Ocenite etot tekst:



---------------------------------------------------------------
     OCR: Maksim Bychkov
---------------------------------------------------------------





     Osip  Abramovich,  parikmaher,  popravil  na  grudi  posetitelya  gryaznuyu
prostynku, zatknul ee pal'cami za vorot i kriknul otryvisto i rezko:
     - Mal'chik, vody!
     Posetitel', rassmatrivavshij v zerkalo svoyu fizionomiyu s toyu obostrennoyu
vnimatel'nost'yu  i  interesom,  kakie  yavlyayutsya  tol'ko  v   parikmaherskoj,
zamechal,  chto  u  nego  na  podborodke  pribavilsya  eshche  odin  ugor',  i   s
neudovol'stviem otvodil glaza, popadavshie pryamo na huduyu, malen'kuyu ruchonku,
kotoraya otkuda-to  so  storony  protyagivalas'  k  podzerkal'niku  i  stavila
zhestyanku s goryachej vodoj. Kogda on podnimal glaza vyshe, to  videl  otrazhenie
parikmahera, strannoe i kak. budto  kosoe,  i  podmechal  bystryj  i  groznyj
vzglyad, kotoryj tot brosal vniz na ch'yu-to golovu, i bezmolvnoe dvizhenie  ego
gub ot neslyshnogo, no vyrazitel'nogo shepota. Esli ego  bril  ne  sam  hozyain
Osip Abramovich, a kto-nibud' iz podmaster'ev, Prokopij ili Mihaila, to shepot
stanovilsya gromkim i prinimal formu neopredelennoj ugrozy:
     - Vot, pogodi!
     |to znachilo, chto mal'chik nedostatochno bystro  podal  vodu  i  ego  zhdet
nakazanie. "Tak ih i sleduet", - dumal  posetitel',  krivya  golovu  nabok  i
sozercaya u samogo svoego nosa bol'shuyu potnuyu ruku, u kotoroj tri pal'ca byli
ottopyreny, a dva drugie, lipkie i  pahuchie,  nezhno  prikasalis'  k  shcheke  i
podborodku, poka tupovataya britva s nepriyatnym skripom snimala myl'nuyu  penu
i zhestkuyu shchetinu borody.
     V etoj  parikmaherskoj,  propitannoj  skuchnym  zapahom  deshevyh  duhov,
polnoj nadoedlivyh muh i gryazi, posetitel' byl  netrebovatel'nyj:  shvejcary,
prikazchiki, inogda melkie sluzhashchie ili rabochie, chasto alyapovato-krasivye, no
podozritel'nye molodcy, s rumyanymi  shchekami,  tonen'kimi  usikami  i  naglymi
maslyanistymi  glazkami.  Nevdaleke  nahodilsya  kvartal,  zapolnennyj  domami
deshevogo razvrata. Oni gospodstvovali nad etoyu  mestnost'yu  i  pridavali  ej
osobyj harakter chego-to gryaznogo, besporyadochnogo i trevozhnogo.
     Mal'chik, na kotorogo chashche vsego krichali, nazyvalsya Pet'koj i byl  samym
malen'kim iz vseh sluzhashchih v zavedenii. Drugoj mal'chik, Nikolka,  naschityval
ot rodu tremya godami bol'she i skoro dolzhen byl perejti v podmaster'ya. Uzhe  i
teper', kogda v parikmaherskuyu zaglyadyval posetitel' poproshche, a podmaster'ya,
v otsutstvie hozyaina, lenilis'  rabotat',  oni  posylali  Nikolku  strich'  i
smeyalis', chto emu prihoditsya podnimat'sya na cypochki, chtoby videt'  volosatyj
zatylok dyuzhego dvornika. Inogda posetitel' obizhalsya za isporchennye volosy  i
podnimal krik, togda podmaster'ya krichali na Nikolku, no ne vser'ez, a tol'ko
dlya udovol'stviya okornachennogo prostaka. No takie  sluchai  byvali  redko,  i
Nikolka vazhnichal i derzhalsya, kak bol'shoj: kuril  papirosy,  splevyval  cherez
zuby, rugalsya skvernymi slovami i dazhe hvastalsya Pet'ke, chto pil vodku,  no,
veroyatno, vral. Vmeste s podmaster'yami on begal na sosednyuyu ulicu posmotret'
krupnuyu draku, i, kogda vozvrashchalsya ottuda,  schastlivyj  i  smeyushchijsya,  Osip
Abramovich daval emu dve poshchechiny: po odnoj na kazhduyu shcheku.
     Pet'ke bylo desyat' let; on ne kuril, ne pil vodki i  ne  rugalsya,  hotya
znal ochen'  mnogo  skvernyh  slov,  i  vo  vseh  etih  otnosheniyah  zavidoval
tovarishchu. Kogda ne bylo posetitelej i Prokopij, provodivshij gde-to bessonnye
nochi i dnem spotykavshijsya ot zhelaniya spat', privalivalsya v  temnom  uglu  za
peregorodkoj, a Mihaila chital "Moskovskij listok" i sredi  opisaniya  krazh  i
grabezhej iskal znakomogo imeni kogo-nibud' iz obychnyh posetitelej, -  Pet'ka
i Nikolka besedovali. Poslednij vsegda stanovilsya dobree, ostavayas'  vdvoem,
i ob®yasnyal  "mal'chiku",  chto  znachit  strich'  pod  pol'ku,  bobrikom  ili  s
proborom.
     Inogda oni sadilis' na okno, ryadom s voskovym byustom zhenshchiny, u kotoroj
byli rozovye shcheki, steklyannye udivlennye glaza i redkie pryamye resnicy, -  i
smotreli na bul'var, gde zhizn' nachinalas' s rannego utra. Derev'ya  bul'vara,
serye ot pyli, nepodvizhno mleli pod goryachim, bezzhalostnym solncem  i  davali
takuyu zhe seruyu, ne ohlazhdayushchuyu ten'. Na  vseh  skamejkah  sideli  muzhchiny  i
zhenshchiny, gryazno i stranno odetye, bez platkov i shapok, kak budto oni  tut  i
zhili i u  nih  ne  bylo  drugogo  doma.  Byli  lica  ravnodushnye,  zlye  ili
raspushchennye,  no  na  vseh  na  nih  lezhala  pechat'  krajnego  utomleniya   i
prenebrezheniya k okruzhayushchemu.  CHasto  ch'ya-nibud'  lohmataya  golova  bessil'no
klonilas' na  plecho,  i  telo  nevol'no  iskalo  prostora  dlya  sna,  kak  u
tret'eklassnogo passazhira, proehavshego tysyachi verst bez otdyha, no lech' bylo
negde. Po dorozhkam rashazhival s palkoj yarko-sinij storozh  i  smotrel,  chtoby
kto-nibud' ne razvalilsya na skamejke ili ne brosilsya na travu, poryzhevshuyu ot
solnca, no takuyu myagkuyu, takuyu  prohladnuyu.  ZHenshchiny,  vsegda  odetye  bolee
chisto, dazhe s namekom na modu, byli vse kak budto  na  odno  lico  i  odnogo
vozrasta, hotya inogda popadalis' sovsem starye ili moloden'kie, pochti  deti.
Vse oni govorili hriplymi, rezkimi golosami, branilis', obnimali muzhchin  tak
prosto, kak budto byli na bul'vare sovsem odni, inogda tut zhe pili  vodku  i
zakusyvali. Sluchalos', p'yanyj muzhchina  bil  takuyu  zhe  p'yanuyu  zhenshchinu;  ona
padala, podnimalas' i snova padala; no  nikto  ne  vstupalsya  za  nee.  Zuby
veselo skalilis', lica stanovilis'  osmyslennee  i  zhivee,  okolo  derushchihsya
sobiralas'  tolpa;  no  kogda  priblizhalsya  yarko-sinij  storozh,  vse  lenivo
razbredalis'  po  svoim  mestam.  I  tol'ko  pobitaya   zhenshchina   plakala   i
bessmyslenno  rugalas';  ee  rastrepannye  volosy  volochilis'  po  pesku,  a
poluobnazhennoe telo, gryaznoe i zheltoe pri dnevnom  svete,  cinichno  i  zhalko
vystavlyalos' naruzhu. Ee usazhivali na dno izvozchich'ej  proletki  i  vezli,  i
svesivshayasya golova ee boltalas', kak u mertvoj.
     Nikolka znal po imenam mnogih zhenshchin i muzhchin, rasskazyval o nih Pet'ke
gryaznye istorii i smeyalsya, skalya ostrye zuby. A Pet'ka izumlyalsya tomu, kakoj
on umnyj i besstrashnyj, i dumal, chto kogda-nibud' i on budet  takoj  zhe.  No
poka emu hotelos' by kuda-nibud' v drugoe mesto... Ochen' hotelos' by.
     Pet'kiny dni tyanulis' udivitel'no odnoobrazno i pohozhe odin na  drugoj,
kak dva rodnye brata. I zimoyu i letom on videl vse te zhe zerkala, iz kotoryh
odno bylo s treshchinoj, a drugoe bylo krivoe i poteshnoe. Na zapyatnannoj  stene
visela odna i ta zhe kartina, izobrazhavshaya dvuh golyh zhenshchin na beregu  morya,
i tol'ko ih rozovye tela stanovilis'  vse  pestree  ot  mushinyh  sledov,  da
uvelichivalas' chernaya kopot' nad tem mestom, gde zimoyu chut' li ne  ves'  den'
gorela kerosinovaya lampa-"molniya". I utrom, i vecherom, i ves' bozhij den' nad
Pet'koj visel odin i tot zhe otryvistyj  krik:  "Mal'chik,  vody",  i  on  vse
podaval ee, vse podaval. Prazdnikov ne bylo. Po  voskresen'yam,  kogda  ulicu
perestavali osveshchat' okna magazinov i lavok, parikmaherskaya do pozdnej  nochi
brosala na mostovuyu yarkij snop sveta,  i  prohozhij  videl  malen'kuyu,  huduyu
figurku, sgorbivshuyusya v uglu na svoem stule i pogruzhennuyu ne to v  dumy,  ne
to v tyazheluyu dremotu. Pet'ka spal mnogo, no emu pochemu-to vse hotelos' spat'
i chasto kazalos', chto vse vokrug nego ne pravda, a dlinnyj  nepriyatnyj  son.
On chasto razlival vodu ili ne slyhal rezkogo krika: "Mal'chik, vody",  i  vse
hudel,  a  na  strizhenoj  golove  u  nego  poshli  nehoroshie  strup'ya.   Dazhe
netrebovatel'nye posetiteli s brezglivost'yu smotreli  na  etogo  huden'kogo,
vesnushchatogo mal'chika, u kotorogo glaza vsegda sonnye,  rot  poluotkrytyj  i
gryaznye-pregryaznye ruki i sheya. Okolo glaz i pod  nosom  u  nego  prorezalis'
tonen'kie morshchinki, tochno provedennye ostroj igloj, i delali ego pohozhim  na
sostarivshegosya karlika.
     Pet'ka ne znal, skuchno emu ili veselo, no emu hotelos' v drugoe  mesto,
o kotorom on ne mog nichego skazat', gde ono i kakoe ono. Kogda ego  naveshchala
mat', kuharka Nadezhda, on lenivo  el  prinesennye  slasti,  ne  zhalovalsya  i
tol'ko prosil vzyat' ego  otsyuda.  No  zatem  on  zabyval  o  svoej  pros'be,
ravnodushno proshchalsya s mater'yu i ne sprashival,  kogda  ona  pridet  opyat'.  A
Nadezhda s gorem dumala, chto u nee odin syn - i tot durachok.
     Mnogo li, malo li zhil Pet'ka takim obrazom, on ne znal. No vot  odnazhdy
v obed priehala mat', pogovorila s Osipom Abramovichem i  skazala,  chto  ego,
Pet'ku, otpuskayut na dachu, v Caricyno, gde zhivut ee gospoda.  Sperva  Pet'ka
ne ponyal, potom lico ego pokrylos' tonkimi morshchinkami ot tihogo smeha, i  on
nachal toropit' Nadezhdu. Toj nuzhno  bylo,  radi  pristojnosti,  pogovorit'  s
Osipom Abramovichem o zdorov'e ego zheny, a Pet'ka tihon'ko tolkal ee k  dveri
i dergal za ruku. On ne znal, chto takoe dacha, no polagal, chto  ona  est'  to
samoe mesto, kuda on tak stremilsya.  I  on  egoistichno  pozabyl  o  Nikolke,
kotoryj, zalozhiv ruki v karmany, stoyal tut zhe i staralsya s obychnoyu derzost'yu
smotret' na Nadezhdu. No v glazah  ego  vmesto  derzosti  svetilas'  glubokaya
toska: u nego sovsem ne bylo materi, i on v etot moment byl by ne proch' dazhe
ot takoj, kak eta tolstaya Nadezhda. Delo v tom, chto i on nikogda  ne  byl  na
dache.
     Vokzal s  ego  raznogolosoyu  sutolokoyu,  grohotom  prihodyashchih  poezdov,
svistkami parovozov, to gustymi i serditymi, kak golos Osipa Abramovicha,  to
vizglivymi  i  tonen'kimi,  kak  golos   ego   bol'noj   zheny,   toroplivymi
passazhirami, kotorye vse idut i idut, tochno  im  i  konca  netu,  -  vpervye
predstal  pered  otoropelymi  glazami  Pet'ki  i   napolnil   ego   chuvstvom
vozbuzhdennosti i neterpeniya. Vmeste s mater'yu on boyalsya  opozdat',  hotya  do
othoda dachnogo poezda ostavalos' dobryh polchasa; a kogda oni seli v vagon  i
poehali, Pet'ka prilip k oknu, i tol'ko strizhenaya golova  ego  vertelas'  na
tonkoj shee, kak na metallicheskom sterzhne.
     On rodilsya i vyros v gorode, v pole byl v pervyj raz v svoej  zhizni,  i
vse zdes' dlya nego bylo porazitel'no novo i stranno: i to,  chto  mozhno  bylo
videt' tak daleko, chto les kazhetsya travkoj, i nebo, byvshee v etom novom mire
udivitel'no yasnym i shirokim, tochno s kryshi  smotrish'.  Pet'ka  videl  ego  s
svoej storony, a kogda  oborachivalsya  k  materi,  eto  zhe  nebo  golubelo  v
protivopolozhnom okne, i po nem plyli,  kak  angelochki,  belen'kie  radostnye
oblachka. Pet'ka to vertelsya u svoego okna, to perebegal  na  druguyu  storonu
vagona, s doverchivost'yu kladya  ploho  otmytuyu  ruchonku  na  plechi  i  koleni
neznakomyh  passazhirov,  otvechavshih  emu  ulybkami.  Po  kakoj-to  gospodin,
chitavshij gazetu i vse vremya zevavshij, to li ot chrezmernoj ustalosti,  to  li
ot skuki, raza dva nepriyaznenno pokosilsya na mal'chika, i  Nadezhda  pospeshila
izvinit'sya:
     - Vpervoj po chugunke edet - interesuetsya...
     - Ugu!.. - proburchal gospodin i utknulsya v gazetu.
     Nadezhde ochen' hotelos' rasskazat' emu, chto Pet'ka uzhe tri goda zhivet  u
parikmahera i tot obeshchal postavit' ego na nogi, i eto  budet  ochen'  horosho,
potomu chto zhenshchina ona odinokaya  i  slabaya  i  drugoj  podderzhki  na  sluchaj
bolezni ili starosti u nee net. No lico u gospodina  bylo  zloe,  i  Nadezhda
tol'ko podumala vse eto pro sebya.
     Napravo  ot  puti  raskinulas'  kochkovataya  ravnina,  temno-zelenaya  ot
postoyannoj syrosti, i na krayu ee byli brosheny seren'kie domiki,  pohozhie  na
igrushechnye, i na vysokoj zelenoj gore, vnizu  kotoroj  blistala  serebristaya
poloska, stoyala takaya zhe igrushechnaya belaya cerkov'. Kogda  poezd  so  zvonkim
metallicheskim lyazgom, vnezapno usilivshimsya, vzletel na most i tochno povis  v
vozduhe nad zerkal'noj glad'yu  reki,  Pet'ka  dazhe  vzdrognul  ot  ispuga  i
neozhidannosti i otshatnulsya ot okna, no sejchas  zhe  vernulsya  k  nemu,  boyas'
poteryat' malejshuyu podrobnost'  puti.  Glaza  Pet'kiny  davno  uzhe  perestali
kazat'sya sonnymi, i morshchinki propali. Kak budto  po  etomu  licu  kto-nibud'
provel goryachim utyugom, razgladil morshchinki i sdelal ego belym i blestyashchim.
     V pervye dva dnya Pet'kina prebyvaniya na dache  bogatstvo  i  sila  novyh
vpechatlenij, livshihsya na nego i sverhu,  i  snizu,  smyali  ego  malen'kuyu  i
robkuyu dushonku. V protivopolozhnost' dikaryam minuvshih vekov,  teryavshimsya  pri
perehode iz  pustyni  v  gorod,  etot  sovremennyj  dikar',  vyhvachennyj  iz
kamennyh ob®yatij gorodskih gromad,  chuvstvoval  sebya  slabym  i  bespomoshchnym
pered licom prirody. Vse zdes' bylo dlya nego zhivym,  chuvstvuyushchim  i  imeyushchim
volyu. On boyalsya lesa, kotoryj pokojno shumel nad ego golovoj  i  byl  temnyj,
zadumchivyj i takoj zhe strashnyj  v  svoej  beskonechnosti;  polyanki,  svetlye,
zelenye, veselye, tochno poyushchie vsemi svoimi yarkimi cvetami, on lyubil i hotel
by prilaskat' ih, kak  sester,  a  temno-sinee  nebo  zvalo  ego  k  sebe  i
smeyalos', kak  mat'.  Pet'ka  volnovalsya,  vzdragival  i  blednel,  ulybalsya
chemu-to i stepenno, kak starik, gulyal po opushke i  lesistomu  beregu  pruda.
Tut on, utomlennyj, zadyhayushchijsya, razvalivalsya na gustoj syrovatoj  trave  i
utopal v nej; tol'ko ego malen'kij vesnushchatyj nosik podnimalsya nad  zelenoj
poverhnost'yu. V pervye dni on chasto Izvrashchalsya k materi, tersya vozle nee,  i
kogda barin sprashival ego, horosho  li  na  dache,  -  konfuzlivo  ulybalsya  i
otvechal:
     - Horosho!..
     I potom snova shel k groznomu lesu i tihoj vode i budto doprashival ih  o
chem-to.
     No proshlo eshche dva dnya, i Pet'ka vstupil v polnoe soglashenie s prirodoj.
|to  proizoshlo  pri  sodejstvii  gimnazista  Miti  iz  Starogo  Caricyna.  U
gimnazista Miti lico bylo smuglo-zheltym, kak vagon vtorogo klassa, volosy na
makushke stoyali torchkom i byli sovsem belye tak vyzhglo ih solnce. On lovil  v
prude rybu, kogda Pet'ka uvidal ego, besceremonno vstupil s nim v  besedu  i
udivitel'no skoro soshelsya. On dal Pet'ke  poderzhat'  odnu.  udochku  i  potom
povel ego kuda-to daleko kupat'sya. Pet'ka ochen' boyalsya idti v vodu, no kogda
voshel, to ne hotel vylezat' iz nee i delal vid, chto plavaet: podnimal nos  i
brovi kverhu, zahlebyvalsya i bil po vode  rukami,  podnimaya  bryzgi.  V  eti
minuty on byl ochen' pohozh na shchenka, vpervye popavshego v vodu.  Kogda  Pet'ka
odelsya, to byl sinij ot holoda, kak mertvec, i, razgovarivaya, lyaskal zubami.
Po predlozheniyu togo  zhe  Miti,  neistoshchimogo  na  vydumki,  oni  issledovali
razvaliny dvorca;  lazali  na  zarosshuyu  derev'yami  kryshu  i  brodili  sredi
razrushennyh sten gromadnogo zdaniya. Tam bylo ochen'  horosho:  vsyudu  navaleny
grudy kamnej, na kotorye s trudom mozhno  vzobrat'sya,  i  promezh  nih  rastet
molodaya ryabina i berezki, tishina  stoit  mertvaya,  i  chuditsya,  chto  vot-vot
vyskochit  kto-nibud'  iz-za  ugla  ili  v  rastreskavshejsya  ambrazure   okna
pokazhetsya strashnaya-prestrashnaya rozha. Postepenno Pet'ka pochuvstvoval sebya  na
dache kak doma i sovsem zabyl, chto  na  svete  sushchestvuet  Osip  Abramovich  i
parikmaherskaya.
     - Smotri-ka, rastolstel kak! CHistyj kupec! - radovalas'  Nadezhda,  sama
tolstaya i krasnaya ot kuhonnogo zhara, kak mednyj samovar. Ona pripisyvala eto
tomu, chto mnogo ego kormit. No Pet'ka el sovsem malo, ne potomu,  chtoby  emu
ne hotelos' est', a nekogda bylo vozit'sya: esli by  mozhno  bylo  ne  zhevat',
glotat' srazu, a to nuzhno zhevat', a v promezhutki  boltat'  nogami,  tak  kak
Nadezhda est d'yavol'ski medlenno, obgladyvaet kosti, utiraetsya  perednikom  i
razgovarivaet o pustyakah. A u nego  dela  bylo  po  gorlo:  nuzhno  pyat'  raz
vykupat'sya, vyrezat' v  oreshnike  udochku,  nakopat'  chervej  -  na  vse  eto
trebuetsya vremya. Teper' Pet'ka begal bosoj, i eto v tysyachu raz priyatnee, chem
v sapogah s tolstymi podoshvami: shershavaya  zemlya  tak  laskovo  to  zhzhet,  to
holodit nogu. Svoyu poderzhannuyu gimnazicheskuyu kurtku, v  kotoroj  on  kazalsya
solidnym  masterom  parikmaherskogo  ceha,  on  takzhe  snyal  i   izumitel'no
pomolodel. Nadeval on ee tol'ko vecherami, kogda hodil na  plotinu  smotret',
kak katayutsya na lodkah gospoda: naryadnye, veselye, oni so smehom  sadyatsya  v
kachayushchuyusya lodku, i ta medlenno  rassekaet  zerkal'nuyu  vodu,  a  otrazhennye
derev'ya koleblyutsya, tochno po nim probezhal veterok.
     V ishode nedeli barin privez iz goroda  pis'mo,  adresovannoe  "kufarke
Nadezhde", i kogda prochel ego adresatu, adresat zaplakal i razmazal po  vsemu
licu sazhu, kotoraya byla na perednike. Po otryvochnym  slovam,  soprovozhdavshim
etu operaciyu, mozhno bylo ponyat', chto  rech'  idet  o  Pet'ke.  |to  bylo  uzhe
vvecheru. Pet'ka na zadnem dvore igral sam s soboyu  v  "klassiki"  i  naduval
shcheki, potomu chto tak prygat' bylo znachitel'no legche. Gimnazist  Mitya  nauchil
etomu  glupomu,  no  interesnomu  zanyatiyu,  i  teper'  Pet'ka,  kak  istyj..
sportsmen, sovershenstvovalsya v odinochku. Vyshel  barin  i,  polozhiv  ruku  na
plecho, skazal:
     - CHto, brat, ehat' nado!
     Pet'ka konfuzlivo ulybalsya i molchal.
     "Vot chudak-to!" - podumal barin.
     - Ehat', bratec, nado.
     Pet'ka ulybalsya. Podoshla Nadezhda i so slezami podtverdila:
     - Nadobno ehat', synok!
     - Kuda? - udivilsya Pet'ka.
     Pro gorod on zabyl, a drugoe mesto, kuda emu vsegda  hotelos'  ujti,  -
uzhe najdeno.
     - K hozyainu Osipu Abramovichu.
     Pet'ka prodolzhal ne ponimat', hotya delo bylo yasno, kak bozhij  den'.  No
vo rtu u nego peresohlo i yazyk dvigalsya s trudom, kogda on sprosil:
     - A kak zhe zavtra rybu lovit'? Udochka - vot ona...
     - CHto podelaesh'!.. Trebuet.  Prokopij,  govorit,  zabolel,  v  bol'nicu
svezli. Narodu, govorit, netu. Ty ne plach':  glyadi,  opyat'  otpustit,  -  on
dobryj, Osip Abramovich.
     No Pet'ka i ne dumal plakat' i vse ne ponimal. S odnoj storony byl fakt
- udochka, s drugoj - prizrak - Osip Abramovich. No postepenno mysli  Pet'kiny
stali proyasnyat'sya,  i  proizoshlo  strannoe  peremeshchenie:  faktom  stal  Osip
Abramovich, a udochka, eshche ne uspevshaya vysohnut', prevratilas'  v  prizrak.  I
togda Pet'ka udivil mat', rasstroil barynyu i barina i udivilsya by sam,  esli
byl by sposoben k samoanalizu: on ne prosto zaplakal, kak  plachut  gorodskie
deti, hudye i istoshchennye, - on zakrichal gromche samogo  gorlastogo  muzhika  i
nachal katat'sya po zemle, kak te p'yanye zhenshchiny na  bul'vare.  Hudaya  ruchonka
ego szhimalas' v kulak i bila po  ruke  materi,  po  zemle,  po  chem  popalo,
chuvstvuya bol' ot ostryh kameshkov i  peschinok,  no  kak  budto  starayas'  eshche
usilit' ee.
     Svoevremenno Pet'ka uspokoilsya, i barin govoril baryne, kotoraya  stoyala
pered zerkalom i vkalyvala v volosy beluyu rozu:
     - Vot vidish', perestal - detskoe gore neprodolzhitel'no.
     - No mne vse-taki ochen' zhal' etogo bednogo mal'chika.
     - Pravda, oni zhivut v uzhasnyh usloviyah, no est' lyudi, kotorym zhivetsya i
huzhe. Ty gotova?
     I oni poshli v sad Dipmana, gde v etot vecher byli naznacheny tancy i  uzhe
igrala voennaya muzyka.
     Na drugoj den', s semichasovym  utrennim  poezdom,  Pet'ka  uzhe  ehal  v
Moskvu. Opyat' pered nim mel'kali zelenye polya,  sedye  ot  nochnoj  rosy,  no
tol'ko ubegali ne v tu storonu, chto ran'she, a v protivopolozhnuyu. Poderzhannaya
gimnazicheskaya  kurtochka  oblekala  ego  huden'koe  telo,  iz-za  vorota   ee
vystavlyalsya konchik belogo bumazhnogo vorotnichka. Pet'ka ne vertelsya  i  pochti
ne smotrel v okno, a sidel takoj tihon'kij i skromnyj, i  ruchonki  ego  byli
blagonravno slozheny na  kolenyah.  Glaza  byli  sonlivy  i  apatichny,  tonkie
morshchinki, kak u starogo cheloveka,  yutilis'  okolo  glaz  i  pod  nosom.  Vot
zamel'kali u okna stolby i stropila platformy, i poezd ostanovilsya.
     Tolkayas' sredi toropivshihsya passazhirov, oni vyshli na grohochushchuyu  ulicu,
i bol'shoj zhadnyj gorod ravnodushno poglotil svoyu malen'kuyu zhertvu.
     - Ty udochku spryach'! - skazal Pet'ka, kogda mat' dovela  ego  do  poroga
parikmaherskoj.
     - Spryachu, synok, spryachu! Mozhet, eshche priedesh'.
     I snova v gryaznoj i dushnoj parikmaherskoj zvuchalo otryvistoe: "Mal'chik,
vody", i posetitel' videl,  kak  k  podzerkal'niku  protyagivalas'  malen'kaya
gryaznaya ruka, i slyshal neopredelenno ugrozhayushchij shepot:  "Vot,  pogodi!"  |to
znachilo, chto sonlivyj mal'chik razlil vodu ili  pereputal  prikazaniya.  A  po
nocham, v tom meste, gde spali ryadom Nikolka i Pet'ka,  zvenel  i  volnovalsya
tihij golosok i rasskazyval o dache, i govoril o tom, chego  ne  byvaet,  chego
nikto ne videl  nikogda  i  ne  slyshal.  V  nastupavshem  molchanii  slyshalos'
nerovnoe dyhanie detskih grudej, i  drugoj  golos,  ne  po-detski  grubyj  i
energichnyj, proiznosil:
     - Vot cherti! CHtob im povylazilo!
     - Kto cherti?
     - Da tak... Vse.
     Mimo proezzhal oboz i svoim moshchnym gromyhaniem zaglushal golosa mal'chikov
i tot otdalennyj zhalobnyj krik, kotoryj uzhe davno donosilsya s bul'vara:  tam
p'yanyj muzhchina bil takuyu zhe p'yanuyu zhenshchinu.




     Kogda pozdnij noch'yu on zvonil  u  svoih  dverej,  pervym  zvukom  posle
kolokol'chika byl zvonkij sobachij laj, v kotorom slyshalis' i boyazn' chuzhogo  i
radost', chto  eto  idet  svoj.  Potom  donosilos'  shlepan'e  kalosh  i  skrip
snimaemogo kryuchka.
     On vhodil i razdevalsya v temnote, chuvstvuya nedaleko ot sebya  molchalivuyu
zhenskuyu figuru. A kolena ego laskovo carapali kogti sobaki, i  goryachij  yazyk
lizal zastyvshuyu ruku.
     - Nu, chto? - sprashival zaspannyj golos tonom oficial'nogo uchastiya.
     - Nichego. Ustal, - korotko otvechal Vladimir Mihajlovich  i  shel  v  svoyu
komnatu.
     Za nim, stucha kogtyami po voshchenomu polu, shla  sobaka  i  vsprygivala  na
krovat'.  Kogda  svet  zazhzhennoj  lampy  napolnyal  komnatu,  vzor  Vladimira
Mihajlovicha vstrechal upornyj vzglyad chernyh glaz sobaki. Oni govorili:  pridi
zhe, prilaskaj menya. I, chtoby sdelat'  eto  zhelanie  bolee  ponyatnym,  sobaka
vytyagivala perednie lapy, klala na  nih  bokom  golovu,  a  zad  ee  poteshno
podnimalsya, i hvost vertelsya, kak ruchka u sharmanki.
     - Drug ty moj edinstvennyj! -  govoril  Vladimir  Mihajlovich  i  gladil
chernuyu blestyashchuyu sherst'. Tochno ot polnoty chuvstva, sobaka oprokidyvalas'  na
spinu, skalila belye zuby i legon'ko vorchala, radostnaya i vozbuzhdennaya. A on
vzdyhal, laskal ee i dumal, chto net bol'she na svete  nikogo,  kto  lyubil  by
ego.
     Esli Vladimir Mihajlovich vozvrashchalsya rano i ne ustaval  ot  raboty,  on
sadilsya pisat', i togda sobaka ukladyvalas'  komochkom  gde-nibud'  na  stule
vozle nego, izredka otkryvala odin chernyj glaz i sproson'ya vilyala hvostom. I
kogda, vzvolnovannyj processom tvorchestva, izmuchennyj mukami  svoih  geroev,
zadyhayushchijsya ot naplyva myslej i  obrazov,  on  hodil  po  komnate  i  kuril
papirosu za papirosoj, ona sledila za nim  bespokojnym  vzglyadom  i  sil'nee
vilyala hvostom.
     - Budem my s toboj znamenity,  Vasyuk?  -  sprashival  on  sobaku,  i  ta
utverditel'no mahala hvostom.
     - Budem togda pechenku est', ladno?
     "Ladno", - otvechala sobaka i sladko potyagivalas': ona lyubila pechenku.
     U Vladimira Mihajlovicha chasto sobiralis'  gosti.  Togda  ego  tetka,  s
kotoroj on zhil, dobyvala u sosedej posudu,  poila  chaem,  stavya  samovar  za
samovarom, hodila pokupat' vodku i kolbasu i tyazhelo  vzdyhala,  dostavaya  so
dna karmana zasalennyj rubl'. V nakurennoj komnate zvuchali  gromkie  golosa.
Sporili, smeyalis', govorili smeshnye i ostrye veshchi, zhalovalis' na svoyu sud'bu
i zavidovali drug drugu; sovetovali Vladimiru Mihajlovichu brosit' literaturu
i zanyat'sya drugim, bolee  vygodnym  delom.  Odni  govorili,  chto  emu  nuzhno
lechit'sya, drugie chokalis' s nim ryumkami i govorili o  vrede  vodki  dlya  ego
zdorov'ya. On takoj bol'noj, postoyanno nervnichayushchij. Ottogo u  nego  pripadki
toski, ottogo on ishchet v zhizni nevozmozhnogo. Vse govorili s nim na "ty", i  v
golose ih zvuchalo uchast'e, i oni druzheski zvali ego s soboj ehat'  za  gorod
prodolzhat' popojku. I kogda on, veselyj, krichashchij bol'she vseh i  besprichinno
smeyushchijsya, uezzhal, ego provozhali dve pary glaz: serye glaza tetki,  serditye
i uprekayushchie, i chernye, bespokojno laskovye glaza sobaki.
     On ne pomnil, chto on delal, kogda pil i kogda k utru vozvrashchalsya domoj,
vypachkannyj v gryazi i melu i poteryavshij shlyapu. Peredavali emu, chto vo  vremya
popojki on  oskorblyal  druzej,  a  doma  obizhal  tetku,  kotoraya  plakala  i
govorila, chto ne vyderzhit takoj zhizni i udavitsya, i muchil sobaku za to,  chto
ona ne idet k nemu laskat'sya. Kogda zhe ona, ispugannaya i  drozhashchaya,  skalila
zuby, to bil ee remnem.  Nastupal  sleduyushchij  den';  vse  uzhe  konchali  svoyu
dnevnuyu rabotu,  a  on  prosypalsya  bol'noj  i  stradayushchij.  Serdce  nerovno
kolotilos' v grudi i zamiralo, napolnyaya ego  strahom  blizkoj  smerti,  ruki
drozhali. Za stenoj, v kuhne, stuchala tetka, i zvuk ee  shagov  raznosilsya  po
pustoj i holodnoj kvartire. Ona ne zagovarivala s Vladimirom Mihajlovichem  i
molcha podavala emu vodu, surovaya,  neproshchayushchaya.  I  on  molchal,  smotrel  na
potolok v odno davno im zamechennoe pyatnyshko i dumal,  chto  on  szhigaet  svoyu
zhizn' i nikogda u nego ne budet ni  slavy,  ni  schast'ya.  On  soznaval  sebya
nichtozhnym, i slabym, i odinokim do uzhasa. Beskonechnyj mir kishel  dvizhushchimisya
lyud'mi, i ne bylo ni odnogo cheloveka, kotoryj prishel by k  nemu  i  razdelil
ego muki, - bezumno-gordelivye  pomysly  o  slave  i  ubijstvennoe  soznanie
nichtozhestva. Drozhashchej, oshibayushchejsya rukoj  on  hvatalsya  za  holodnyj  lob  i
szhimal veki, no, kak ni krepko on ih szhimal, sleza prosachivalas' i skol'zila
po shcheke, eshche sohranivshej zapah prodazhnyh poceluev. A kogda on opuskal  ruku,
ona padala na drugoj lob, sherstistyj i gladkij, i zatumanennyj slezoj vzglyad
vstrechal chernye, laskovye glaza sobaki, i uho lovilo ee tihie vzdohi.  I  on
sheptal, tronutyj, uteshennyj:
     - Drug, drug moj edinstvennyj!..
     Kogda on vyzdoravlival, k nemu prihodili druz'ya i myagko  uprekali  ego,
davali sovety i govorili o vrede vodki. A te iz  druzej,  kogo  on  oskorbil
p'yanyj, perestavali klanyat'sya emu. Oni ponimali, chto on ne hotel im zla,  no
oni ne zhelali natykat'sya na nepriyatnost'.  Tak,  v  bor'be  s  samim  soboj,
neizvestnost'yu i  odinochestvom  protekali  ugarnye,  chadnye  nochi  i  strogo
karayushchie svetlye dni. I chasto v pustoj kvartire gulko otdavalis' shagi tetki,
i na krovati slyshalsya shepot, pohozhij na vzdoh:
     - Drug, drug moj edinstvennyj!..
     I nakonec ona prishla, eta neulovimaya slava, prishla nezhdannaya-negadannaya
i napolnila svetom i zhizn'yu pustuyu kvartiru.  SHagi  tetki  tonuli  v  topote
druzheskih nog, prizrak odinochestva ischez, i zamolk tihij  shepot.  Ischezla  i
vodka, etot zloveshchij  sputnik  odinokih,  i  Vladimir  Mihajlovich  bolee  ne
oskorblyal ni tetki, ni druzej. Radovalas' i sobaka. Eshche zvonchee stal ee  laj
pri pozdnih vstrechah, kogda  on,  ee  edinstvennyj  drug,  prihodil  dobryj,
veselyj,  smeyushchijsya,  i  ona  sama  nauchilas'  smeyat'sya;  verhnyaya  guba   ee
pripodnimalas', obnazhaya belye zuby,  i  poteshnymi  skladkami  morshchilsya  nos.
Veselaya, shalovlivaya, ona nachinala igrat', hvatala ego veshchi i delala vid, chto
hochet unesti ih, a kogda on protyagival ruki, chtoby  pojmat'  ee,  podpuskala
ego na shag i snova ubegala, i chernye glaza ee iskrilis'  lukavstvom.  Inogda
on pokazyval sobake na tetku i krichal: "kusi", i sobaka s pritvornym  gnevom
nabrasyvalas' na nee,  tormoshila  ee  yubku  i,  zadyhayas',  kosilas'  chernym
lukavym glazom na druga. Tonkie guby tetki krivilis' v surovuyu  ulybku,  ona
gladila zaigravshuyusya sobaku po blestyashchej golove i govorila:
     - Umnaya sobaka, tol'ko vot supu ne lyubit.
     A po nocham, kogda Vladimir  Mihajlovich  rabotal  i  tol'ko  drebezzhanie
stekol ot ulichnoj ezdy narushalo tishinu, sobaka chutko dremala  vozle  nego  i
probuzhdalas' pri malejshem ego dvizhenii.
     - CHto, brat, pechenki hochesh'? - sprashival on.
     - Hochu, - utverditel'no vilyal hvostom Vasyuk.
     - Nu pogodi,  kuplyu.  CHto,  hochesh',  chtoby  prilaskal?  Nekogda,  brat,
nekogda. Spi.
     Kazhduyu noch' sprashival on sobaku o pechenke, no postoyanno zabyval  kupit'
ee, tak kak golova ego  byla  polna  planami  novyh  tvorenij  i  myslyami  o
zhenshchine, kotoruyu on polyubil. Raz tol'ko vspomnil  on  o  pechenke;  eto  bylo
vecherom, i on prohodil mimo myasnoj lavki, a pod  ruku  s  nim  shla  krasivaya
zhenshchina i plotno prizhimala svoj lokot' k ego loktyu. On shutlivo rasskazal  ej
o svoej sobake, hvalil ee um i ponyatlivost'. Nemnogo risuyas', on  peredal  o
tom, chto byli uzhasnye, tyazhelye minuty, kogda on schital  sobaku  edinstvennym
svoim drugom, i shutya rasskazal o svoem obeshchanii kupit' drugu pechenki,  kogda
budet schastliv... On plotnee prizhal k sebe ruku devushki.
     - Hudozhnik! - smeyas',  voskliknula  ona.  -  Vy  dazhe  kamni  zastavite
govorit'; a ya ochen' ne lyublyu sobak: ot nih tak legko zarazit'sya.
     Vladimir Mihajlovich soglasilsya, chto ot sobaki legko mozhno zarazit'sya, i
promolchal o tom, chto on inogda celoval blestyashchuyu chernuyu mordu.
     Odnazhdy  dnem  Vasyuk  igral  bol'she  obyknovennogo,  a  vecherom,  kogda
Vladimir Mihajlovich prishel domoj, ne yavilsya vstrechat' ego, i tetka  skazala,
chto sobaka bol'na. Vladimir Mihajlovich vstrevozhilsya i poshel v kuhnyu, gde  na
tonen'koj podstilke lezhala sobaka. Nos ee  byl  suhoj  i  goryachij,  i  glaza
pomutneli. Ona poshevelila hvostom i pechal'no posmotrela na druga.
     - CHto, mal'chik, bolen? Bednyj ty moj!
     Hvost slabo shevel'nulsya, i chernye glaza stali vlazhnymi.
     - Nu, lezhi, lezhi.
     "Nado by k veterinaru  otvezti,  a  mne  zavtra  nekogda.  Nu,  da  tak
projdet", - dumal Vladimir  Mihajlovich  i  zabyl  o  sobake,  mechtaya  o  tom
schast'e, kakoe mozhet dat' emu krasivaya devushka. Ves' sleduyushchij den'  ego  ne
bylo doma, a kogda on vernulsya, ruka ego dolgo sharila, ishcha zvonka, a  najdya,
dolgo nedoumevala, chto delat' s etoj derevyashkoj.
     - Ah, da nuzhno zhe pozvonit', - zasmeyalsya on i zapel: - Otvorite!
     Odinoko zvyaknul kolokol'chik, zashlepali  kaloshi,  i  skripnul  snimaemyj
kryuchok. Napevaya, Vladimir Mihajlovich proshel v komnatu, dolgo  hodil,  prezhde
chem dogadalsya, chto emu nuzhno zazhech' lampu,  potom  razdelsya,  no  eshche  dolgo
derzhal v rukah snyatyj sapog i smotrel  na  nego  tak,  kak  budto  eto  byla
krasivaya devushka, kotoraya segodnya skazala tak prosto i serdechno: da, ya lyublyu
vas. I, ulegshis', on vse prodolzhal videt' ee zhivoe lico, poka ryadom s nim ne
vstala chernaya, blestyashchaya morda sobaki,  i  ostroj  bol'yu  kol'nul  v  serdce
vopros: a gde zhe Vasyuk? Stalo sovestno, chto on zabyl bol'nuyu sobaku,  no  ne
osobenno: ved' ne raz Vasyuk  byval  bolen,  i  nichego  zhe.  A  zavtra  mozhno
priglasit' veterinara. No vo vsyakom sluchae ne nuzhno  dumat'  o  sobake  i  o
svoej neblagodarnosti - eto nichemu ne pomogaet i umen'shaet schast'e.
     Sutra sobake stalo hudo. Ee muchila rvota,  i,  vospitannaya  v  pravilah
strogogo prilichiya, ona  tyazhelo  podnimalas'  s  podstilki  i  shla  na  dvor,
shatayas', kak p'yanaya. Ee malen'koe chernoe  telo  losnilos',  kak  vsegda,  no
golova byla bessil'no  opushchena,  i  poserevshie  glaza  smotreli  pechal'no  i
udivlenno. Sperva Vladimir Mihajlovich sam vmeste s tetkoj  raskryval  sobake
rot s pozheltevshimi desnami i vlival lekarstvo,  no  ona  tak  muchilas',  tak
stradala, chto emu stalo tyazhelo smotret' na nee, i on ostavil ee na popechenie
tetki. Kogda zhe iz-za steny dohodil do nego  slabyj,  bespomoshchnyj  ston,  on
zakryval ushi rukami i udivlyalsya, do chego on lyubit etu bednuyu sobaku.
     Vecherom on ushel. Kogda pered tem on zaglyanul v kuhnyu, tetka  stoyala  na
kolenyah i gladila suhoj rukoj shelkovistuyu goryachuyu golovu. Vytyanuv nogi,  kak
palki, sobaka lezhala tyazheloj i nepodvizhnoj, i tol'ko naklonivshis' k samoj ee
morde,  mozhno  bylo  uslyshat'  tihie  i  chastye  stony.  Glaza  ee,   sovsem
poserevshie, ustremilis' na voshedshego, i, kogda on ostorozhno provel  po  lbu,
stony sdelalis' yavstvennee i zhalobnee.
     - CHto, brat, ploho delo? Nu, pogodi, vyzdoroveesh', pechenki kuplyu.
     - Sup est' zastavlyu, - shutlivo prigrozila tetka.
     Sobaka  zakryla  glaza,  i  Vladimir  Mihajlovich,  obodrennyj   shutkoj,
toroplivo ushel i na ulice  nanyal  izvozchika,  tak  kak  boyalsya  opozdat'  na
svidanie s Natal'ej Lavrent'evnoj.
     V etu osennyuyu noch' tak svezh i chist byl vozduh, tak mnogo zvezd sverkalo
na temnom nebe. Oni padali, ostavlyaya ognistyj sled, i vspyhivali, i  golubym
svetom ozaryali krasivoe zhenskoe lico, n otrazhalis' v temnyh glazah  -  tochno
svetlyak poyavlyalsya na dne chernogo glubokogo kolodca. I zhadnye guby  bezzvuchno
celovali i glaza eti, n svezhie, kak vozduh  nochi,  usta,  n  holodnuyu  shcheku.
Likuyushchie, drozhashchie lyubov'yu golosa, spletayas', sheptali o radosti i zhizni.
     Pod®ezzhaya k domu, Vladimir Mihajlovich vspomnil o sobake,  i  grud'  ego
zanyla ot temnogo predchuvstviya. Kogda tetka otvorila dver', on sprosil:
     - Nu, chto Vasyuk?
     - Okolel. CHerez chas posle tvoego uhoda.
     Okolevshuyu sobaku uzhe vynesli i  vybrosili  kuda-to,  n  podstilka  byla
ubrana. No Vladimir Mihajlovich n ne hotel videt' trupa: eto bylo by  slishkom
tyazheloe zrelishche. Kogda on ulegsya spat' i  v  pustoj  kvartire  zamolkli  vse
zvuki, on zaplakal, sderzhivaya sebya. Bezmolvno krivilis' ego  guby,  i  slezy
nabuhali pod zakrytymi vekami  i  bystro  skatyvalis'  na  grud'.  Emu  bylo
stydno, chto on celoval zhenshchinu v tot mig,  kogda  zdes',  na  polu,  odinoko
umiral tot, kto byl ego drugom. I on  boyalsya,  chto  podumaet  tetka  o  nem,
ser'eznom cheloveke, uslyshav, chto on plachet o sobake.
     S teh por proshlo mnogo vremeni. Slava ushla ot Vladimira Mihajlovicha tak
zhe, kak i prishla -  zagadochnaya  i  zhestokaya.  On  obmanul  nadezhdy,  kotorye
vozlagali na nego, i vse byli zly na etot obman i vymestili ego  negoduyushchimi
rechami i holodnymi nasmeshkami. A potom, tochno kryshka  groba,  opustilos'  na
nego mertvoe, tyazheloe zabvenie.
     ZHenshchina pokinula ego: ona takzhe schitala sebya obmanutoj.
     Prohodili ugarnye, chadnye nochi  i  besposhchadno  karayushchie  belye  dni,  i
chasto, chashche, chem prezhde, gulko razdavalis' v pustoj kvartire shagi  tetki,  a
on lezhal na svoej krovati, smotrel v znakomoe pyatnyshko na potolke i sheptal:
     - Drug, drug moj edinstvennyj...
     I bessil'no padala na pustoe mesto drozhashchaya ruka.




     Oni igrali v  vint  tri  raza  v  nedelyu:  po  vtornikam,  chetvergam  i
subbotam; voskresen'e bylo ochen' udobno dlya igry, no ego  prishlos'  ostavit'
na dolyu vsyakim sluchajnostyam: prihodu  postoronnih,  teatru,  i  poetomu  ono
schitalos' samym skuchnym dnem v nedele. Vprochem, letom, na dache, oni igrali i
v voskresen'e. Razmeshchalis' oni tak: tolstyj i goryachij  Maslennikov  igral  s
YAkovom Ivanovichem,  a  Evpraksiya  Vasil'evna  -  so  svoim  mrachnym  bratom,
Prokopiem Vasil'evichem. Takoe raspredelenie ustanovilos'  davno,  let  shest'
nazad, i nastoyala na nem Evpraksiya Vasil'evna. Delo v tom, chto dlya nee i  ee
brata ne predstavlyalo nikakogo interesa igrat' otdel'no, drug protiv  druga,
tak  kak  v  etom  sluchae  vyigrysh  odnogo  byl  proigrysh  dlya  drugoj  i  v
okonchatel'nom rezul'tate oni ne  vyigryvali  i  ne  proigryvali.  I  hotya  v
denezhnom otnoshenii igra byla nichtozhnaya i Evpraksiya Vasil'evna i  ee  brat  v
den'gah ne nuzhdalis', no ona ne mogla ponyat' udovol'stviya igry  dlya  igry  i
radovalas', kogda vyigryvala. Vyigrannye den'gi ona otkladyvala otdel'no,  v
kopilku, i oni kazalis' ej gorazdo vazhnee i dorozhe, chem te krupnye kreditki,
kotorye prihodilos' ej platit' za doroguyu kvartiru i vydavat' na  hozyajstvo.
Dlya igry sobiralis'  u  Prokopiya  Vasil'evicha,  tak  kak  vo  vsej  obshirnoj
kvartire zhili tol'ko oni vdvoem s sestroj, - sushchestvoval eshche  bol'shoj  belyj
kot, no on vsegda spal na kresle, - a  v  komnatah  carila  neobhodimaya  dlya
zanyatij tishina. Brat Evpraksii Vasil'evny  byl  vdov:  on  poteryal  zhenu  na
vtoroj god posle svad'by i celyh dva mesyaca posle togo  provel  v  lechebnice
dlya dushevnobol'nyh; sama ona byla nezamuzhnyaya, hotya kogda-to imela  roman  so
studentom. Nikto ne znal, da i ona, kazhetsya, pozabyla, pochemu ej ne prishlos'
vyjti zamuzh za svoego studenta, no  kazhdyj  god,  kogda  poyavlyalos'  obychnoe
vozzvanie o pomoshchi nuzhdayushchimsya studentam, ona posylala v  komitet  akkuratno
slozhennuyu storublevuyu bumazhku "ot neizvestnoj". Po vozrastu ona  byla  samoj
molodoj iz igrokov: ej bylo sorok tri goda.
     Vnachale,  kogda  sozdalos'  raspredelenie  na  pary,  im  osobenno  byl
nedovolen starshij iz  igrokov,  Maslennikov.  On  vozmushchalsya  tem,  chto  emu
postoyanno pridetsya imet' delo s YAkovom Ivanovichem, to est', drugimi slovami,
brosit' mechtu  o  bol'shom  beskozyrnom  shleme.  I  voobshche  oni  s  partnerom
sovershenno ne podhodili drug k drugu. YAkov Ivanovich byl malen'kij, suhon'kij
starichok, zimu i leto hodivshij v navachennom syurtuke i bryukah,  molchalivyj  i
strogij. YAvlyalsya on vsegda rovno v  vosem'  chasov,  ni  minutoj  ran'she  ili
pozzhe, i sejchas zhe bral melok suhimi pal'cami, na odnom iz kotoryh  svobodno
hodil bol'shoj bril'yantovyj persten'. No samym uzhasnym dlya Maslennikova v ego
partnere bylo to, chto on nikogda ne igral bol'she chetyreh, dazhe togda,  kogda
na rukah u nego imelas' bol'shaya i vernaya igra. Odnazhdy  sluchilos',  chto  kak
nachal YAkov Ivanovich hodit' s dvojki, tak i othodil do samogo tuza, vzyav  vse
tridcat' vzyatok. Maslennikov s gnevom brosil svoi karty na stol, a seden'kij
starichok spokojno sobral ih i zapisal za igru, skol'ko sleduet pri chetyreh.
     - No pochemu zhe  vy  ne  igrali  bol'shogo  shlema?  -  vskriknul  Nikolaj
Dmitrievich (tak zvali Maslennikova).
     - YA nikogda  ne  igrayu  bol'she  chetyreh,  -  suho  otvetil  starichok  i
nastavitel'no zametil: - Nikogda nel'zya znat', chto mozhet sluchit'sya.
     Tak i i ne mog ubedit' ego Nikolaj Dmitrievich. Sam on  vsegda  riskoval
i, tak kak karta emu ne shla, postoyanno proigryval, no ne otchaivalsya i dumal,
chto emu udastsya otygrat'sya v sleduyushchij raz. Postepenno oni svyklis' so svoim
polozheniem i ne meshali drug drugu: Nikolaj  Dmitrievich  riskoval,  a  starik
spokojno zapisyval proigrysh i naznachal igru v chetyreh.
     Tak igrali oni leto i zimu, vesnu i  osen'.  Dryahlyj  mir  pokorno  nes
tyazheloe yarmo beskonechnogo sushchestvovaniya i to krasnel ot krovi, to  oblivalsya
slezami, oglashaya svoj  put'  v  prostranstve  stonami  bol'nyh,  golodnyh  i
obizhennyh. Slabye otgoloski etoj trevozhnoj i chuzhdoj zhizni prinosil  s  soboj
Nikolaj Dmitrievich. On inogda zapazdyval i vhodil v to vremya, kogda vse  uzhe
sideli za razlozhennym stolom  i  karty  rozovym  veerom  vydelyalis'  na  ego
zelenoj poverhnosti.
     Nikolaj Dmitrievich, krasnoshchekij,  pahnushchij  svezhim  vozduhom,  pospeshno
zanimal svoe mesto protiv YAkova Ivanovicha, izvinyalsya i govoril:
     - Kak mnogo gulyayushchih na bul'vare. Tak i idut, tak i idut...
     Evpraksiya Vasil'evna schitala sebya obyazannoj, kak hozyajka,  ne  zamechat'
strannostej svoih gostej. Poetomu ona otvechala odna, v to vremya kak starichok
molcha i strogo prigotovlyal melok, a brat ee rasporyazhalsya naschet chayu.
     - Da, veroyatno, - pogoda horoshaya. No ne nachat' li nam?
     I oni nachinali. Vysokaya komnata, unichtozhavshaya zvuk svoej myagkoj mebel'yu
i port'erami, stanovilas' sovsem gluhoj.  Gornichnaya  neslyshno  dvigalas'  po
pushistomu kovru, raznosya  stakany  s  krepkim  chaem,  n  tol'ko  shurshali  ee
nakrahmalennye yubki, skripel melok i vzdyhal Nikolaj Dmitrievich, postavivshij
bol'shoj remiz. Dlya nego nalivalsya zhiden'kij chaj i  stavilsya  osobyj  stolik,
tak kak on lyubit pit' s blyudca i nepremenno s tyanuchkami.
     Zimoj Nikolaj Dmitrievich soobshchal, chto dnem morozu bylo desyat' gradusov,
a teper' uzhe doshlo do dvadcati. a letom govoril:
     - Sejchas celaya kompaniya v les poshla. S korzinkami.
     Evpraksiya Vasil'evna vezhlivo smotrela  na  nebo  letom  oni  igrali  na
terrase - i, hotya nebo bylo chistoe i verhushki sosen zoloteli, zamechala:
     - Ne bylo by dozhdya.
     A starichok YAkov Ivanovich strogo raskladyval karty i, vynimaya  chervonnuyu
dvojku, dumal, chto Nikolaj Dmitrievich legkomyslennyj i neispravimyj chelovek.
Odno vremya  Maslennikov  sil'no  obespokoil  svoih  partnerov.  Kazhdyj  raz,
prihodya, on nachinal govorit' odnu ili dve frazy o Drejfuse. Delaya  pechal'nuyu
fizionomiyu, on soobshchal:
     - A plohi dela nashego Drejfusa.
     Ili, naoborot, smeyalsya i radostno govoril, chto nespravedlivyj prigovor,
veroyatno, budet otmenen. Potom on stal prinosit' gazety i prochityval iz  nih
nekotorye mesta vse o tom zhe Drejfuse.
     - CHitali uzhe, - suho govoril YAkov Ivanovich, no partner ne slushal ego  i
prochityval, chto kazalos' emu interesnym i vazhnym. Odnazhdy on  takim  obrazom
dovel ostal'nyh do spora i chut' li ne do ssory, tak kak Evpraksiya Vasil'evna
ne hotela priznavat' zakonnogo poryadka sudoproizvodstva i  trebovala,  chtoby
Drejfusa osvobodili nemedlenno, a YAkov Ivanovich i ee brat nastaivali na tom,
chto  sperva  neobhodimo  soblyusti  nekotorye  formal'nosti   i   potom   uzhe
osvobodit'. Pervym opomnilsya YAkov Ivanovich i skazal, ukazyvaya na stol:
     - No ne pora li?
     I oni seli igrat', i potom, skol'ko ni  govoril  Nikolaj  Dmitrievich  o
Drejfuse, emu otvechali molchaniem.
     Tak igrali oni leto i zimu, vesnu i osen'. Inogda sluchalis' sobytiya, no
bol'she smeshnogo haraktera. Na brata Evpraksii Vasil'evny vremenami kak budto
chto-to nahodilo, i on ne pomnil, chto govorili o svoih kartah partnery, i pri
vernyh pyati ostavalsya bez odnoj. Togda Nikolaj Dmitrievich gromko  smeyalsya  i
preuvelichival znachenie proigrysha, a starichok ulybalsya i govoril:
     - Igrali by chetyre - i byli by pri svoih.
     Osobennoe volnenie proyavlyalos' u vseh igrokov. kogda naznachala  bol'shuyu
igru Evpraksiya Vasil'evna. Ona krasnela, teryalas', ne znaya, kakuyu klast'  ej
kartu, i s mol'boyu smotrela na brata, a drugie dvoe  partnerov  s  rycarskim
sochuvstviem k ee zhenstvennosti i bespomoshchnosti obodryali ee  snishoditel'nymi
ulybkami i terpelivo ozhidali. V obshchem, odnako, k igre otnosilis' ser'ezno  i
vdumchivo. Karty uzhe davno poteryali v ih glazah znachenie bezdushnoj materii, i
kazhdaya  mast',  a  v  masti  kazhdaya  karta  v   otdel'nosti,   byla   strogo
individual'na i  zhila  svoej  obosoblennoj  zhizn'yu.  Masti  byli  lyubimye  i
nelyubimye,  schastlivye  i  neschastlivye.  Karty  kombinirovalis'  beskonechno
raznoobrazno, i raznoobrazie eto ne poddavalos' ni analizu, ni pravilam,  no
bylo v to zhe vremya zakonomerno. I v zakonomernosti  etoj  zaklyuchalas'  zhizn'
kart, osobaya ot zhizni igravshih v nih lyudej. Lyudi hoteli i dobivalis' ot  nih
svoego, a karty delali svoe, kak budto oni  imeli  svoyu  volyu,  svoi  vkusy,
simpatii i kaprizy. CHervi osobenno chasto prihodili k YAkovu  Ivanovichu,  a  u
Evpraksii Vasil'evny ruki postoyanno polny byvali pik, hotya ona ih  ochen'  ne
lyubila. Sluchalos', chto karty kapriznichali, i YAkov  Ivanovich  ne  znal,  kuda
devat'sya ot pik, a Evpraksiya Vasil'evna radovalas' chervyam, naznachala bol'shie
igry i remizilas'. I togda karty kak budto smeyalis'. K  Nikolayu  Dmitrievichu
hodili odinakovo vse masti, i ni odna ne ostavalas'  nadolgo,  i  vse  karty
imeli takoj vid, kak postoyal'cy v gostinice, kotorye  priezzhayut  i  uezzhayut,
ravnodushnye k tomu mestu, gde im prishlos' provesti  neskol'ko  dnej.  Inogda
neskol'ko vecherov podryad k nemu hodili odni dvojki i trojki i imeli pri etom
derzkij i nasmeshlivyj vid. Nikolaj Dmitrievich byl uveren, chto on  ottogo  ne
mozhet sygrat' bol'shogo shlema, chto karty znayut o ego  zhelanii  i  narochno  ne
idut  k  nemu,  chtoby  pozlit'.  I  on  pritvoryalsya,  chto   emu   sovershenno
bezrazlichno, kakaya igra u nego budet,  i  staralsya  podol'she  ne  raskryvat'
prikupa. Ochen' redko udavalos' emu takim obrazom obmanut' karty; obyknovenno
oni dogadyvalis', i, kogda on raskryval prikup, ottuda smeyalis' tri shesterki
i hmuro ulybalsya pikovyj korol', kotorogo oni zatashchili dlya kompanii.
     Men'she vseh pronikala v tainstvennuyu sut'  kart  Evpraksiya  Vasil'evna;
starichok YAkov Ivanovich  davno  vyrabotal  strogo  filosofskij  vzglyad  i  ne
udivlyalsya i ne ogorchalsya, imeya vernoe oruzhie protiv sud'by v svoih  chetyreh.
Odin Nikolaj Dmitrievich nikak ne mog primirit'sya s prihotlivym nravom  kart,
ih nasmeshlivost'yu i nepostoyanstvom. Lozhas' spat', on dumal  o  tom,  kak  on
sygraet bol'shoj shlem v beskozyryah, i  eto  predstavlyalos'  takim  prostym  i
vozmozhnym: vot prihodit odin tuz, za nim korol', potom opyat' tuz. No  kogda,
polnyj nadezhdy, on sadilsya igrat', proklyatye  shesterki  opyat'  skalili  svoi
shirokie belye zuby.  V  etom  chuvstvovalos'  chto-to  rokovoe  i  zlobnoe.  I
postepenno bol'shoj shlem v beskozyryah stal  samym  sil'nym  zhelaniem  i  dazhe
mechtoj Nikolaya Dmitrievicha.
     Proizoshli i drugie sobytiya vne kartochnoj igry. U  Evpraksii  Vasil'evny
umer ot starosti bol'shoj  belyj  kot  i,  s  razresheniya  domovladel'ca,  byl
pohoronen v sadu pod lipoj. Zatem Nikolaj Dmitrievich ischez odnazhdy na  celyh
dve nedeli, i ego partnery ne znali, chto dumat' i chto delat', tak  kak  vint
vtroem lomal vse ustanovivshiesya privychki i kazalsya skuchnym. Sami karty tochno
soznavali eto i sochetalis' v neprivychnyh formah.  Kogda  Nikolaj  Dmitrievich
yavilsya, rozovye shcheki, kotorye tak rezko otdelyalis' ot sedyh pushistyh  volos,
posereli, i on ves' stal men'she i nizhe rostom. On soobshchil, chto  ego  starshij
syn za chto-to arestovan i otpravlen v Peterburg. Vse udivilis', tak  kak  ne
znali, chto u Maslennikova est' syn; mozhet byt', on kogda-nibud'  i  govoril,
no vse pozabyli ob etom. Vskore posle etogo on eshche odin raz  ne  yavilsya,  i,
kak narochno, v subbotu, kogda igra prodolzhalas' dol'she obyknovennogo, i  vse
opyat' s udivleniem uznali, chto on davno  stradaet  grudnoj  zhaboj  i  chto  v
subbotu  u  nego  byl  sil'nyj  pripadok  bolezni.  No   potom   vse   opyat'
ustanovilos', i igra stala dazhe ser'eznee  i  interesnee,  tak  kak  Nikolaj
Dmitrievich  men'she  razvlekalsya  postoronnimi  razgovorami.  Tol'ko  shurshali
krahmal'nye yubki gornichnoj da neslyshno skol'zili  iz  ruk  igrokov  atlasnye
karty i zhili  svoej  tainstvennoj  i  molchalivoj  zhizn'yu,  osoboj  ot  zhizni
igravshih v nih lyudej. K Nikolayu Dmitrievichu oni byli po prezhnemu  ravnodushny
i inogda zlonasmeshlivy, i v etom chuvstvovalos' chto-to rokovoe, fatal'noe.
     No v chetverg, 26 noyabrya, v  kartah  proizoshla  strannaya  peremena.  Kak
tol'ko nachalas' igra, k Nikolayu Dmitrievichu prishla  bol'shaya  koronka,  i  on
sygral, i dazhe ne pyat', kak naznachil, a malen'kij  shlem,  tak  kak  u  YAkova
Ivanovicha okazalsya lishnij tuz, kotorogo on ne hotel pokazat'. Potom opyat' na
nekotoroe vremya poyavilis' shesterki, no  skoro  ischezli,  i  stali  prihodit'
polnye masti, i prihodili oni s soblyudeniem strogoj ocheredi, tochno  vsem  im
hotelos' posmotret', kak budet radovat'sya Nikolaj  Dmitrievich.  On  naznachal
igru za igroj, i vse udivlyalis',  dazhe  spokojnyj  YAkov  Ivanovich.  Volnenie
Nikolaya Dmitrievicha, u kotorogo puhlye pal'cy s yamochkami na sgibah poteli  i
ronyali karty, peredalos' i drugim igrokam.
     - Nu i vezet vam segodnya, - mrachno skazal  brat  Evpraksii  Vasil'evny,
sil'nee vsego boyavshijsya slishkom bol'shogo  schast'ya,  za  kotorym  idet  takzhe
bol'shoe gore. Evpraksii Vasil'evne bylo priyatno, chto  nakonec-to  k  Nikolayu
Dmitrievichu prishli horoshie karty, i ona na slova brata tri raza  splyunula  v
storonu, chtoby predupredit' neschast'e.
     - T'fu, t'fu, t'fu! Nichego osobennogo net. Idut karty  i  idut,  i  daj
bog, chtoby pobol'she shli.
     Karty na minutu slovno zadumalis' v  nereshimosti,  mel'knulo  neskol'ko
dvoek so smushchennym vidom - i snova  s  usilennoj  bystrotoj  stali  yavlyat'sya
tuzy, koroli i  damy.  Nikolaj  Dmitrievich  ne  pospeval  sobirat'  karty  i
naznachat' igru i dva raza uzhe zasdalsya, tak chto prishlos'  peresdat'.  I  vse
igry udavalis', hotya YAkov Ivanovich uporno umalchival o svoih tuzah: udivlenie
ego smenilos' nedoveriem  ko  vnezapnoj  peremene  schast'ya,  i  on  eshche  raz
povtoril neizmennoe reshenie - ne igrat' bol'she chetyreh.  Nikolaj  Dmitrievich
serdilsya na nego, krasnel i zadyhalsya. On uzhe ne  obdumyval  svoih  hodov  i
smelo naznachal vysokuyu igru, uverennyj, chto v prikupe on najdet, chto nuzhno.
     Kogda posle  sdachi  kart  mrachnym  Prokopiem  Vasil'evichem  Maslennikov
raskryl svoi karty, serdce ego zakolotilos' i srazu upalo, a v glazah  stalo
tak temno, chto on pokachnulsya - u nego bylo na rukah dvenadcat' vzyatok: trefy
i chervi ot tuza do desyatki i bubnovyj tuz s korolem. Esli on kupit  pikovogo
tuza, u nego budet bol'shoj beskozyrnyj shlem.
     - Dva bez kozyrya, - nachal on, s trudom spravlyayas' s golosom.
     - Tri piki, - otvetila Evpraksiya Vasil'evna, kotoraya byla takzhe  sil'no
vzvolnovana: u nee nahodilis' pochti vse piki, nachinaya ot korolya.
     - CHetyre chervi, - suho otozvalsya YAkov Ivanovich.
     Nikolaj Dmitrievich srazu povysil igru na malyj shlem,  no  razgoryachennaya
Evpraksiya Vasil'evna ne hotela ustupat' i,  hotya  videla,  chto  ne  sygraet,
naznachila bol'shoj v pikah. Nikolaj  Dmitrievich  zadumalsya  na  sekundu  i  s
nekotoroj torzhestvennost'yu, za kotoroj skryvalsya strah, medlenno proiznes:
     - Bol'shoj shlem v beskozyryah!
     Nikolaj Dmitrievich igraet bol'shoj shlem v beskozyryah! Vse byli porazheny,
i brat hozyajki dazhe kryaknul:
     - Ogo!
     Nikolaj Dmitrievich protyanul ruku za prikupom, no pokachnulsya  i  povalil
svechku. Evpraksiya Vasil'evna podhvatila ee,  a  Nikolaj  Dmitrievich  sekundu
sidel nepodvizhno i pryamo, polozhiv karty na stol, a potom vzmahnul  rukami  i
medlenno stal valit'sya na levuyu storonu. Padaya, on svalil stolik, na kotorom
stoyalo blyudechko s nalitym chaem,  i  pridavil  svoim  telom  ego  hrustnuvshuyu
nozhku.
     Kogda priehal doktor, on nashel, chto Nikolaj Dmitrievich umer ot paralicha
serdca, i v uteshenie zhivym skazal neskol'ko slov  o  bezboleznennosti  takoj
smerti. Pokojnika polozhili na tureckij divan v toj zhe komnate, gde igrali, i
on, pokrytyj prostynej, kazalsya gromadnym i strashnym. Odna noga,  obrashchennaya
noskom vnutr', ostalas' nepokrytoj  i  kazalas'  chuzhoj,  vzyatoj  ot  drugogo
cheloveka; na podoshve sapoga, chernoj i sovershenno novoj na  vyemke,  prilipla
bumazhka ot tyanuchki. Kartochnyj stol eshche ne  byl  ubran,  i  na  nem  valyalis'
besporyadochno razbrosannye, rubashkoj vniz, karty partnerov i v poryadke lezhali
karty Nikolaya Dmitrievicha, tonen'koj kolodkoj, kak on ih polozhil.
     YAkov Ivanovich melkimi i neuverennymi shagami hodil po komnate,  starayas'
ne glyadet' na pokojnika i ne shodit' s kovra na natertyj parket, gde vysokie
kabluki ego izdavali drobnyj i rezkij stuk. Projdya neskol'ko raz mimo stola,
on ostanovilsya i ostorozhno vzyal karty Nikolaya Dmitrievicha, rassmotrel ih  i,
slozhiv takoj zhe kuchkoj, tiho polozhil na mesto. Potom  on  posmotrel  prikup:
tam byl pikovyj tuz, tot samyj, kotorogo ne hvatalo Nikolayu Dmitrievichu  dlya
bol'shogo shlema. Projdyas' eshche neskol'ko raz, YAkov Ivanovich vyshel  v  sosednyuyu
komnatu, plotnee zastegnul navachennyj syurtuk i zaplakal, potomu chto emu bylo
zhal' pokojnogo. Zakryv glaza, on  staralsya  predstavit'  sebe  lico  Nikolaya
Dmitrievicha, kakim ono bylo pri ego zhizni, kogda  on  vyigryval  i  smeyalsya.
Osobenno zhal' bylo vspomnit' legkomyslie Nikolaya Dmitrievicha i to,  kak  emu
hotelos'  vyigrat'  bol'shoj  beskozyrnyj  shlem.  Prohodil  v   pamyati   ves'
segodnyashnij vecher, nachinaya s pyati buben, kotorye sygral pokojnyj,  i  konchaya
etim bespreryvnym naplyvom horoshih  kart,  v  kotorom  chuvstvovalos'  chto-to
strashnoe. I vot Nikolaj Dmitrievich umer - umer, kogda  mog  nakonec  sygrat'
bol'shoj shlem.
     No odno soobrazhenie, uzhasnoe v svoej prostote, potryaslo huden'koe  telo
YAkova Ivanovicha i zastavilo ego vskochit' s kresla. Oglyadyvayas' po  storonam,
kak budto mysl' ne sama prishla k nemu, a  kto-to  shepnul  ee  na  uho,  YAkov
Ivanovich gromko skazal:
     - No ved' nikogda on ne uznaet, chto v prikupe byl tuz i chto na rukah  u
nego byl vernyj bol'shoj shlem. Nikogda!
     I YAkovu Ivanovichu pokazalos', chto on do sih por ne ponimal,  chto  takoe
smert'. No teper' on ponyal, i to, chto on yasno uvidel, bylo do takoj  stepeni
bessmyslenno, uzhasno i nepopravimo. Nikogda ne uznaet!  Esli  YAkov  Ivanovich
stanet krichat' ob etom nad samym ego uhom, budet plakat' i pokazyvat' karty,
Nikolaj Dmitrievich ne uslyshit i nikogda ne uznaet, potomu chto net  na  svete
nikakogo Nikolaya Dmitrievicha. Eshche odno  by  tol'ko  dvizhenie,  odna  sekunda
chego-to, chto est' zhizn', - i Nikolaj Dmitrievich uvidel by tuza i uznal,  chto
u nego est' bol'shoj shlem, a teper' vse konchilos', i on ne znaet i nikogda ne
uznaet.
     - Ni-ko-gda, - myslenno,  po  slogam,  proiznes  YAkov  Ivanovich,  chtoby
ubedit'sya, chto takoe slovo sushchestvuet i imeet smysl.
     Takoe slovo sushchestvovalo i imelo smysl, no on byl do togo  chudovishchen  i
gorek, chto YAkov Ivanovich snova  upal  v  kreslo  i  bespomoshchno  zaplakal  ot
zhalosti k tomu, kto nikogda ne uznaet, i ot zhalosti k sebe, ko vsem, tak kak
to zhe strashno i bessmyslenno zhestokoe budet i s nim i so vsemi. On plakal  -
i igral za Nikolaya Dmitrievicha ego kartami, i bral vzyatki  odna  za  drugoj,
poka ne sobralos' ih trinadcat', i dumal, kak mnogo prishlos' by  zapisat'  i
chto nikogda Nikolaj Dmitrievich etogo ne uznaet. |to byl pervyj  i  poslednij
raz, kogda YAkov Ivanovich otstupil ot svoih chetyreh i sygral  vo  imya  druzhby
bol'shoj beskozyrnyj shlem.
     - Vy zdes', YAkov Ivanovich? -  skazala  voshedshaya  Evpraksiya  Vasil'evna,
opustilas' na ryadom stoyashchij stul i zaplakala. - Kak uzhasno, kak uzhasno!
     Oba oni ne smotreli drug na druga i  molcha  plakali,  chuvstvuya,  chto  v
sosednej komnate, na divane, lezhit mertvec, holodnyj, tyazhelyj i nemoj.
     - Vy  poslali  skazat'?  -  sprosil  YAkov  Ivanovich,  gromko  i  istovo
smorkayas'.
     - Da, brat poehal s Annushkoj. No kak oni razyshchut ego kvartiru - ved' my
adresa ego ne znaem.
     - A razve on ne na toj zhe kvartire, chto v  proshlom  godu?  -  rasseyanno
sprosil YAkov Ivanovich.
     - Net, peremenil. Annushka govorit, chto on nanimal izvozchika kuda-to  na
Novinskij bul'var.
     - Najdut cherez policiyu, - uspokoil starichok. - U  nego  ved',  kazhetsya,
est' zhena?
     Evpraksiya  Vasil'evna  zadumchivo  smotrela  na  YAkova  Ivanovicha  i  ne
otvechala. Emu pokazalos', chto v ee glazah vidna ta zhe mysl',  chto  prishla  i
emu v golovu. On eshche raz vysmorkalsya, spryatal platok  v  karman  navachennogo
syurtuka i skazal, voprositel'no podnimaya brovi nad pokrasnevshimi glazami:
     - A gde zhe my voz'mem teper' chetvertogo?
     No  Evpraksiya.  Vasil'evna  ne  slyhala  ego,   zanyataya   soobrazheniyami
hozyajstvennogo haraktera. Pomolchav, ona sprosila:
     - A vy, YAkov Ivanovich, vse na toj zhe kvartire?







     Vremenami Sashke hotelos' perestat' delat' to, chto nazyvaetsya zhizn'yu: ne
umyvat'sya po utram holodnoj vodoj, v  kotoroj  plavayut  tonen'kie  plastinki
l'da, ne hodit' v gimnaziyu, ne  slushat'  tam,  kak  vse  ego  rugayut,  i  ne
ispytyvat' boli v poyasnice i vo vsem tele, kogda mat' stavit  ego  na  celyj
vecher na koleni. No tak kak emu bylo  trinadcat'  let  i  on  ne  znal  vseh
sposobov, kakimi lyudi perestayut zhit', kogda zahotyat etogo, to  on  prodolzhal
hodit' v gimnaziyu i stoyat' na kolenkah, i emu pokazalos', chto zhizn'  nikogda
ne konchitsya. Projdet god, i eshche god, i eshche god, a on budet hodit' v gimnaziyu
i stoyat' doma na kolenkah. I tak  kak  Sashka  obladal  nepokornoj  i  smeloj
dushoj, to on ne mog spokojno otnestis' ko zlu i mstil zhizni. Dlya  etoj  celi
on bil tovarishchej, grubil nachal'stvu, rval uchebniki  i  celyj  den'  lgal  to
uchitelyam, to materi, ne lgal on  tol'ko  odnomu  otcu.  Kogda  v  drake  emu
rasshibali nos, on narochno raskovyrival ego eshche bol'she i oral  bez  slez,  no
tak gromko, chto vse ispytyvali nepriyatnoe  oshchushchenie,  morshchilis'  i  zatykali
ushi. Proorav skol'ko nuzhno, on srazu umolkal, pokazyval  yazyk  i  risoval  v
chernovoj tetradke karikaturu na sebya, kak oret, na nadziratelya,  zatknuvshego
ushi, i na drozhashchego  ot  straha  pobeditelya.  Vsya  tetradka  zapolnena  byla
karikaturami, i chashche vseh povtoryalas' takaya:  tolstaya  i  nizen'kaya  zhenshchina
bila skalkoj tonkogo, kak  spichka,  mal'chika.  Vnizu  krupnymi  i  nerovnymi
bukvami chernela podpis': "Prosi proshchen'ya, shchenok", - i  otvet:  "Ne  poproshu,
hot' tresni". Pered rozhdestvom Sashku vygnali  iz  gimnazii,  i,  kogda  mat'
stala bit' ego, on ukusil ee za palec. |to dalo emu  svobodu,  i  on  brosil
umyvat'sya po utram, begal celyj den' s rebyatami i bil ih,  i  boyalsya  odnogo
goloda, tak kak mat' perestala sovsem kormit' ego, i tol'ko otec pryatal  dlya
nego  hleb  i  kartoshku.  Pri  etih  usloviyah  Sashka  nahodil  sushchestvovanie
vozmozhnym.
     V pyatnicu, nakanune rozhdestva, Sashka igral  s  rebyatami,  poka  oni  ne
razoshlis' po domam i ne proskripela  rzhavym,  moroznym  skripom  kalitka  za
poslednim iz nih. Uzhe temnelo, i s polya, kuda vyhodil  odnim  koncom  gluhoj
pereulok, nadvigalas' seraya  snezhnaya  mgla;  v  nizen'kom  chernom  stroenii,
stoyavshem poperek ulicy, na vyezde, zazhegsya krasnovatyj,  nemigayushchij  ogonek.
Moroz usililsya, i, kogda Sashka prohodil v svetlom kruge, kotoryj obrazovalsya
ot zazhzhennogo fonarya, on videl medlenno reyavshie v  vozduhe  malen'kie  suhie
snezhinki. Prihodilos' idti domoj.
     - Gde polunochnichaesh', shchenok?  -  kriknula  na  nego  mat',  zamahnulas'
kulakom, no ne udarila. Rukava u nee byli zasucheny, obnazhaya  belye,  tolstye
ruki, i na  bezbrovom,  ploskom  lice  vystupali  kapli  pota.  Kogda  Sashka
prohodil mimo nee, on pochuvstvoval znakomyj zapah  vodki.  Mat'  pochesala  v
golove tolstym ukazatel'nym pal'cem s korotkim i gryaznym nogtem i,  tak  kak
branit'sya bylo nekogda, tol'ko plyunula i kriknula:
     - Statistiki, odno slovo!
     Sashka  prezritel'no  shmorgnul  nosom  i  proshel  za  peregorodku,   gde
slyshalos' tyazheloe dyhan'e otca, Ivana Savvicha. Emu vsegda bylo holodno, i on
staralsya sogret'sya, sidya na raskalennoj lezhanke i podkladyvaya pod sebya  ruki
ladonyami knizu.
     - Sashka! A tebya  Svechnikovy  na  elku  zvali.  Gornichnaya  prihodila,  -
prosheptal on.
     - Vresh'? - sprosil s nedoveriem Sashka.
     - Ej-bogu. |ta  ved'ma  narochno  nichego  ne  govorit,  a  uzh  i  kurtku
prigotovila.
     - Vresh'? - vse bol'she udivlyalsya Sashka.
     Bogachi Svechnikovy, opredelivshie ego v gimnaziyu,  ne  veleli  posle  ego
isklyucheniya pokazyvat'sya k nim. Otec eshche raz pobozhilsya, i Sashka zadumalsya.
     - Nu-ka podvin'sya, rasselsya! - skazal on otcu,  prygaya  na  koroten'kuyu
lezhanku, i dobavil: - A k etim chertyam ya ne pojdu. ZHirny bol'no stanut,  esli
eshche ya k nim pojdu. "Isporchennyj mal'chik", - protyanul Sashka  v  nos.  -  Sami
horoshi, antipy tolstorozhie.
     - Ah, Sashka, Sashka! - poezhilsya  ot  holoda  otec.  -  Ne  snosit'  tebe
golovy.
     - A ty-to snosil? - grubo vozrazil Sashka. - Molchal by uzh: baby  boitsya.
|h, tyurya!
     Otec sidel molcha i ezhilsya. Slabyj  svet  pronikal  cherez  shirokuyu  shchel'
vverhu, gde peregorodka na chetvert' ne dohodila do potolka, i svetlym pyatnom
lozhilsya na ego vysokij lob, pod kotorym cherneli  glubokie  glaznye  vpadiny.
Kogda-to Ivan Savvich sil'no pil vodku, i togda  zhena  boyalas'  i  nenavidela
ego. No kogda on nachal harkat' krov'yu i ne mog bol'she pit', stala pit'  ona,
postepenno privykaya k vodke. I togda ona  vymestila  vse,  chto  ej  prishlos'
vystradat' ot vysokogo  uzkogrudogo  cheloveka,  kotoryj  govoril  neponyatnye
slova, vygonyalsya za stroptivost' i p'yanstvo so sluzhby i navodil k sebe takih
zhe dlinnovolosyh bezobraznikov i gordecov, kak i on sam. V protivopolozhnost'
muzhu ona zdorovela po mere togo, kak pila, i kulaki ee vse tyazheleli.  Teper'
ona govorila, chto hotela, teper' ona vodila k sebe muzhchin  i  zhenshchin,  kakih
hotela, i gromko pela s nimi veselye pesni.  A  on  lezhal  za  peregorodkoj,
molchalivyj, s®ezhivshijsya ot postoyannogo oznoba, i dumal o nespravedlivosti  i
uzhase chelovecheskoj zhizni. I vsem, s kem ni prihodilos' govorit'  zhene  Ivana
Savvicha, ona zhalovalas', chto net u nee na svete takih vragov, kak muzh i syn:
oba gordecy i statistiki.
     CHerez chas mat' govorila Sashke:
     - A ya tebe govoryu, chto ty pojdesh'!  -  I  pri  kazhdom  slove  Feoktista
Petrovna udaryala kulakom po stolu, na  kotorom  vymytye  stakany  prygali  i
zvyakali drug o druga.
     - A ya tebe govoryu, chto ne pojdu, - hladnokrovno otvechal Sashka,  i  ugly
gub ego podergivalis' ot zhelaniya oskalit' zuby. V gimnazii za  etu  privychku
ego zvali volchonkom.
     - Izob'yu ya tebya, oh kak izob'yu! - krichala mat'.
     - CHto zhe, izbej!
     Feoktista Petrovna znala, chto bit' syna, kotoryj stal kusat'sya, ona uzhe
ne mozhet, a esli vygnat' na  ulicu,  to  on  otpravitsya  shatat'sya  i  skorej
zamerznet, chem pojdet k Svechnikovym;  poetomu  ona  pribegala  k  avtoritetu
muzha.
     - A eshche otec nazyvaetsya: ne mozhet mat' ot oskorblenij oberech'.
     - Pravda, Sashka, stupaj, chto lomaesh'sya? - otozvalsya tot  s  lezhanki.  -
Oni, mozhet byt', opyat' tebya ustroyat. Oni lyudi dobrye.
     Sashka oskorbitel'no usmehnulsya. Otec davno, do  Sashkina  eshche  rozhdeniya,
byl uchitelem u Svechnikovyh i s teh por dumal, chto oni  samye  horoshie  lyudi.
Togda on eshche sluzhil v zemskoj statistike i nichego ne  pil.  Razoshelsya  on  s
nimi posle togo, kak zhenilsya na zaberemenevshej  ot  nego  docheri  kvartirnoj
hozyajki, stal pit' i opustilsya do takoj stepeni, chto ego  p'yanogo  podnimali
na ulice i  otvozili  v  uchastok.  No  Svechnikovy  prodolzhali  pomogat'  emu
den'gami, i Feoktista Petrovna, hotya nenavidela ih, kak  knigi  i  vse,  chto
svyazyvalos' s proshlym ee muzha, dorozhila znakomstvom i hvalilas' im.
     - Mozhet byt', i mne chto-nibud' s elki prinesesh', - prodolzhal otec.
     On hitril - Sashka ponimal eto i preziral otca za slabost'  i  lozh',  no
emu dejstvitel'no zahotelos' chtonibud' prinesti bol'nomu i zhalkomu cheloveku.
On davno uzhe sidit bez horoshego tabaku.
     - Nu, ladno! - burknul on. - Davaj, chto li, kurtku. Pugovicy prishila? A
to ved' ya tebya znayu!



     Detej eshche ne puskali v zalu,  gde  nahodilas'  elka,  i  oni  sideli  v
detskoj i boltali. Sashka s prezritel'nym  vysokomeriem  prislushivalsya  k  ih
naivnym recham i oshchupyval v karmane bryuk uzhe perelomavshiesya papirosy, kotorye
udalos' emu stashchit' iz kabineta hozyaina. Tut podoshel k nemu samyj  malen'kij
Svechnikov, Kolya, i ostanovilsya nepodvizhno i s vidom izumleniya, sostaviv nogi
noskami vnutr' i polozhiv palec na ugol puhlyh gub. Mesyacev shest' tomu  nazad
on brosil, po nastoyaniyu rodstvennikov, skvernuyu privychku klast' palec v rot,
no sovershenno otkazat'sya ot etogo zhesta  eshche  ne  mog.  U  nego  byli  belye
volosy, podrezannye na  lbu  i  zavitkami  spadavshie  na  plechi,  i  golubye
udivlennye glaza, i po vsemu svoemu vidu on prinadlezhal k mal'chikam, kotoryh
osobenno presledoval Sashka.
     - Ty neblagodalnyj mal'chik? - sprosil on Sashku. - Mne miss skazala. A ya
holosoj.
     - Uzh na chto zhe luchshe! - otvetil tot, osmatrivaya  koroten'kie  barhatnye
shtanishki i bol'shoj otkladnoj vorotnichok.
     - Hochesh' luz'e? Na! - protyanul  mal'chik  ruzh'e  s  privyazannoj  k  nemu
probkoj.
     Volchonok vzvel pruzhinu i, pricelivshis' v nos nichego  ne  podozrevavshego
Koli, dernul sobachku. Probka udarilas' po  nosu  i  otskochila,  boltayas'  na
nitke. Golubye glaza Koli raskrylis' eshche shire, i  v  nih  pokazalis'  slezy.
Peredvinuv palec ot gub k pokrasnevshemu nosiku, Kolya chasto zamorgal dlinnymi
resnicami i zasheptal:
     - Zloj... Zloj mal'chik.
     V  detskuyu  voshla  molodaya,  krasivaya  zhenshchina  s  gladko   zachesannymi
volosami, skryvavshimi chast' ushej. |to  byla  sestra  hozyajki,  ta  samaya,  s
kotoroj zanimalsya kogda-to Sashkin otec.
     - Vot etot, - skazala ona, pokazyvaya na Sashku soprovozhdavshemu ee lysomu
gospodinu. - Poklonis' zhe, Sasha, nehorosho byt' takim nevezhlivym.
     No Sashka ne poklonilsya ni ej, ni lysomu  gospodinu.  Krasivaya  dama  ne
podozrevala, chto on znaet mnogoe. Znaet, chto zhalkij otec ego lyubil ee, a ona
vyshla za drugogo, i hotya eto sluchilos' posle togo, kak on zhenilsya sam, Sashka
ne mog prostit' izmeny.
     - Durnaya krov', - vzdohnula Sof'ya  Dmitrievna.  -  Vot  ne  mozhete  li,
Platon Mihajlovich, ustroit' ego? Muzh govorit,  chto  remeslennoe  emu  bol'she
podhodit, chem gimnaziya. Sasha, hochesh' v remeslennoe?
     - Ne hochu, - korotko otvetil Sashka, slyshavshij slovo "muzh".
     - CHto zhe, bratec, v pastuhi hochesh'? - sprosil gospodin.
     - Net, ne v pastuhi, - obidelsya Sashka.
     - Tak kuda zhe?
     Sashka ne znal, kuda on hochet.
     - Mne vse ravno, - otvetil on, podumav, - hot' i v pastuhi.
     Lysyj gospodin s nedoumeniem rassmatrival strannogo mal'chika.  Kogda  s
zaplatannyh sapog on perevel glaza na lico Sashki, poslednij vysunul  yazyk  i
opyat' spryatal ego tak bystro, chto Sof'ya Dmitrievna  nichego  ne  zametila,  a
pozhiloj gospodin prishel v neponyatnoe ej razdrazhitel'noe sostoyanie.
     - YA hochu i v remeslennoe, - skromno skazal Sashka.
     Krasivaya dama obradovalas' i podumala,  vzdohnuv,  o  toj  sile,  kakuyu
imeet nad lyud'mi staraya lyubov'.
     - No edva li  vakansiya  najdetsya,  -  suho  zametil  pozhiloj  gospodin,
izbegaya smotret' na Sashku i poglazhivaya podnyavshiesya na  zatylke  volosiki.  -
Vprochem, my eshche posmotrim.
     Deti volnovalis' i shumeli, neterpelivo  ozhidaya  elki.  Opyt  s  ruzh'em,
prodelannyj  mal'chikom,  vnushavshim  k  sebe  uvazhenie  rostom  i  reputaciej
isporchennogo, nashel sebe podrazhatelej, i neskol'ko kruglen'kih  nosikov  uzhe
pokrasnelo. Devochki smeyalis', prizhimaya obe ruki k grudi i peregibayas', kogda
ih rycari, s prezreniem k strahu i boli, no morshchas'  ot  ozhidaniya,  poluchali
udary probkoj. No vot otkrylis' dveri i chej-to golos skazal:
     - Deti, idite! Tishe, tishe!
     Zaranee vytarashchiv glazenki i  zataiv  dyhanie,  deti  chinno,  po  pare,
vhodili v yarko osveshchennuyu zalu i tiho obhodili sverkayushchuyu elku. Ona  brosala
sil'nyj svet, bez tenej, na ih lica  s  okruglivshimisya  glazami  i  gubkami.
Minutu  carila  tishina  glubokogo  ocharovaniya,   srazu   smenivshayasya   horom
vostorzhennyh  vosklicanij.  Odna  iz  devochek  ne  v  silah  byla   ovladet'
ohvativshim ee vostorgom i uporno i molcha prygala na odnom  meste;  malen'kaya
kosichka so vpletennoj goluboj lentochkoj hlopala  po  ee  plecham.  Sashka  byl
ugryum i pechalen - chto-to nehoroshee tvorilos' v  ego  malen'kom  iz®yazvlennom
serdce. Elka osleplyala  ego  svoej  krasotoj  i  kriklivym,  naglym  bleskom
beschislennyh svechej, no ona byla chuzhdoj emu, vrazhdebnoj, kak i  stolpivshiesya
vokrug nee chisten'kie, krasivye deti, i emu hotelos' tolknut' ee tak,  chtoby
ona povalilas' na eti svetlye golovki. Kazalos', chto  ch'i-to  zheleznye  ruki
vzyali ego serdce i vyzhimayut iz nego  poslednyuyu  kaplyu  krovi.  Zabivshis'  za
royal', Sashka sel tam v uglu, bessoznatel'no dolamyval  v  karmane  poslednie
papirosy i dumal, chto u nego est' otec, mat', svoj dom, a vyhodit  tak,  kak
budto nichego etogo net i  emu  nekuda  idti.  On  pytalsya  predstavit'  sebe
perochinnyj nozhichek, kotoryj on nedavno vymenyal  i  ochen'  sil'no  lyubil,  no
nozhichek stal  ochen'  plohoj,  s  tonen'kim  stochennym  lezviem  i  tol'ko  s
polovinoj zheltoj kostyashki. Zavtra on slomaet nozhichek, i  togda  u  nego  uzhe
nichego ne ostanetsya.
     No vdrug uzen'kie glaza Sashki blesnuli  izumleniem,  i  lico  mgnovenno
prinyalo obychnoe vyrazhenie derzosti i samouverennosti. Na obrashchennoj  k  nemu
storone elki, kotoraya byla osveshchena slabee drugih i sostavlyala  ee  iznanku,
on uvidel to, chego ne hvatalo v kartine ego zhizni i bez chego krugom bylo tak
pusto, tochno okruzhayushchie lyudi nezhivye. To byl  voskovoj  angelochek,  nebrezhno
poveshennyj v gushche temnyh vetvej i slovno reyavshij po vozduhu. Ego  prozrachnye
strekozinye krylyshki trepetali ot padavshego na nih sveta, i ves' on  kazalsya
zhivym  i  gotovym  uletet'.  Rozovye  ruchki  s  izyashchno  sdelannymi  pal'cami
protyagivalis' kverhu, i za nimi tyanulas' golovka s takimi zhe volosami, kak u
Koli. No bylo v nej drugoe, chego lisheno bylo lico Koli i vse drugie  lica  i
veshchi. Lico angelochka ne blistalo radost'yu, ne tumanilos' pechal'yu, no lezhala,
na nem pechat'  inogo  chuvstva,  ne  peredavaemogo  slovami,  neopredelyaemogo
mysl'yu i dostupnogo dlya ponimaniya lish' takomu zhe chuvstvu. Sashka ne soznaval,
kakaya tajnaya sila vlekla ego k angelochku, no chuvstvoval, chto on vsegda  znal
ego i vsegda lyubil, lyubil bol'she, chem perochinnyj nozhichek, bol'she, chem  otca,
chem vse ostal'noe. Polnyj nedoumeniya, trevogi, neponyatnogo  vostorga,  Sashka
slozhil ruki u grudi i sheptal:
     - Milyj... milyj angelochek!
     I chem vnimatel'nee on smotrel,  tem  znachitel'nee,  vazhnee  stanovilos'
vyrazhenie angelochka. On byl beskonechno dalek i nepohozh na vse, chto ego zdes'
okruzhalo. Drugie igrushki kak budto gordilis' tem, chto oni  visyat,  naryadnye,
krasivye, na etoj  sverkayushchej  elke,  a  on  byl  grusten  i  boyalsya  yarkogo
nazojlivogo sveta, i narochno skrylsya v temnoj zeleni, chtoby nikto  ne  videl
ego. Bylo by bezumnoj zhestokost'yu prikosnut'sya k ego nezhnym krylyshkam.
     - Milyj... milyj! - sheptal Sashka.
     Golova Sashkina gorela. On zalozhil ruki za spinu i v polnoj gotovnosti k
smertel'nomu boyu za angelochka prohazhivalsya ostorozhnymi i kradushchimisya shagami;
on ne smotrel na angelochka, chtoby ne privlech' na nego  vnimaniya  drugih,  no
chuvstvoval, chto on eshche zdes', ne  uletel.  V  dveryah  pokazalas'  hozyajka  -
vazhnaya vysokaya dama s svetlym oreolom sedyh, vysoko zachesannyh  volos.  Deti
okruzhili ee s vyrazheniem svoego  vostorga,  a  malen'kaya  devochka,  ta,  chto
prygala, utomlenno povisla u nee na ruke i tyazhelo morgala sonnymi  glazkami.
Podoshel i Sashka. Gorlo ego perehvatyvalo.
     - Tetya, a tetya, - skazal on, starayas' govorit' laskovo, no vyhodilo eshche
bolee grubo, chem vsegda. - Te... Tetechka.
     Ona ne slyhala, i Sashka neterpelivo dernul ee za plat'e.
     - CHego tebe? Zachem ty dergaesh' menya za plat'e? udivilas' sedaya dama.  -
|to nevezhlivo.
     - Te... tetechka. Daj mne odnu shtuku s elki - angelochka.
     - Nel'zya, - ravnodushno otvetila hozyajka. -  Elku  budem  na  Novyj  god
razbirat'. I ty uzhe ne malen'kij  i  mozhesh'  zvat'  menya  po  imeni,  Mariej
Dmitrievnoj.
     Sashka chuvstvoval, chto on padaet v propast', i  uhvatilsya  za  poslednee
sredstvo.
     - YA raskaivayus'. YA budu uchit'sya, - otryvisto govoril on.
     No eta formula, okazyvavshaya blagotvornoe vliyanie na uchitelej, na  seduyu
damu ne proizvela vpechatleniya.
     - I horosho sdelaesh', moj drug, - otvetila ona tak zhe ravnodushno.
     Sashka grubo skazal:
     - Daj angelochka.
     - Da nel'zya zhe! - govorila hozyajka. - Kak ty etogo ne ponimaesh'?
     No  Sashka  ne  ponimal,  i  kogda  dama  povernulas'  k  vyhodu,  Sashka
posledoval za nej, bessmyslenno glyadya na ee chernoe, shelestyashchee plat'e. V ego
goryachechno rabotavshem mozgu mel'knulo vospominanie, kak  odin  gimnazist  ego
klassa prosil uchitelya postavit' trojku, a kogda poluchil  otkaz,  stal  pered
uchitelem na koleni, slozhil ruki ladon' k ladoni, kak na molitve, i zaplakal.
Togda uchitel' rasserdilsya, no trojku vse-taki postavil.  Svoevremenno  Sashka
uvekovechil epizod v karikature, no  teper'  inogo  sredstva  ne  ostavalos'.
Sashka dernul tetku za plat'e i, kogda ona  obernulas',  upal  so  stukom  na
koleni i slozhil ruki vysheupomyanutym sposobom. No zaplakat' ne mog.
     - Da ty s uma soshel! - voskliknula sedaya dama i oglyanulas'; po schast'yu,
v kabinete nikogo ne bylo. - CHto s toboj?
     Stoya na kolenyah, so slozhennymi rukami, Sashka s nenavist'yu posmotrel  na
nee i grubo potreboval:
     - Daj angelochka!
     Glaza Sashkiny, vpivshiesya v seduyu damu i lovivshie  na  ee  gubah  pervoe
slovo, kotoroe oni proiznesut, byli  ochen'  nehoroshi,  i  hozyajka  pospeshila
otvetit':
     - Nu, dam, dam. Ah, kakoj ty  glupyj!  Konechno,  ya  dam  tebe,  chto  ty
prosish', no pochemu ty ne hochesh' podozhdat' do Novogo goda? Da vstavaj  zhe!  I
nikogda, - pouchitel'no dobavila sedaya dama, - ne stanovis'  na  koleni:  eto
unizhaet cheloveka. Na koleni mozhno stanovit'sya tol'ko pered bogom.
     "Tolkuj tam", - dumal Sashka, starayas' operedit' tetku i nastupaya ej  na
plat'e.
     Kogda ona snyala igrushku, Sashka vpilsya v nee glazami, boleznenno smorshchil
nos i rastopyril pal'cy. Emu kazalos', chto vysokaya dama slomaet angelochka.
     - Krasivaya  veshch',  -  skazala  dama,  kotoroj  stalo  zhal'  izyashchnoj  i,
po-vidimomu, dorogoj igrushki. - Kto eto povesil ee syuda? Nu, poslushaj, zachem
eta igrushka tebe? Ved' ty takoj bol'shoj, chto budesh' ty s nim  delat'?..  Von
tam knigi est', s risunkami. A eto ya obeshchala Kole otdat', on tak  prosil,  -
solgala ona.
     Terzaniya Sashki stanovilis' nevynosimymi. On sudorozhno stisnul  zuby  i,
pokazalos', dazhe skripnul imi. Sedaya dama bol'she vsego boyalas' scen i potomu
medlenno protyanula k Sashke angelochka.
     - Nu, na uzh, na, - s neudovol'stviem skazala ona. - Kakoj nastojchivyj!
     Obe  ruki  Sashki,  kotorymi  on  vzyal  angelochka,  kazalis'  cepkimi  i
napryazhennymi, kak dve stal'nye pruzhiny, no takimi myagkimi i ostorozhnymi, chto
angelochek mog voobrazit' sebya letyashchim po vozduhu.
     - A-ah! - vyrvalsya prodolzhitel'nyj, zamirayushchij vzdoh iz grudi Sashki,  i
na  glazah  ego  sverknuli  dve  malen'kie  slezinki  i  ostanovilis'   tam,
neprivychnye k svetu. Medlenno priblizhaya  angelochka  k  svoej  grudi,  on  ne
svodil siyayushchih glaz s hozyajki i ulybalsya tihoj i krotkoj ulybkoj, zamiraya  v
chuvstve nezemnoj radosti. Kazalos',  chto  kogda  nezhnye  krylyshki  angelochka
prikosnutsya k vpaloj grudi Sashki, to sluchitsya chto-to takoe radostnoe,  takoe
svetloe,  kakogo  nikogda  eshche  ne  proishodilo  na  pechal'noj,  greshnoj   i
stradayushchej zemle.
     - A-ah! - pronessya tot zhe zamirayushchij  ston,  kogda  krylyshki  angelochka
kosnulis' Sashki. I  pered  siyaniem  ego  lica  slovno  potuhla  sama  nelepo
razukrashennaya, naglo goryashchaya elka, - i  radostno  ulybnulas'  sedaya,  vazhnaya
dama, i drognul suhim licom lysyj gospodin, i zamerli v zhivom molchanii deti,
kotoryh kosnulos' veyanie chelovecheskogo schast'ya. I v etot korotkij moment vse
zametili zagadochnoe shodstvo mezhdu  neuklyuzhim,  vyrosshim  iz  svoego  plat'ya
gimnazistom i oduhotvorennym rukoj nevedomogo hudozhnika lichikom angelochka.
     No  v  sleduyushchuyu  minutu  kartina  rezko  izmenilas'.  S®ezhivshis',  kak
gotovyashchayasya k pryzhku pantera, Sashka mrachnym vzglyadom obvodil okruzhayushchih, ishcha
togo, kto osmelitsya otnyat' u nego angelochka.
     - YA domoj pojdu, - gluho skazal Sashka, namechaya put' v tolpe. - K otcu.



     Mat' spala, obessilev ot celogo dnya raboty i vypitoj vodki. V malen'koj
komnatke, za peregorodkoj, gorela  na  stole  kuhonnaya  lampochka,  i  slabyj
zheltovatyj svet ee  s  trudom  pronikal  cherez  zakopchennoe  steklo,  brosaya
strannye teni na lico Sashki i ego otca.
     - Horosh? - sprashival shepotom Sashka.
     On derzhal angelochka v otdalenii i ne pozvolyal otcu dotragivat'sya.
     -  Da,  v  nem  est'  chto-to  osobennoe,  -  sheptal   otec,   zadumchivo
vsmatrivayas' v igrushku.
     Ego lico vyrazhalo to zhe sosredotochennoe vnimanie i radost', kak i  lico
Sashki.
     - Ty poglyadi, - prodolzhal otec, - on sejchas poletit.
     - Videl uzhe, - torzhestvuyushche otvetil Sashka. - Dumaesh', slepoj? A  ty  na
krylyshki glyan'. Cyc, ne trogaj!
     Otec otdernul ruku i temnymi glazami izuchal podrobnosti angelochka, poka
Sasha nastavitel'no sheptal:
     - |kaya, bratec, u tebya privychka skvernaya za vse rukami hvatat'sya.  Ved'
slomat' mozhesh'!
     Na stene vyrezyvalis' urodlivye i nepodvizhnye  teni  dvuh  sklonivshihsya
golov: odnoj bol'shoj i lohmatoj,  drugoj  malen'koj  i  krugloj.  V  bol'shoj
golove proishodila strannaya, muchitel'naya, no v to zhe vremya radostnaya rabota.
Glaza, ne migaya, smotreli na angelochka, i pod etim pristal'nym  vzglyadom  on
stanovilsya bol'she i svetlee, i krylyshki  ego  nachinali  trepetat'  besshumnym
trepetan'em, a vse okruzhayushchee - brevenchataya, pokrytaya kopot'yu stena, gryaznyj
stol, Sashka, - vse eto slivalos' v odnu rovnuyu seruyu massu, bez  tenej,  bez
sveta. I chudilos' pogibshemu cheloveku, chto on uslyshal zhaleyushchij golos iz  togo
chudnogo mira, gde on zhil kogda-to i otkuda byl naveki izgnan. Tam ne znayut o
gryazi i unyloj brani, o tosklivoj, slepo-zhestokoj bor'be  egoizmov;  tam  ne
znayut o mukah cheloveka, podnimaemogo so smehom na ulice, izbivaemogo grubymi
rukami storozhej. Tam chisto, radostno i svetlo, i vse eto chistoe nashlo  priyut
v dushe ee, toj, kotoruyu on lyubil bol'she zhizni i poteryal,  sohraniv  nenuzhnuyu
zhizn'. K zapahu voska, shedshemu ot igrushki, primeshivalsya neulovimyj aromat, i
chudilos' pogibshemu cheloveku, kak prikasalis' k angelochku ee dorogie  pal'cy,
kotorye on hotel by celovat' po odnomu i tak dolgo, poka smert'  ne  somknet
ego usta navsegda. Ottogo i byla tak krasiva eta igrushechka, ottogo i bylo  v
nej chto-to osobennoe, vlekushchee k sebe, ne  peredavaemoe  slovami.  Angelochek
spustilsya s neba, na kotorom byla  ee  dusha,  i  vnes  luch  sveta  v  syruyu,
propitannuyu chadom komnatu i v chernuyu dushu cheloveka, u kotorogo  bylo  otnyato
vse: i lyubov', i schast'e, i zhizn'.
     I ryadom s glazami otzhivshego cheloveka - sverkali glaza nachinayushchego  zhit'
i laskali angelochka. I  dlya  nih  ischezalo  nastoyashchee  i  budushchee:  i  vechno
pechal'nyj i zhalkij otec, i grubaya, nevynosimaya mat',  i  chernyj  mrak  obid,
zhestokostej, unizhenij i zlobstvuyushchej toski. Besformenny, tumanny byli  mechty
Sashki, no tem glubzhe volnovali oni ego smyatennuyu dushu.  Vse  dobro,  siyayushchee
nad mirom, vse glubokoe gore i nadezhdu toskuyushchej o boge dushi vpital  v  sebya
angelochek, i ottogo  on  gorel  takim  myagkim  bozhestvennym  svetom,  ottogo
trepetali besshumnym trepetan'em ego prozrachnye strekozinye krylyshki.
     Otec i syn ne  videli  drug  druga;  po-raznomu  toskovali,  plakali  i
radovalis' ih bol'nye serdca, no bylo  chto-to  v  ih  chuvstve,  chto  slivalo
voedino serdca i unichtozhalo bezdonnuyu propast', kotoraya otdelyaet cheloveka ot
cheloveka  i  delaet   ego   takim   odinokim,   neschastnymi   slabym.   Otec
nesoznatel'nym dvizheniem polozhil ruki na sheyu syna, i golova  poslednego  tak
zhe nevol'no prizhalas' k chahotochnoj grudi.
     - |to ona tebe dala? - prosheptal otec, ne otvodya glaz ot angelochka.
     V drugoe vremya Sashka otvetil by grubym otricaniem, no teper' v dushe ego
sam soboj prozvuchal otvet, i usta spokojno proiznesli zavedomuyu lozh'.
     - A to kto zhe? Konechno, ona.
     Otec molchal; zamolk i  Sashka.  CHto-to  zahripelo  v  sosednej  komnate,
zatreshchalo, na mig stihlo, i chasy bojko n  toroplivo  otchekanili:  chas,  dva,
tri.
     - Sashka, ty vidish' kogda-nibud' sny? - zadumchivo sprosil otec.
     - Net, - soznalsya Sashka. - A, net, raz videl: s kryshi upal. Za golubyami
lazili, ya i sorvalsya.
     - A ya postoyanno vizhu. CHudnye byvayut sny. Vidish' vse, chto bylo, lyubish' i
stradaesh', kak nayavu...
     On snova zamolk, i Sashka pochuvstvoval, kak zadrozhala ruka, lezhavshaya  na
ego shee. Vse sil'nee drozhala  i  dergalas'  ona,  i  chutkoe  bezmolvie  nochi
vnezapno narushilos' vshlipyvayushchim, zhalkim zvukom sderzhivaemogo placha.  Sashka
surovo zadvigal brovyami i ostorozhno, chtoby ne potrevozhit' tyazheluyu,  drozhashchuyu
ruku, skovyrnul s glaza  slezinku.  Tak  stranno  bylo  videt',  kak  plachet
bol'shoj i staryj chelovek.
     - Ah, Sasha, Sasha! - vshlipyval otec. - Zachem vse eto?
     - Nu, chto eshche? - surovo  prosheptal  Sashka.  -  Sovsem,  nu  sovsem  kak
malen'kij.
     - Ne budu... ne budu, - s zhalkoj ulybkoj izvinilsya otec.  -  CHto  uzh...
zachem?
     Zavorochalas' na svoej  posteli  Feoktista  Petrovna.  Ona  vzdohnula  i
zabormotala gromko i stranno-nastojchivo:  "Deryuzhku  derzhi...  derzhi,  derzhi,
derzhi". Nuzhno bylo lozhit'sya spat', no do etogo ustroit' na  noch'  angelochka.
Na  zemle  ostavlyat'  ego  bylo  nevozmozhno;  on  byl  poveshen  na  nitochke,
prikreplennoj k otdushine pechki, i otchetlivo risovalsya na belom fone kafelej.
Tak ego mogli videt' oba - i Sashka i otec. Pospeshno nabrosav v ugol  vsyakogo
tryap'ya, na kotorom on spal, otec tak zhe bystro  razdelsya  i  leg  na  spinu,
chtoby poskoree nachat' smotret' na angelochka.
     - CHto zhe ty ne razdevaesh'sya? - sprosil otec, zyabko kutayas' v prorvannoe
odeyalo ya popravlyaya nabroshennoe na nogi pal'to.
     - Ne k chemu. Skoro vstanu.
     Sashka hotel dobavit', chto emu sovsem ne hochetsya spat', no ne uspel, tak
kak zasnul s takoj bystrotoj, chto tochno shel ko dnu glubokoj i bystroj  reki.
Skoro zasnul i otec. Krotkij pokoj i bezmyatezhnost' legli na istomlennoe lico
cheloveka, kotoryj otzhil,  i  smeloe  lichiko  cheloveka,  kotoryj  eshche  tol'ko
nachinal zhit'.
     A  angelochek,  poveshennyj  u  goryachej  pechki,   nachal   tayat'.   Lampa,
ostavlennaya goret' po nastoyaniyu Sashki, napolnyala komnatu zapahom kerosina  i
skvoz' zakopchennoe steklo  brosala  pechal'nyj  svet  na  kartinu  medlennogo
razrusheniya. Angelochek kak budto shevelilsya. Po rozovym nozhkam ego skatyvalis'
gustye kapli i padali na lezhanku. K zapahu  kerosina  prisoedinilsya  tyazhelyj
zapah toplenogo voska. Vot angelochek vstrepenulsya, slovno dlya poleta, i upal
s myagkim stukom na goryachie plity.  Lyubopytnyj  prusak  probezhal,  obzhigayas',
vokrug besformennogo slitka, vzobralsya na  strekozinoe  krylyshko  i,  dernuv
usikami, pobezhal dal'she.
     V zaveshennoe okno probivalsya sinevatyj svet  nachinayushchegosya  dnya,  i  na
dvore uzhe zastuchal zheleznym cherpakom zazyabshij vodovoz.






     YA i  drugoj  prokazhennyj,  my  ostorozhno  podpolzli  k  samoj  stene  i
posmotreli vverh. Otsyuda grebnya steny ne bylo vidno; ona podnimalas', pryamaya
i gladkaya, i tochno razrezala nebo na dve poloviny. I nasha polovina neba byla
buro-chernaya, a k gorizontu temno-sinyaya, tak  chto  nel'zya  bylo  ponyat',  gde
konchaetsya chernaya zemlya i  nachinaetsya  nebo.  I  sdavlennaya  zemlej  i  nebom
zadyhalas' chernaya noch',  i  gluho  i  tyazhko  stonala,  i  s  kazhdym  vzdohom
vyplevyvala iz nedr svoih ostryj i  zhguchij  pesok,  ot  kotorogo  muchitel'no
goreli nashi yazvy.
     - Poprobuem perelezt', -  skazal  mne  prokazhennyj,  i  golos  ego  byl
gnusavyj i zlovonnyj, takoj zhe, kak u menya.
     I on podstavil spinu, a ya stal na nee, no stena byla vse tak zhe vysoka.
Kak i nebo, rassekala ona zemlyu, lezhala na  nej,  kak  tolstaya  sytaya  zmeya,
spadala v propast', podnimalas'  na  gory,  a  golovu  i  hvost  pryatala  za
gorizontom.
     - Nu, togda slomaem ee! - predlozhil prokazhennyj.
     - Slomaem! - soglasilsya ya.
     My udarilis' grudyami o stenu, i ona okrasilas'  krov'yu  nashih  ran,  no
ostalas' gluhoj i nepodvizhnoj. I my vpali v otchayanie.
     - Ubejte nas! Ubejte nas!  -  stonali  my  i  polzli,  no  vse  lica  s
gadlivost'yu otvorachivalis' ot nas, i my videli odni spiny, sodrogavshiesya  ot
glubokogo otvrashcheniya.
     Tak my dopolzli do golodnogo.  On  sidel,  prislonivshis'  k  kamnyu,  i,
kazalos', samomu granitu bylo bol'no ot ego ostryh, kolyuchih lopatok. U  nego
sovsem ne bylo myasa, i kosti stuchali pri dvizhenii,  i  suhaya  kozha  shurshala.
Nizhnyaya chelyust' ego otvisla, i iz temnogo otverstiya rta  shel  suhoj  shershavyj
golos:
     - YA go-lo-den.
     I my zasmeyalis' i popolzli bystree,  poka  ne  natknulis'  na  chetyreh,
kotorye tancevali. Oni  shodilis'  i  rashodilis',  obnimali  drug  druga  i
kruzhilis', i lica u nih byli blednye, izmuchennye, bez ulybki. Odin zaplakal,
potomu chto ustal ot beskonechnogo tanca, i prosil perestat', no drugoj  molcha
obnyal ego i zakruzhil, i snova stal on shodit'sya i rashodit'sya, i pri  kazhdom
ego shage kapala bol'shaya mutnaya sleza.
     - YA hochu tancevat', - prognusavil moj tovarishch, no ya uvlek ego dal'she.
     Opyat' pered nami byla stena, a okolo nee dvoe sideli na kortochkah. Odin
cherez izvestnye promezhutki vremeni udaryal ob stenu  lbom  i  padal,  poteryav
soznanie, a drugoj ser'ezno smotrel na nego, shchupal rukoj ego golovu, a potom
stenu i, kogda tot prihodil v soznanie, govoril:
     - Nuzhno eshche; teper' nemnogo ostalos'.
     I prokazhennyj zasmeyalsya.
     - |to duraki, - skazal on, veselo  naduvaya  shcheki.  -  |to  duraki.  Oni
dumayut, chto tam svetlo. A tam tozhe  temno,  i  tozhe  polzayut  prokazhennye  i
prosyat: ubejte nas.
     - A starik? - sprosil ya.
     - Nu, chto starik? - vozrazil prokazhennyj. -  Starik  glupyj,  slepoj  i
nichego ne slyshit. Kto videl dyrochku, kotoruyu on  prokovyrival  v  stene?  Ty
videl? YA videl?
     I ya rasserdilsya i bol'no udaril tovarishcha po  puzyryam,  vzduvavshimsya  na
ego cherepe, i zakrichal:
     - A zachem ty sam lazil?
     On zaplakal, i my oba zaplakali i popolzli dal'she, prosya:
     - Ubejte nas! Ubejte nas!
     No s sodroganiem otvorachivalis' lica, i nikto  ne  hotel  ubivat'  nas.
Krasivyh i sil'nyh oni ubivali, a nas boyalis' tronut'. Takie podlye! "



     U nas ne bylo vremeni, i ne bylo ni vchera, ni segodnya, ni zavtra.  Noch'
nikogda ne uhodila ot nas i ne  otdyhala  za  gorami,  chtoby  prijti  ottuda
krepkoj, yasno-chernoj i spokojnoj. Ottogo  ona  byla  vsegda  takaya  ustalaya,
zadyhayushchayasya i ugryumaya. Zlaya ona byla.  Sluchilos'  tak,  chto  nevynosimo  ej
delalos' slushat' nashi vopli i stony, videt' nashi yazvy, gore i zlobu, i togda
burnoj yarost'yu vskipala ee chernaya,. gluho rabotayushchaya grud'.  Ona  rychala  na
nas,  kak  plenennyj  zver',  razum  kotorogo  pomutilsya,  i  gnevno  migala
ognennymi strashnymi glazami, ozaryavshimi chernye, bezdonnye propasti, mrachnuyu,
gordo-spokojnuyu  stenu  i  zhalkuyu  kuchku  drozhashchih  lyudej.  Kak   k   drugu,
prizhimalis' oni k stene i prosili u nee zashchity, a ona vsegda byla nash  vrag,
vsegda. I noch' vozmushchalas' nashim malodushiem i trusost'yu  i  nachinala  grozno
hohotat', pokachivaya svoim  serym  pyatnistym  bryuhom,  i  starye  lysye  gory
podhvatyvali   etot   sataninskij   hohot.   Gulko   vtorila   emu    mrachno
razveselivshayasya stena, shalovlivo ronyala na nas kamni,  a  oni  drobili  nashi
golovy  i  rasplyushchivali  tela.  Tak  veselilis'   oni,   eti   velikany,   i
pereklikalis', i veter nasvistyval im dikuyu melodiyu, a my  lezhali  nic  i  s
uzhasom prislushivalis', kak v nedrah  zemli  vorochaetsya  chto-to  gromadnoe  i
gluho vorchit, stucha i prosyas' na svobodu. Togda vse my molili:
     - Ubej nas!
     No, umiraya kazhduyu sekundu, my byli bessmertny, kak bogi.
     Prohodil poryv bezumnogo  gneva  i  vesel'ya,  i  noch'  plakala  slezami
raskayaniya i tyazhelo vzdyhala, harkaya na nas mokrym peskom, kak bol'naya. My  s
radost'yu proshchali ee, smeyalis' nad nej, istoshchennoj i  slaboj,  i  stanovilis'
vesely, kak deti. Sladkim peniem kazalsya nam vopl' golodnogo,  i  s  veseloj
zavist'yu smotreli my na teh chetyreh, kotorye shodilis', rashodilis' i plavno
kruzhilis' v beskonechnom tance.
     I para za paroj nachinali kruzhit'sya i my, i ya, prokazhennyj, nahodil sebe
vremennuyu podrugu. I eto bylo tak veselo, tak priyatno! YA obnimal ee,  a  ona
smeyalas', i zubki u nee byli belen'kie, i shchechki rozoven'kie-rozoven'kie. |to
bylo tak priyatno.
     I nel'zya  ponyat',  kak  eto  sluchilos',  no  radostno  oskalennye  zuby
nachinali shchelkat', pocelui stanovilis' uksusom, i s vizgom, v kotorom eshche  ne
ischezla radost', my nachinali gryzt' drug druga i ubivat'. I  ona,  belen'kie
zubki, tozhe bila menya po moej bol'noj  slaboj  golove  i  ostrymi  kogotkami
vpivalas' v moyu grud', dobirayas' do samogo serdca - bila menya, prokazhennogo,
bednogo, takogo bednogo. I  eto-  bylo  strashnee,  chem  gnev  samoj  nochi  i
bezdushnyj hohot steny. I ya,  prokazhennyj,  plakal  i  drozhal  ot  straha,  i
potihon'ku, tajno ot vseh celoval gnusnye  nogi  steny  i  prosil  ee  menya,
tol'ko menya odnogo propustit' v tot mir, gde net  bezumnyh,  ubivayushchih  drug
druga. No, takaya podlaya, stena ne propuskala menya, i togda ya pleval na  nee,
bil ee kulakami i krichal:
     - Smotrite na etu ubijcu! Ona smeetsya nad vami.
     No golos moj byl gnusav i dyhanie smradno, i  nikto  ne  hotel  slushat'
menya, prokazhennogo.



     I opyat' polzli my, ya i drugoj prokazhennyj, i opyat' krugom stalo  shumno,
i opyat' bezmolvno kruzhilis' te chetvero, otryahaya  pyl'  so  svoih  plat'ev  i
zalizyvaya krovavye rany. No my ustali, nam bylo  bol'no,  i  zhizn'  tyagotila
nas. Moj sputnik sel i, ravnomerno udaryaya po zemle opuhshej  rukoj,  gnusavil
bystroj skorogovorkoj:
     - Ubejte nas. Ubejte nas.
     Rezkim dvizheniem my vskochili na  nogi  i  brosilis'  v  tolpu,  no  ona
rasstupilas', i my uvideli odni spiny. I my klanyalis' spinam i prosili:
     - Ubejte nas.
     No nepodvizhny i gluhi byli  spiny,  kak  vtoraya  stena.  |to  bylo  tak
strashno, kogda ne vidish' lica lyudej, a odni ih spiny, nepodvizhnye i gluhie.
     No vot moj sputnik pokinul menya. On uvidel lico,  pervoe  lico,  i  ono
bylo takoe zhe, kak u nego, iz®yazvlennoe i uzhasnoe. No to bylo lico  zhenshchiny.
I on stal ulybat'sya i hodil vokrug nee, vygibaya sheyu i rasprostranyaya smrad, a
ona takzhe ulybalas' emu  provalivshimsya  rtom  i  potuplyala  glaza,  lishennye
resnic.
     I oni zhenilis'. I  na  mig  vse  lica  obernulis'  k  nim,  i  shirokij,
raskatistyj hohot potryas zdorovye tela: tak oni byli smeshny, lyubeznichaya drug
s drugom. Smeyalsya i ya,  prokazhennyj;  ved'  glupo  zhenit'sya,  kogda  ty  tak
nekrasiv i bolen.
     - Durak, - skazal ya nasmeshlivo. - CHto ty budesh' s nej delat'?
     Prokazhennyj napyshchenno ulybnulsya i otvetil:
     - My budem torgovat' kamnyami, kotorye padayut so steny.
     - A deti?
     - A detej my budem ubivat'.
     - Kak glupo: rodit' detej, chtoby ubivat'. A potom ona skoro izmenit emu
- u nee takie lukavye glaza.



     Oni konchili svoyu rabotu - tot, chto udaryalsya lbom, i drugoj,  pomogavshij
emu, i, kogda ya podpolz, odin visel na kryuke, vbitom  v  stenu,  i  byl  eshche
teplyj, a drugoj tihon'ko pel veseluyu pesenku.
     - Stupaj, skazhi golodnomu, - prikazal  ya  emu,  i  on  poslushno  poshel,
napevaya.
     I ya videl, kak golodnyj otkachnulsya ot  svoego  kamnya.  SHatayas',  padaya,
zadevaya vseh kolyuchimi loktyami, to na chetveren'kah, to polzkom on  probiralsya
k stene, gde kachalsya poveshennyj, i shchelkal zubami i  smeyalsya,  radostno,  kak
rebenok. Tol'ko kusochek nogi! No on opozdal, i  drugie,  sil'nye,  operedili
ego. Napiraya odin  na  drugogo,  carapayas'  i  kusayas',  oni  oblepili  trup
poveshennogo v gryzli ego nogi, i appetitno chavkali i  treshchali  razgryzaemymi
kostyami. I ego ne pustili. On sel na kortochki, smotrel, kak edyat  drugie,  i
oblizyvalsya shershavym yazykom, i prodolzhitel'nyj voj nessya  iz  ego  bol'shogo,
pustogo rta:
     - YA go-lo-den.
     Vot bylo smeshno; tot umer za golodnogo, a golodnomu dazhe kuska ot  nogi
ne dostalos'. I ya smeyalsya, i drugoj prokazhennyj smeyalsya, i zhena ego  tut  zhe
smeshlivo otkryvala i zakryvala svoi lukavye glaza: shchurit' ih ona  ne  mogla,
tak kak u nee ne bylo resnic.
     A on vyl vse yarostnee i gromche:
     - YA go-lo-den.
     I  hrip  ischez  iz  ego  golosa,   i   chistym   metallicheskim   zvukom,
pronzitel'nym i yasnym, podnimalsya on vverh, udaryalsya o stenu i, otskochiv  ot
nee, letel nad temnymi propastyami i sedymi vershinami gor.
     I skoro zavyli vse, nahodivshiesya u steny, a  ih  bylo  tak  mnogo,  kak
saranchi, i zhadny i  golodny  oni  byli,  kak  sarancha,  i  kazalos',  chto  v
nesterpimyh mukah vzvyla sama sozhzhennaya zemlya, shiroko raskryv svoj  kamennyj
zev. Slovno les suhih derev'ev, sklonennyh v odnu storonu -bushuyushchim  vetrom,
podnimalis' i protyagivalis' k  stene  sudorozhno  vypryamlennye  ruki,  toshchie,
zhalkie, molyashchie, i bylo stol'ko v nih  otchayaniya,  chto  sodrogalis'  kamni  i
truslivo ubegali sedye i sinie tuchi. No nepodvizhna i  vysoka  byla  stena  i
ravnodushno otrazhala ona voj, plastami rezavshij i pronzavshij gustoj zlovonnyj
vozduh.
     I vse glaza obratilis' k stene, i ognistye luchi struili  oni  iz  sebya.
Oni verili i zhdali, chto sejchas padet ona i otkroet novyj mir, i v osleplenii
very uzhe videli, kak koleblyutsya kamni, kak s  osnovaniya  do  vershiny  drozhit
kamennaya zmeya, upitannaya krov'yu i  chelovecheskimi  mozgami.  Byt'  mozhet,  to
slezy  drozhali  v  nashih  glazah,  a  my  dumali,  chto  sama  stena,  i  eshche
pronzitel'nee stal nash voj.
     Gnev i likovanie blizkoj pobedy zazvuchali v nem.



     I vot chto sluchilos'  togda.  Vysoko  na  kamen'  vstala  hudaya,  staraya
zhenshchina s provalivshimisya  suhimi  shchekami  i  dlinnymi  nechesanymi  volosami,
pohozhimi na seduyu grivu starogo golodnogo volka. Odezhda ee  byla  razorvana,
obnazhaya zheltye kostlyavye plechi i toshchie, otvislye grudi, davshie zhizn'  mnogim
i istoshchennye materinstvom.  Ona  protyanula  ruki  k  stene  -  i  vse  vzory
posledovali za nimi; ona zagovorila, i v golose ee bylo  stol'ko  muki,  chto
stydlivo zamer otchayannyj voj golodnogo.
     - Otdaj mne moe ditya! - skazala zhenshchina.
     I vse my molchali i yarostno  ulybalis',  i  zhdali,  chto  otvetit  stena.
Krovavo-serym pyatnom  vystupali  na  stene  mozgi  togo,  kogo  eta  zhenshchina
nazyvala "moe ditya", i my zhdali  neterpelivo,  grozno,  chto  otvetit  podlaya
ubijca. I tak tiho bylo, chto my slyshali shoroh tuch,  dvigavshihsya  nad  nashimi
golovami, i sama chernaya noch' zamknula stony v svoej grudi i  lish'  s  legkim
svistom vyplevyvala zhguchij melkij pesok,  raz®edavshij  nashi  rany.  I  snova
zazvenelo surovoe i gor'koe trebovanie:
     - ZHestokaya, otdaj mne moe ditya!
     Vse groznee  i  yarostnee  stanovilas'  nasha  ulybka,  no  podlaya  stena
molchala. I togda iz bezmolvnoj tolpy vyshel krasivyj i surovyj starik i  stal
ryadom s zhenshchinoj.
     - Otdaj mne moego syna! - skazal on.
     Tak strashno bylo i  veselo!  Spina  moya  ezhilas'  ot  holoda,  i  myshcy
sokrashchalis' ot priliva nevedomoj i groznoj sily, a moj sputnik tolkal menya v
bok, lyaskal zubami, i smradnoe dyhanie shipyashchej, shirokoj volnoj  vyhodilo  iz
gniyushchego rta.
     I vot vyshel iz tolpy eshche chelovek i skazal:
     - Otdaj mne moego brata!
     I eshche vyshel chelovek i skazal:
     - Otdaj mne moyu doch'!
     I vot stali vyhodit' muzhchiny i zhenshchiny, starye i molodye, i  prostirali
ruki, i neumolimo zvuchalo ih gor'koe trebovanie:
     - Otdaj mne moe ditya!
     Togda i ya, prokazhennyj, oshchutil v sebe silu i smelost', i vyshel  vpered,
i kriknul gromko i grozno:
     - Ubijca! Otdaj mne samogo menya!
     A ona, - ona molchala. Takaya lzhivaya i podlaya, ona pritvoryalas',  chto  ne
slyshit, i zlobnyj smeh sotryas  moi  iz®yazvlennye  shcheki,  i  bezumnaya  yarost'
napolnila nashi izbolevshiesya serdca. A ona vse molchala, ravnodushno i tupo,  i
togda zhenshchina gnevno potryasla toshchimi, zheltymi rukami i brosila neumolimo:
     - Tak bud' zhe proklyata ty, ubivshaya moe ditya!
     Krasivyj, surovyj starik povtoril:
     - Bud' proklyata!
     I zvenyashchim tysyachegolosym stonom povtorila vsya zemlya:
     - Bud' proklyata! Proklyata! Proklyata!



     I gluboko vzdohnula chernaya noch', i, slovno more, podhvachennoe  uraganom
i vsej svoej tyazhkoj revushchej gromadoj broshennoe na skaly,  vskolyhnulsya  ves'
vidimyj mir i tysyach'yu napryazhennyh i yarostnyh grudej udaril o stenu.  Vysoko,
do samyh tyazhelo vorochavshihsya tuch bryznula krovavaya pena  i  okrasila  ih,  i
stali oni ognennye i  strashnye  i  krasnyj  svet  brosili  vniz,  tuda,  gde
gremelo, rokotalo i vylo chto-to melkoe, no chudovishchno-mnogochislennoe,  chernoe
i svirepoe. S zamirayushchim stonom, polnym neskazannoj boli, othlynulo ono -  i
nepokolebimo stoyala stena i molchala. No ne robko i ne stydlivo molchala  ona,
- sumrachen i grozno-pokoen byl vzglyad ee besformennyh  ochej,  i  gordo,  kak
carica, spuskala ona s plech svoih purpurovuyu mantiyu bystro obegayushchej  krovi,
i koncy ee teryalis' sredi izurodovannyh trupov.
     No, umiraya kazhduyu sekundu,  my  byli  bessmertny,  kak  bogi.  I  snova
vzrevel moshchnyj potok chelovecheskih tel i vsej svoej siloj udaril o  stenu.  I
snova othlynul, i tak mnogo, mnogo  raz,  poka  ne  nastupila  ustalost',  i
mertvyj son, i tishina. A ya, prokazhennyj, byl u  samoj  steny  n  videl,  chto
nachinaet shatat'sya ona, gordaya carica, i uzhas padeniya sudorogoj probegaet  po
ee kamnyam.
     - Ona padaet! - zakrichal ya. - Brat'ya, ona padaet!
     - Ty oshibaesh'sya, prokazhennyj, - otvetili mne brat'ya.
     I togda ya stal prosit' ih:
     - Pust' stoit ona, no razve kazhdyj trup ne est' stupen' k vershine?  Nas
mnogo, i zhizn' nasha tyagostna. Ustelem trupami zemlyu; na trupy nabrosim novye
trupy i tak dojdem do vershiny. I esli ostanetsya tol'ko  odin,  -  on  uvidit
novyj mir.
     I s veseloj nadezhdoj oglyanulsya ya - i odni  spiny  uvidel,  ravnodushnye,
zhirnye, ustalye. V beskonechnom  tance  kruzhilis'  te  chetvero,  shodilis'  i
rashodilis',  n  chernaya  noch'  vyplevyvala  mokryj  pesok,  kak  bol'naya,  i
nesokrushimoj gromadoj stoyala stena.
     - Brat'ya! - prosil ya. - Brat'ya!
     No golos moj byl gnusav i dyhanie smradno, i  nikto  ne  hotel  slushat'
menya, prokazhennogo.
     Gore!.. Gore!.. Gore!..




     Predstoyala  krupnaya  krazha,  a  byt'  mozhet,  ubijstvo.   Nynche   noch'yu
predstoyala ona -  i  skoro  nuzhno  bylo  idti  k  tovarishchu,  a  ne  zhdat'  v
bezdejstvii doma i ne ostavat'sya odnomu. Kogda chelovek odin i  bezdejstvuet,
to vse pugaet ego i zloradno smeetsya nad nim temnym i gluhim smehom.
     Ego pugaet mysh'.  Ona  tainstvenno  skrebetsya  pod  polom  i  ne  hochet
molchat',  hotya  nad  golovoj  ee  stuchat  palkoj  tak  sil'no,  chto  strashno
stanovitsya samomu. I na sekundu ona zamiraet, no kogda  uspokoennyj  chelovek
lozhitsya,  ona  vnezapno  poyavlyaetsya  pod  krovat'yu   i   pilit   doski   tak
gromko-gromko, chto mogut uslyshat' na ulice i prijti i sprosit'.  Ego  pugaet
sobaka, kotoraya rezko zvyakaet na dvore  svoej  cep'yu  i  vstrechaet  kakih-to
lyudej; i potom oni, sobaka i kakie-to lyudi, dolgo molchat i chto-to delayut; ih
shagov ne slyshno, no oni priblizhayutsya k  dveri,  i  ch'ya-to  ruka  beretsya  za
skobku. Beretsya i derzhit, ne otvoryaya.
     Ego  strashit  ves'  staryj  i  prognivshij  dom,  kak  budto  vmeste   s
dolgoletnej zhizn'yu sredi stonushchih, plachushchih,  ot  gneva  skrezheshchushchih  zubami
lyudej k nemu prishla sposobnost' govorit' i delat' neopredelennye i  strashnye
ugrozy. Iz mraka ego krivyh uglov chto-to uporno smotrit,  a  kogda  podnesti
lampu, on besshumno prygaet nazad i stanovitsya vysokoj chernoj ten'yu,  kotoraya
kachaetsya i smeetsya, takaya strashnaya  na  kruglyh  brevnah  steny.  Po  nizkim
potolkam ego kto-to hodit tyazhelymi stopami; shagov ego pochti  ne  slyshno,  no
doski gnutsya, a v pazy sypletsya melkaya pyl'. Ona ne mozhet sypat'sya, esli net
nikogo na temnom cherdake i nikto ne hodit i ne ishchet chego-to. A ona sypletsya,
i pautina, chernaya ot kopoti, drozhit i  izvivaetsya.  K  malen'kim  oknam  ego
zhadno prisasyvaetsya molchalivaya i obmanchivaya t'ma, i kto znaet? - byt' mozhet,
ottuda s zloveshchim spokojstviem nevidimok glyadyat tusklye lica  i  drug  drugu
pokazyvayut na nego:
     - Smotrite! Smotrite! Smotrite na nego!
     Kogda chelovek odin, ego pugayut dazhe lyudi, kotoryh on davno  znaet.  Vot
oni prishli, i chelovek byl rad im; on veselo smeyalsya  i  spokojno  glyadel  na
ugly, v kotoryh kto-to pryatalsya, na potolok, po kotoromu kto-to hodil teper'
nikogo uzhe net, i doski ne gnutsya, i ne sypletsya bol'she tonkaya pyl'. No lyudi
govoryat slishkom mnogo i slishkom, gromko. Oni krichat, kak budto on gluhoj,  i
v krike teryayutsya slova i ih smysl; oni krichat tak obil'no i gromko, chto krik
ih stanovitsya tishinoj, i  slova  ih  delayutsya  molchaniem.  I  slishkom  mnogo
smotryat oni. U nih znakomye lica, no glaza  ih  chuzhie  i  strannye  i  zhivut
otdel'no  ot  lica  i  ego  ulybki.  Kak  budto  v  glaznye   shcheli   staryh,
priglyadevshihsya lic smotrit kto-to novyj, chuzhoj,  vse  ponimayushchij  i  strashno
hitryj.
     I chelovek, kotoromu predstoyala krupnaya krazha, a byt'  mozhet,  ubijstvo,
vyshel iz starogo pokosivshegosya doma. Vyshel i oblegchenno vzdohnul.
     No i ulica - bezmolvnaya i molchalivaya ulica okrain, gde strogij i chistyj
sneg polej boretsya s shumnym gorodom i vlastno vtorgaetsya  v  nego  nemymi  i
belymi potokami - pugaet cheloveka, kogda on odin. Uzhe  noch',  no  t'my  net,
chtoby skryt' cheloveka. Ona sobiraetsya gde-to daleko, vperedi  i  szadi  i  v
temnyh domah s zakrytymi stavnyami, i pryachet vseh drugih lyudej, - a pered nim
ona otstupaet, i vse vremya on idet v svetlom  krugu,  takoj  obosoblennyj  i
vsem vidimyj, kak budto podnyat on vysoko na shirokoj  i  beloj  ladoni.  I  v
kazhdom dome, mimo kotorogo dvizhetsya ego sgorblennaya figura,  est'  dveri,  i
vse oni smotryat tak storozhko i napryazhenno, kak budto za kazhdoj iz nih  stoit
gotovyj vyskochit' chelovek. A za zaborami, za dlinnymi zaborami, rasstilaetsya
nevidimoe prostranstvo: tam sady i ogorody, i tam nikto ne mozhet byt' v  etu
holodnuyu zimnyuyu noch', - no esli by kto-nibud' pritailsya s toj  storony  i  v
temnuyu shchel' glyadel by na nego  chuzhimi  i  hitrymi  glazami,  on  ne  mog  by
dogadat'sya o ego prisutstvii. I ot etogo on perebralsya na  sredinu  ulicy  i
shel po nej, obosoblennyj i vsem vidimyj, a otovsyudu  provozhali  ego  glazami
sady, zabory i doma.
     Tak vyshel chelovek na zamerzshuyu reku. Doma, polnye  lyudej,  ostalis'  za
predelami svetlogo kruga, i tol'ko pole i  tol'ko  nebo  holodnymi  svetlymi
ochami glyadeli drug na druga. No bylo nepodvizhno  pole,  a  vse  nebo  bystro
bezhalo kuda-to, i mutnyj, pobelevshij  mesyac  stremitel'no  padal  v  pustotu
bezdonnogo prostranstva. I ni dyhaniya, ni shoroha, ni trevozhnoj teni na snegu
- horosho i prostorno stalo krugom. CHelovek raspravil plechi, shiroko i  zlobno
vzglyanul na ostavlennuyu ulicu i ostanovilsya.
     - Pokurim! - skazal on gromko,  i  hriplo,  i  spichka  slegka  osvetila
shirokuyu chernuyu borodu.
     I tut zhe vypala iz vzdrognuvshej ruki, tak kak na slova ego prishel otvet
- strannyj i neozhidannyj otvet sredi etogo mertvogo prostora i nochi.  Nel'zya
bylo ponyat': golos eto ili ston, daleko on ili blizko, ugrozhaet on ili zovet
na pomoshch'. CHto-to prozvuchalo i zamerlo.
     Dolgo zhdal napugannyj chelovek, no zvuk ne povtoryalsya. I, eshche  podozhdav,
on eshche sprosil:
     - Kto tut?
     I tak neozhidan i izumitel'no prost byl otvet, chto chelovek rassmeyalsya  i
bessmyslenno vyrugalsya: to shchenok vizzhal - samyj obyknovennyj i, dolzhno byt',
ochen' eshche malen'kij shchenok. |to vidno  bylo  po  ego  golosu  -  slaben'komu,
zhalobnomu i polnomu toj strannoj uverennosti,  chto  ego  dolzhny  uslyshat'  i
pozhalet', kakaya zvuchit vsegda v plache ochen' malen'kih i nichego ne ponimayushchih
detej. Malen'kij shchenok sredi  snezhnogo  prostora  nochi.  Malen'kij,  prostoj
shchenok, kogda vse bylo tak neobyknovenno i zhutko, i ves' mir tysyach'yu otkrytyh
ochej sledil za chelovekom. I chelovek vernulsya na tihij zov.
     Na utoptannom snegu dal'nej tropinki, bespomoshchno otkinuv zadnie lapki i
opirayas' na perednie, sidel chernen'kij shchenok i ves' drozhal.  Drozhali  lapki,
na kotorye on opiralsya, drozhal malen'kij chernyj nosik, i zakruglennyj konchik
hvosta  otbival  po  snegu  laskovo-zhalobnuyu  drob'.  On   davno   zamerzal,
zabludivshis' v bespredel'noj pustyne, mnogih uverenno zval na pomoshch', no oni
oglyadyvalis' i prohodili mimo. A teper' nad nim ostanovilsya chelovek.
     "A ved' eto, kazhetsya, nash shchenok!" - podumal chelovek, priglyadyvayas'.
     On smutno  pomnil  chto-to  kroshechnoe,  chernoe,  vertlyavoe;  ono  gromko
stuchalo lapkami, putalos' pod nogami i tozhe vizzhalo. I lyudi  zanimalis'  im,
delali s nim chto-to smeshnoe i laskovoe, i kto-to odnazhdy skazal emu:
     - Poglyadi, kakoj Tyut'ka poteshnyj.
     On ne pomnit, poglyadel on ili net; byt' mozhet, nikto i ne  govoril  emu
etih slov; byt' mozhet, i shchenka  nikakogo  u  nih  v  dome  ne  bylo,  a  eto
vospominanie  prishlo  otkuda-to  izdaleka,  iz  toj  neopredelennoj  glubiny
proshlogo, gde mnogo solnca, krasivyh i strannyh zvukov i gde vse putaetsya.
     - |j! Tyut'ka! - pozval on. - Ty zachem popal syuda, sobachij syn?
     SHCHenok ne povernul golovki i ne zavizzhal: on glyadel kuda-to v storonu  i
ves' beznadezhno i terpelivo drozhal. Samyj obyknovennyj i  dryannoj  byl  etot
shchenok, a chelovek tak postydno ispugalsya ego i sam chut'-chut' ne  zadrozhal.  A
emu eshche predstoit krupnaya krazha i, mozhet byt', ubijstvo.
     - Poshel! - kriknul chelovek grozno. - Poshel domoj, dryan'!
     SHCHenok kak budto ne slyhal; on glyadel v storonu  i  drozhal  vse  toj  zhe
nastojchivoj i muchitel'noj  drozh'yu,  na  kotoruyu  holodno  bylo  smotret'.  I
chelovek ser'ezno rasserdilsya.
     - Poshel! Tebe govoryat! - zakrichal on. - Poshel  domoj,  dryan',  poganysh,
sobachij syn, a to ya tebe golovu razmozzhu. Po-o-shel!
     SHCHenok glyadel v storonu i  kak  budto  ne  slyhal  etih  strashnyh  slov,
kotoryh ispugalsya by vsyakij, ili ne pridaval im nikakogo znacheniya. I to, chto
on tak ravnodushno  i  nevnimatel'no  prinimal  serditye  i  strashnye  slova,
napolnilo cheloveka chuvstvom zloby i zlobu ego sdelalo bessil'noj.
     - Nu, i podyhaj tut, sobaka! - skazal on i reshitel'no poshel vpered.
     I togda shchenok zavizzhal - zhalobno, kak pogibayushchij, i uverenno,  chto  ego
dolzhny uslyshat', kak rebenok.
     - Aga, zavizzhal! - s zlobnoj radost'yu skazal chelovek i  tak  zhe  bystro
poshel nazad, i kogda podoshel - shchenok sidel molcha i drozhal.
     - Ty pojdesh' ili net? - sprosil chelovek i ne poluchil otveta.
     I vtorichno sprosil to zhe i vtorichno ne poluchil otveta.
     I togda nachalas' strannaya i nelepaya bor'ba bol'shogo i sil'nogo cheloveka
s zamirayushchim zhivotnym. CHelovek progonyal ego domoj, serdilsya,  krichal,  topal
ogromnymi nogami, a shchenok glyadel v  storonu,  pokorno  drozhal  ot  holoda  i
straha i ne dvigalsya s mesta. CHelovek pritvorno poshel nazad k domu i laskovo
chmokal gubami, chtoby shchenok pobezhal za nim, no tot sidel i  drozhal,  a  kogda
chelovek otoshel  daleko,  stal  nastojchivo  i  zhalobno  vizzhat'.  Vernuvshis',
chelovek udaril ego nogoj: shchenok perevernulsya, ispuganno  vzvizgnul  i  opyat'
sel, opirayas' na  lapki,  i  zadrozhal.  CHto-to  neponyatnoe,  razdrazhayushchee  i
bezvyhodnoe vstavalo pered chelovekom. On zabyl o tovarishche, kotoryj zhdal ego,
i obo vsem tom dalekom, chto budet  segodnya  noch'yu,  -  i  vsej  razdrazhennoj
mysl'yu otdavalsya glupomu shchenku. Ne mog on pomirit'sya s  tem,  kak  shchenok  ne
ponimaet slov, ne ponimaet neobhodimosti skorej bezhat' k domu.
     S yarost'yu chelovek podnyal ego za kozhu na zatylke i tak otnes  na  desyat'
shagov blizhe k domu. Tam on ostorozhno polozhil ego na sneg i prikazal:
     - Poshel! Poshel domoj!
     I, ne oglyadyvayas', zashagal k gorodu. CHerez sotnyu shagov  on  v  razdum'e
ostanovilsya i poglyadel nazad. Nichego ne bylo ni vidno, ni slyshno - shiroko  i
prostorno bylo  na  zamerzshej  rechnoj  gladi.  I  ostorozhno,  podkradyvayas',
chelovek vernulsya k tomu mestu, gde ostavil shchenka, - i s otchayaniem  vyrugalsya
dlinnym i pechal'nym rugatel'stvom: na tom zhe meste, gde ego postavili, ni na
pyad' blizhe ili dal'she, sidel shchenok i pokorno drozhal.  CHelovek  naklonilsya  k
nemu blizhe i uvidel malen'kie kruglye glazki, podernutye slezami,  i  mokryj
zhalkij nosik. I vse eto pokorno i beznadezhno drozhalo..,
     - Da pojdesh' ty? Ub'yu na meste! - zakrichal on i zamahnulsya kulakom.
     Sobrav v glaza vsyu silu svoej zloby i razdrazheniya, svirepo okrugliv ih,
on sekundu pristal'no glyadel na shchenka  i  rychal,  chtoby  napugat'.  I  shchenok
glyadel v storonu svoimi zaplakannymi glazkami i drozhal.
     - Nu, chto mne s toboj delat'? CHto? - s gorech'yu sprosil chelovek.
     I, sidya na kortochkah, on branil ego i  zhalovalsya,  chto  ne  znaet,  kak
byt'; govoril o tovarishche, o dele, kotoroe predstoit im noch'yu, i grozil shchenku
skoroj i strashnoj smert'yu.
     I shchenok glyadel v storonu i molcha drozhal.
     - A, durak, probkovaya golova! - s otchayaniem kriknul chelovek; kak chto-to
protivnoe, ubijstvenno nenavidimoe, podhvatil malen'koe tel'ce, dal emu  dva
sil'nyh shlepka i pones k domu.
     I dikim hohotom razrazilis', vstrechaya ego, doma, zabory i sady. Gluho i
temno gogotali zastyvshie  sady,  i  ogorody,  smetlivo  i  kovarno  hihikali
osveshchennye okna i vsem holodom svoih promerzshih breven, vsem tainstvennym  i
groznym nutrom svoim surovo smeyalis' molchalivye i temnye doma:
     - Smotrite! Smotrite! Vot idet chelovek, kotoromu predstoit ubijstvo,  i
neset shchenka. Smotrite! Smotrite na nego!
     I sovestno i strashno stalo cheloveku. Dymnym oblakom okutyvali ego zloba
i strah, i chto-to novoe, strannoe, chego nikogda eshche ne ispytyval on v  svoej
otverzhennoj  i  muchitel'noj  zhizni  vora:  kakoe-to  udivitel'noe  bessilie,
kakaya-to vnutrennyaya slabost', kogda krepki myshcy i zloboj  svoditsya  sil'naya
ruka, a serdce myagko i bessil'no. On nenavidel shchenka - i ostorozhno  nes  ego
zlobnymi rukami, tak  berezhno  i  ostorozhno,  kak  budto  byla  eto  velikaya
dragocennost', darovannaya emu prihotlivoj sud'boj. I surovo opravdyvalsya on:
     - CHto zhe ya s nim podelayu, esli on ne idet. Ved'  nel'zya  zhe,  na  samom
dele!
     A bezmolvnyj hohot vse ros i sonmom ozloblennyh lic  okruzhal  cheloveka,
kotoromu nynche predstoyalo  ubijstvo  i  kotoryj  nes  parshivogo  chernen'kogo
shchenka. Teper' ne odni doma i sady smeyalis' nad nim,  smeyalis'  i  vse  lyudi,
kakih on znal v zhizni, smeyalis' vse krazhi i nasiliya, kakie on sovershal,  vse
tyur'my, poboi i izdevatel'stva, kakie preterpelo ego staroe, zhilistoe telo.
     - Smotrite! Smotrite! Emu krast', a on neset shchenka! Emu nynche krast', a
on opozdaet s parshivym malen'kim shchenkom. Ha-ha-ha! Ha-ha-ha!  Staryj  durak!
Smotrite! Smotrite na nego!
     I vse bystree on shel. Podavshis' vpered vsem tulovishchem, nakloniv golovu,
kak byk,  gotovyj  bodat'sya,  on  tochno  probivalsya  skvoz'  nevidimye  ryady
nevidimyh vragov i, kak znamya, nes pered soboj tainstvennye i mogushchestvennye
slova:
     - Da ved' nel'zya zhe, na samom dele! Nel'zya!
     I vse tishe, vse glushe stanovilsya potaennyj  smeh  nevidimyh  vragov,  i
rezhe stali ih tesnye ryady. Byt' mozhet, ottogo sluchilos'  eto,  chto  pushistym
snegom rassypalis' tuchi i belym koleblyushchimsya mostom soedinili nebo s zemlej.
I medlennee  poshel  uspokoennyj  chelovek,  a  v  zlobnyh  rukah  ego  ozhival
poluzamerzshij chernen'kij shchenok. Kuda-to daleko, v samuyu  glubinu  malen'kogo
tela zagnal moroz nezhnuyu teplotu  zhizni  -  i  teper'  ona  vyhodila  ottuda
probuzhdayushchayasya, yarkaya, stranno-prekrasnaya v svoej nepostizhimoj tajne - takaya
zhe prekrasnaya, kak zarozhdenie sveta i ognya sredi glubokoj t'my i nenast'ya.







     Obychno proishodilo tak, chto vo vseh ego delah emu soputstvovala  udacha;
no  v   eti   tri   poslednie   dnya   obstoyatel'stva   skladyvalis'   krajne
neblagopriyatno, dazhe vrazhdebno. Kak chelovek,  vsya  nedolgaya  zhizn'  kotorogo
byla pohozha na  ogromnuyu,  opasnuyu,  strashno  azartnuyu  igru,  on  znal  eti
vnezapnye peremeny schast'ya i umel schitat'sya s nimi -  stavkoyu  v  igre  byla
sama zhizn', svoya i chuzhaya, i uzhe odno eto priuchilo ego  k  vnimaniyu,  bystroj
soobrazitel'nosti i holodnomu, tverdomu raschetu.
     Prihodilos' izvorachivat'sya i teper'. Kakaya-to sluchajnost', odna iz  teh
malen'kih sluchajnostej, kotoryh nel'zya predusmotret', navela  na  ego  sledy
policiyu, i vot teper',  uzhe  dvoe  sutok,  za  nim,  izvestnym  terroristom,
bombometatelem, nepreryvno ohotilis' syshchiki, nastojchivo zagonyaya ego v temnyj
zamknutyj  krug.  Odna  da  drugoyu  byli  otrezany  ot  nego  konspirativnye
kvartiry, gde on mog by ukryt'sya; ostavalis' eshche svobodnymi nekotorye ulicy,
bul'vary i restorany, no strashnaya ustalost'  ot  dvuhsutochnoj  bessonnicy  i
krajnej napryazhennosti vnimaniya predstavlyala novuyu opasnost': on mog  zasnut'
gde-nibud' na bul'varnoj skamejke, ili dazhe na izvozchike,  i  samym  nelepym
obrazom, kak p'yanyj, popast' v uchastok. |to bylo vo vtornik. V  chetverg  zhe,
cherez   odin   tol'ko   den',   predstoyalo   sovershenie    ochen'    krupnogo
terroristicheskogo akta. Podgotovkoyu k ubijstvu  v  techenie  prodolzhitel'nogo
vremeni  byla  nanyata  vsya  ih  nebol'shaya  organizaciya,  i  "chest'"  brosit'
poslednyuyu reshitel'nuyu bombu byla predostavlena imenno emu.  Neobhodimo  bylo
proderzhat'sya vo chto by to ni stalo.
     I vot togda, oktyabr'skim vecherom, stoya na perekrestke dvuh lyudnyh ulic,
on reshil poehat' v etot dom terpimosti v -nom  pereulke.  On  uzhe  i  ran'she
pribeg by k etomu  ne  sovsem,  vprochem,  nadezhnomu  sredstvu,  esli  by  ne
nekotoroe oslozhnyayushchee obstoyatel'stvo: v  svoi  dvadcat'  shest'  let  on  byl
devstvennikom, sovsem ne znal zhenshchin, kak takovyh,  i  nikogda  ne  byval  v
publichnyh domah. Kogda-to, v svoe vremya, emu prishlos'  vyderzhat'  tyazheluyu  i
trudnuyu bor'bu s buntuyushchej  plot'yu,  no  postepenno  vozderzhanie  pereshlo  v
privychku, i vyrabotalos'  spokojnoe,  sovershenno  bezrazlichnoe  otnoshenie  k
zhenshchine. I teper', postavlennyj v neobhodimost'  tak  blizko  stolknut'sya  s
zhenshchinoj, kotoraya zanimaetsya lyubov'yu, kak remeslom, byt' mozhet,  uvidet'  ee
goloyu on predchuvstvoval celyj  ryad  svoeobraznyh  i  chrezvychajno  nepriyatnyh
nelovkostej. V krajnem sluchae,  esli  eto  okazhetsya  neobhodimym,  on  reshil
sojtis' s prostitutkoj, tak kak teper', kogda plot' uzhe davno ne buntovala i
predstoyal takoj vazhnyj i ogromnyj shag, devstvennost' i bor'ba za nee  teryali
svoyu cenu. No vo  vsyakom  sluchae  eto  bylo  nepriyatno,  kak  byvaet  inogda
nepriyatna kakaya-nibud' protivnaya meloch', cherez kotoruyu  neobhodimo  perejti.
Odnazhdy, pri sovershenii  vazhnogo  terroristicheskogo  akta,  pri  kotorom  on
nahodilsya  v  kachestve  zapasnogo  metal'shchika,  on  videl  ubituyu  loshad'  s
izorvannym zadom i vypavshimi vnutrennostyami; i eta gryaznaya,  otvratitel'naya,
nenuzhno-neobhodimaya meloch' dala togda  oshchushchenie  v  svoem  rode  dazhe  bolee
nepriyatnoe, chem smert' tovarishcha ot broshennoj bomby.  I  nastol'ko  spokojno,
bestrepetno i dazhe  radostno  predstavlyal  on  sebe  chetverg,  kogda  i  emu
pridetsya, veroyatno, umeret', - nastol'ko predstoyavshaya noch' s prostitutkoj, ¬
zhenshchinoj, kotoraya zanimaetsya lyubov'yu, kak remeslom,  kazalas'  emu  nelepoj,
polnoj   chego-to   bestolkovogo,   voploshcheniem    malen'kogo,    sumburnogo,
gryaznovatogo haosa.
     No drugogo vybora ne bylo. I on uzhe shatalsya ot ustalosti.



     Bylo eshche sovsem rano, kogda on priehal, okolo desyati chasov, no  bol'shaya
belaya zala s zolochenymi stul'yami i zerkalami byla gotova k prinyatiyu  gostej,
i vse ogni  goreli.  Vozle,  fortepiano  s  podnyatoj  kryshkoj  sidel  taper,
molodoj, ochen' prilichnyj chelovek v chernom syurtuke, dom  bil  iz  dorogih,  -
kuril, ostorozhno sbrasyvaya pepel s papirosy, chtoby ne  zapachkat'  plat'e,  i
perebiral noty; i v uglu, blizhnem k polutemnoj  gostinoj,  na  treh  stul'yah
podryad, sideli tri devushki i o chem-to tiho razgovarivali.
     Kogda on voshel s  hozyajkoj,  dve  devushki  vstali,  a  tret'ya  ostalas'
sidet'; i te, kotorye vstali, byli sil'no dekol'tirovany, a na sidevshej bylo
gluhoe chernoe plat'e. I te dve smotreli  na  nego  pryamo,  s  ravnodushnym  i
ustalym vyzovom, a eta otvernulas', i profil' u nee byl prostoj i spokojnyj,
kak u vsyakoj poryadochnoj devushki, kotoraya zadumalas'. |to  ona,  po-vidimomu,
chto-to rasskazyvala podrugam, a te  ee  slushali,  i  teper'  ona  prodolzhala
dumat' o rasskazannom, molcha rasskazyvala dal'she. I. potomu, chto ona molchala
i dumala, i potomu, chto ona ne smotrela na nego, i potomu, chto u nee  tol'ko
odnoj byl vid poryadochnoj zhenshchiny, - on vybral ee. On nikogda ran'she ne byval
v domah terpimosti i ne znal, chto v kazhdom  horosho  postavlennom  dome  est'
odna, dazhe dve takie zhenshchiny: odety oni byvayut v chernoe,  kak  monahini  ili
molodye vdovy, lica u nih blednye, bez rumyan i dazhe strogie; i zadacha  ih  -
davat' illyuziyu poryadochnosti tem, kto ee ishchet. No, kogda oni uhodyat v spal'nyu
s muzhchinami i tam napivayutsya, oni stanovyatsya kak i vse,  inogda  dazhe  huzhe:
chasto skandalyat i kolotyat posudu, inogda plyashut, razdevshis'  golymi,  i  tak
golymi vyskakivayut v zalu, a inogda dazhe b'yut slishkom nazojlivyh muzhchin. |to
kak raz te zhenshchiny, v  kotoryh  vlyublyayutsya  p'yanye  studenty  i  ugovarivayut
nachat' novuyu, chestnuyu zhizn'.
     No on etogo  ne  znal.  I,  kogda  ona  podnyalas'  nehotya  i  hmuro,  s
neudovol'stviem vzglyanula na nego podvedennymi  glazami  i  kak-to  osobenno
rezko mel'knula blednym, matovo-blednym licom, - on eshche raz podumal:  "Kakaya
ona poryadochnaya, odnako!" -  i  pochuvstvoval  oblegchenie.  No,  prodolzhaya  to
vechnoe i neobhodimoe pritvorstvo, kotoroe  dvoilo  ego  zhizn'  i  delalo  ee
pohozheyu na scenu, on kachnulsya kak-to ochen' fatovski na nogah,  s  noskov  na
kabluki, shchelknul  pal'cami  i  skazal  devushke  razvyaznym  golosom  opytnogo
razvratnika:
     - Nu kak, moya cypochka? Pojdem k tebe? a? Gde tut tvoe gnezdyshko?
     - Sejchas? - udivilas' devushka i podnyala brovi.
     On zasmeyalsya igrivo,  otkryv  rovnye,  sploshnye,  krepkie  zuby,  gusto
pokrasnel i otvetil:
     - Konechno. CHego zhe nam teryat' dragocennoe vremya?
     - Tut muzyka budet. Tancevat' budem.
     - No chto takoe tancy, moya prelest'? Pustoe verchenie, lovlya samogo  sebya
za hvost. A muzyku, ya dumayu, i ottuda slyshno?
     Ona posmotrela na nego i ulybnulas':
     - Nemnogo slyshno.
     On nachinal ej nravit'sya. U nego bylo shirokoe,  skulastoe  lico,  splosh'
vybritoe; shcheki i uzkaya poloska  nad  tverdymi,  chetko  obrisovannymi  gubami
slegka sineli, kak eto byvaet u ochen'  chernovolosyh  breyushchihsya  lyudej.  Byli
krasivy i temnye glaza, hotya vo vzglyade ih bylo chto-to slishkom  nepodvizhnoe,
i vorochalis' oni v  svoih  orbitah  medlenno  i  tyazhelo,  tochno  kazhdyj  raz
prohodili ochen' bol'shoe rasstoyanie. No, hotya i brityj i ochen' razvyaznyj,  na
aktera on ne byl pohozh, a skoree na obrusevshego inostranca, na anglichanina.
     - Ty ne nemec? - sprosila devushka.
     - Nemnozhko. Skoree anglichanin. Ty lyubish' anglichan?
     - A kak horosho govorish' po-russki. Sovsem nezametno.
     On vspomnil svoj anglijskij  pasport,  tot  koverkannyj  yazyk,  kotorym
govoril vse poslednee  vremya,  i  to,  chto  teper'  zabyl  pritvorit'sya  kak
sleduet,  i  snova  pokrasnel.  I,  uzhe  nahmurivshis'  neskol'ko,  s   suhoj
delovitost'yu, v kotoroj chuvstvovalos' utomlenie, vzyal devushku pod  lokot'  i
bystro povel.
     - YA russkij, russkij. Nu, kuda idti? Pokazyvaj. Syuda?
     V bol'shom, do polu, zerkale rezko i chetko otrazilas' ih  para:  ona,  v
chernom, blednaya i na rasstoyanii ochen' krasivaya, i on, vysokij, shirokoplechij,
takzhe v chernom i takzhe blednyj. Osobenno bleden kazalsya pod  verhnim  svetom
elektricheskoj lyustry ego upryamyj lob i tverdye vypuklosti shchek; a vmesto glaz
i u nego i u  devushki  byli  chernye,  neskol'ko  tainstvennye,  no  krasivye
provaly. I tak neobychna byla ih chernaya, strogaya para  sredi  belyh  sten,  v
shirokoj, zolochenoj rame zerkala, chto on v izumlenii ostanovilsya  i  podumal:
kak zhenih i nevesta.  Vprochem,  ot  bessonnicy,  veroyatno,  i  ot  ustalosti
soobrazhal on  ploho,  i  mysli  byli  neozhidannye,  nelepye;  potomu  chto  v
sleduyushchuyu minutu, vzglyanuv na chernuyu, stroguyu, traurnuyu paru,. podumal:  kak
na pohoronah. No i to i drugoe bylo odinakovo nepriyatno.
     Po-vidimomu, i devushke peredalos' ego chuvstvo: tak molcha, s  udivleniem
ona razglyadyvala ego i sebya, sebya,  ego;  poprobovala  prishchurit'  glaza,  no
zerkalo ne otvetilo na eto legkoe dvizhenie i vse  tak  zhe  tyazhelo  i  uporno
prodolzhalo vycherchivat' chernuyu zastyvshuyu paru. I pokazalos'  li  eto  devushke
krasivym, ili napomnilo chto-nibud' svoe, nemnogo grustnoe, - ona  ulybnulas'
tiho i slegka pozhala ego tverdo sognutuyu ruku.
     - Kakaya parochka! - skazala  ona  zadumchivo,  i  pochemu-to  srazu  stali
zametnee ee bol'shie cherno-luchistye resnicy s tonko izognutymi koncami.
     No on ne otvetil i reshitel'no  potel  dal'she,  uvlekaya  devushku,  chetko
postukivavshuyu po parketu vysokimi francuzskimi kablukami. Byl  koridor,  kak
vsegda, temnye neglubokie komnatki s otkrytymi dveryami, i "v odnu  komnatku,
na dveri kotoroj bylo napisano nerovnym pocherkom: "Lyuba", - oni voshli.
     - Nu, vot chto, Lyuba,  -  skazal  on,  oglyadyvayas'  i  privychnym  zhestom
potiraya ruki odna o druguyu, kak budto staratel'no myl ih v holodnoj vode:  -
Nadobno vina i eshche chego tam? Fruktov, chto li.
     - Frukty u nas dorogi.
     - |to nichego. A vino vy p'ete?
     On zabylsya i skazal ej "vy", i hotya zametil  eto,  no  popravlyat'sya  ne
stal: bylo chto-to v nedavnem ee pozhatii, posle  chego  ne  hotelos'  govorit'
"ty", lyubeznichat' i pritvoryat'sya. I eto chuvstvo takzhe kak  budto  peredalos'
ej:  ona  pristal'no   vzglyanula   na   nego   i,   pomedliv,   otvetila   s
nereshitel'nost'yu v golose, no ne v smysle proiznosimyh slov:
     - Da, p'yu. Pogodite, ya sejchas. Fruktov ya velyu prinesti tol'ko dve grushi
i dva yabloka. Vam hvatit?
     I ona govorila teper' "vy", i v  tone,  kakim  proiznosila  eto  slovo,
zvuchala vse ta zhe  nereshitel'nost',  legkoe  kolebanie,  vopros.  No  on  ne
obratil  na  eto  vnimaniya  i,  ostavshis'  odin,  prinyalsya  za   bystryj   i
vsestoronnij  osmotr  komnaty.  Poproboval,  kak   zapiraetsya   dver',   ona
zapiralas' horosho, kryuchkom i na klyuch; podoshel k oknu,  raskryl  obe  ramy  -
vysoko, na tret'em etazhe, i vyhodit vo dvor. Smorshchil nos i pokachal  golovoyu.
Potom sdelal opyt nad svetom: dve lampochki,  i  kogda  gasnet  vverhu  odna,
zazhigaetsya drugaya u krovati s krasnym Kolpachkom - kak v prilichnyh otelyah.
     No krovat'!..
     Podnyal vysoko plechi - i  oskalilsya,  delaya  vid,  chto  smeetsya,  no  ne
smeyas', s toj potrebnost'yu dvigat' i igrat'  licom,  kakaya  byvaet  u  lyudej
skrytnyh i pochemu-libo tayashchihsya, kogda oni ostayutsya nakonec odni.
     No krovat'!
     Oboshel ee, potrogal vatnoe steganoe, otkinutoe  odeyalo  i  s  vnezapnym
zhelaniem  sozornichat',  raduyas'  predstoyashchemu  snu,  po-mal'chisheski  skrivil
golovu, vypyatil vpered guby i vytarashchil glaza, vyrazhaya etim  vysshuyu  stepen'
izumleniya. No totchas zhe sdelalsya ser'ezen, sel i  utomlenno  stal  podzhidat'
Lyubu. Hotel dumat' o chetverge, o tom, chto on sejchas v dome terpimosti, uzhe v
dome terpimosti, no mysli ne slushalis', shchetinilis', kololi drug  druga.  |to
nachinal razdrazhat'sya obizhennyj son: takoj myagkij tam, na ulice, teper' on ne
gladil laskovo po licu volosatoj sherstistoj ladon'yu, a  krutil  nogi,  ruki,
rastyagival telo, tochno hotel razorvat' ego. Vdrug nachal zevat',  istovo,  do
slez. Vynul brauning, tri zapasnye obojmy s patronami i so zlost'yu  podul  v
stvol, kak v klyuch, - vse bylo v poryadke i nesterpimo hotelos' spat'.
     Kogda prinesli vino i frukty i prishla zapozdavshaya  pochemu-to  Lyuba,  on
zaper dver' - sperva tol'ko na odin kryuchok, i skazal:
     - Nu vot chto... vy pejte, Lyuba. Pozhalujsta.
     - A vy? - udivilas' devushka i iskosa, bystro vzglyanula na nego.
     - YA potom. YA, vidite li, ya dve nochi kutil i ne spal sovsem, i teper'...
- On strashno zevnul, vyvorachivaya chelyusti.
     - Nu?
     - YA skoro. YA odin tol'ko chasok... YA skoro.  Vy  pejte,  pozhalujsta,  ne
stesnyajtes'. I frukty kushajte. Otchego vy tak malo vzyali?
     - A v zalu mne mozhno pojti? Tam skoro muzyka budet.
     |to bylo neudobno. O nem, o strannom posetitele, kotoryj ulegsya  spat',
nachnut govorit', dogadyvat'sya, eto bylo neudobno. I, legko  sderzhav  zevotu,
kotoraya uzhe svodila chelyusti, poprosil sderzhanno i ser'ezno:
     - Net, Lyuba, ya poproshu vas ostat'sya zdes'. YA, vidite li, ochen' ne lyublyu
spat' v komnate odin. Konechno, eto prihot', no vy izvinite menya...
     - Net, otchego zhe. Raz vy den'gi zaplatili...
     - Da, da, - pokrasnel on v tretij raz. - Konechno. No ne  v  etom  delo.
I... Esli vy hotite... Vy tozhe mozhete lech'. YA  ostavlyu  vam  mesto.  Tol'ko,
pozhalujsta, vy uzh lyagte k stene. Vam eto nichego?
     - Net, ya spat' ne hochu... YA tak posizhu.
     - Pochitajte chto-nibud'.
     - Zdes' knig netu.
     - Hotite segodnyashnyuyu  gazetu?  U  menya  est',  vot.  Tut  est'  koe-chto
interesnoe.
     - Net, ne hochu.
     - Nu, kak hotite, vam vidnee. A ya, esli pozvolite...
     I on zaper dver' dvojnym povorotom klyucha i klyuch polozhil v karman. I  ne
zametil strannogo vzglyada, kakim devushka provozhala ego. I voobshche  ves'  etot
vezhlivyj, pristojnyj razgovor, takoj dikij v  neschastnom  meste,  gde  samyj
vozduh mutno gustel  ot  vinnyh  isparenij  i  rugatel'stv,  -  kazalsya  emu
sovershenno estestvennym, i prostym, i vpolne  ubeditel'nym.  Vse  s  toyu  zhe
vezhlivost'yu, tochno gde-nibud' na lodke, pri katan'e s baryshnyami,  on  slegka
razdvinul borty syurtuka, i sprosil:
     - Vy mne pozvolite snyat' syurtuk?
     Devushka slegka nahmurilas'.
     - Pozhalujsta. Ved' vy... - No ne dogovorila - chto.
     - I zhiletku? Ochen' uzkaya.
     Devushka ne otvetila i nezametno pozhala plechami.
     - Vot zdes' bumazhnik, den'gi. Bud'te dobry, spryach'te ih u sebya.
     - Vy luchshe by otdali v kontoru. U nas vse otdayut v kontoru.
     - Zachem eto? - No vzglyanul na devushku i smushchenno otvel glaza. - Ah, da,
da. Nu, pustyaki kakie.
     - A vy znaete, skol'ko zdes' u vas deneg? A to nekotorye  ne  znayut,  a
potom...
     - Znayu, znayu. I ohota vam...
     N leg, vezhlivo ostaviv odno mesto u steny. I  voshishchennyj  son,  shiroko
ulybnuvshis', prilozhilsya sherstistoj shchekoyu svoeyu k ego shcheke - odnoj, drugoyu  -
obnyal myagko, poshchekotal koleni i blazhenno  zatih,  polozhiv  myagkuyu,  pushistuyu
golovu na ego grud'. On zasmeyalsya.
     - CHego vy smeetes'? - neohotno ulybnulas' devushka.
     - Tak. Horosho ochen'.  Kakie  u  vas  myagkie  podushki!  Teper'  mozhno  i
pogovorit' nemnogo. Otchego vy ne p'ete?
     - A mne mozhno snyat'  koftochku?  Vy  pozvolite?  A  to  sidet'-to  dolgo
pridetsya. - V ee golose zvuchala legkaya usmeshka. No, vstretiv ego  doverchivye
glaza i  predupreditel'noe:  "Konechno,  pozhalujsta!"  -  ser'ezno  i  prosto
poyasnila:
     - U menya korset ochen' tugoj. Na tele rubcy potom ostayutsya.
     - Konechno, konechno, pozhalujsta.
     On slegka otvernulsya i opyat' pokrasnel. I ottogo li, chto bessonnica tak
putala mysli ego, ottogo li, chto v svoi 26 let on byl dejstvitel'no naiven -
i eto "mozhno" pokazalos' emu estestvennym v dome, gde bylo vse  pozvoleno  i
nikto ni u kogo ne prosil razresheniya.
     Slyshno bylo, kak hrustel shelk  i  potreskivali  rasstegivaemye  knopki.
Potom vopros:
     - Vy ne pisatel'?
     - CHto? Pisatel'? Net, ya ne pisatel'. A chto? Vy lyubite pisatelej?
     - Net. Ne lyublyu.
     - Otchego zhe? Oni lyudi... - on sladko i prodolzhitel'no zevnul: -  nichego
sebe.
     - A kak vas zovut?
     Molchanie i sonnyj otvet:
     - Zovite menya I... net, Petrom. Petr.
     I eshche vopros:
     - A kto zhe vy? Kto vy takoj?
     Sprashivala  devushka,  tiho,  no  ostorozhno  i  tverdo,  i  bylo   takoe
vpechatlenie ot ee golosa, budto ona srazu, vsya, pridvinulas' k lezhashchemu.  No
on uzhe ne slyshal ee, on zasypal. Vspyhnula na mgnovenie ugasayushchaya mysl' i  v
odnoj kartine, gde vremya i prostranstvo slilis' v odnu pestruyu grudu  tenej,
mraka i sveta, dvizheniya i pokoya, lyudej i beskonechnyh i beskonechno vertyashchihsya
koles, vychertila vse eti dva dnya i dve nochi beshenoj pogoni. I vdrug vse  eto
zatihlo, potusknelo, provalilos' -  i  v  myagkom  polusvete,  v  glubochajshej
tishine predstavilas' odna iz zal kartinnoj galerei, gde vchera  on  na  celyh
dva chasa nashel pokoj ot  syshchikov.  Budto  sidit  on  na  krasnom  barhatnom,
neobyknovenno myagkom divane i smotrit nepodvizhno na kakuyu-to bol'shuyu  chernuyu
kartinu; i takoj pokoj idet ot etoj staroj, potreskavshejsya  kartiny,  i  tak
otdyhayut glaza, i tak myagko stanovitsya myslyam, chto na neskol'ko  minut,  uzhe
zasypayushchij, on nachal protivit'sya snu, smutno ispugalsya ego, kak neizvestnogo
bespokojstva.
     No zaigrala muzyka v zale, zaprygali  tolkachikami  koroten'kie,  chastye
zvuki s golymi bezvolosymi golovkami, ion podumal: "teper'  mozhno  spat'"  -
srazu krepko usnul. Torzhestvuyushche vzvizgnul milyj, mohnatyj son, obnyal goryacho
- i v glubokom molchanii, zataiv dyhanie, oni poneslis' v prozrachnuyu,  tayushchuyu
glubinu.
     Tak spal on i chas i dva, navznich', v toj vezhlivoj  poze,  kakuyu  prinyal
pered snom; i pravaya ruka ego byla v karmane, gde klyuchi i revol'ver. A  ona,
devushka  s  obnazhennymi  rukami  i  sheej,  sidela  naprotiv,  kurila,   pila
netoroplivo kon'yak  i  glyadela  na  nego  nepodvizhno;  inogda,  chtoby  luchshe
razglyadet', ona vytyagivala tonkuyu, gibkuyu sheyu, i vmeste s etim  dvizheniem  u
koncov gub ee vyrastali dve glubokie, napryazhennye skladki. Verhnyuyu  lampochku
on zabyl pogasit', i pri sil'nom svete ee byl ni molodoj ni staryj, ni chuzhoj
ni blizkij, a ves' kakoj-to neizvestnyj: neizvestnye shcheki, neizvestnyj  nos,
zagnutyj klyuvom, kak u pticy, neizvestnoe rovnoe, krepkoe, sil'noe  dyhanie.
Gustye chernye volosy na golove byli ostrizheny korotko,  po-soldatski;  i  na
levom viske, blizhe k glazu,  byl  nebol'shoj  pobelevshij  shram  ot  kakogo-to
starogo ushiba. Kresta na shee u nego ne bylo.
     Muzyka v zale to  zamirala,  to  vnov'  razrazhalas'  zvukami  klavish  i
skripki, peniem i topotom tancuyushchih nog, a ona vse sidela, kurila papirosy i
razglyadyvala spyashchego. Vnimatel'no, vytyanuv sheyu, rassmotrela ego levuyu  ruku,
lezhavshuyu na grudi: ochen' shirokaya v ladoni, s krupnymi pal'cami  -  na  grudi
ona proizvodila vpechatlenie tyazhesti, chego-to davyashchego bol'no;  i  ostorozhnym
dvizheniem devushka snyala ee i  polozhila  vdol'  tulovishcha  na  krovati.  Potom
vstala bystro i shumno, i  s  siloyu,  tochno  zhelaya  slomat'  rozhok,  pogasila
verhnij svet i zazhgla nizhnij, pod krasnym kolpachkom.
     No on i v etot raz ne poshevelilsya, i vse tem zhe  neizvestnym,  pugayushchim
svoej  nepodvizhnost'yu  i  pokoem  ostalos'   ego   porozovevshee   lico.   I,
otvernuvshis', ohvativ  koleni  golymi,  nezhno  rozoveyushchimi  rukami,  devushka
zakinula  golovu  i  nepodvizhno  ustavilas'  v  potolok  chernymi   provalami
nemigayushchih glaz. I  v  zubah  ee,  stisnutaya  krepko,  zastyla  nedokurennaya
potuhshaya papirosa.



     CHto-to  proizoshlo  neozhidannoe  i  groznoe.  CHto-to  bol'shoe  i  vazhnoe
sluchilos', poka on spal, - on  ponyal  eto  srazu,  eshche  ne  prosnuvshis'  kak
sleduet, pri pervyh  zhe  zvukah  neznakomogo,  hriplogo  golosa,  ponyal  tem
izoshchrennym chut'em opasnosti, kotoroe u nego i ego tovarishchej  sostavlyalo  kak
by osoboe, novoe chuvstvo. Bystro opustil nogi i sel, i uzhe krepko szhal rukoyu
revol'ver, poka glaza ostro i zorko obyskivali rozovyj tuman. I kogda uvidel
ee, vse v toj zhe poze, s prozrachno-rozovymi plechami  i  grud'yu  i  zagadochno
pochernevshimi, nepodvizhnymi glazami, podumal: vydala! Posmotrel  pristal'nee,
peredohnul gluboko i popravilsya: eshche ne vydala, no vydast.
     Ploho!
     Vzdohnul eshche i korotko sprosil:
     - Nu? CHto?
     No ona molchala. Ulybalas'  torzhestvuyushche  i  zlo,  smotrela  na  nego  i
molchala - budto uzhe schitala ego svoim  i,  ne  toropyas',  nikuda  ne  spesha,
hotela nasladit'sya svoeyu vlast'yu.
     - Ty chto skazala sejchas? - povtoril on, nahmurivshis'.
     - CHto ya skazala? Vstavaj, ya skazala, vot  chto.  Budet.  Pospal.  Budet.
Pora i chest' znat'. Tut ne nochlezhka, milen'kij!
     - Zazhgi lampochku! - prikazal on.
     - Ne zazhgu.
     Zazheg  sam.  I  uvidel  pod  belym  svetom  beskonechno  zlye,   chernye,
podvedennye glaza i rot,  szhatyj  nenavist'yu  i  prezreniem.  I  golye  ruki
uvidel. I vsyu ee,  chuzhduyu,  reshitel'nuyu,  na  chto-to  bespovorotno  gotovuyu.
Otvratitel'noj pokazalas' emu eta prostitutka.
     - CHto s toboyu - ty p'yana? - sprosil on ser'ezno i bespokojno i protyanul
ruku k svoemu vysokomu krahmal'nomu  vorotnichku.  No  ona  predupredila  ego
dvizhenie, shvatila vorotnichok i, ne glyadya, brosila kuda-to v ugol, za komod.
     - Ne dam!
     - |to eshche chto? - sderzhanno kriknul on i stisnul ruku tverdym,  krepkim,
kruglym, kak zheleznoe kol'co, pozhatiem, i tonkaya ruka bessil'no rasprosterla
pal'cy.
     - Pusti, bol'no! - skazala  devushka,  i  on  szhal  slabo,  no  ruki  ne
vypustil.
     - Ty smotri!
     - A chto, milen'kij! Zastrelit' menya  hochesh',  da?  |to  chto  u  tebya  v
karmane, - revol'ver? CHto  zhe,  zastreli,  zastreli,  pozhalujsta,  prishel  k
zhenshchine, a sam spat' leg. Pej, govorit, a ya spat' budu.  Strizhenyj,  brityj,
tak nikto, dumaet, ne uznaet. A v  policiyu  hochesh'?  V  policiyu,  milen'kij,
hochesh'?
     Ona zasmeyalas' gromko i veselo - i dejstvitel'no  on  s  uzhasom  uvidel
eto: na ee lice byla dikaya, otchayannaya radost'. Tochno ona shodila s uma. I ot
mysli, chto vse pogiblo  tak  nelepo,  chto  pridetsya  sovershit'  eto  glupoe,
zhestokoe i nenuzhnoe ubijstvo i vse-taki, veroyatno,  pogibnut'  -  stalo  eshche
uzhasnee. Sovsem belyj, no vse eshche s vidu spokojnyj, vse eshche reshitel'nyj,  on
smotrel na nee, sledil za kazhdym dvizheniem i slovom i soobrazhal.
     - Nu? CHto zhe molchish'? YAzyk ot strahu otnyalsya?
     Vzyat' etu gibkuyu zmeinuyu sheyu  i  sdavit';  kriknut'  ona,  konechno,  ne
uspeet. I ne zhalko: pravda, teper', kogda rukoyu on uderzhivaet ee  na  meste,
ona vorochaet golovoj sovershenno po-zmeinomu. Ne zhalko, no tam, vnizu?
     - A ty znaesh', Lyuba, kto ya?
     -  Znayu.  Ty,  -  ona  tverdo  i  neskol'ko  torzhestvenno,  po  slogam,
proiznesla: - ty revolyucioner. Vot kto.
     - A otkuda eto izvestno?
     Ona ulybnulas' nasmeshlivo.
     - Ne v lesu zhivem.
     - Nu, dopustim...
     - To-to dopustim. Da ruku-to ne derzhi. Nad zhenshchinoj vse vy umeete  silu
pokazyvat'. Pusti!
     On  otpustil  ruku  i  sel,  glyadya  na  devushku  s  tyazheloj  i  upornoj
zadumchivost'yu. V skulah u nego chto-to dvigalos', begal  bespokojno  kakoj-to
sharik, no vse lico bylo spokojno, ser'ezno i nemnogo pechal'no. I opyat' on, s
etoj zadumchivost'yu svoej i pechal'yu, stal neizvestnyj i, dolzhno  byt',  ochen'
horoshij.
     - Nu, chto ustavilsya! - grubo kriknula devushka  i  neozhidanno  dlya  sebya
samoj pribavila cinichnoe rugatel'stvo.
     On podnyal udivlenno brovi, no glaz ne otvel,  i  zagovoril  spokojno  i
neskol'ko gluho i chuzhdo, budto s ochen' bol'shogo rasstoyaniya.
     - Vot chto, Lyuba. Konechno, ty mozhesh' predat' menya, i ne odna  ty  mozhesh'
eto sdelat', a vsyakij v etom dome, pochti kazhdyj chelovek  s  ulicy.  Kriknet:
derzhi, hvataj!  -  i  sejchas  zhe  soberutsya  desyatki,  sotni  i  postarayutsya
shvatit', dazhe ubit'. A za chto?  Tol'ko  za  to,  chto  nikomu  ya  ne  sdelal
plohogo, tol'ko za to,  chto  vsyu  moyu  zhizn'  ya  otdal  etim  zhe  lyudyam.  Ty
ponimaesh', chto eto znachit: otdal vsyu zhizn'?
     - Net, ne ponimayu, - rezko otvetila devushka. No slushala vnimatel'no.
     - I odni sdelayut eto po gluposti, drugie po zlobe. Potomu chto, Lyuba, ne
vynosit plohoj horoshego, ne lyubyat dobryh...
     - A za chto ih lyubit'?
     - Ne podumaj. Lyuba, chto ya tak, narochno, hvalyu sebya.  No  posmotri:  chto
takoe moya zhizn', vsya moya zhizn'? S chetyrnadcati let ya treplyus' po tyur'mam. Iz
gimnazii vygnali, iz domu vygnali - roditeli vygnali. Raz chut' ne zastrelili
menya, chudom spassya. I vot, kak podumaesh',  chto  vsyu  zhizn'  tak,  vsyu  zhizn'
tol'ko dlya drugih i nichego dlya sebya. Nichego.
     - A otchego zhe eto ty takoj horoshij? - sprosila devushka  nasmeshlivo;  no
on ser'ezno otvetil:
     - Ne znayu. Rodilsya, dolzhno byt', takoj.
     - A ya vot plohaya rodilas'. A ved' tem zhe mestom na svet shla, kak i  ty,
- golovoyu! Podi zh ty!
     No on kak budto ne slyhal. S  tem  zhe  vzglyadom  vnutr'  sebya,  v  svoe
proshloe, kotoroe teper' v slovah ego vstavalo pered nim samim tak neozhidanno
i prosto geroichnym, on prodolzhal:
     - Ty podumaj: mne dvadcat' shest' let, na viskah u menya uzhe sedina, a  ya
do  sih  por...  -  on  zapnulsya  nemnogo,  no  okonchil  tverdo  i  dazhe   s
nadmennost'yu: - ya do sih por ne znayu zhenshchin. Ponimaesh',  sovsem.  I  tebya  ya
pervuyu vizhu vot tak. I skazhu pravdu, mne nemnogo  stydno  smotret'  na  tvoi
golye ruki.
     Snova otchayanno zaigrala muzyka, i ot topota nog v zale zadrozhal  slegka
pol. I kto-to, p'yanyj, otchayanno gikal, kak budto  gnal  tabun  raz®yarivshihsya
konej. A v ih komnate bylo tiho, i slabo kolyhalsya v rozovom tumane tabachnyj
dym i tayal.
     - Tak vot, Lyuba, kakaya moya zhizn'! - I on  zadumchivo  i  strogo  opustil
glaza,   pokorennyj    vospominaniyami    o    zhizni,    takoj    chistoj    i
muchitel'no-prekrasnoj.
     A ona molchala. Potom vstala  i  nakinula  na  golye  plechi  platok.  No
vstretiv ego udivlennyj i slovno blagodarnyj  vzglyad,  usmehnulas'  i  rezko
sdernula platok, i tak sdelala rubashku, chto odna, prozrachno-rozovaya i nezhnaya
grud' obnazhilas' sovsem. On otvernulsya i slegka pozhal plechami.
     - Pej! - skazala devushka. - Budet lomat'sya.
     - YA ne p'yu sovsem.
     - Ne p'esh'? A ya vot p'yu! - I ona opyat' nehorosho zasmeyalas'.
     - Vot, esli papirosochki u tebya est', ya voz'mu.
     - U menya plohie.
     - A mne vse ravno.
     I kogda bral papirosu, zametil s radost'yu, chto rubashku Lyuba  popravila,
- yavilas' nadezhda, chto vse eshche uladitsya. Kuril on ploho, ne  zatyagivayas',  i
papirosu derzhal, kak zhenshchina, mezhdu dvumya napryazhenno vypryamlennymi pal'cami.
     - Ty i kurit'-to ne umeesh'! - skazala devushka gnevno  i  grubo  vyrvala
papirosku iz ego ruk. - Bros'.
     - Vot ty opyat' serdish'sya...
     - Da, serzhus'.
     - A za chto. Lyuba? Ty podumav: ved' ya, pravda, dve  nochi  ne  spal,  kak
volk begal po gorodu. Nu i vydash' ty menya, nu i zaberut menya - tebe kakaya ot
etogo radost'? Tak ved' ya, Lyuba, zhivoj-to eshche i ne sdamsya...
     On zamolchal.
     - Strelyat' budesh'?
     - Da. Strelyat' budu.
     Muzyka. oborvalas', no tot dikij, obezumevshij ot  vina,  prodolzhal  eshche
gikat'; vidimo, kto-to, shutya ili ser'ezno, zazhimal emu rot rukoyu,  i  skvoz'
pal'cy zvuk proryvalsya eshche bolee otchayannym  i  strashnym.  V  komnatke  pahlo
duhami, ne  to  dushistym,  deshevym  mylom,  i  zapah  byl  gustoj,  vlazhnyj,
razvratnyj; i na odnoj stene, neprikrytye, viseli smyato  i  plosko  kakie-to
yubki i koftochki. I tak vse eto bylo protivno, i tak stranno  bylo  podumat',
chto eto - tozhe zhizn' i takoj  zhizn'yu  lyudi  mogut  zhit'  vsegda,  chto  on  s
nedoumeniem pozhal plechami i eshche raz medlenno oglyanulsya.
     - Kak tut u vas... - skazal on  razdumchivo  i  ostanovilsya  glazami  na
Lyube.
     - Nu? - sprosila ona korotko.
     I, vzglyanuv na nee, kak ona stoyala, on ponyal, chto ee nado  pozhalet';  i
kak tol'ko ponyal, totchas zhe iskrenne pozhalel.
     - Bednaya ty, Lyuba.
     - Nu?
     - Daj ruku.
     I, neskol'ko podcherkivaya svoe otnoshenie k devushke, kak k cheloveku, vzyal
ee ruku i pochtitel'no prilozhil k gubam.
     - |to ty mne?
     - Da, Lyuba, tebe.
     I sovsem tiho, tochno blagodarya ego, devushka proiznesla:
     - Von! Von otsyuda, bolvan!
     On ponyal ne srazu:
     - CHto?
     - Uhodi! Von otsyuda. Von.
     Molcha, krupnymi shagami, ona  proshla  komnatu,  dostala  iz  ugla  belyj
vorotnichok i brosila ego s takim vyrazheniem gadlivosti, tochno byla eto samaya
gryaznaya, zagazhennaya  tryapka.  I  tak  zhe  molcha,  s  vidom  vysokomeriya,  ne
udostaivaya devushki dazhe vzglyadom, on nachal spokojno i medlenno  pristegivat'
vorotnichok; no uzhe v sleduyushchuyu sekundu, vzvizgnuv diko, Lyuba s siloyu udarila
ego po britoj shcheke. Vorotnichok pokatilsya po polu, i sam  on  poshatnulsya,  no
ustoyal na nogah. I, strashno blednyj, pochti sinij, no vse tak zhe molcha, s tem
zhe vidom vysokomeriya i gordelivogo nedoumeniya, ostanovilsya  na  Lyube  svoimi
tyazhelymi, nepodvizhnymi glazami. Ona  dyshala  chasto  i  smotrela  na  nego  s
uzhasom.
     - Nu?! - vydohnula ona.
     On smotrel na nee i molchal. I, sovershenno bezumnaya  ot  etoj  nadmennoj
bezotvetnosti,  uzhasayas',  teryaya  soobrazhenie,  kak  pered  kamennoj  gluhoj
stenoyu, devushka shvatila ego  za  plechi  i  s  siloyu  posadila  na  krovat'.
Naklonilas' blizko, k samomu licu, k samym glazam.
     - Nu chto zhe ty molchish'! CHto zhe ty so mnoj delaesh',  podlec,  podlec  zhe
ty. Ruku poceloval! Hvastat'sya syuda prishel! Krasotu svoyu pokazyvat'! Da  chto
zhe ty so mnoyu delaesh', da neschastnaya zhe ya!
     Ona tryasla ego za plechi, i ee  tonkie  pal'cy,  szhimayas'  i  razzhimayas'
bessoznatel'no, kak u koshki, carapali ego telo skvoz' rubashku.
     - ZHenshchin ne znal, podlec, da? I eto mne smeesh' govorit',  mne,  kotoruyu
vse muzhchiny... vse... Gde zhe u tebya sovest', chto  zhe  ty  so  mnoj  delaesh'!
ZHivoj ne damsya, da! A ya vot mertvaya - ponimaesh', podlec, mertvaya ya. A ya  vot
naplyuyu v tvoe lico... Na... zhivoj! Na, podlec, na! Idi teper', idi!
     S gnevom, kotorogo bol'she ne mog sderzhivat', on otshvyrnul ee ot sebya, i
zatylkom ona udarilas' o stenu. Po-vidimomu, on uzhe ploho soobrazhal,  potomu
chto sleduyushchim takim zhe bystrym i reshitel'nym dvizheniem on vyhvatil revol'ver
- tochno ulybnulsya chej-to chernyj, bezzubyj, provalivshijsya rot. No devushka  ne
videla ni ego oplevannogo, mokrogo,  iskazhennogo  beshenym  gnevom  lica,  ni
chernogo revol'vera. Zakryla ladonyami  glaza,  tochno  vdavlivaya  ih  v  samuyu
glubinu cherepa, ona proshla bystrymi krupnymi shagami i brosilas'  v  postel',
licom vniz. I totchas zhe bezzvuchno zarydala.
     Vyhodilo vse ne to, chego on zhdal;  poluchalas'  bessmyslica,  nelepost',
vylezal svoej myatoj  rozhej  dikij,  p'yanyj,  istericheskij  haos.  Peredernuv
plechami, on spryatal nenuzhnyj revol'ver i prinyalsya hodit' po komnate. Devushka
plakala. Proshelsya eshche i eshche - devushka plakala. Ostanovilsya nad neyu,  ruki  v
karmany,  i  stal  glyadet'.  Lezhala  nichkom  zhenshchina  i  rydala  bezumno,  v
otchayannoj, nesterpimoj muke, kak mogut tol'ko  rydat'  lyudi  nad  poteryannoj
zhizn'yu, nad chem-to bol'shim zhizni, poteryannym navsegda.  Zaostrivshiesya  golye
lopatki to shodilis' pochti vmeste, tochno snizu  pod  grud'  ej  podkladyvali
ogon', goryachie ugol'ya; to razdvigalis' medlenno, slovno ona uhodila kuda-to,
k grudi prizhimala svoyu tosku i gore svoe. A muzyka opyat'  igrala,  i  teper'
igrala ona mazurku, i slyshno bylo, kak shchelkayut ch'i-to  shpory.  Dolzhno  byt',
priehali oficery.
     Takih slez on eshche ne vidal l smutilsya. Vynul zachem-to ruki iz karmana i
tiho skazal:
     - Lyuba!
     Plakala Lyuba.
     - Lyuba, o chem ty, Lyuba!
     Devushka otvetila chto-to, no tak tiho, chto on ne rasslyhal. Sel vozle na
krovat', naklonil strizhenuyu krupnuyu golovu i  polozhil  ruku  na  plechi  -  i
bezumnym trepetom otvetila ruka na drozh' etih zhalkih, golyh zhenskih plech.
     - YA ne slyshu, chto ty govorish'... Lyuba!
     I dalekoe, gluhoe, nalitoe slezami:
     - Podozhdi uhodit'... Tam... priehali oficery. Oni tebya...  mogut...  O,
Gospodi, chto zhe eto takoe!
     Ona bystro sela na krovat' i zamerla, vsplesnuv  rukami,  nepodvizhno  s
uzhasom glyadya v prostranstvo rasshirennymi glazami. |to byl strashnyj vzglyad, i
prodolzhalsya on odno mgnovenie. I opyat' devushka lezhala nichkom  i  plakala.  A
tam ritmichno shchelkali shpory, i  vidimo  chem-to  vozbuzhdennyj  ili  napugannyj
taper staratel'no otbival takty stremitel'noj mazurki.
     - Vypej vody, Lyubochka!.. Nu vypej, vypej. Pozhalujsta...  -  sheptal  on,
naklonivshis'.
     No uho bylo zakryto volosami, i, boyas', chto ona ne slyshit, on ostorozhno
otvel eti chernye,  slegka  v'yushchiesya  pryadi,  sozhzhennye  zavivkoj,  i  otkryl
malen'kuyu, krasnuyu, pylavshuyu rakovinku.
     - Vypej, pozhalujsta, ya proshu tebya.
     - Net, ne hochu. Ne nado. Projdet i tak.
     Ona dejstvitel'no uspokaivalas'. Prekratilis' rydaniya  -  odno,  drugoe
gluhoe,  dlitel'noe  vshlipyvanie,  i  plechi  perestali  drozhat'   i   stali
nepodvizhny i zadumchivy gluboko. I on tihon'ko gladil ee, ot  shei  k  kruzhevu
rubashki, i opyat'.
     - Tebe luchshe, Lyuba?.. Lyubochka?
     Ona ne otvetila, vzdohnula protyazhno i, povernuvshis', bystro  i  korotko
vzglyanula na nego. Potom spustila nogi i sela ryadom,  eshche  raz  vzglyanula  i
pryadyami volos svoih vyterla emu lico, glaza.  Eshche  raz  vzdohnula  i  myagkim
prostym dvizheniem polozhila golovu na plecho, a on tak zhe prosto  obnyal  ee  i
tihon'ko prizhal k sebe. I to, chto pal'cy ego prikasalis' k ee golomu  plechu,
teper' ne smushchalo ego; i tak  dolgo  sideli  oni  i  molchali,  i  nepodvizhno
smotreli pered soboyu ih potemnevshie, srazu okruzhivshiesya glaza. Vzdyhali.
     Vdrug v koridore zazvuchali  golosa,  shagi;  zazveneli  shpory,  myagko  i
delikatno,  kak  eto  byvaet  tol'ko  u  moloden'kih  oficerov,  i  vse  eto
priblizhalos' - i ostanovilos' u ih dveri. On bystro vstal, - a v  dver'  uzhe
stuchal kto-to, sperva pal'cami, potom kulakom, i chej-to zhenskij golos  gluho
krichal:
     - Lyubka, otvori!



     On smotrel na nee i zhdal.
     - Daj platok! - skazala ona ne glyadya i protyanula ruku.  Vyterla  krepko
lico, gromko vysmorkalas', brosila emu na koleni platok i poshla k dveri.  On
smotrel i zhdal. Na hodu Lyuba zakryla elektrichestvo, i srazu stalo tak temno,
chto on uslyhal svoe dyhanie, neskol'ko zatrudnennoe. I pochemu-to  snova  sel
na slabo skripnuvshuyu krovat',
     - Nu, chto tam? CHego nado? - sprosila Lyuba skvoz' dver', ne  otpiraya,  i
golos u nee byl nemnogo nedovol'nyj, no spokojnyj.
     Srazu, perebivaya drug druga, zazvenelo neskol'ko zhenskih golosov. I tak
zhe srazu oni oborvalis',  i  muzhskoj  golos,  kak-to  stranno  pochtitel'nyj,
nastojchivo stal prosit'.
     - Net, ne pojdu.
     Opyat' zazveneli golosa,  i  opyat'  obrezaya  ih,  kak  nozhnicy  obrezayut
razvivshuyusya SHelkovuyu nit', zagovoril muzhskoj golos,  ubeditel'nyj,  molodoj,
za kotorym chuvstvovalis'  belye,  krepkie  zuby  i  usy,  i  shpory  zvyaknuli
otchetlivo, tochno govorivshij klanyalsya. I stranno: Lyuba zasmeyalas'.
     - Net, net, ne pojdu... Da, horosho, ochen' horosho... Nu  i  pust'  zovut
Lyubov', a ya vse-taki ne pojdu.
     Eshche raz  stuk  v  dver',  smeh,  rugatel'stvo,  shchelkan'e  shpor,  i  vse
otodvinulos' ot dveri i pogaslo gde-to v konce koridora. V temnote,  nashchupav
rukoyu ego koleno, Lyuba sela vozle, no golovy na plecho  klast'  ne  stala.  I
korotko poyasnila:
     - Oficery bal ustraivayut. Vseh szyvayut. Budut kotil'on tancevat'.
     - Lyuba, - poprosil on laskovo: - zazhgi, pozhalujsta, ogon'. Ne serdis'.
     Molcha ona vstala i povernula rozhok. I  uzhe  ne  ryadom  s  nim  sela,  a
po-prezhnemu na stul protiv krovati. I lico u nee bylo hmuroe, neprivetlivoe,
no vezhlivoe kak u hozyajki, kotoraya dolzhna vyzhdat'  nepriyatnyj,  zatyanuvshijsya
vizit.
     - Vy ne serdites' na menya, Lyuba?
     - Net. Za chto zhe?
     - YA udivilsya sejchas, kak vy veselo smeyalis'. Kak eto vy mozhete?
     Ona usmehnulas', ne glyadya.
     - Veselo, vot i smeyus'. A vam nel'zya sejchas uhodit'.  Nuzhno  podozhdat',
poka razojdutsya oficery. Oni skoro.
     - Horosho, podozhdu. Spasibo vam, Lyuba.
     Ona opyat' usmehnulas'.
     - |to za chto zhe? Kakoj vy vezhlivyj.
     - Vam eto nravitsya?
     - Ne osobenno. Vy kto po rozhdeniyu?
     - Otec - doktor, voennyj vrach. Ded byl muzhik. My iz staroobryadcev.
     Lyuba s nekotorym interesom vzglyanula na nego.
     - Vot kak! A kresta na shee net.
     - Kresta? - usmehnulsya on. - My krest na spine nesem.
     Devushka nahmurilas' slegka.
     - Vy spat' hoteli. Vy by luchshe legli, chem tak vremya provodit'.
     - Net, ya ne lyagu. YA ne hochu teper' spat'.
     - Kak hotite.
     Bylo dolgoe i nelovkoe molchanie. Lyuba smotrela  vniz  i  sosredotochenno
vertela  na  pal'ce  kolechko;  on  obvodil  glazami  komnatu,   kazhdyj   raz
staratel'no minuya vzglyadom devushku, i  ostanovilsya  na  nedopitoj  malen'koj
ryumke s kon'yakom. I vdrug s neobyknovennoj yasnost'yu, pochti  osyazatel'nost'yu,
emu predstavilos', chto vse eto uzhe bylo: i eta zhelten'kaya ryumka, i imenno  s
kon'yakom, i devushka, vnimatel'no oborachivayushchaya kol'co, i on sam - ne etot, a
kakoj-to drugoj, neskol'ko inoj, neskol'ko osobennyj. I kak raz  tol'ko  chto
konchilas' muzyka, kak i teper', i bylo tihoe pozvyakivanie shpor. Budto on zhil
uzhe kogda-to, kak-to dejstvoval, i dazhe  byl  ochen'  vazhnym  v  etom  smysle
licom, vokrug kotorogo chto-to proishodilo. Strannoe chuvstvo bylo tak sil'no,
chto on ispuganno tryahnul golovoyu;  i  bystro  ono  ischezlo,  no  ne  sovsem:
ostalsya legkij, nesglazhivayushchijsya sled potrevozhennyh vospominanij o tom, chego
ne bylo. I zatem ne raz v techenie etoj neobyknovennoj nochi on lovil sebya  na
tom, chto, glyadya na kakuyu-nibud' veshch' ili lico,  staratel'no  pripominal  ih,
vyzyval ih iz glubokoj t'my proshedshego ili dazhe sovsem nebyvshego.
     Esli by ne znat' navernoe, on skazal by, chto uzhe byl zdes'  odnazhdy,  -
tak minutami nachinalo vse eto kazat'sya znakomym  i  privychnym.  I  eto  bylo
nepriyatno, tak kak slegka otchuzhdalo  ego  ot  sebya  i  ot  svoih  i  stranno
priblizhalo k publichnomu domu s ego dikoj, otvratitel'noj zhizn'yu.
     Molchat' stanovilos' tyazhelo. Sprosil:
     - Otchego vy ne p'ete?
     Ona vzdrognula:
     - CHto?
     - Vy by vypili, Lyuba. Otchego vy ne p'ete?
     - Odna ya ne hochu.
     - K sozhaleniyu, ya ne p'yu.
     - A ya odna ne hochu.
     - YA luchshe grushu s®em.
     - Esh'te. Dlya togo i brali.
     - A vy grushu ne hotite?
     Devushka ne  otvetila  i  otvernulas'.  No  pojmala  na  svoih  golyh  i
prozrachno-rozovyh plechah ego vzglyad n nakinula na nih seryj vyazanyj platok.
     - Holodno chto-to, - skazala ona otryvisto.
     - Da, holodnovato, - soglasilsya on,  hotya  v  malen'koj  komnatke  bylo
zharko. I opyat' stoyalo dolgoe  i  napryazhennoe  molchanie.  Iz  zaly  doneslis'
gromkie, prizyvnye zvuki riturnelya.
     - Tancuyut, - skazal on.
     - Tancuyut, - otvetila ona.
     - Za chto vy. Lyuba, tak rasserdilis' na menya... i udarili menya?
     - Tak nuzhno bylo, vot i udarila. Ne ubila ved', chego zhe  sprashivat'?  -
Ona nehorosho zasmeyalas'.
     Devushka skazala: "tak nuzhno". Smotrela na nego  pryamo  svoimi  chernymi,
okruzhivshimisya glazami,  ulybalas'  bledno  i  reshitel'no  i  govorila:  "tak
nuzhno". I na podborodke u nee byla yamochka. Trudno bylo poverit', chto eta  ee
golova - vot eta zlaya, blednaya golova - minutu nazad lezhala na ego pleche.  I
ee on laskal.
     - Tak vot kak! - skazal on mrachno. Proshelsya neskol'ko raz  po  komnate,
na shag ne dohodya do devushki, i, kogda sel na prezhnee mesto  -  lico  u  nego
bylo chuzhoe, surovoe i neskol'ko nadmennoe. Molchal, smotrel, podnyav brovi  na
potolok, na kotorom igralo svetloe s rozovymi krayami pyatno. CHto-to  polzalo,
malen'koe i chernoe, dolzhno byt', ozhivshaya ot tepla, zapozdalaya, osennyaya muha.
Prosnulas' ona sredi nochi i nichego, naverno,  ne  ponimaet  i  umret  skoro.
Vzdohnul.
     Devushka gromko rassmeyalas'.
     - CHto vas raduet? - holodno vzglyanul on i otvernulsya.
     - Da tak. A ved' vy dejstvitel'no pohozhi na pisatelya. Vy ne obizhaetes'?
On tozhe sperva pozhaleet, a potom nachinaet serdit'sya, otchego ya ne  molyus'  na
nego, kak na ikonu. Takoj obidchivyj. Bud' by on Bogom, ni odnoj lampadki  by
ne prostil... - Ona zasmeyalas'.
     - A otkuda vy znaete pisatelej? Ved' vy nichego ne chitaete.
     - Byvaet odin, - korotko otvetila Lyuba.
     On zadumalsya, ustremiv na devushku nepodvizhnyj, tyazhelyj, kak-to  slishkom
spokojno razglyadyvayushchij vzor. Kak chelovek, provedshij zhizn' v myatezhe, on i  v
devushke  smutno  pochuvstvoval  buntarskuyu  dushu,  i  eto  volnovalo  ego   i
zastavlyalo iskat' i dogadyvat'sya: pochemu imenno na nego obrushilsya ee gnev? I
to, chto ona imela delo s pisatelyami i, veroyatno, razgovarivala s nimi, i to,
chto ona mogla derzhat' sebya inogda tak spokojno i s dostoinstvom, i  govorit'
tak zlo, - nevol'no podnimalo ee  i  ee  udaru  pridavalo  harakter  chego-to
znachitel'no bolee ser'eznogo i vazhnogo,  chem  prostaya  istericheskaya  vspyshka
polup'yanoj i polugoloj prostitutki. I, tol'ko rasserzhennyj, no niskol'ko  ne
oskorblennyj vnachale, - teper', kogda proshlo uzhe stol'ko vremeni,  on  vdrug
minutami nachinal oskorblyat'sya - i ne tol'ko umom.
     - Za chto vy udarili menya, Lyuba? Kogda cheloveka b'yut po licu, to  dolzhny
skazat' emu, za chto? -  povtoril  on  prezhnij  vopros  hmuro  i  nastojchivo.
Upryamstvo i tverdost' kamnya byli  v  ego  vydavshihsya  skulah,  tyazhelom  lbu,
davivshem glaza.
     - Ne znayu, - otvetila Lyuba tak zhe upryamo, no izbegaya ego vzglyada.
     Ne hotela otvechat'. On peredernul plechami i snova s uporstvom  prinyalsya
razglyadyvat' devushku i soobrazhat'. Ego mysl' v obychnoe  vremya  byla  tuga  i
medlenna; no,  potrevozhennaya  odnazhdy,  ona  nachinala  rabotat'  s  siloyu  i
neuklonnost'yu pochti mehanicheskimi, stanovilas' chem-to vrode  gidravlicheskogo
pressa, kotoryj, opuskayas' medlenno, drobit kamni, vygibaet zheleznye  balki,
davit lyudej, esli oni popadut pod nego - ravnodushno, medlenno i neotvratimo.
Ne oglyadyvayas' ni napravo, ni nalevo, ravnodushnyj k sofizmam, poluotvetam  i
namekam, on dvigal svoyu mysl' tyazhelo, dazhe zhestoko - poka ne raspylitsya  ona
ili ne dojdet do togo krajnego, logicheskogo predela, za  kotorym  pustota  i
tajna. Svoej. mysli ot sebya on ne otdelyal, myslil kak-to ves', vsem telom, i
kazhdyj logicheskij vyvod totchas stanovilsya dlya nego i dejstvennym, - kak  eto
byvaet tol'ko u ochen' zdorovyh, neposredstvennyh lyudej, ne sdelavshih eshche  iz
svoej mysli igrushku.
     I teper', vzbudorazhennyj, vybityj iz kolei, pohozhij na bol'shoj parovoz,
kotoryj sredi chernoj nochi  soshel  s  rel'sov  i  prodolzhaet  kakim-to  chudom
prygat' po kochkam i bugram - on iskal dorogi, vo chto by to  ni  stalo  hotel
najti ee. No devushka molchala i, vidimo, vovse ne hotela razgovarivat'.
     - Lyuba! Davajte pogovorim spokojno. Nado zhe...
     - YA ne hochu govorit' spokojno.
     Opyat'!
     - Slushajte, Lyuba. Vy menya udarili, i tak ya etogo ne ostavlyu.
     Devushka usmehnulas'.
     - Da? CHto zhe vy so mnoj sdelaete? K mirovomu pojdete?
     - Net. No ya budu hodit' k vam, poka vy mne ne ob®yasnite.
     - Milosti prosim! Hozyajke dohod.
     - Pridu zavtra. Pridu...
     I vdrug, pochti odnovremenno s mysl'yu, chto ni zavtra, ni poslezavtra emu
prijti nel'zya, - yavilas' dogadka, dazhe uverennost', pochemu devushka postupila
tak. On dazhe poveselel.
     - Ah, tak vot kak! |to vy za  to  udarili  menya,  chto  ya  pozhalel  vas,
oskorbil svoeyu zhalost'yu? Da, glupo vyshlo... Pravda, ya etogo  ne  hotel,  no,
byt' mozhet, eto dejstvitel'no oskorblyaet. Konechno, raz vy takoj zhe  chelovek,
kak i ya...
     - Takoj zhe? - Ona usmehnulas'.
     - Nu, budet. Davajte ruku, pomirimsya.
     Lyuba opyat' slegka poblednela.
     - Vy hotite, chto by ya opyat' vam po rozhe dala?
     - Da ved' ruku, po-tovarishcheski! Po-tovarishcheski!  iskrenne,  dazhe  basom
pochemu-to, voskliknul on.
     No Lyuba vstala i, uzhe otojdya neskol'ko, proiznesla:
     - Znaete chto... Libo vy durak, libo vas dejstvitel'no malo bili!
     Potom vzglyanula na nego i gromko rashohotalas':
     - Nu, ej-bogu zhe, moj pisatel'! Sovershennejshij pisatel'! Da kak zhe  vas
ne bit', golubchik vy moj!
     Po-vidimomu, slovo "pisatel'" bylo dlya nee brannym, i vkladyvala ona  v
nego svoj osobennyj, opredelennyj smysl.  I  uzhe  s  sovershennym,  s  polnym
prezreniem, ne schitayas' s nim, kak s veshch'yu, kak s  beznadezhnym  idiotom  ili
p'yanym, svobodno proshlas' po komnate i kinula vskol'z':
     - A chto, ya tebya bol'no udarila? CHego ty hnychesh' vse?
     On ne otvetil.
     - Pisatel' moj govorit, chto ya bol'no derus'. No,  mozhet,  u  nego  lico
poblagorodnee, a po tvoej muzhickoj hare skol'ko ni hlopaj, ne  pochuvstvuesh'?
Ah, mnogo  narodu  ya  po  morde  bila,  a  nikogo  mne  tak  ne  zhalko,  kak
pisatel'chika moego. Bej, govorit, bej, tak mne  i  nado.  P'yanyj,  slyunyavyj,
bit'-to dazhe protivno. Takaya svoloch'. A ob tvoyu rozhu ya dazhe ruku ushibla.  Na
- celuj ushiblennoe.
     Ona tknula ruku k ego gubam i snova  bystro  zahodila.  Vozbuzhdenie  ee
roslo, i kazalos' minutami, budto ona zadyhaetsya v chem-to goryachem:  potirala
sebe grud', dyshala  shiroko  otkrytym  rtom  i  bessoznatel'no  hvatalas'  za
okonnye drapri. I uzhe dva raza na hodu nalila i vypila  kon'yaku.  Vo  vtoroj
raz on zametil ej ugryumo-voprositel'no:
     - Vy zhe ne hoteli pit' odna?
     - Harakteru net, golubchik, - otvetila ona prosto. - Da i  otravlena  ya,
ne pop'yu nekotoroe vremya, udush'e delaetsya. Ot etogo i podohnu.
     I vdrug, tochno teper' tol'ko zametiv ego, udivlenno  vskinula  glaza  i
zahohotala.
     - A, eto ty! Tut eshche, ne ushel. Posidi, posidi!  -  S  dikim  vyrazheniem
glaz ona sdernula vyazanyj platok, i snova  zarozoveli  ee  plechi  i  tonkie,
nezhnye ruki.
     - I chego-to ya zakutalas'? Tut i tak zharko, a ya... |to  ya  ego  beregla,
kak zhe, nuzhno... Poslushajte, vy by snyali shtany. Tut takovskie, tut mozhno bez
shtanov. Mozhet byt', u vas gryaznye kal'sony, tak ya vam dam svoi. Nichego,  chto
s razrezom? Poslushajte, naden'te! Nu, milen'kij, nu, golubchik, nu,  chto  vam
stoit...
     Ona hohotala i, zahlebyvayas' ot hohota, prosila ego, protyagivala  ruki.
Potom bystro soskol'znula na pol, stala na koleni i, lovya ego ruki, umolyala:
     - Nu, golubchik, nu, milen'kij, ya vam ruchki rasceluyu!..
     On otodvinulsya i s ugryumoj toskoyu skazal:
     - Za chto vy  menya,  Lyuba?  CHto  ya  vam  sdelal?  YA  tak  horosho  k  vam
otnoshus'... Za chto vy menya, za chto? Razve ya obidel  vas?  Nu,  esli  obidel,
prostite. Ved' ya sovsem v etom, vo vseh etih delah... nesvedushch.
     Peredernuv prezritel'no golymi plechami, Lyuba gibko podnyalas' s kolen  i
sela. Dyshala ona trudno.
     - Znachit, ne nadenete? A zhalko, ya by posmotrela.
     On nachal govorit' chto-to, zapnulsya i prodolzhal nereshitel'no, rastyagivaya
slova:
     - Poslushajte, Lyuba... Konechno, ya... vse eto pustyaki. I esli vy uzhe  tak
hotite, to... mozhno potushit' ogon'. Potushite ogon', Lyuba.
     - CHto? - udivilas' devushka i shiroko otkryla glaza.
     - YA hochu skazat', - zatoropilsya on: - chto vy zhenshchina, i ya... Konechno, ya
byl neprav... Vy ne dumajte, chto eto zhalost', Lyuba, net, vovse  net...  YA  i
sam... Potushite ogon', Lyuba.
     Smushchenno ulybnuvshis', on protyanul k nej ruki  s  neuklyuzhej  laskovost'yu
cheloveka, kotoryj nikogda ne  imel"  dela  s  zhenshchinami.  I  uvidel:  scepiv
napryazhenno pal'cy, ona podnesla ih k podborodku i tochno vsya  prevratilis'  v
odno ogromnoe, zaderzhannoe v podnyatoj grudi dyhanie. I  glaza  u  nee  stali
ogromnye, i smotreli oni s uzhasom, s toskoj, s nevynosimym prezreniem.
     - CHto vy, Lyuba? - otshatnulsya on.
     I s holodnym uzhasom, pochti tiho, ona proiznesla, ne razzhimaya pal'cev:
     - Ah, negodyaj! Bozhe moj, kakoj zhe ty negodyaj!
     I, bagrovo-krasnyj ot styda, otvergnutyj,  oskorblennyj  tem,  chto  sam
oskorbil, on topnul nogoyu i brosil v shiroko otkrytye glaza, v ih  bezbrezhnyj
uzhas i tosku, korotkie, grubye slova:
     - Prostitutka! Dryan'! Molchi!
     No ona tiho kachala golovoyu i povtoryala:
     - Bozhe moj! Bozhe moj, kakoj zhe ty negodyaj!
     - Molchi, dryan'! Ty p'yana. Ty s uma soshla. Ty dumaesh',  mne  nuzhno  tvoe
poganoe telo. Ty dumaesh', dlya takoj ya sebya bereg, kak ty. Dryan',  bit'  tebya
nado! - On razmahnulsya rukoyu, chtoby dat' poshchechinu, no ne udaril.
     - Bozhe moj! Bozhe moj!
     - I ih eshche zhaleyut! Istreblyat' ih nado, etu merzost',  etu  merzost'.  I
teh, kto s vami, vsyu etu  svoloch'...  I  eto  obo  mne,  obo  mne  ty  smela
podumat'! - On krepko szhal ee ruki i brosil ee na stul.
     - Horoshij! Da? Horoshij? - hohotala ona v vostorge,  budto  obradovalas'
bezmerno.
     - Da, horoshij! CHestnyj vsyu zhizn'!  CHistyj!  A  ty?  A  kto  ty,  dryan',
zveryuka neschastnaya?
     - Horoshij! - upivalas' ona vostorgom.
     - Da, horoshij. Poslezavtra ya pojdu na smert' dlya lyudej, a ty - a ty? Ty
s palachami moimi spat' budesh'. Zovi syuda svoih oficerov. YA broshu im tebya pod
nogi: berite vashu padal'. Zovi!
     Lyuba medlenno vstala. I kogda on, burno vzvolnovannyj, gordyj, s shiroko
razduvayushchimisya nozdryami, vzglyanul na nee, to vstretil takoj zhe gordyj i  eshche
bolee prezritel'nyj vzglyad. Dazhe zhalost' kak  budto  svetilas'  v  nadmennyh
glazah prostitutki, vdrug chudom podnyavshejsya na stupen' nevidimogo prestola i
ottuda s holodnym i strogim vnimaniem  razglyadyvavshej  u  nog  svoih  chto-to
malen'koe, kriklivoe i zhalkoe. Uzhe ne  smeyalas'  ona,  i  volneniya  ne  bylo
zametno, i glaz nevol'no iskal stupenek, na kotoryh stoit ona, - tak  sverhu
vniz umela glyadet' eta zhenshchina.
     - Ty chto? - sprosil on otstupaya, vse eshche yarostnyj, no uzhe.  poddayushchijsya
vliyaniyu spokojnogo, nadmennogo vzglyada.
     I strogo, s zloveshchej ubeditel'nost'yu, za kotoroj chuvstvovalis' milliony
razdavlennyh zhiznej, i  morya  gor'kih  slez,  i  ognennyj  nepreryvnyj  bunt
vozmushchennoj spravedlivosti - ona sprosila:
     - Kakoe zhe ty imeesh' pravo byt' horoshim, kogda ya - plohaya?
     - CHto? - ne ponyal on srazu, vdrug uzhasnuvshis' propasti, kotoraya u samyh
nog ego raskryla svoj chernyj zev.
     - YA davno tebya zhdala.
     - Ty menya zhdala?
     - Da. Horoshego zhdala. Pyat' let zhdala, mozhet,  bol'she.  Vse  oni,  kakie
prihodili, zhalovalis', chto podlecy oni. Da podlecy oni i est'. Moj  pisatel'
govoril sperva, chto horoshij, a potom soznalsya, chto tozhe podlec. Takih mne ne
nuzhno.
     - CHego zhe tebe nuzhno?
     - Tebya mne nuzhno, milen'kij. Tebya. Da, kak raz takoj. - Ona vnimatel'no
i spokojno oglyadela ego s nog do  golovy  i  utverditel'no  kivnula  blednoj
golovoj. - Da. Spasibo, chto prishel.
     Emu, nichego ne boyavshemusya, vdrug stalo strashno.
     - CHego zhe tebe nado? - povtoril on, otstupaya.
     - Nado bylo horoshego udarit', milen'kij,  nastoyashchego  horoshego.  A  teh
slyuntyaev i bit' ne stoit, ruki tol'ko marat'. Nu vot i udarila, mozhno teper'
i ruchku sebe pocelovat'. Milaya ruchka, horoshego udarila!
     Ona zasmeyalas' i  dejstvitel'no  pogladila  i  trizhdy  pocelovala  svoyu
pravuyu ruku. On diko smotrel na nee, i mysli ego,  takie  medlennye,  teper'
bezhali s otchayannoj bystrotoyu; i uzhe priblizhalos',  slovno  chernaya  tucha,  to
uzhasnoe i nepopravimoe, kak smert'.
     - Ty chto skazala... CHto ty skazala?
     - YA skazala: stydno byt' horoshim. A ty etogo ne znal?
     - Ne znal, - probormotal on, vdrug gluboko zadumavshis' i dazhe kak budto
zabyvshi pro nee. Sel.
     - Nu vot, uznaj.
     Govorila ona spokojno, i tol'ko po tomu, kak hodila pod rubashkoj grud',
zametno bylo glubokoe volnenie, sdushennyj tysyachegolosyj krik.
     - Nu, uznal?
     - CHto? - ochnulsya on.
     - Uznal, govoryu?
     - Pogodi!
     - Pogozhu, milen'kij. Pyat' let  zhdala,  a  teper'  pyat'  minutok  da  ne
pogodit'!
     Ona opustilas' na stul i, tochno v predchuvstvii kakoj-to  neobyknovennoj
radosti, zalomila golye ruki i zakryla glaza:
     - Ah, milen'kij, milen'kij ty moj!..
     - Ty skazala, stydno byt' horoshim?
     - Da, milen'kij, stydno.
     - Tak ved' eto!.. - On v strahe ostanovilsya.
     - To-to i est'. Ispugalsya? Nichego, nichego. |to snachala tol'ko strashno.
     - A potom?
     - Vot ostanesh'sya so mnoyu i uznaesh', chto potom.
     On ne ponyal.
     - Kak ostanus'?
     Udivilas', v svoyu ochered', devushka:
     - Da razve teper', posle etogo, tebe mozhno  kuda-nibud'  idti?  Smotri,
milen'kij, ne obmanyvaj. Ved' ne podlec zhe ty, kak drugie, A horoshij  -  tak
ostanesh'sya, nikuda ne pojdesh'. Nedarom zhe ya tebya zhdala.
     - Ty s uma soshla! - skazal on rezko.
     Ona strogo poglyadela na nego i dazhe pogrozila pal'cem.
     - Nehorosho. Ne govori tak. Raz  prishla  k  tebe  pravda,  poklonis'  ej
nizko, a ne govori: ty s uma soshla. |to  moj  pisatel'  govorit:  ty  s  uma
soshla! - tak na to on i podlec. A ty bud' chestnyj.
     - A vdrug ne ostanus'? - mrachno usmehnulsya on pobelevshimi iskrivlennymi
gubami.
     - Ostanesh'sya! - skazala ona s uverennost'yu. - Kuda  tebe  idti  teper'?
Tebe nekuda idti. Ty chestnyj. U podleca dorog mnogo, a u chestnogo odna.  |to
ya eshche togda ponyala, kak ty mne ruku poceloval. Durak, dumayu, a  chestnyj.  Ty
ne obizhaesh'sya, chto ya durakom  tebya  sochla?  Da  ty  sam  vinovat.  Zachem  ty
nevinnost'  svoyu  mne  predlagal?  Dumal:  dam  ej  nevinnost'  moyu,  ona  i
otstupitsya. Ah, durachok, durachok! Sperva  ya  dazhe  obidelas':  chto  zhe  eto,
dumayu, dazhe za cheloveka ne  schitaet;  a  potom  vizhu,  chto  i  eto  tozhe  ot
horoshesti ot tvoej. I tak ty rasschityval: otdam ej nevinnost' i ottogo,  chto
otdam, stanu ya eshche nevinnee, i poluchitsya u menya  vrode  kak  by  nerazmennyj
rubl'. YA ego nishchemu, a on ko mne nazad. YA ego nishchemu, a  on  ko  mne  nazad.
Net, milen'kij, etot nomer ne projdet.
     - Ne projdet?
     - Ne-e-t, milen'kij, - protyanula ona: - ne na duru napal.  YA  kupcov-to
etih dostatochno nasmotrelas': nagrabit milliony, a potom  dast  celkovyj  na
cerkov' da i dumaet, chto prav. Net, milen'kij, ty mne vsyu  cerkov'  postroj.
Ty mne samoe dorogoe daj, chto  u  tebya  est',  a  to  nevinnost'!  Mozhet,  i
nevinnost'-to  tol'ko  potomu  i  otdaesh',  chto  samomu  ne   nuzhna   stala,
zaplesnevela. Nevesta u tebya est'?
     - Net.
     - A bud' nevesta i zhdi ona tebya zavtra s cvetami, da s poceluyami, da  s
lyubov'yu - otdal by nevinnost' ili net?
     - Ne znayu, - skazal on zadumchivo.
     - Vot to-to i est'. Skazal by: luchshe zhizn'  moyu  voz'mi,  a  chest'  moyu
ostav'! CHto podeshevle, to i otdaesh'. Net, ty mne samoe dorogoe otdaj, takoe,
bez chego sam ne mozhesh' zhit', vot!
     - Da zachem ya otdam? Zachem?
     - Kak zhivem? Da vse zatem zhe, chtoby stydno ne bylo.
     - Lyuba, - voskliknul on v udivlenii: - poslushaj, da ved' ty sama...
     - Horoshaya, hochesh' skazat'? Slyhala i eto. Ot pisatel'chika moego ne  raz
slyhala. Tol'ko eto, milen'kij,  nepravda.  Samaya  ya  nastoyashchaya  devka.  Vot
ostanesh'sya, uznaesh'.
     - Da ne ostanus' zhe ya! - kriknul on skvoz' zuby.
     - Ne krichi, milen'kij. Krikom protiv pravdy nichego ne sdelaesh'.  Pravda
kak smert' - pridet, tak prinimaj, kakaya  ni  na  est'.  S  pravdoj  tyazhelo,
milen'kij, vstretit'sya, po sebe znayu, - i shepotom, glyadya emu pryamo v  glaza,
dobavila: - Bog-to ved' tozhe horoshij!
     - Nu?
     - Bol'she nichego... Sam ponimaj, a ya nichego govorit'  ne  stanu.  Tol'ko
vot uzhe pyat' let, kak v cerkvi ne byla. Vot ona, pravda-to!
     Pravda, kakaya pravda? CHto eto eshche za novyj, neizvestnyj uzhas,  kotorogo
ne znal on ni pered licom smerti, ni pered licom samoj zhizni? Pravda!
     Skulastyj, krepkogolovyj,  znayushchij  tol'ko  "da"  i  "net",  on  sidel,
opershis' golovoyu o ruki, i medlenno perevodil glaza,  budto  s  odnogo  kraya
zhizni do drugogo kraya ee. I raspadalas' zhizn', kak ploho skleennyj  zapertyj
yashchichek, popavshij pod osennij dozhd', i  v  zhalkih  oblomkah  ee  nel'zya  bylo
uznat'  nedavnego  prekrasnogo  celogo,  chistogo  hranilishcha  dushi  ego.   On
vspominal milyh, rodnyh lyudej, s kotorymi on  zhil  vsyu  zhizn'  i  rabotal  v
divnom edinenii radosti i  gorya,  -  i  oni  kazalis'  chuzhimi,  i  zhizn'  ih
neponyatnoj, i rabota ih bessmyslennoj. Tochno  vdrug  vzyal  kto-to  ego  dushu
moshchnymi rukami i  perelomil  ee,  kak  palku  o  zhestkoe  koleno,  i  daleko
razbrosil koncy. Tol'ko neskol'ko chasov on zdes'; tol'ko neskol'ko chasov  on
ottuda, - a kazhetsya,  budto  vsyu  zhizn'  on  zdes',  protiv  etoj  polugoloj
zhenshchiny, slushaet dalekuyu muzyku i tren'kan'e shpor, i ne uhodil nikuda. I  ne
znaet, vverhu on ili vnizu, - znaet tol'ko, chto on protiv, muchitel'no protiv
vsego togo, chto tol'ko chto, eshche segodnya dnem, sostavlyalo  ego  zhizn'  i  ego
dushu. Stydno byt' horoshim.
     Vspomnil knigi po kotorym uchilsya zhit', i ulybnulsya, gor'ko. Knigi!  Vot
ona, kniga - sidit s  golymi  rukami,  s  zakrytymi  glazami,  s  vyrazheniem
blazhenstva na  blednom,  izmuchennom  lice  i  zhdet  terpelivo.  Stydno  byt'
horoshim... I vdrug s toskoyu, s uzhasom, s nevynosimoj bol'yu on  pochuvstvoval,
chto ta zhizn' konchena dlya nego navsegda, chto uzhe ne mozhet  on  byt'  horoshim.
Tol'ko etim i zhiv, chto horoshij, tol'ko  etomu  i  radovalsya,  tol'ko  eto  i
protivopostavlyal i zhizni i smerti, - i etogo net,  i  net  nichego.  T'ma.  I
ostanetsya li on zdes', i vernetsya li on nazad, k svoim  -  u  nego  uzhe  net
svoih. Zachem prishel on v etot proklyatyj dom!  Ostalsya  by  luchshe  na  ulice,
otdalsya by v ruki syshchikam, poshel by v tyur'mu - chto takoe tyur'ma,  v  kotoroj
eshche mozhno, eshche ne stydno byt' horoshim! A teper' - i v tyur'mu pozdno.
     - Ty plachesh'? - sprosila devushka bespokojno.
     - Net! - otvetil on rezko. - YA nikogda ne plachu.
     - I ne nado, milen'kij. |to my, zhenshchiny, mozhem plakat', a  vam  nel'zya.
Esli i vy zaplachete, kto zhe togda otvetit Bogu?
     Da, svoya; vot eta - svoya.
     - Lyuba, - voskliknul on s toskoyu: - chto zhe delat'? CHto zhe delat'!
     - Ostavajsya so mnoyu. So mnoyu ostavajsya - ty ved' moj teper'.
     - A oni?
     Devushka nahmurilas':
     - Kakie eshche oni?
     - Da lyudi, lyudi zhe! - voskliknul on v beshenstve: -  Lyudi,  dlya  kotoryh
rabotal! Ved' ne dlya sebya zhe v samom dele, ne dlya sobstvennogo utesheniya  nes
ya vse eto - k ubijstvu gotovilsya!
     - Ty mne o lyudyah ne  govori!  -  strogo  skazala  devushka,  i  guby  ee
zadrozhali. - Ty mne luchshe o lyudyah ne govori - opyat' drat'sya budu! Slyshish'!
     - Da chto ty? - udivilsya on.
     - CHto  ya  -  sobaka?  I  vse  my  -  sobaki?  Milen'kij,  poosteregis'!
Popryatalsya za lyudej, i budet. Ne pryach'sya ot pravdy, milen'kij, ot nee nikuda
ne spryachesh'sya! A esli lyubish' lyudej, zhaleesh' nashu gor'kuyu bratiyu -  tak  vot,
beri menya. A ya, milen'kij moj, - tebya voz'mu!



     Sidela, zalomiv ruki, vsya v blazhennoj istome, vsya schastlivaya bezumno  -
budto pomeshannaya. Pokachivala golovoyu i, ne otkryvaya blazhenno grezyashchih  glaz,
govorila medlenno, pochti pela:
     - Milen'kij moj! Pit' s toboyu budem. Plakat' s toboyu budem, -  oh,  kak
sladko plakat' budem, milen'kij ty moj. Za vsyu zhizn' naplachusya!  Ostalsya  so
mnoyu, ne ushel. Kak uvidela tebya segodnya v zerkale, tak  srazu  i  metnulosya:
vot on, moj suzhenyj, vot on, moj milen'kij. I ne znayu ya, kto ty, brat li  ty
moj ili zhenih, a ves' rodnoj, ves' blizkij, ves' zhelannen'kij...
     Vspomnil i on etu chernuyu, nemuyu traurnuyu paru v zolotoj rame zerkala  i
svoe togdashnee oshchushchenie: kak na pohoronah, - i vdrug  stalo  tak  nevynosimo
bol'no, takim dikim koshmarom pokazalos' vse, chto on, v toske, dazhe  skripnul
zubami. I, idya mysl'yu dal'she, nazad, vspomnil milyj revol'ver  v  karmane  -
dvuhdnevnuyu pogonyu - ploskuyu dver' bez ruchki, i kak on iskal zvonka,  i  kak
vyshel opuhshij lakej, eshche  ne  uspevshij  natyanut'  fraka,  v  odnoj  sitcevoj
gryaznoj rubashke, i kak on voshel s hozyajkoj v beluyu zalu i uvidel  etih  treh
chuzhih.
     I vse svobodnee emu stanovilos' - i nakonec, yasno stalo, chto  on  takoj
zhe, kak i byl, i sovershenno svoboden, sovershenno svoboden i mozhet idti, kuda
hochet.
     On strogo obvel glazami neznakomuyu komnatu i  surovo,  s  ubezhdennost'yu
cheloveka, kotoryj ochnulsya na mig ot tyazhelogo hmelya  i  vidit  sebya  v  chuzhoj
obstanovke, osudil vse uvidennoe:
     - CHto eto! Kakaya bessmyslica! Kakoj nelepyj son!
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .
     No muzyka igrala. No zhenshchina sidela, zalomiv ruki, smeyalas', bessil'naya
govorit', iznemogayushchaya pod bremenem bezumnogo, nevidannogo schast'ya.  No  eto
ne byl son.
.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .
     - CHto zhe eto? Tak eto - pravda?
     - Pravda, milen'kij! Nerazluchnye my s toboyu.
     |to - pravda. Pravda - vot eti ploskie myatye yubki, visyashchie na  stene  v
svoem golom bezobrazii. Pravda vot eta krovat',  na  kotoroj  tysyachi  p'yanyh
muzhchin bilis' v korchah gnusnogo sladostrastiya. Pravda -  vot  eta  dushistaya,
staraya, vlazhnaya von', kotoraya lipnet k licu  i  ot  kotoroj  protivno  zhit'.
Pravda - eta muzyka i shpory. Pravda - ona, eta zhenshchina s blednym, izmuchennym
licom i zhalko-schastlivoyu Ulybkoj.
     Opyat' on polozhil na ruki tyazheluyu golovu,  smotrel  ispodlob'ya  vzglyadom
volka, kotorogo ne to ubivayut, ne to on sam hochet ubit', i dumal bessvyazno:
     "Tak vot ona, pravda... |to znachit: i zavtra i poslezavtra ne pojdu,  i
vse uznayut, pochemu ya ne poshel, ostalsya  s  devkoyu,  zapil,  i  nazovut  menya
predatelem, trusom, negodyaem. Nekotorye  zastupyatsya,  budut  dogadyvat'sya...
net, luchshe ne nadeyat'sya na eto, luchshe tak. Koncheno, tak koncheno. V  temnotu,
tak v temnotu. A chto dal'she? Ne znayu, temno. Veroyatno, uzhas kakoj-nibud',  -
ved' ya eshche ne umeyu po-ihnemu. Kak stranno: nuzhno uchit'sya byt' plohim. U kogo
zhe? U nee?.. Net, ona ne goditsya, ona sama nichego ne znaet, nu da  ya  sumeyu.
Plohim  nuzhno  byt'  po-nastoyashchemu,  tak,  chtoby...  Oh,  chto-to  bol'shoe  ya
razrushu!.. A potom? A potom, kogda-nibud', pridu k nej, ili v kabak, ili  na
katorgu i skazhu: teper' mne ne stydno, teper' ya ni v chem  ne  vinovat  pered
vami" teper' ya sam takoj zhe, kak vy, gryaznyj, padshij, neschastnyj. Ili  vyjdu
na ploshchad', padshij, i skazhu: smotrite, kakoj ya! Vse u menya  bylo:  i  um,  i
chest', i dostoinstvo, i dazhe strashno podumat' -  bessmertie;  i  vse  eto  ya
brosil pod nogi prostitutke, ot  vsego  otkazalsya  tol'ko  potomu,  chto  ona
plohaya... CHto oni skazhut? Razinut rty, udivyatsya, skazhut - "durak"!  Konechno,
durak. Razve ya vinovat, chto ya horoshij? Pust' i ona, pust'  i  vse  starayutsya
byt' horoshimi... Razdaj imenie neimushchim. No ved' eto imenie i eto Hristos, v
kotorogo ya ne veryu. Ili eshche: kto dushu svoyu polozhit - ne zhizn', a  dushu,  vot
kak ya hochu. No razve sam Hristos  greshil  s  greshnikami,  prelyubodejstvoval,
p'yanstvoval? Net. On tol'ko proshchal ih, lyubil dazhe. Nu, i ya ee lyublyu, proshchayu,
zhaleyu, - zachem zhe samomu? Da, no ved' ona v cerkov' ne hodit. I ya tozhe.  |to
ne Hristos, eto drugoe, eto strashnee".
     - Strashno, Lyuba!
     - Strashno, milen'kij. Strashno cheloveku vstretit'sya s pravdoj.
     "Ona opyat' o pravde. No otchego strashno?  CHego  ya  boyus'?  CHego  ya  mogu
boyat'sya - kogda ya tak hochu? Konechno, boyat'sya nechego. Razve tam, na  ploshchadi,
pered etimi razinutymi rtami, ya  ne  budu  vyshe  ih  vseh?  Golyj,  gryaznyj,
oborvannyj - u menya togda budet uzhasnoe lico - sam otdavshij vse - razve ya ne
budu groznym glashataem vechnoj spravedlivosti, kotoroj dolzhen  podchinit'sya  i
sam Bog inache on ne Bog!"
     - Net strashnogo, Lyuba!
     - Net, milen'kij, est'. Ne boish'sya, i horosho, no ego ne zovi. Ne nado.
     "Tak vot kak ya konchil. Ne etogo ya ozhidal. Ne etogo ya  ozhidal  dlya  moej
molodoj, krasivoj zhizni. Bozhe moj, no ved' eto bezumie, ya s uma  soshel!  Eshche
ne pozdno! Eshche ne pozdno. Eshche mozhno ujti!"
     - Milen'kij ty moj! - bormotala zhenshchina, zalomiv ruki.
     On hmuro vzglyanul na nee. V blazhenno zakrytyh glazah ee, v  bluzhdayushchej,
schastlivoj, bessmyslennoj ulybke byla neutolimaya  zhazhda,  nenasytnyj  golod.
Tochno uzhe sozhrala ona chto-to  ogromnoe  i  sozhret  eshche.  Vzglyanul  hmuro  na
tonkie, nezhnye ruki, na temnye vpadiny v podmyshkah i netoroplivo vstal. I  s
poslednim usiliem spasti chto-to dragocennoe - zhizn' ili rassudok, ili staruyu
dobruyu pravdu - netoroplivo i  ser'ezno  nachal  odevat'sya.  Ne  mozhet  najti
galstuka.
     - Poslushaj, ty ne vidala moego galstuka?
     - Ty kuda? - oglyanulas' zhenshchina.
     Ruki ee upali s golovy, i ona potyanulas' vpered, k nemu.
     - Uhozhu.
     - Uhodish'? - protyazhno povtorila ona. - Uhodish'? Kuda?
     On usmehnulsya ugryumo.
     - Razve mne nekuda idti. K tovarishcham idu.
     - K horoshim? Ty obmanul menya?
     - Da, k horoshim, - opyat' usmehnulsya. Nakonec on odelsya; provel ladonyami
po bokam:
     - Davaj bumazhnik.
     Podala.
     - A chasy?
     Podala. Oni lezhali tut zhe, na stolike.
     - Proshchaj.
     - Ispugalsya?
     Vopros byl spokojnyj, prostoj. On vzglyanul:  stoyala  vysokaya,  strojnaya
zhenshchina, s tonkimi, pochti detskimi  rukami,  ulybalas'  bledno,  pobelevshimi
gubami, i sprashivala:
     - Ispugalsya?
     Kak ona menyalas' stranno: to sil'naya, dazhe strashnaya, to vot kak teper',
pechal'naya i bol'she na devushku pohozha, chem na zhenshchinu. No eto ved' vse ravno.
Sdelal shag k dveri.
     - A ya dumala, chto ty ostanesh'sya.
     - CHto?
     - A ya dumala, chto ostanesh'sya. So mnoyu.
     - Zachem?
     - Klyuch u tebya, v karmane. Da tak: chtoby mne luchshe bylo.
     Uzhe shchelknul zamok.
     - Nu chto zhe. Stupaj. Stupaj k svoim horoshim, a ya...
     ... I vot togda, v etu poslednyuyu minutu, kogda ostavalos' otkryt' dver'
i za neyu vnov' najti tovarishchej, prekrasnuyu zhizn' i geroicheskuyu smert', -  on
sovershil dikij, neponyatnyj  postupok,  pogubivshij  ego  zhizn'.  Bylo  li  to
bezumie, kotoroe ovladevaet inogda tak vnezapno samymi Sil'nymi i spokojnymi
umami, ili dejstvitel'no - pod vizg  p'yanoj  skripki,  v  stenah  publichnogo
doma, pod dikimi charami podvedennyh glaz prostitutki -  on  otkryl  kakuyu-to
poslednyuyu uzhasnuyu pravdu zhizni, svoyu pravdu, kotoroj ne  mogli  i  ne  mogut
ponyat' drugie lyudi. No bylo li bezumiem ili zdorov'em uma, bylo li lozh'yu ili
pravdoj novoe ponimanie ego, - on prinyal ego tverdo i  bespovorotno,  s  toyu
bezuslovnost'yu fakta, kotoraya vsyu prezhnyuyu zhizn' ego vytyanula v  odnu  pryamuyu
ognennuyu liniyu, operila ee, kak strelu.
     Provel medlenno, ochen' medlenno rukami po shchetinistomu  tverdomu  cherepu
i, dazhe ne zakryv dveri, - prosto poshel  i  sel  na  krovati.  SHirokoskulyj,
blednyj, pohozhij s vidu na inostranca, na anglichanina.
     - CHto ty? Zabyl chto-nibud'? - udivilas' zhenshchina: tak teper' ne  ozhidala
ona togo, chto sluchilos'.
     - Net.
     - CHto zhe ty? Pochemu ty ne uhodish'?
     I spokojno, s vyrazheniem kamnya, na kotorom zhizn'  tyazheloj  rukoyu  svoeyu
vysekla novuyu strashnuyu, poslednyuyu zapoved', on skazal:
     - YA ne hochu byt' horoshim.
     Ona zhdala, ne smeya verit', - vdrug uzhasnuvshayasya  tomu,  chego  iskala  i
zhazhdala tak dolgo. Stala na koleni. I, slegka  ulybnuvshis',  uzhe  po-novomu,
po-strashnomu vozvyshayas' nad nej, on polozhil ruku ej na golovu i povtoril:
     - YA ne hochu byt' horoshim.
     I  radostno  zasuetilas'  zhenshchina.  Ona  razdevala  ego  kak   rebenka,
rasshnurovyvala botinki, putayas' v uzlah, gladila ego po golove, po  kolenyam,
i ne smeyalas' dazhe tak polno bylo ee serdce. Vdrug vzglyanula na ego  lico  i
ispugalas':
     - Kakoj ty blednyj! Pej, pej skoree. Tebe trudno, Petechka?
     - Menya zovut Aleksej.
     - Vse ravno. Hochesh', ya nal'yu tebe v stakan? Tol'ko smotri, ne obozhgis',
s neprivychki trudno iz stakana.
     I, raskryv rot, smotrela, poka on pil medlennymi,  slegka  neuverennymi
glotkami. Zakashlyalsya.
     - |to nichego, nichego. Ty horosho budesh' pit', eto srazu  vidno.  Molodec
zhe ty u menya! Do chego zhe ya rada!
     Zavizzhav, ona vsprygnula na nego i  stala  dushit'  korotkimi,  krepkimi
poceluyami, na kotorye on ne uspeval otvechat'. Smeshno: chuzhaya, a  tak  celuet!
Krepko szhal ee rukami, vdrug lishiv ee  vozmozhnosti  dvigat'sya,  i  nekotoroe
vremya molcha, sam ne dvigayas', derzhal tak, tochno ispytyval silu  pokoya,  silu
zhenshchiny - silu svoyu. I zhenshchina pokorno i radostno nemela v ego rukah.
     - Nu, ladno! - skazal on i vzdohnul nezametno.
     I vnov' metalas' zhenshchina, gorya v dikoj radosti svoej, kak v ogne. I tak
napolnila svoimi dvizheniyami komnatku, kak budto ne odna, a  neskol'ko  takih
polubezumnyh  zhenshchin  govorilo,  dvigalos',  hodilo,  celovalo.  Poila   ego
kon'yakom i pila sama. Vdrug spohvatilas' i dazhe vsplesnula rukami.
     - A revol'ver! A revol'ver-to my i zabyli! Davaj, davaj  skoree,  nuzhno
ego otnesti v kontoru.
     - Zachem?
     - Nu ego, boyus' ya etih veshchej. A vdrug vystrelit?
     On usmehnulsya i povtoril:
     - A vdrug vystrelit? Da. A vdrug vystrelit!
     Vynul  revol'ver  i  neskol'ko  medlenno,  tochno  meryaya  rukoyu  tyazhest'
spokojnogo, poslushnogo oruzhiya, peredal ego devushke. Dostal i obojmy.
     - Nesi.
     I kogda ostalsya odin, bez revol'vera, kotoryj  nosil  stol'ko?  let,  s
poluotkrytoj dver'yu, v kotoruyu neslis' izdali  chuzhie,  neznakomye  golosa  i
tihoe pozvyakivanie shpor, - pochuvstvoval  on  vsyu  gromadu  bremeni,  kotoroe
vzvalil na plechi svoi. Tiho proshelsya po komnate i, obratis' licom v storonu,
gde dolzhny byli nahodit'sya te, proiznes:
     - Nu?
     I zastyl, slozhiv ruki na grudi, obrativ glaza  v  storonu,  gde  dolzhny
byli nahodit'sya te. I bylo v  etom  koroten'kom  slove  mnogo:  i  poslednee
proshchanie, i gluhoj vyzov, i bespovorotnaya, zlaya reshimost' borot'sya so vsemi,
dazhe so svoimi, i nemnogo, sovsem nemnogo tihoj zhaloby.
     Vse tak zhe stoyal on, kogda  pribezhala  Lyuba  i  s  poroga  vzvolnovanno
zagovorila:
     - Milen'kij, ty ne rasserdish'sya? Ne serdis',  ya  podrug  syuda  pozvala.
Tak. nekotoryh. Nichego? Ponimaesh': ochen' mne zahotelos'  im  tebya  pokazat',
suzhenogo moego, milen'kogo moego. Nichego? Oni slavnye,  ih  nynche  nikto  ne
vzyal, i oni odni tam. A oficery po komnatam razoshlis'. A odin oficerik videl
tvoj revol'ver  i  pohvalil:  ochen'  horoshij,  govorit.  Nichego?  Milen'kij,
nichego? - dushila ego devushka korotkimi, bystrymi, krepkimi poceluyami.
     A te uzhe vhodili, povizgivaya, zhemanyas', i chinno  sadilis'  ryadom,  odna
vozle  drugoj.  Ih  bylo  pyat'  ili  shest'  samyh  nekrasivyh  ili   staryh,
nakrashennyh, s podvedennymi glazami, s volosami, navesom nachesannymi na lob.
Nekotorye delali vid, chto stydyatsya, i hihikali,  drugie  spokojno  i  prosto
ozhidali kon'yaku i glyadeli na nego ser'ezno, protyagivali ruku i  zdorovalis',
vhodya. Po-vidimomu, oni uzhe lozhilis' spat', potomu chto  vse  byli  v  legkih
kapotah, a odna, chrezvychajno tolstaya, lenivaya i ravnodushnaya, prishla  dazhe  v
odnoj yubke, s golymi, neveroyatno tolstymi rukami i zhirnoyu, slovno  raspuhsheyu
grud'yu. |ta tolstaya i eshche odna so zlym, ptich'im  starym  licom,  na  kotorom
belila lezhali, kak gryaznaya  shtukaturka  na  stene,  byli  sovershenno  p'yany,
ostal'nye zhe sil'no navesele. I vse eto polugoloe,  otkrovennoe,  hihikayushchee
okruzhilo ego, i srazu  nesterpimo  zapahlo  telom,  porterom,  vse  temi  zhe
vlazhnymi, myl'nymi duhami. Pribezhal s kon'yakom i porterom lakej v  obtyanutom
kurguzom frake, i vse devicy horom vstretili ego:
     - Markusha! Milyj Markusha! Markusha!
     Po-vidimomu, eto bylo v  obychae  -  vstrechat'  ego  takimi  vozglasami,
potomu chto dazhe i tolstaya, p'yanaya, lenivo progudela:
     - Markusha!
     I vse eto bylo neobyknovenno. Pili, chokalis', govorili vse  srazu  i  o
chem-to svoem. Zlaya, s ptich'im licom, razdrazhenno i kriklivo  rasskazyvala  o
goste, kotoryj bral ee na vremya i  s  kotorym  u  nee  chto-to  vyshlo.  CHasto
vvertyvali ulichnye  rugatel'stva,  no  proiznosili  ih  ne  ravnodushno,  kak
muzhchiny, a vsegda s  osobennoj  edkost'yu,  s  nekotorym  vyzovom;  vse  veshchi
nazyvali svoimi imenami.
     Na nego vnachale obrashchali vnimaniya malo, da i sam  on  uporno  molchal  i
vyglyadyval. Schastlivaya Lyuba sidela  ochen'  tiho  ryadom  s  nim  na  posteli,
obnimaya ego rukoyu za sheyu, sama pila nemnogo, no emu postoyanno  podlivala.  I
chasto v samoe uho sheptala:
     - Milen'kij!
     Pil on mnogo, no ne hmelel, a chto-to  drugoe  proishodilo  v  nem,  chto
proizvodit neredko v lyudyah tainstvennyj i sil'nyj alkogol'. Budto - poka  on
pil i molchal vnutri ego proishodila ogromnaya razrushitel'naya rabota,  bystraya
i gluhaya. Kak budto vse, chto on uznal v techenie zhizni, polyubil i  peredumal,
razgovory s tovarishchami, knigi, opasnaya i zavlekatel'naya  rabota  -  besshumno
sgoralo, unichtozhalos' bessledno, no sam on ot etogo ne razrushalsya, a  kak-to
stranno krep i tverdel. Slovno s kazhdoj  vypitoj  ryumkoj  on  vozvrashchalsya  k
kakomu-to  pervonachalu  svoemu  -  k  dedu,  k  pradedu,  k  tem  stihijnym,
pervobytnym buntaryam, dlya kotoryh bunt byl religiej i religiya - buntom.  Kak
linyuchaya kraska pod  goryachej  vodoj  -  smyvalas'  i  blekla  knizhnaya  chuzhdaya
mudrost', a na mesto ee vstavalo svoe sobstvennoe, dikoe i temnoe, kak golos
samoj chernoj zemli.  I  dikim  prostorom,  bezgranichnost'yu  dremuchih  lesov,
bezbrezhnost'yu polej veyalo ot etoj  poslednej  temnoj  mudrosti  ego;  v  nej
slyshalsya smyatennyj krik kolokolov, v nej videlos' krovavoe zarevo pozharov, i
zvon zheleznyh kandalov, i isstuplennaya molitva, i  sataninskij  hohot  tysyach
ispolinskih glotok - i chernyj kupol neba nad nepokrytoj golovoyu.
     Tak sidel on, shirokoskulyj, blednyj, vdrug takoj rodnoj, takoj  blizkij
vsem etim neschastnym, galdevshim vkrug nego. I v opustoshennoj, vyzhzhennoj dushe
i v razrushennom mire belym ognem rasplavlennoj stali  sverkala  i  svetilas'
yarko odna  ego  raskalennaya  volya.  Eshche  slepaya,  eshche  bescel'naya,  ona  uzhe
vygibalas' zhadno; i v  chuvstve  bezgranichnogo  mogushchestva,  sposobnosti  vse
sozdat' i vse razrushit', spokojno zheleznelo ego telo.
     Vdrug on stuknul kulakom po stolu:
     - Lyubka! Pej!
     I kogda ona, svetlaya i ulybayushchayasya, pokorno  nalila  ryumki,  on  podnyal
svoyu i proiznes:
     - Za nashu bratiyu!
     - Ty za teh? - shepnula Lyuba.
     - Net, za etih. Da nashu bratiyu! Za podlecov, za merzavcev,  za  trusov,
za razdavlennyh zhizn'yu. Za teh, kto umiraet ot sifilisa...
     Devicy rassmeyalis', no tolstaya lenivo popreknula:
     - Nu eto, golubchik, uzhe slishkom.
     - Molchi! - skazala Lyuba, bledneya: - On moj suzhenyj!
     -... Za vseh slepyh  ot  rozhdeniya.  Zryachie!  vykolem  sebe  glaza,  ibo
stydno, - on stuknul kulakom po stoliku: - ibo  stydno  zryachim  smotret'  na
slepyh ot rozhdeniya. Esli nashimi fonarikami ne mozhem osvetit' vsyu  t'mu,  tak
pogasim zhe ogni i vse polezem v t'mu. Esli net raya dlya vseh, to i  dlya  menya
ego ne nado, - eto uzhe ne raj, devicy, a prosto-naprosto svinstvo. Vyp'em za
to, devicy, chtoby vse ogni pogasli. Pej, temnota!
     On slegka pokachnulsya i vypil. Govoril on  neskol'ko  tugo,  no  tverdo,
otchetlivo, s pauzami, vygovarivaya kazhdoe slovo. Nikto ne  ponyal  etoj  dikoj
rechi,  no  vsem  on  ponravilsya  -  ponravilsya  on  sam,  blednyj  i  kak-to
po-osobennomu zloj. Vdrug bystro zagovorila Lyuba, protyagivaya ruki:
     - On moj suzhenyj. On ostanetsya so mnoyu. On byl  chestnyj,  u  nego  est'
tovarishchi, a teper' on ostanetsya so mnoyu.
     - Postupaj k nam, na mesto Markushi, - lenivo skazala tolstaya.
     - Molchi, Man'ka, ya mordu tebe pob'yu!  On  ostanetsya  so  mnoyu.  On  byl
chestnyj.
     - My vse byli chestnye, - skazala zlaya, staraya.
     I drugie podhvatili:
     - YA do chetyreh let byla chestnaya... YA i sejchas chestnaya, ej-bogu!
     Lyuba chut' ne plakala.
     - Molchite, dryani vy etakie. U vas chestnost' otnyali,  a  on  sam  otdal.
Vzyal i otdal: na moyu chestnost'! Ne hochu ya chestnosti! Vy vse tut... a on  eshche
nevinnen'kij...
     Ona vshlipnula  -  i  vse  razrazilos'  hohotom.  Hohotali,  kak  mogut
hohotat' tol'ko p'yanye, so vseyu  bezuderzhnost'yu  ih  chuvstv;  hohotali,  kak
mozhno tol'ko  hohotat'  v  malen'koj  komnatke,  gde  vozduh  uzhe  nasytilsya
zvukami, uzhe ne prinimaet ih i gulko vybrasyvaet nazad, oglushaya. Plakali  ot
smeha, valilis' drug na druga, stonali; tonen'kim goloskom kudahtala tolstaya
i bessil'no padala so stula; nakonec, glyadya na nih, zalilsya hohotom on  sam.
Tochno ves' sataninskij mir sobralsya syuda, chtoby hohotom provodit'  v  mogilu
malen'kuyu, nevinnen'kuyu chestnost', i hohotala tiho sama  umershaya  chestnost'.
Ne smeyalas' tol'ko Lyuba. Drozha  ot  vozmushcheniya,  ona  lomala  ruki,  krichala
chto-to i nakonec brosilas' bit' kulakami tolstuyu,  i  ta  ele-ele  bessil'no
otvodila ee golymi, kruglymi, kak brevna, rukami.
     - Budet, - krichal on, no oni ne slyhali. Nakonec ponemnogu stihli.
     - Budet! - eshche raz kriknul on. - Stojte. YA vam eshche shtuchku pokazhu.
     - Ostav' ih! - govorila Lyuba, vytiraya kulakom slezy.  -  Ih  vseh  nado
vygnat'!
     - Ispugalas'? - povernul on lico, eshche drozhashchee ot hohota.  -  CHestnosti
zahotelos'? Glupaya, - tebe vse vremya tol'ko ee i hochetsya! Ostav' menya!
     I, ne obrashchaya bol'she na nee vnimaniya, on obernulsya k tem, vstal, vysoko
podnyal ruki:
     - Slushajte. Pogodite. YA sejchas vam pokazhu. Smotrite syuda, na moi ruki.
     I, nastroennye veselo i lyubopytno, oni smotreli pa ego ruki i poslushno,
kak deti, zhdali, razinuv rty.
     - Vot, - on potryas rukami: - ya derzhu v rukah moyu zhizn'. Vidite?
     - Vidim! Dal'she!
     - Ona byla prekrasna, moya zhizn'.  Ona  byla  chista.  i  prelestna,  moya
zhizn'. Ona byla, znaete, kak te krasivye vazy iz farfora. I vot  glyadite:  ya
brosayu ee!
     On opustil ruki pochti so stonom, i vse glaza obratilis' na  zemlyu,  kak
budto tam dejstvitel'no lezhalo chto-to hrupkoe i nezhnoe, razbitoe na kuski  -
prekrasnaya chelovecheskaya zhizn'.
     - Topchite zhe ee, devki! Topchite, chtoby kusochka ne ostalos'! - topnul on
nogoj.
     I, kak deti, kotorye raduyutsya novoj shalosti, oni vse s vizgom i hohotom
vskochili i nachali toptat' to mesto,  gde  nevidimo  lezhala  razbitaya  nezhnaya
farforovaya vaza - prekrasnaya chelovecheskaya zhizn'. I postepenno  ovladela  imi
yarost'. Smolk hohot i vizg. Tol'ko tyazheloe dyhanie, gustoj sap i topot  nog,
yarostnyj, besposhchadnyj, neukrotimyj.
     Kak oskorblennaya carica, cherez plecho, glyadela na  nego  Lyuba  yarostnymi
glazami i vdrug, tochno ponyav, tochno obezumev, - s radostnym stonom brosilas'
v  seredinu  tolkushchihsya  zhenshchin  i  bystro  zatopana  nogami.  Esli  by   ne
ser'eznost' p'yanyh lic, esli by ne yarostnost' potusknevshih  glaz,  ne  zloba
iskazhennyh, iskrivlennyh  rtov,  mozhno  bylo  by  podumat',  chto  eto  novyj
osobennyj tanec bez muzyki i bez ritma.
     I, scepiv pal'cami tverdyj, shchetinistyj cherep spokojno i ugryumo  smotrel
on.

                         --------------------------

     Govorili v temnote dva golosa.
     Golos Lyuby, blizkij, vnimatel'nyj, chutkij, s legkimi notkami osobennogo
straha, kakim byvaet vsegda golos zhenshchiny  v  temnote,  -  i  ego,  tverdyj,
spokojnyj, dalekij. Slova on vygovarival slishkom tverdo, slishkom otchetlivo -
i tol'ko v etom chuvstvovalsya eshche ne sovsem proshedshij hmel'.
     - U tebya glaza otkryty? - sprashivala zhenshchina.
     - Otkryty.
     - Ty dumaesh' o chem-nibud'?
     - Dumayu.
     Molchanie i temnota, i snova vnimatel'nyj, storozhkij zhenskij golos:
     - Rasskazhi mne eshche o tvoih tovarishchah. Ty mozhesh'?
     - Otchego zhe? Oni byli...
     On govoril "byli", - kak zhivye govoryat o mertvyh, ili kak  mertvyj  mog
by skazat' o zhivom. I rasskazyval spokojno, pochti ravnodushno, s  pohoronnymi
otzvukami medi v rovno tekushchem  golose,  kak  starik,  kotoryj  rasskazyvaet
detyam geroicheskuyu skazku o davno minuvshih godah. I v  temnote,  bespredel'no
razdvinuvshej granicy komnaty,  vstavala  pered  zacharovannymi  glazami  Lyuby
krohotnaya  gorstochka  lyudej,  strashno  molodyh,  lishennyh  materi  i   otca,
beznadezhno vrazhdebnyh i tomu miru, s kotorym boryutsya, i tomu  -  za  kotoryj
boryutsya oni. Ushedshie mechtoyu v dalekoe budushchee, k lyudyam-brat'yam, kotorye  eshche
ne rodilis', svoyu  korotkuyu  zhizn'  oni  prohodyat  blednymi,  okrovavlennymi
tenyami, prizrakami, kotorymi lyudi pugayut drug druga.  I  bezumno-korotka  ih
zhizn': kazhdogo iz nih zhdet viselica, ili katorga, ili  sumasshestvie;  bol'she
nechego zhdat', - katorga, viselica, sumasshestvie. I est' sredi nih zhenshchiny...
     Lyuba ohnula i pripodnyalas' na loktyah:
     - ZHenshchiny! CHto ty govorish', milen'kij!
     - Moloden'kie, nezhnye devushki, pochti  podrostki,  muzhestvenno  i  smelo
idut oni po stopam muzhchin i gibnut...
     - Gibnut. Gospodi!
     Lyuba vshlipnula i prizhalas' k ego plechu.
     - CHto, - rastrogalas'?
     - Nichego, milen'kij, ya tak. Rasskazyvaj! Rasskazyvaj!
     I on rasskazyval dal'she. I udivitel'noe delo: led prevrashchalsya v  ogon',
v pohoronnyh otzvukah ego proshchal'noj rechi dlya devushki s  otkrytymi  goryashchimi
glazami vdrug zazvuchal blagovest  novoj,  radostnoj,  moguchej  zhizni.  Slezy
bystro nakipali na ee glazah i sohli, slovno na ogne; vzvolnovannaya myatezhno,
ona zhadno slushala, i kazhdoe tyazheloe slovo, kak  molot  po  goryachemu  zhelezu,
kovalo v nej novuyu zvonkuyu dushu. Ravnomerno opuskalsya molot, i  vse  zvonchee
stanovilas' dusha, - i vdrug v dushnom smrade komnaty gromko prozvuchal  novyj,
neznakomyj golos - golos cheloveka:
     - Milyj! Ved' ya tozhe zhenshchina!
     - CHego zhe ty hochesh'?
     - Ved' ya tozhe mogu pojti k nim!
     On molchal. I vdrug v molchanii svoem, v tom, chto on  byl  ih  tovarishchem,
zhil vmeste s nimi - pokazalsya ej takim osobennym i vazhnym, chto dazhe  nelovko
stalo lezhat' s nim, tak prosto, ryadom i obnimat' ego. Otodvinulas' nemnogo i
ruku polozhila  legko,  tak,  chtoby  prikosnovenie  chuvstvovalos'  kak  mozhno
men'she. I, zabyvaya svoyu nenavist' k horoshim, vse  slezy  svoi  i  proklyatiya,
dolgie gody nenarushaemogo  odinochestva  v  vertepe,  pokorennaya  krasotoyu  i
samootrecheniem ihnej zhizni - vzvolnovalas' do kraski v lice, pochti do  slez,
ot strashnoj mysli, chto te mogut ee ne prinyat'.
     - Milyj! A oni primut menya? Gospodi, chto eto takoe? Kak ty dumaesh', kak
ty dumaesh', oni primut menya, oni ne pobrezguyut? Oni ne skazhut: tebe  nel'zya,
ty gryaznaya, ty soboyu torgovala? Nu, skazhi!
     Molchanie i otvet, nesushchij radost':
     - Primut. Otchego zhe?
     - Milen'kij ty moj! Kakie zhe oni...
     - Horoshie, - dobavil muzhskoj  golos,  slovno  postavil  tupuyu,  krugluyu
tochku. I radostno, s trogatel'nym doveriem devushka povtorila:
     - Da. Horoshie.
     I tak svetla byla ee ulybka, chto, kazalos', ulybnulas' sama temnota,  i
kakie-to zvezdochki zabegali  goluben'kie,  malen'kie  tochechki.  Prihodila  k
zhenshchine novaya pravda, no ne strah, a radost' nesla s soboyu.
     I robkij prosyashchij golos:
     - Tak pojdem k nim, milyj! Ty otvedesh' menya, ne postydish'sya, chto privel
takuyu? Ved' oni pojmut, kak ty syuda popal. Na  samom  dele  -  za  chelovekom
gonyatsya, kuda emu devat'sya.  Tut  ne  tol'ko  chto,  -  tut  v  pomojnuyu  yamu
polezesh'. I ya... i ya... ya uzhe postarayus'. CHto zhe ty molchish'?
     Ugryumoe molchanie, v kotorom slyshno bienie dvuh serdec  -  odno  chastoe,
toroplivoe, trevozhnoe - i tverdye, redkie, stranno redkie udary drugogo.
     - Tebe stydno privesti takuyu?
     Ugryumoe, dlitel'noe molchanie i otvet, ot  kotorogo  poveyalo  holodom  i
nepreklonnost'yu zhestkogo kamnya.
     - YA ne pojdu. YA ne hochu byt' horoshim.
     Molchanie.
     - Oni gospoda, - kak-to stranno i odinoko prozvuchal ego golos.
     - Kto? - gluho sprosila devushka.
     - Te, prezhnie.
     I opyat' dlitel'noe molchanie - tochno otkuda-to sverhu sorvalas' ptica  i
padaet, besshumno krutyas' v  vozduhe  myagkimi  kryl'yami,  i  nikak  ne  mozhet
dostich' zemli,  chtoby  razbit'sya  o  nee  i  lech'  spokojno.  V  temnote  on
pochuvstvoval,  kak  Lyuba  molcha  i  ostorozhno,  starayas'  kak  mozhno  men'she
kasat'sya, perebralas' cherez nego i stala vozit'sya s chem-to.
     - Ty chto?
     - YA ne hochu lezhat' tak. Hochu odet'sya.
     Dolzhno byt', odelas' i sela, potomu chto legon'ko skripnul stul. I stalo
tak tiho, kak budto  v  komnate  ne  bylo  nikogo.  I  dolgo  bylo  tiho;  i
spokojnyj, ser'eznyj golos skazal:
     - Tam, Lyuba, na stole ostalsya, kazhetsya, eshche  kon'yak.  Vypej  ryumochku  i
lozhis'.



     Uzhe sovsem rassvetalo, i v dome bylo tiho, kak vo vsyakom dome, -  kogda
yavilas' policiya. Posle  dolgih  somnenij  i  kolebanij,  boyazni  skandala  i
otvetstvennosti - v policejskij uchastok byl poslan  Markusha  s  podrobnym  i
tochnym dokladom o strannom posetitele i dazhe s ego revol'verom  i  zapasnymi
obojmami. I tam srazu dogadalis', kto eto. Uzhe tri dnya policiya bredila im  i
chuvstvovala ego tut, vozle; i poslednie sledy ego teryalis' kak raz v  -  nom
pereulke. Dazhe predpolozhen byl na odno vremya obhod vseh publichnyh  domov  na
uchastke, no kto-to otyskal novyj lozhnyj put', i tuda napravilis'  poiski,  i
pro dom zabyli.
     Zatreshchal trevozhno telefon, i uzhe cherez polchasa v  oktyabr'skom  holodke,
sdiraya podoshvami inej, po  pustym  ulicam  dvigalas'  molcha  ogromnaya  tolpa
gorodovyh  i  syshchikov.  Vperedi,   vsem   telom   chuvstvuya   svoyu   zloveshchuyu
vybroshennost' vpered, shel uchastkovyj pristav, ochen' vysokij, pozhiloj chelovek
v shirokom, kak meshok, formennom  pal'to.  On  zeval,  zakryvaya  krasnovatyj,
otvislyj nos v sedeyushchih usah, i dumal  s  holodnoj  toskoyu,  chto  nado  bylo
podozhdat' soldat, chto bessmyslenno idti na takogo  cheloveka  bez  soldat,  s
odnimi sonnymi, neuklyuzhimi gorodovymi, ne umeyushchimi strelyat'. I uzhe neskol'ko
raz  myslenno  nazval  sebya  "zhertvoyu  dolga"  i   kazhdyj   raz   pri   etom
prodolzhitel'no i tyazhelo zeval.
     |to byl vsegda slegka p'yanyj, staryj pristav,  razvrashchennyj  publichnymi
domami, kotorye nahodilis' v ego uchastke i platili  emu  bol'shie  den'gi  za
svoe sushchestvovanie; i. umirat' emu vovse  ne  hotelos'.  Kogda  ego  podnyali
nynche s posteli, on dolgo perekladyval svoj revol'ver iz odnoj potnoj ladoni
v druguyu, i, hotya vremeni bylo malo, zachem-to velel pochistit' syurtuk,  tochno
sobiralsya na smotr. Eshche nakanune v uchastke, sredi  svoih,  veli  razgovor  o
nem, o kotorom bredila eti dni vsya policiya, i pristav  s  cinizmom  starogo,
p'yanogo, svoego cheloveka nazyval  ego  geroem,  a  sebya  staroj  policejskoj
shchlyuhoj. I kogda pomoshchniki hohotali, ser'ezno uveryal, chto takie  geroi  nuzhny
hotya by dlya togo, chtoby ih veshat':
     - Veshaesh' - i emu priyatno i tebe priyatno. Emu potomu, chti idet pryamo  v
carstvie nebesnoe, a mne, kak udostoverenie, chto est' eshche hrabrye  lyudi,  ne
perevelis'. CHego zuby skalite, - verno-s!
     Pravda, on i sam smeyalsya pri etom, tak kak davno  pozabyl,  gde  v  ego
slovah pravda, a gde lozh', to,  chto  tabachnym  dymom  obvolakivalo  vsyu  ego
besputnuyu, p'yanuyu zhizn'. No segodnya - v oktyabr'skom utre,  idya  po  holodnym
ulicam on yasno pochuvstvoval,  chto  vcherashnee  -  lozh',  i  chto  "on"  prosto
negodyaj; i bylo stydno vcherashnih mal'chisheskih slov.
     - Geroj! Kak zhe! Gospodi, da esli on, - iznyval pristav v molitve: - da
esli on, merzavec, poshevel'netsya, ub'yu kak sobaku. Gospodi!
     I opyat' dumal, otchego emu, pristavu, uzhe staromu,  uzhe  podagriku,  tak
hochetsya zhit'? I vdrug dogadalsya: eto ottogo, chto na ulicah  inej.  Obernulsya
nazad i svirepo kriknul:
     - V nogu! Idut, kak barany... s... s...
     A pod pal'to podduvalo, a syurtuk byl shirok,  i  vse  telo  boltalos'  v
odezhde, kak zheltok v boltne - tochno vdrug srazu pohudel on. Ladoni  zhe  ruk,
nesmotrya na holod, byli potnye. Doma okruzhili tak, budto ne  odnogo  spyashchego
cheloveka  sobiralis'  vzyat',  a  sidela  tam  celaya  rota   nepriyatelej;   i
potihon'ku, na cypochkah, probralis'  po  temnomu  koridoru  k  toj  strashnoj
dveri. Byl otchayannyj stuk, krik, truslivye ugrozy zastrelit' skvoz' dver'; i
kogda, pochti  sbivaya  s  nog  polugoluyu  Lyubu,  vorvalis'  druzhnoj  lavoj  v
malen'kuyu komnatku i napolnili ee sapogami, shinelyami, ruzh'yami,  to  uvideli:
on sidel na krovati v odnoj rubashke, spustiv na pol golye,  volosatye  nogi,
sidel i molchal. I ne bylo  ni  bomby,  ni  drugogo  strashnogo.  Byla  tol'ko
obyknovennaya komnata prostitutki, gryaznaya i protivnaya  pri  utrennem  svete,
smyataya shirokaya krovat', razbrosannoe plat'e, zagazhennyj i  zalityj  porterom
stol; i na krovati sidel brityj, skulastyj muzhchina  s  zaspannym,  pripuhshim
licom i volosatymi nogami, i molchal.
     - Ruki vverh! - kriknul iz-za spiny pristav i  krepche  zazhal  v  potnoj
ladoni revol'ver.
     No on ruk ne podnyal i ne otvetil.
     - Obyskat'! - kriknul pristav.
     - Da nichego zh netu! Da ya zhe revol'ver otnesla! Gospodi! - krichala Lyuba,
lyaskaya ot straha zubami.
     I ona byla v odnoj tol'ko smyatoj rubashke, i sredi odetyh v shineli lyudej
oba oni, polugolyj muzhchina i takaya zhe zhenshchina,  vyzyvali  styd,  otvrashchenie,
brezglivuyu zhalost'. Obyskali ego odezhdu, obsharili krovat', zaglyanuli v ugly,
v komod, i ne nashli nichego.
     - Da ya zhe revol'ver otnesla! - tverdila bessmyslenno Lyuba.
     - Molchat', Lyubka! - kriknul pristav.
     On horosho znal devushku, raza dva ili tri nocheval s neyu, i teper'  veril
ej; no tak neozhidan byl etot  schastlivyj  ishod,  chto  hotelos'  ot  radosti
krichat', rasporyazhat'sya, pokazyvat' vlast'.
     - Kak familiya?
     - Ne skazhu. I voobshche na voprosy otvechat' ne budu.
     - Konechno-s,  konechno!  -  ironicheski  otvetil  pristav,  no  neskol'ko
orobel.
     Potom vzglyanul na ego golye, volosatye nogi, na vsyu etu merzost'  -  na
devushku, drozhavshuyu v uglu, i vdrug usomnilsya.
     - Da tot li eto? - otvel on syshchika v storonu. - CHto-to kak budto?..
     Syshchik, pristal'no  vglyadyvavshijsya  v  ego  lico,  utverditel'no  motnul
golovoj.
     - Tot. Borodu tol'ko sbril. Po skulam uznat' mozhno.
     - Skuly razbojnich'i, eto verno...
     - Da i na glaza glyan'te. YA ego po glazam iz tysyachi uznayu.
     - Glaza, da... Pokazhi-ka kartochku.
     On dolgo razglyadyval matovuyu bez retushi kartochku togo, - i  byl  on  na
nej ochen' krasivyj, kak-to osobenno chistyj molodoj chelovek s bol'shoj russkoj
okladistoj borodoyu. Vzglyad byl, pozhaluj, tot zhe,  no  ne  ugryumyj,  a  ochen'
spokojnyj i yasnyj. Skul tol'ko ne bylo zametno.
     - Vidish': skul ne vidat'.
     - Da pod borodoyu zhe. A ezheli proshchupat' glazom...
     - Tak-to ono tak, no tol'ko... Zapoj, chto li, u nego byvaet?
     Vysokij, hudoj syshchik s zheltym licom i reden'koj borodkoj, sam  zapojnyj
p'yanica, pokrovitel'stvenno ulybnulsya:
     - U nih zapoya ne byvaet-s.
     - Sam znayu, chto ne byvaet. No tol'ko... Poslushajte, podoshel pristav:  -
eto vy uchastvovali v ubijstve?.. - On  nazval  pochtitel'no  ochen'  vazhnuyu  i
izvestnuyu familiyu.
     No tot molchal i ulybalsya. I slegka pokachival odnoj  volosatoj  nogoj  s
krivymi, isporchennymi obuv'yu, pal'cami.
     - Vas sprashivayut!..
     - Da ostav'te. On ne budet zhe otvechat'. Podozhdem rotmistra i prokurora.
Te zastavyat razgovorit'sya!
     Pristav zasmeyalsya, no na dushe u nego stanovilos' pochemu-to vse  huzhe  i
huzhe. Kogda lazili pod krovat', razlili chto-to, i  teper'  v  neprovetrennoj
komnatke ochen' durno pahlo. "Merzost'  kakaya!  -  podumal  pristav,  hotya  v
otnoshenii chistoty byl chelovek netrebovatel'nyj, i s otvrashcheniem vzglyanul  na
goluyu kachayushchuyusya nogu. - Eshche nogoj kachaet!" Obernulsya: molodoj,  belobrysyj,
s sovsem belymi resnicami gorodovoj glyadel na Lyubu i UHMYLYALSYA, derzha  ruzh'e
obeimi rukami, kak nochnoj storozh v derevne palku.
     - |j, Lyubka! - kriknul pristav: - Ty chto zhe eto, such'ya doch',  srazu  ne
donesla, kto u tebya?
     - Da ya zhe...
     Pristav lovko dvazhdy udaril ee po shcheke, po odnoj, po drugoj.
     - Vot tebe! Vot tebe! YA vam tut pokazhu!
     U togo podnyalis' brovi i perestala kachat'sya noga.
     - Vam ne nravitsya eto, molodoj chelovek? - Pristav  vse  bolee  i  bolee
preziral ego. - CHto zhe podelaesh'! Vy etu haryu celovali, a my na etoj hare...
     I zasmeyalsya, i  ulybnulis'  konfuzlivo  gorodovye.  I  chto  bylo  vsego
udivitel'nee: zasmeyalas' sama  pobitaya  Lyuba.  Glyadela  priyatno  na  starogo
pristava, tochno raduyas' ego shutlivosti, ego veselomu harakteru, i  smeyalas'.
Na nego, s teh por, kak prishla policiya, ona ni razu ne  vzglyanula,  predavaya
ego naivno i otkrovenno; i on videl  eto,  i  molchal,  i  ulybalsya  strannoj
usmeshkoj, pohozhej na to, kak esli by  ulybnulsya  v  lesu  seryj,  vrosshij  v
zemlyu, zaplesnevshij kamen'. A u dverej  uzhe  tolpilis'  poluodetye  zhenshchiny:
byli sredi nih i te, chto sideli vchera s nimi. No smotreli oni ravnodushno,  s
tupym lyubopytstvom, kak budto v pervyj raz vstrechali ego; i vidno bylo,  chto
iz vcherashnego oni nichego ne zapomnili. Skoro ih prognali.
     Rassvelo  sovsem,  i  v  komnate  stalo  eshche  otvratitel'nee  i   gazhe.
Pokazalis' dva oficera, ne vyspavshiesya,  s  pomyatymi  fizionomiyami,  no  uzhe
odetye, chistye, i voshli v komnatu.
     - Nel'zya, gospoda, ej-bogu, nel'zya, - lenivo govoril pristav  i  zlobno
smotrel na nego.
     Podhodili, osmatrivali ego s golovy do golyh nog  s  krivymi  pal'cami,
oglyadyvali Lyubu i, ne stesnyayas', obmenivalis' zamechaniyami.
     - Odnako horosh! - skazal moloden'kij oficerik, tot, chto szyval vseh  na
kotil'on. U nego dejstvitel'no byli prekrasnye belye zuby,  pushistye  usy  i
nezhnye glaza s  bol'shimi  devich'imi  resnicami.  Na  arestovannogo  oficerik
smotrel s brezglivoj  zhalost'yu  i  morshchilsya  tak,  budto  sejchas  gotov  byl
zaplakat'.  Na  levom  mizince  u  togo  byla  mozol',  i   bylo   pochemu-to
otvratitel'no i strashno smotret' na etot  zheltovatyj  malen'kij  bugorok.  I
nogi byli gryaznovaty. - Kak zhe  eto  vy,  sudar',  aj-aj-aj!  kachal  golovoj
oficer i muchitel'no morshchilsya.
     - Tak-to-s,  gospodin  anarhist.  Ne  huzhe  nas  greshnyh  s  devochkami.
Plot'-to i u vas, stalo byt', nemoshchna? zasmeyalsya drugoj, postarshe.
     - Zachem vy revol'ver svoj otdali? Vy by  mogli  hot'  strelyat'.  Nu,  ya
ponimayu, nu, vy popali syuda, eto mozhet byt' so vsyakim, no zachem zhe vy otdali
revol'ver? Ved' eto nehorosho pered tovarishchami! - goryacho govoril  moloden'kij
i ob®yasnyal starshemu oficeru: - Znaete, Knorre, u nego byl brauning  s  tremya
obojmami, predstav'te! Ah, kak eto nelepo.
     I, ulybayas' nasmeshlivo, s vysoty svoej novoj, nevedomoj miru i strashnoj
pravdy, glyadel on na moloden'kogo,  vzvolnovannogo  oficerika  i  ravnodushno
pokachival nogoyu. I to, chto on byl pochti golyj, i to, chto u  nego  volosatye,
gryaznovatye nogi s isporchennymi krivymi pal'cami - ne stydilo ego. I esli by
takim zhe vyvesti ego na samuyu lyudnuyu  ploshchad'  v  gorode  i  posadit'  pered
glazami zhenshchin, muzhchin i detej, on tak zhe ravnodushno pokachival by  volosatoj
nogoj i ulybalsya nasmeshlivo.
     - Da razve  oni  ponimayut,  chto  takoe  tovarishchestvo!  skazal  pristav,
svirepo kosyas' na kachayushchuyusya nogu,  i  lenivo  ubezhdal  oficerov:  -  Nel'zya
razgovarivat', gospoda, ej-bogu, nel'zya. Sami znaete, instrukcii.
     No svobodno vhodili novye oficery, osmatrivali, peregovarivalis'. Odin,
ochevidno, znakomyj, pozdorovalsya s pristavom za ruku.
     I Lyuba uzhe koketnichala s oficerami.
     - Predstav'te, brauning, tri obojmy, i on,  durak,  sam  ego  otdal,  -
rasskazyval moloden'kij. - Ne ponimayu!
     - Ty, Misha, nikogda etogo ne pojmesh'.
     - Da ved' ne trusy zhe oni!
     - Ty, Misha, idealist, u tebya eshche moloko na gubah ne obsohlo.
     - Samson i Dalila! - skazal ironicheski  nevysokij,  gnusavyj  oficer  s
malen'kim poluprovalivshimsya nosikom i vysoko zachesannymi redkimi usami.
     - Ne Dalila, a prosto ona ego udavila.
     Zasmeyalis'.
     Pristav, ulybavshijsya  priyatno  i  potiravshij  knizu  svoj  krasnovatyj,
otvislyj nos, vdrug podoshel k  nemu,  stal  tak,  chtoby  zagorodit'  ego  ot
oficerov svoim tulovishchem v shirokom svisavshem syurtuke - i zagovoril sdushennym
shepotom, besheno vorochaya glazami:
     - Stydno-s!..  SHtany  by  nadeli-s!..  Oficery-s!..  Stydno-s!..  Geroj
tozhe... S devkoyu svyazalsya, s stervoj... CHto tovarishchi tvoi skazhut, a?.. U-uh,
ska-atina...
     Napryazhenno vytyanuv goluyu sheyu, slushala ego Lyuba. I tak stoyali oni,  drug
vozle druga, tri  pravdy,  tri  raznye  pravdy  zhizni:  staryj  vzyatochnik  i
p'yanica, zhazhdavshij geroev,  rasputnaya  zhenshchina,  v  dushu  kotoroj  byli  uzhe
zabrosheny semena podviga i samootrecheniya, - i  on  Posle  slov  pristava  on
neskol'ko poblednel i dazhe kak budto hotel chto-to skazat',  no  vmesto  togo
ulybnulsya i vnov' spokojno zakachal volosatoj nogoyu.
     Razoshlis' ponemnogu oficery, gorodovye privykli k  obstanovke,  k  dvum
polugolym lyudyam, i stoyali sonno, s  tem  otsutstviem  vidimoj  mysli,  kakaya
delaet pohozhimi lica vseh storozhej.  I,  polozhiv  ruki  na  stol,  zadumalsya
pristav gluboko i pechal'no o tom, chto zasnut' segodnya uzhe ne  pridetsya,  chto
nado idti v uchastok i prinimat' dela. I eshche o chem-to, eshche bolee pechal'nom  i
skuchnom.
     - Mozhno mne odet'sya? - sprosila Lyuba.
     - Net.
     - Mne holodno.
     - Nichego, posidish' i tak.
     Pristav ne glyadel na nee. I,  peregnuvshis',  vytyanuv  tonkuyu  sheyu,  ona
chto-to shepnula tomu, nezhno, odnimi gubami. On podnyal voprositel'no brovi,  i
ona povtorila:
     - Milen'kij! Milen'kij moj!..
     On kivnul golovoyu i ulybnulsya  laskovo.  I  to,  chto  on  ulybnulsya  ej
laskovo i, znachit, nichego ne zabyl; i to, chto on, takoj  gordyj  i  horoshij,
byl razdet i vsemi preziraem, i  ego  gryaznye  nogi  -  vdrug  napolnili  ee
chuvstvom  nesterpimoj  lyubvi  i  beshenogo,  slepogo  gneva.  Vzvizgnuv,  ona
brosilas' na koleni, na mokryj pol, i  shvatila  rukami  holodnye  volosatye
nogi.
     - Oden'sya, milen'kij! - kriknula ona isstuplenno. - Oden'sya!
     - Lyubka, ostav'! - ottaskival ee pristav. - Ne stoit on etogo!
     Devushka vskochila na nogi.
     - Molchi, staryj podlec! On luchshe vas vseh!
     - On skotina!
     - |to ty skotina!
     - CHto? - vdrug rassvirepel pristav. - |j,  Fedoseenko,  voz'mi  ee.  Da
ruzh'e-to postav', bolvan!
     - Milen'kij!  da  zachem  zhe  ty  revol'ver  otdal,  -  vopila  devushka,
otbivayas' ot gorodovogo. - Da zachem zhe ty bombu ne prines... My by ih...  my
by ih... vseh...
     - Rot ej zazhmi!
     Zadyhayas', uzhe molcha, borolas' otchayanno  zhenshchina  i  staralas'  ukusit'
hvatavshie  ee  zhestkie  pal'cy.  I  rasteryanno,  ne  znaya,  kak  borot'sya  s
zhenshchinami, hvataya ee to za volosy, to za obnazhivshuyusya grud', valil ee na pol
belobrysyj  gorodovoj  i  otchayanno  sopel.  A  v  koridore   uzhe   slyshalis'
mnogochislennye gromkie, razvyaznye golosa i zveneli shpory zhandarma. I  chto-to
govoril sladkij, zadushevnyj, poyushchij bariton, tochno priblizhalsya  eto  opernyj
pevec, tochno teper' tol'ko nachinalas' ser'eznaya, nastoyashchaya opera.
     Pristav opravil syurtuk.







     Den' poleta nachalsya pri schastlivyh predznamenovaniyah. Ih bylo dva:  luch
rannego  solnca,  pronikshij  v  temnuyu  komnatu,  gde  spal  s  zhenoj   YUrij
Mihajlovich,  i  neobyknovenno  svetlyj,  polnyj  tainstvennyh  i   radostnyh
namekov, volnuyushchij son, kotoryj prisnilsya emu pered samym probuzhdeniem.
     YUrij Mihajlovich Pushkarev byl opytnyj oficer-pilot; eto znachilo,  chto  v
techenie polutora let on uzhe dvadcat' vosem' raz  -  rovno  stol'ko,  skol'ko
bylo emu let, - podnimalsya na vozduh i vse eshche  byl  zhiv,  ne  razbilsya,  ne
perelomal sebe nog i ruk, kak drugie. Luchshe, chem vse, chem dazhe zhen" ego,  on
znal cenu etoj  smeshnoj  i  malen'koj  opytnosti,  obmanchivomu  spokojstviyu,
kotoroe posle kazhdogo schastlivogo vozvrashcheniya na zemlyu tochno otnimalo pamyat'
o prezhnih chuzhih  neschast'yah  i  delalo  blizkih  lyudej  izlishne  uverennymi,
izlishne spokojnymi - pozhaluj, dazhe zhestokimi  nemnogo;  no  byl  on  chelovek
muzhestvennyj i ne hotel dumat' o tom, chto  rasslablyaet  volyu  i  u  korotkoj
zhizni otnimaet poslednij ee smysl. "Upadu tak upadu, - dumal on, - chto  zh  s
etim podelaesh'; a mozhet byt', do teh por i mashinu sdelayut takoj, chto  padat'
ne nado, vot ya i obmanu smert', prozhivu do starosti, kak drugie.  O  chem  zhe
gadat'?"
     I, dumaya eto pro sebya, on ulybalsya  toj  svoej  spokojnoj  ulybkoj,  za
kotoruyu tak lyubili ego i uvazhali tovarishchi. No zhil v ego tele kto-to eshche, kto
ne poddavalsya uveshchaniyam, tverdo znal svoe, byl ne to mudr, ne to sovsem  bez
razuma, kak zver', - i etot drugoj strashilsya strahom trepetnym i  temnym,  i
posle udachnogo poleta etot drugoj stanovilsya glupo  schastliv,  samouveren  i
dazhe nagl, a pered poletom kazhdyj raz mutil dushu,  napolnyal  ee  vzdohami  i
drozh'yu. Tak zhe bylo i v etot raz, nakanune iyul'skogo poleta.
     Vecherom, pered snom, YUrij Mihajlovich nezhno i tiho pogulyal  s  zhenoj  po
okrainnym temnym i zelenym ulicam malen'kogo gorodka, gde oni vremenno zhili;
i uzhe v polovine odinnadcatogo, kogda v dome eshche vozilis', leg v  postel'  i
srazu usnul. On slyshal smutno,  kak  cherez  chas  ili  poltora  prishla  zhena,
razdelas' tiho i legla, dazhe ne skripnuv krovat'yu; potom, dolgo ili korotko,
spustya, chto-to shirokoe zahodilo nad golovoyu i  spokojnym,  iz  kraya  v  kraj
perelivayushchimsya gulom razdvinulo predely uzkogo, temnogo komnatnogo  sna.  On
dogadalsya, chto eto zashla nochnaya groza, no  sovsem  ne  prosnulsya,  a  tol'ko
skinul s sebya to tyazhkoe, kak uzy, tupoe i mertvoe  ocepenenie,  kakim  strah
borolsya protiv myslej i neizbezhnogo. Vdrug zadyshalos' gluboko i sladko:  kak
budto sledilo dyhanie za perelivami groma v vysote i shlo za nim  iz  kraya  v
kraj; i stalo kazat'sya v dolgoj greze, chto on  ne  chelovek  spyashchij,  a  sama
morskaya volna, kotoraya, to padaya,  to  podnimayas',  dysha  rovno  i  gluboko,
vol'no katitsya po bezbrezhnomu  prostoru.  I  vdrug  otkrylsya  tot  radostnyj
smysl, chto est' v bege volny po bezbrezhnomu prostoru, kogda,  to  padaya,  to
podnimayas', idet ona v glubokuyu bespredel'nost'. I uzhe dolgo on byl  volnoj,
i uzhe razgadal vse tainstvennye smysly zhizni, kogda zashumel chastyj dozhd'  po
kryshe i tihim pleskom okropil grud', poceloval somknutye usta, prinik  teplo
k glazam i prines krotkoe zabvenie. A potom, dolgo ili korotko spustya -  uzhe
pticy zveneli za oknom - prividelsya i tot radostnyj, volnuyushchij son,  kotoryj
uzhe  tretij  raz  v  zhizni  poseshchal  ego  i  byl   kazhdyj   raz   schastlivym
predznamenovaniem.
     Budto prosnulsya on na rassvete v temnoj  komnate,  gde  spal  pochemu-to
odin, bez zheny; i hotya zheny ne bylo i komnata byla neznakomaya, no byla ona v
to zhe vremya svoej,  nastoyashchej,  toj,  v  kotoroj  on  vsegda  zhil  i  zhivet.
Prosnulsya on budto ot trevozhnogo  i  strashnogo  sna,  s  temnym  vzglyadom  i
stesnennoj grud'yu: bylo tyazhelo i pechal'no.  Togda  podnyalsya  on  i  vyshel  v
sosednyuyu komnatu, gde bylo uzhe svetlee, tak  kak  tol'ko  na  odnoj  storone
stavni byli zakryty, a na drugoj uzhe  probivalsya  v  okna  myagkij,  rozovyj,
spokojnyj  svet.  "Kak  horosho  i  spokojno:  vse  spyat",  -   podumal   on,
uspokaivayas'; i tut vnezapno - tak  vsegda  bylo  v  etom  chudesnom  sne,  -
vnezapno vspomnil, chto, krome etih  horoshih  komnat,  u  nego  est'  drugie,
prekrasnejshie, - v kotoryh on pochemu-to davno ne byl, dazhe  sovsem  zabyl  o
nih. S radostnym ozhidaniem on otkryl  ochen'  vysokuyu  beluyu  dver'  i  tiho,
bosymi nogami, vstupil na gladkij i teplyj pol zabytyh prekrasnyh komnat. Ih
bylo mnogo, i oni byli teh ogromnyh i torzhestvennyh razmerov, kakimi  byvayut
komnaty i zaly tol'ko vo dvorce; i  vsyudu,  vo  vseh  uglah,  stoyal  tot  zhe
neyarkij, no spokojnyj i radostnyj rozovo-utrennij svet. "Kak horosho! I kak ya
mog zabyt'!" - dumal on, tiho skol'zya vpered, v tishinu i vys'  vse  novyh  i
prekrasnejshih zal, polnyh sveta i umilennoj  radosti;  i  tak  doshel  on  do
dveri, za kotoroj poslyshalis' golosa. On ostorozhno zaglyanul  i  uvidel,  chto
sidyat na polu dva malyara, chto-to delayut i tihon'ko poyut.
     Tut YUrij Mihajlovich prosnulsya, no eshche  s  minutu,  radostno  i  gluboko
volnuyas', ne mog ponyat', gde konchaetsya son i nachinaetsya nastoyashchee.  Na  noch'
okna v ih spal'ne zakryvalis' stavnyami, i teper' pryamo v  glaza  emu  chto-to
oslepitel'no yarko blistalo; on otodvinul golovu i  uvidel  ostryj  i  pryamoj
luch, idushchij ot kruglogo otverstiya v  stavne,  gde  vyvalilsya  suchok,  uvidel
krugloe pyatno na podushke i rozovyj sumrak, napolnyavshij komnatu. Potom uvidel
sboku ot sebya temnoe pyatno volos, goluyu ruku,  uslyshal  tihoe  dyhanie  -  i
srazu vse vspomnil i vse ponyal: i chto segodnya emu letet', i chto  eto  miloe,
chto tak tiho dyshit, est' ego zhena, i chto iyul'skoe solnce, podnyavshis',  stoit
protiv okon i, veroyatno, ves'  mir  zalivaet  svetom.  Poproboval  sebya,  ne
strashno li emu letet', no vmesto obychnogo krepko sderzhivaemogo  straha  bylo
glubokoe i radostnoe volnenie: kak budto zhdet ego segodnya  neobyknovennoe  i
velikoe schast'e. "Segodnya ya polechu!"  vpervye  so  vsej  chistotoj  vostorga,
radosti neomrachaemoj podumal on o nebesnom velikom prostore,  predchuvstviyami
kotorogo vsyu noch' zhila ego dusha.
     Esli by ne etot luch solnca, YUrij  Mihajlovich  pospal  by  eshche  chas  ili
poltora; no teper' nevozmozhno bylo ni spat', ni ostavat'sya v temnote, dushnoj
i tyazheloj; i, ostorozhno sojdya s posteli, starayas' dazhe ne glyadet'  na  zhenu,
chtoby ne razbudit' ee vzglyadom, on naskoro odelsya. No  ta  spala  krepko:  s
vechera ej dolgo ne davali usnut'  bespokojstvo  i  nezhnaya  lyubov',  a  potom
chem-to strashnym izmuchila groza - inye byli  sny  u  zhenshchiny.  I  teper'  ona
otdyhala. Zahvativ papiros i vse tak zhe ne glyadya na  zhenu,  YUrij  Mihajlovich
vyshel iz spal'ni v tihij svet pustyh i neubrannyh komnat,  eshche  hranivshih  v
uglah nochnye teni.
     V kuhne uzhe vozilsya s samovarom i kolol luchinu  sonnyj  denshchik,  kazhdym
dvizheniem svoim peregonyaya s mesta na mesto tuchu  lenivyh,  tyazhelyh  ot  nochi
muh; no na dvore, i v sadike, i na ulice, obsazhennoj  topolyami,  kak  alleya,
bylo bezlyudno i tiho. I hotya davno uzhe zveneli  pticy,  i  po  dvoru  proshla
koshka, staratel'no vybiraya suhie mesta i izbegaya holodnoj i  syroj  teni  ot
doma, i dazhe proehal na stanciyu  izvozchik  -  kazalos',  chto  nikto  eshche  ne
probuzhdalsya k zhizni, a zhivet vo vsem mire odno tol'ko solnce, i tol'ko  odno
ono est' zhivoe. Tak ono bylo laskovo i tak  grelo  glaza  i  usy,  chto  YUrij
Mihajlovich sdelal nevinnoe lico i nadolgo  pritih;  potom  sovsem  po-detski
podumal, chto s solncem mozhno govorit': pravda, otveta ne uslyshish', no samomu
govorit' mozhno, i  v  etom  budet  ne  men'shij  smysl,  chem  v  razgovore  s
chelovekom.
     I vspomnil on - vse eshche sohranyaya nevinnoe lico i  ne  toropyas'  otkryt'
sogrevshiesya glaza, - kak vse detstvo svoe on mechtal o polete. Vspomnil,  kak
on  podprygival  i  snova  padal  na  zemlyu,  oskorblennyj,  negoduyushchij,  ne
ponimayushchij, pochemu zhe on ne poletel; kak uzhe nebol'shoj pryzhok s vysoty daval
robkoe vpechatlenie poleta i kak do slez pochti, do  nastoyashchej  dushevnoj  boli
hotelos' vse otdat', vsem pozhertvovat', ot vsego otkazat'sya  tol'ko  za  to,
chtoby  pereletet'  cherez  sosedskij  dom.  I  imenno  etot  sosedskij   dom,
odnoetazhnyj meshchanskij domishko s prognivshej derevyannoj kryshej, priobrel takuyu
znachitel'nost', chto pri pervom nastoyashchem polete, za tysyachu verst ot  rodiny,
kogda ot volneniya  ni  o  chem  ne  dumalos'  i  ne  vspominalos',  on  vdrug
vspomnilsya YUriyu Mihajlovichu.
     No neuzheli on dejstvitel'no uzhe letal i segodnya poletit?
     Na nebe ne videlos' ni edinogo oblaka, i tam, gde grohotal noch'yu grom i
otkuda padal dozhd' na zemlyu, teper' raskidyvalas' yasnaya i bezdonnaya  sineva.
Po knigam eto nazyvalos' vozduhom, atmosferoj, no po  chuvstvu  chelovecheskomu
eto bylo i vechno ostavalos' nebom - izvechnoyu  cel'yu  vseh  stremlenij,  vseh
poiskov i nadezhd. "Vsyakij chelovek boitsya smerti, i kto  zahotel  by  letet',
esli by eto bylo tol'ko vozduhom kakim-to?" - podumal  YUrij  Mihajlovich,  ne
otvodya glaz ot bezdonnoj, tainstvenno siyayushchej sinevy  i  na  fone  ee  risuya
pamyat'yu znakomye zagorelye blizkie i pochemu-to ochen' dorogie lica tovarishchej,
oficerov-letchikov. Pravda, razgovor  ih  pust  i  smeshno  delovit:  tak  zhe,
veroyatno, razgovarivaet i on sam o svoih poletah; no kto zhe  ne  znaet,  chto
inogda sovsem ne nuzhno slushat' razgovora lyudej, kotorym oni nevinno i  hitro
lgut, a nado videt' lica, glubinu glaz, chistotu belyh, neisporchennyh zubov.
     I ot etih myslej, yasnyh, prostyh i  chistyh,  kak  chisto  bylo  utrennee
solnce, eshche uvelichilos' to radostnoe volnenie, s kotorym  on  prosnulsya;  i,
idya k domu, YUrij Mihajlovich zachem-to eshche raz poklyalsya sebe, chto vsegda budet
lyubit' svoih tovarishchej i budet neizmennym drugom svoim druz'yam. No tot,  kto
umeet ne slyshat' pustogo razgovora i myslej, a smotrit v  glubinu  glaz,  na
chistotu molodyh neisporchennyh zubov,  tot  inoj  smysl  otkryl  by  za  etoj
naivnoj i nenuzhnoj klyatvoj. I tot i sam by ne skazal nenuzhnogo,  a  molcha  i
krepko poceloval  by  v  usta  veselogo,  legkoj  pohodkoj  idushchego  k  domu
cheloveka, u kotorogo ulybka tak privetliva i spokojna, a  v  glazah  mercaet
uzhe dalekij svet.
     Vojdya v spal'nyu, YUrij Mihajlovich tihim poceluem razbudil vse eshche krepko
spavshuyu zhenu.



     Byl u YUriya Mihajlovicha odin nesomnennyj dar: on umel  molchat'  legko  i
priyatno, i eto delalo razgovor s  nim.  vsegda  interesnym  i  znachitel'nym.
Pryamyh, opredelennyh i v svoej opredelennosti vsegda nemnogo rezkih  "da"  i
"net" on ne lyubil v razgovore i zamenyal ih  spokojnoj  i  laskovoj  ulybkoj,
svoe mnenie vyskazyval ostorozhno  i  nehotya  i  bol'she  predpochital  slushat'
drugih.  Kazalos'  by,  chto  pri  etom  kachestve   svoem   on   dolzhen   byl
predstavlyat'sya tovarishcham zagadochnoj naturoj, chelovekom skrytnym,  ushedshim  v
svoi sokrovennye perezhivaniya, a vyhodilo pochemu-to naoborot:  vse  v  polku,
konchaya moloden'kimi, tol'ko chto proizvedennymi podporuchikami, byli ubezhdeny,
chto znayut ego naskvoz', znayut gorazdo luchshe, chem samih sebya. Ibo kazhdyj  dlya
samogo sebya byl tol'ko putanicej slozhnyh, menyayushchihsya nastroenij, neozhidannyh
myslej, vnezapnyh perehodov, izlomov i skachkov,  a  YUrij  Mihajlovich  vsegda
ostavalsya roven, spokoen i yasen; i tak zhe yasna, prosta i  ponyatna  byla  ego
zhizn' s krasivoj, lyubivshej ego moloden'koj zhenoj. Kogda kakoj-nibud' poruchik
proigryval v karty ili v p'yanom vide ustraival debosh, posle kotorogo  stydno
smotret'  dazhe  v  zerkalo,  on  nepremenno  shel  k  Pushkarevu  posidet'   i
obrazovat'sya; i, sidya i obrazuyas' ponemnogu, uzhe nachinaya videt'  vozmozhnost'
novoj  zhizni,  on  s  nekotorym  velikodushnym  sozhaleniem  smotrel  na  YUriya
Mihajlovicha, sravnival bezdny svoej dushi s ego  yasnoj  ploskost'yu  i  dumal:
ekij ty, brat, yasnyj!  I  odin  shutnik  pustil  bylo  udachnuyu  klichku:  "Nash
raz®yasnennyj"; no, kak ni udachna byla klichka, dolgo derzhat'sya, pri  uvazhenii
tovarishchej k YUriyu Mihajlovichu, ona ne mogla, vskore perestala vozbuzhdat' smeh
i pozabylas'.
     I v eto solnechnoe utro YUrij Mihajlovich byl priyatno molchaliv i yasen,  po
obyknoveniyu, razve tol'ko osobennym svetom glaz vydaval svoe radostnoe,  vse
rastushchee volnenie; i,  kak  vsegda  eto  sluchalos',  ego  vidimoe  i  rovnoe
spokojstvie peredalos' zhene, Tat'yane Alekseevne, rovnym svetom zazhglo  i  ee
krasivye chernye, slishkom blestyashchie glaza, nemnogo po-aziatski pripodnyatye  k
viskam.  Eshche  tol'ko  nedavno  ona  byla  polna   nochnogo   uzhasa,   uzhasnyh
predchuvstvij i videnij, a  teper',  nalivaya  muzhu  chaj  i  poglyadyvaya  cherez
otkrytoe okno na sinee prazdnichnoe nebo, ona nikak ne mogla  ni  ponyat',  ni
vspomnit', chto strashnogo bylo v etoj siyayushchej,  obrashchennoj  kverhu,  znakomoj
glubine. "Gluposti, nelepye sny!" - dumala ona, peredavaya stakan i s lyubov'yu
glyadya, chtoby ne obzhech', na smuglye,  tverdye,  nikogda  ne  drozhashchie  pal'cy
muzha; i vdrug zasmeyalas', sperva veselo, potom dazhe serdito nemnogo.
     - Ty, YUra, prosto obmanshchik, gipnotizer!
     On ulybnulsya.
     - Pochemu?
     - Prosto fal'shivyj chelovek - ne smejsya! Kogda ya s  toboj,  mne  kazhetsya
togda, chto nichego ne mozhet sluchit'sya, a ved' eto zhe  nepravda,  ved'  vsegda
chto-nibud' mozhet sluchit'sya! Razve mozhno byt' takoj spokojnoj, kak ya  sejchas,
ved' eto zhe nepravda, a delaesh' eto ty. YA vovse ne hochu byt' spokojnoj,  eto
prosto glupo!
     I, uzhe starayas' vzvolnovat'  sebya,  vernut'sya  k  poteryannym  oshchushcheniyam
straha  i  bespokojstva,  ona  stala  pripominat'  i  rasskazyvat',  nemnogo
sochinyaya, svoi temnye sny,  no  strah  ne  vozvrashchalsya,  i  chem  glubzhe  bylo
spokojnoe vnimanie YUriya Mihajlovicha, tem yavno  nesoobraznee,  prosto  glupee
stanovilis' ubeditel'nye sny.  Tochno  rebenok,  kotoryj  dolgo  rasskazyvaet
vzroslomu vzdornuyu, samim sochinennuyu skazku - i vdrug vidit  tolstye  volosy
na borode, bol'shie, laskovye, vnimatel'nye, no beznadezhno umnye glaza, srazu
obryvaet: ne hochu bol'she rasskazyvat'!
     - Net, YUra, ty segodnya eshche huzhe, chem vsegda!
     No eshche ne otzvuchali laskovye slova, kak vsyu ee  zalilo  chuvstvo  sovsem
neobyknovennogo, ostrogo, pochti muchitel'nogo  schast'ya.  Pokrasnev  do  samyh
plech, belevshih v vyreze plat'ya, ona zakryla lico rukami i sklonilas' k stolu
- ni vzglyanut', ni slova promolvit' ona ne mogla by teper' ni za chto v mire.
A serdce bilos' vse sil'nee i tomitel'nee v ozhidanii pervogo slova,  kotoroe
proizneset on, i eto budet nevynosimo: pervoe slovo! No on,  neobyknovennyj,
kak ee schast'e, ne skazal  nichego  i  tol'ko  ostorozhnym  i  tihim  poceluem
prikosnulsya k ee snova pobelevshej shee.
     Potom vremya pobezhalo bystro. Poshli  sbory,  odevanie;  YUrij  Mihajlovich
sam, kak vsegda, svoimi tverdymi smuglymi pal'cami zastegnul ej bluzochku  na
spine, on zhe ee i rasstegnet, kogda vernutsya. No chto by ni delalos'  vokrug,
chuvstvo neobyknovennogo schast'ya ne ostavlyalo Tat'yanu Alekseevnu,  ukrepilos'
tverdo, stalo chuvstvom samoj zhizni; i chto by ni sluchilos' teper', upadi YUrij
Mihajlovich na samyh ee glazah, uvid' ona  ego  trup,  -  i  tut  by  ona  ne
poverila  ni  v  smert',  ni  v  pechal',  ni  v  rokovoe  odinochestvo  svoe.
Utverzhdeniem vechnoj zhizni i otricaniem smerti  bylo  schast'e,  i  ne  byvaet
schast'e drugim.
     I, kak vsegda, uhodya iz domu, YUrij Mihajlovich zabyl zajti prostit'sya  s
rebenkom, i, kak vsegda, zhena napomnila s uprekom i povela v detskuyu. Kazhdaya
druzhnaya molodaya sem'ya sozdaet svoj domashnij yazyk;  i  na  ih  yazyke  mal'chik
Misha,  imevshij  ot  rodu  god  i   dva   mesyaca,   nazyvalsya   Ton-Tonom   i
prenebrezhitel'no:  Tonchikom.  Nikakim  otcom   YUrij   Mihajlovich   sebya   ne
chuvstvoval, i rebenok s svoimi korotkimi nozhkami, besprichinnym  vostorgom  i
genial'nost'yu vyzyval v nem tol'ko snishoditel'noe udivlenie. I ves ego  byl
nichtozhnyj, takzhe udivitel'nyj. Teper' Ton-Ton byl zapravlen v konusoobraznoe
kreslice na kolesah, s kruglym otverstiem poseredine,  kuda  ego  vstavlyali;
kogda Ton-Ton padal v kakuyu-nibud' storonu, kreslo katilos' i ne davalo  emu
upast' - i eto nazyvalos': on hodit. Nosilo ego po vsej komnate,  no  inogda
emu udavalos' nametit' svoyu cel' i dazhe dostignut' ee.
     YUrij Mihajlovich zasmeyalsya; zasmeyalas' i zhena,  no  sejchas  zhe  obizhenno
skazala:
     - Tebe smeshno, a emu eto niskol'ko ne legche, chem  tvoya  aviaciya.  I  ty
letish' tol'ko potomu, chto vse vremya padaesh', chem zhe on huzhe?
     - Pravda, - soglasilsya YUrij Mihajlovich. - Niskol'ko ne huzhe.
     No nel'zya bylo ne  smeyat'sya,  glyadya  na  Ton-Tona,  i  YUrij  Mihajlovich
skazal:
     - A chto, Tanya, esli by nashim p'yanym po vyhode iz Sobraniya davat'  takoe
zhe kreslo; ponimaesh', nel'zya ni upast', ni zasnut' - uzhasnoe polozhenie!
     No Tat'yana Alekseevna ne nashla nichego smeshnogo v etoj mysli  i  korotko
otvetila:
     - Ne lyublyu p'yanyh. Voz'mi zhe ego na  ruki  i  poceluj.  I  ty  naprasno
preziraesh' ego i dumaesh', chto on nichtozhestvo, lyubit tol'ko tvoi pugovicy: on
vse ponimaet.



     Kogda YUrij Mihajlovich s zhenoj  pod®ezzhali  na  izvozchike  k  aerodromu,
golubaya pustynya  neba  ozhila  svoeyu  zhizn'yu:  ot  gorizonta  podnimalis'  i,
razvertyvayas', tochno stavya vse novye parusa, medlenno  proplyvali  v  zenite
okruglye, sverkayushchie beliznoj, torzhestvennye oblaka. Budto  yarche  zasverkalo
solnce, uglubilas' sineva, i ocharovaniem nedosyagaemosti manili  ee  prolety,
bezdny sinie i naiglubochajshie vseh  temnyh  bezdn  morskih;  i  pohozhe  bylo
minutami na velikolepnyj smotr: budto vyshla iz gavani celaya  flotiliya  sudov
i, raspustiv siyayushchie parusa, gordyas', krasuyas' i  zataiv  vostorg,  medlenno
prohodit pered vysochajshimi vzorami.
     Tat'yana Alekseevna zavolnovalas':
     - Ne zashla by groza, kak vchera, togda kak zhe?
     - Net, - uverenno otvetil YUrij Mihajlovich, smotri, u nih kraya  tochenye.
|to smotr, oni skoro razojdutsya.
     - Tebe zhal', tebe hochetsya podnyat'sya vyshe ih?
     On vnimatel'no i nemnogo stranno - tak ej uzh potom kazalos' - posmotrel
ej v lico i glaza i otvetil s svoej spokojnoj ulybkoj:
     - YA tebya lyublyu uzhasno.
     Na aerodrome uzhe byl narod, i ozhivlenno gotovilis'  k  poletu  letchiki,
vydvigali mashiny iz angarov,  proveryali,  podtyagivali  metallicheskie  trosy;
kto-to yarostno branilsya v sarae, chto  opyat'  privezli  ne  togo  benzinu;  u
kapitana Kostrecova zabastoval, po  nevedomoj  prichine,  motor,  i  on  sam,
rugayas' i toropyas', preziraya smushchennogo montera, razvinchival gajki i uzhe  do
samyh glaz uspel zamazat'sya mashinnym  maslom  i  nagarom.  No  v  obshchem  vse
obstoyalo  blagopoluchno,  dazhe   horosho,   i   volnovalis',   i   vyskazyvali
nedovol'stvo tol'ko dlya togo, chtoby ogradit'sya ot sud'by, ne  pokazat'sya  ej
slishkom blagopoluchnymi, umilostivit' malen'kimi nepriyatnostyami dlya izbezhaniya
bol'shoj i strashnoj. I dlya toj zhe celi nikto ne hotel  dazhe  soznavat'sya,  na
kakuyu vysotu segodnya on rasschityvaet, uveryal lzhivo, chto nemnozhko;  i  tol'ko
pro Pushkareva vse znali, chto,  uzhe  vzyavshij  neskol'ko  prizov  za  tochnost'
spuska, nynche on nameren pobit' rekord vysoty. I chto eto udastsya emu,  nikto
iz tovarishchej ne somnevalsya;  i  samoe  chuvstvo  Roka,  groznoj  sluchajnosti,
zloveshche tayashchejsya v prozrachnom vozduhe, stalo slabee v prisutstvii  yasnogo  i
tverdogo cheloveka, ne skryvayushchego svoih  namerenij,  spokojno  govoryashchego  o
nih.
     Zagovorili gromche i veselej i  tolpoyu  okruzhili  Pushkareva;  nekotorye,
zdorovayas', celovalis' s nim, po-druzheski  otkrytym  i  krepkim  poceluem  v
guby. S  zhenoyu,  Tat'yanoj  Alekseevnoj,  zdorovalis'  tak  zhe  privetlivo  i
druzheski, celovali ej ruku, no  vidno  bylo,  chto  dlya  vseh  ona  -  vtoroj
chelovek, i postepenno ee ottesnyali ot muzha. V drugoe,  obychnoe  vremya  okolo
nee vsegda kto-nibud'  ostavalsya  -  iz  vezhlivosti  ili  lyubvi  k  zhenskomu
obshchestvu i razgovoru; a teper' ona stoyala odna na zelenoj primyatoj  trave  i
ulybalas' s myagkoj zhenskoj nasmeshlivost'yu: bylo tak  estestvenno  i  vse  zhe
nemnogo  smeshno,  chto  ona,  takaya  krasivaya  zhenshchina,  stoit  sovsem  odna,
zabroshennaya, i nikto v nej ne nuzhdaetsya, i nikomu ona ne  interesna,  a  oni
sobralis' svoej kuchkoj zagorelyh i sil'nyh lyudej,  smeyutsya,  sverkaya  belymi
zubami, druzhelyubno kasayutsya loktej i plech i vedut  svoj  osobennyj  muzhskoj,
ser'eznyj i znachitel'nyj razgovor. "Kak oni lyubyat YUriya!" -  podumala  ona  i
vdrug perestala ulybat'sya: snova do samogo dna  kolyhnulas'  dusha  oshchushcheniem
velikogo schast'ya, neiz®yasnimoj radosti, serdechnoj blagodarnosti k  tem,  kto
tak ego lyubit. No ved' oni eshche ne sovsem znayut, kakoj on blagorodnyj,  kakoj
prekrasnyj i neobyknovenno milyj chelovek, a esli by znali!..
     I kogda podoshel  k  nej  polkovnik  Pryahin,  staryj  lyubeznik,  i  stal
govorit' lyubeznosti, ona uzhe sama poslala ego k muzhu:
     - Pojdite k YUriyu.
     - YA uzhe videlsya s YUriem Mihajlovichem, - otvetil polkovnik i  dogadalsya,
- chto-nibud' prikazhete peredat'?
     - Net, - ona smotrela v glaza polkovniku i ulybalas', - pojdite k YUriyu.
     I tut, glyadya v blestyashchie vlazhnye glaza,  polkovnik  Pryahin  ponyal,  chto
pered nim sumasshedshaya ot lyubvi, ot gordosti i ot schast'ya zhenshchina,  -  i  emu
sdelalos' strashno, i edinstvennyj raz za  vsyu  svoyu  zhizn'  on  pochuvstvoval
obmanchivuyu prizrachnost' solnca, zemli, na kotoroj tak tverdo stoyat ego nogi,
vsego, chto okruzhaet i v chem zhivet  chelovek.  "Stranno!"  -  probormotal  on,
othodya, i ves' tot den', do samogo ego temnogo konca, bormotal eto slovo, ne
imeya drugih, chtoby vyrazit' vsyu neobyknovennost' predstavivshegosya emu  mira:
"Stranno, stranno!"
     Uzhe razoshlis' vse i nachalis' polety, kogda YUrij  Mihajlovich  podoshel  k
zhene i vzyal ee za ruku vyshe loktya.
     - Prosti, Tanechka, ya sovsem ostavil tebya.
     - Nichego, - otvetila ona, ulybayas', - ya rada.
     - No ne zabyl!
     - Nichego, ya rada. O chem vy smeyalis'?
     - YA rasskazal im o kresle, pomnish', posle Sobraniya  -  dlya  p'yanyh.  Ty
zabyla?
     No ej ne ponravilos' eto, i ona skazala:
     - A ya dumala o drugom, YUra! Oni ochen' lyubyat tebya.
     - I ya ih lyublyu. Smotri, Tanya, Rymba idet syuda, segodnya s  nim  tvoritsya
chto-to uzhasnoe.
     - Pogovori s nim, YUra.
     - A ty? Mne ved' sejchas.
     - Nichego, ya rada. Pogovori s nim. YUra.
     No Rymba - pozhiloj puhlyj oficer  s  ryabym  bezvolosym,  blestevshim  ot
pota, no blednym licom - uzhe sam zval YUriya Mihajlovicha:
     - YUra, na odnu minutu!
     - Ty chto, brat, - sprosil YUrij Mihajlovich, othodya s oficerom v storonu,
- volnuesh'sya?
     Rymba pervyj raz uchastvoval v sostyazaniyah, i nikto ne mog ponyat', zachem
on eto delaet i zachem voobshche uchitsya letat': byl on chelovek  ryhlyj,  slabyj,
bab'ego skladu i kazhdyj raz,  podnimayas',  ispytyval  nevynosimyj  strah.  I
teper' v glubokih ryabinkah ego shirokogo lica, kak  v  luzhicah  posle  dozhdya,
blestela voda, kapel'ki muchitel'nogo holodnogo pota,  a  bleklye,  v  redkih
resnicah, ostanovivshiesya glaza s glubokoj veroj i  tragicheskoj  ser'eznost'yu
smotreli na Pushkareva.
     - YUra! Net, YUra, skazhi ser'ezno, kak chestnyj chelovek: nichego?  A?  Net,
ty ser'ezno, kak chestnyj chelovek, YUra?
     YUrij Mihajlovich chto-to obdumal, zaglyanul kuda-to i ser'ezno, s  tverdoj
ubezhdennost'yu otvetil:
     - Nichego, vse horosho. Leti.
     Rymba pomolchal i s toj zhe ser'eznost'yu skazal:
     - Spasibo.
     I trizhdy, krepko, slovno hristosuyas', poceloval YUriya Mihajlovicha v guby
i korotko, no vyrazitel'no potryas ruku. A kogda Rymba prohodil mimo  Tat'yany
Alekseevny i klanyalsya ej - ona schastlivo ulybalas', a on smotrel na nee, kak
na soyuznicu, i v otvet na ee ulybku tiho, prodolzhitel'no i priyatno vzdohnul:
tak-to, vidite, kakoe delo! Myatye golenishcha ego vysokih oficerskih sapog byli
slishkom shiroki i spolzali, spolzali i bryuki iz-pod korotkoj  seroj  tuzhurki,
viseli szadi meshkom - i uzh kakoj on byl aviator! Tat'yana Alekseevna smotrela
emu vsled i pochemu-to ne obernulas', kogda sboku podoshel i molcha vstal  YUrij
Mihajlovich.  I,  ne  oborachivayas',  prodolzhaya  ulybat'sya  daleko  shagavshemu,
neskladnomu Rymbe, ona ponyala i pochuvstvovala, chto muzh vnimatel'no, uporno i
blizko smotrit na ee shcheku, na profil' chernyh resnic, na ulybayushchiesya guby;  i
pochuvstvovala teplyj veter, svezho i myagko proshedshij po glazam;  i  eto  bylo
schast'e.
     - YA lyublyu tebya uzhasno, - skazal YUrij Mihajlovich i ostorozhno kosnulsya ee
ruki vyshe loktya, gde ona byla goryachaya i pod tonkim shelkom sovsem blizkaya;  i
ruka v  etom  meste  stala  schastlivaya.  No  i  tut  ne  obernulas'  Tat'yana
Alekseevna, kak budto nichego ne slyhala; i tol'ko ulybka tiho soshla s  lica,
i stalo ono pokornym, robkim i dlya samoj sebya  milym:  lyubov'yu  muzha  lyubila
sebya v etu minutu Tat'yana Alekseevna i tak chuvstvovala sebya vsyu,  kak  budto
est' ona velichajshaya dragocennost', no strashno hrupkaya, no chuzhaya - nado ochen'
berech'! I trava zelenela, prekrasnaya zemnaya trava,  i  veter  veyal,  obveval
svezho i myagko obnazhennuyu sheyu. I sovsem  daleko  shagal  neskladnyj  Rymba.  I
trepyhalis'  cvetistye  flagi  na  tribune;  hoteli  otorvat'sya  ot  drevka,
vzvivalis' i myagko padali.
     - Veter, kazhetsya, - skazala Tat'yana Alekseevna i obernulas' k muzhu:  on
smotrel na nee. I glaza ego siyali.
     Proshchat'sya prishlos' pri narode, i  prikosnovenie  gub  bylo  legko,  kak
pautina; no samyj krepkij poceluj ne lozhitsya tak neizgladimo  na  lico,  kak
eta tonchajshaya pautinka lyubvi: ne zabyt' ee. dolgimi  godami,  ne  zabyt'  ee
nikogda. I vot eshche chego nel'zya zabyt': rozovatogo  shramika  na  lbu  u  YUriya
Mihajlovicha, okolo viska, kogda-to, malen'kij, igraya, on udarilsya o  zhelezo,
i s teh por na ego chistom lbu ostalsya etot malen'kij, uglublennyj shramik.  I
ego ne zabyt' nikogda.
     Vdrug yavno i nemnogo strashno opustela zemlya -  eto  znachilo,  chto  YUrij
Mihajlovich podnyalsya s zemli na  svoem  "N'yupore".  No  stranno!  -  dazhe  ne
drognulo serdce, ne sdelalo lishnego udara:  tak  nepokolebimo  bylo  velichie
schast'ya. Vot s shumom on pronessya nad samoj ee golovoyu:  delal  pervyj  krug,
podnimayas', no i tut ne zabilos' sil'nee ee serdce. Obrativ lico vverh,  kak
i vse na  zemle,  ona  smotrela  na  voshodyashchie  krugi  aeroplana  i  tol'ko
tihon'ko, s usmeshkoj, vzdohnula: "Nu  konechno,  teper'  on  menya  ne  vidit!
Vysoko!"



     Tam, otkuda noch'yu lil dozhd' i  gde  perekatyvalsya  grom,  osveshchaya  svoj
nochnoj put' sredi tuch i haosa, teper'  bylo  tiho,  lazurno  i  po-nebesnomu
prostorno. Bezmolvno i shiroko plyli redkie oblaka po svoim nevidimym  putyam,
solnce odinoko carilo, i ne bylo ni shuma, ni golosov  zemnyh  i  ne  edinogo
znaka zemnogo, kotoryj oboznachal by pregradu.
     Pri pervyh krugah YUrij  Mihajlovich  eshche  smotrel  vniz:  na  zelenuyu  s
pesochkom kartu aerodroma, na nepodvizhnuyu chern' tolpy, pohozhej na  chernil'noe
razbryzgannoe pyatno, - vse eshche schitalsya s zemleyu i privychno  ozhidal  ot  nee
kakoj-nibud' vnezapnosti, mgnovennogo prepyatstviya. No na pyatom krugu, vmesto
tego chtoby plavno ocherchivat' povorot, sdelal pryamuyu i reshitel'no vynessya  za
predely aerodroma; i uzhe nad lesom, v prostore i  tishine,  stal  podnimat'sya
vyshe. "Horosho by teper' pogulyat' v lesu",  -  podumal  on  snishoditel'no  i
laskovo i  vdrug  oshchutil  s  neobyknovennoj  yasnost'yu  znakomyj  s  detstva,
priyatnyj, syroj zapah lesa, pochuvstvoval pod nogami travu i zemlyu, dazhe  kak
budto zametil nizen'kij grib pod temnoj staroyu listvoyu. I tut tol'ko  ponyal,
chto les. daleko, a on letit - ne  idet,  kak  vsyu  zhizn'  shel  na  svincovyh
podoshvah, a letit po vozduhu,  ni  na  chto  ne  opiraetsya,  so  vseh  storon
ob®emletsya  prozrachnoj  i  svetloj  pustotoyu.  Tol'ko  kratchajshee  mgnovenie
proshlo, kak otdelilsya YUrij Mihajlovich ot zemli, a uzhe nahoditsya  on  v  mire
inom, v inoj stihii, legkoj i bezgranichnoj, kak sama mechta;  i  s  uzhasayushchej
siloj, pochti s bol'yu snova pochuvstvoval on to volnuyushchee  schast'e,  chto,  kak
zhidkost' zolotaya i prozrachnaya, vsyu noch' i ves' den' perelivalas' v ego  dushe
i v ego tele. Dazhe dyhanie zahvatilo ot schast'ya i slezy podstupili k  glazam
- s toj, s drugoj, s nevidimoj storony glaz, gde slezy znayutsya tol'ko  samim
chelovekom. "CHto zhe takoe miloe ya vizhu? - podumal on. - CHto zhe takoe miloe  ya
chuvstvuyu? Takoe miloe, takoe miloe".
     I s etoj minuty on pochti perestal smotret' na zemlyu: ona  ushla  vniz  i
daleko, s svoimi zelenymi lesami, znakomymi s detstva, nizkorosloyu travoyu  i
cvetami, so vsej svoej radost'yu i robkoj, nenadezhnoj zemnoj  lyubov'yu;  i  ee
trudno ponyat', i ee trudno, dazhe  nevozmozhno,  vspomnit'  -  krepok  i  yasen
zhguchij vozduh vysot, ravnodushen k zemnomu. Dazhe ulybat'sya zdes' ne  pristalo
- pust' s toj, s drugoj, s nevidimoj, storony, kak i slezy, podhodit k ustam
schastlivaya i skromnaya ulybka, - no nel'zya  ee  pokazyvat',  pust'  strogo  i
ser'ezno ostaetsya lico. "Uzhe  vysoko,  -  podumal  YUrij  Mihajlovich.  -  Uzhe
vysoko, no nado eshche vyshe: ved' zdes' takoj prostor, chto  mozhno  i  vpered  i
vverh, i nazadi vniz; mozhno, kak ya hochu: vse moya doroga". I na  dolgoe,  kak
emu  pokazalos',  vremya  on  ushel  v  ser'eznuyu  i   vazhnuyu   rabotu,   ves'
sosredotochilsya v radosti upravleniya.
     Dazhe na svincovyh podoshvah zemli on lyubil vsyakoe proizvol'noe dvizhenie,
svobodnye povoroty, neozhidannye skachki v  storonu:  ottogo  i  ne  terpel  s
samogo  detstva  ni  ulic,  ni  tropinok,  ni  samyh  shirokih   dorog,   gde
nasledstvenno prednachertan put' - kak v  izvilinah  mozga  stoit,  zastyvshi,
umershaya chuzhaya mysl'. Zdes' zhe ne bylo naezzhennyh putej,  i  v  vol'nom  bege
bozhestvenno svobodnoj soznala sebya volya, sama okrylilas'  shirokimi  krylami.
Teper' on i ego krylataya mashina  byli  odno,  i  ruki  ego  byli  takimi  zhe
tverdymi i kak budto netelesnymi, kak i derevo rulevogo kolesa,  na  kotorom
oni lezhali, s kotorym soedinilis' v zheleznom soyuze edinoj napravlyayushchej voli.
I esli perelivalas' zhivaya krov' v goryachih venah ruk, to perelivalas' ona i v
dereve i v zheleze; na konce kryl'ev byli ego nervy,  tyanulis'  do  poslednej
tochki, i koncom  svoih  kryl'ev  osyazal  on  sladkuyu  svezhest'  stremyashchegosya
vozduha, trepetanie solnechnyh luchej. On  hotel  letet'  vpravo  -  i  vpravo
letela mashina; hotel on vlevo, vniz ili vverh -  i  vlevo,  vniz  ili  vverh
letela mashina; i on dazhe ne mog by skazat',  kak  eto  delaetsya  im:  prosto
delalos' tak, kak on hotel. I v etom torzhestve voli hotyashchej byla  surovaya  i
muzhestvennaya radost' ta, chto so storony kazhetsya pechal'yu i delaet  zagadochnym
lico voina i triumfatora.
     Gluboko vnizu dymilas' chasha zemli, kak kotel: kazhetsya, to oblako  vnizu
prohodilo; no o zemle ne hotelos' dumat' i  ne  dumalos'.  I  chtoby  sil'nee
pochuvstvovat' svoyu volyu, YUrij Mihajlovich zakryl glaza: na mgnovenie,  kak  v
zerkale,  on  uvidel  svoe  poblednevshee  svetyashcheesya  lico;  i  dal'she   emu
pochudilos', chto ot golovy ego stelyutsya nazad svetlye lenty luchej, otvevayutsya
nazad i veyut per'ya blestyashchego shlema, - budto stoit on na  kolesnice,  krepko
zazhav v okamenevshej  ruke  stal'nye  vozhzhi,  i  unosyat  ego  vvys'  ognennye
nebesnye koni. I dal'she pokazalos' emu, chto on vovse i ne chelovek, a sgustok
yarostnogo ognya, nesushchijsya v prostranstve: otletayut nazad iskry  i  plamya,  i
svetitsya po nebu goryashchij sled zvezdy, vual'  golubaya.  Tak  dolgo  letel  on
vverh - strannaya chelovecheskaya zvezda, ot zemli unosyashchayasya v nebo.
     V eto vremya on podnyalsya uzhe vysoko, propadal iz glaz, i dolgo nado bylo
skitat'sya vzorami po nebesnomu okeanu, slepnut' ot solnechnyh luchej, iskat' i
razyskivat' sredi ogromnyh redkih oblakov,  chtoby  najti  i  uvidet'  vysoko
letyashchego. I kak ni redki byli  krupnye  okruglogrudye,  postepenno  uhodyashchie
oblaka, snizu kazalos', chto ot nih na nebe tesno; i  mnilos'  minutami,  chto
letyashchij skol'zit i ishchet prohoda mezhdu oblakami,  kak  ishchet  mezhdu  ostrovami
prohoda moreplavatel': nikto ne znal vnizu, kak tam  prostorno,  kak  shiroki
archatye vorota i bezbrezhny  golubye  prolivy,  kak  carstvenno  velikolepen,
shirok i svoboden nebesnyj arhipelag. No tayali  oblaka,  uhodili  po  sklonu,
sinimi sfinksami na podvernutyh lapah storozhili gorizont; i vidimo dazhe  dlya
glaz, smotryashchih ispodnizu, krep, gustel i  razlivalsya  bespredel'no  velikij
nebesnyj prostor, pustynnyj okean.
     YUrij Mihajlovich otkryl glaza i vzglyanul  vniz,  na  zemlyu.  I  podumal,
podnimaya glaza ot dymyashchejsya zemli:
     "Vot i sbylsya moj schastlivyj son, vot uzhe ya i  v  svyatom  zhilishche  moem,
hozhu sredi moih vysokih zal, i net so mnoyu nikogo, tol'ko svet odin. No  chto
zhe miloe ya vizhu? YA odin ved'. No chto zhe takoe miloe ya chuvstvuyu? Takoe miloe,
takoe, takoe. Schast'e moe, moya dusha, moe schast'e. YA lyublyu tebya uzhasno".
     I snova s uzhasayushchej siloj, trizhdy s siloj, s  bol'yu  otkrytoj  krovi  i
tekushchih  slez  pochuvstvovalos'  volnuyushchee   schast'e,   trepet   blazhennejshih
predchuvstvij, blazhenstvo rokovogo. Daleko, sovsem daleko, kak poslednij zvuk
spetoj pesni dlya uhodyashchego, neyasnoe slovo zemnoj  lyubvi,  vspomnilos'  miloe
lico, profil' chernyh resnic, matovo-rozovaya shcheka, tomyashchayasya neslyshnym krikom
nezhnosti; vspomnilos', kak spala ona tiho vozle, kak dyshala  tiho  -  sovsem
vozle; i kak budto nashlos' ob®yasnenie vostorgu i lyubvi. "Milaya, - podumal on
nezhno i drognul serdcem, - milaya, ya lyublyu tebya uzhasno!" Tak podumal on  i  v
sleduyushchee mgnovenie zabyl - sovsem i navsegda zabyl, zabyl o lyubimoj.  Inomu
predalos' ego serdce i v surovoj nezhnosti svoej na inuyu vstalo strazhu.
     CHto dumal on v eti poslednie svoi minuty, kogda, snova zakryv glaza, on
letel bezbrezhno, ne chuvstvuya i ne znaya ni edinogo znaka, kotoryj oznachal  by
pregradu? CHem byl v soznanii svoem? CHelovecheskoj zvezdoyu, veroyatno; strannoj
chelovecheskoj zvezdoyu, stremyashchejsya ot zemli, seyushchej iskry  i  svet  na  svoem
ognennom i strashnom puti; vot chem byl on i ego mysli v eti poslednie minuty.
     Kolyhalas' mashina v vysote, kak lad'ya na  volnah  vozdushnogo  morya;  na
krutyh povorotah ona krenilas'  diko,  umnozhaya  beshenuyu  skorost'  padeniem,
oglushala sebya rokotom i zvonom vinta, vzvizgami  i  vspleskami  rassekaemogo
vozduha, razoshlis'  oblaka,  ogoliv  holodeyushchuyu  lazur',  i  solnce  odinoko
carilo. Odinoko carilo solnce, i byl mezhdu nim i zemleyu tol'ko odin  predmet
i odin chelovek; i ozaryalo ono, ne greya, to svetlye tonkie kryl'ya, to smugloe
poblednevshee lico; igralo iskrami na metalle. I v odnu iz etih minut,  kogda
solnce blizko i ognenno blesnulo emu v glaza, vsego ego, do  samogo  serdca,
nalivshi legkim  podymayushchim  svetom,  -  YUrij  Mihajlovich  gromko  i  stranno
vygovoril:
     - Net!
     Slov ego ne slyshno bylo by drugomu za shumom mashiny, no on slyhal  sebya;
i gromko on skazal to, chto eshche v snah nochnyh volnuyushchih,  v  tyazhelom  videnii
sonnogo denshchika, kolyushchego luchinu, v obraze milyh lic i milyh glaz opoznalos'
vzvolnovannoj dushoyu, kak neobyknovennoe schast'e. On skazal:
     - Net! Na zemlyu ya bol'she ne vernus'.
     On skazal eti strannye slova, obrekavshie  ego  na  smert',  i  spokojno
zamolchal: i zdes' on sohranil  lyubov'  k  molchaniyu,  svoj  dar  priyatnyj.  I
spokojno prodolzhal svoj beshenyj beg v  prostranstve.  Esli  by  on  mog,  on
uvelichil by bystrotu i uvelichival by ee bezgranichno; no etogo  ne  dopuskala
mashina, i on stal delat' drugoe, po vidu bezumnoe; i  tak  ego  i  ponyali  s
zemlya. On stal rezat' prostranstvo krivymi liniyami, lomanymi i prichudlivymi,
neozhidannymi i  prekrasnymi,  kak  polet  nochnoj  pticy,  op'yanennoj  lunnym
siyaniem: vverh i vniz, nazad i vpered, kruto vbok - do uzhasa vlevo  i  vniz.
Zadyhayas' ot vostorga, stisnuv belye  zuby,  chtoby  kak-nibud'  nechayanno  ne
zakrichat', ne pet' glupostej, on shirokimi razmahami pronizyval vozduh, hotel
ubedit'sya,  chto  ne  tait  v  sebe  nevidimyh  i  kovarnyh  pregrad  svetloe
prostranstvo: net, rezhetsya myagko i vsyudu,  ne  tait  v  sebe  pregrad,  est'
edinaya svetlaya beskonechnost'. Raz chut' ne upal, - bylo odno takoe mgnovenie!
- no vypravilsya i ponessya kuda-to vglub'.
     No dazhe i v igre nepriyatnym kazalos' teryat' vysotu; i reshitel'no  vzmyl
on vverh, perestal kruzhit'sya, gromosvistyashchej raketoj ponessya pryamo vvys',  k
svoej vysokoj poslednej celi. On uzhe davno zabyl pro  sebya,  kto  on  i  kak
popal on v vozduh, a teper' on snova stal zvezdoyu, sgustkom yarostnogo  ognya,
nesushchimsya v prostranstve, otvevayushchim nazad iskry i goluboe plamya. Vdrug  emu
chudilos', chto volosy ego goryat ognennymi pryadyami, volnuyas'  stekayut  vniz  k
zemle; i vdrug ponyal on, chto eto est' pryamaya doroga iz odnoj beskonechnosti v
druguyu, uvidel yasno, chto tak i vletit on, stremyashchijsya  iz  etoj  vechnosti  v
druguyu, gde shiroko otkrytymi stoyat i zhdut  ego  vysokie  dveri  ego  svyatogo
tajnogo zhilishcha. "I kak zhe ya mogu vernut'sya na  zemlyu?  -  pela  ego  dusha  v
blazhennom zabyt'i. - YA vizhu miloe, takoe  miloe,  takoe.  Schast'e  moe,  moya
dusha, moe schast'e. YA lyublyu tebya uzhasno.
     YA byl malen'kij mal'chik, i mne hotelos' pereletet' cherez kryshu:  sovsem
nevysokaya, smeshnaya, uzhasno nizkaya zelenaya krysha, prognivshaya. |to moya radost'
poet o tom, chto ya byl malen'kij mal'chik i mama  zvala  menya  YUroj,  YUrochkoj.
Byli u menya otec i  mama,  i  oba  umerli;  potom  mnogo  bylo  eshche  chego-to
prekrasnogo, kak pechal': kogo-to ya lyublyu uzhasno. |to  pechal'  poet  vo  mne:
kogo-to ya lyublyu uzhasno. Miloe ditya moe, dorogoj moj  mal'chik,  dusha  moya.  YA
budu podnimat'sya vse vyshe. Telo moe otletit ot menya  i  upadet,  a  ya  pojdu
vyshe, dorogoj moj mal'chik, lyubimoe ditya moe, - ya pojdu vyshe. YA idu  vyshe.  YA
idu. Volnuetsya moya dusha, stremitsya iz tela, stremitsya k gornemu  i  dal'nemu
poletu, - ya idu vyshe i bez konca.  Volnuetsya  moya  dusha,  -  o  dorogoj  moj
mal'chik, o ditya moe lyubimoe, volnuetsya, volnuetsya moya dusha!"
     Po licu ego tekli slezy, on ne znal o nih".  Nezhno  beleli  zuby  sredi
poluotkrytyh ust, i glaza, rasshirennye Zreniem vechnosti, neotstupno smotreli
vvys', tuda, gde za sinimi arkadami neba siyala dal' -  voistinu  bezbrezhnaya.
Slezy tekli po ego licu.
     - O, kakoe volnenie, - kakoe!



     Na zemlyu on bol'she ne vernulsya. To, chto, krutyas', nizverglos' s  vysoty
i tyazhest'yu razdroblennyh kostej i myasa vdavilos' v zemlyu, uzhe ne bylo ni on,
ni chelovek nikto. Tyagotenie zemnoe, mertvyj  zakon  tyazhesti  sdernul  ego  s
neba, sorval  i  brosil  ozem',  no  to,  chto  upalo,  svernulos'  malen'kim
komochkom, razbilos', leglo tiho i mertvenno-plosko, - to uzhe ne  bylo  YUriem
Mihajlovichem Pushkarevym.
     Na zemlyu on bol'she ne vernulsya.






     Uzhe konchalsya den', a oni dvoe vse shli, vse govorili i  ne  zamechali  ni
vremeni, ni dorogi. Vperedi, na pologom holme,  temnela  nebol'shaya  roshcha,  i
skvoz' vetvi derev'ev krasnym  raskalennym  uglem  pylalo  solnce,  zazhigalo
vozduh i ves' ego prevrashchalo v ognennuyu zolotistuyu pyl'. Tak  blizko  i  tak
yarko bylo solnce,  chto  vse  krugom  slovno  ischezalo,  a  ono  tol'ko  odno
ostavalos', okrashivalo dorogu i rovnyalo ee. Glazam idushchih stalo bol'no,  oni
povernuli nazad, i srazu pered nimi vse potuhlo, stalo  spokojnym  i  yasnym,
malen'kim i otchetlivym. Gde-to daleko, za verstu ili bol'she,  krasnyj  zakat
vyhvatil vysokij stvol sosny, i on gorel sredi zeleni, kak  svecha  v  temnoj
komnate; bagrovym naletom pokrylas' vperedi doroga, na kotoroj teper' kazhdyj
kamen'  otbrasyval  dlinnuyu  chernuyu  ten',  da   zolotisto-krasnym   oreolom
svetilis'  volosy  devushki,  pronizannye  solnechnymi  luchami.  Odin   tonkij
v'yushchijsya volos otdelilsya ot drugih  i  vilsya  i  kolebalsya  v  vozduhe,  kak
zolotaya pautinka.
     I to, chto vperedi stalo temno, ne prervalo i ne izmenilo ih  razgovora.
Takoj zhe yasnyj, zadushevnyj i tihij, on lilsya spokojnym potokom i byl vse  ob
odnom: o sile, krasote i  bessmertii  lyubvi.  Oba  oni  byli  ochen'  molody:
devushke bylo vsego semnadcat' let, Nemoveckomu na chetyre goda bol'she, i  oba
oni byli v uchenicheskoj forme: ona v skromnom korichnevom plat'e  gimnazistki,
on v krasivoj forme studenta-tehnologa.  I  kak  i  rech',  vse  u  nih  bylo
molodoe, krasivoe i chistoe:  strojnye,  gibkie  figury,  slovno  pronizannye
vozduhom i rodnye emu, legkaya  uprugaya  postup'  i  svezhie  golosa,  dazhe  v
prostyh slovah zvuchavshie zadumchivoj nezhnost'yu, tak, kak zvenit ruchej v tihuyu
vesennyuyu noch', kogda ne ves' eshche sneg soshel s temnyh polej.
     Oni shli, svorachivaya tam,  gde  svorachivala  neznakomaya  doroga,  i  dve
dlinnye, postepenno utonchayushchiesya teni,  smeshnye  ot  malen'kih  golovok,  to
razdel'no dvigalis' vperedi, to sboku slivalis' v odnu uzkuyu i dlinnuyu,  kak
ten' topolya, polosu. No oni ne videli tenej i govorili,  i,  govorya,  on  ne
svodil glaz s ee krasivogo lica, na  kotorom  rozovyj  zakat  tochno  ostavil
chast' svoih nezhnyh krasok, a ona smotrela  vniz,  na  tropinku,  ottalkivala
zontikom malen'kie kameshki i sledila, kak iz-pod temnogo  plat'ya  ravnomerno
vydvigalsya to odin, to drugoj ostryj konchik malen'koj botinki.
     Dorogu peresekla kanava s pyl'nymi, obvalivshimisya ot hod'by  krayami,  i
oni na mig ostanovilis'. Zinochka podnyala golovu, obvela vokrug  zatumanennym
vzglyadom i sprosila:
     - Vy znaete, gde my? YA zdes' ni razu ne byla.
     On vnimatel'no oglyadel mestnost'.
     - Da, znayu. Tam, za etim bugrom, gorod. Davajte ruku, ya vam pomogu.
     On protyanul ruku, nerabochuyu  ruku,  tonkuyu  i  beluyu,  kak  u  zhenshchiny.
Zinochke bylo  veselo,  ej  hotelos'  pereprygnut'  kanavu  samoj,  pobezhat',
kriknut': "Dogonyajte!" - no ona sderzhalas', slegka, s vazhnoj  blagodarnost'yu
naklonila golovu i nemnogo boyazlivo protyanula ruku, sohranivshuyu  eshche  nezhnuyu
pripuhlost' detskoj ruki. A emu hotelos' do boli szhat' etu trepetnuyu  ruchku,
no on takzhe sderzhalsya,  s  polupoklonom  pochtitel'no  prinyal  ee  i  skromno
otvernulsya, kogda u vshodivshej devushki slegka priotkrylas' noga.
     I snova oni shli i govorili, no golovy ih byli polny oshchushcheniem na minutu
sblizivshihsya ruk. Ona  eshche  chuvstvovala  suhoj  zhar  ego  ladoni  i  krepkih
pal'cev; ej bylo priyatno i nemnogo sovestno, a on oshchushchal  pokornuyu  myagkost'
ee krohotnoj ruchki i videl chernyj siluet nogi i malen'kuyu  tuflyu,  naivno  i
nezhno obnimavshuyu ee. I bylo chto-to ostroe, bespokojnoe  v  etom  nemerknushchem
predstavlenii uzkoj poloski belyh yubok  i  strojnoj  nogi,  i  nesoznavaemym
usiliem voli on potushil ego. I togda emu stalo veselo, i serdcu ego bylo tak
shiroko i svobodno v grudi, chto zahotelos' pet', tyanut'sya  rukami  k  nebu  i
kriknut': "begite, ya budu vas dogonyat'" - etu  drevnyuyu  formulu  pervobytnoj
lyubvi sredi lesov i gremyashchih vodopadov.
     I ot vseh etih zhelanij k gorlu podstupali slezy.
     Dlinnye, smeshnye teni ischezli, i dorozhnaya pyl' stala seroj i  holodnoj,
no oni ne zametili etogo i govorili. Oba oni prochli mnogo  horoshih  knig,  i
svetlye obrazy lyudej, lyubivshih, stradavshih i pogibavshih  za  chistuyu  lyubov',
nosilis' pered ih  glazami.  V  pamyati  voskresali  otryvki  nevedomo  kogda
prochitannyh stihov, v odezhdu zvuchnoj garmonii i  sladkoj  grusti  oblekavshij
lyubov'.
     - Vy ne pomnite, otkuda eto? - sprashival Nemoveckij, pripominaya: - "...
i so mnoyu snova ta, kogo lyublyu, ot kotoroj skryl ya, ne skazav ni slova,  vsyu
tosku, vsyu nezhnost', vsyu lyubov' moyu..."
     - Net, - otvetila Zinochka i zadumchivo  povtorila:  -  "vsyu  tosku,  vsyu
nezhnost', vsyu lyubov' moyu"...
     - Vsyu lyubov' moyu, - nevol'nym ehom otkliknulsya Nemoveckij.
     I snova oni vspominali. Vspominali chistyh, kak  belye  lilii,  devushek,
nadevavshih chernuyu monasheskuyu odezhdu, odinoko toskuyushchih v  parke,  zasypannom
osennej listvoj, schastlivyh v svoem  neschast'e;  oni  vspominali  i  muzhchin,
gordyh, energichnyh, no  stradayushchih  i  prosyashchih  o  lyubvi  nechutkom  venskom
sostradanii. Pechal'ny byli vyzvannye obrazy, no v ih pechali svetlee  i  chishche
yavlyalas' lyubov'. Ogromnym, kak mir,  yasnym,  kak  solnce,  i  divno-krasivym
vyrastala ona pered ih glazami, i ne bylo nichego mogushchestvennee ee i krashe.
     - Vy mogli by umeret' za togo, kogo lyubite? sprosila Zinochka, smotrya na
svoyu poludetskuyu ruku.
     - Da, mog by, - reshitel'no otvetil Nemoveckij, otkryto i iskrenno glyadya
na nee. - A vy?
     - Da, i ya, - ona zadumalas'. -  Ved'  eto  takoe  schast'e:  umeret'  za
lyubimogo cheloveka. Mne ochen' hotelos' by.
     Ih glaza vstretilis', yasnye, spokojnye, i chto-to horoshee  poslali  drug
drugu, i guby ulybnulis'. Zinochka ostanovilas'.
     - Postojte, - skazala ona. - U vas na tuzhurke nitka.
     I doverchivo ona podnyala ruku k ego plechu i  ostorozhno,  dvumya  pal'cami
snyala nitku.
     - Vot! - skazala ona i, stav ser'eznoj, sprosila:  -  Otchego  vy  takoj
blednyj i hudoj? Vy mnogo zanimaetes', da? Ne utomlyajte sebya, ne nado.
     - U vas glaza golubye, a v nih svetlye tochechki, kak iskorki, -  otvetil
on, rassmatrivaya ee glaza.
     - A u vas chernye. Net, karie, teplye. I v nih...
     Zinochka ne dogovorila, chto v  nih,  i  otvernulas'.  Lico  ee  medlenno
krasnelo, glaza stali smushchennye i robkie, a guby nevol'no ulybalis'.  I,  ne
ozhidaya ulybayushchegosya i chem-to dovol'nogo Nemoveckogo, ona  tronulas'  vpered,
no skoro ostanovilas'.
     - Smotrite, solnce zashlo! - s grustnym izumleniem voskliknula ona.
     - Da, zashlo, - s vnezapnoj, ostroj grust'yu otozvalsya on.
     Svet  pogas,  teni  umerli,  i  vse  krugom  stalo  blednym,  nemym   i
bezzhiznennym. Ottuda,  gde  ran'she  sverkalo  raskalennoe  solnce,  besshumno
polzli vverh temnye grudy oblakov i shag  za  shagom  pozhirali  svetlo-goluboe
prostranstvo.  Tuchi  klubilis',  stalkivalis',  medlenno  i   tyazhko   menyali
ochertaniya razbuzhennyh chudovishch i neohotno podvigalis' vpered, tochno ih samih,
protiv ih voli, gnala kakaya-to neumolimaya,  strashnaya  sila.  Otorvavshis'  ot
drugih, odinoko metalos' svetloe voloknistoe oblachko, slaboe i ispugannoe.



     SHCHeki Zinochki pobledneli, guby stali krasnymi, pochti  krovavymi,  zrachok
neprimetno rasshirilsya, zatemniv glaza, i ona tiho prosheptala:
     - Mne strashno. Tut tak tiho. My zabludilis'?
     Nemoveckij sdvinul gustye brovi i pytlivo oglyadel mestnost'.
     Bez  solnca,  pod  svezhim   dyhaniem   blizkoj   nochi,   ona   kazalas'
neprivetlivoj  i  holodnoj;  vo  vse  storony  raskidyvalos'  seroe  pole  s
nizen'koj, slovno pritoptannoj travoj, glinistymi ovragami, bugrami i yamami.
YAm bylo mnogo, glubokih, otvesnyh i malen'kih, porosshih polzuchej  travoj;  v
nih uzhe besshumno zalegla na noch' molchalivaya t'ma; i to, chto zdes' byli lyudi,
chto-to delali, a teper' ih net,  delalo  mestnost'  eshche  bolee  pustynnoj  i
pechal'noj. Tam i zdes', kak sgustki lilovogo holodnogo tumana, vstavali roshchi
i pereleski i tochno vyzhidali, chto skazhut im zabroshennye yamy.
     Nemoveckij podavil  podnimavsheesya  v  nem  tyazheloe  i  smutnoe  chuvstvo
trevogi i skazal:
     - Net, my ne zabludilis'. YA znayu dorogu. Sperva polem,  a  potom  cherez
tot lesok. Vy boites'?
     Ona hrabro ulybnulas' i otvetila:
     - Net. Teper' net. No nuzhno skoree domoj - pit' chaj.
     Bystro i reshitel'no oni dvinulis' vpered, no skoro zamedlili shagi.  Oni
ne glyadeli po storonam, no chuvstvovali ugryumuyu vrazhdebnost'  izrytogo  polya.
Okruzhavshego ih tysyach'yu tusklyh nepodvizhnyh glaz, i eto chuvstvo sblizhalo ih i
brosalo k vospominaniyu  detstva.  I  vospominaniya  byli  svetlye,  ozarennye
solncem, zelenoj listvoj, lyubov'yu i smehom. Kak budto eto byla ne  zhizn',  a
shirokaya, myagkaya pesnya, i zvukami v nej byli oni sami, dve  malen'kie  notki:
odna zvonkaya i chistaya, kak zvenyashchij hrustal', drugaya nemnogo glushe, no  yarche
- kak kolokol'chik.
     Pokazalis' lyudi - dve zhenshchiny, sidevshie na krayu glubokoj glinyanoj  yamy;
odna sidela, zalozhiv nogu za nogu,  i  pristal'no  smotrela  vniz;  golovnoj
platok  pripodnyalsya,  otkryvaya  kosmy  putanyh  volos;  spina  gorbilas'   i
vstyagivala  vverh  gryaznuyu  koftu  s  krupnymi,  kak   yabloki,   cvetami   i
raspustivshimisya zavyazkami. Na prohodyashchih ona ne  vzglyanula.  Drugaya  zhenshchina
polulezhala vozle, zakinuv  golovu.  Lico  u  nee  bylo  gruboe,  shirokoe,  s
muzhskimi chertami, i pod glazami na vydavshihsya skulah goreli po  dva  krasnyh
kirpichnyh pyatna, pohozhih na  svezhie  ssadiny.  Ona  byla  eshche  gryaznee,  chem
pervaya, i smotrela na idushchih pryamo i prosto. Kogda oni  proshli,  ona  zapela
gustym, muzhskim golosom:

                      - Dlya tebya odnogo, moj lyubeznyj,
                      YA, kak cvet aromatnyj, cvela...

     - Var'ka, slyshish'? - obratilas' ona k molchalivoj podruge i, ne  poluchiv
otveta, gromko i grubo zahohotala.
     Nemoveckij znal takih zhenshchin, gryaznyh dazhe togda,  kogda  na  nih  bylo
bogatoe i krasivoe plat'e, privyk k nim, i  teper'  oni  skol'znuli  po  ego
vzglyadu i, ne ostaviv sleda, ischezli. No Zinochka, pochti kosnuvshayasya ih svoim
korichnevym skromnym plat'em, pochuvstvovala chto-to vrazhdebnoe, zhalkoe i zloe,
na mig voshedshee v ee dushu. No cherez neskol'ko minut vpechatlenie izgladilos',
kak ten' oblaka, bystro begushchaya po  zolotistomu  lugu,  i  kogda  mimo  nih,
obgonyaya, proshli dvoe: muzhchina v kartuze i pidzhake, no bosikom,  i  takaya  zhe
gryaznaya zhenshchina, ona uvidela  ih,  no  ne  pochuvstvovala.  Ne  otdavaya  sebe
otcheta, ona dolgo eshche sledila za zhenshchinoj, i ee nemnogo  udivilo,  pochemu  u
nee takoe tonkoe plat'e, kak-to lipko, tochno mokroe, obhvatyvayushchee  nogi,  i
podol s shirokoj polosoj zhirnoj gryazi, v®evshejsya v materiyu. CHto-to trevozhnoe,
bol'noe i strashno beznadezhnoe bylo v trepyhanii  etogo  tonkogo  i  gryaznogo
podola.
     I snova oni shli i govorili, a za nimi dvigalas', nehotya, temnaya tucha  i
brosala prozrachnuyu, ostorozhno prilegayushchuyu  ten'.  Na  raspertyh  bokah  tuchi
tusklo prosvechivali zheltye mednye pyatna  i  svetlymi,  besshumno  klubyashchimisya
dorogami skryvalis' za tyazheloj massoj. I  t'ma  sgushchalas'  tak  nezametno  i
vkradchivo, chto trudno bylo v nee poverit', i kazalos', chto vse eshche eto den',
no den' tyazhelo bol'noj i tiho umirayushchij. Teper' oni govorili o teh  strashnyh
chuvstvah i myslyah, kotorye poseshchayut cheloveka noch'yu, kogda on ne spit,  i  ni
zvuki, ni rechi ne meshayut emu, i to, kak t'ma,  shirokoe  i  mnogoglazoe,  chto
est' zhizn', plotno prizhimaetsya k samomu ego licu.
     - Vy predstavlyaete sebe beskonechnost'? - sprosila Zinochka,  Prikladyvaya
ko lbu puhluyu ruchku i krepko zazhmurivaya glaza.
     - Net. Beskonechnost'...  Net,  -  otvetil  Nemoveckij,  takzhe  zakryvaya
glaza.
     - A ya inogda vizhu ee. Pervyj raz ya uvidela, kogda byla  eshche  malen'kaya.
|to kak budto telegi. Stoit odna telega, drugaya, tret'ya i  tak  daleko,  bez
konca, vse telegi, telegi... Strashno, - ona vzdrognula.
     - No pochemu telegi? - ulybnulsya Nemoveckij, hotya emu bylo nepriyatno.
     - Ne znayu. Telegi. Odna, drugaya... bez konca.
     T'ma vkradchivo gustela, i tucha uzhe proshla nad  ih  golovami  i  speredi
tochno zaglyadyvala v ih poblednevshie, opushchennye lica. I  vse  chashche  vyrastali
temnye  figury  oborvannyh  gryaznyh  zhenshchin,  slovno   ih   vybrasyvali   na
poverhnost'  glubokie,  neizvestno  zachem   vykopannye   yamy,   i   trevozhno
trepyhalis' ih mokrye podoly. To v odinochku, to po dve,  po  tri  poyavlyalis'
oni, i golosa ih zvuchali gromko i stranno-odinoko v zamershem vozduhe.
     - Kto eti zhenshchiny? Otkuda ih stol'ko? - sprashivala Zinochka  boyazlivo  i
tiho. Nemoveckij znal, kto eti zhenshchiny, i emu bylo strashno, chto oni popali v
takuyu durnuyu i opasnuyu mestnost', no spokojno otvetil:
     - Ne znayu. Tak. Ne nuzhno o nih govorit'. Vot sejchas projdem etot lesok,
a tam budet zastava i gorod. ZHal', chto my tak pozdno vyshli.
     Ej stalo smeshno, chto on govorit: pozdno, kogda oni vyshli v chetyre chasa,
i ona vzglyanula na nego i ulybnulas'. No brovi ego  ne  rashodilis',  i  ona
predlozhila, uspokaivaya i uteshaya:
     - Pojdemte skoree. Mne hochetsya chayu. Da i les uzhe blizko.
     - Pojdemte.
     Kogda oni voshli v les i derev'ya  molchalivo  soshlis'  vershinami  nad  ih
golovami, stalo ochen' temno, no uyutno i spokojno.
     - Davajte ruku, - predlozhil Nemoveckij.
     Ona nereshitel'no podala ruku, i legkoe  prikosnovenie  tochno  razognalo
t'mu. Ruki ih byli nepodvizhny i  ne  prizhimalis',  i  Zinochka  dazhe  nemnogo
otodvigalas' ot sputnika, no vse ih  soznanie  sosredotochilos'  na  oshchushchenii
etogo malen'kogo mestechka v tele, gde soprikasalis' ruki. I  opyat'  hotelos'
govorit' o krasote i tainstvennoj sile lyubvi,  no  govorit'  tak,  chtoby  ne
narushat' molchaniya, govorit' ne slovami, a vzglyadami. I oni dumali, chto nuzhno
vzglyanut', i hoteli, no ne reshalis'.
     - A vot opyat' lyudi! - veselo skazala Zinochka.



     Na polyane, gde bylo svetlee,  sideli  okolo  oporozhnennoj  butylki  tri
cheloveka i molcha, vyzhidatel'no smotreli na  podhodyashchih.  Odin,  brityj,  kak
akter, zasmeyalsya i svistnul tak, kak budto eto znachilo:
     - Ogo!
     Serdce u Nemoveckogo upalo i zamerlo  v  strashnoj  trevoge,  no,  budto
podtalkivaemyj szadi, on shel  pryamo  na  sidyashchih,  okolo  kotoryh  prohodila
tropinka. Te zhdali, i tri pary glaz temneli nepodvizhno i strashno.  I  smutno
zhelaya raspolozhit' k sebe etih mrachnyh, oborvannyh lyudej, v molchanii  kotoryh
chuvstvovalas' ugroza, ukazat'  na  svoyu  bespomoshchnost'  i  razbudit'  v  nih
sochuvstvie, on sprosil:
     - Gde projti k zastave? Zdes'?
     No  oni  ne  otvetili.  Brityj   svistnul   chto-to   neopredelennoe   i
nasmeshlivoe,  a  drugie  dvoe  molchali  i  smotreli  s   tyazheloj,   zloveshchej
pristal'nost'yu. Oni byli p'yany, zly,  i  im  hotelos'  lyubvi  i  razrusheniya.
Krasnoshchekij,  oplyvshij,  pripodnyalsya  na  lokti,  potom  nereshitel'no,   kak
medved', opersya na lapy i vstal, tyazhelo vzdohnuv. Tovarishchi mel'kom vzglyanuli
na nego i opyat' s toj zhe pristal'nost'yu ustavilis' na Zinochku.
     - Mne strashno, - odnimi gubami skazala ona.
     Ne slysha slov, Nemoveckij  ponyal  ee  po  tyazhesti  opershejsya  ruki.  I,
starayas' sohranit' vid spokojstviya, ne chuvstvuya rokovuyu neotvratimost' togo,
chto  sejchas  sluchitsya,  on  zashagal  rovno  i  tverdo.  I  tri   pary   glaz
priblizilis', sverknuli  i  ostalis'  za  spinoj.  "Nuzhno  bezhat'",  podumal
Nemoveckij i sam otvetil sebe: "Net, nel'zya bezhat'".
     - Sovsem dohlyak paren', dazhe  obidno,  -  skazal  tretij  iz  sidevshih,
lysyj, s redkoj ryzhej borodoj. - A devochka horoshen'kaya, daj Bog vsyakomu.
     Vse troe kak-to neohotno zasmeyalis'.
     - Barin, pogodi na dva slova! - gusto, basom skazal vysokij i  poglyadel
na tovarishchej.
     Te pripodnyalis'.
     Nemoveckij shel ne oglyadyvayas'.
     - Nuzhno pogodit', kogda prosyat, - skazal ryzhij. - A to ved'  i  po  shee
mozhno.
     - Tebe govoryat! - garknul vysokij i v dva pryzhka nagnal idushchih.
     Massivnaya ruka opustilas' na plecho  Nemoveckogo  i  pokachnula  ego,  i,
obernuvshis', on vozle samogo lica  vstretil  kruglye,  vypuklye  i  strashnye
glaza. Oni byli tak blizko, tochno on smotrel na  nih  skvoz'  uvelichitel'noe
steklo i yasno razlichal krasnye zhilki na belke i zheltovatyj gnoj na resnicah.
I, vypustiv nemuyu ruku Zinochki, on polez v karman, i zabormotal:
     - Deneg!.. Nate deneg. YA s udovol'stviem.
     Vypuklye glaza vse bolee kruglilis'  i  svetleli.  I  kogda  Nemoveckij
otvel ot nih svoi glaza, vysokij  nemnogo  otstupil  nazad  i  bez  razmahu,
snizu, udaril Nemoveckogo v podborodok. Golova Nemoveckogo otkachnulas', zuby
lyasknuli, furazhka opustilas' na lob i svalilas', i, vzmahnuv rukami, on upal
navznich'. Molcha, bez krika, povernulas' Zinochka i  brosilas'  bezhat',  srazu
prinyav vsyu bystrotu, na kakuyu byla sposobna. Brityj kriknul dolgo i stranno:
     - A-a-a!..
     I s krikom pognalsya za nej.
     Nemoveckij, shatayas', vskochil, no ne uspel eshche  vypryamit'sya,  kak  snova
byl sbit s nog udarom v  zatylok.  Teh  bylo  dvoe,  a  on  odin,  slabyj  i
neprivykshij k bor'be, no on dolgo borolsya, carapalsya nogtyami, kak  derushchayasya
zhenshchina, vshlipyval ot bessoznatel'nogo otchayaniya i kusalsya. Kogda on  sovsem
oslabel, ego podnyali  i  ponesli;  on  upiralsya,  no  v  golove  shumelo,  on
perestaval ponimat', chto s nim  delaetsya,  i  bessil'no  obvisal  v  nesushchih
rukah. Poslednee, chto on uvidel - eto kusok ryzhej borody,  pochti  popadavshej
emu v rot, a za nej temnotu lesa i svetluyu  koftochku  begushchej  devushki.  Ona
bezhala molcha i bystro, tak, kak begala na dnyah, kogda igrali v gorelii, -  a
za nej melkimi shazhkami, nastigaya, nessya brityj. A  potom  Nemoveckij  oshchutil
vokrug sebya pustotu, s zamiraniem serdca ponessya kuda-to vniz, grohnul  vsem
telom, udarivshis' o zemlyu, - i poteryal soznanie.
     Vysokij  i  ryzhij,  brosivshie  Nemoveckogo  v  rov,  postoyali  nemnogo,
prislushivayas' k tomu, chto proishodilo na dne rva. No lica ih  i  glaza  byli
obrashcheny  v  storonu,  gde  ostalas'  Zinochka.  Ottuda  poslyshalsya  vysokij,
pridushennyj zhenskij krik i totchas zamer. I vysokij serdito voskliknul:
     - Merzavec! - i pryamikom, lomaya such'ya, kak medved', pobezhal.
     - I ya! I ya! - tonen'kim goloskom krichal ryzhij, puskayas' za nim  vosled.
On byl slabosilen i zapyhalsya; v bor'be  emu  ushibli  kolenku,  i  emu  bylo
obidno, chto mysl' o  devushke  prishla  emu  pervomu,  a  dostanetsya  ona  emu
poslednemu. On priostanovilsya, poter rukoj kolenku,  vysmorkalsya,  pristaviv
palec k nosu, i snova pobezhal, zhalobno kricha:
     - I ya! I ya!
     Temnaya tucha uzhe raspolzlas' po vsemu nebu, i  nastupila  temnaya,  tihaya
noch'. V temnote skoro  ischezla  koroten'kaya  figura  ryzhego,  no  dolgo  eshche
slyshalsya nerovnyj topot ego nog, shoroh razdvigaemyh list'ev  i  drebezzhashchij,
zhalobnyj krik:
     - I ya! Bratcy, i ya!



     V rot Nemoveckomu nabralas' zemlya i skripela na zubah. I pervoe,  samoe
sil'noe, chto on pochuvstvoval, pridya v soznanie, byl gustoj i spokojnyj zapah
zemli. Golova byla tupaya, slovno nalitaya tusklym  svincom,  tak  chto  trudno
bylo vorochat'; vse telo nylo, i sil'no bolelo plecho, no nichego  ne  bylo  ni
perelomano, ni razbito. Nemoveckij sel i  dolgo  smotrel  vverh,  nichego  ne
dumaya i ne vspominaya. Pryamo nad  nim  sveshivalsya  kust  s  chernymi  shirokimi
list'yami, i skvoz' nih  proglyadyvalo  ochistivsheesya  nebo.  Tucha  proshla,  ne
brosiv ni odnoj kapli dozhdya i sdelav vozduh suhim i  legkim,  i  vysoko,  na
seredinu neba, podnyalsya razrezannyj mesyac s  prozrachnym,  tayushchim  kraem.  On
dozhival poslednie nochi i  svetil  holodno,  pechal'no  i  odinoko.  Nebol'shie
klochki oblakov bystro proneslis' v vyshine,  gde  prodolzhal,  ochevidno,  dut'
sil'nyj  veter,  no  ne  zakryvali  mesyaca,  a  ostorozhno  obhodili  ego.  V
odinochestve mesyaca, v ostorozhnosti vysokih,  svetlyh  oblakov,  v  dunovenii
neoshchutimogo vnizu  vetra  chuvstvovalas'  tainstvennaya  glubina  caryashchej  nad
zemleyu nochi.
     Nemoveckij vspomnil vse, chto proizoshlo, i ne poveril.  Vse  sluchivsheesya
bylo strashno i nepohozhe na pravdu, kotoraya ne mozhet byt'  takoj  uzhasnoj,  i
sam on, sidyashchij sredi nochi i smotryashchij otkuda-to snizu na perevernutyj mesyac
i begushchie oblaka, byl takzhe stranen i nepohozh na nastoyashchego. I  on  podumal,
chto eto obyknovennyj strashnyj son, ochen' strashnyj i durnoj. I  eti  zhenshchiny,
kotoryh oni tak mnogo vstrechali, byli takzhe snom.
     - Ne mozhet byt', - skazal  on  utverditel'no  i  slabo  kachnul  tyazheloj
golovoj. - Ne mozhet byt'.
     On protyanul ruku i stal iskat' furazhku, chtoby idti, no furazhki ne bylo.
I to, chto ee ne bylo, srazu sdelalo vse yasnym; i on ponyal,  chto  proisshedshee
ne son, a uzhasnaya pravda. V sleduyushchuyu  minutu,  zamiraya  ot  uzhasa,  on  uzhe
karabkalsya vverh, obryvalsya vmeste s osypavshejsya zemlej i snova karabkalsya i
hvatalsya za gibkie vetvi kusta.
     Vylezshi, on pobezhal pryamo, ne rassuzhdaya i  ne  vybiraya  napravleniya,  i
dolgo bezhal i kruzhilsya mezhdu derev'yami. Tak zhe vnezapno,  ne  rassuzhdaya,  on
pobezhal v druguyu storonu, i opyat' vetvi carapali ego lico, i opyat' vse stalo
pohozhe na son. I Nemoveckomu kazalos', chto kogda-to s  nim  uzhe  bylo  nechto
podobnoe: t'ma, nevidimye vetvi, carapayushchie lico, i on bezhit, zakryv  glaza,
i dumaet, chto vse eto son. Nemoveckij ostanovilsya, potom sel v  neudobnoj  i
neprivychnoj poze cheloveka, sidyashchego pryamo na zemle, bez vozvysheniya. I  opyat'
on podumal o furazhke i skazal:
     - |to ya. Nuzhno ubit' sebya. Nuzhno ubit' sebya, esli dazhe eto son.
     On vskochil i snova pobezhal, no opomnilsya i poshel medlenno, smutno risuya
sebe to mesto, gde na nih napali.  V  lesu  bylo  sovsem  temno,  no  inogda
proryvalsya blednyj mesyachnyj luch i obmanyval, osveshchaya  belye  stvoly,  i  les
kazalsya polnym nepodvizhnyh i pochemu-to molchalivyh  lyudej.  I  eto  uzhe  bylo
kogda-to, i eto pohodilo na son.
     - Zinaida Nikolaevna! - zval Nemoveckij  i  gromko  vygovarival  pervoe
slovo, no tiho vtoroe,  kak  budto  teryaya  vmeste  so  zvukom  nadezhdu,  chto
kto-nibud' otzovetsya.
     I nikto ne otzyvalsya.
     Potom on popal na tropinku, uznal ee i doshel do polyany. I tut  opyat'  i
uzhe sovsem on ponyal, chto vse eto pravda, i v uzhase zametalsya, kricha:
     - Zinaida Nikolaevna! |to ya! YA!
     Nikto ne  otklikalsya,  i,  povernuvshis'  licom  tuda,  gde  dolzhen  byl
nahodit'sya gorod, Nemoveckij razdel'no vykriknul:
     - Po-mo-gi-te!..
     I snova zametalsya, chto-to shepcha, obsharivaya kusty,  kogda  pered  samymi
ego nogami vsplylo beloe mutnoe pyatno, pohozhee na  zastyvshee  pyatno  slabogo
sveta. |to lezhala Zinochka.
     - Gospodi! CHto zhe  eto?  -  s  suhimi  glazami,  no  golosom  rydayushchego
cheloveka skazal Nemoveckij i, stav na koleni, prikosnulsya k lezhashchej.
     Ruka ego popala na obnazhennoe telo, gladkoe, uprugoe, holodnoe,  no  ne
mertvoe, i s sodroganiem Nemoveckij otdernul ee.
     - Milaya moya, golubochka moya, eto ya, - sheptal on, ishcha v temnote ee lico.
     I snova, v drugom napravlenii on protyanul ruku  i  opyat'  natknulsya  na
goloe telo, i tak, kuda on ni protyagival ee, on  vsyudu  vstrechal  eto  goloe
zhenskoe telo, gladkoe, uprugoe, kak budto teplevshee pod prikasayushchejsya rukoj.
Inogda on otdergival ruku bystro, no inogda zaderzhival i, kak  sam  on,  bez
furazhki, oborvannyj, kazalsya sebe ne nastoyashchim,  tak  i  s  etim  obnazhennym
telom on ne mog svyazat' predstavleniya o Zinochke. I to, chto proizoshlo  zdes',
chto delali lyudi s etim bezglasnym zhenskim telom, predstavilos' emu  vo  vsej
omerzitel'noj yasnosti i kakoj-to strannoj, govorlivoj  siloj  otozvalos'  vo
vseh ego chlenah. Potyanuvshis' tak, chto hrustnuli sustavy, on  tupo  ustavilsya
na  beloe  pyatno  i  nahmuril  brovi,  kak  dumayushchij  chelovek.  Uzhas   pered
sluchivshimsya zastyval v nem, svertyvalsya v komok i lezhal v dushe,  kak  chto-to
postoronnee i bessil'noe.
     - Gospodi, chto zhe eto? - povtoril on,  no  zvuk  byl  nepravdivyj,  kak
budto narochno.
     On nashchupal serdce: ono bilos' slabo, no rovno, i kogda  on  nagnulsya  k
samomu licu, on oshchutil slaboe dyhanie, slovno Zinochka  ne  byla  v  glubokom
obmoroke, a prosto spala. I on tiho pozval ee:
     - Zinochka, eto ya.
     I tut zhe pochuvstvoval, chto budet pochemu-to horosho, esli ona  eshche  dolgo
ne prosnetsya. Zataiv dyhanie  i  bystro  oglyanuvshis'  krugom,  on  ostorozhno
pogladil ee po shcheke i poceloval sperva v zakrytye glaza, potom v guby, myagko
razdavshiesya pod krepkim poceluem. Ego ispugalo, chto ona mozhet prosnut'sya,  i
on otkachnulsya i zamer. No telo bylo nemo i nepodvizhno, i v ego bespomoshchnosti
i dostupnosti bylo chto-to zhalkoe i razdrazhayushchee, neotrazimo vlekushchee k sebe.
S glubokoj nezhnost'yu i vorovskoj, puglivoj ostorozhnost'yu Nemoveckij staralsya
nabrosat' na nee obryvki ee plat'ya, i dvojnoe oshchushchenie materii i gologo tela
bylo ostro, kak nozh, i nepostizhimo, kak bezumie. On byl  zashchitnikom  i  tem,
kto napadaet, i on iskal pomoshchi u okruzhayushchego lesa i t'my, no les i t'ma  ne
davali ee. Zdes' bylo  pirshestvo  zverej,  i,  vnezapno  otbroshennyj  po  tu
storonu  chelovecheskoj,  ponyatnoj  i  prostoj   zhizni,   on   obonyal   zhguchee
sladostrastie, razlitoe v vozduhe, i rasshiryal nozdri.
     - |to ya! YA! - bessmyslenno povtoryal on, ne ponimaya okruzhayushchego  i  ves'
polnyj vospominaniem o tom, kak  on  uvidel  kogda-to  beluyu  polosku  yubki,
chernyj siluet nogi i nezhno obnimavshuyu ee tuflyu. I, prislushivayas'  k  dyhaniyu
Zinochki, ne svodya glaz s togo mesta, gde bylo ee  lico,  on  podvinul  ruku.
Prislushalsya i podvinul eshche.
     - CHto zhe eto? - gromko i otchayanno  vskriknul  on  i  vskochil,  uzhasayas'
samogo sebya.
     Na odnu sekundu v ego  glazah  blesnulo  lico  Zinochki  i  ischezlo.  On
staralsya ponyat', chto eto telo - Zinochka, s kotoroj on shel segodnya i  kotoraya
govorila  o  beskonechnosti,  i  ne  mog;  on  staralsya  pochuvstvovat'   uzhas
proisshedshego, no uzhas byl slishkom velik, esli dumat', chto vse eto pravda,  i
ne poyavlyalsya.
     - Zinaida Nikolaevna! - kriknul on, umolyaya. -  Zachem  zhe  eto?  Zinaida
Nikolaevna?
     No bezglasnym  ostavalos'  izmuchennoe  telo,  i  s  bessvyaznymi  rechami
Nemoveckij opustilsya na koleni. On umolyal, grozil, govoril, chto ub'et  sebya,
i tormoshil lezhashchuyu, prizhimaya ee k sebe i pochti vpivayas' nogtyami. Poteplevshee
telo myagko poddavalos' ego usiliyam, poslushno sleduya za ego dvizheniyami, i vse
eto bylo tak strashno, neponyatno i  diko,  chto  Nemoveckij  snova  vskochil  i
otryvisto kriknul:
     - Pomogite! - i zvuk byl lzhivyj, kak budto narochno.
     I  snova  on  nabrosilsya  na  nesoprotivlyavsheesya  telo,  celuya,  placha,
chuvstvuya pered  soboj  kakuyu-to  bezdnu,  temnuyu,  strashnuyu,  prityagivayushchuyu.
Nemoveckogo ne bylo, Nemoveckij ostavalsya gde-to  pozadi,  a  tot,  chto  byl
teper', s strastnoj zhestokost'yu  myal  goryachee  podatlivoe  telo  i  govoril,
ulybayas' hitroj usmeshkoj bezumnogo:
     - Otzovis'! Ili ty ne hochesh'? YA lyublyu tebya, lyublyu tebya.
     S toj zhe hitroj usmeshkoj on priblizil rasshirivshiesya glaza k samomu licu
Zinochki i sheptal:
     - YA lyublyu tebya. Ty ne hochesh' govorit', no ty ulybaesh'sya, ya eto vizhu.  YA
lyublyu tebya, lyublyu, lyublyu.
     On krepche prizhal k sebe myagkoe,  bezvol'noe  telo,  svoej  bezzhiznennoj
podatlivost'yu  budivshee  dikuyu  strast',  lomal  ruki  i  bezzvuchno  sheptal,
sohraniv ot cheloveka odnu sposobnost' lgat':
     - YA lyublyu tebya. My nikomu ne skazhem, i nikto ne uznaet. I ya  zhenyus'  na
tebe, zavtra, kogda hochesh'. YA lyublyu tebya. YA poceluyu tebya, i ty mne  otvetish'
- horosho? Zinochka...
     I s siloj on prizhalsya k ee gubam, chuvstvuya,  kak  zuby  vdavlivayutsya  v
telo, i v boli i kreposti  poceluya  teryaya  poslednie  probleski  mysli.  Emu
pokazalos', chto guby devushki drognuli. Na odin mig sverkayushchij ognennyj  uzhas
ozaril ego mysli, otkryv pered nim chernuyu bezdnu.
     I chernaya bezdna poglotila ego.


Last-modified: Sat, 21 Sep 2002 13:40:42 GMT

Ocenite etot tekst: