--- ... Je la deka kaj dek sep laux Peterburga tempo, --- per morta vocxo informis la anoncisto. --- Gravitavio «Carido» iris de bazo Tjuratamo, kie grandprinco Aleksandro Petrovicx trovigxis kun inspekta vojagxo, al flughaveno Pulkovo. Cirkonstancoj de la katastrofo sendube atestas pri tio, ke okazis atenco...
--- Dio! --- ne sukcesis reteni ekkrion la princineto.
Mi malvarmigxis. Mi cxion ekkonsciis momente --- ecx tion, ke ekzistas nek savo, nek prokrasto por mi kaj Stanjo. Mi rigardis al sxi --- sxi auxskultis, etendinte la kolon, kiel antauxe cxe la fonto, kaj sxia frunto estis sufere faldita. Mi prenis el la posxo la cxifrilon kun la depesxo, tusxis per la fingroj la jxakojn kaj montris al sxi la ekraneton. Dum sekundo sxi nekomprenante legis, poste kun teruro ekrigardis en miajn okulojn.
--- Tion mi ricevis tage, --- diris mi. --- Intencis prokrasti gxis morgaux.
Sxi prenis mian manon kun la cxifrilo, alportis al la lipoj kaj kisis.
--- Dankon pro la hodiauxo.
Mi ekiris al la telefono. Prenis la parolilon, ekklavumis numeron. Malantaux mia dorso Stanjo ion klarigadis al la gastigantoj --- mi ne auxdis.
--- Frauxlino, kiam vi havas la plej proksiman flugon al Peterburgo? Je la dudek dua kaj kvindek?
--- Ni sukcesos, --- abrupte prononcis Iraklo. --- Mi veturigos.
--- Rezervu unu lokon...
--- Du! --- despere ekkriis Stanjo.
Mi konfuze turnigxis al sxi.
--- Stanjo, eble vi ankoraux iom ripozu sub la suno...
Sxi ecx ne donis al mi respondon. Ecx forturnigxis.
--- Du lokojn. Kajxinskaja Stanislava Solomonovna, Trubeckoj Aleksandro Lvovicx. Ne, ne Levonovicx, simple Lvovicx. Jes, je duonhoro pli frue, mi komprenis. Gmadlobt dahxmarebisatvis.
Mi surmetis la parolilon. Gxi preskaux elglitis el sxvitaj fingroj.
Iraklo aliris min. Peze mallevis la manplatojn sur miajn sxultrojn kaj forte skuis. Li iel tuj malaltigxis.
--- Trovu ilin kaj mortigu, --- kun firma rauxko diris li.
--- Mi penos, --- respondis mi.
--- Mi kafon kuiros al vi, --- mallauxte diris Tamriko.
Jam en la auxto, meze de stela aroma nokto --- maldiketa lunarko nagxis tiel trankvile --- Stanjo demandis, kiam Iraklo deiris por fermi la pordegon:
--- Cxu Liza vin renkontos?
--- Ne. Ili ecx ne scias.
--- Bone. Do, ni sukcesos tie interkisi por adiauxo.
--- Mi venos, Stanjo! --- mia gorgxo spasmis pro tenero kaj kompato. Mi sciis, tio estas malvero, neniu povas veni al iu ajn dufoje. --- Mi venos!
--- Mi estas via hejmo, --- respondis sxi.
En karesa mallumo jen tie, jen cxi tie pulse sonoretis cikadoj.
versto ---
Malnova rusa mezurunuo de distanco (1066.8 metroj, t.e. proksimume 1 kilometro).
Temas pri priskribo de tiu cxi loko fare de granda rusa poeto Mihxailo Jurjevicx Lermontov (1814--1841) en komenco de poemo «Mciri» (en traduko de B. Tornado):
Nemultajn jarojn antaux nun,
kie brakumas sin sub sun'
kiel fratinoj kun la bru'
Kura' kaj de Aragvo flu' ---
situis monahxej'. Post mont'
ecx vidos nun preteriront'
ruinojn de l' pregxeja mur',
de l' volbo kaj de l' garda tur'...
Kartvela mangxajxo el kokajxo.
Kartvela vino.
Adamo Mickiewicz (1798--1855), granda pola poeto.
Sankta milito cxe islamanoj.
La tradukinto petas pardonon de leganto pro tio, ke li ne sukcesis traduki la kalemburon en Esperanton; sed espereble tio estas pardoninda, cxar la kalemburo montras gxuste neregulecon de rusa vortoderivado, kio nature apenaux tradukeblas en regulecan Esperanton.
Grandan dankon (en la kartvela).
Monto en Kauxkazo, sudoriente de Elbruso; havas glaciriverojn.
La plej alta pinto de Pamira montaro.
Citajxo el fama poemo de la granda rusa poeto Aleksandro Pusxkin «Kupra rajdanto».
Citajxo el poemo de M. Ju. Lermontov «Disputo» pri Kauxkazo.
Saluton (en la kartvela).
Saluton, sinjoro (en la kartvela) princo (kripligita rusa «knjazj»).
Dekoracia planto (latina nomo: pittosporum, t.e. «pecxosemulo»).
Aludo al rusa anekdoto pri gxirafo, kiun sxercoj atingas prokraste pro longa kolo.
Vespera televida novajxprogramo je 21:00.
Dankon pro la helpo (en la kartvela).
La reto de orbitaj gravitiloj, nutrataj de sunbaterioj, en nura horo trenis la sepcentlokan gigantan linisxipon laux balistika kurbo de Tbiliso gxis Peterburgo.
Dum la vojo ni preskaux ne parolis, nur intersxangxis iujn negravajn replikojn. «Cxu vi deziras al la fenestro?» --- «Tutegale estas mallume». «Via vizagxo sukcesis iomete sunbrunigxi, la vangoj brulas» --- «Ili pro vi brulas, Sacxjo». --- «Cxu ni trinku ankoraux kafon?» Pri la afero, atendanta min, mi penis ne pensi; estas stulte konstrui apriorajn versiojn, nenion sciante, --- ties multajn fragmentojn mi auxdis kaj en la vico por registrigxo, kaj en la vico al la avisxtuparo, cxiuj estis stultegaj. Najbaroj susuris per gazetoj, jen tie, jen cxi tie ekflamadis obtuzaj konversacioj, turnigxantaj cxirkaux la katastrofo --- mi ne penis kapti rigardon de Stanjo, mi rigardis al sxi deflanke, sed sxi sidis, fiksrigardante antauxen kaj kvazaux sxtonigxinte, kaj nur per ambaux manoj glatigadis, karesis, trankviligadis mian manplaton, senespere alpremigxintan tra nesentebla blanka sxtofo al la varma rondajxo de sxia femuro. Nur kiam la piloto dekrocxigxis de la gravita tiro, kaj, korektante la kurson en aerodinamika regximo, komencis preparon al la alterigxo, Stanjo, gxis nun ne deziranta renkonti mian rigardon, subite komencis deklami. Ecx sxia vocxo sxangxigxadis pro versoj --- igxis malalta, iomete rauxka. Pasia. Kvazaux de aglino. Tio estis vocxo de sxia naturo, tiel sxi gxemis en lito, kaj mi fieris: al mi sxajnis, ke tio signifis, ke mi povas doni al sxi saman felicxon, kian donas al sxi la fundamento de sxia vivo, la akso de turnigxo de la ekstera vantajxo --- sxia talento. «Kvazaux la devon mi plenumas. Kvazaux de l' koro mi forflugas de la amitoj, de l' amatoj». Sxi havis plurajn tekstojn, verkitajn kvazaux de viraj personoj. Versxajne, de tiuj, kun kiuj sxi estis; mi konjektis, ke da viroj sxi havis pli, ol mi da virinoj. Se tiu cxi teksto estis el tiuj, kiujn sxi verkis dum la vojo cxi tien, do, tiel sxi imagis min. La animo pli pezigxis --- sxi eraris. Kun sxi mi ne plenumis ian ajn devon; versxajne mi simple timigis sxin, tro ofte kaj kun tro granda pieco uzante vortojn «devo», «devas»... Kiel sxi koleris, kiam mi, anstataux ol diri «Vespere mi volas veturi al vi» diris «Vespere mi devas veturi al vi»; dum por mi tio estis sinonimoj. De sxia koro mi nenien forflugis kaj ne povis forflugi. Mi simple tion ne scipovis. De viraj personoj sxi ankaux verkis pri si mem.
La cxefurbo renkontis nin per malbona vetero. La avio haltis; Stanjo, levigxinte, surmetis pluvmantelon. Gxi ankoraux estis malseketa. Kaj sxia pakajxo ankoraux estis malseketa --- la sama oblikva, malvarma pluvo, kiu malsekigis gxin matene, versxigxis sur gxin nun, vespere, kiam portisto, grakgxemante kaj kriante: «Atenton!», rulis gxin al taksia haltejo. La pluvo jen cxesis, jen, obeante koleran frenezon de ventoblovoj, denove jxetigxis el malvarma mallumo, gxi versxigxis onde, kaj la jxusa kartvela sunbrilo jam sxajnis efemera cxielarka ekbrilo, vidita en songxo. Sxovinte la manojn en la posxojn de la grosxkosta cxina pluvmanteleto, neglekte surmetinte la kapucxon, kaj ecx ne peninte butonumi sin, Stanjo en malpezaj sxuetoj pasxis rekte laux la glacia bolo de nigraj flakoj.
--- Ne malvarmumu, Stanjo.
Sxi kvazaux ne auxdis. En freneza lumo de alterigaj lumiloj sxia vizagxo fantome fajreris. Sxi gxis la fino ne turnis sin al mi. Ni ne interkisis por adiauxo. Kvankam min neniu renkontis. Super ni de tempo al tempo kun longa sibla bruo glisis alterigxantaj sxipoj, iliaj poziciaj lumoj apenaux penetris tra aero, saturita per akvo. Mi kun la portisto transsxargxis la pakajxon de Stanjo, mi donis al la ulo rublon («Multajn dankojn, sinjoro...»), Stanjo silente pasxis en la auxton, silente batfermis la pordeton kaj la taksio ekveturigis sxin en la modestan logxejon, kiun sxi jam duan jaron luis en la tria etagxo de deca domo en Kamennoostrovskij; kaj mi, per la manplato forigante akvon de la vizagxo, revenis en flughavendomon, fordonis en deponejon mian vojagxsakon --- mi sentis, ke mi baldaux denove flugos, kaj el auxtomata telefono vokis la ministrejon.
--- Ha lo?
--- Ivano Volfovicx!
De la lango preskaux elflugis kutima «Bonan vesperon!». Mi sukcesis kapti gxin cxe la vosto.
--- Jes, estas mi. Parolu!
--- Tio estas Trubeckoj. Mi estas en Pulkovo.
--- Ahx, kara mia, ni vin longe atendas!
--- Cxu mi tuj venu?
--- Ja nature tuj. Ne konvena estas tago por prokrastoj.
Finfine ankaux mi kasxigxis de la pluvo en auxto. El la posxo de la tute malseka jako mi prenis tute malsekan tukon, komencis froti la vizagxon, la kolon, la harojn. Lumo de lanternoj flagretis sur kurantaj laux la vitroj akvostrietoj, la tegmento de la auxto tondris kiel tamburo.
--- Al la Palaca placo, sxoforo.
Kaj same kiel mi dum lastaj du horoj pelis for pensojn pri la afero, atendanta min, diligente ne auxskultante atingantajn min fragmentojn de konversacioj, turnigxantaj cxirkaux la malfelicxo, samtiel nun mi, kvazaux polvon el tapisxo, komencis batforigi el la memoro la febre karesajn manojn de Stanjo kaj sxian mortan, forflugintan en vakuon rigardon.
Grandprinco Aleksandro Petrovicx. Tridek kvar jaroj... estis. Skrupule digna homo, talenta matematikisto kaj bona organizanto. Revulo. Oficiale li estis estro de Rusia parto de Rusi-Nordamerika projekto «Ares-97», fakte --- dekstra mano de la maljuna Koroljov; li kaptis cxiun vorton de la granda ingxeniero, cxiam estis preta helpi al la afero kaj per sia morala auxtoritato, kaj per sia sxtata influo. Mi havis okazojn kelkfoje renkonti lin en diversspecaj oficialaj kaj neoficialaj arangxoj, kaj post tiuj renkontoj cxiam restis varma sento; li estis rare agrabla homo. Ne eblis imagi, ke li havis malamikojn. Tiajn malamikojn.
La taksio turnigxis al Transbalkana avenuo. La juna sxoforo neglekte turnadis la stirradon kaj ion apenaux auxdeble, morne fajfetis. Brilanta kacxo de gutoj faladis tra la lumo de la auxtolanternoj. De tempo al tempo sub la pneuxmatikoj mallonge kaj sovagxe grauxlis flakoj.
«Ares-97». De la momento, kiam igxis klare, ke termonuklea motoro estas afero malproksima, oni decidis movigxi laux tiu provita vojo, laux kiu ekde fino de la kvindekaj jaroj oni iris cxi tie, sur la planedo. Sur stabilajn suncentrajn orbitojn en spaco inter la orbitoj de Tero kaj Marso estis proponite per ordinaraj senpilotaj aparatoj kun likvajxaj motoroj jxeti du seriojn da potencaj gravitiloj, kiuj, en certa pozicio --- gxi ripetigxus nur fojon dum jaro kaj duono --- provizus movigxon de sxipo kun praktike ajna tunaro kun konstanta akcelo dek metrojn dum sekundo je sekundo. La inercia fazo de la flugo tiamaniere estus tute likvidita, kosmonauxtoj renkontus nek la senpezecon, nek gxiajn malagrablajn konsekvencojn, kaj dauxro de la flugo malplilongigxus de pluraj monatoj gxis --- en la plej malbona okazo --- semajnoj. Krome, unufoje pendiginte en la kosmo cxenon de tiraj gravitiloj, la problemon de trafiko inter Tero kaj Marso eblus solvi unufoje por cxiam --- cxiuokaze, gxis aperos iaj principe novaj eblecoj kiel, ekzemple, trapikado de tridimensia metriko. Cxiun jaron kaj duono, sen ajnaj ekstraj elspezoj, ne trabruligante la multesuferantan atmosferon per novaj eliggasoj de duzoj kaj minimume influante ankoraux ne tute esploritajn, sed jam tre timigajn geofizikajn efektojn de flama trabatado de la cxielo, igxos eble, se aperos deziro, sendi al Marso sxipon cxu kun dudek, cxu kun tridek homoj, aux ecx tutajn eskadrojn po ok aux dek sxipoj kun kvinhoraj intervaloj; kaj fervoruloj jam revis pri koloniigo de la rugxa planedo. La tira cxeno devis konsisti el dudek cxeneroj --- dek gravitiloj provizus akceladon for de Tero kaj kontrauxan bremsadon survoje al Tero, aliaj dek --- bremsadon survoje al Marso kaj kontrauxan akceladon for de Marso. Se atenti, krome, ke dum tridek jaroj da ekspluatado de la orbita cxeno de gravitiloj neniu sxipo averiis dum la tira fazo de flugo, tia varianto de ekspedicio aspektis ne nur pli ekologiema, ne nur malpli multekosta, sed ankaux multege pli fidinda, ol ajna reakcia --- ecx se Livermoro aux Novosibirsko donus, finfine, la termonuklean motoron. La flugo estis planita por septembro de la nauxdek sepa jaro. La realigo de la projekto okazis kun cxiuj eblaj reciprokaj riverencoj kaj respektosignoj de la gvidaj landoj; kun ceremonia, vera azia gxentileco oni sekvis plenan egalecon. Kapon al kapo, gravitilon al gravitilo --- ni faris unu, kaj ili faris unu, proksimume foje dum duonjaro, sed ne nepre je unu sama tago. Ni la akcelan, kaj ili la akcelan. Ni la bremsan, kaj ili la bremsan. Por la unua duono de julio estis planita vica lancxo --- de la kvina kaj la sesa el la apudtera dekopo; la dato estis ankoraux precizigota kaj konsentigota kun la usonanoj. Restinte du monatojn senvojagxe en la Tjuratama kosmodromo, la grandprinco liberigxis por du tagoj kaj ekveturis al la cxefurbo, por raporti pri preteco de la afero antaux la caro, Dumo kaj ministraro. Necesas tuj komunikigxi kun la usonanoj kaj ekscii, cxu ne okazis cxe ili provoj de diversioj aux atencoj.
Aux tio estis iu ilia patrioto skizofrenia...
Deliro.
Cxu triaj landoj... Estas fragmentaj informoj pri ekzisto de rondoj en Japanio, en Germanio, ofenditaj pri malgranda, laux ilia vidpunkto, partopreno de iliaj sxtatoj en la internacia projekto de la jarcento. Laux ilia opinio, tio mallevas prestigxon de iliaj nacioj. Fi-naciistoj, hundo ilin formangxu. Estas bone, ke ili estas malmultaj, kaj ke ilin kutime neniu auxskultas. La germanoj siatempe tre insistis, ke «cele de plena balanco de partopreno de la cxefaj flankoj» cxiuj lancxoj plenumigxu de unu sama kosmodromo, kaj tiu estu de iu tria lando, kaj tuj kun sengxena insisto proponis sian kosman bazon en maro de Bismarck --- ne proksime estas veturigi tien trans la oceano cxiujn materialoj kaj por la usonanoj, kaj por ni!
Ne, ne. Estas sensence nun konstruadi versiojn. Mi nun neniel diferencas de kretenoj, posedantaj nulan informon, balbutantaj pri frankmasona komploto kaj pri tio, ke di-sinjoro punis orgojlon de la homo, ekdezirinta grimpi sur la cxielon. Auxdis mi hodiaux tielajxojn --- rigardis al Stanjo, sentis Stanjon, sed auxdis pretere.
Cxio. Stanjo jam estas hejme, en varmo, jam sendube prenis banon, kusxigxis sub litkovrilon kun iu libro aux manuskripto, aux televida ekrano flagretas per io distra kontraux la lito --- tiel bone estas kusxi apude, brakuminte unu la alian, vangon cxe vango kaj senpense-gxoje spekti cxian sensencajxon... Suficxas! Kion sxi nun pensas pri mi --- mi tion de cxi tie ne sxangxus, ecx se forrongxus mian pugnon.
Aux mi tro fierigxas, kaj sxi nun tute ne pri mi pensas?
Sed nur antaux iuj kvin horoj sxi gorgxe, longe ekkriadis sub mi... kaj dancis: mi estas felicxa!
Sed --- matene? Kiel malestime sxi kondutis matene, cxe Gxvari!
Dio, cxu tio estis? Cxu tio estis hodiaux --- varmego, cxirpado, blua vastajxo? Kaj la plej granda tragedio estis tio, ke la kara virino kondutas fremdece.
Cxio, suficxas.
Ni alveturis.
2
La Ministrejo de Sxtata Sekureco trovigxis en maldekstra alo de malnova domo de la Gxenerala Stabo. Montrinte al kozako, iomete mirigita de mia aspekto, la malsekigxintan paspermesilon, mi surkuris laux largxa sxtuparo sur la trian etagxon --- blanka jako, helblua cxemizo kun malfermita kolumo, blanka pantalono, blankaj someraj sxuoj; tipa milionulo sur ferdeko de propra jahxto. En la sxuoj plauxdetis akvo. Ne, ne milionulo, certe --- pelulo. Servodeva oficiro.
La koridoroj estis malplenaj, kaj, sxajnis, la domo dormas, kiel devus esti en tiu cxi horo. Sed laux apenaux kapteblaj signoj, kiujn, certe, ne rimarkus fremdulo, mi sentis, ke tie, malantaux cxiu fermita pordo, estas dissxovita formikejo. Nature. Tielajxoj ne okazis en Rusujo ekde tempoj de grafo Palen. Kvankam, estis ankoraux Karakozov --- tute malsana homo... Kaj ankaux minuskompleksa Pestel rezonadis, sxvebante en nuboj, pri murdo de caro por popolaj liberoj. Interese, se lasi lin kun Aleksandro Pavlovicx solaj --- cxu vere li kuragxus? Aux li al servutuloj prokurus --- vi, Ivacxjo, unue laux mia ordono per falcxilo sentripigu la cezaron, kaj poste vi ricevos liberon... La revemaj antauxuloj timigis Nikolaon Pavlovicxon tiel, ke li dum la tuta cetera vivo singultadis pro vorto «libero» --- nu, kaj li kondutis adekvate, forbalais pensulojn el la sxtataparato, lasis nur solajn nekontrauxdiremajn sxtelulojn; preskaux forfekis Rusion...
La sekretario estis bravulo; ecx la brovon ne movis, ekvidinte inter cxi tiuj severaj muroj tian ekzotaspektan miraklon, kiel nuna mi.
--- Ivano Volfovicx atendas vin, sinjoro kolonelo. Mi petas.
Kaj malfermis antaux mi pezajn pordoklapojn.
Lamsdorf ekstaris malantaux tablo kaj, auxdeble krakante per densa sxtofo de gladita uniformo, ekiris renkonte al mi, etendis ambaux manojn. Lia osteca baltgermana vizagxo malgaje longigxis.
--- Kia via estas suda, kara mia, kia vi estas malseka... Pardonu min, maljunulon, ke mi tiel senceremonie plukis vin el la kartvelaj florajxoj en nian marcxon. Vi estros la enketon. Kaj tion difinis ne mi, --- li pikis per la fingro supren. --- Estas faktoroj... Sed ne pensu, je Kristo, --- li serioze ektimis, ke diris sentakte, --- ke mi al vi ne konfidus... Sed ja lacigxis vi dum la printempo, kiel diablo cxe fajrujo, ja mi scias!...
» Cxi tien, kara, sidigxu. Ni tuj varmigilon sxaltos, vi sekigxos, --- grakgxemante, li elrulis olean varmigilon el malantaux de malnovega cxina ekrano, sxirmanta ripozanguleton --- tableto, elektra tekrucxo, skatoletoj kun dolcxajxoj; la generalo estis fama dolcxemulo. Li enpikis la kontaktilon en la kontaktingon. --- Cxu vi deziras teon?
--- Dankon, Ivano Volfovicx, mi tiel tagmangxis cxe princo Iraklo, ke nun dum du tagoj povos nek mangxi, nek trinki. Pli bone ni turnu nin rekte al la afero.
--- Ahx, bone, ahx, bravaj knaboj! Almenaux tagon sukcesis akapari. Kia bedauxro, ke princo Iraklo tiel frue demisiis!
--- Por li suficxas aferoj en la kartvela parlamento.
--- Jes, mi ja povas imagi... Cxu tie estas varme?
--- Varme, Ivano Volfovicx.
--- Cxu cxio floras?
--- Ohx, floras.
Li malgxoje suspiris, eksidis ne cxe la tablon, sed en la fotelon kontraux mi. Metis la kruron sur la kruron, senkompate tirante la maldekstran vangoharajxon tiel, ke gxi preskaux atingis la epoleton. En nigran, duonkovritan per pezaj kurtenoj fenestron frapadis pluvo.
--- Al la afero, vi diras... Terura afero, kara Aleksandro Lvovicx, terura... Mi ecx ne scias, kiel komenci.
Mi atendis. De la varmigilo komencis poiomete flui polv-odora varmo.
--- Je la oka kaj kvardek tri elflugis la carido el Tjuratamo. Kun li estis sekretario, profesoro Korcxagin, vi lin konis...
--- Ne proksime. Konsultis dufoje.
--- Nu jes, nu jes. Kiam vi reprezentis nin en la sxtata komisiono pri la averio en la Kramatorska gravitmotora uzino. Mi memoras, certe, --- li ekfrapadis sin per la montrofingro laux la vangoharajxoj, poste denove ektiris la maldekstran al la sxultro. --- La kuracisto, du gardaj oficiroj kaj du pilotoj, cxiuj homoj estas niaj, kontrolitaj, konstantaj, estis dum pluraj jaroj kun la carido...
--- Cxu neniu savigxis? --- stulte demandis mi. Ankoraux vivis iu freneza espero, malgraux cxio auxdita. Ivano Volfovicx ecx grakis. Ofendite strabis al mi. Ekstaris, kunmetis la manojn malantaux la dorso, kaj ekiris diagonale laux la kabineto. Knaretis la pargeto sub eluzita tapisxo.
--- Kara mia, --- sufere ekkriis la generalo, haltinte apud la tablo, --- ili ja de tri verstoj faladis! De tri verstoj! Komprenu do!
Kun bruo eltirinte unu el la kestoj, li prenis staketon da fotoj kaj revenis al mi.
--- Jen rigardu la rompajxojn! Aerfotoj...
Jes. Mi rapide trarigardis la fotojn. Vere. Per iuj fragmentoj tero estis plugita je kvin metroj profunde.
--- La disjxeteco de la rompajxoj proksimas al elipsa, je unu versto kaj duono laux la granda akso. Kaj ili ja ne simple faladis, ja okazis eksplodo, kara mia! La tuta motora sekcio estis detruita!
--- Cxu mino kun horlogxa mehxanismo aux simple kunigita kun iu manovro? Ekzemple, je unua movo de alerono --- ekfunkci...
--- Ahx, kara mia, --- suspirinte, Lamsdorf forprenis de mi la fotojn kaj, ebenigante la staketon, kvazaux kartaron, kelkfoje frapis gxian egxon je malfermita manplato. --- Cxu eblas nun kompreni? Tamen, la rompajxoj, certe, estos ankoraux skrupule esploritaj. Sed, dirante honeste, cxu tio tiel gravas?
--- Gravus difini por komenco, kia estis la mino, kies produkto, ekzemple.
--- Jen, gxuste vi okupigxu... Ohx, kio do mi, idioto maljuna! --- subite ekvigligxis li. Svingante per la staketo, kvazaux per aldona nagxilo-akcelilo, li preskaux saltante revenis al la tablo, levis parolilon de unu el la telefonoj kaj rapide klakumis triciferan numeron. Do, la internan.
--- Lamsdorf vokas, kiel vi ordonis, --- balbutis li kulpe. --- Jes, venis nia princo, jam antaux dudek minutoj. Mi enkondukas lin en la aferon poiomete. Jes, ni atendas.
Li surmetis la parolilon kaj suspiris faciligite.
--- Nu, kion ankoraux pri tio... Eksplodis ili jam alflugante, nemalproksime de Lodejnoje Pole ili estis disjxetitaj. Post ses minutoj ili devis malkrocxigxi de la gravita tiro kaj transiri al la aerodinamika regximo... Do, pri aleronoj, aux pri kio vi deziris --- ne konvenas, Aleksandro Lvovicx. Aliflanke --- ankaux en Tjuratamo oni jam iomete trovis. De la momento de antauxfluga tehxnika kontrolo gxis la momento de la starto --- tio estas intervalo je dudek minutoj --- al la sxipo teorie havis alireblon kvar homoj. Cxiuj estas aerodromaj tehxnikistoj, homoj ne hazardaj. Unu estis ekskludita tuj --- teorie li havis alireblon, sed tiun eblon, se eblas tiel diri, ne uzis --- laboris en alia loko. Tio estas konfirmita samtempe de kvin atestantoj. Dum la tuta mateno li finriparadis post gxenerala riparo lokan sercxan avieton. Kio koncernas tri ceterajn...
Mole malfermigxis pordo en fino de la kabineto. Ne tiu, tra kiu oni enlasis min. Eniris nealta, tre rekte tenanta sin, tre pala homo en civila, funebra vestajxo; en profundo de liaj okuloj glaciigxis silenta doloro. Mi abrupte ekstaris, penis klaki per la kalkanumoj de la plauxdantaj sxuoj. Gxislarme mi hontis pri mia maldeca ripoza vestajxo.
--- Saluton, princo, --- mallauxte diris la enirinto, etendante al mi la manon. Mi gardeme premis gxin. La koro doloris pro kompato.
--- Siro, --- diris mi, --- hodiaux kune kun vi funebras tuta Rusio.
--- Tio estas perdo por tuta Rusio, ne nur por mi, --- auxdigxis nelauxta respondo. --- Aleks estis talenta kaj bonkora knabo, via samnomulo, princo...
--- Jes, Siro, --- nenion alian mi trovis por respondo.
--- Ivano Volfovicx, --- diris la imperiestro, iomete turnigxinte al Lamsdorf, --- cxu vi permesos al mi kaj Aleksandro Lvovicx resti solaj dum duonhoro?
--- Sendube, via cara mosxto. Cxu mi eliru?
--- Ne necesas, --- la imperiestro ridetis per solaj lipoj. La okuloj tutegale restis, kiel de batita hundo. --- Ni uzos vian malantauxan akceptejon, --- kaj li faris al mi invitan geston al la pordo, tra kiu li eniris antaux minuto.
Tie okazis prokrasteto; li tralasis min antauxen --- mi, konfuzigxinte, preskaux stumblis. Li milde prenis min je la kubuto kaj insiste pusxis en la pordon unua.
En tiu cxi cxambro mi neniam estis. Gxi sxajnis negranda --- estis pli cxeleto, ol cxambro; malklare flagretis laux la muroj vitrizitaj bretaroj kun libroj; en la angulo, malproksima de la kovrita per kurtenoj, tremigata de la pluvo fenestro, staris malalta ronda tableto kun du molaj foteloj kaj orfa, virge pura cindrujo meze. Lampo, mediteme klininte super la tableto sian klosxon, jxetis malsupren flavan faskon de kasxiga lumo. La imperiestro okupis unu el la foteloj, per gesto proponis al mi eksidi en la alia. Li silentis iom, kolektante pensojn. Prenis el la pantalona posxo pezan argxentan cigaredujon, malfermis kaj proponis al mi.
--- Fumu, princo, mi petas.
Fumi mi ne deziris, sed rifuzi estus sentakte. Mi prenis, ankaux li prenis; kasxinte la cigaredujon, li proponis al mi fajron. Ekfumis mem. Liaj fingroj tremetis. Li alsxovis la cindrujon --- pli proksime al mi, ol al si.
--- Cxu bonfartas princino Elizabeta Nikolavna? --- subite demandis li.
--- Dankon, Siro, bone, danke al dio.
--- Kaj la filino... Pauxlinjo, se mi ne eraras?
--- Vi ne eraras, Siro. Mi estas bonstata.
--- Cxu vi ankoraux ne informis ilin pri via reveno el Tifliso?
--- Mi ne sukcesis, Siro.
--- Eble, dume ne necesas por ajna okazo... A! --- kun cxagreno pri si mem li svingis per la mano kun la cigaredo kaj rompis la frazon. --- Tio estas ne mia afero. Kiel pli bone atingi sukceson, pensu vi, profesiuloj, --- li silentetis. --- Mi proponis, ke vi, princo, estru la enketon, pro kelkaj rezonoj, mi ilin malkovros iom pli poste. Kaj dume...
Li profunde enspiris fumon, penseme rigardante al mia vizagxo per konveksaj, tristaj okuloj. Tra luma konuso super la tableto, dormeme sxangxante formojn, vojagxis fumaj ameboj.
--- Diru, princo. Vi ja estas komunisto?
--- Mi havas tian honoron, Siro.
--- Cxu donas via kredo al vi kontentecon?
--- Jes.
--- Cxu gxi donas al vi fortojn por vivo?
--- Donas, Siro.
--- Kiel vi rilatas al aliaj konfesioj?
--- Kun maksimuma bonkoreco. Ni opinias, ke sen kredo je iu valoro, supera rilate de la propra persono, homo ankoraux ne meritas nomon de homo, li estas nur treege ruza kaj tre vorema besto. Ecx pli, ju pli multenombraj estas kredoj, des pli diversa kaj ricxa estas paletro de la Homaro. Estas alia afero --- kiel tiu supera valoro influas ilian konduton. Se kredo je via dio, je via popolo, je via komunismo aux je ankoraux io sublimas vin, donas fortojn tutanime donaci kaj pardoni --- estu glora via dio, via popolo, via komunismo. Sed se la kredo tiel malsuperigas vin, ke igas vin perforti kaj forpreni --- nur grosxon kostas via dio, via popolo, via komunismo.
--- Jes, digne. Cxu ne tro gxenos vin en malmultaj vortoj rakonti al mi, en kio, propre, konsistas via instruo?
Por tio mi neniel estis preta. Mi devis serioze alsucxigxi al la cigaredo, poste nehaste forskui en la cindrujon negxblankan cindron.
--- Siro, mi estas ne teoriisto, ne skolasto...
--- Vi estas bonega laboranto kaj sendube fidela al Rusio homo --- tio suficxas. Rezonadoj de teologoj min cxiam tre malmulte interesis, senrilate al ilia konfesia aparteno. Teoriumi eblas longe, se teorio estas via profesio; sed en cxiutaga korbatado ajna kredo redukteblas al kelkaj simplaj kaj plej gravaj vortoj. Mi auxskultas, princo.
Mi ankoraux prokrastis, sercxante vortojn. Li rigardis kuragxige.
--- Cxiuj gregaj bestoj, Siro, havas certajn normojn de konduto, direktitajn al tio, ke oni ne malutilu senpravigite unu al la alia, kaj al elementa unuigo de penoj en komunaj agoj. Tiuj normoj aperas tute spontane --- tiel laboras en kolektivo la instinkto de memkonservado. La homa etiko, cxiuj gxiaj specoj, estas ne pli ol vica stadio de komplikigxo de tiuj normoj tiugrade, kiugrade la homo estas vica stadio de komplikigxo de la animala regno. Tamen individuisma, ambicia racio, aperinta al la homo laux volo de la naturo, ekstaris sur la vojo de tiuj normoj. Gxuste pro tio igxis necese apogi ilin per diversaj elpensitaj sanktaj auxtoritatoj, kusxantaj kvazaux ekster la specio Homo Sapiens, kvazaux super gxi. Kaj tamen, kiom ajn estu auxtoritata tiu aux alia dieca fonto de alvokoj al bonkoreco kaj kompato, cxiam troveblis homoj, por kiuj tiuj alvokoj estis nura vana sono, rita ludo. Aliflanke, cxiam troveblis homoj, kiuj bezonis nek sanktigon, nek ritigon de etiko; en sia simpleco ili entute ne povas konduti maletike, ili organe abomenas trompon, por ili fia kaj fremda estas perforto... Kaj tio, kaj alio estas ludo de genoj. Unu homo estas talenta en violonludado, alia --- en malkovrado de sekretoj de atomaj nukleoj, tria --- en trompado, kvara --- en bonfarado. Sed nur per la kvaraj plene riveligxas genetike programita strebo de la specio konservi sin. Ni estas konvinkitaj, ke cxiuj kreintoj de etikaj religioj, inklude la mondajn --- budhismon, kristismon, islamon --- apartenis al tiuj kvaraj. Ja, esence, iliaj postuloj redukteblas al unu integra postulato: bono por proksimulo estas super la mia. Cxar «mi», «mia» signifas individuajn, egoismajn ambiciojn, kaj «proksimulo», ajna, tutegale kiu, personigas la specion Homo. Divergxoj komencigxas jam sur rita nivelo, tie, kie tiun cxi bazan biologian dogmon necesas enskribi en kuntekston de konkreta civilizo, konkreta socia strukturo. Sed malfelicxo de la etikaj religioj estis en tio, ke ili, por firmigxi kaj konkeri amasojn, devis tiel aux alie kunfandigxi kun aparato de perforto --- sxtato, kaj komencante inkludi en siajn ordonojn postulojn de perforto, en tiu aux alia grado transformigxis en sian malon. Cxiu religio strebis igxi sxtata, cxar en tiu situacio cxiuj gxiaj malamikoj igxis malamikoj de la sxtato kun gxia potenca aparato de premado, armeo kaj kasxesplorado. Sed en tiu sama situacio cxiujn malamikojn de la sxtato la religio devis deklari siaj malamikoj --- kaj okazis nekorektebla etika rompo. Tion bone konfirmas tio, ke ju pli poste aperis religio, tio estas, ju pli evoluintaj, rigidaj kaj fortaj sxtataj strukturoj ekzistis en la mondo en la momento de gxia apero --- des plian sxtatecon demonstras la religio. De la suficxe fremda al sxtato budhismo, tra la kristismo, pretendinta al supereco super mondaj cezaroj, al la islamo, kreinta tutan vicon da rektaj teokratioj.
--- Tre logike, --- diris la imperiestro. Li auxskultis atente, iom sxovigxinte antauxen kaj ne movante atentan rigardon for de mia vizagxo. Malvigle fumis la forgesitaj cigaredoj.
--- Ni plene rezignis ajnan ritaron. Ni tute ne strebas al organizita interagado kun monda potenco. Ni apelas, esence, nur al tiuj, kiujn mi nomis la kvaraj --- al homoj kun etika dominanto en la konduto. Ilia vivo dum cxiuj tempoj estis malfacila, gxi restas malfacila ankaux nun. Ili tute neintence ricevas por si la unuan baton en ajnaj sociaj skuoj, gxis la fino penante stari inter tiuj, kiuj strebas bucxi unuj la aliajn --- kaj tial, nemalofte, ilin bucxas kaj unuj kaj la aliaj. Ili ofte aspektas kaj montrigxas malpli fortaj en cxiutagaj peripetioj... Ni kolektas ilin, armas per scioj, klarigas al ili ilian rolon en vivo de la specio, hardas kapablon manifesti abstraktan bonkorecon de sentoj en konkreta bonkoreco de konduto. Ni ankaux penas faciligi kaj fari honora similigxon al tiuj homoj por tiuj, kiuj ne havas klare esprimitan etikan dominanton, sed pro tiuj aux aliaj kauxzoj inklinas al gxi. Tio estas nemalmulte.
--- Pri kio do okupigxas viaj... mi jam ne scias, kiel diri... teoriistoj?
--- Ho, por ili suficxas aferoj. Nu, ekzemple, diri: «Bono de proksimulo pli gravas» --- tio estas simple. Simple ankaux estas realigi tiujn vortojn, kiam vi kaj la proksimulo estas sur nelogxata insulo. Sed en nia vanta mondo, kie da proksimuloj estas sendube pli ol unu, cxiuhore antaux homo ekstaras problemoj multe pli komplikaj ol tiuj, kiujn solvadas matematikistoj en taskoj pri pluraj korpoj.
--- Cxu ankaux tie vi opinias ebla ellabori iujn regulojn?
--- Regulojn --- neniaokaze, Siro. Sed psihxologiajn rekomendojn --- sendube. Certaj trejnadoj, meditaj praktikoj... sed mi ne kompetentas pri tio, Siro, mi petas pardoni.
--- Bone, --- li finfine forskuis en la cigaredujon longan blankan vosteton de cindro, jam kurbigxintan sub propra pezo. --- Mi iel preterlasis... Ja la komunismo komencigxis kiel ekonomika teorio.
--- Ho! --- mi neglekte svingis la manon. --- Euxropo, frenezigxinta de ricxeco! Sxajne, komence en la kapon de Markso nenio venis, krom aliulaj vaporkaldronoj kaj milionaj havajxoj! «Batas horo de kapitalisma proprajxo. Senproprigantoj estas senproprigataj»! En tio, ke komunistoj rezignis la vulgaran ideon de komunigo de proprajxo kaj levigxis al la ideo de komunigo de interesoj, estas granda merito de komunistoj de via regno, Siro.
--- Lenin... --- singarde, kvazaux gustumante la vorton, prononcis la imperiestro.
--- Jes.
--- Komunigo de interesoj --- tio sonas iel... timige dubsence.
--- Pardonu, Siro, sed ecx vorto «arkangxelo» igxas insulta, kiam gxin prononcas satano. Temas, certe, ne pri tio, ke oni al cxiuj altrudu unu komunan intereson, sed pri tio, ke cxiu individua intereso atentu interesojn de cxirkauxantoj kaj, aliflanke, ke cxiu individua intereso, tuta ilia spektro, estu egale grava kaj estiminda por cxiuj. Tio estas idealo, certe... kiel cxiu religia idealo.
--- En junagxo mi legis iujn verkojn de Lenin, sed mi konfesu, princo, ili ne interesis min, ne absorbis.
Mi silentis iom.
--- Mi riskos supozi, Siro, ke tiutempe vi estis juna kaj memfida. La vivo sxajnis al vi gaja hazardludo, en kiu vi havas cxiujn asojn.
--- Eble, --- la imperiestro ridetis per anguletoj de la lipoj. --- En aliaj cirkonstancoj mi kun plezuro konversacius kun vi pri tio, vi estas bona interparolanto. Sed unue ni finu tion, kion ni komencis. En la eksponita de vi mi ne vidas religian elementon. Tute prudenta, tute materiisma, treege humaneca etika instruo, kaj ne pli. Post kelkaj minutoj vi komprenos, kial mi tiel interesigxas pri tio. Diru al mi jen kion. Cxu eblas religia fanatikismo en la komunismo, kaj kiajn formojn gxi povus havi, se la komunismo mem religian elementon, kiel al mi sxajnas, ne havas?
--- Via cara mosxto, per kio diferencas etika religio de etika instruo? Nur per tio, ke gxiaj dogmoj apogigxas je iu sankta auxtoritato, je iu nefindirita vero, kiu, esence, gxuste estas objekto de la kredo --- kaj cxiuj ceteraj ordonoj tute materiisme sekvas el gxi. Sankta auxtoritato por ni estas la specio Homo. Nepruvita vero, je kiu necesas kredi tutkore, estas tio, ke tiu specio meritas ekziston. Ja tio el nenio sekvas logike. Neniu skribis tion per kometoj sur cxieloj. Homoj kondutis kaj kondutas ofte tiel, kvazaux por ili estas tutegale, cxu naskigxos sekva generacio aux ne. Malestimo al homoj kusxas en fundamento de tia konduto --- subkonscie enradikigxinta, speciale, ankaux pro tio, ke cxiuj religioj rigardas nian ekzistadon nur kiel preparan kaj pekan etapon de la eterna ekzistado. Ekkredi je tio, ke tiu cxi peka formikejo estas supera valoro, estas malfacile, kaj por kelkaj ecx abomene. Tio, kion mi rakontis antauxe, estis de racio --- kaj jen tio mallonga kaj cxefa el la koro, pri kio vi petis, Siro, siaspeca simbolo de kredo. La homa gento bezonas ekziston, do, cxiu mia konscia ago devas porti al iu utilon. Kaj temas ne nur pri filantropeco aux senpensa memoferado. Se nia komplika socio por sia plenvalora vivo postulas milojn da diversaj aferoj, plej bone helpi al homoj mi povas, farante kiel eble plej bone mian aferon. Do, cxiu mia sukceso estas por homoj, sed neniuokaze --- homoj por mia sukceso.
--- Digna kredo, --- diris la imperiestro, --- mi povus, tamen, disputi pri la peka formikejo kiel supera valoro --- sed disputo pri vereco de nepruveblaj verajxoj... aux ni diru ecx tiel --- egale pruveblaj verajxoj, estas okupigxo por koleraj stultuloj, sercxantaj pretekston por interbatado.
--- Vere tiel.
--- Kaj entute vi tiom alloge kaj konvinke tion eksponis... cxio sxajnas tiel natura kaj evidenta, ke mi pretus akcepti viajn votojn.
--- Mi estus felicxa, via cara mosxto, --- diris mi. --- Sed mi timas, ke por Rusia caro tio estas nepermeseble formala.
Li denove subridetis.
--- Mi multe auxdis pri tio, ke plejmultaj viaj kamaradoj estas bonegaj homoj kaj treege fidindaj laborantoj. Mi gxojas vidi, ke influo de via konfesio ade kreskas, cxar gxia bona influo al cxiuj sferoj de vivo de la lando estas nedisputebla. Kaj nun mi pli bone komprenas, kial. Sed jen en kio estas la afero...
Liaj okuloj mallevigxis, nun li evitis renkonti mian rigardon. Silentinte, li denove prenis kaj malfermis la cigaredujon. Etendis gxin al mi. Mi negative balancis la kapon. La imperiestro, pensinte, klakfermis la cigaredujon kaj formetis gxin.
--- Ivano Volfovicx jam diris al vi, ke en la rondon de la suspektatoj ekde la komenco trafis nur kvar homoj. Unu estus tuj ekskludita. Du aliaj estas jam trovitaj, pridemanditaj kaj liberigitaj: estas evidente, ke ili ne estas kulpaj. Kelkaj strangajxoj, kiel oni al mi diris, estis rimarkitaj antaux nelonge de la katastrofo en konduto de la kvara... vidu, kia koincido --- en mia kalkulo, samkiel en la via, li estas kvara. Kaj tiu kvara malaperis.
--- Kiel malaperis?
--- Li estas nenie. Lin oni trovis nek en laborejo, nek hejme, nek en klubo... Li ne forveturis el Tjuratamo. Kaj, sxajnas, li ne estas en Tjuratamo. Kaj li... li estas komunisto, Aleksandro Lvovicx. Via kamarado.
Mi kunplektis la fingrojn.
--- Nun mi komprenas.
--- Mi proponas al vi, gxuste al vi, okupigxi pri tiu afero, cxar al mi sxajnas, ke vi plej bone povos kompreni psihxologion de tiu homo, analizi liajn ligojn, imagi motivojn... Dio scias, kion ankoraux. Sed gxuste tial mi donas al vi ankaux rajton tuj rezigni la aferon. Neniuj mallauxdoj sekvos. Revenu al Kartvelio, revenu hejmen, kien vi volas, vi meritas ripozon. Se la konscienco ne permesas al vi estri la enketon, kie la cxefa suspektato tuj igxis ano de via konfesio...
--- Permesas, --- iom pli akre, ol mi volis, diris mi. --- Ecx pli, mi devas esplori tion. Cxi tie estas io stranga. Mi ne kredas, ke komunisto povus atenci la princon-heredonton... ecx simple homon! Mi ekokupigxas.
--- Mi dankas vin, --- diris la imperiestro kaj ekstaris. Mi tuj eksaltis. --- Kiel orfigxinta patro dankas, --- li silentis iom. --- Pro la Tarbagataja afero, atentante antauxajn meritojn, la ministro prezentis vin al ordeno de sankta Andreo Unuevokita. Dumon la ordono jam trapasis,