Varlam SHalamov. Levyj bereg

---------------------------------------------------------------
     SHalamov Varlam Tihonovich (1907-1982), kniga nazyvaetsya
     Sobranie sochinenij, v 4 t., t 1, KOLYMSKIE RASSKAZY:
     Kolymskie rasskazy; Levyj bereg; Artist lopaty.
     Moskva, "Hudozhestvennaya literatura" "Vagrius", 1998
     OCR: Aleksandr Belousenko, http://belousenkolib.narod.ru/ ¡ http://belousenkolib.narod.ru/
---------------------------------------------------------------



     <i>I.P.Sirotinskoj

     Ire  - moe  beskonechnoe  vospominanie,  zatormozhennoe  v  knizhke "Levyj
bereg"</i>


     Prokurator Iudei
     Prokazhennye
     V priemnom pokoe
     Geologi
     Medvedi
     Ozherel'e knyagini Gagarinoj
     Ivan Fedorovich
     Akademik
     Almaznaya karta
     Neobrashchennyj
     Luchshaya pohvala
     Potomok dekabrista
     "Kombedy"
     Magiya
     Lida
     Anevrizma aorty
     Kusok myasa
     Moj process
     |speranto
     Speczakaz
     Poslednij boj majora Pugacheva
     Nachal'nik bol'nicy
     Bukinist
     Po lendlizu
     Sentenciya





        PROKURATOR IUDEI

     Pyatogo  dekabrya tysyacha  devyat'sot sorok sed'mogo goda  v buhtu  Nagaevo
voshel  parohod "KIM" s chelovecheskim gruzom.  Rejs  byl  poslednij, navigaciya
konchilas'. Sorokagradusnymi morozami vstrechal  gostej Magadan.  Vprochem,  na
parohode  byli   privezeny  ne  gosti,  a  istinnye  hozyaeva  etoj  zemli  -
zaklyuchennye.
     Vse  nachal'stvo goroda, voennoe i  shtatskoe, bylo v portu. Vse byvshie v
gorode  gruzoviki  vstrechali v  Nagaevskom  portu  prishedshij  parohod "KIM".
Soldaty, kadrovye vojska okruzhili mol, i vygruzka nachalas'.
     Za  pyat'sot  kilometrov  ot  buhty  vse   svobodnye  priiskovye  mashiny
dvinulis' k Magadanu porozhnyakom, podchinyayas' zovu selektora.
     Mertvyh brosali na beregu i  vozili na kladbishche,  skladyvali v bratskie
mogily,  ne  privyazyvaya   birok,  a  sostaviv  tol'ko  akt  o  neobhodimosti
eksgumacii v budushchem.
     Naibolee tyazhelyh, no eshche zhivyh-razvozili po bol'nicam dlya zaklyuchennyh v
Magadane, Ole, Armani, Dukche.
     Bol'nyh v sostoyanii  srednej tyazhesti vezli v  central'nuyu  bol'nicu dlya
zaklyuchennyh - na  levyj  bereg Kolymy. Bol'nica tuda tol'ko  chto pereehala s
dvadcat'  tret'ego kilometra. Pridi by parohod "KIM"  godom  ran'she-ehat' za
pyat'sot kilometrov ne prishlos' by.
     Zaveduyushchij hirurgicheskim otdeleniem Kubancev, tol'ko  chto  iz  armii, s
fronta,  byl  potryasen  zrelishchem  etih  lyudej, etih  strashnyh  ran,  kotorye
Kubancevu v zhizni ne byli vedomy i ne snilis' nikogda.  V kazhdoj  priehavshej
iz  Magadana  mashine byli trupy  umershih  v  puti.  Hirurg ponimal,  chto eto
legkie,  transportabel'nye,  te, chto polegche, a  samyh tyazhelyh  ostavlyayut na
meste.
     Hirurg  povtoryal  slova  generala Ridzhueya, kotorye  gde-to  srazu posle
vojny udalos' emu  prochitat':  "Frontovoj opyt soldata ne mozhet  podgotovit'
cheloveka k zrelishchu smerti v lageryah".
     Kubancev  teryal  hladnokrovie. Ne  znal, chto prikazat', s chego  nachat'.
Kolyma obrushila  na  frontovogo hirurga slishkom  bol'shoj gruz. No nado  bylo
chto-to  delat'. Sanitary  snimali  bol'nyh  s  mashin,  nesli  na nosilkah  v
hirurgicheskoe otdelenie.  V  hirurgicheskom otdelenii nosilki stoyali  po vsem
koridoram  tesno. Zapahi my  zapominaem, kak  stihi, kak chelovecheskie  lica.
Zapah  etogo pervogo  lagernogo  gnoya navsegda  ostalsya  vo  vkusovoj pamyati
Kubanceva. Vsyu zhizn' on vspominal potom etot zapah. Kazalos' by, gnoj pahnet
vezde  odinakovo  i smert' vezde  odinakova. Tak  net.  Vsyu zhizn'  Kubancevu
kazalos', chto eto pahnut rany teh pervyh ego bol'nyh na Kolyme.
     Kubancev kuril, kuril  i chuvstvoval, chto teryaet vyderzhku, ne znaet, chto
prikazat' sanitaram, fel'dsheram, vracham.
     -  Aleksej Alekseevich, uslyshal  Kubancev  golos  ryadom. |to byl Braude,
hirurg iz zaklyuchennyh,  byvshij  zaveduyushchij etim  zhe samym otdeleniem, tol'ko
chto smeshchennyj  s dolzhnosti  prikazom  vysshego  nachal'stva tol'ko potomu, chto
Braude byl byvshim zaklyuchennym, da  eshche s nemeckoj  familiej. - Razreshite mne
komandovat'. YA vse eto znayu. YA zdes' desyat' let.
     Vzvolnovannyj Kubancev ustupil  mesto  komandira, i rabota zavertelas'.
Tri  hirurga  nachali  operacii  odnovremenno-  fel'dshera  vymyli  ruki,  kak
assistenty. Drugie fel'dshera delali ukoly, nalivali serdechnye lekarstva.
     - Amputacii,  tol'ko amputacii, - bormotal  Braude.  On lyubil hirurgiyu,
stradal,  po ego sobstvennym  slovam, esli v ego zhizni  vydavalsya  den'  bez
edinoj  operacii,   bez  edinogo  razreza.-  Sejchas  skuchat'  ne  pridetsya,-
radovalsya  Braude.-  A  Kubancev  hot'  i  paren'  neplohoj,  a  rasteryalsya.
Frontovoj hirurg! U nih tam vse instrukcii, shemy,  prikazy, a vot vam zhivaya
zhizn', Kolyma!
     No Braude  byl  nezloj  chelovek.  Snyatyj bez  vsyakogo  povoda  so svoej
dolzhnosti,  on  ne voznenavidel  svoego preemnika,  ne  delal  emu  gadosti.
Naprotiv,  Braude  videl rasteryannost'  Kubanceva,  chuvstvoval  ego glubokuyu
blagodarnost'.  Kak-nikak u  cheloveka  sem'ya, zhena, syn-shkol'nik. Oficerskij
polyarnyj paek, vysokaya stavka,  dlinnyj rubl'.  A chto  u Braude? Desyat'  let
sroka za plechami, ochen' somnitel'noe budushchee. Braude byl iz Saratova, uchenik
znamenitogo  Krauze  i  sam obeshchal  ochen'  mnogo.  No  tridcat'  sed'moj god
vdrebezgi razbil vsyu sud'bu Braude. Tak Kubancevu li on budet mstit' za svoi
neudachi...
     I Braude komandoval, rezal, rugalsya. Braude zhil, zabyvaya sebya, i hot' v
minuty razdum'ya chasto rugal sebya za etu prezrennuyu zabyvchivost' - peredelat'
sebya on ne mog.
     Segodnya reshil: "Ujdu iz bol'nicy. Uedu na materik".
     ...Pyatogo dekabrya tysyacha devyat'sot sorok sed'mogo goda v  buhtu Nagaevo
voshel  parohod  "KIM"  s chelovecheskim  gruzom -tremya tysyachami zaklyuchennyh. V
puti zaklyuchennye podnyali bunt, i nachal'stvo prinyalo reshenie zalit' vse tryumy
vodoj.  Vse  eto   bylo  sdelano  pri  sorokagradusnom  moroze.  CHto   takoe
otmorozhenie tret'ej-chetvertoj stepeni, kak govoril Braude,- ili obmorozhenie,
kak  vyrazhalsya  Kubancev,-  Kubancevu  dano bylo znat'  v  pervyj  den'  ego
kolymskoj sluzhby radi vyslugi let.
     Vse  eto  nado bylo  zabyt', i  Kubancev,  disciplinirovannyj i volevoj
chelovek, tak i sdelal. Zastavil sebya zabyt'.
     CHerez semnadcat' let Kubancev vspominal imya, otchestvo kazhdogo fel'dshera
iz zaklyuchennyh, kazhduyu medsestru, vspominal, kto s kem iz zaklyuchennyh "zhil",
imeya  v vidu lagernye romany. Vspomnil  podrobnyj chin kazhdogo nachal'nika  iz
teh,  chto  popodlee.  Odnogo tol'ko ne vspomnil Kubancev - parohoda "KIM"  s
tremya tysyachami obmorozhennyh zaklyuchennyh.
     U Anatolya  Fransa est' rasskaz  "Prokurator Iudei". Tam Pontij Pilat ne
mozhet cherez semnadcat' let vspomnit' Hrista.
     <i>1965</i>


        PROKAZHENNYE

     Srazu posle vojny na moih glazah v bol'nice byla sygrana eshche odna drama
- vernee, razvyazka dramy.
     Vojna podnyala so dna zhizni i vynesla na svet takie plasty,  takie kuski
zhizni, kotorye vsegda i vezde skryvalis'  ot yarkogo solnechnogo  sveta. |to -
ne ugolovshchina i ne podpol'nye kruzhki. |to - sovsem drugoe.
     Vo  vremya  voennyh dejstvij  byli  slomany  leprozorii,  i  prokazhennye
smeshalis' s  naseleniem. Tajnaya  li  eto  ili  yavnaya  vojna? Himicheskaya  ili
bakteriologicheskaya?
     Porazhennye prokazoj legko vydavali sebya za ranenyh, za uvechnyh vo vremya
vojny. Prokazhennye  smeshalis'  s begushchimi na vostok,  vernulis' v nastoyashchuyu,
hot' i  strashnuyu zhizn', gde ih prinimali  za zhertv  vojny,  za  geroev, byt'
mozhet.
     Prokazhennye  zhili,  rabotali.   Nado  bylo  konchit'sya  vojne,  chtoby  o
prokazhennyh  vspomnili   vrachi,   i  strashnye  kartoteki  leprozoriev  stali
popolnyat'sya snova.
     Prokazhennye  zhili  sredi  lyudej,  razdelyaya  otstuplenie,   nastuplenie,
radost'  ili gorech'  pobedy.  Prokazhennye rabotali  na  fabrikah,  na zemle.
Stanovilis' nachal'nikami i podchinennymi. Soldatami oni tol'ko ne stanovilis'
nikogda - meshali  kul'ti  pal'cev, pohozhie,  neotlichimye  ot  voennyh travm.
Prokazhennye i vydavali sebya za uvechnyh vojny - edinicy sredi millionov.
     Sergej  Fedorenko  byl  zaveduyushchim  skladom.  Invalid vojny,  on  lovko
spravlyalsya so  svoimi neposlushnymi obrubkami  pal'cev i horosho vypolnyal svoe
delo. Ego zhdali kar'era, partbilet, no, dobravshis' do deneg, Fedorenko nachal
pit',  gulyat', byl arestovan, sudim i priplyl  s  odnim  iz rejsov kolymskih
korablej v Magadan, kak osuzhdennyj na desyat' let po bytovoj stat'e.
     Zdes' Fedorenko peremenil  svoj  diagnoz. Hotya i zdes' hvatalo uvechnyh,
samorubov, naprimer. No bylo  vygodnee, modnee,  nezametnee  rastvorit'sya  v
more otmorozhenij.
     Vot  tak  ya  ego  i  vstretil  v  bol'nice  -  posledstviya  otmorozheniya
tret'ej-chetvertoj stepeni,  nezazhivayushchaya rana, kul'tya stopy, kul'ti  pal'cev
obeih kistej.
     Fedorenko  lechilsya.  Lechenie  ne  davalo rezul'tatov.  No  ved'  vsyakij
bol'noj borolsya s lecheniem, kak mog i  umel.  Fedorenko posle mnogih mesyacev
troficheskih  yazv vypisalsya, i,  zhelaya zaderzhat'sya v bol'nice, Fedorenko stal
sanitarom, popal starshim sanitarom v hirurgicheskoe otdelenie mest na trista.
Bol'nica eta byla bol'nica central'naya, na tysyachu koek tol'ko zaklyuchennyh. V
pristrojke na odnom iz etazhej byla bol'nica dlya vol'nonaemnyh.
     Sluchilos' tak, chto vrach, kotoryj vel istoriyu bolezni Fedorenko, zabolel
i  vmesto nego  "zapisyvat'"  stal  doktor Krasinskij,  staryj voennyj vrach,
lyubitel' ZHyulya  Verna  (pochemu?), chelovek,  v  kom kolymskaya  zhizn' ne otbila
zhelaniya poboltat', pobesedovat', obsudit'.
     Osmatrivaya Fedorenko, Krasinskij  byl porazhen  chem-to-on i sam ne  znal
chem. So  studencheskih let  podnimalas' eta trevoga. Net,  eto ne troficheskaya
yazva, ne obrubok  ot  vzryva,  ot  topora. |to medlenno razrushayushchayasya tkan'.
Serdce Krasinskogo zastuchalo. On  vyzval Fedorenko eshche  raz i  potashchil ego k
oknu, k svetu, zhadno vglyadyvayas' v lico,  sam sebe ne verya. |to - lepra! |to
-  l'vinaya maska.  CHelovecheskoe lico,  pohozhee  na  mordu  l'va.  Krasinskij
lihoradochno listal uchebniki. Vzyal bol'shuyu iglu  i neskol'ko raz ukolol beloe
pyatnyshko, kotoryh bylo  nemalo  na kozhe  Fedorenko. Nikakoj boli!  Oblivayas'
potom,  Krasinskij  napisal raport  po  nachal'stvu.  Bol'noj  Fedorenko  byl
izolirovan  v otdel'nuyu palatu, kusochki  kozhi  dlya biopsii byli otpravleny v
centr, v Magadan, a ottuda - v Moskvu. Otvet prishel nedeli cherez dve. Lepra!
Krasinskij  hodil imeninnikom.  Nachal'stvo  perepisyvalos'  s nachal'stvom  o
vypiske naryada v Kolymskij leprozorij. Tam leprozorij na ostrove raspolozhen,
a na oboih beregah stoyat navedennye na perepravu pulemety. Naryad,  nuzhen byl
naryad.
     Fedorenko  ne  otrical,  chto  on byl v  leprozorii i  chto  prokazhennye,
predostavlennye sami  sebe, bezhali na  volyu.  Odni -  dogonyat'  otstupavshih,
drugie - vstrechat' gitlerovcev. Tak, kak i v zhizni. Fedorenko zhdal  otpravki
spokojno, no  bushevala  bol'nica.  Vsya bol'nica. I te, kotoryh  izbivali  na
doprosah  i ch'ya  dusha  byla  prevrashchena  v prah tysyachami  doprosov,  a  telo
izlomano, izmucheno neposil'noj rabotoj  - so srokami dvadcat' pyat' i pyat'  -
srokami, kotorye  nel'zya  bylo prozhit',  vyzhit',  ostat'sya  v  zhivyh...  Vse
trepetali, krichali, proklinali Fedorenko, boyalis' prokazy.
     |to  tot  zhe  samyj  psihicheskij  fenomen,  kotoryj zastavlyaet  begleca
otlozhit' horosho podgotovlennyj pobeg potomu, chto  v  lagere v etot den' dayut
tabak - ili  "larek".  Skol'ko est'  lagerej  -  stol'ko est' takih strannyh
primerov, dalekih ot logiki.
     CHelovecheskij  styd, naprimer. Gde ego granicy i  mera? Lyudi,  u kotoryh
pogibla zhizn', rastoptany  budushchee  i proshloe,  vdrug  okazyvalis' vo vlasti
kakogo-to pustyachnogo predrassudka, kakoj-to chepuhi,  kotoruyu  lyudi  ne mogut
pochemu-to  perestupit',  ne  mogut pochemu-to  otvergnut'.  I  eto  vnezapnoe
proyavlenie styda voznikaet kak tonchajshee chelovecheskoe chuvstvo i vspominaetsya
potom  vsyu  zhizn'  kak chto-to  nastoyashchee,  kak chto-to  beskonechno dorogoe. V
bol'nice  byl sluchaj,  kogda fel'dsheru, kotoryj  ne  byl  eshche fel'dsherom,  a
prosto pomogal, - poruchili brit' zhenshchin,  brit' zhenskij etap. Razvlekayushcheesya
nachal'stvo  prikazalo  zhenshchinam  brit' muzhchin, a muzhchinam -  zhenshchin.  Kazhdyj
razvlekaetsya  kak  umeet. No parikmaher-muzhchina umolyal svoyu znakomuyu sdelat'
etot obryad sanobrabotki samoj i nikak ne hotel podumat', chto ved'  zagublena
zhizn'; chto vse  eti razvlecheniya lagernogo nachal'stva - eto  vse lish' gryaznaya
nakip' na etom strashnom kotle, gde namertvo varitsya ego sobstvennaya zhizn'.
     |to chelovecheskoe, smeshnoe, nezhnoe obnaruzhivaetsya v lyudyah vnezapno.
     V bol'nice byla panika. Ved'  Fedorenko rabotal neskol'ko  mesyacev tam.
Uvy,  prodromal'nyj  period  zabolevaniya,  do  poyavleniya  vneshnih  priznakov
bolezni, u  prokazy  prodolzhaetsya  neskol'ko let. Mnitel'nye  byli  obrecheny
sohranit' strah v svoej dushe naveki, vol'nye i zaklyuchennye - vse ravno.
     Panika  byla  v  bol'nice.  Vrachi  lihoradochno  iskali u  bol'nyh  i  u
personala  eti  belye  nechuvstvitel'nye  pyatnyshki.  Igolka  stala  vmeste  s
fonendoskopom i molotochkom  neotdelimoj prinadlezhnost'yu vracha dlya pervichnogo
osmotra.
     Bol'nogo Fedorenko privodili i razdevali  pered  fel'dsherami,  vrachami.
Nadziratel'   s  pistoletom   stoyal  poodal'  bol'nogo.  Doktor  Krasinskij,
vooruzhennyj ogromnoj  ukazkoj, rasskazyval o  lepre, protyagivaya  palku  to k
l'vinomu  licu  byvshego sanitara,  to  k ego  otvalivayushchimsya  pal'cam,  to k
blestyashchim belym pyatnam na ego spine.
     Peresmotreny byli bukval'no vse zhiteli bol'nicy, vol'nye i zaklyuchennye,
i vdrug beloe pyatnyshko, nechuvstvitel'noe beloe pyatnyshko,  okazalos' na spine
SHury  Leshchinskoj,  frontovoj  sestry  -  nyne  dezhurnoj  zhenskogo  otdeleniya.
Leshchinskaya v bol'nice byla nedavno, neskol'ko mesyacev. Nikakoj l'vinoj maski.
Vela  Leshchinskaya  sebya  ne  strozhe  i  ne snishoditel'nej,  ne  gromche  i  ne
razvyaznej, chem lyubaya bol'nichnaya sestra iz zaklyuchennyh.
     Leshchinskaya byla zaperta v odnoj iz palat zhenskogo  otdeleniya,  a kusochek
ee kozhi uvezen v Magadan, v Moskvu na analiz. I otvet prishel: lepra!
     Dezinfekciya posle prokazy -  trudnoe delo.  Polagaetsya szhigat' domik, v
kotorom zhil prokazhennyj. Tak velyat uchebniki. No szhech', vyzhech'  odnu iz palat
ogromnogo dvuhetazhnogo doma, doma-giganta! Na eto nikto ne  reshalsya. Podobno
tomu,  kak pri  dezinfekcii  dorogih  mehovyh veshchej  idut na  risk, ostavlyaya
zarazu,  no sohranyaya  pushnoe  bogatstvo  -  lish'  simvolicheski  pobryzgav na
dragocennye  meha,- ibo ot  "zharilki",  ot vysokoj temperatury,  pogibnut ne
tol'ko  mikroby,  pogibnut i  sami veshchi. Nachal'stvo molchalo by dazhe v sluchae
chumy ili holery.
     Kto-to vzyal na sebya otvetstvennost'  ne szhigat'.  Palatu, v kotoroj byl
zapert Fedorenko, ozhidavshij otpravki v leprozorij, tozhe ne szhigali. A prosto
zalili vse fenolom, karbolkoj, opryskivali mnogokratno.
     Sejchas  zhe poyavilas'  novaya  vazhnaya trevoga.  I  Fedorenko i  Leshchinskaya
kazhdyj zanimali po bol'shoj palate na neskol'ko koek.
     Otvet i naryad - naryad na dvuh chelovek, konvoj  na dvuh chelovek  vse eshche
ne prihodil, ne  priezzhal, kak ni napominalo nachal'stvo v  svoih ezhednevnyh,
vernee, ezhenoshchnyh telefonogrammah v Magadan.
     Vnizu, v  podvale, bylo vygorozheno pomeshchenie i postroeny  dve malen'kie
kamery dlya  arestantov-prokazhennyh.  Tuda  pereveli  Fedorenko  i Leshchinskuyu.
Zapertye na  tyazhelyj zamok,  s konvoem,  prokazhennye  byli  ostavleny  zhdat'
prikaza, naryada v leprozorij, konvoya.
     Sutki  prozhili v  svoih  kamerah  Fedorenko i Leshchinskaya, a cherez  sutki
smena chasovyh nashla kamery pustymi.
     V bol'nice nachalas' panika. Vse v kamerah bylo na meste, okna i dveri.
     Krasinskij dogadalsya pervyj. Oni ushli cherez pol.
     Silach Fedorenko razobral brevna, vyshel  v  koridor, ograbil hleborezku,
operacionnuyu hirurgicheskogo otdeleniya i, sobrav ves'  spirt, vse nastojki iz
shkafchika, vse "kodeinchiki", uvolok dobychu v podzemnuyu noru.
     Prokazhennye vybrali mesto,  vygorodili  lozhe, nabrosali na  nego odeyal,
matrasov,  zagorodilis'  brevnami ot  mira, konvoya,  bol'nicy, leprozoriya  i
prozhili vmeste, kak muzh i zhena, neskol'ko dnej, tri dnya, kazhetsya.
     Na   tretij  den'  i  sysknye  lyudi,  i  sysknye  sobaki  ohrany  nashli
prokazhennyh.  YA  tozhe  shel v etoj  gruppe,  chut'  [sognuvshis'],  po vysokomu
podvalu bol'nicy.  Fundament tam  byl  ochen' vysokij.  Razobrali  brevna.  V
glubine, ne vstavaya, lezhali obnazhennye oba prokazhennyh. Izurodovannye temnye
ruki Fedorenko obnimali beloe blestyashchee telo Leshchinskoj. Oba byli p'yany.
     Ih zakryli odeyalami i unesli v odnu iz kamer, ne razluchaya bol'she.
     Kto  zhe  zakryval ih odeyalom,  kto prikasalsya  k  etim  strashnym telam?
Osobyj sanitar, kotorogo  nashli v bol'nice dlya obslugi, davaya (s raz®yasneniya
vysshego nachal'stva) po sem' dnej zacheta za  odin rabochij den'.  Vyshe,  stalo
byt', chem na vol'frame, na olove, na urane. Sem' dnej za den'. Stat'ya tut ne
imela na etot raz znacheniya. Najden byl frontovik, sidevshij za izmenu rodine,
imevshij  dvadcat' pyat' i  pyat'  i  naivno polagavshij, chto  svoim  gerojstvom
umen'shit srok, priblizit den' vozvrashcheniya na svobodu.
     Zaklyuchennyj  Korol'kov   -   lejtenant   s   vojny  dezhuril   u  kamery
kruglosutochno.  U dverej kamery i spal.  A kogda  priehal  konvoj s ostrova,
zaklyuchennogo Korol'kova vzyali vmeste s  prokazhennymi, kak obslugu. Bol'she  ya
nichego nikogda ne slyhal ni o Korol'kove, ni o Fedorenko, ni o Leshchinskoj.
     <i>1963</i>

        V PRIEMNOM POKOE

     - |tap s Zolotistogo!
     - CHej priisk?
     - Suchij.
     - Vyzyvaj bojcov na obysk. Ne spravish'sya ved' sam.
     - A bojcy prohlopayut. Kadry.
     - Ne prohlopayut. YA postoyu v dveryah.
     - Nu, razve tak.
     |tap, gryaznyj,  pyl'nyj,  sgruzhalsya.  |to byl  etap  "so  znacheniem"  -
slishkom mnogo shirokoplechih, slishkom  mnogo  povyazok,  procent  hirurgicheskih
bol'nyh chereschur velik dlya etapa s priiska.
     Voshel dezhurnyj vrach, Klavdiya Ivanovna, vol'nonaemnaya zhenshchina.
     - Nachnem?
     - Podozhdem, poka pridut bojcy dlya obyska.
     - Novyj poryadok?
     - Da. Novyj poryadok. Sejchas vy uvidite, v chem delo, Klavdiya Ivanovna.
     - Prohodi na seredinu - vot ty, s kostylyami. Dokumenty!
     Naryadchik podal dokumenty - napravlenie v bol'nicu. Lichnye dela naryadchik
ostavil sebe, otlozhil.
     - Snimaj povyazku. Daj binty, Grisha. Nashi binty. Klavdiya Ivanovna, proshu
vas osmotret' perelom.
     Belaya zmejka  binta  skol'znula  na pol. Nogoj fel'dsher otbrosil bint v
storonu. K transportnoj shine byl pribintovan ne nozh, a kop'e, bol'shoj gvozd'
- samoe portativnoe oruzhie "such'ej" vojny. Padaya na pol, kop'e  zazvenelo, i
Klavdiya Ivanovna poblednela.
     Bojcy podhvatili kop'e.
     - Snimajte vse povyazki.
     - A gips?
     - Lomajte ves' gips. Nalozhat zavtra novyj.
     Fel'dsher,  ne glyadya, prislushivalsya  k privychnym zvukam  kuskov  zheleza,
padayushchih na kamennyj pol. Pod kazhdoj gipsovoj povyazkoj bylo oruzhie. Zalozheno
i zagipsovano.
     - Vy ponimaete, chto eto znachit, Klavdiya Ivanovna?
     - Ponimayu.
     - I  ya ponimayu. Raporta my po nachal'stvu pisat' ne budem,  a na  slovah
nachal'niku sanchasti priiska skazhem, da, Klavdiya Ivanovna?
     -  Dvadcat' nozhej-soobshchite vrachu,  nadziratel',  na  pyatnadcat' chelovek
etapa.
     - |to vy nazyvaete nozhami? Skoree, eto kop'ya.
     - Teper', Klavdiya Ivanovna, vseh zdorovyh - nazad. I idite dosmatrivat'
fil'm.  Vy  ponimaete, Klavdiya Ivanovna, na  etom priiske bezgramotnyj  vrach
odnazhdy  napisal diagnoz o travme, kogda  bol'noj upal s  mashiny i razbilsya,
"prolyapsus iz mashiny" - na maner "prolyapsus rekti" - vypadenie pryamoj kishki.
No zagipsovyvat' oruzhie on nauchilsya.
     Beznadezhnyj zlobnyj glaz smotrel na fel'dshera.
     - Nu, kto bolen - budet polozhen v bol'nicu,- skazala Klavdiya Ivanovna.-
Podhodite po odnomu.
     Hirurgicheskie bol'nye, ozhidaya  obratnoj otpravki, materilis', nichego ne
stesnyayas'. Utrachennye nadezhdy razvyazali im yazyki. Blatari materili dezhurnogo
vracha, fel'dshera, ohranu, sanitarov.
     - Tebe eshche glaza porezhem,- zadavalsya pacient.
     - CHto  ty  mozhesh' mne sdelat', der'mo.  Sonnogo  zarezat' tol'ko. Vy  v
tridcat' sed'mom pyat'desyat vos'muyu stat'yu i zabivali palkoj  v zaboe nemalo.
Starikov i vsyakih Ivan Ivanovichej zabyli?
     No  ne tol'ko  za "hirurgicheskimi" blataryami nado bylo sledit'. Gorazdo
bol'nee bylo  razoblachat'  popytki  popast' v  tuberkuleznoe otdelenie,  gde
bol'noj v  tryapochke  privozil  bacill'nyj  "harchok"  -  yavno  tuberkuleznogo
bol'nogo gotovili  k osmotru  vracha.  Vrach  govoril:  "Harkaj v  banochku"  -
delalsya ekstrennyj analiz na  prisutstvie bacill  Koha. Pered osmotrom vracha
bol'noj  bral  v  rot  otravlennyj   bacillami   "harchok"  -   i   zarazhalsya
tuberkulezom, konechno. Zato popadal v bol'nicu, spasalsya ot samogo strashnogo
- priiskovoj  raboty  v  zolotom zaboe. Hot' na  chas, hot' na den', hot'  na
mesyac.
     Bol'nee  bylo  razoblachat' teh, kotorye privozili v butylochke krov' ili
carapali sebe  palec,  chtoby pribavit' kapli krovi  v  sobstvennuyu  mochu i s
gematuriej vojti v bol'nicu, polezhat'  hot' do  zavtra, hot' nedelyu. A tam -
chto bog dast.
     Takih bylo nemalo. |ti byli pogramotnej. Tuberkuleznyj  "harchok" v  rot
by  ne vzyali  dlya gospitalizacii. Slyhali eti lyudi i o tom, chto takoe belok,
dlya chego berut analiz mochi. Kakaya v nem pol'za bol'nomu. Mesyacy, provedennye
na bol'nichnyh kojkah,  mnogomu ih nauchili. Byli bol'nye  s  kontrakturami  -
lozhnymi,-  pod  narkozom,  pod  raushem,  im  razgibali  kolennyj i  loktevoj
sustavy. A  raza dva kontraktura, srashchenie bylo nastoyashchim,  i  razoblachayushchij
vrach,  silach, razorval  zhivye tkani, razgibaya  koleno.  Pereuserdstvoval, ne
rasschital svoej sobstvennoj sily.
     Bol'shinstvo bylo s "mastyrkami" - troficheskimi yazvami,- igolkoj, sil'no
smazannoj kerosinom,  vyzyvalos'  podkozhnoe vospalenie. |tih  bol'nyh  mozhno
prinyat', a mozhno i ne prinyat'. ZHiznennyh pokazanij tut net.
     Osobenno mnogo "mastyrshchikov"-zhenshchin s sovhoza "|l'gen", a potom,  kogda
byl otkryt osobyj zhenskij zolotoj priisk Debna - s  tachkoj, lopatoj i kajlom
dlya zhenshchin, kolichestvo "mastyrshchikov" s etogo priiska  rezko uvelichilos'. |to
byl  tot  samyj priisk,  gde  sanitarki zarubili toporom vracha,  prekrasnogo
vracha  po  familii  SHicel',  seduyu  krymchanku.  Ran'she  SHicel' rabotala  pri
bol'nice, no anketa uvela ee na priisk i na smert'.
     Klavdiya Ivanovna idet dosmatrivat' postanovku  lagernoj kul'tbrigady, a
fel'dsher  lozhitsya  spat'. No  cherez  chas ego budyat:  "|tap. ZHenskij  etap  s
"|l'gena".
     |to  etap - gde budet ochen'  mnogo veshchej. |to  delo nadziratelej.  |tap
nebol'shoj, i Klavdiya  Ivanovna  vyzyvaetsya prinyat' ves' etap sama.  Fel'dsher
blagodarit i zasypaet i  tut zhe prosypaetsya ot tolchka, ot slez, gor'kih slez
Klavdii Ivanovny. CHto takoe tam sluchilos'?
     - YA ne mogu bol'she zhit' zdes'. Ne mogu bol'she. YA broshu dezhurstvo.
     Fel'dsher pleshchet  v lico prigorshnyu  holodnoj vody iz  krana i,  utirayas'
rukavom, vyhodit v priemnuyu komnatu.
     Hohochut vse! Bol'nye, priezzhaya ohrana, nadzirateli. Otdel'no na kushetke
mechetsya iz storony  v storonu krasivaya,  ochen'  krasivaya devushka. Devushka ne
pervyj raz v bol'nice.
     - Zdravstvujte, Valya Gromova.
     - Nu vot, hot' teper' cheloveka uvidela.
     - CHto tut za shum?
     - Menya v bol'nicu ne kladut.
     -  A  pochemu  ee  v  samom  dele  ne   kladut?  U  nej  s  tuberkulezom
neblagopoluchno.
     - Da ved' eto kobel,- grubo vmeshivaetsya naryadchik.-  O nej postanovlenie
bylo. Zapreshcheno prinimat'. Da ved' spala zhe bez menya. Ili bez muzha...
     - Vrut  oni vse,- krichit Valya Gromova besstydno.- Vidite,  kakie u menya
pal'cy. Kakie pyati...
     Fel'dsher plyuet na pol  i  uhodit v druguyu  komnatu. U  Klavdii Ivanovny
istericheskij pristup.
     <i>1965</i>

        GEOLOGI

     Noch'yu   Krista  razbudili,   i  dezhurnyj  nadziratel'  provel   ego  po
beskonechnym  temnym  koridoram v  kabinet  nachal'nika bol'nicy. Podpolkovnik
medicinskoj  sluzhby  eshche ne spal.  L'vov, upolnomochennyj MVD,  sidel u stola
nachal'nika i risoval na listke bumagi kakih-to ravnodushnyh ptichek.
     - Fel'dsher  priemnogo pokoya Krist yavilsya  po  vashemu  vyzovu, grazhdanin
nachal'nik.
     Podpolkovnik  mahnul  rukoj, i prishedshij s Kristom dezhurnyj nadziratel'
ischez.
     - Slushaj, Krist,- skazal nachal'nik,- k tebe privezut gostej.
     - |tap pridet,- skazal upolnomochennyj. Krist vyzhidatel'no molchal.
     - Vymoesh' ih. Dezinfekciya i prochee.
     - Slushayus'.
     - Ni odin chelovek znat' ob etih lyudyah ne dolzhen. Nikakogo obshcheniya.
     - Doveryaem tebe,- raz®yasnil upolnomochennyj i zakashlyalsya.
     - S  dezkameroj  ya  odin ne  upravlyus',  grazhdanin  nachal'nik,-  skazal
Krist.- Tam  upravlenie kameroj  daleko  ot smesitelya  s goryachej  i holodnoj
vodoj. Par i voda razobshcheny.
     - Znachit...
     - Nuzhen eshche sanitar, grazhdanin nachal'nik. Nachal'niki pereglyanulis'.
     - Pust' budet sanitar,- skazal upolnomochennyj.
     - Tak ty ponyal? Nikomu ni slova.
     -  Ponyal, grazhdanin nachal'nik. Krist  i upolnomochennyj vyshli. Nachal'nik
vstal, zagasil verhnij svet i stal nadevat' shinel'.
     -  Otkuda  takoj  etap?  - negromko  sprosil Krist  u  upolnomochennogo,
prohodya skvoz' glubokij tambur kabineta - moskovskaya moda, kotoroj podrazhali
vezde, gde byli kabinety nachal'nikov - shtatskih ili voennyh - vse ravno.
     - Otkuda?
     Upolnomochennyj rashohotalsya.
     -  Ah, Krist, Krist,  nikak ne  dumal,  chto ty mne mozhesh'  zadat' takoj
vopros...- I vygovoril holodno: - Iz Moskvy samoletom.
     -  Znachit, lagerya  ne znayut.  Tyur'ma, sledstvie  i  vse prochee.  Pervaya
shchelochka na vol'nyj vozduh,  kak kazhetsya im  - vsem, kto ne znaet lagerya.  Iz
Moskvy samoletom...
     Sleduyushchej noch'yu gulkij, prostornyj, bol'shoj  vestibyul' napolnilsya chuzhim
narodom   -   oficerami,   oficerami,   oficerami.  Majory,   podpolkovniki,
polkovniki.  Dazhe odin  general byl - nizen'kij,  molodoj,  chernoglazyj.  Ni
odnogo soldata v konvoe ne bylo.
     Hudoshchavyj  i  roslyj  starik,  nachal'nik bol'nicy,  s  trudom sgibalsya,
raportuya malen'komu generalu:
     - Vse gotovo k priemu.
     - Otlichno, otlichno.
     - Banya!
     Nachal'nik mahnul Kristu rukoj, i dveri priemnogo pokoya rastvorilis'.
     Tolpa  oficerskih  shinelej  rasstupilas'. Zolotoj  zvezdnyj svet  pogon
pomerk  -  vse vnimanie priezzhih i vstrechayushchih bylo  otdano malen'koj gruppe
gryaznyh lyudej  v  istrepannyh kakih-to lohmot'yah-no ne  kazennyh,  net - eshche
svoih, grazhdanskih, sledstvennyh, vynoshennyh na podstilkah na polah tyuremnoj
kamery.
     Dvenadcat' muzhchin i odna zhenshchina.
     - Anna Petrovna,  pozhalujsta,- progovoril arestant,  propuskaya  zhenshchinu
vpered.
     - CHto vy,- idite i mojtes'. YA posizhu poka, otdohnu.
     Dver' priemnogo pokoya zakrylas'.
     Vse stoyali vokrug  menya i  zhadno glyadeli mne v glaza, pytayas' razgadat'
chto-to, eshche ne sprashivaya.
     - Vy  davno na Kolyme?-sprosil samyj  hrabryj, razglyadev vo mne  "Ivana
Ivanovicha".
     - S tridcat' sed'mogo.
     - V tridcat' sed'mom my vse byli eshche...
     - Zamolchi,- - vmeshalsya drugoj, postarshe.
     Voshel  nash nadziratel',  sekretar' partorganizacii  bol'nicy Habibulin,
osobo doverennoe lico nachal'nika. Habibulin  nablyudal  i za  priezzhimi  i za
mnoj.
     - A brit'e?
     - Parikmaher vyzvan,- skazal Habibulin.- |to pers iz blatnyh, YUrka.
     Pers iz blatnyh, YUrka, skoro yavilsya so  svoim  instrumentom. On poluchil
instrukciyu na vahte i tol'ko mychal.
     Vnimanie priezzhih vnov' obratilos' k Kristu.
     - A my vas ne podvedem?
     - Kak vy mozhete menya podvesti, gospoda inzhenery,- tak, dolzhno byt'?
     - Geologi.
     - Gospoda geologi.
     - A gde my?
     - Na Kolyme. V pyatistah kilometrah ot Magadana.
     - Nu, proshchajte. Horoshaya eto shtuka - banya.
     Geologi byli - vse! - s zagranichnoj, zarubezhnoj raboty. Poluchili srok -
ot 15 do 25. I rasporyazhalos' ih sud'boj osoboe upravlenie, gde bylo tak malo
soldat i tak mnogo oficerov i generalov.
     Kolyme i Dal'stroyu "hozyajstvo" etih  generalov ne  podchinyalos'.  Kolyma
davala tol'ko  gornyj  vozduh iz zareshechennyh  okon, bol'shoj paek,  banyu tri
raza  v mesyac, postel' i bel'e bez  vshej, kryshu. O progulkah i kino rechi  ne
bylo eshche. Moskva vybrala geologam ih zapolyarnuyu dachu.
     Kakuyu-to bol'shuyu rabotu po special'nosti  predlozhili sdelat' nachal'stvu
eti geologi - ocherednaya variaciya pryamotochnogo kotla Ramzina.
     Iskru tvorcheskogo ognya mozhno vybivat' obyknovennoj  palkoj - eto horosho
izvestno posle "perekovki"  i mnogochislennyh Belomorkanalov. Podvizhnaya shkala
pishchevyh pooshchrenij i vzyskanij, zachety rabochih dnej i nadezhda - i vot rabskij
trud prevrashchaetsya v trud blagoslovennyj.
     CHerez mesyac priehal malen'kij general.  Geologi pozhelali hodit' v kino,
kino dlya  zaklyuchennyh  i  vol'nyh.  Malen'kij  general  soglasoval  vopros s
Moskvoj  i  razreshil  geologam  kino.  Balkon  -  lozhu,  gde  sidelo  ran'she
nachal'stvo,  razgorodili,  ukrepili  tyuremnymi  reshetkami.  V   sosedstve  s
nachal'stvom na kinoseansy pomestili geologov.
     Knig iz  lagernoj  biblioteki geologam ne  davali.  Tol'ko  tehnicheskuyu
literaturu.
     Sekretar'  partorganizacii,  bol'noj  staryj  dal'stroevec,  Habibulin,
vpervye  za svoyu nadziratel'skuyu zhizn'  sobstvennymi rukami  taskal  uzly  s
bel'em geologov v prachechnuyu. |to ugnetalo nadziratelya bol'she vsego na svete.
     Eshche  cherez   mesyac  priehal  malen'kij  general,  i  geologi  poprosili
zanaveski na okna.
     - Zanaveski,-grustno govoril Habibulin,- zanaveski im ponadobilis'.
     Malen'kij general byl dovolen. Rabota geologov dvigalas' vpered.  Raz v
desyat' dnej noch'yu otpiralsya priemnyj pokoj, i geologi mylis' v bane.
     Krist  malo vel  razgovorov  s nimi.  Da  i chto  mogli  emu  rasskazat'
sledstvennye geologi takogo, chego Krist by ne znal za svoyu lagernuyu zhizn'.
     Togda vnimanie geologov obratilos' na parikmahera-persa.
     - Ty ne govori mnogo s nimi, YUrka,-skazal kak-to Krist.
     - Vsyakij fraer eshche budet menya uchit'.- I pers vyrugalsya materno.
     Proshla  eshche  odna  banya;  pers  prishel  yavno  vypivshi,  a  mozhet  byt',
"nachifirilsya" ili  "hvatil kodeinchiku".  Tol'ko derzhalsya on  slishkom  bojko,
zatoropilsya  domoj,  vyskochil  s  vahty  na ulicu,  ne  dozhidayas'  poputnogo
provozhatogo  v  lager',  i  v  otkrytoe  okno  Krist  uslyhal  suhoj  shchelchok
revol'vernogo  vystrela.  Pers byl ubit nadziratelem, tem samym, kotorogo on
tol'ko  chto  bril. Skryuchennoe telo lezhalo u kryl'ca. Dezhurnyj  vrach  poshchupal
pul's, podpisal akt. Prishel drugoj parikmaher, Ashot - armyanskij terrorist iz
toj  samoj  boevoj gruppy  armyanskih eserov,  kotoraya ubila v 1926 godu treh
tureckih ministrov - vo glave s Talaat-pashoj  - vinovnikom  armyanskoj  rezni
1915 goda, kogda byl unichtozhen million armyan... Sledstvennaya chast' proverila
lichnoe delo Ashota, i brit' geologov emu bol'she ne prishlos'. Nashli kogo-to iz
blatarej, da i samyj princip byl izmenen - kazhdyj raz bril novyj parikmaher.
Tak schitalos'  bezopasnee - ne naladyat svyazi. V Butyrskoj tyur'me  tak menyayut
chasovyh-skol'zyashchej sistemoj postov.
     Geologi ni  o perse, ni  ob Ashote nichego ne uznali. Rabota ih dvigalas'
uspeshno,  i  priehavshij  malen'kij  general  razreshil  geologam  poluchasovuyu
progulku. |to tozhe bylo sushchim unizheniem dlya starogo  nadziratelya Habibulina.
Nadziratel'  v  lagere  pokornyh, truslivyh,  bespravnyh  lyudej -  nachal'nik
bol'shoj.  A  zdes'  nadziratel'skaya sluzhba v ee  chistom vide ne  ponravilas'
Habibulinu.
     Vse  grustnee stanovilis' ego glaza, vse krasnee nos - Habibulin  zapil
reshitel'no. I odnazhdy upal s mosta vniz golovoj v Kolymu, no byl spasen i ne
prerval  svoej vazhnoj  nadziratel'skoj sluzhby. Pokorno  taskal  uzly bel'ya v
prachechnuyu, pokorno mel komnatu, menyaya zanaveski na oknah.
     - Nu, kak zhizn'? - sprashival Habibulina Krist-  kak-nikak  oni dezhurili
tut vmeste bol'she goda.
     - Plohaya zhizn',- vydohnul Habibulin.
     Priehal  malen'kij  general.  Rabota  geologov  shla  otlichno.  Raduyas',
ulybayas', general  obhodil tyur'mu geologov.  Generalu vyhodila nagrada za ih
rabotu.
     Vytyanuvshis' v strunku u poroga, Habibulin provozhal generala.
     - Nu, horosho,  horosho. Vizhu, chto ne podveli,- veselo  govoril malen'kij
general.- A  vy - general perevel glaza  na stoyavshih u poroga nadziratelej,-
vy obrashchajtes' s nimi povezhlivej. A to ya vas, suki, v grob vkolochu!
     I general udalilsya.
     Habibulin,  shatayas', doshel  do  priemnogo pokoya, vypil u Krista dvojnuyu
porciyu valer'yanki i napisal raport o nemedlennom perevode  s raboty na lyubuyu
druguyu.  Pokazal  raport  Kristu, ishcha sochuvstviya.  Krist  pytalsya  ob®yasnit'
nadziratelyu, chto  dlya generala vazhnee eti geologi, chem sotnya Habibulinyh, no
oskorblennyj v  svoih chuvstvah  starshij  nadziratel' ne  zahotel ponyat' etoj
prostoj istiny.
     Geologi ischezli v odnu iz nochej.
     <i>1965</i>

        MEDVEDI

     Kotenok vylez iz-pod topchana i edva  uspel prygnut'  obratno  -  geolog
Filatov shvyrnul v nego sapogom.
     -  CHego  ty  besish'sya? -skazal ya,  otkladyvaya v  storonu zasalennyj tom
"Monte-Kristo".
     -  Ne  lyublyu koshek.  Vot eto  - delo drugoe.- Filatov  prityanul  k sebe
serogo gustosherstogo  shchenka i potrepal ego po shee.- CHistyj ovchar. Kusi  ego,
Kazbek, kusi,- geolog naus'kival shchenka na kotenka. No na nosu shchenka byli dve
svezhih  carapiny ot  koshach'ih kogtej,  i  Kazbek tol'ko gluho  rychal, no  ne
dvigalsya.
     ZHit'ya  kotenku  u nas  ne  bylo. Pyatero  muzhchin  vymeshchali  na nem skuku
bezdel'ya,-  razliv reki  zaderzhal  nash ot®ezd.  YUzhikov i  Kochubej, plotniki,
vtoruyu nedelyu  igrali  v shest'desyat shest'  na  budushchuyu poluchku. Schast'e bylo
peremennym. Povar otkryl dver' i kriknul:
     - Medvedi! - Vse opromet'yu brosilis' k dveri.
     Itak,  nas bylo  pyatero, vintovka byla u  nas odna - u geologa. Toporov
vsem ne hvatalo, i povar zahvatil s soboj kuhonnyj nozh, ostryj, kak britva.
     Medvedi  shli po  gore  za  ruch'em -  samec i samka. Oni tryasli, lomali,
vydergivali s kornyami molodye listvennicy, shvyryali ih v ruchej. Oni byli odni
na svete  v etom taezhnom mae, i  lyudi podoshli k nim  s podvetrennoj  storony
ochen' blizko  -  shagov na dvesti. Medved' byl  buryj,  s  ryzhevatym otlivom,
vdvoe krupnee medvedicy, starik - zheltye krupnye klyki byli horosho vidny.
     Filatov  - on  byl luchshim  strelkom,  sel  i polozhil vintovku  na stvol
upavshej  listvennicy,  chtob  bit' s upora, navernyaka. On vodil  stvolom, ishcha
dorogu pule mezhdu list'yami kustov, nachinayushchih zheltet'.
     - Bej,- rychal povar s pobelevshim ot azarta licom, - bej!
     Medvedi uslyshali shoroh. Reakciya ih byla mgnovennoj, kak u futbolista vo
vremya matcha. Medvedica pomchalas' vverh  po  sklonu gory - za pereval. Staryj
medved' ne pobezhal.  Povernuv mordu v storonu opasnosti i oskaliv klyki,  on
medlenno poshel  po  gore  k zarosli  stlanikovyh  kustov. On  yavno  prinimal
opasnost' na sebya, on, samec, zhertvoval zhizn'yu, chtob spasti svoyu podrugu, on
otvlekal ot nee smert', on prikryval ee begstvo.
     Filatov vystrelil.  On,  kak  ya  uzhe govoril, byl  horoshim  strelkom  -
medved' upal i  pokatilsya po sklonu v ushchel'e - poka listvennica, kotoruyu  on
slomal,  igraya, polchasa  nazad, ne zaderzhala tyazhelogo  tela. Medvedica davno
ischezla.
     Vse bylo takim ogromnym - nebo, skaly, chto medved' kazalsya  igrushechnym.
Ubit on byl napoval. My svyazali emu lapy, prodeli shest i, kachayas' ot tyazhesti
ogromnoj tushi, spustilis' na dno  ushchel'ya,  na  skol'zkij  dvuhmetrovyj  led,
kotoryj eshche ne uspel rastayat'. Volokom my podtashchili medvedya  k porogu  nashej
izbushki.
     Dvuhmesyachnyj  shchenok, kotoryj  za svoyu korotkuyu zhizn' ne videl medvedej,
zabilsya  pod kojku,  obezumev  ot  straha. Kotenok povel sebya ne  tak. On  v
beshenstve brosilsya  na  medvezh'yu tushu, s kotoroj  my vpyaterom snimali shkuru.
Kotenok rval kuski teplogo myasa, hvatal kroshki svernuvshejsya krovi, plyasal na
uzlovatyh krasnyh muskulah zverya...
     SHkura vyshla v chetyre kvadratnyh metra.
     - Pudov na dvenadcat' myaska-to,- povtoryal povar kazhdomu.
     Dobycha byla bogataya, no tak kak vyvezti  ee  i prodat'  bylo nel'zya, to
ona  byla  razdelena  tut zhe porovnu. Kotelki  i skovorody  geologa Filatova
kipeli  den'  i  noch', poka  on  ne  zabolel  zheludkom.  YUzhikov  i  Kochubej,
ubedivshis', chto  dlya  raschetov  po  kartochnoj igre medvezh'e myaso  - material
nepodhodyashchij, zasolili kazhdyj svoyu dolyu v vylozhennyh iz kamnya yamah  i kazhdyj
den'  hodili  proveryat' sohrannost'. Povar upryatal myaso neizvestno kuda - on
znal kakoj-to sekret zasolki, no nikomu ego ne otkryl. A ya  kormil kotenka i
shchenka,  i  my  troe  raspravilis'  s  medvezh'im  myasom  blagopoluchnej  vseh.
Vospominanij  ob  udachnoj ohote hvatilo na  dva dnya. Ssorit'sya stali lish' na
tretij den', k vecheru.
     <i>(1956)</i>

        OZHERELXE KNYAGINI GAGARINOJ

     Tyuremnoe sledstvennoe vremya  skol'zit po pamyati i ne ostavlyaet zametnyh
i rezkih  sledov. Dlya kazhdogo sledstvennogo tyur'ma, ee vstrechi, ee lyudi - ne
glavnoe. Glavnoe zhe,  na chto tratyatsya vse dushevnye,  vse  duhovnye i nervnye
sily  v  tyur'me -  bor'ba  so sledovatelem. To, chto proishodit  v  kabinetah
doprosnogo korpusa, luchshe  zapominaetsya, chem tyuremnaya zhizn'. Ni odna  kniga,
prochitannaya  v tyur'me, ne  ostaetsya v pamyati - tol'ko  "srochnye" tyur'my byli
universitetom, iz kotorogo vyhodyat zvezdochety, romanisty, memuaristy. Knigi,
prochitannye  v sledstvennoj tyur'me,- ne zapominayutsya. Dlya Krista ne poedinok
so sledovatelem igral glavnuyu rol'. Krist ponimal, chto on obrechen, chto arest
-  eto osuzhdenie, zaklanie. I Krist byl  spokoen.  On  sohranil  sposobnost'
nablyudat', sohranil  sposobnost'  dejstvovat'  vopreki  ubayukivayushchemu  ritmu
tyuremnogo rezhima.  Krist ne raz vstrechalsya s pagubnoj chelovecheskoj privychkoj
- rasskazyvat' samoe glavnoe o sebe, vyskazat' vsego sebya sosedu - sosedu po
kamere, po bol'nichnoj kojke, po vagonnomu kupe.  |ti tajny, hranimye na  dne
lyudskoj dushi, byli inoj raz oshelomitel'ny, neveroyatny.
     Sosed Krista sprava, mehanik volokolamskoj  fabriki, v otvet na pros'bu
vspomnit' samoe yarkoe sobytie  zhizni, samoe horoshee, chto  v zhizni sluchilos',
soobshchil, ves'  siyaya ot  perezhivaemogo vospominaniya, chto po  kartochkam v 1933
godu poluchil dvadcat' banok ovoshchnyh konservov i,  kogda  vskryl  doma -  vse
banki  okazalis'  myasnymi konservami.  Kazhduyu  banku mehanik  rubil  toporom
popolam, zapershis' na klyuch  ot sosedej - vse banki byli s  myasom, ni odna ne
okazalas'  ovoshchnoj.  V tyur'me  ne  smeyutsya nad takimi vospominaniyami.  Sosed
Krista  sleva,  general'nyj  sekretar'   obshchestva  politkatorzhan,  Aleksandr
Georgievich Andreev, sdvinul svoi serebryanye brovi k perenosice. CHernye glaza
ego zablesteli.
     -  Da,  takoj  den' v moej zhizni est'  - 12 marta 1917 goda. YA - vechnik
carskoj katorgi.  Voleyu  sudeb  dvadcatiletnyuyu  godovshchinu  etogo  sobytiya  ya
vstretil v tyur'me zdes', s vami.
     S protivopolozhnyh nar slez strojnyj i puhlyj chelovek.
     -  Razreshite  mne prinyat' uchastie v vashej igre.  YA -  doktor Mirolyubov,
Valerij Andreevich.- Doktor slabo i zhalobno ulybnulsya.
     -  Sadites',- skazal  Krist, osvobozhdaya mesto.  Sdelat' eto bylo  ochen'
prosto - tol'ko podognut'  nogi.  Nikakim drugim  sposobom  osvobodit' mesto
bylo  nel'zya. Mirolyubov tut zhe vlez na nary. Nogi  doktora  byli  v domashnih
tapochkah. Krist udivlenno podnyal brovi.
     -  Net, ne iz  doma,  no v  Taganke,  gde ya  sidel dva  mesyaca, poryadki
poproshche.
     - Taganka ved' ugolovnaya tyur'ma?
     -  Da, ugolovnaya, konechno,-  rasseyanno podtverdil doktor  Mirolyubov.- S
vashim prihodom v kameru,- skazal Mirolyubov,  podnimaya glaza na Krista,-zhizn'
izmenilas'. Igry stali  bolee osmyslennymi. Ne  to chto etot uzhasnyj "zhuchok",
kotorym vse uvlekalis'. ZHdali dazhe opravki, chtoby vvolyu poigrat' v "zhuchka" v
ubornoj. Navernoe, opyt est'...
     - Est',  - skazal Krist pechal'no i  tverdo. Mirolyubov zaglyanul v  glaza
Kristu svoimi vypuklymi, dobrymi, blizorukimi glazami.
     - Ochki u menya blatari zabrali. V Taganke.
     V  mozgu  Krista  beglo,  privychno  probegali  voprosy,  predpolozheniya,
dogadki... Ishchet soveta. Ne znaet, za chto arestovan. Vprochem...
     - A pochemu vas pereveli iz Taganki syuda?
     -  Ne  znayu.  Ni odnogo  doprosa dva mesyaca. A v  Taganke...  Menya ved'
vyzvali  kak svidetelya po delu o kvartirnoj krazhe. U  nas v kvartire  pal'to
ukrali  u  soseda. Doprosili menya i pred®yavili  postanovlenie  ob  areste...
Abrakadabra. Ni slova - vot uzhe tretij mesyac. I pereveli v Butyrki.
     -  Nu  chto  zh,-  skazal  Krist.-  Nabirajtes'  terpeniya.  Gotov'tes'  k
syurprizam.  Ne  takaya  uzh  tut  abrakadabra.  Organizovannaya  putanica,  kak
vyrazhalsya kritik Iuda Grossman-Roshchin! Pomnite takogo? Soratnika Mahno?
     - Net, ne pomnyu,- skazal doktor. Nadezhda na vsevedenie Krista ugasla, i
blesk v mirolyubovskih glazah ischez.
     Hudozhestvennye  uzory  scenarnoj  tkani  sledstviya  byli  ochen',  ochen'
raznoobrazny. |to  bylo  izvestno Kristu. Privlechenie po delu  o  kvartirnoj
krazhe -  pust'  v  kachestve  svidetelya  -  navodilo na  mysl'  o  znamenityh
"amal'gamah". Vo  vsyakom sluchae, taganskie  priklyucheniya  doktora  Mirolyubova
byli sledstvennym kamuflyazhem, bog znaet zachem nuzhnym poetam iz NKVD.
     - Pogovorim, Valerij Andreevich, o drugom. O luchshem dne zhizni.  O samom,
samom yarkom sobytii vashej zhizni.
     -  Da,  ya  slyshal, slyshal  vash  razgovor. U  menya est'  takoe  sobytie,
perevernuvshee vsyu moyu zhizn'. Tol'ko vse, chto sluchilos' so mnoj, ne pohozhe ni
na rasskaz Aleksandra Georgievicha,- Mirolyubov sklonilsya vlevo k general'nomu
sekretaryu o