трэба вяртацца на Плутон.
Зыль прабег вачам│ па цыферблатах. Пал│ва заставалася тольк│ на пасадку. Але
│ гэтага было дастаткова.
Бадай яшчэ н│кол│ Зыль так не чакав сустрэчы са сва│м касмадромам.
Быццам ╕н сам вяртався з дал╕кай зорк│ праз шмат гадов расстання.
Пасадку Зыль выканав бездакорна. Кал│ асев пыл, ╕н з│рнув у │люм│натар.
Ярк│я агн│, здавалася, в│тал│ яго са шчасл│вым прыбыцц╕м. ин пав╕в поз│ркам
уздовж пляцовк│, спадзеючыся вбачыць усюдыходы таварышав, │ здз│в│вся. На
кра│ взвышався зоркал╕т, напэвна, той самы, з Капэлы. Зыль захвалявався: ╕н
ужо быв пав│нен стартаваць на Зямлю, што з │м здарылася? ин таропка збег па
трапе, вык│нутаму з каб│ны "Барса", │ спын│вся, уражаны нечаканасцю.
Узнявшы рук│ в знак шчырага прыв│тання, перад │м стаял│ касманавты
зоркал╕та, як│ вярнувся з Капэлы.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT