Уладз│м│р М│калаев│ч Шыц│к. Агеньчык у цемры
---------------------------------------------------------------------
У.Шыц│к. "У час не вярнул│ся", "Мастацкая л│таратура", М│нск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л│пеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромав возьмуць старт вял│зныя зоркал╕ты │
нак│руюцца да дал╕к│х галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца вжо в наступным стагоддз│, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы вжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╕тчыкав у бясконцай прасторы. Аб │х прыгодах,
л╕се │ знаходках расказваецца в гэтым зборн│ку фантастычных апавяданняв.
Можна было чакаць, што адбудзецца землетрасенне, навал│цца снежны
буран, урэшце, выпадзе метэарытны дождж. Ус╕ гэта магло здарыцца, хаця, як
паказвал│ даследаванн│, планета была старая │ падобныя з'явы, у тым л│ку
метэарыты, для яе был│ надзвычай рэдк│я. Але гэта?..
Скрут заплюшчыв вочы, каб адагнаць прыв│д. Але кал│ ╕н адкрыв │х, то в
начной цемры, якраз пад яркай блак│тнай кропкай С│рыуса, што в│сев над самым
небасх│лам, свяц│вся чырванаваты агеньчык.
Н│бы каб падражн│ць Скрута, ╕н бл│снув раз, друг│, трэц│ │ згас. Скрут
прастаяв, напэвна, цэлую гадз│ну, чакаючы, ц│ не з'яв│цца гэта чырвоная
кропка знов. Аднак цемра н│бы яшчэ больш пагусцела, │ ╕н вобмацкам, не
адважваючыся чамусьц│ запал│ць л│хтар, сабрав некальк│ каменняв │ склав │х у
грудок, каб завтра, кал│ разв│днее, знайсц│ гэта месца.
На планеце зус│м не было жыцця. Нават кал│ б упав метэарыт, яму не было
тут што падпал│ць - каменн│ │ пясок не гараць.
Скрут │мкл│ва павярнувся вс│м корпусам, аз│рнувся. Ззаду была тая ж
ц╕мная │ с│няя ноч. Над галавой па-ранейшаму бл│шчал│ спакойныя, нерухомыя
зорк│. Скрут уздыхнув, сцяв зубы │, стараючыся не прыспешваць хады, пайшов
ун│з, дзе ля падножжа взгорка стаяв яго всюдыход.
Агн│ всюдыхода крыху супако│л│. Скрут сев, паклав рук│ на пульт. ин ужо
хацев быв аддаць каманду электроннаму вадз│целю, як раптам, зус│м
неспадзявана для сябе, выключыв асвятленне каб│ны. Навокал, аднак, н│кога не
было. Н│хто не стаяв побач │ не св│дравав яму патыл│цу крыважэрным поз│ркам.
Скрут нахмурывся, пусц│в усюдыход. Але │ аддал│вшыся ад таго месца, не
включыв святла. ▓ всю дарогу не мог пазбав│цца ад пачуцця, быццам нехта
нябачны плыве побач.
Вярнувшыся, Скрут расказав ус╕ Балашу, Той уздыхнув. Адз│нота,
адарванасць ад Зямл│, ад усяго жывога, магл│ выкл│каць │ больш моцныя
галюцынацы│. А для Скрута гэта была першая экспедыцыя. ▓ Балаш абыякава
сказав:
- Аптычны падман...
Скрут не став пярэчыць. Ва втульным салоне, у прывычных абстав│нах яму
цяпер │ самому пачало здавацца, што ╕н, в│даць, памыл│вся. Але пазней раптам
устрывожыла думка: а кал│ памылк│ не было?
- Схадз│, паглядз│ яшчэ, - дазвол│в Балаш. Убачывшы, як Скрут
перасмыкнув плячам│, дадав: - Разам пойдзем.
На друг│ дзень грудок, што склав Скрут, яны знайшл│ л╕гка. Адсюль, з
самага верху взгорка, было в│даць дал╕ка. Мясцовасць была гарыстая. ▓ в тым
напрамку, дзе вначы в│сев С│рыус, як ставала вока, таксама цягнул│ся скалы,
абрыв│стыя, голыя.
- Туды не дабрацца, - Балаш сказав гэта мякка, спачувальна. ин ус╕ яшчэ
думав, што Скруту гэта прымро│лася, │ не хацев яго расчаровваць.
- Давай пусц│м ракету, хай сфатаграфуе той ра╕н. А потым паглядз│м
здымк│.
Балаш усм│хнувся:
- Раб│...
Праз некаторы час робат дастав│в пл╕нку на взгорак. Касманавты вважл│ва
прагледзел│ яе. Н│чога адметнага - той жа каменны хаос.
- Пачакаем дацямна, - пашкадавав таварыша Балаш. - Хаця яму зус│м не
абавязкова бл│скаць знов.
Агеньчык успыхнув у той жа час, як │ вчора. Некальк│ секунд ╕н гарэв
ровна, потым м│ргнув - раз, друг│, трэц│, быццам нехта падавав нейк│ вмовны
с│гнал, │ зн│к, як растварывся, у чорнай прасторы. Яны знов не паспел│
заф│ксаваць яго прыборам│, удакладн│ць напрамак - надта неверагодным
уяв│лася яго │снаванне. Яны проста впэвн│л│ся, што ╕н ╕сць.
Збянтэжаны Балаш тольк│ чмыхнув. А Скрут, не тоячыся, паскардз│вся:
- Мне страшна, Павел...
- Баяцца нам няма чаго, - адказав заклапочаны Балаш, але │ сам адчув
сябе н│якавата. - Хутчэй за вс╕ гэта нейк│ м│нерал.
Ва вс│х касм│чных даведн│ках планета значылася як пазбавленая жыцця. ▓х
даследаванн│, наз│ранн│ таксама пацвердз│л│ гэта. ▓ раптам, кал│ тэрм│н │х
знаходжання тут падыходз│ць к канцу, планета вырашыла падк│нуць загадку...
- Завтра пайду в горы, - пасля довгага роздуму прамов│в Скрут.
Балаш не адказав. ин адчув за гэтым│ словам│ маленькую перамогу Скрута
над сабой - яму ж бачылася ва вс│м гэтым нешта невытлумачальнае │ таму
страшнае. Балаш разумев, што нявпэвненасць Скрута в сва│х с│лах, у сабе,
магчыма, │дзе ад вял│знай нервовай напружанасц│, перажытай за апошн│я гады.
У экспедыцы│ Скрут быв не самы маладзейшы. Аднак, в│даць, справа не ва
взросце. ▓ншыя больш мужна перанос│л│ нягоды │ час працяглага вандравання. А
Скрут - чалавек занадта вражл│вы, сх│льны да захапленняв, актывнай дзейнасц│
- невзабаве пасля старту пачав пакутаваць ад аднастайнасц│. ин не захацев,
каб яго паклал│ в анаб│╕зную камеру - л│чыв недаравальным патрац│ць марна
хоць часц│нку свайго жыцця. Але не знайшов сябе │ в вахценнай камандзе.
Правда, паскардз│цца на тое, як ╕н выконвае свае абавязк│, сябры не магл│.
Проста яны завважыл│, што яшчэ зус│м нядавна няврымсл│вы, неспакойны Скрут
зраб│вся надта флегматычны. В│даць, прастора аказала адмовны вплыв на яго
больш, чым на астатн│х.
Кал│ надышов час першай разведвальнай вылазк│, таварышы адразу
прапанавал│ паслаць у яе Скрута. А в напарн│к│ яму дал│ вопытнага Балаша.
На першым часе здавалася, што да Скрута вярнувся ранейшы стан. Але
рэцыдывы касм│чнай хваробы застал│ся. Балаш давно не помн│в, каб вось так,
сутыкнувшыся з невядомым, нават пагрозл│вым, касманавты выказвал│ боязь.
Звычайна было наадварот. Небяспека маб│л│зоввала душэвныя с│лы, прымушала
дзейн│чаць. Правда, │ Скрут не хавався, нават баючыся. Аднак тут, в│даць,
справа в тым, што ╕н хоча знайсц│ сябе │ таму не хавае сва│х пачуццяв ад
таварыша. ▓, можа, знойдзе, кал│ адпусц│ць яго на пошук! агеньчыка. Хай
пераканаецца, што гэта хоць │ не вядомая пакуль, але всяго тольк│
якая-небудзь звычайная з'ява прыроды.
Балаш ужо быв гатовы адказаць на словы Скрута згодай, аднак перадумав.
У яго не было впэвненасц│ в тым, што той агеньчык можна знайсц│. Хутчэй за
вс╕ тут в│наваты як│-небудзь крышталь. У пэвны час на яго трапляе зорнае
святло, │ тады ╕н пачынае палымнець у начной цемры. Удзень яго, зразумела,
не завважыш.
Гэта прынясе Скруту расчараванне, пак│не адчуванне, што │снуе нешта
неразгаданае, разгадаць якое в яго не стала вмення. ▓, магчыма, праз ус╕
жыцц╕ ╕н пранясе в сабе пачуцц╕ в│ны, што мог, але не адкрыв для людзей адну
з загадак прыроды. Балаш уздыхнув │ сказав:
- У нас вельм│ мала часу.
Балаш не хлус│в. Праз двое сутак надыходз│в найлепшы момант для старту.
Тольк│ в гэтым выпадку яны здолеюць сустрэцца з экспедыцыяй у вызначаным
пункце прасторы. Любое спазненне прывядзе да таго, што прыйдзецца даганяць
зоркал╕т, а гэта значыць, давядзецца тармаз│ць, змяняць курс │ знов
разганяцца, што не выключае │ншых непрадбачаных непрыемнасцей. Здарылася ж у
│х вось тут вымушаная пасадка, кал│ раптам невядома чаму паскорывся рэжым
работы рухав│ков. С│лавое поле планеты яшчэ будуць вывучаць, з гэтага боку
некаторыя даследаванн│, як│я яны правял│, прынясуць карысць. Але зараз
галовнае для │х - вярнуцца назад.
- У нас два дн│, дзве ночы │ яшчэ некальк│ гадз│н, - удакладн│в Скрут.
▓ гэта была правда. Нейк│ час яны саправды мел│, │ не было патрэбы, каб
Скрут абавязкова знаходз│вся гэтыя дн│ на карабл│. Падумавшы, Балаш амаль
здався.
- Пагаворым ран│цай, - паабяцав ╕н.
Св│танне прыйшло пахмурнае. Шал╕ны вецер н╕с аднекуль з повдня хмары
дробнага пяску. У гэтай рухомай шэрай мешан│не было гэтак жа цяжка
арыентавацца, як │ в тумане.
- Можа, пачакаем пагоды? - сказав Балаш.
- У нас тольк│ два дн│, адна ноч │ яшчэ некальк│ гадз│н, - павтарыв
свае словы Скрут.
Балаш усм│хнувся │ дазвол│в выязджаць. Урэшце, лакатары бачаць │ в
больш шчыльным асяроддз│.
Аднак н│ Скрут, н│ Балаш не вл│чыл│ адну акал│чнасць - у гарах, дзе
трэба было шукаць агеньчык, давялося хадз│ць пешшу, пак│нувшы все прыборы в
каб│не всюдыхода. Скрут вярнувся н│ з чым.
Пад вечар вецер сц│х. Асев пясок. На пацямнелым небе забл│шчал│ зорк│.
- Не бядуй, - суцяшав Балаш таварыша, - с╕ння мы яго абавязкова злов│м.
Яшчэ звечара яны расстав│л│ прыборы, настро│л│ │х. Цяпер, кал│ з'яв│цца
агеньчык, яны не тольк│ даведаюцца напрамак, але │ адлегласць да яго з
дакладнасцю да аднаго метра. Кал│ сцямнела, яны занял│ паз│цыю на вяршын│
взгорка.
Час, здавалася, да неверагоднасц│ запавол│в свой бег. Яны раз-пораз
паз│рал│ на гадз│нн│к│, не давяраючы электроннаму сакратару. Але нават
секундная стрэлка быццам ператварылася в м│нутную - так мала абаротав
зраб│ла яна па круглым цыферблаце.
Скрут адышов убок, пак│нувшы Балаша каля прыборав. ин хвалявався │
адчув патрэбу зараз пабыць аднаму. Прысев на камень. Пасля цэлага дня
блуканняв было прыемна выпрастаць стомленыя ног│. Скрут прых│нувся сп│ной да
скалы, з задавальненнем адчуваючы пад эластычным касцюмам яе зямную
цв╕рдасць.
Ноч, перадапошняя для │х на гэтай планеце, нячутна накрыла вс╕ навокал.
Густую непраглядную цемру не магл│ перамагчы н│ Млечны Шлях, н│ ярк│ С│рыус,
што в сва╕й статычнасц│ вявлявся як намаляваны. ▓ вс╕ астатняе было такое ж
дал╕кае ад рэальнасц│ - нерухомае, нежывое. Адно, што здавалася жывым, гэта
тая чырвоная кропка, якая няйначай с│гнал│ла │м аб нечым невядомым │, можа,
неабходным для людзей. Хутка яна з'яв│цца знов. ин даведаецца, дзе яна, │
прыйдзе завтра на тое месца. Чаму ╕н верыць, што за гэтым агеньчыкам нешта
╕сць? А раптам, саправды, спадзявацца на нешта незвычайнае можа тольк│ так│
нав│чок, як ╕н?
ин помн│ць выпадак, як│ став ужо хрэстаматыйным для мног│х пакаленняв
вучняв касм│чных школ. Некал│ два стажоры прыслал│ з Марса паведамленне, што
сутыкнул│ся з рэшткам│ невядомай цыв│л│зацы│. На здымках, як│я яны перадал│,
людз│ вбачыл│ нешта вельм│ падобнае на прылады працы, мудрагел│стай формы
ф│гурк│, як│я был│ або параджэннем фантаз││ │х стваральн│кав, або,
наадварот, расказвал│ аб выглядзе сам│х стваральн│кав.
Гэта была сенсацыя. На Марс адправ│л│ вял│кую экспедыцыю. ▓ першае
больш-менш дэтальнае абследаванне паказала, што знойдзеныя ф│гурк│ - рэштк│
не заг│нувшай цыв│л│зацы│, а метэарыта. Трап│вшы в атмасферу Марса, ╕н
узарвався, │ асколк│, аплав│вшыся, набыл│ гэтую дз│вную форму.
Але гэта пав│нны был│ встанав│ць сам│ стажоры. Яны не зраб│л│ гэтага,
бо такое вжо вял│кае жаданне в кожнага маладога касманавта быць
першаадкрывальн│кам. Ц│ не падобны ╕н нечым на тых стажорав?
Стала халаднавата. У разрэджанай атмасферы планеты перапады тэмпературы
был│ вельм│ значныя. Скрут уключыв электраабагрэв скафандра. Цяпло разл│лося
па целе, настройваючы на м│рны, разважл│вы лад.
Урэшце вс╕ мае свой пачатак │ канец. Гэта старая │сц│на для Скрута
зараз гучала, як адкрыцц╕. М│нуць яшчэ сутк│-друг│я, │ ╕н знов будзе на
зоркал╕це. Забудуцца гэтыя начныя гадз│ны напружанага чакання, │ пачнуцца
гады, абмежаваныя каютай, салонам │ абсерваторыяй. Ус╕ аднастайнае,
размеранае, будз╕ннае │ таму н│бы запаволенае, як жыцц╕ в анаб│╕зе. Працуюць
рухав│к│, падтрымл│ваючы на зоркал╕це власную с│лу прыцяжэння. Л│чыльн│к│
адзначаюць м│ль╕ны пройдзеных к│ламетрав. А ты не бачыш гэтага руху, не
жывеш │м. У │люм│натарах тая ж чарната, сям-там праткнутая бл│скучым│
кропкам│. Яна была вчора, завчора, месяц назад. Зоркал╕т │ разам з │м ты
н│бы в│сяце в прасторы на адным │ тым жа месцы. ▓ гэтаму в│сенню не в│дно
мяжы. ▓ вжо не верыш нават у тое, што нешта, мевшае пачатак, будзе мець
канец.
Скрут разумев усю недарэчнасць сва│х думак. Бачыв, што яны кладуць
адб│так на яго паводз│ны, перажывав, ловячы трывожныя поз│рк│ таварышав. ▓
не мог н│чога з сабой зраб│ць. Яму здавалася, што ╕н раптам став на карабл│
л│шн│. У той час, як астатн│я працавал│, ╕н, заняты порканнем у сабе, н│чога
карыснага не зраб│в. Павольна │ марна цякл│ яго дн│. Нават астранам│чныя
наз│ранн│, самы влюб╕ны яго занятак, не прынос│л│ таго задавальнення, якое
╕н адчував, знаходзячыся на пазаатмасферных станцыях Зямл│. ин складав
карты, добрасумленна, старанна, як курсант касм│чнай школы на першым годзе
навучання. А в глыб│н│ мозгу ввесь час м│льгав напам│н, што гэта, бадай, мог
бы зраб│ць │ автамат. Здымк│ потым праанал│завав бы любы спецыял│ст. ▓ часам
думалася, ц│ не лепш было быць у анаб│╕зе?
ин узрадавався гэтаму разведвальнаму пал╕ту. Сутыкненне з невядомым,
хай сабе нежывым светам, - мара кожнага касманавта. Да таго ж гэта не
нерухомасць зоркал╕та в дрэйфе, як│, м│ж │ншым, н│чым не адрозн│ваецца ад
пал╕ту з субсветлавой хуткасцю: адлегласц│ Сусвету был│ большыя за людское
вявленне прасторы │ часу. Але ц│ будзе ╕н радавацца, кал│ вернецца? Ц│
адолее парсек│, як│х не в│даць │ як│я вс╕ ж │снуюць, бо выявляюцца в
бясконцых │ нудных гадах? Кажуць, што самы лепшы лекар ад нуды - праца.
Увогуле, гэта бясспрэчна. Тольк│ яму яшчэ трэба, каб праца давала
адчувальныя вын│к│, каб яна, задавальняючы цябе, знаходз│ла водгук у │ншых,
была карысная.
Непатрэбнасц│ людзям ╕н баявся больш за вс╕ з таго часу, як пачав
задумвацца над сэнсам свайго │снавання. ин спадзявався, што │менна тут, у
космасе, не тольк│ нараджаюцца вял│к│я адкрыцц│, але │ правяраюцца чалавечыя
якасц│. ▓, в│даць, пераацан│в сам сябе. Космас аказався не скарбонкай,
повнай навуковых адкрыццяв. У першую чаргу - гэта будз╕ннасць │ цярпенне,
якога в яго, як аказалася, вельм│ мала.
ин │ зараз, кал│ засталося всяго некальк│ хв│л│н, прыспешвае час. А
Балаш зус│м спакойны. Балаш навучывся чакаць - ╕н ужо двойчы быв у прасторы.
На Зямл│ м│нула стагоддзе. Мног│х, з к│м Балаш пачынав, ужо няма. Мног│х не
застане, кал│ вернецца адсюль. А скажы, │ Балаш яшчэ раз пак│не Зямлю, хоць
разам з гэтым ╕н пак│не апошн│х сва│х бл│зк│х. Балаш не сумуе в космасе,
завс╕ды ровны, сабраны - згустак энерг││ │ разважл│васц│. Пэвна, так│м │
пав│нен быць мудрэц, як│ зведав уладу над сабой │ часам.
Н│бы здагадавшыся, што Скрут думае зараз пра яго, Балаш азвався:
- Увага!
Скрут з│рнув на гадз│нн│к. Трыццаць секунд, дваццаць... ин напружывся │
адчув, што нестае с│лы встаць на ног│.
С│гнал электроннага сакратара прагучав знянацку. Скрут яго чакав - │
вс╕ ровна вздрыгнув. Потым пам│ргав вейкам│, адганяючы насланн╕. Пад
С│рыусам, як │ хв│л│ну або гадз│ну таму назад, была непарушная чарната. Яна
рэзала вочы, наганяла сл╕зы, │ не было в ╕й кол│шняга агеньчыка. Ашаломлены
Скрут не варушывся │ вс╕ чакав, чакав...
Напэвна, м│нула многа часу, кал│ Балаш нарэшце сказав:
- Пойдзем...
Вяртанне было сумнае. Балаш адключыв электроннага вадз│целя │ сам
круц│в штурвал усюдыхода, выб│раючы дарогу сярод каменняв. Скрут быв удзячны
яму за гэта. Чаму ж не стала агеньчыка, як│ да гэтага з'являвся са
здз│вляючай дакладнасцю? А можа, правда на баку Балаша? З гэтым не хацелася
пагаджацца. Скрут думав, думав, │ яму ввесь час здавалася, што ╕н не можа
зразумець нешта │стотнае, вельм│ важнае.
Скрут заснув тольк│ з дапамогай электравсыпляльн│ка. Але │ в сне нейкая
думка, зна╕мая │ нявловная, св│дравала мозг.
Гэту думку Скрут амаль зразумев, кал│ прачнувся ран│цай. У │люм│натар
зоркал╕та б│л│ барвовыя промн│ тутэйшага сонца. У │х святле, як │ на Зямл│,
кружыл│ся драбнютк│я пыл│нк│. А вчора │х не было. Не было, не было...
Скрут усм│хнувся здагадцы │ вс╕й далонню нац│снув на кнопку с│гналу
внутранай сувяз│:
- Павел! Павел!
Дынам│к пабудз│в Балаша.
- Што такое? - запытався ╕н. - Дав бы адаспацца.
- Гэта не м│нерал, Павел! - ужо радасна крычав Скрут.
- Ты што, знайшов яго? - │ран│чна прамов│в Балаш.
- Зараз! Зараз! Чакай, я прыйду!
Праз некальк│ секунд Скрут уварвався в каюту Балаша │ плюхнувся в
крэсла побач з ложкам.
- Неба было чыстае? - пытався ╕н у Балаша.
- Уначы? Чыстае.
- Але агеньчык не свяц│вся?
- Не.
- Значыць, гэта... ну тое, што ты называеш м│нералам, свец│цца не
адлюстраваным святлом якой-небудзь зорк│. За адну ноч, ты гэта ведаеш не
горш за мяне, яны не магл│ прыкметна пврамясц│цца на небе. Яны практычна
нерухомыя. Значыць, гэта нешта свяц│лася або само па сабе, або дзякуючы
нейкай с│лкавальнай крын│цы. Першае адпадае, бо │накш мы бачыл│ б агеньчык
учора. Згодзен?
- Слушна... - Балаш сев на ложку.
- Застаецца другое - нешта жыв│ць той агеньчык. исць нейкая крын│ца.
Так?
- Дапусц│м.
- Такой крын│цай можа быць вось што, - Скрут паказав рукой на вяс╕лкавы
зайчык, як│ застыв на сцяне. - Учора, дарэчы, увесь дзень было пахмурна.
- Але ж гэта азначае... - уражаны Балаш не скончыв фразу.
- Што мы маем, магчыма, справу з нечым падобным на сонечную батарэю.
Удзень яна наб│рае прамян│стую або цеплавую энерг│ю. А пасля аддае, -
заключыв яго думку Скрут.
- Смела прыдумана... - зараз Балаш ужо не │ран│завав. ин адчув у
разважаннях Скрута нейкую правду. ▓ ╕н сказав: - Кал│ с╕ння мы вбачым
агеньчык, я затрымаю адл╕т. На сутк│. ▓накш...
Балаш не дагаварыв. Але Скрут │ так ведав, што ╕н мог сказаць, │ быв
вельм│ вдзячны таварышу. Тольк│ цяпер яго вжо не мучыл│ сумненн│. Што б там
н│ хавалася за гэтым агеньчыкам, ╕н, безумовна, быв ц│кавай з'явай чужой
прыроды. Вартай, каб з ╕й пазна╕м│цца бл│жэй.
Скрут не памыл│вся. У пэвны час пад С│рыусам засвяц│лася чырвоная
кропка. Потым яна м│ргнула тры разы │ згасла. Але цяпер яе месца было
запеленгавана. ▓ ледзь разв│днела, Скрут з Балашам адправ│л│ся да горнага
хрыбта. Узбро│л│ся зус│м пазямному - альпенштокам│, чарав│кам│ з вострым│
шыпам│. ▓ тольк│ прыборы, як│я магл│ дапамагчы │м завважыць у наваколл│
метал│чныя прадметы, раб│л│ │х больш падобным│ на геолагав, чым на
альп│н│став.
Яны │шл│, пераскакваючы раскол│ны, абходзячы непрыступныя п│к│,
спускаючыся в цясн│ны │ взб│раючыся на абрыв│стыя скалы. У зямных умовах яны
наврад ц│ адолел│ б такую дарогу. Але на планеце, меншай за Зямлю, была
меншай │ │х вага.
Яны спын│л│ся адпачыць каля невысокага плато. Там, за пад'╕мам, пав│нен
быць той самы агеньчык. Да яго вжо рукой падаць.
Скрут прайшов некальк│ крокав, выб│раючы зручнае месца, каб прысесц│. ▓
в гэты час зам│ргав │ндыкатар металашукальн│ка. Недзе бл│зка быв метал ц│
паклады руды. Аднак тое, што яны адпавядал│ каардынатам агеньчыка,
насцярожыла.
Скрут быв лягчэйшы, │ Балаш падсадз│в яго на плато.
- К│дай мне трос, - папрас│в ╕н, кал│ Скрут апынувся наверсе. Скрут
чамусьц│ не адказвав. Балаш крыкнув ужо нецярпл│ва: - Памажы!
Тольк│ тады азвався Скрут. ин гаварыв шэптам, │ Балаш не адразу вцям│в,
што да чаго.
- Як│ карабель? - перапытав ╕н.
Не адказваючы, Скрут нах│л│вся над абрывам │ апусц│в трос. Балаш з│рнув
уверх │ жахнувся: нават праз пластык гермашлема было в│даць, як збялев твар
таварыша. Таропка пераб│раючы рукам│, ╕н │мкл│ва взляцев угару. З плато
адкрывався шырок│ краяв│д. Балаш круц│в галавой, дз│вячыся, што магло
враз│ць Скрута. ин н│чога не завважав - тыя ж скалы, што яны бачыл│ │ вн│зе,
х│ба тольк│ большыя.
Тады Скрут нарэшце загаварыв выразна:
- Глядз│! - │ працягнув руку.
Балаш з│рнув │ ледзь стрымав вокл│ч. Там, сярод каменных сцен цясн│ны,
прысыпаны абвалам, ляжав довг│ с│гарападобны корпус зоркал╕та. Яны,
касманавты, у гэтым памыл│цца не магл│, нават разглядаючы яго здал╕к.
Балаш │ Скрут падышл│ бл│жэй. Зоркал╕т быв стары, так│я будавал│ яшчэ в
пазам│нулым стагоддз│. Цяпер гэта была куча метал│чнага лому.
- Трэба было б паглядзець усярэдз│не, - сказав Балаш, паз│раючы на
пустыя пра╕мы дэфармаваных │люм│натарав │ вваходных люкав.
- Наврад ц│ знойдзем там што... - адказав Скрут. - Агонь, як смерч,
пран╕сся па адсеках.
Балаш бачыв │ сам, што рубка, дзе пав│нны был│ заховвацца матэрыялы
экспедыцы│, ляжала в баку ад асновнага корпуса, пачарнелая, сплюшчаная.
Яны пахадз│л│ вакол м╕ртвага г│ганта, спрабуючы вызначыць, што гэта за
зоркал╕т, каб прынесц│ на Зямлю апошнюю вестку пра яго траг│чны л╕с. Але │
гэтага не было. Корпус аплав│вся, як лядзяш пад веснавым сонцам.
Яны мавкл│ва пастаял│ крыху │ пайшл│ назад, уражаныя страшнай карц│най
г│бел│. ▓ кал│ адышл│ вжо дал╕ка, Скрут раптам спын│вся.
- Але што тады свяц│лася? - запытався ╕н.
- Саправды, - згадз│вся Балаш │ прыпын│вся таксама. - А ты впэвнены,
што гэта менав│та тут?
- Не... Хаця агеньчык пав│нен мець нейкае дачыненне да карабля. Цяпер я
в гэтым не сумняваюся.
Балаш з│рнув па баках. Горы, скалы, каменн│, сярод як│х ужо не в│даць │
зоркал╕та. ▓ зорк│ зверху не так│я ярк│я, як уначы, аднак прыкметныя в
разрэджаным атмасферным покрыве планеты.
- Вазьм│ арыенц│р, - пара│в ╕н Скруту, як│ таксама спрабавав нешта
вбачыць у наваколл│.
Скрут здз│влена сказав:
- Гэта вбаку, бадай, з к│ламетр...
- Пойдзем хутчэй, - адказав Балаш. - Баюся, не паспеем дацямна.
Дарога была пакручастая. М│нула яшчэ з павгадз│ны, кал│ Балаш сказав:
- Недзе тут.
Каменны гушчар, здалося, став яшчэ больш непраходны. Наврад ц│ можна
было в │м што завважыць, │ Скрут недаверл│ва спытав:
- Тут?
На гэты раз яны не памыл│л│ся. Выпадкова з│рнувшы на вяршыню
абрыв│стай, быццам ссечанай, скалы, Балаш ускрыкнув. Там было нешта падобнае
на пячору. Уваход, н│быта зашкл╕ны, цьмяна пабл│сквав, адлюстровваючы скупыя
барвовыя промн│ надвячоркавага свяц│ла.
Спатрэб│лася яшчэ з павгадз│ны, пакуль Балаш са Скрутам дабрыл│ да
месца, ад якога можна было дабрацца да пячоры. Угару вяла вузкая палоска,
паравнавча чыстая ад завалав │, здавалася, сям-там падправленая - на сх│ле
был│ н│бы вырубленыя в скалах прыступк│. Мовчк│ людз│ лезл│ на гару. А ╕й не
было канца.
Пячора адкрылася раптовна - дарога вывела Скрута │ Балаша на невял│кую
пляцовку перад уваходам у яе.
- Будан... - шапнув Скрут.
- Сакля... - сказав Балаш.
Перад │м│ стаяла сцяна. Гладкая │ ровная, авальнай формы, яна
пабл│сквала адлюстраваным святлом, н│бы адшл│фаваны агат.
Стомленыя крутой дарогай, людз│ стаял│ перад дз│внай пабудовай, не
разумеючы, што гэта.
- Маяк, - выказав здагадку Скрут.
- Для каго? - Балаш ва вс│м хацев бачыць сэнс.
Менав│та в маяку ╕н яго не вбачыв. ин павтарыв пытанне: - Для каго? Да
карабля не меней к│ламетра, │ яго не в│дно адсюль. Хто став│ць знак│, як│я
н│чога не гавораць?
- Можа маяк быв паставлены к│мсьц│ раней? Астрал╕тчык│ завважыл│ яго
с│гналы, павял│ сюды зоркал╕т ▓ неспадзявана трап│л│ в аварыю. Думаю, гэта
слушна.
- Хутчэй рамантычна. А слушна?.. - Балаш пак│вав галавой. - Нагадвае
стары касм│чны дэтэктыв.
Звычайна нешматсловны, Балаш раптам зраб│вся гаварк│. Скрут са
здз│вленнем адзначыв гэтую перамену в паводз│нах таварыша. В│даць, │ яго
знаходка вывела з равнаваг│.
- Што гадаць, - Скрут пастукав па чорнай сцяне кулаком, насцярожана
прыслухався, недаверл│ва паглядзев на сваю руку, якая в пальчатцы скафандра
выглядала товстай │ кароткай, │ нявпэвнена сказав: - Пустата.
Балаш падышов да сцяны, сам пастукав.
- Будзем ламаць? - запытався Скрут.
- Зламаць проста. А што там? Хто раб│в, навошта? Ты можаш мне сказаць?
Не? Дык ц│ маем мы права разбураць?
Скрут адчув, што лог│ка Балаша пачала яго раздражняць. Кал│ так думаць,
то нельга нават на чужыя планеты апускацца. Раптам што пашкодз│ш. ▓,
стрымл│ваючы злосць, Скрут павольна, стараючыся таксама быць лаг│чным,
загаварыв:
- Маем. Маем права. На планеце няма жыцця. Тольк│ рэштк│ зямнога
зоркал╕та. Гэтая сцяна мае да яго нейкае дачыненне. Кал│ гэта нават чужы
маяк, то ╕н мог паслужыць прычынай г│бел│ зямлян. Мы проста абавязаны
даведацца, што гэта такое!
Балаш слухав не пярэчачы. Кал│ Скрут скончыв, ╕н, згаджаючыся, сказав:
- Адыдз│, схавайся.
- Давай я, - запратэставав Скрут. - Табе весц│ планетал╕т. ▓ врэшце...
Я завважыв агеньчык.
- Права першаадкрывальн│ка? - усм│хнувся Балаш. - Згодзен.
Сцяна саправды аказалася шкляная. Тольк│ шкло было спецыяльнае.
Цв╕рдае, трывалае, здольнае вытрымаць моцны вдар. Ультрагукавым нажом Скрут
выразав праход │ прасунув галаву. Ужо наступ│в вечар, │ в сярэдз│не пячоры
панавав змрок. Скрут пакруц│в галавой. Зазначыв, што праз гэта шкло праменн│
святла │дуць тольк│ в адным напрамку - знутры, │ кал│ вочы прывыкл│, ╕н у
дальн│м кутку завважыв нейкае взвышэнне. А на │м... У Скрута моцна заб│лася
сэрца.
- Балаш, - пакл│кав ╕н сябра │ ввайшов у пячору.
ин не памыл│вся. Гэта было ложа, а на │м у скафандры ляжав... чалавек.
ин быв нежывы │, в│даць, давно. Скрут памкнувся быв расшп│л│ць скафандр на
чалавеку. Балаш спын│в яго:
- Не трэба...
Скрут падумав, што саправды гэтаму зямлян│ну вжо н│чым не дапаможаш. ин
пастаяв, патрымав руку на яго плячы, н│бы разв│тваючыся назавс╕ды, │ пайшов
аглядаць пячору.
Стала вжо зус│м ц╕мна. Балаш уключыв л│хтар.
Пячора была амаль пустая. Няровныя каменныя сцены, так│ ж каменны
ложак. Побач нешта падобнае на стол. Сям-там Скрут завважыв раск│даны
│нструмент, дэтал│, вузлы прыборав, машын.
- Тут пав│нна быць схов│шча... - уголас падумав ╕н.
- Так... - згадз│вся Балаш. - Чалавек пражыв у пячоры нямала. ин недзе
трымав свае прыпасы. Яшчэ пав│нна быць недзе рэгенерацыйная встановка. Без
яе ╕н довга не вытрымав бы.
Схов│шча было побач з ложкам. Знайшовшы яго, Балаш знов падышов да
зямлян│на. Довга-довга стаяв над │м, потым працягнув руку │ дакранувся да
яго ног. Пад нячутк│м│ ад тавшчын│ аховнага касцюма пальцам│ аказалася
пустата. Балаш адышов │ довга глядзев праз празрыстую адсюль сцяну в чорную
ноч. Потым, не абарочваючыся, папрас│в:
- Пашукай... Пав│нны быць дз╕нн│к│.
Скрут не здагадався, што так ураз│ла таварыша, │, аглядаючы н│шы,
раз-пораз к│дав на яго нявцямныя поз│рк│.
- Вось, - нарэшце знайшов ╕н касеты з крыштал│кам│, на як│х касманавты
звычайна зап│свал│ вс╕, што л│чыл│ вартым уваг│.
Скрут патрымав │х у руках, н│бы взважваючы, яшчэ раз заз│рнув у н│шы │
закутк│ пячоры │ спытав:
- Пачытаем на карабл│?
- Тут, - адрыв│ста к│нув Балаш.
Скрут здз│в│вся незвычайнай суровасц│, якая прагучала в яго голасе. Але
згадз│вся │ сев на камень, як│, напэвна, некал│ служыв гаспадару сталом.
Потым устав│в крыштал│к│ в гуказдымальн│к, як│ за ммога дзесяц│годдзяв
│стотна не змян│в сва╕й канструкцы│, падключыв рацыю, каб можна было чуць
зап│с у шлемафонах, │ сказав:
- Гатова...
Тольк│ тады Балаш павярнувся да святла - рэзк│, рашучы.
- Уключай! - загадав ╕н │ пайшов да ложка. Так │ стаяв ╕н увесь час,
пакуль зямлян│н няспешна расказвав пра сва╕ жыцц╕.
А в Скрута не хап│ла адваг│ стаць побач з │м - ╕н не мог глядзець на
рэштк│ гэтага чалавека, чый раздумны голас прыглушана │ павольна гучав у
шлемафоне.
Невыносна замаруджана цякл│ м│нуты, раскрываючы вял│кую трагедыю
зоркал╕та │ таго, хто застався адз│н з вял│кага эк│пажа.
"...Перада мной выбар, - н│бы раячыся з субяседн│кам, гаварыв
астрал╕тчык, - памерц│ зараз ц│ паспрабаваць жыць... Я не агаварывся. ▓менна
- паспрабаваць. Гэта жыцц╕ не прынясе мне радасц│. Я не змагу кал│-небудзь
вярнуцца на Зямлю. Пра мяне, напэвна, н│кол│ н│хто нават не даведаецца -
наврад ц│ як│ карабель забрыдзе в гэты ра╕н. Я не змагу нават выбрацца з
пячоры - косц│ абедзвюх ног раструшчаны в час катастрофы. Я не магу сам сабе
зраб│ць аперацыю, бо кал│ змог бы вытрываць боль, то трэба мець яшчэ
герметычную камеру - яе таксама няма. Так│м чынам мая будучыня - адз│нота,
нерухомасць, безнадзейнасць. Але я не прымаю смерць. Пакуль я магу - я
пав│нен жыць. Не таму, што │нстынкт мацнейшы за волю │ я чапляюся за жыцц╕.
Я пав│нен жыць, бо я - чалавек, │ в мяне яшчэ дзейн│чае мозг..."
Скрут слухав │ вявляв сабе разб│ты выбухам зоркал╕т, м╕ртвую планету │
адз│нокага скалечанага чалавека, якому шчасл│вы, а хутчэй нешчасл│вы выпадак
падаравав жыцц╕ │ якому належала пакутаваць ад бездапаможнасц│ │ бясс│лля
довг│я-довг│я дн│, месяцы, гады.
Ц│ можа такое вытрымаць чалавек? Скрут не та│вся перад сабой. Для яго
гэта была не проста ц│кавнасць. ин н│кол│ не забывав, як гняла яго
абмежаванасць прасторы в зоркал╕це. Яна была н│што в паравнанн│ з прасторай
Сусвету. ▓ в гэтай неадпаведнасц│ яму бачылася нешта ненатуральнае, варожае
чалавеку. Гэта прыгнятала. Скрут разумев свой стан │ н│чога не мог з сабой
зраб│ць. Але яму было лягчэй. З │м завс╕ды знаходз│л│ся таварышы з дзяжурнай
змены, яго аховвала моц магутнага зоркал╕та. Дзе брав стойкасць гэты
касманавт? Што надавала яму с│лы? Адчуванне чалавечай годнасц│? Але ж пра
гэта │ Скрут н│кол│ не забывав...
"Ох, як гэта невыносна, кал│ дзейн│чае мозг. Раней мне здавалася гэта
шчасцем, а зараз мне часам хочацца пашукаць нейкую там кнопку, каб хоць на
│мгненне выключыць мозг, забыцца │ пазбыцца свайго станов│шча".
Узнявшы вочы в час адной з павз, кал│ чулася тольк│ патрэскванне рацы│,
Скрут завважыв побач з ложкам корпус робата. ин быв латаны │ пералатаны.
Закл╕пк│ │ швы на абшарпаным метал│чным корпусе робата, можа, ярчэй за вс╕
раскрыл│ Скруту жудасную карц│ну апошн│х месяцав жыцця чалавека, як│
старався падовжыць │снаванне свайго адз│нага памочн│ка. Гэты робат расчысц│в
чалавеку дарогу да пячоры, надзейна абсталявав яе, каб чалавек мог жыць там
стольк│, скольк│ хоп│ць энерг││ ва вцалелых акумулятарах │ сонечных
батарэях. ▓, напэвна, чалавек дзял│вся з робатам, аддаючы яму большую частку
энерг││, не зважаючы на свой холад │ голад.
Але робат не мев чалавечай выносл│васц│. ин знерухомев раней чалавека.
Скрут уяв│в сабе роспач, якая авалодала тады чалавекам...
Н│бы ведаючы наперад аб гэтых думках Скрута, чалавек сказав: "С╕ння я
застався без Ац│лы..."
Адна фраза, │ н│ слова больш, н│воднай скарг│, нягледзячы на тое, што
для яго гэта было пачаткам канца.
Скрут падумав, што яму не так л╕гка будзе зразумець гэтага чалавека,
замураванага в скале дал╕кай планеты │ непах│снага в сва╕й вол│. Чалавек не
спадзявався, што яго кал│-небудзь, хай сабе │ пасля смерц│, знойдуць. ин
разважав сам з сабой, бо мев, в│даць, адз│ную слабасць - патрэбу в
субяседн│ку.
- ...Ты чуеш?
Скрут уздрыгнув. Задумавшыся, ╕н ужо не слухав. Забывся на Балаша.
- Скрут, ты чуеш? - павтарыв Балаш.
Скрут прыслухався, аднак не адразу зразумев, чым выкл│каны вокл│ч
таварыша.
"...Я ввесь час думаю, дзе была наша памылка? Чаму взарвал│ся рухав│к│?
Першыя с│мптомы непаладак у │х з'яв│л│ся, кал│ мы ледзь увайшл│ в с│лавое
поле планеты, Мы спадзявал│ся наладз│ць рухав│к│, апынувшыся на цв╕рдай
глебе. Але спын│ць рэакцыю вжо не вдалося. Дз│вна, яна │шла быццам бы
павольна, не сц│хаючы │ не нарастаючы. ▓ раптам скачок, выбух..."
У шлемафоне стала ц│ха. Скрут нецярпл│ва з│рнув на гуказдымальны
апарат. Балаш трымав руку на выключальн│ку.
- А нам удалося, - з горыччу сказав ╕н, быццам адчуваючы в│ну за тое,
што в │х папярэдн│кав - касманавтав - было менш ведав.
Скрут адчув, як яго ахопл│вае неспакой. Што з таго, што на Зямл│ вжо
ведаюць, як спын│ць такую рэакцыю? Для гэтага чалавека гэта вжо не мае
значэння. Яму важна было самому дайсц│ да │сц│ны, повнасцю выкарыстаць свой
яшчэ жывы │, в│даць, магутны розум, рашаючы вял│кую загадку. Тольк│ гэтым
╕н, пам│раючы, мог перамагчы смерць. Ц│ знайшов ╕н прычыну? Скрут махнув
рукой:
- Уключы...
"Але пав│нна быць рашэнне гэтай задачы, якога мы тады не бачыл│".
- Канечне, канечне, - шапнув Скрут, думаючы, што │х апарат вельм│
марудна здымае гук. ин трывожывся: нявжо л╕с не пашле гэтаму адважнаму
магутнаму чалавеку поспех, нявжо дарэмныя был│ яго пакуты?
Скрут хвалявався, як н│кол│ яшчэ в жыцц│. А голас у шлемафоне гучав
ровна, непадуладны н│як│м нявдачам. З дня в дзень чалавек коратка к│дав у
м│крафон: "Н│чога новага". ин, в│даць, многа працавав, бо вс╕ радзей │
радзей траплял│ся в зап│се разважанн│. А можа, ╕н бярог энерг│ю батарэй -
яны ж, як │ робат, не был│ невычэрпныя.
- Больш не магу! - нервова выгукнув Балаш │ пайшов да выхада.
- Мы мус│м даслухаць, - сказав яму Скрут. - Для нас мае значэнне не
сутнасць яго адкрыцця, а сам факт.
Яны вжо н│чога не чакал│ ад асуджанага на марудную смерць. Яны думал│
аддаць яму дан│ну як чалавеку. А ╕н здз│в│в │х знов.
"Здаецца, ус╕. Я ведаю формулу".
Трэба быць вял│к│м матэматыкам, каб тольк│ запомн│ць з аднаго разу гэты
довг│ рад │нтэгралав, л│чбав │ знакав. Чалавек прачытав яе, потым,
падумавшы, павтарыв больш павольна, н│бы даючы слухачам магчымасць удумацца
в яе сэнс. ▓ раптам прамов│в з сумненнем: "Ц│ вс╕ гэта?"
- Ус╕! Ус╕! - крыкнув Балаш, быццам чалавек мог яго пачуць. - Людз│ на
Зямл│ вывел│ тваю формулу...
Довгае шыпенне в навушн│ках было адказам Балашу. Чалавек мавчав. Можа,
думав, можа, у яго не стала вжо с│лы, каб сказаць апошняе, разв│тальнае
слова, а можа, ужо л│чыв гэта слова наогул не│стотным, непатрэбным.
Мавчанне шлемафонав было невыносным. Але н│ Скрут, н│ Балаш не
адважвал│ся выключыць апарат. ▓м здавалася, што тым самым яны дачасна
абарвуць жыцц╕ гэтага мужнага чалавека. Прайшла, напэвна, гадз│на. Вяршын│
гор пасвятлел│ - пачынався дзень.
- Трэба вяртацца, - сказав Балаш, - мы безнадзейна позн│мся.
- Яшчэ крышачку... - папрас│в Скрут.
Балаш пак│вав галавой, адчуваючы │ сам, што не можа пайсц│ адсюль, не
дачакавшыся канца.
Патушыл│ л│хтар. Ран│шняе святло, л╕гкае, свежае, пран│кла праз
зроблены Скрутам уваход у пячору. Прамень сонца кранув гермашлем чалавека, │
твар яго н│бы ажыв, разгладз│л│ся пакутл│выя складк│. Скрут усхап│вся, нав╕в
к│наапарат. ▓ тут шлемафоны ажыл│.
"Вось цяпер, здаецца, ус╕".
Знов прагучала довгая формула, пасля павзы чалавек павтарыв яе. Для
гэтага ╕н знайшов с│лы. ▓ гэта, в│даць, был│ яго апошн│я намаганн│. Апарат
дав с│гнал, што зап│с скончаны.
- Хто ╕н? - спытав Скрут, думаючы над тым, чаму гэта пасвятлев твар
Балаша. - Нявжо мы не знойдзем дзе-небудзь тут яго │мя?
- Не ведаю. Але ╕н выратавав нас. ин заз│рнув глыбей, чым мы. Не
ведаючы яго адкрыцця, мы на адваротным шляху павтарыл│ б л╕с яго карабля.
Скрут не быв н│ ф│з│кам, н│ матэматыкам. ин не мог зразумець формулы,
знойдзенай гэтым чалавекам. ▓ яго зус│м зараз не хвалявала, што яны магл│ не
вярнуцца. У дал╕к│м космасе людз│ гатовы │ да гэтага.
ин сабрав батарэ│, далучыв да │х аварыйную батарэю са свайго скафандра
│ падключыв да встановк│, якая вначы свяц│ла чырвоным агеньчыкам. Потым
заварыв прарэзаны надоечы вваход у пячору │ пабег даганяць Балаша.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT