Уладз│м│р М│калаев│ч Шыц│к. Дубл│
---------------------------------------------------------------------
У.Шыц│к. "У час не вярнул│ся", "Мастацкая л│таратура", М│нск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л│пеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромав возьмуць старт вял│зныя зоркал╕ты │
нак│руюцца да дал╕к│х галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца вжо в наступным стагоддз│, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы вжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╕тчыкав у бясконцай прасторы. Аб │х прыгодах,
л╕се │ знаходках расказваецца в гэтым зборн│ку фантастычных апавяданняв.
На чырванаватую пустыню мора часу клал│ся довг│я цен│ бл│зк│х гор.
Залац│сты калматы клубок Сонца вжо в│сев над самым гарызонтам. ▓ без таго
густа-ф│ялетавае неба пацямнела зус│м. Яшчэ некальк│ хв│л│н, │ марс│янская
ноч, амаль такая ж раптовная, як зямная в троп│ках, агорне вс╕ навокал.
- Дзе мог дзецца Барыс? - уголас падумав Янка, нездаволена паз│раючы в
акно.
Янка быв адз│н, │ яму н│хто не адказав. Тады ╕н запал│в агн│ маяка, як│
взвышався на добрую сотню метрав над дахам │х выпрабавальнай станцы│. ▓
адразу, быццам у адказ, злева зам│гцел│ фары всюдыхода.
Янка прыгледзевся. Барыс марзянкай пытався: "Ты на базе?"
Усм│хнувшыся, Янка гэтак жа, пам│гваючы святлом маяка, │ран│чна
адказав:
- Рацыя сапсавалася?
У дынам│ку рады╕сувяз│ пачувся вздых, сапенне, потым прахрыпела:
- Зус│м забывся.
Пачувшы голас Барыса, Янка занепако│вся:
- Ты чаго?
- Глупства. Прыеду - раскажу.
Янка всм│хнувся, буркнув: "Таямн│цы марс│янскага двара" │ пайшов да
канапы крыху расчараваны. Н│чога не здарылася, ды не можа здарыцца в гэтым
прывычным, як на Зямл│, станов│шчы. Зручная мэбля, утульны пакой. Нават
рады╕ │ тое, як звычайна в гэты час там, дома, перадае апошн│я паведамленн│.
Ус╕ звычайна, ус╕ │дзе сва│м парадкам, быццам ты │ не пак│дав Зямл│.
Але вось голас дыктара став больш звонк│, усхваляваны. ин загаварыв пра
падрыхтовку галактычнай экспедыцы│, │ Янка раптам успомн│в: "Наступныя мы".
▓ вжо │ншым│ вачыма, з халоднай ц│кавнасцю паглядзев навокал сябе. А в сэрца
папавзла нездаволенасць.
Яны з Барысам был│ асновным│ кандыдатам│ в наступную галактычную
экспедыцыю. Гэты │х пал╕т на Марс быв апошняй трэн│ровкай. ▓м давал│
магчымасць пажыць у незямных умовах │ тым самым пэвным чынам падрыхтавацца
да таго нечаканага, што можа сустрэцца на дал╕к│х │ чужых планетах. Задума
была прав│льная, супраць яе Янка не пярэчыв. Але вын│к│... ин чакав
большага. Х│ба гэта падрыхтовка, кал│ яны тут акружаны прывычным│ рэчам│ │,
нават выходзячы за парог станцы│, больш адчуваюць сябе дзе-небудзь у Гоб│,
чым на Марсе? Адз│нае, што напам│нае пра космас, - касцюм, аднак │ ╕н так│
л╕гк│, што яго амаль не завважаеш...
Знадворку пачулася гудзенне, затрымцел│ сцены. Вяртався Барыс. Янка
пайшов сустракаць таварыша.
- Насланн╕ нейкае, - сказав Барыс, вылазячы з каб│ны.
- Што такое?
- Мне здалося, - Барыс крыху сумевся, але дакончыв, - быццам ты
напавзасыпаны пяском. Тольк│ шлем тырчыць.
Янка здз│в│вся, мавляв, чаго тольк│ не прыдумае чалавек, потым
нахмурывся:
- Трэба было паглядзець.
- Дык ты азвався, а тым часам │ сцямнела.
- Тады завтра, - вырашыв Янка.
На тым │ пагадз│л│ся, а ран│цай, кал│ прачнул│ся, над пустыняй бушавав
ураган. Чырванаватыя смерчы, зв│ваючыся на тонк│х нагах, быццам крывавыя
здан│, пятлял│ вакол станцы│.
- Ат, учора мне здалося, н│чога не было, - махнув рукой Барыс. - Пайду
лепш падрамантую всюдыход.
Па закрытым праходзе ╕н пайшов у гараж. Пабывшы там нейк│ час, Барыс
прыбег да Янк│ всхваляваны. Адчын│вшы дзверы, крыкнув:
- Прапав Ган│мед!
- Правда?
- Ус╕ абшукав, - ╕н апусц│вся на падлогу, ашаломлены прапажай.
- Значыць, учора быв Ган│мед. Сапсавався │ впав.
- Вось як бывае. А куды ты яго пасылав? - узняв галаву Барыс.
- Учора - н│куды. ин пав│нен быць на месцы, - адказав Янка.
- Значыць, уц╕к.
- Ну, ведаеш! - абурывся Янка. - Гэта не вовк.
- Але ты яго не пасылав, не? ▓ я таксама. Дык што тады?
- Гм... - Янка адк│нув гермашлем │ пачухав патыл│цу.
У повдзень пясчаны буран сц│х. Касманавты апранул│ся │ выйшл│ з
памяшкання. На павдн╕вы всход ад станцы│, як хапала вока, грэбням│ хваль
застылага мора цягнул│ся барханы. Было ц│ха-ц│ха, │ ад гэтага паравнанне з
морам раб│лася больш пераканавчым. Сонца свяц│ла на всю сваю марс│янскую
с│лу.
- Дзе табе здалося? - спытав Янка.
Яны не взял│ всюдыход, бо дарога была бл│зкая. А хадз│ць пехатой тут
было нават больш прыемна, чым на роднай планеце, - чалавек на Марсе важыць
амаль у два з паловай разы менш. Пераскакваючы з грэбеня на грэбень,
сл│згаючыся на сыпучым пяску, касманавты врэшце дайшл│ да перадгор'я.
- Недзе тут, - сказав Барыс. Зраб│вшы яшчэ некальк│ крокав, упэвнена
павтарыв: - Тут, - │ для пэвнасц│ ачарц│в рукой у паветры круг.
Але ц│ ╕н памыл│вся, ц│ вс╕ засыпав нядавн│ шал╕ны вецер, бо знайсц│
н│чога не вдалося.
Янка крыкнув у шлемафон:
- Ган│мед! Ган│мед!
ин зраб│в гэта хутчэй для ачыстк│ сумлення │ нават павярнувся, каб │сц│
назад. ▓ раптам у навушн│ках нешта зап│шчала │ праз трэск разрадав данесл│ся
довгачаканыя словы:
- Р-10, названы Ган│медам, вяртаецца на базу. Р-10, названы
Ган│медам...
Пачувшы робата, людз│ засмяял│ся. Непакой адразу зн│к, уступ│вшы месца
весялосц│, для якой, дарэчы, был│ падставы. Нехта з канструктарав, жадаючы
падкрэсл│ць дасц│пнасць свайго тварэння, ув╕в у яго праграму гэтае "названы
Ган│медам", │ робат тольк│ так завс╕ды заявляв аб сабе. ▓ Янка │ Барыс чул│
гэта неаднойчы, але н│кол│ яшчэ не адчувал│ такога задавальнення.
Хутка паказався │ сам Ган│мед. ин │шов паважны, падобны на чалавека,
перакананага в сва╕й высокай годнасц│, задз│раючы механ│чныя ног│, як│я
грузл│ в пяску │ пак│дал│ на │м глыбок│я сляды.
У │нфармацы│, якую прын╕с робат, не было н│чога │стотнага. "Бачыв гару,
заходз│в у грот, адчув электраразрады". Не змог ╕н растлумачыць │ таго, па
чы╕й камандзе выйшав з базы.
- В│даць, нядавна выбрався з пяску. Пакуль ляжав, нешта в схеме
разладз│лася, - вырашыв Барыс.
Гэта было падобна на правду, │ Янка з │м згадз│вся.
Надышла ноч. Ц│хая, марозная. Пакрытая │неем пустыня халодна
пабл│сквала пад зменным святлом Фобаса │ Дэймаса, як│я н│бы наперагонк│
спяшал│ся па ярказорным небе.
Заварожаныя незвычайным хараством, касманавты не магл│ адысц│ ад акна,
хаця стрэлк│ гадз│нн│ка вжо давно прам│нул│ л│чбу дванаццаць. Раптам
Ган│мед, як│ знаходз│вся в гаражы разам з │ншым│ робатам│, вымав│в: "Р-10,
названы Ган│медам, бачыв у пустын│ скафандр чалавека".
Фразу прыняла с│стэма внутранай сувяз│ │ перадала в дынам│к, што быв
установлены в салоне.
- Ты што-небудзь зразумев? - павярнувся Янка да таварыша.
- Н-не, - разгублена адказав той. - Мус│ць, робат зус│м сапсавався.
Гэй, Ган│мед, зайдз│ да нас.
Праз хв│л│ну робат увайшов у салон.
- Дзе ты бачыв скафандр? - задав яму Барыс пытанне │ напружана сачыв,
як у шкляных вачах-л│нзах успыхваюць рознакаляровыя │скарк│.
Ган│мед патупав, як чымсьц│ збянтэжаны чалавек, │ слова в слова
павтарыв тое, што гаварыв раней.
- Трэба праверыць яго. - Барыс нак│равався да робата.
- Пачакай, - спын│в яго Янка. - Ган│мед, дзе ты бачыв скафандр? -
зраб│в ╕н нац│ск на слове "дзе".
Ган│мед пабл│скав вачыма-л│нзам│ │ сказав каардынаты:
- Павдн╕вы всход, трыццаць секунд ад кантрольнага мерыдыяна.
- Там, - шапнув Барыс, адступаючы назад │ пераводзячы разгублены поз│рк
то на Янку, то на робата.
- Не глядз│ на мяне так, я │ сам н│чога не разумею, - разв╕в рукам│
Янка.
- Р-10 не разумее таксама, - праграма робата, здольная да анал│зу таго,
што адбываецца навокал, спрацавала. Механ│чны голас прагучав прыглушана │,
як здалося, больш равнадушна, чым завс╕ды, н│бы робат нешта ведав │ не хацев
сказаць.
Янка падышов да Ган│меда, адключыв яго ад знешняга асяроддзя │ выкл│кав
робатав-рамонтн│кав. Яны праверыл│ всю схему, але н│як│х адх│ленняв ад нормы
не знайшл│.
- Вы абодва бачыл│ нешта адно │ тое, што пал│чыл│ за скафандр. Але
гэта, напэвна, было нешта │ншае, - сказав Янка, выслухавшы даклад
раманц╕рав. - Трэба пашукаць.
- Адз│н дзень ужо страц│л│.
- Выкра│м яшчэ некальк│ гадз│н.
- Дык ноч, - не здавався Барыс.
- Ган│мед арыентуецца в цемры, - рашуча сказав Янка │ пачав зб│рацца.
Апранувшыся цяплей, касманавты выйшл│ са станцы│. Мароз н│бы пабольшав,
высмактавшы апошнюю в│льгаць з │ без таго сухога │ пустога паветра. ▓ней
ляжав вакол, як снег, ног│ ковзал│ся. ▓ тольк│ Ган│мед │шов быццам па ровным
│ цв╕рдым асфальце. Людз│ ледзь паспявал│ за │м.
Нарэшце робат спын│вся, пастаяв крыху, давшы нагрузку свайму
электроннаму мозгу, │ в шлемафонах касманавтав прагучала: "Тут".
Дзве маленьк│я рыдл╕вк│, як│я людз│ спецыяльна захап│л│ з сабой,
угрызл│ся в сыпучы пясок. Пад метровым пластом ляжав... шлем. Празрысты
наперадзе, метал│чны з патыл│цы │ цемен│. Якраз так│, як│я был│ зараз на
галовах касманавтав. Яны нават з│рнул│ адз│н на аднаго, падумавшы, ц│ не
забывся сябар апрануць свой шлем. Але вс╕ было в парадку. Янка взяв знаходку
в рук│, пакруц│в, аглядаючы з ус│х баков. Па вс│м в│даць, гэта была │х рэч,
якую, аднак, яны н│кол│ не гублял│.
На базу вярнул│ся мовчк│, думаючы кожны пра знаходку.
Нарэшце Барыс прапанавав:
- Паведам│м на Зямлю.
- Пра што?
- Пра шлем.
- Ты ж не ведаеш, чый ╕н. А што, кал│ │ там не ведаюць? На Марсе
экспедыцы│ бываюць рэдка, асабл│ва в гэтым ра╕не. Турысты таксама. Наврад ц│
нам што пэвнае адкажуць. Давай будзем шукаць гаспадара шлема.
У той жа дзень Барыс на всюдыходзе адправ│вся на двое сутак да
Павдн╕вага полюса. Адклавшы бягучыя справы, як│х назб│ралася нямала, Янка
засев у б│бл│ятэцы. Яна была не такая багатая, як на дальн│х касм│чных
караблях, але вс╕-так│ в ╕й можна было знайсц│ давол│ повныя звестк│ пра
планеты Сонечнай с│стэмы │ экспедыцы│ да │х. Шлем быв новай, магчыма,
апошняй мадэл│. Таму в глыб│ню гадов Янка вырашыв не заб│рацца, а
абмежавався апошняй палав│най веку.
Н│чога, што хоць як│м-небудзь чынам намякала б на паходжанне │хняй
знаходк│, ╕н, аднак, не знайшов. У апошн│я гады Марс наведвався вельм│ мала,
│ пра згубленыя тут рэчы не магло быць │ гутарк│. Да таго ж за гэты час у
ра╕не, дзе знаходз│л│ся касманавты, не ступала нага н│воднага другога
чалавека.
Але шлем │снавав. ▓ кал│ яго не згуб│л│ людз│, то... Янка всм│хнувся.
Так можна дадумацца чорт ведае да чаго. Каб крыху развеяцца, ╕н вырашыв
прагуляцца │ захап│в з сабой Ган│меда. Хоць │ робат, а вс╕ ж спадарожн│к, з
як│м можна, занудз│вшыся, перак│нуцца словам.
Мясцовасць паступова павышалася. ▓ кал│ Янка, адпачываючы, аз│рнувся,
будынак станцы│ быв дал╕ка вн│зе. Белы, абнесены л╕гкай метал│чнай агарожай,
╕н выглядав як казачны. Як успам│н аб нязбывнай мары дзяц│нства. Янку
зраб│лася нават сумна.
Ган│мед, якому был│ недаступныя эмоцы│ чалавека, заварушывся першы.
Янка з ц│кавасцю з│рнув на свайго механ│чнага памочн│ка. Яго завс╕ды
ц│кав│ла рэакцыя дакладнага матэматычнага мозгу на тое, што захапляла
чалавека. Робат не вбачыв хараства. ин зраб│в крок │ спакойна сказав:
- Бачу сляды.
Янка вздрыгнув, падн╕с да вачэй б│нокль. Справа ад станцы│, прыкладна
на павдарозе да першых адрогав, в│вся ланцужок чорных кропак. Яны │шл│
аднекуль з-за бархана, ап│свал│ пятлю │ хавал│ся в скалах. Сляды был│
свежыя, бо враган бушавав яшчэ завчора. Робаты │х пак│нуць не магл│. Пасля
выпадку з Ган│медам гараж замыкал│. Аднак Янка запытав у Барыса па рады╕, ц│
не блукав той сам вакол базы.
- Я не вылаз│в з машыны, - паведам│в Барыс │ в сваю чаргу пац│кав│вся:
- А што?
- Бачу сляды нечых ног, - растлумачыв Янка.
- Мне вяртацца?
- Ага, - сказав Янка │ дакранувся да Ган│меда, як да жывой │стоты: -
Хадзем.
Ля ямак, як│я аказал│ся слядам│ робата такога ж класа, што │ Ган│мед,
спын│л│ся.
- Р-10 трэба вярнуць, - зраб│в вывад Ган│мед, нецярпл│ва пераступаючы з
наг│ на нагу.
- Адну хв│л│нку, - як чалавеку, сказав Янка │ выкл│кав станцыю.
Автаматычнае рэле включыла тэлесувязь. На маленьк│м паходным экране взн│к
выгляд гаража знутры. Усе робаты был│ на месцы. Для пэвнасц│ ╕н перал│чыв │х
два разы. Памылк│ не было. Янка нахмурывся │ сказав: - Будзем шукаць.
Чалавек │ робат пайшл│ па следзе.
Янка мавчав, ашаломлены новай загадкай. Правду кажучы, ╕н не прымав яе
всур'╕з. Здавалася, што в наступнае │мгненне гэтае насланн╕ зн│кне │ вс╕
акажацца м│ражом, галюцынацыяй. Але м│нал│ хв│л│ны, │ разам з │м│ цякл│
ямк│-сляды, пак│нутыя адным з робатав, якога, аднак, н│хто не выпускав на
волю.
Ган│мед, наадварот, выглядав надзвычай дзейным, нават заклапочаным. ин
часта нах│лявся долу, мацав глебу │ каменн│, чэрпаючы для сябе │нфармацыю, │
яго мармытанне ввесь час чулася в Янкавым шлемафоне.
- Што там у цябе, стары? - нарэшце спытав Янка.
- Р-10 прайшов тут тры гадз│ны назад. Хуткасць чатыры к│ламетры в
гадз│ну.
Янка вжо давно перастав здз│вляцца са здольнасцей Ган│меда завважаць │
анал│заваць факты. Але зараз скептычна, нават з нейк│м зларадствам, падумав:
"Хоць раз ты памыл│вся, механ│чная душа!"
Ган│мед не памыл│вся. Кал│ Сонца пачало вжо хавацца за дальн│м│
вяршыням│ горнага хрыбта, на адной з тэрас на барвовым фоне вячэрняга неба
Янка завважыв ц╕мную постаць. Гэта мог быць тольк│... робат. Янка паморгав
вачыма. Прыв│д не прапав. ин │снавав наяве, дакладная коп│я Ган│меда.
- Барыс, Барыс! - ас│плым голасам загаварыв Янка. - Я, здаецца,
вар'яцею.
- К начы буду, чакай мяне. Магчыма, гэта небяспечна.
- Небяспек│ не бачу, - умяшався в размову людзей Ган│мед, - Чуеш? -
нервова засмяявся Янка. - Вяртайся. А цяпер бывай, хачу паглядзець, пакуль
не сцямнела.
Збл│зку робат быв падобны на Ган│меда яшчэ больш. Янка аж раззлавався.
ин вырашыв, што гэта │м нехта навмысля нарыхтавав розных загадак, каб
праверыць, ц│ здольны яны арыентавацца │ раскрываць таямн│цы. ин падышов да
робата │ загадав:
- ▓дз│ за мной!
Робат уздрыгвав, у яго тэлевачах успыхвал│ агеньчык│. ин быв дзейны,
Янка гэта бачыв, але застався глух│ да с│гналу чалавека. Адно з двух: або
што-небудзь сапсавалася в │м, або ╕н не разумев.
- Правер, Ган│мед! - Янка адышов убок.
Ган│мед зраб│в крок да свайго сабрата. Чужынец, быццам баронячыся,
выстав│в уперад рук│. Ган│мед, наткнувшыся на перашкоду, спын│вся.
Тым часам ус╕ навокал зал│ла ноч, ц╕мная │ густая, непадуладная нават
ярк│м зоркам. За тры крок│ не было н│чога в│даць. А чужы робат па-ранейшаму
не дазваляв падысц│ да сябе. Янка не ведав, што раб│ць.
- Не п│льнаваць жа яго да св│тання, - сказав Барыс, даведавшыся аб
гэтым. - Паставце вешку з пеленгатарам │ │дз│це дадому.
- Разыгрываюць нас, - усм│хнувся Барыс, кал│ яны сустрэл│ся з Янкам на
станцы│.
- Вельм│ ж ужо недарэчна, - задумл│ва завважыв Янка.
Пакрывджаныя касманавты паслал│ на Зямлю тэлеграму. Адказ атрымал│ пад
ран│цу. Зямля │х не разумела │ пыталася, ц│ здаровыя яны.
- Што скажаш? - узрушаны Янка спын│вся перад Барысам.
- Можа, паслаць гэтага нахабнага робата да яго творцав │ заняцца
справам│? Нам не так многа засталося быць тут.
- Бадай, прав│льна, - згадз│вся Янка, - ц│кава тольк│, адкуль ╕н
узявся?
- Прывядз│ сюды, тады даведаешся, - перасмыкнув плячыма Барыс.
С│гналы пеленгатара раз-пораз адб│вал│ такты в дынам│ку. Янка
апранувся, пакл│кав Ган│меда │, ужо выходзячы, з│рнув на стрэлк│
каардынатара. Яны паказвал│, што вешка знаходз│цца вжо в друг│м месцы.
- З нагам│ яна, ц│ што? - здз│в│вся Янка.
На тэрасе не было н│ робата, н│ вешк│.
- Дзе яны? - Янка бездапаможна агледзевся.
- Сляды вядуць у горы, - падказав Ган│мед, па нейк│х аднаму яму вядомых
знаках вызначывшы напрамак, у як│м зн│к чужы робат.
- Пайшл│ навздагон, - сказав Янка.
- Я з табой, - паведам│в яму па рацы│ Барыс.
М│нал│ гадз│ны, Ган│мед ус╕ в╕в │ в╕в людзей. Нарэшце яны трап│л│ в
скал│сты гушчар, падобны на м│ф│чны лаб│рынт, з якога чалавеку н│кол│ не
выбрацца. Кал│ людз│ стам│л│ся, Ган│мед, н│бы здагадавшыся пра │х пакуты,
нырнув пад каменную арку │ выйшав у вузкую дал│ну. Справа яна цягнулася
некуды вдалячынь, прамая, як вектар. А злева выхад з яе закрывала невысокая,
вастраверхая гара. Ган│мед павярнув улева, зраб│в некальк│ крокав │
спын│вся, задравшы круглую пластыкавую галаву. Людз│ таксама задрал│ галовы.
Вяршыня гары нагадвала спелую сасновую шышку, з якой вось-вось
пасыплецца янтарнае насенне...
- Барыс! - Янка хап│в таварыша за плячо.
Каменныя пял╕стк│ шышк│ варухнул│ся, │ з-пад │х на самым версе бл│снула
шкло.
- Акуляр фотаапарата?! - Янка мацней сц│снув плячо Барыса.
Акуляр з хв│л│ну паглядзев на │х │ знов схавався.
- Нас завважыл│, - голас Барыса дрыжав ад хвалявання, - чуеш,
завважыл│!
- Хто?
- ▓ ты яшчэ пытаешся? Тут, напэвна, хаваюцца прышэльцы з чужога свету.
- Навошта │м хавацца? - не згаджався Янка з таварышам.
- Гэта ж вельм│ проста. Яны не ведаюць нашых намерав.
- ▓менна проста. Гэта мне │ не падабаецца. - Янка падумав крыху │
пакрочыв па вузк│м праходзе, як│ в│вся пам│ж базальтавых нагрувашчванняв.
Але не паспев ╕н прайсц│ │ дзесяц│ метрав, як пачувся гул аднекуль з
глыб│н│ планеты. Янка на │мгненне зам╕р, прыслуховваючыся, потым упарта
матнув галавой │ пакрочыв далей. Гул узмацн│вся. Ад яго дрыжал│ навакольныя
горы.
- Вярн│ся! - крыкнув Барыс.
Янка не паспев адказаць, як Ган│мед перагарадз│в яму дарогу.
- Чалавеку нельга, - без эмоцый прамов│в ╕н.
Ад нечаканасц│ Янка адступ│в. Гул паменшав.
- Ган│мед, - загадав Барыс, - │дз│ зраб│ здымк│.
Аховныя встановк│, як│я пагрозл│ва рэагазал│ на з'явленне в пол│ │х
дзейнасц│ чалавека, робата прапусц│л│ бесперашкодна.
Ган│мед вярнувся праз гадз│ну. Касманавты тут жа праяв│л│ пл╕нку │
сярод скал, у зацененым кутку, пачал│ праглядаць яе.
Ган│мед папрацавав добрасумленна, але гэта была добрасумленнасць
машыны, а не чалавека. ин фатаграфавав ус╕, што бачыв, │ таму вылучыць з
важнага не│стотнае было цяжка. Каменны хаос раптам змян│вся прасторнай
залай. Не паспел│ людз│ яе разгледзець, як на экране з'яв│л│ся дзверы. Потым
экран пасвятлев, │ абрысы вжо зна╕май залы адлюстравал│ся на всю яго шырыню.
На гэты раз Ган│мед сарыентавався добра. Адлюстраванне пачало расц│, │
касманавты вбачыл│, што перад │м│ пульт.
- А можа, у яго │ншае прызначэнне? - засумнявався Янка.
- Шкала, цыферблаты, │ндыкатары. Яны пабл│скваюць агеньчыкам│. Ясна -
гэта пульт. Можа, тут сабраны все каналы, па як│х нехта к│руе дзейнасцю?..
- Чы╕й? - спытав насмешл│ва Янка.
- Хаця б тых, хто цябе спын│в, - адпарыравав Барыс. - Аднак кеп│к│
вбок. Мы яшчэ не прагледзел│ вс╕.
Праектар быццам бы тольк│ │ чакав гэтых слов. У наступную хв│л│ну
касманавты вбачыл│ вжо зна╕мага робата, а побач - зус│м такога ж, тольк│ без
галавы. Вакол яго зав│халася мноства член│стых механ│чных рук.
- Майстэрня, - не хавав захаплення Барыс, - вось ╕н, чужы розум!
Янка не адказав. ин стаяв задумл│вы, засяроджаны, быццам хацев нешта
зраб│ць.
- Я пайду, - нарэшце ц│ха сказав ╕н. Перш чым Барыс паспев адказаць,
яго │ след прастыв.
Раптам магутны гул, ус╕ нарастаючы, вырвався з нетрав, скаланув горы.
▓мгненныя штуршк│, як штормавыя хвал│, накочвал│ся адз│н на друг│. Спалоханы
Барыс пакл│кав:
- Янка! Янка!
Прайшла хв│л│на, якая здалася Барысу вечнасцю. ▓ кал│ пачал│ рушыцца
горы, з-за скалы, нешта трымаючы в руцэ, выбег Янка. Схап│вшы сябра, ╕н
памчався прэч ад гэтага страшнага месца. Янка пасгтев яшчэ завважыць, як
услед │м знов прыадкрылася аптычнае вока. А потым у паветра взнялася шэрая
сцяна кранутых з гн╕здав каменняв. Янка │ Барыс упал│. Хв│л│ны праз дзве вс╕
было скончана. Там, дзе тольк│ што стаяла вежа, ляжала куча абломкав.
- Эх, ты! - тольк│ │ сказав Барыс Янку, кал│ яны вярнул│ся дадому.
- Што я?
- З чужой цыв│л│зацыяй сустрэл│ся, а ты... Цяпер ус╕ заг│нула.
- Тое-с╕е захавалася.
- Карысц│ ад яго. - Барыс не мог супако│цца. - Разумееш, якая ц│кавая
цыв│л│зацыя. Яны прыслал│ сюды сва│х робатав, машыны. ▓ тыя вывучал│ Марс.
- А чым ты растлумачыш, што │х робаты был│ падобныя на Ган│меда?
- Помн│ш, Ган│мед зн│кав? Яны яго схап│л│, вывучыл│ будову │ зраб│л│
некальк│ так│х самых робатав.
- Чаму ж Ган│мед н│чога не паведам│в аб гэтым?
- О, яны асцярожныя. Ведаючы яго будову, разрадз│л│ пэвны сектар
электроннай памяц│. - Барыс крыху супако│вся, падбадз╕раны власнай │дэяй. -
Што, скажаш неверагодна?
- Верагодна, │ нават вельм│.
- Тады радыруй на Зямлю. - Убачывшы, што Янка не варушыцца, ускрыкнув:
- Не марудзь, а то я сам.
- Барыс, пачакай хв│л│ну, - папрас│в Янка │ пакл│кав: - Ган│мед! -
Цяжка тупаючы, н│бы стомлены ад нядавн│х падзей, Ган│мед увайшов у пакой. -
Дай мне тую рэч, што я захап│в з сабой.
- Кал│ ласка, - Ган│мед працягнув руку, на далон│ якой ляжав чорны
цыл│ндрык.
Янка взяв яго, пакруц│в перад вачыма │, здз│влены, н│бы впершыню бачыв,
запытав:
- Гэта тое?
- Тое, - у тон адказав робат.
- З│рн│, Барыс.
Барыс глянув на цыл│ндрык, потым схап│в нож │ распаров метал│чную
абгортку. На падлогу пасыпал│ся крыштал│к│.
- Тры╕ды... - сказав ╕н.
- Так, тры╕ды, як│м│ карыстал│ся людз│ гадов сто назад, - пацвердз│в
Янка. - Н│чога не разумею.
- Можа, ус╕-так│ запрос│м касм│чны цэнтр? - напомн│в Барыс.
- Давай спачатку разбяромся сам│, - прапанавав Янка. - Ган│мед, прыняс│
даныя структурнага анал│зу пластыка знойдзенага шлема.
- Ты пра нешта здагадваешся? - ажыв│вся Барыс.
Янка не адказав. ин уважл│ва вглядався в л│чбы, як│я был│ нап│саны на
паперцы, прынесенай робатам.
- Н│чога не разумею, - павтарыв Янка свае нядавн│я словы, - структура
недасканалая. Мы цяпер роб│м лепшы пластык. Не, тут нешта не тое. Альбо нас
водзяць за нос, альбо... Гэта, напэвна, зямнога паходжання. Радыруй, Барыс!
Адказ прыйшов на гэты раз на дз│ва хутка │ гэтк│ ж на дз│ва невыразны:
Зямля запатрабавала падрабязнасц│.
Янка закадз│равав тэкст │ встав│в паведамленне в перадатчык. Некальк│
хв│л│н у пако│ было чуваць пап│скванне рацы│. Кал│ яно скончылася, Барыс
сказав:
- Пайшл│ спаць. Цяпер яны не так хутка разбяруцца.
Заснуць яны не паспел│. Хв│л│н праз трыццаць пры╕мн│к прыняв с│гнал, │
на стол папавзла папяровая стужка. Янка ледзь дачакався канца перадачы.
Схап│вшы стужку, пабег да Барыса.
- Што? - усхап│вся той.
- Ты не памыл│вся, - смяявся Янка.
- Цыв│л│зацыя?
- Так, - Янка крыху памарудз│в, любуючыся збянтэжаным тварам таварыша,
│ нарэшце зл│тавався: - Зямная. Сэнс ты вгадав. Сто трыццаць гадов таму
назад, кал│ людз│ яшчэ тольк│ марыл│ пра свае падарожжы да зорак, да Альфы
Цэнтавра была адправлена автаматычная станцыя. Яна была абсталявана так, што
магла вступ│ць у кантакт з магчымай цыв│л│зацыяй на адной з планет гэтай
зорк│, сабраць неабходныя звестк│ │ вярнуцца на Зямлю. Але сувязь са
станцыяй абарвалася невзабаве пасля яе старту. Прычына была невядомая аж да
гэтага часу. Пакуль мы з табой выпадкова не набрыл│ на яе. В│даць, нешта
пашкодз│ла станцыю, │ яна замест Цэнтавра трап│ла на Марс.
- Цьфу ты... - Барыс адчував сябе пакрывджаным.
- Не бядуй, дружа, - засмяявся Янка, - недзе нас з табой яшчэ чакае
незна╕мая цыв│л│зацыя...
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT