Уладз│м│р М│калаев│ч Шыц│к. Скачок у н│што
---------------------------------------------------------------------
У.Шыц│к. "У час не вярнул│ся", "Мастацкая л│таратура", М│нск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л│пеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромав возьмуць старт вял│зныя зоркал╕ты │
нак│руюцца да дал╕к│х галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца вжо в наступным стагоддз│, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы вжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╕тчыкав у бясконцай прасторы. Аб │х прыгодах,
л╕се │ знаходках расказваецца в гэтым зборн│ку фантастычных апавяданняв.
Сляды абрывал│ся, быццам у Корзуна раптам вырасл│ крылы │ ╕н узляцев у
ф│ялетавую бездань бязвоблачнага неба С│рэны. Гэтага, вядома, быць не магло.
Але вс╕ ж ц│кава, куды дзевся Корзун? Шабанав павтарыв пытанне вголас,
з│рнув на Савацеева. Той не адказав, │ Шабанав знов паглядзев на сляды.
Выразныя, як на мяккай гл│не, з рубчыкам│ │ палоскам│ ад цяжк│х чарав│кав
скафандра, яны пачынал│ся адразу пад скалой, на якой зараз стаял│ Шабанав │
Савацеев са св│тай робатав │ з якой гадз│ну назад саскочыв ун│з Корзун. ин
напэвна не спяшався - сляды был│ акуратныя, нават у апошняй ямцы сценк│
абсыпал│ся не больш, чым у астатн│х. А далей жавцев некрануты пясок, аж да
самай вады, да якой заставалася яшчэ метрав дзесяць.
- Хвал│ змыл│?.. - Савацеев сказав гэта нявпэвнена, хутчэй каб парушыць
мавчанне.
Шабанав зразумев таварыша │ нявесела всм│хнувся: мора было на дз│ва
спакойнае, як лясная копанка дзе-небудзь на Зямл│. За тыя хв│л│ны, што
м│нул│ з таго моманту, кал│ з Корзунам спын│лася сувязь, яно не паспела б
утаймавацца. Ды наогул шматдз╕нныя наз│ранн│ сведчыл│, што мора бушуе тольк│
вначы. ▓ Шабанав адказав:
- Тут нешта │ншае, хаця, здаецца, акрамя мора ╕н не мог н│дзе дзецца.
- А што, кал│... - здагадка была недарэчная │ страшная, │ Савацеев не
адважвався выказаць яе да канца.
Знов Шабанав зразумев яго │ адмовна пак│вав галавой:
- Не! Прыбярэжны пясок - не багна.
- А яма, аповзень ц│ яшчэ што! Не мог жа чалавек зн│кнуць сярод белага
дня, н│чога пасля сябе не пак│нувшы.
- С│рэна - не Зямля, як│ вжо тут белы дзень.
Флегматычнасць │ лог│ка, як│я гучал│ в словах Шабанава, вывел│
Савацеева з равнаваг│.
- Бяда здарылася! Бяда! Чуеш? - закрычав ╕н.
- Не крычы, - паклав яму руку на плячо Шабанав. - Крыкам тут не
дапаможаш. Я ж спрачаюся з табой, каб сябе пераканаць │ хутчэй высветл│ць
│сц│ну.
Савацеев крыху памякчэв │ прапанавав:
- Давай правяраць варыянты.
Два робаты, падобныя на людзей, апранутых у нявклюдныя скафандры,
падышл│ да абрыву. Асцярожна, як старыя дзяды, пачал│ злаз│ць ун│з.
Нецярпл│вага Савацеева завс╕ды раздражняла гэтая паважнасць у рухах
робатав, як│я нават у небяспечных абстав│нах н│кол│ не парушал│ свайго
механ│чнага спакою. ин ведав, што │менна так яны запраграм│раваны, │х
электронны мозг не разумее эмоцый, але не мог не злавацца. ▓ зараз, не
стрымавшыся, крыкнув:
- Гэй вы, хутчэй варушыцеся!
Робаты на │мгненне замерл│, як па камандзе павярнул│ галовы, быццам
саправды здз│в│л│ся нечаканаму патрабаванню │ абражл│ваму тону, │ дружна
адказал│:
- Ступень небяспек│ 0,4. Працуем на крайн│м рэжыме.
Савацеев матнув галавой, а Шабанав усм│хнувся.
- А ну вас! - крыкнув Савацеев │ саскочыв на пясок да робатав.
- Далей нельга! Далей нельга!
Бясстрасны голас робата тольк│ падахвоц│в Савацеева, │ ╕н, сарвавшыся з
месца, к│нувся да берага. ▓ адразу ж затрапятав у бясс│льным парыве,
схоплены робатам│ за рук│.
- Далей нельга! Далей нельга! - няспешна │ манатонна гучала в
шлемафоне.
- К│нь, Павлюк! - сказав Шабанав зверху. - Ты ж сам настро│в │х на
небяспеку.
Савацеев зразумев недарэчнасць сва│х паводз│н. Пераставшы
супрац│вляцца, ╕н буркнув:
- Добра, добра вжо, буду стаяць.
Робаты адразу выпусц│л│ яго са сва│х моцных жалезных абдымкав │
пакрочыл│ далей, быццам н│чога не здарылася. Яны дайшл│ да апошняга следу,
пастаял│, зраб│л│ яшчэ адз│н крок наперад │ включыл│ апаратуру.
Шабанав глядзев на экран, як│ свяц│вся ровным зеленаватым святлом, │
чакав, што вось зараз аправдаецца меркаванне Савацеева │ пад пластом пяску
яны вбачаць Корзуна. Шабанав не хвалявався. Гэта быв бы не так│ вжо дрэнны
варыянт - Корзун хоць │ в л╕гк│м герметычным касцюме, але мог бы пратрымацца
│ больш часу, к│слароду хапала яшчэ гадз│н на дзесяць.
Н│водная │скарка не патрывожыла аднастайнае м│гценне экрана. Пясок быв
аднародны, без старонн│х прадметав на мног│я метры вглыб. Робаты яшчэ
пакружыл│ навокал, штораз даследуючы большую плошчу, │ павярнул│ назад.
Бадай тольк│ цяпер Шабанав у повнай меры всвядом│в, што здарылася.
Раней яму здавалася, што гэта нейк│ жарт з боку Корзуна, або кал│ │ ╕сць тут
нейкая таямн│ца, то яна бяскрывдная. ин паглядзев на мора. Яно было
па-ранейшаму спакойнае, а яму вжо вявлялася грозным. Што ╕н можа сказаць
пэвнага аб гэтай магутнай │ нечакана варожай с│ле, якая скандэнсавана в
агромн│стай масе вады? Н│чога. А гэтая ж с│ла можа проста падмяць чалавека,
не пак│нувшы н│якага следу. Магчыма, вось так, як здарылася з Корзунам. ▓
што наогул яны ведаюць пра С│рэну?
Месяц назад зоркал╕т "Пам│р" зраб│в пасадку на С│рэне. Планета мела
атмасферу з давол│ высок│м утрыманнем к│слароду, ваду, бл│зкую па сва│х
х│м│чных уласц│васцях да зямной, │ разам з тым была пазбавлена складаных
арган│чных форм жыцця. Дз│вна было глядзець на высок│я голыя горы, пясчаныя
пустын│, акружаныя з ус│х баков морам│.
М╕ртвая планета, ц│кавая сва│м│ атмасферным│ з'явам│. Адз│ная в сва│м
родзе в с│стэме Альта│ра. Людз│ вывучал│ яе будову, шукал│ прычыны, як│я
растлумачыл│ б рэзк│я змены в надвор'│. ▓ раптам здарэнне, якое пагражала
абярнуцца трагедыяй, Трэба было наладжваць пошук│, а людз│ не ведал│, адкуль
│х пачынаць.
Шабанав адчап│в ад пояса б│нокль, падн╕с яго да вачэй. Мора было
пустыннае, тольк│ водбл│ск│ дал╕кай раб│зны раз-пораз узн│кал│ в пал│раваных
л│нзах.
- Не давяраеш лакатарам? - спытав Савацеев.
Шабанав апусц│в б│нокль, з│рнув на чысты экран лакатара │ спытав
разгубленым голасам:
- Павлюк, дзе Корзун?
Пак│нувшы на всяк│ выпадак двух робатав на беразе, Шабанав │ Савацеев
вярнул│ся на "Пам│р", каб падрыхтаваць г│драплан. Яны вырашыл│ в моры
пашукаць адгадку гэтай тайны.
Разведка н│чога не дала. На добрую сотню к│ламетрав мора было ц│х│м,
спакойным, без прыкмет нават унутранага руху, прасвечвалася да самага дна.
Яны вярнул│ся, кал│ сярэбранае сонца распаленым краем кранулася
гарызонта. Надыходз│ла ноч, кароткая, ц╕мная │ такая дажджл│вая, што носа не
высунеш. Прырода в начныя гадз│ны быццам вяртала мору всю тую ваду, што
заб│рала в яго гарачым дн╕м.
Расчараваныя, прыгнечаныя, Шабанав │ Савацеев спын│л│ся ля зоркал╕та.
Корзун мог быць яшчэ жывы, але хв│л│н праз сорак к│сларод пав│нен быв
скончыцца. ▓ тады... Яны не гаварыл│, што будзе тады. Аб гэтым лепш было
мавчаць, каб не праганяць надзею, маленькую │ трапяткую, якая, нягледзячы н│
на што, не пак│дала │х.
▓ раптам касманавты пераглянул│ся, не разумеючы, што адбываецца. У
шлемафоне не змавкав голас робата, як│ будз╕нна, як пра самае звычайнае, раз
за разам павтарав:
- На беразе чалавек! На беразе чалавек!
Бясстрасны робат з механ│чнай душой, аднак, аказався больш кемл│вы за
людзей. Паведамляючы нав│ну, ╕н адначасова выкл│кав усюдыход. Не паспел│
касманавты апамятацца, як усюдыход ужо стаяв побач з │м│. Яны адразу ж
ускочыл│ в машыну │ памчал│ся да абрыву.
Корзун стаяв на тым самым месцы, дзе абрывал│ся яго ранейшыя сляды. ин
задумл│ва глядзев на мора │ нечаму нясмела всм│хався.
- Вас│ль! Вас│ль! - Шабанав тузанув яго за плячо.
Корзун спакойна з│рнув на таварыша │ здз│влена спытав:
- Ты чаго? Што здарылася?
- ин яшчэ пытае! - Шабанав у адча│ павярнувся да Савацеева, як│ таксама
прыбег ужо на бераг. - Чуеш, Павлюк?
- Дзе ты быв? - Савацеев зраб│в крок да Корзуна.
Корзун зморшчыв лоб, падумав трох│ │, н│чога не разумеючы, адказав:
- Ту-ут...
- Увесь час? - асцярожна вдакладн│в Шабанав.
- Як│ час, я ж тольк│ прыйшов сюды. - Да Корзуна нарэшце дайшло, што
таварышы в чымсьц│ сумняваюцца... - Чаго вы прычап│л│ся?
- Паглядз│! - Шабанав паказав спачатку на Альта│р, як│ вжо схавався
напалав│ну, потым на апусцелыя к│слародныя балоны. - Бачыш, кольк│ часу
м│нула?
Корзун шырока расплюшчыв вочы │ зняс│лена апусц│вся на пясок.
- Як жа гэта, хлопцы?
- Даведаемся, - бесклапотна сказав Савацеев │ прапанавав: - Паедзем
дадому. Хутка л│не дождж.
Пазней, ужо седзячы ва втульным салоне зоркал╕та, Корзун знов папрас│в:
- Скажыце, хлопцы, што здарылася?
- Спачатку крыху адпачн╕м, а потым паспрабуем ужо адказаць на тва╕
пытанне. Нам хап│ла с╕ння. А тады, можа, │ ты, Вас│ль, што вспомн│ш.
Корзун успомн│в нямногае: як прыйшов на бераг, прываблены зямным
выглядам мора, │ як пазней яго сустрэл│ робаты. Што было пам│ж гэтым, ╕н
ведав не больш за астатн│х.
- Вось тольк│... як бы вам сказаць...
- Ну, Вас│ль, ну, - Шабанав падався да яго.
- Не, гэта не паддаецца ап│санню. Напэвна, я проста засумавав па Зямл│.
На беразе было... Гэта │ радасць, │ туга, │ шчасце, ад якога нават стала
балюча - такое яно вял│кае │ всеабдымнае. Яны ахап│л│ мяне там на беразе │
не адпускал│, пакуль не прыйшл│ вы.
Напэвна, ус╕ саправды было так, бо, успам│наючы, Корзун знов став
так│м, як│м яго бачыл│ сябры на беразе, - памякчэлым, з нясмелай усмешкай.
Знешне Корзун не змян│вся. Тольк│ цяпер часцей задумвався, быццам
прыглядався ц│ прыслуховвався да нечага незразумелага, але прыемнага, што
было вядома тольк│ яму аднаму. Працавав жа ╕н, як │ раней, старанна. Факт
яго зн│кнення можна было б пал│чыць кам│чнай недарэчнасцю, каб за │м не
стаяла нешта невядомае, невытлумачальнае, якое межавала з цудам │ таму
выглядала пагрозл│вым │ небяспечным для кожнага з касманавтав, для карабля
на ввесь той час, пакуль яны будуць на С│рэне. Гэта выкл│кала нервознасць,
перашкаджала нармальна працаваць. ▓ нарэшце Савацеев не вытрымав.
- Я больш не магу, - паскардз│вся ╕н Шабанаву, кал│ яны застал│ся з │м
удвух. Пры Корзуне так│х размов пазбягал│. - Або мы стартуем, або не ведаю
што.
- Не разгадавшы, што адбылося з Корзунам?
- Мы бясс│льныя тут.
У нейкай меры Савацеев мев падставу так гаварыць. М│нула вжо каля двух
тыдняв, а яны вс╕ яшчэ не мел│ кончыка той н│тачк│, якая дазвол│ла б
раскрыць таямн│цу. ▓ саправды, трэба было прымаць нейкае рашэнне. Шабанав
быв кап│танам │х невял│кага эк│пажа │ разумев Савацеева. ин довга стаяв ля
│люм│натара, з якога в│днелася мора - ц│хае, ласкавае.
- Падманл│вая прыгажосць, - Шабанав адвярнувся ад │люм│натара, │
Савацеев завважыв у яго вачах │льдз│нк│ холаду. - Зроб│м, Павлюк, яшчэ адну
спробу. Кал│ не пацвердз│цца ма╕ меркаванне, пак│нем С│рэну.
- Ты што надумав? - занепако│вся Савацеев.
- Павтару Корзуна. Тольк│ на бераг пайду не адз│н, а з робатам│.
- Баюся я гэтага скачка в н│што.
- ▓ я, Павлюк, - Шабанав нахмурывся. - Але │накш нельга. Так, нельга.
Хочаш сказаць, што в нас │ншая задача? Згодзен. А цяпер задача змян│лася.
Так│ вжо закон жыцця, што на все выпадк│ загадзя не прыдумаеш праграмы. Ты
не хвалюйся. - ин падышов да Савацеева, абняв яго. - Вас│ль жа вярнувся │,
здаецца, нармальна.
- Тольк│ што здаецца, - буркнув Савацеев, ведаючы, што Шабанав ус╕
ровна зроб│ць па-свойму.
- А можа, н│чога са мной не здарыцца.
- Каб хаця, - шчыра пажадав Савацеев.
Зборы был│ нядовг│я, │ назавтра Шабанав з Савацеевым адправ│л│ся да
мора. Ля выхада яны сустрэл│ Корзуна. ин ня╕мка патупався, засланяючы
праход, │ сумна прамов│в:
- Я ведаю, што вы не хочаце непако│ць мяне. Можа, │ прав│льна роб│це.
Тольк│ я ввесь час думаю пра гэта. Мне здаецца, Сярожа, што там был│ рыбы, -
│ пайшов згорблены, н│бы в нечым в│наваты перад сябрам│.
Шабанав дагнав яго, прытул│в да грудзей │ папрас│в:
- Кал│ што, вы тут з Павлюком не бавцеся, вяртайцеся на Зямлю.
Корзун к│внув.
Мора сустрэла людзей звычайным спакоем. Альта│р тольк│ што паказався
над гарызонтам, │ яго дыск свяц│вся на шэрай вадзяной гладз│ довгай
пурпурнай паласой. Шабанав на хв│л│ну спын│вся, прыслуховваючыся да
неспакойных ударав сэрца, │ потым рашуча скочыв ун│з.
За │м спавзл│ робаты. Утрох - чалавек │ два робаты - яны пак│дал│ многа
слядов. А Савацеев бачыв тольк│ ямк│, як│я заставал│ся ад цяжк│х чарав│кав
Шабанава.
Праз якую хв│л│ну Шабанав спын│вся. Ад мора яго аддзяляла вузкая паласа
жовтага пяску. ин чакав нечага неверагоднага, а вакол было як на зямным
пляжы - вось каб яшчэ побач расл│ дрэвы │ кусты │ не трэба было апранаць
герметычны касцюм. Каб супако│ць Савацеева, Шабанав аз│рнувся │ весела
крыкнув:
- Бачыш? На мяне дух│ не дзейн│чаюць!
▓ тут у яго закружылася галава. Шабанав з│рнув на мора. На яго паверхн│
н│чога незвычайнага не было. Гэта ╕н паспев яшчэ адзначыць, бо праз │мгненне
перад вачыма паплыл│ круг│. Трацячы равнавагу, ╕н махнув рукам│. Робаты
зразумел│ гэта як с│гнал аб дапамозе │ к│нул│ся да Шабанава. Але перш чым
яны падхап│л│ яго, ╕н убачыв перад сабой нейк│я кольцы, праменн│. Ус╕ гэта
вычварна перапляталася, перакрыжоввалася, │мгненна мяняла афарбовку,
ствараючы новыя │ новыя неверагодныя геаметрычныя ф│гуры. ▓ быццам ярк│я
зорк│ падал│ вакол густым асенн│м дажджом. У Шабанава вжо не было н│ цела,
н│ вявлення аб тым, дзе ╕н.
Кап│тан ачувся на камян│стым абрыве, │ першае, што вбачыв, - гэта
заклапочаны твар сх│ленага над │м Савацеева. Шабанав пакруц│в галавой.
- Табе дрэнна? - з трывогай спытав Савацеев.
- Цяпер ужо не. - Шабанав сев, паварушыв плячыма, рукам│, аднавляючы
страчаную владу над сва│м целам. ▓ расказав, што яму здалося.
- Думаеш, │ з Корзунам было гэтак жа?
- Упэвнены.
- Але чаму ╕н не расказвае? То│цца ц│ не помн│ць? - спытав Савацеев │
аж зморшчывся, так непрыемна яму было падазраваць сябра. Спахап│вшыся, ╕н
дадав упарта, пераканана: - Не помн│ць!
- Так! - Шабанав прыняв яго апошняе меркаванне без сумненняв. -
Значыць, пав│нна яшчэ адбыцца нешта такое, што сц│рае сляды з памяц│. Я
пав│нен вярнуцца на бераг, Павлюк. Адз│н. Без робатав.
- Не спяшайся. Трэба падрыхтавацца. У касцюм уманц│руем некальк│
м│н│яцюрных к│наапаратав │ перадатчыкав. Кал│ што │ забудзеш, яны
заф│кс│руюць. ▓, магчыма, паведамяць твае каардынаты, кал│ с│гналы здолеюць
праб│цца праз товшчу вады.
Ус╕ павтарылася спачатку. Тольк│ цяпер за Шабанавым наз│рав │ Корзун.
Пачавшы х│стацца, Шабанав паспев пракрычаць: "Выключы робата!" Потым ╕н
закружывся в неверагодным танцы. У шлемафонах было чуваць яго перарыв│стае
дыханне, быццам ╕н дужався з к│мсьц│. Потым абясс│лев │ впав н│ц. Мора
пяшчотна абмывала яго празрысты гермашлем. Корзун быв памкнувся на дапамогу,
але Савацеев утрымав яго │ шапнув:
- Глядз│!
Бл│зка ад берага мора раптам вык│нула султанчык. ин пастаяв на месцы,
падобны на фантан, потым варухнувся, як пад подыхам ветру, │ ператварыуся в
в│хор, з кожнай хв│л│най наб│раючы с│лу │ глыбей укручваючыся в ваду. Хутка
на месцы в│хору втварылася варонка метрав дваццаць у дыяметры. Яе сценк│
працягвал│ круц│цца злева направа, аж пакуль не агал│лася дно. Тады адз│н
бок варонк│, бл│жэйшы да берага, выцягнувся вузк│м довг│м языком, л│знув
пясок │ вярнувся на месца, захап│вшы з сабой распасц╕ртага чалавека.
Здабыча н│бы задавол│ла мора. Яно пачало супакойвацца │ хв│л│ны праз
тры зус│м сц│шылася, як быццам │ не круц│в тольк│ што в │м магутны в│р.
- Што скажаш? - спытав Савацеев │ пашкадавав аб гэтым. Корзун стаяв, як
аслупянелы, са збялелым тварам.
- Га? - уздрыгнув ╕н. - Ус╕ вылецела з галавы.
- Хутка аб ус│м даведаемся. - Савацеев гаварыв навмысна бадз╕ра. - Мне
здаецца, што мора хвалявалася тольк│ в гэтым баку, каб забраць Сяргея.
Станцы│ наз│рання хутка пацвердз│л│ думку Савацеева.
- Гэта вельм│ важна, - ажыв│вся Корзун. - Ва вс│м гэтым ╕сць нейк│
сэнс.
- Не будзем спяшацца з вывадам│, - спын│в яго Савацеев.
Тым часам ув│шныя робаты прыгнал│ г│драплан. Потым сабрал│ будын│ну,
дзе людз│ магл│ б адпачыць, устанав│л│ там пульты │ экраны прыборав
наз│рання.
Хв│л│ны цякл│ марудна, складваючыся в яшчэ больш марудныя гадз│ны. ▓
н│як│х вестак ад Шабанава.
- Не праб│ваюцца рады╕с│гналы, - канстатавав Савацеев.
- Я пра гэта думав, - Корзун з│рнув на гадз│нн│к. - Хв│л│н праз
дваццаць с│гнал пав│нен быць. Автазонд вырвецца на паверхню.
- Ты малайчына, Вас│ль!
- Адз│н тэрм│н ужо м│нув, - уздыхнув Корзун.
Савацеев збянтэжана прыц│х.
Вестка прыйшла са спазненнем на пяць хв│л│н. Кароткая, як зняс│леная.
П│льныя автаматы "Пам│ра" │ рады╕маяков запеленгавал│ автазонд. ин зраб│в
перадачу з адлегласц│ в сто васемнаццаць к│ламетрав.
Праз л│чаныя хв│л│ны г│драплан быв ужо над ра╕нам, вызначаным
пеленгатарам│. Аднак Корзуна, як│ адправ│вся на пошук│, чакала расчараванне.
Н│ на паверхн│, н│ в глыб│н│ яму не вдалося завважыць н│чога значнага.
Товшча вады хавала в сабе таямн│цу.
- Кепска, - сказав Савацеев, выслухавшы Корзуна. - Сяргей недзе
глыбока, вельм│ глыбока, там страшэнны ц│ск. Чалавек не вытрымае.
- А як я? - запярэчыв Корзун.
- Будзем чакаць, н│чога │ншага не застаецца.
Цямнела. Неба пакрывалася хмарам│, чорным│, як сама ноч. Падзьмув
вецер. Слабы спачатку, ╕н павольна разгульвався, выносячы з цясн│н воблак│
пылу. Пачався дождж, ╕н сцябав вадзяным│ каскадам│ па тонк│х метал│чных
сценках часовага прытулку касманавтав. Надыходз│ла ноч, шквальная, л│вневая.
Савацеев павял│чыв яркасць экранав, што наз│рал│ за берагам. ин убачыв
вузкую берагавую паласу, нерухомых робатав, прымацаваных тросам│ да слупа на
абрыве, а за некальк│ крокав ад │х - бурл│вае мора, якое пасылала на бераг
хвалю за хваляй.
В│дов│шча было жудаснае, │ Савацееву за надзейным│ сценкам│ стала
н│якавата. А як Шабанаву, кал│ ╕н яшчэ жывы?
- Мой час м│нув, - Корзун як прачытав думк│ таварыша.
- У яго аварыйны запас к│слароду. - Суцяшэнне было слабае, │ сам
Савацеев не вельм│ верыв. Але │ншага не было. - Адпачывай, Вас│ль, пазней
змен│ш.
Парывы ветру пачасц│л│ся, перайшл│ в няспынны гул. Прыц│шаны
гука│заляцыяй сцен, ╕н быв манатонны, наганяв сон. Савацеев уключыв
метраном. Звонк│я секунды наповн│л│ пакой трывогай. Гэта хвалявала,
прымушала ввесь час быць насцярожаным. Савацеев, седзячы в крэсле,
утароп│вся в экран.
Стых│я лютавала. Хвал│ вжо захл╕ствал│ сумныя адз│нок│я постац│
робатав, спрабуючы сарваць │х з месца. Але яны, варухнувшыся, знов стаял│,
як укапаныя. ▓ гэтак гадз│ну, дзве... Каб не заснуць, Савацеев раз-пораз
моргав вачыма.
Напэвна, ╕н нешта вс╕-так│ празявав. Бо кал│ расплюшчыв вочы, то левага
робата на месцы не было. У дынам│ку рэзка сцебанула: "Чалавек у моры!" ▓ вжо
друг│ робат к│нувся в хвал│.
Яны выбрал│ся з вады разам з Шабанавым. Да памяшкання ╕н дайшов сам,
трымаючыся за робатав. ин быв зняможаны, к│нув адно: "Пасля, пасля" - │
асунувся, заснувшы на хаду.
Прачнувся Шабанав гадз│н праз дваццаць. Знов была ноч. Знов за тонк│м│
сценам│ │х часовага жытла вар'яцев вецер, з гор кац│л│ся вадзяныя валы. Але
гэта вжо на людзей не дзейн│чала, здавалася не│стотным. Яны был│ знов разам.
Касманавты сабрал│ся ля праектара. Пл╕нк│ вжо был│ праявлены.
- Спачатку я раскажу, што захавалася в памяц│, - прапанавав Шабанав, -
бо пл╕нк│ могуць мне зраб│ць непатрэбную падказку.
Шабанав трымався зус│м │накш, чым тады Корзун, больш упэвнена. Гэта │
здз│в│ла, │ взрадавала Савацеева.
- Кал│ я пайшов да берага друг│ раз, - пачав Шабанав, - то быв
х│трэйшы. Я прыкладна ведав, што мяне чакае. Кал│ закружылася галава, я не
став прац│в│цца чужому вздзеянню, таму хутчэй упав на пясок, стараючыся не
варушыцца. Не ведаю чаму, але гэта аказалася прав│льным. Галаве стала крыху
лягчэй, │ праз трызненне мне вдалося тое-с╕е вбачыць. Помню, як змыла
хваляй, як пацягнула па паверхн│, як пачав правальвацца глыбей. Вось тады в
вадзе я адчув нейк│ рух, не плынь, а нешта │ншае, абмежаванае вузк│м│
рамкам│. Ты, Вас│ль, успам│нав пра рыб. Можа, гэта был│ яны. А можа, як│я
│ншыя │стоты. Вакол мяне ввесь час бурл│в в│р, │ хаця в касцюме было
паветра, яно не трымала мяне, я працягвав апускацца вс╕ н│жэй. Мяне
здз│в│ла, што вжо досыць глыбока, а ц│ску вады не адчуваю. Я спалохався.
Зраб│в спробу вырвацца │ дапусц│в гэтым самым памылку. Знов закружылася
галава, я правал│вся в небыцц╕, з якога выйшав тольк│ апынувшыся на беразе.
Каб не к│бы, паплавав бы яшчэ. А цяпер давайце паглядз│м пл╕нк│.
У касцюм Шабанава был│ вманц│раваны шэсць маленьк│х к│накамер. Кал│ ╕н
вярнувся, │х засталося пяць. Шостая недзе прапала.
- Зачап│вся за што, а можа, робаты, як цягнул│, адарвал│, - сказав
Шабанав.
Ды хап│ла │ астатн│х. Яны включыл│ся в той момант, як мора хлынула на
бераг.
Савацееву вдалося с│нхран│заваць заф│ксаванае пл╕нкам│ так, каб на
экране атрымл│валася цэльная │ аб'╕мная карц│на. Мора было такое ж, як│м
людз│ яго бачыл│ кожны дзень, на глыб│н│ нават яшчэ спакайнейшае. Тым больш
было дз│вна, што Шабанав рухався рывкам│.
Апараты з автаматычнай наводкай хутка прывыкл│ да навакольнага
асяроддзя. У вадзе яны завважыл│ цен│, як│я кружыл│ навокал Шабанава.
Апараты павял│чыл│ рэзкасць, выбрал│ адпаведную падсветку, │ цен│
ператварыл│ся в незвычайных... рыб. Довг│х, вел│чын╕й з чалавека, вузк│х │
вастраносых.
- Вас│ль не памыл│вся, - узрадавався Шабанав.
Касяк, гаворачы зямной мовай, быв немалы - рыбы акружал│ чалавека
шчыльна, час ад часу кранаючы яго цела рабрыстым│ плавн│кам│.
- Навошта я варушывся, - пашкадавав Шабанав.
- Апараты раскажуць, што трэба, - супако│в Корзун.
- Не, я завважыв бы больш. Хоць ты павтары дослед.
Паказалася жовтае дно. ▓ тут яно нагадвала бераг - пясчанае, без
прыкмет якой-небудзь расл│ннасц│. Рыбы, не спыняючыся, плыл│ далей з вял│кай
хуткасцю.
Нарэшце рух рыб запавол│вся. На экране з'яв│л│ся нагрувашчванн│
каменняв, як│я збл│зку аказал│ся гротам│. Ц│ то рыбы жыл│ тут, ц│ што │ншае
было, к│наапараты не влав│л│. В│даць, рыбы перастал│ падтрымл│ваць Шабанава,
│ ╕н апусц│вся на дно, бо па экране в гэты час прабегл│ ц╕мныя палосы. Потым
знов праяснела.
Шабанав ляжав ля ввахода в грот. Рыбы трох│ пакруц│л│ся каля яго │
паплыл│ некуды. ▓ знов палосы прабегл│ па экране.
- Навошта было цябе несц│? - усм│хнувся Корзун.
- Ты таксама, напэвна, пабывав на гэтым дне. Хаця!.. - Шабанав
здз│влена паглядзев на таварышав. - Здаецца, успомн│в. - ин адвярнувся ад
экрана. - Зараз мяне перанясуць да другога грота. Там ля ввахода будзе кучка
ц│ то водарасцяв, ц│ то тутэйшых актын│й.
- Правда! - падхап│вся Савацеев.
Па экране трэц│ раз прайшл│ палосы.
- Успомн│в! Га? - дз│в│вся сам Шабанав.
Перан╕сшы яго, рыбы довга не вяртал│ся. Амаль увесь дзень. ▓ стольк│ ля
экрэна прасядзел│ касманавты, баючыся лрапусц│ць якую-небудзь дэталь.
- Шкада, што не в│даць майго цела, - сказав Шабанав задумл│ва. -
Што-небудзь яшчэ вспомн│в бы.
- Глядз│, глядз│! - перапын│в яго Савацеев.
Падплыла рыба, пав│сла нерухома, паводзячы плавн│кам│, як сом вусам│.
Вочы - вузк│я шчыл│ны - пабл│сквал│ чырванаватым│ агеньчыкам│. Праз некаторы
час рыба варухнула носам кучку водарасцяв │ знов замерла. Невзабаве да яе
далучыл│ся яшчэ дзве. Зв╕вшы галовы в адно месца, яны быццам ра│л│ся.
Шабанав аж засмяявся, так│м недарэчным здалося яму гэтае меркаванне. ▓
раптам рыб пабольшала. Яны знов утварыл│ кальцо. Шабанав адарвався ад дна, │
рыбы рушыл│ в дарогу.
Мора хвалявалася. Вяртався Шабанав ужо ноччу. Рыбы паводз│л│ сябе цяпер
неспакойна. Частка │х адлучылася, закруц│лася вс╕ хутчэй │ хутчэй. Пасярод
круга взн│кла варонка, якая вс╕ павял│чвалася. ▓ тады в в│р к│нул│ся
астатн│я рыбы. А на экран з вял│кай хуткасцю пачав наплываць чорны бераг.
Кал│ Шабанав апынувся на грэбн│ хвал│, н│ варонк│, н│ рыб апараты вжо
не вбачыл│. Тольк│ хвал│, як ашалелыя, адна за другой накочвал│ся на бераг.
А адтуль, пераб│раючы механ│чным│ нагам│, выходз│л│ робаты.
- Падарожжа закончана! - Шабанав устав │ жартавл│ва паклан│вся.
- К│нь ты, - скрыв│вся Савацеев, - табе ж самому не да жартав. Лепш
окажы, ты зразумев, што гэта?
- Жыцц╕!
- Сам бачу. А якое жыцц╕ - разумнае, неразумнае?
- Магу сказаць, - пасур'╕знев Шабанав. - Узровень разв│цця - невысок│,
на маю думку, │м│ к│руе │нстынкт, як │ в зямных. Так, так, - пераб│в ╕н
Корзуна, як│ хацев запярэчыць. - Сам│ памяркуйце, як ус╕ адбылося. Рыбы
пал│чыл│ мяне за свайго сабрата, якога мора вык│нула на бераг. Гэта пагражае
г│беллю. Яны спрабуюць устанав│ць з │м кантакт, падбадз╕рыць, ц│ што. Адсюль
мае трызненн│. В│даць, мы карыстаемся прыкладна аднолькавым│ б│ятокам│. Сам│
яны на бераг выйсц│ не могуць, але вмеюць, у вын│ку довгага разв│цця,
выкарыстовваць с│лу мора. Бачыл│, як│ в│р утварыл│? А потым, кал│ я не
ачуняв │ пад вадой, не дакранувся да ежы, яны, зразумевшы сваю памылку,
вык│нул│ мяне назад. Што на тое месца - выпадкова.
- Ага! - ускл│кнув Савацеев.
- Не лав│ на слове. На Зямл│ ж ╕сць │стоты, у як│х так│я паводз│ны
выкл│каюцца │нстынктам. Тыя ж самыя дэльф│ны.
- На Зямл│ ╕сць. А тут │ншае. - Савацеев ад хвалявання не мог уседзець
на месцы │ закрочыв па цесным пакойчыку, лав│руючы пам│ж крэслам│ │
прыборам│. - Давайце вспомн│м ус╕ з самага пачатку. Рыбы вмеюць
падпарадковваць сабе мора. Яны завважыл│, што ты не кранув ежу. Тады што яны
робяць? Зб│раюцца │ абмярковваюць станов│шча. ▓менна абмеркавал│ │ панесл│
цябе назад. Яны ведал│, што ты чужы. Тольк│ гэтым можна растлумачыць, што ты
н│чога не помн│ш - звычайная перасцярога. Ты цяпер не зможаш, каб │ хацев,
прывесц│ каго-небудзь ц│ прыйсц│ назад сам. Напэвна, у рыб ╕сць вораг│, бо
яны ввесь час п│льнуюць нас.
- Думаеш, яны не адз│ныя жыхары С│рэны? - ажыв│вся Корзун.
- Ус╕ можа быць. Але не гэта галовнае зараз. Гэтыя рыбы, я впэвнены,
м│нул│ вжо стадыю │нстынкту.
- Але ж гэта азначае... - пачав быв Шабанав.
- Так. У │х розум слабы, але вжо розум.
- Вада не тое асяроддзе, дзе можа разв│вацца разумнае жыцц╕. - Шабанав
не мог згадз│цца з Савацеевым.
- Зямная лог│ка. Жыцц╕ на С│рэне так │ не здолела выбрацца з вады на
сушу. Але ж гэта не значыць, што яно спын│лася в разв│цц│. С│лы жыцця
магутныя, │ яно знайшло сабе свае шлях│. Дык чаму не магло яно надзял│ць
розумам рыбападобных? Ва всяк│м разе, │ншай г│потэзы в нас няма.
- Павтарыць праверку? - прапанавав Корзун. - Я гатовы знов...
Пасля довгага роздуму Шабанав пак│вав галавой:
- Цяпер мы не можам. А што, кал│ Павлюк не памыляецца, хаця на многае
╕н не дав адказу, як │ я? Што тады аб нас падумаюць гаспадары планеты? Як мы
будзем выглядаць у │х вачах? А кал│ яны знаходзяцца на н│зкай ступен│
разв│цця, што найбольш верагодна, дык невядома, як будзе в наступны раз.
Зробяць з цябе │дала │ пак│нуць у сва│м гроце, каб мал│цца. Мы закончым сваю
работу, не чапаючы мора. А некал│ пазней, кал│ рыбы дасягнуць вышэйшай
ступен│ разв│цця, людз│ встановяць з │м│ знос│ны. Пачавшы разв│вацца, жыцц╕
не адступ│ць. Цяпер С│рэна будзе пад наглядам.
- Дав жа нехта планеце такую назву, ус╕ ровна як ведав, - завважыв
Корзун.
- Не помню хто, - адказав Шабанав, - назва │снуе з м│нулага стагоддзя.
Мабыць, │ тады людз│ ведал│ пра гэтых рыб. Ну, як, згодны з ма│м рашэннем?
Пярэчанняв не было.
Да св│тання касманавты застал│ся на часовай станцы│.
Сон у крэслах быв не вельм│ зручны, але яны прачнул│ся бадз╕рыя,
пасвяжэлыя. Шабанав хадз│в па пако│ │ павтарав:
- Хлопцы, а я, здаецца, нешта прыпам│наю.
Савацеев не вытрымав │ буркнув:
- Ды прыпомн│ вжо.
- А што, вазьму │... хлопцы! - ин выбег у пераходны тамбур │ вярнувся,
трымаючы в руках нейкую палачку. - Вось, яна самая.
- Водарасць?! - ускл│кнув Савацеев.
Ледзь прыкметны пах азону, змешанага з чымсьц│ яшчэ, паплыв па пако│.
Шабанав шчасл│ва всм│хнувся │ сказав:
- Сядайце. Размова не скончана!
За│нтрыгаваныя, таварышы пасел│ в крэслы.
- Учора мы не разумел│, што за палосы парушал│ бачнасць на экране.
Цяпер я вспомн│в ус╕, быццам не было правалу в памяц│. - Хваляванне Шабанава
перадалося астатн│м. Яны сядзел│, не адрываючы ад яго вачэй. - Першы раз я
тузанувся, кал│ адарвав адз│н к│наапарат. Вось ╕н, быв у к│шэн│, - Шабанав
разняв пальцы. - Друг│ раз, кал│ раб│в здымк│ грота, │ трэц│ - кал│ вось
гэты м│нерал, - ╕н паказав на водарасць, - клав у к│шэню. А зараз паглядз│м,
што на апошняй пл╕нцы.
Успыхнув экран, на │м з'яв│лася падводнае царства, дакладней, яго
маленьк│ куток - грот. Ля задняй сценк│ грота стаял│ пал│цы, падобныя на
соты. ▓ в кожнай ячэйцы ляжал│ водарасц│.
- ▓нкубатар? - здз│в│вся Савацеев.
- Нешта падобнае на яго, - адказав Шабанав.
Але самае дз│внае было наперадзе. Да пал│ц, аднекуль збоку, са сцен
грота цягнул│ся правады. ▓накш назваць гэтыя товстыя н│тк│ нельга было.
Здымка працягвалася л│чаныя хв│л│ны, але │ за гэты час у некальк│х ячэйках
бл│снул│ чырвоныя │скарк│. А кал│ апарат крыху ссунувся, касманавты вбачыл│
ф│гуру в... скафандры.
- Што вы цяпер скажаце, сябры? - х│травата бл│снув вачыма Шабанав.
Таварышы развял│ рукам│.
- Тады я скажу. Гэтыя рыбы - робаты, напэвна, нават б│ялаг│чныя. Я
помню │х паводз│ны, таму перакананы. Яны дзейн│чаюць лаг│чна, але без
эмоцый. ▓х стварыл│ так│я ж прышэльцы, як │ мы, з │ншага свету. Навошта? Пад
вадой многа гэтага м│нералу. Яго дзеянне на чалавека надзвычай дабратворнае.
Пакуль мы праглядал│ пл╕нку, нашы робаты зраб│л│ анал│з ма╕й крыв│. Яна
чыстая, быццам у ╕й не адбываюцца працэсы ак│слення. Вось як падзейн│чав на
мяне м│нерал. Вось чаму я вспомн│в ус╕ да дробязей аб ма│м знаходжанн│ пад
вадой.
- Дапусц│м, - згадз│вся Савацеев, - а б│яток│?
- Мне здаецца, тлумачэнне давол│ простае. Нашы б│яток│ прыбл│зна так│я
ж. Рыбы-робаты настроены на │х. Таму яны адразу │ з'являюцца, варта каму з
нас апынуцца на беразе.
- А трызненн│? - не здавався Савацеев.
- Гэта свайго роду нейтрал│затар. У яго прыродзе трэба будзе
разабрацца, бо дзякуючы яму чалавек можа плаваць, як глыб│нная │стота, не
баючыся ц│ску. Пачувшы с│гнал, рыбы-робаты бяруць гаспадара, пераносяць яго
да гротав, дзе вжо назапашан м│нерал. Вядома, м│нерал робаты могуць
дастав│ць │ сам│ на паверхню. Але, в│даць, там патрэбна прысутнасць
гаспадара.
- Але дзе доказ, што рыбы - гэта робаты?
У пярэчанн│ Савацеева была лог│ка.
- исць так│ доказ, - сказав Шабанав, - зараз мы яго прывядз╕м. - ин
устав│в у праектар пл╕нку, на якой был│ сфатаграфаваны рыбы ля гротав,
злучыв экран з л│чыльнай машынай. - Помн│це, - растлумачыв ╕н, - ╕сць
формулы руху для жывых │стот │ для к│бернетычных. З │х дапамогай яшчэ было
даказана жыцц╕ на чацв╕ртай планеце Працы╕на. Вось зараз машына │ прымен│ць
│х. Праграму я склав ужо.
Праз трыццаць секунд пасля таго, як скончылася пл╕нка, машына
выштурхнула стужку з адказам. Рыбы, згодна са сцвярджэннем матэматык│, не
магл│ быць жывым│.
- Дз│вна, - уздыхнув Корзун.
- Радасна, - сказав Шабанав. - Людз│ хутка сустрэнуцца яшчэ з адным
прадставн│ком розуму │, як мне чамусьц│ здаецца, вельм│ падобным на
чалавека. - ▓ не втрымався, весела вп│кнув Савацеева: - А ты казав -
│нстынкт.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT