rvet'sya dodomu, shcho floberivs'ki dami ne dadut' ¿j spokoyu, i, nareshti, znav, shcho vzhe, mozhlivo, nedaleko navit' do skandalu, ale vse ce vkupi ne til'ki ne trivozhilo jogo, vse ce vkupi pidshtovhuvalo jogo robiti te, shcho inshogo razu vin bi, bezperechno, ne zrobiv. Vin zgaduvav s'ogodnishnij ranok, zgaduvav Agla¿ne tilo, i jomu hotilos' muchiti Gannu - muchiti za te, shcho vona ne daº jomu vzyati ce tilo... i vzagali tak uperto sto¿t' jomu na dorozi. - Nu, i hto zh bude piti? - bezporadno mahnuv rukoyu lingvist, koli kramar napovniv kelihi. - Hiba ti ne dumaºsh? - skazala Aglaya. - Nu tak todi davajte vtr'oh... Vi, Ganno, tezh, zvichajno, ne budete? - Ne budu. - Dobre... YAkij zhe nam tost pridumati?.. Avancez un peu[12], - znovu zvernulas' vona do Ganni. - YA pogano rozumiyu francuz'ku movu. - Vona kazhe, - neohajno i z pochuttyam vlasno¿ gidnoi sti kinula t'otya Klava, - shchob vi trohi podvinulis'. - Mille pardons za francuz'ku movu. Ale, messieurs, laissez-moi seulement m'installer[13]. Aglaya raptom perehilila kelih i vipila svoyu gorilku. Vipila j t'otya Klava ta Karamazov. - A teper mozhna j tost pridumati, - skazala Aglaya pislya drugogo keliha. - YA vipila, tovaristvo, za vidvazhnih i vol'ovih lyudej. CHuºte? YA vipila za bezumstvo horobrih. Ale ne za te bezumstvo, shcho virodilos' u sorre ntivs'kogo mishchanina Peshkova, - ya vipila za te bezumstvo, shcho privelo troglodita do stanu vishukano¿ ºvropejs'ko¿ lyudini. YA vipila za te bezumstvo, shcho ne znaº tupikiv i gorit' vichnim ognem stremlinnya v nevidomi kra¿. YA vipila za bezumstvo konkvistadoriv... Vi mene, Ganno, rozumiºte? Dozvol'te vam odrekomenduvatis'. YA - nova lyudina nashogo chasu. YA - odna z tih molodih lyudej, shcho yak gribi virostayut' bilya vashih kom'yachejok i yakih vi ne pomichaºte. Dmitrij Karamazov, ti znaºsh, hto pered toboyu sidit'? O, ti ne znaºsh, yak skazavshi Gogol' hto sidit' pered toboyu. Ce sidit' tvij antipod. Ale vi mene vse-taki, ya bachu, ne rozumiºte. Ah, druzi dorogi... Davajte shche vip'ºmo za bezumstvo. Aglaya znovu perehilila kelih. Oblichchya ¿j rozchervonilos', i ochi blishchali himernim bliskom. Karamazov iz zahoplennyam divivsya na divchinu. - Ishche ya hochu skazati, druzi mo¿, shcho hoch ce i divno, a porodiv mene ne hto inshij, yak vasha yachejka. Ce moya ridna mama... Nu, ot uyavit' sobi. Roste des', v yakomus', skazhemo, "vuzi" divchina. Divchina, shcho nazivaºt'sya, krov iz molokom. Vid prirodi ¿¿ poklikano do kipucho¿ diyal'nosti - ne tiº¿, shcho komsomolit' u pustoporozhnº... nu, skazhemo, yakoyus' nudnoyu dopoviddyu chi to "sobachim zavulkom", a tiº¿, shcho, skazhemo, Perovs'ka. I ot kliche ¿¿ yachejka i kazhe: "tak ot shcho, svidoma yunko, budesh ti u nas kandidatkoyu u komsomol... Tvoº yake pohodzhennya?"... A na chorta meni ce pohodzhennya? Ne ya zh robila bat'ka? A vin mene zrobiv! - Mabut', tvoº pohodzhennya vse-taki temnen'ke, - skazav tovarish Vovchik. - A vi, Ganno, yak dumaºte? Temnen'ke moº pohodzhennya? - YA dumayu, shcho meni vzhe pora dodomu, - skazala Ganna j pidvelas' iz stil'cya. - Ni, pochekajte! YA shche ne skinchila. - Aglaya grubo vzyala za ruku Gannu j posadila ¿¿. - Tak ot. SHCHo zh meni robiti? Vi rozumiºte - mene vid prirodi poklikano do kipucho¿ diyal'nosti, i ya hochu tvoriti zhittya. Ne tak, yak jogo tvorite vi, Ganno, i ne tak, yak ti, Dmitrij Karamazov (vona znovu vipila kelih gorilki), a tak, yak ¿¿ tvorili horobri na protyazi tisyachi rokiv... Vi, zvichajno, kazhete, shcho ya propoviduyu ideologiyu novo¿ burzhuazi¿ - haj bude po-vashomu. Ale j bude po-moºmu, bo mi-ya j tisyachi Aglaj u spidnicyah ta shtanyah - ne mozhemo dali zhiti bez povitrya. - Vam, mabut', duzhe dushno! - raptom zironizuvala Ganna. - Parbleu, j'etouffe. Je vous prie de baisser la glace, pour nous donner un peu d'air[14]. - YA vam uzhe govorila, shcho ya pogano rozumiyu francuz'ku movu. - Vona govorit', - zi zlistyu skazala t'otya Klava, - shcho vona zadihaºt'sya i prosit' vas vidchiniti vikno. - A, ce zovsim insha sprava, - znovu zironizuvala Ganna. Karamazov raptom zirvavsya z miscya i pidijshov do druzhini. - Ti, Ganno, ochevidno, hochesh dodomu? - rizko skazav vin. - Tak ya mozhu provesti tebe. - YA zovsim ne p'yana j teper uzhe dodomu ne zbirayus', - spokijno promovila Ganna. - Tak ya zbirayus'! - kinuv Karamazov. - Hodim! T'otya Klava j Vovchik tezh pidvelis'. Pidvelasya j Aglaya. - YA peredchuvala, shcho z ciº¿ zustrichi nichogo garnogo ne vijde, - skazala t'otya Klava. - A shcho zh musilo vijti? - na¿vno spitav lingvist. Dama legen'ko posipala jogo za nis i podala svoyu ruku dlya pocilunku. Vona nareshti zaspoko¿las' i skazala jomu, shchob vin zavtra prihodiv do nih iz Karamazovim: movlyav, chomu ne pro¿hatis' u gorod K. na kil'ka godin. Slovom, treba shche poznajomitis' iz K. Po¿zdka, mabut', bude cikava, bo godina prekrasna j potim, na paroplavi mozhna nabratis' novih vrazhen'. Tovarish Vovchik pogodivsya. Todi t'otya Klava vzyala pid ruku Karamazova i zrobila i jomu taku zh propoziciyu. Dmitrij tezh pogodivsya i, skinuvshi na pleche t'oti Klavinu parasol'ku, propustiv upered Aglayu j Gannu: ta, i druga cilu dorogu jshli movchki. - A vse-taki veselo zhiti "na etom svºtº, gospodam" - skazala Aglaya. - Ce, zdaºt'sya, tvo¿, Dimi, slova? Karamazov movchav. Vin zamislivsya. Vin dumav pro te, pro shcho nedavno govorila Aglaya, i misli jomu nazdoganyali odna odnu. Vin i spravdi stiknuvsya z cikavoyu divchinoyu. ¿ jomu teper uperto lizlo v golovu, shcho cya zustrich mozhe skinchitisya malen'koyu dramoyu i shcho v cij drami golovnimi osobami budut', ochevidno, troº: vin, Aglaya ta Ganna, - Tovaristvo, - skazav tovarish Vovchik. - A hto z vas rozplachuvavsya z I. L. Karasikom? Lingvistovi vidpovila movchanka: ochevidno, nihto pro ce j ne podumav. - Nu, take vidnoshennya do kramarya ya mozhu nazvati til'ki svinstvom. - Nichogo podibnogo, - skazala t'otya Klava. - Za I, L. Karasika nichogo turbuvatis': koli vin s'ogodni ne vzyav, to viz'me zavtra. I zavtra jomu krashche brati, bo zavtra vi v n'ogo shche shchos' kupite. - A vono j pravda! - pogodivsya lingvist. - Rozrahunok pravil'nij. YAkijs' Pererepenko do c'ogo nikoli ne dodumaºt'sya. VII Koli priyateli pidijshli na drugij den' do togo budinku, de kvartiruvali dachnici, ¿h zustrila Aglaya nezadovolenim oblichchyam i skazala, shcho kavaleram zovsim ne lichit' spiznyuvatis' na cilih pivgodini. Slovom, t'otya Klava rozgnivalas' i po¿hala sama. Aglaya, zvichajno, na nih uzhe ne gnivaºt'sya i prosit' ¿h zajti v kimnatu. Do rechi, voni poznajomlyat'sya iz ZHeneyu (muzhchina v zolotomu pensne). U n'ogo zaraz strashenno bolit' yakijs' zub... ochevidno, zub kastrovano¿ mudrosti. - Proshu! - skazala Aglaya j vidchinila dveri. - Zahod'te, panove-tovarnstvo! Na druziv vijnulo vishukanoyu parfyumeriºyu. Pahla pudra, pahli duhi, i zdavalos', shcho kozhnij zakutok i kozhna rich c'ogo pomeshkannya nabralas' pri¿snogo zapahu. Na tualetnomu stoli stoyalo kil'ka vaz iz kvitami, na viknah lezhali francuz'ki romani. Tovarish Vovchik pochav bulo rozmovu pro vchorashnij vechir. Ale Aglaya, ochevidno, ne mala ohoti govoriti pro ce. - Meni zdaºt'sya, shcho ya vchora taka zh bula, yak i zavzhdi, - skazala vona. - Bezperechno! - pospishiv pogoditis' lingvist i, polozhivshi na vikno yakijs' staromodnij francuz'kij roman, shcho jogo vstig uzhe pereglyanuti, skazav: - Nu, a de zh vash muzhchina v zolotomu pensne? - A ot zaraz mi jogo poklichemo, - skazala Aglaya, - ªvgeniyu Valentinovichu! Anu-bo jdit' syudi. Za dverima, shcho v drugu kimnatu, htos' zasuetivsya i, nareshti, muzhchina v zolotomu pensne z'yavivsya na porozi. - ªvgenij Valentinovich, - odrekomenduvala jogo Aglaya. - CHolovik t'oti Klavi. Nova lyudina movchki stisnula ruki druzyam i pochala bigati po kimnati, vves' chas trimayuchis' za hvorij zub. Cej tipovij inteligent iz profsoyuzu - chemnij i tenditnij, - vin zaraz zabuv garnij ton i ne zvertav uvagi na priyateliv. Karamazov uvazhno rozglyadav jogo j dumav, shcho cej muzhchina v zolotomu pensne obov'yazkovo musit' buti ªvgenij Valentinovich, bo inakshe jogo j nazvati ne mozhna. Ne Ivanovich abo Petrovich i ne Denis abo Stepan, til'ki ªvgenij Valentinovich. Pravda, mozhna bulo b jogo nazvati shche Valentinom ªvgenijovichem. Ale, po suti, ce vse odno. - Ti, ochevidno, divuºshsya, chomu v mene tak bagato francuz'kih romaniv? - spitala Aglaya, zvertayuchis' do Vovchika. - Koli hochesh, ya duzhe divuyus', - skazav lingvist. - Navit' strashenno divuyus'. - A koli ne hochu? - Todi ya mozhu j ne divuvatis'. Slovom, ya mayu bazhannya vgoditi tobi... ti yak dumaºsh? Aglaya skazala Karamazovu, shcho vona vzhe zminila svij poglyad na Vovchika i shcho teper ¿j vin pochinaº podobatis'. Lingvist podyakuvav za komplimente. - Nu tak vse-taki: chomu zh u tebe tak bagato francuz'kih romaniv? - pocikavivsya Karamazov. - Ce, bachish, moya spadshchina vid pradida. Vin zalishiv meni duzhe nepoganu biblioteku. - CHi ne buv tvij pradid kul'turnim pomishchikom? - YAk bi tobi skazati... Treba gadati, tak. Vlasne, ne zovsim tak, ale vse-taki tak. - Mozhe, ti meni nazvesh jogo prizvishche? CHi ne knyaz' ce, pripustim, Volkons'kij? - CHomu ce obov'yazkovo Volkons'kij, a ne yakijs' Mazepa? - Tomu shcho yak do pershogo, tak i do drugogo ti maºsh take vidnoshennya, yake ya mayu do CHandzolina, pripustim. - Daremno ti tak dumaºsh! - skazala Aglaya i zrobila hitren'ke oblichchya: movlyav, vona zaraz hoche pomovchati, ale zgodom Karamazov ne til'ki pochuº ce prizvishche, - vin navit' trohi i zdivovanij bude. - Mozhlivo, ya j pomilyayus'! - kinuv Dmitrij i tut zhe podumav, shcho Aglaya chim dali, to bil'sh namagaºt'sya zaintriguvati jogo. I moskovs'ke pohodzhennya, i ¿¿ porivnyano chista ukra¿ns'ka mova, j, nareshti, kul'turnij prapradid - use ce pidtverdzhuº jogo pripushchennya. Tovarish Vovchik zahotiv visloviti svoº spivchuttya muzhchini v zolotomu pensne. - Vam, mabut', duzhe bolit' zub? - spitav vin. - YA znayu, yak bolit' zub, ce shchos' zhahlive. - Mugu! - vidpoviv ªvgenij Valentinovich i znovu shopivsya rukoyu za shchoku. - Mugu. Todi lingvist udariv sebe po kolinah i pochav zapevnyati, shcho jomu, muzhchini v zolotomu pensne, º pryamij sens piti do zubnogo likarya. Vovchik iz cim likarem zustrivsya kil'ka dniv tomu i vvazhaº, shcho ce strashenno simpatichna lyugina. Nevzhe ªvgenij Valentinovich ne hoche shukati dopomogi v nazvanogo eskulapa? Vovchik pevnij, shcho muzhchina v zolotomu pensne ne poshkoduº. Nu... yak? - Zvichajno, treba piti tudi, - skazala Aglaya za svogo rodicha, shcho krim "mugu" nichogo ne mig vimoviti. Nu j dobre! Voni pidut' do zubnogo likarya, i zub na yakus' godinu pokine trivozhiti... CHi ne hoche j Aglaya projtis'? Mozhe, todi j Dmitrij ne proti?.. Slovom, davajte pidemo vsi. Pravda, nadvori dushno, ale treba zh dopomogti lyudini, ªvgenij Valentinovich graº v futbol? Ni? Nareshti, vin, bezperechno, grae v shahi. Tak?.. Nu j dobre. Koli zanimiº zub, voni zigrayut' u shahi. - Ale koli zh ti povedesh ªvgeniya Valentinovicha do likarya? - vsmihayuchis', nagadala Aglaya. Tovarish Vovchik zametushivsya: movlyav, vin ce zrobit' iz velikoyu ohotoyu j negajno. Slovom, davajte zbiratis'. - Ah, yakij ti balakuchij, - skazala Aglaya. - CHi ne pora tobi vzyatis' za dilo? ZHenyu ti, zvichajno, povedesh sam, bo nema niyakogo sensu vsim nam pektis' na sonci. Tovarish Vovchik ishche bil'she zasuºtivsya. Vin prekrasno rozumiº, shcho treba negajno pobachiti eskulapa, i kompaniya tut ni pri chomu. Vin hapaº svij kapelyushok, odchinyaº dveri j propuskaº v nih u poriv garyachogo vitru - muzhchinu v zolotomu pensne. ªvgenij Valentinovich bere v ruku svoyu rudu boridku j malo ne vibigaº. Takim chinom, u kimnati porozhniº i v nij zalishayut'sya Dmitrij ta Aglaya. - Nu, slava Bogu, - kinula divchina j z polegshennyam zithnula, - Tak obrid zi svo¿m zubom, shcho hoch tikaj u Moskvu. Karamazov nichogo ne skazav, jomu raptom trivozhno zabilos' serce. Do vchorashn'ogo dnya vin pochuvav sebe bagato spokijnish. Zvichajno, Aglaya jomu odrazu zh podobalas', zvichajno, jomu kolis' virvalas' fraza, shcho vin hoche zijtis' iz neyu. Ale to bulo til'ki tumanne peredchuttya, i vin, napriklad, nikoli ne shukav tem pro kohannya, vin zavzhdi govoriv z Aglaºyu yak iz zvichajnim rozumnim tovarishem. Teper ne te. Vin raptom vidchuv ¿¿ prisutnist' u c'omu gorodku, tak bi moviti, fiziologichne, i ce pochuttya pochalos' ne vchora, a pevnishe - v toj vechir, koli jomu z neyu ne vdalos' zustritis', koli vin tak muchivsya cilu nich. Navit' i ne v toj vechir - ce pochalos' iz persho¿ zustrichi z neyu na paroplavi, tisyachami nevidimih psihologichnih nitok vin zv'yazuvavsya z neyu do vchorashn'ogo dnya, i vchorashnij den' buv til'ki logichnim i neminuchim visnovkom. Hiba vipadkovo vona pokazala jomu svoº tilo v kupal'nomu kostyumi? Hiba vipadkovo vona vchora vves' vechir namagalas' odrekomenduvati sebe? Hiba vipadkovo vin pochuv cyu apologiyu bezumstva horobrih na foni vranishn'o¿ zustrichi, tiº¿ zustrichi, koli vona stoyala na plyazhi v potokah soncya i demonstruvala jomu svoº zdorove rubensivs'ke tilo? Nichogo vipadkovogo nema, vsyakij vipadok zv'yazano z toyu chi inshoyu osnovoyu, i obumovlyuºt'sya vin pevnimi prichinami, i koli prichini buli, to inakshe j trapitis' ne moglo. I zgaduyuchi ¿i vchorashnyu rozmovu pro bezumstvo horobrih, jomu do bolyu zahotilos' buti takim zhe bezumnim. Jomu zahotilos' shopiti ¿¿ v obijmi j zakrichati pobidnim krikom dikogo peremozhcya. Pered nim na mit' promajnuli sumni, ostochortili ochi jogo Ganni, i vin uzhe bil'she nichogo ne bachiv. Vin zovsim ne dumav pro te, yak vona prijme jogo laski. Na n'ogo v cej moment navit' ne vplinula obstanovka, shcho, bezperechno, ne vidpovidala jogo namiram. Vin uzhe nichogo ne bachiv, krim ciº¿ privablivo¿ divchini i ¿¿ migdalevogo poglyadu. Karamazov nahabno podivivsya na Agla¿n tors i zupiniv na n'omu svo¿ ochi. VIII I vin, ochevidno, mav raciyu. Inakshe navishcho b sluzhka zachinyala vikonnici? CHi, mozhe, Aglaya hoche zatrimati speku? Tak ni, c'ogo ne mozhe buti! Vona, bezperechno, shukaº pivtemryavi. Treba buti rishuchim, i til'ki. V kimnati temniº tiºyu dennoyu temnotoyu, koli, j zaplyushchivshi ochi, vidchuvaºsh yasnij bezhmarnij den' i zgoriloporozhni vulici zashtatnogo gorodka. Kriz' odnu vikonnicyu lize vognyana lapa pivdennogo soncya j, polosnuvshi po vazah iz troyandami, legko lyagaº na stinu. Aglaya popravila dekol'te svogo rozhevogo plattya j skinula na Karamazova ochi. - Dmitrij, idi-no blizhche do mene, - skazala vona. - Ti hochesh abrikosovo¿ vodi? - Dyakuyui - kinuv Karamazov i zupinivsya bilya divchini. - Ne hochesh?.. Nu, todi ya sama vip'yu. Vona pidijshla do glechika j z nim sila na svoº poperednº misce. Kovtayuchi nevelichkimi kovtkami zhovtuvatu vodu, vona govorila jomu pro ªvgeniya Valentinovicha j raptom pocikavilas' jogo rodinnimi spravami. Slovom, vona hoche shche deshcho vznati pro n'ogo j osoblivo ¿i cikavlyat' fakti, tak bi moviti, gliboko intimnogo harakteru. Nu ot, znovu, pripustim: yaki zh, nareshti, v n'ogo vzaºmovidnoshennya z druzhinoyu? Vona jogo kolis' zapevnyala, shcho vin ne lyubit' svoyu Gannu, ale ce zh buv til'ki zhart. Vona, zvichajno, nichogo ne znaº, a ¿¿ duzhe cikavit', yak vin stavit'sya do svoº¿ druzhini. Doki Aglaya podavala zapitannya, tak bi moviti, "vzagali", Karamazov gotovij buv ¿j vidpovidati. Ale koli vona famil'yarno zagovorila pro Gannu, jomu nepriºmno stisnulo serce: vin nespodivano obrazivsya za druzhinu. Movlyav, chomu ce Aglaya ne daº ¿j spokoyu? Za kil'ka hvilin pered tim vin ne mig navit' pripustiti, shcho v nim prokinet'sya take pochutgya. Ale zaraz vono navit' zatrivozhilo jogo. Zvichajno, vin uzhe ne lyubit', vin s'ogodni navit' nenavidit' Gannu. Ale z neyu zv'yazano taki garni hvilini, shcho vin ne mozhe ne povazhati ¿¿ yakoyus' svoºridnoyu povagoyu. U vsyakomu razi, vin rishuche odmovlyaºt'sya zgaduvati s'ogodni ¿¿ im'ya v prisutnosti Agla¿, tak prinajmni diktuyut' jomu normi elementarno¿ etiki. - Mozhe, Ganni mi ne budemo chipati? - spitav Karamazov. - Nevzhe tobi ne obridlo govoriti pro ne¿? - CHomu ce? - dityachimi ochima podivilas' na n'ogo Aglaya. - Na mij poglyad, vona vse-taki cikava zhenshchina. - YA gadayu, shcho ¿j zovsim ne misce v nashij rozmovi. - V nashij rozmovi? Ot tobi j maºsh! CHomu ce v nashij rozmovi?.. Aglaya zrushila prave pleche j skazala: - Ti perekonanij v c'omu?.. Nu shcho zh, dobre! YA ¿¿ ce budu chipati. Vona zmovkla, movchav i Karamazov. Rozmova perervalas' na duzhe nevdalomu misci, i tomu utvorilos' take vrazhennya, nibi htos' kogos' i yakos' obraziv. Dmitriyu prijshla misl', shcho Aglaya zrozumila prichinu jogo nebazhannya govoriti pro Gannu, i jomu stalo niyakovo. CHomu j spravdi ne pointimnichati?. - Ti duzhe hochesh znati, yak ya stavlyus' do Ganni? - spitav vin. Aglaya bistrim ruhom rozpravila na kolinah svoº rozheve plattya, podivilas' kudis' ubik, pomovchala trohi j raptom skazala tihim, ale rishuchim i vpertim golosom: - YA ce duzhe hochu znati. - Nu, tak ot: iz svoºyu druzhinoyu ya vzhe davno v natyagnutih vidnoshennyah. Priblizno rokiv tri. - YAk rozumiti tebe: ti vzhe rozlyubiv ¿¿, chi shchos' inshe treba mati na uvazi? - Bachish, - skazav Karamazov, - meni vazhko z'yasuvati ce. Skazati, shcho ya ¿¿ rozlyubiv, - ne mozhna. Ale j skazati, shcho ya ¿¿ lyublyu, tezh ne mozhna. Aglaya pidvelasya z stil'cya, pishla do kanapi j zapalila papirosku. - Ti hochesh skazati, - promovila vona, - shcho ti ¿¿ nikoli ne lyubiv? - C'ogo ya ne hochu govoriti, bo ce zovsim ne tak; ya ¿¿ sil'no lyubiv. Sprava tut bagato skladnish. Tut... yak bi ce skazati... Vin zmovk i usmihnuvsya: jomu j samomu smishno stalo, yak vazhko viyasniti cyu rodinnu istoriyu. - Nu shcho zh dali? - zasmiyalas' Aglaya. - YAk zhe dali, mij glupen'kij hlopchiku? Karamazova raptom znervuvala ¿¿ famil'yarnist', i vin rizko skazav: - Dali ya odmovlyayus' govoriti. - YAkij ti chudnij, Dimi, - i Aglaya podivilas' na n'ogo sumnimi ochima, - i yaka ti, mij glupish, use-taki neshchasna lyudi'a... Tak ya zrozumila tebe shche v nashu pershu zustrich. Dmitrij zasmiyavsya: jomu strashenno podobaºt'sya cya samovpevnenist'. Hto ce ¿j nagovoriv takogo absurdu pro n'ogo?.. Prote vin na ne¿ ne obrazhaºt'sya. Vona mozhe govoriti shche shchos' i v c'omu zh taki dusi. - YA, zvichajno, mozhu govoriti, - spokijno skazala Aglaya. - Ale ti musish pokinuti svoº samolyubstvo j tezh ne buti takim samovpevnenim. Slovom, postanovimo tak, shcho kosa naskochila na kamin'. Sil'na lyudina na taku zh sil'nu... Hoch, pravdu kazati, ya v tobi nichogo ne bachu ni vid kosi, ni vid kamnya. Ostannya ¿¿ fraza gostrim bolem vidguknulasya v jogo serci. Vin nichogo ne maº ni vid kosi, ni vid kamnya? Vin - toj, kogo vona nedavno vvazhala za sil'nu vol'ovu lyudinu. Vona zhartuº chi pravdu govorit'? Karamazov rozgubivsya i, yak obrazhenij hlopchis'ko, stoyav pered Aglaºyu: - SHCHo ce znachit'? - Ce znachit', - skazala Aglaya, - shcho ne treba obrazhati lyudinu, koli vona c'ogo ne zasluzhila, - ce raz. Po-druge, cim meni hochet'sya skazati, shcho ya tebe znayu ne girshe, nizh ti sam sebe znaºsh. - SHCHo zh ti znaºsh pro mene? - majzhe z rozpachem spitav Dmitrij i tut zhe vidchuv, shcho jomu serce zavmerlo. - Ti zh, zdaºt'sya, vvazhala mene za sil'nu lyudinu? - Na zhal', tak, yak sam ti sebe vvazhav, - promovila vona. Aglaya bachila, yak vrazhali Karamazova ¿¿ slova, ale na cej raz vona, ochevidno, svidomo robila ¿h zlimi. SHCHo ¿¿ shtovhalo gluzuvati z n'ogo? ZHinocha pomsta za jogo oberezhne vidnoshennya do Ganni chi shchos' inshe? V usyakomu razi, vona na cej raz dala sobi volyu. Vona na cej raz nagovorila jomu stil'ki nepriºmnogo, skil'ki vid ne¿ vin shche nikoli ne chuv. - Ti, Dmitrij Karamazov, - govorila vona, - strashenno samovpevnena lyudina, ale v toj zhe chas ti nikoli ne doviryaºsh svo¿m silam... Ciº¿ novo¿ harakteristiki ti vid mene, mabut', ne spodivavsya pochuti? Pravda? Ti, Dmitrij Karamazov, lyubish zgaduvati vidvagu j volyu, i ti, bezperechno, vidvazhnij i maºsh sil'nu volyu. Ale v toj zhe chas ti, Dmitrij Karamazov, velikij boyaguz i strashenno bezvol'na lyudina. Ti, Dmitrij Karamazov, vklonyaºshsya pered kul'turoyu, i ti, bezperechno, kul'turna lyudina. Ale v toj zhe chas ti, Dmitrij Karamazov, strashennij neviglas. Slovom, ti, Dmitrij Karamazov, nedonosok tridcyatih rokiv... bo j sami ci roki istorik sharakterizuº tim zhe samim nazvis'kom... Ti, ya gadayu, ne obrazhaºshsya na mene za cyu harakteristiku? Jomu obrazhat'sya, zvichajno, nichogo, hoch - pravdu kazhuchi - harakteristika taka zh zhorstoka, yak i nespodivana. Ale vin use-taki ne rozumiº, navishcho vona? CHomu Ce ¿j prijshlo v golovu same s'ogodni govoriti jomu taki "komplimenti"? Vin niyak ne mozhe c'ogo vtyamiti. - Ti ne rozumiºsh? - skazala Aglaya. - SHkoda! A sprava duzhe prosta. Milij mij, nevzhe ti ne rozumiºsh? Nevzhe ti ne rozumiºsh, shcho ya mayu bazhannya pokinuti gru v temnu? - Teper ne rozumiyu, shcho ti hochesh skazati ciºyu "groyu v temnu"? - promoviv Karamazov i vidchuv, yak jomu znovu povertaºt'sya kolishnij nastrij. Vin bad'oro podivivsya na ne¿ i navit' spitav ¿¿, chi ne znaº vona, shcho ce z nim. SHCHo ce trapilos' iz nim za yakus' sekundu? - YA znayu, mij milij, - skazala Aglaya, pomitivshi zminu nastroyu u svogo spivbesidnika. - Ale davaj vse-taki povernemos' do tvo¿h famil'yarnih sprav. Skazhemo, tak: koli ti zijshovsya z Gannoyu? Nu, koroten'ko. - Koli ya zijshovsya z Gannoyu? Aglaya ne pomililas'. Karamazov postanoviv zrobiti ekskurs u minule. Nastrij zrobiv svoº dilo, j vin nespodivano navit' dlya samogo sebe pochav. Vin pochav iz togo, shcho zustrivsya vin iz svoºyu druzhinoyu v oblozhenim misti, koli vono z toskoyu divilos' na pivnich. Todi stoyav glibokij holodnij veresen'. CHervona gvardiya vidstupala j, vidstupayuchi, ledve strimuvala polki peremozhcya. Snilis' daleki dni minulogo: j gorodovij na rozi, j golij osinnij park, i yakas' muzika v kino - nudna j nevesela. Vin prijshov u cheka. V toj chas tam gotuvalis' do pobigu. Na pidlozi valyalis' stosi papirciv, ganchirok i bilizni. Vin zupinivsya bilya dverej i divivsya na barishen', shcho rilis' u barahli, napihayuchi nim svo¿ sakvoyazhi. Same todi do n'ogo j pidijshla Ganna (vin potim uznav, shcho ce Ganna). Vona z toskoyu zdavila svoyu golovu j pritisnulas' do dverej. Todi vin vijnyav iz koburi brauninga j pidijshov do odniº¿ skrini, de vovtuzilis' barahol'shchiki. Vin vistreliv odnij barishni v kark. Togo zh dnya cheka rozstrilyala shche kil'koh maroderiv, i togo zh dnya Ganna zijshlasya z Dmitriºm. - Ce i vse? - skazala Aglaya, koli Karamazov zupinivsya. - Ti skinchiv svoyu istoriyu? - Mabut', use! - kinuv Dmitrij, znovu vidchuvsha ? yakus' niyakovist' ("i spravdi, navishcho cya zajva odveritist'?"). - Koli vse, to meni j c'ogo dosit'... YA vid tebe bil'she nichogo ne potrebuyu. - Nu, tak yak zhe: lyublyu ya svoyu druzhinu chi ni? - vimusheno usmihnuvsya Karamazov. - Pro ce ti pochuºsh za yakis' dva-tri tizhni, - cilkom serjozno skazala Aglaya. - A poki shcho davaj i spravdi perejdemo na inshu temu. Vona vzyala jogo golovu j polozhila ¿¿ na svo¿ kolina. Karamazov zdrignuv: pri¿snij zapah duhiv i troyand tumaniv jomu mozok. Bila lapa pivdennogo soncya rizala ochi, j denna kimnatna tisha viklikala mlost'. Dmitrij majzhe nespodivano dlya sebe pochav oberezhno gladiti Agla¿ne kolino, j, mozhlivo, tomu, shcho vona niyak ne reaguvala na ce, vin za kil'ka hvilin shopiv v obijmi ¿¿ nogi j, tiho skriknuvshi, vp'yavsya zubami v ¿¿ m'yake tilo. - SHCHo z toboyu? - suvoro skazala Aglaya i z siloyu vidshtovhnula jogo vid sebe. - SHCHo z toboyu, Dimi? Karamazov pidvivsya. Vin blukav rozgublenimi ochima po steli, j zdavalos', shcho vin ot-ot kinet'sya na pidlogu j zab'ºt'sya v pripadku epilepsi¿. - SHCHo z toboyu, Dmitrij? - promovila Aglaya vzhe laskavim golosom. - YAk ti zvazhivsya na takij vchinok?.. I do togo z zhinkoyu, shcho z neyu porivnyano tak nedavno poznajomivsya? Znaºsh, ya ne chekala vid tebe tako¿ horobrosti!.. CHi, mozhe, ti mene prijnyav za barishnyu legko¿ povedinki? Nu?.. CHogo zh ti movchish? - Probach meni! - ledve promoviv Karamazov. - YA ce zovsim nespodivano zrobiv. Aglaya popravila svoº rozheve plattya, pidvelasya z kanapi j skazala: - A shcho bude, yak ya rozpovim pro ce Ganni? Nu? Dmitrij ne vidpovidav. Todi Aglaya pidijshla do n'ogo i vzyala jogo oblichchya v svo¿ ruki. - Nu, nichogo, - skazala vona. - YA na tebe ne obrazhayus'. Bil'she togo - skazhu odverto, - meni navit' priºmno bulo, koli ti vkusiv mene. YA perekonalas', shcho ti e takij palkij, yakim namalyuvala tebe moya uyava. CHuºsh?.. YA ne obrazhayus'! Karamazovu prijshla misl', shcho divchina prosto zhartuº z nim. Vona, mabut', i spravdi ne proti togo, shchob vin uzyav ¿¿, ale vin, Karamazov, strashenno mamuluvatij muzhchina j ne znaº, yak povoditis' iz takimi cikavimi zhinkami. Treba buti bil'sh rishuchim, vpertim, i vse bude garno. Vin uzyav ¿¿ ruku j spitav: - Ti dozvolyaºsh meni govoriti z toboyu tak, yak ya togo hochu? - Bud' laska! - kinula Aglaya, ne odrivayuchvi ochej vid jogo oblichchya. - SHCHo ti dumaºsh meni skazati? Dmitrij pidijshov do vikna. Za viknom v abrikosovomu sadu shchos' krichala hazyajka podvir'ya j nad odnoyu z vaz dzizhchala muha. Na livu vikonnicyu siv ºgipets'kij golub i proturkotiv svoº laskave "suprug". - Nu, ya tebe sluhayu, - skazala Aglaya. - YAk ti tam hochesh govoriti zi mnoyu? - Bachish, - pochav mamuluvate Karamazov i pochervoniv. - YA strashenno hotiv bi mati... tebe... Aglaya zasvistila. Bozhe mij, yak ¿j ne svistiti, koli Dmitrij takij bez kipcya na¿vnij. SHCHo znachit' "mati"? CHi ne dumaº vin, shcho vona tak i kinet'sya jomu v obijmi? Ni, ce zovsim neserjozno! I koli b htos' inshij skazav tak, vona b zumila reaguvati. Ale jomu vona radit' til'ki pokinuti svoyu "karamazovshchinu" j povazhati sebe i ¿¿. - Ti zrozumiv mene? - skazala vona, kinchayuchi. - Nu, govori zh, Dimi. Vin nichogo ne vidpovidav i movchki divivsya kudis' u prostir. Vin pochuvav sebe duzhe niyakovo. Tak projshlo .kil'ka sekund. Ale ot raptom vin zaregotav sil'nim i cilkom prirodnim regotom. - Znaºsh shcho, - promoviv vin. - Dozvol' meni pociluvati tvoyu golovu. Aglaya z zacikavlennyam podivilas' na n'ogo. Vona znovu vzyala v doloni jogo oblichchya j promovila laskavim, majzhe maternim golosom: - Pociluvati meni golovu?.. I c'ogo ne treba robiti. - Klyanus' tobi, - raptom skriknuv Karamazov. - Klyanus' tobi, shcho v mene j tini ne zalishilos' poganogo pochuttya do tebe. - YA duzhe rada, - skazala Aglaya. - YA viryu. Dante avait bien raison de dire que L'Enfer est pave de bonnes resolutions[15]. Ale ya dozvolyu tobi ce zrobiti til'ki todi, koli trapit'sya te, pro shcho ya zaraz dumayu. - A pro shcho ti zaraz dumaºsh? - Dimi, ne treba buti takim na¿vnim, a to ya zovsim rozcharuyus' u tobi. Ti zaraz duzhe podibnij do svogo druga Vovchika. Aglaya pidijshla do glechika z abrikosovoyu vodoyu i zrobila z n'ogo kil'ka kovtkiv. YAkos' himerno vona viglyadala zaraz, i Karamazov vidchuv u nij shchos' nadzvichajno ridne. Jomu zdalos', shcho same ¿¿ vin zagubiv kolis', i vona teper prijshla do n'ogo, taka bazhana, yak nihto i yak nishcho. Karamazov divivsya v ¿¿ ochi, stezhiv za ¿¿ ruhami, i jomu vvizhalos', shcho ci ochi j ci ruhi vin bachiv chi to uvi sni ne to nayavu. Ale koli ce bulo nayavu, to ce bulo tisyachu rokiv tomu. Jomu navit' prijshla misl', shcho vin, Karamazov, zhiv v yakijs' inshij ploti shche daleko do Dante, shcho jogo dopiru zgadala Aglaya. - CHogo ce tak dovgo nema nashih vid likarya? - raptom skazala divchina. - YAk ti dumaºsh, Dimi? - Ochevidno, zub virivayut'. Karamazov vijnyav portsigar i zapaliv novu papirosu. Povz vikon iz krikom probigla ditvora j znikla za rogom. Znovu zaturkotiv ºgipets'kij golub. Z dal'n'ogo domu vidpochinku vdarili v dzvin: mabut', sklikali do drugogo snidanku. Bila lapa pivdennogo soncya polizla vishche j poshirilas'. U kimnati stalo shche dushnish. - Nu, Dmitrij, - skazala Aglaya, - ti jshov bi dodomu: ya zaraz dumayu nadyagati kupal'nij kostyum. Karamazov uzyav kapelyuh i movchki pishov do dverej. - YA gadayu, shcho mi zustrinemos' uvecheri? - skazala jomu vslid Aglaya. Dmitrij povernuvsya. Vona stoyala, zalozhivshi ruki za golovu, j zagadkovo divilas' na n'ogo. - Obov'yazkovo! - skazav vin i vijshov iz kimnati. "SHCHos' pochalos'", - raptom prijshlo jomu v golovu. Ne toj roman, shcho do n'ogo vin hotiv utekti od nudoti budniv nudno¿ Ganni, - pochalos' shchos' trivozhne i - teper vin pevnij - tragichne. Ale ne zhah viklikalo vono v nim, a pochuttya yako¿s' bezumno¿ radosti, nibi vin musiv na dnyah odkriti cilkom novu j nadzvichajno cikavu storinku v svoºmu odnomanitnomu zhitti. Karamazov pishov do riki. Jomu hotilos' zaraz kinutis' u vodu j poplivti proti techi¿ chort znaº kudi - takimi sil'nimi j rishuchimi ruhami rozsikayuchi dzerkal'nu poverhnyu. IX Vin tak nikoli ne chekav vechirn'o¿ godini, yak togo dushnogo dnya. I cilkom normal'na lyudina ne mozhe uyaviti, yak vin muchivsya, koli Aglaya ne vijshla z domu. Ale vona ne vihodila j na drugij ta na tretij den' - u p'yatnicyu. V subotu tovarish Vovchik, zustrivshis' iz t'oteyu Klavoyu bilya kvartiri floberivs'kih dam, postaviv take rishuche zapitannya: - Skazhi meni ot shcho: chomu ce ne vidno tvoº¿ pleminnici? CHi ne posvarilas' vona z Dmitriºm? - Ne dumayu, - skazala t'otya Klava. - Moya pleminnicya duzhe rozumna lyudina i z pustyachka ne bude robiti tragedi¿. - Nu tak chomu zh vona sidit' doma?.. CHi, mozhe, j vona zahvorila? T'otya Klava posmihnulas' i nichogo ne vidpovila. Vona pidijshla do akaci¿, zirvala plid i, zrobivshi z n'ogo dityachogo pishchika, vzyala jogo v svo¿ yarko-chervoni gubi. Tovarish Vovchik pidviv bili brovi j skazav z oburennyam: - Po-pershe, ya ne rozumiyu, chogo ti movchish, a po-druge - taºmnist' tut zovsim ne do dila. CHomu ne skazati pryamo? - Po-pershe, - oburilas', u svoyu chergu, t'otya Klava, - ya ne znayu, shcho meni skazati pryamo, a po-druge - ya tobi ne zhinka, i ti tak ne krichi na mene! CHi, mozhe, ti hochesh, shchob ya poklikala ªvgeniya Valentinovicha? Lingvist raptom zblid. Vin zovsim ne chekav takogo nespodivanogo povorotu v rozmovi i, yak i treba bulo pripuskati, perelyakavsya. - YA proshu probachennya, - skazav vin. - Ti... vi ne zrozumili mene. Ale t'otya Klava vzhe zaspoko¿las'. Vona ne mozhe dovgo gnivatis' na "svogo chudachka", ¿¿ til'ki divuyut' ci muzhchini: ne vstigne pociluvatis' dva chi to tri razi z toyu chi inshoyu zhinkoyu, yak uzhe tu chi inshu zhinku pochinaº vvazhati za svoyu vlasnist' i pochinaº na ne¿ strashenno krichati. Nu, dobre, vona deshcho dozvolila tovarishu Vovchiku... ale hiba jomu c'ogo vzhe dosit'? T'otya Klava niyak ne chekala, shchob lingvist mig tak skoro rozcharuvati ¿¿. - Podyakuj moºmu harakterovi! - skazala vona j podala svoyu ruku dlya pocilunku. Oblichchya lingvistovi vzyalosya chervonoyu farboyu. Vin mil'jon raziv dyakuº i zapevnyaº, shcho bil'sh nikoli j ne podumaº krichati na t'otyu Klavu. Vin kriknuv, ¿j-bogu, ne navmisne, i jogo sprovokuvav ne hto inshij, yak Karamazov. Za yakis' tri dni c'ogo chudaka j piznati ne mozhna. Vin yakos' zmarniv, i ochi jomu zablishchali, bezperechno, horoblivim bliskom. Koli Vovchik spitav priyatelya, shcho z nim, toj odverto zayaviv jomu, shcho zakohavsya v Aglayu i zakohavsya yakos' tam nadzvichajno. Slovom, "shchos' pochalos'". Vovchik yak mig zaspokoyuvav jogo, ale hiba bozhevil'nogo zaspoko¿sh?.. Vin priblizno tak zaspokoyuvav: "Nu yak ce legen'kij flirt iz vipadkovoyu zhinkoyu ta shche j za takij korotkij termin mozhe peretvoritis' nespodivano v serjoznu dramu? Zvichajno, Aglaya - cikava divchina, zvichajno, Karamazov nevrivnovazhena natura, ale vse-taki ce zh zanadto. Til'ki vinyatkovij proces u bezperechno hvorij psihici mozhe tak pidkuz'miti lyudi'u." - Same ce ti j govoriv jomu? - spitala i'otya Klava. - A shcho zh ya mig govoriti jomu? YA vzagali ne mayu zdibnostej dlya tako¿ nevdyachno¿ roli. - A koli ne maºsh, - z oburennyam promovila zhenshchina, - to ne treba j brati ¿¿ na sebe. Hto tobi namolov, shcho ce legen'kij flirt? CHogo ti rozpisuºshsya za Dmitriya?.. CHi, mozhe, ti najnyavsya do Ganni za advokata? Koli tak, to mozhesh iti od mene. Ah, Bozhe mij! Vovchiku vse-taki rishuche ne veze. Vse vin yakos' ne do rechi govorit'. Osoblivo jomu ne veze z zhenshchinami. Lingvist shoplyuº ruku t'oti Klavi j, oglyadayuchis' (shchob ne pobachiv ªvgenij Valentinovich), ciluº cyu ruku p'yat', desyat', dvadcyat' raziv. Todi t'otya Klava vikidaº z rota zelenij pishchik i proponuº piti do Agla¿ i pogovoriti shche z neyu. Po suti - ce zh sprava ne ¿¿, a ¿¿ pleminnici, i, znachit', rozmovlyati treba z pleminniceyu. T'otya Klava zaraz pide v kimnatu j pokliche Aglayu, a tovarish Vovchik musit' pryamuvati do abrikosovogo sadu j tam polezhati v gamaku. Koli vin ne hoche zustrichatis' z ¿¿ cholovikom, jomu slid perelizti cherez parkan, bo ªvgenij Valentinovich pracyuº bilya vikna i, znachit', projti nepomichenim ne mozhna. - Todi ya krashche perelizu cherez parkan, - vraz pogodivsya lingvist i, poklikavshi svogo loveraka, pishov vid hvirtki. Stoyav prekrasnij pivdennij vechir. I s'ogodni peregukuvalis' ti zh sami, shcho j kozhnogo dnya, zaneseni z Rosi¿ nevgamovni garmoshki. Po vsih kincyah gorodka divchata spivali zovsim ne aranzhirovanih i vse-taki nadzvichajnih narodnih pisen'. U golubomu nebi prorizalis' sribni zori. i z riki zajchikom pligav tenditnij i legkij viterec'. Koli tovarish Vovchik, perekinuvshi cherez tin svogo setera, pishov do gamaka, tam uzhe sidila Aglaya. - Nu, tak shcho ti hotiv meni skazati? - zustrila vona jogo zapitannyam. - YA, vlasne, nichogo ne dumav govoriti, - nesmilivo pochav lingvist, sidayuchi na travu. - Meni nakazala t'otya Klava poraditis' iz toboyu z privodu Dmitriya. - YA tebe sluhayu. Tovarish Vovchik zam'yavsya. I spravdi: shcho vin skazhe Agla¿? Mozhe, i ¿j vin skazhe ne do rechi - i todi nova nepriºmnist'. Ale ne mozhna j movchati: koli j dali Dmitrij bude vikidati takih konikiv, to polyuvannya - pishi propalo! I lingvist, plutayuchis', pochinaº govoriti. I kinchaº vin tim, shcho Aglaya musit' pobachitis' iz Karamazovim. - Ti tak gadaºsh? - spitala divchina j serjoznim poglyadom podivilas' na svogo spivbesidnika. - Koli pravdu govoriti, ya nichogo ne gadayu. Ale meni zdaºt'sya, shcho Dmitrij zahvoriv i ti mozhesh dopomogti jomu... hoch bi tim, shcho budesh zustrichatis' iz nim. - Na tvij poglyad, vin ne zakohavsya v mene, a prosto zahvoriv? - Nichogo ya v cih spravah ne rozumiyu, - zanervuvavsya tovarish Vovchik. - Ale dumayu - tak. - A ya ot dumayu inakshe, - samovpevneno skazala Aglaya. - YA dumayu, shcho vin i zahvoriv, i zakohavsya. Ale zahvoriv same tomu, shcho zakohavsya v mene. Koli hochesh, ya dokazhu ce tobi hoch zavtra. Zavtra zustrinus' - i niyako¿ hvorobi ne bude. Ti virish? - Nichogo meni dokazuvati, - nervovo kinuv lingvist, - bo ya tobi vse odno ne poviryu. Aglaya znakom zapitannya zastigla v gamaku: vona je chekala tako¿ smilivosti vid tovarisha Vovchika. - CHomu zh ti ne povirish? - spitala vona. - A tomu, shcho ya ne pershij rik znayu Karamazova. Ti mozhesh jogo zaspoko¿ti, ale ce vse-taki paliativ. - Hiba z nim uzhe buli taki pristupi? - Zvichajno, buli, i nezalezhno vid togo, chi zakohavsya vin u kogos', chi ni. - Znachit', ce pristupi bozhevillya, i ya dlya n'ogo til'ki zachipka? - Ne znayu, yaki ce pristupi. Ale ya znayu, shcho ti zovsim vipadkovo popala v pole jogo zoru j same v moment recidivu jogo idiots'ko¿ hvorobi. Aglaya zamislilas'. Dekil'ka sekund til'ki cvirkun porushuvav tishu vechirn'ogo abrikosovogo sadu. Vse-taki ce ne viyasnennya, - nareshti skazala voda. Treba spershu doshukatis' prichin jogo hvorobi, i til'ki todi mozhna govoriti, chim ya mozhu buti dlya n'ogo: paliativom chi spravzhnimi likami. - Tut pro prichini ne dovodit'sya govoriti, - nezadovoleno promoviv tovarish Vovchik. - Prichini yasni: psihichna spadshchina bat'kiv. - Zvichajno, tut ne bez psihichno¿ spadshchini bat'kiv, ale mati til'ki ¿¿ na uvazi - ce znachit' nichogo ne rozumiti... A ya ot use rozumiyu. Lingvist zdvignuv plechima. Hoch vin i chuv vid Karamazova, shcho Aglaya rozumna divchina, ale teper vin pochinaº sumnivatis' u c'omu. YAk ce vona vse rozumiº? Vidkilya vona tak znaº Karamazova za yakis' malen'ki tizhni? CHi, mozhe, ¿j rozpovili pro n'ogo provincial'ni kumushki? CHi, mozhe, sam Dmitrij govoriv pro sebe? Tak ce zh neserjozno. - SHCHo zh ti rozumiºsh? - ironichno spitav vin. - YA ot, napriklad, dali odmovlyayus' perelivati z pustogo v porozhnº. - Po-pershe, - spokijno pochala Aglaya, - ya beru vid tebe slovo, shcho pro nashu rozmovu Dmitrij nichogo ne bude znati. Po-druge, ya odrazu zh zayavlyayu tobi, shcho ya Karamazova krashche tebe znayu. Znayu tomu, shcho Karamazovih s'ogodni tisyachi. Dmitrij Karamazov, haj bude tobi vidomo, - tip. Ce ya pidmitila vzhe z persho¿ nasho¿ z nim zustrichi, koli meni dovelos' rozmovlyati z nim. SHCHo ce za tip, ya vzhe govorila samomu Dmitriyu, i teper meni zalishaºt'sya til'ki deshcho dodati. Ti mene hochesh sluhati? - Proshu! - pospishno promoviv tovarish Vovchik: spokijna Agla¿na samovpevnenist' uzhe primushuvala jogo stavitis' do ne¿ z deyakoyu povagoyu. - Nu ot. Budemo po cherzi. Skil'ki, skazhemo, rokiv Karamazovu? Mabut', tridcyat' tri - tridcyat' p'yat'? Tak?.. YA ce znala. Ce same ta lyudina, shcho, viskochivshi z siren'kih gimnazial'nih shtanciv, odrazu zh uskochila v epohu vijni j revolyuci¿. Otzhe, po-pershe, Karamazov nedouchka. Dali: vin opozicioner? Tak?.. YA j ce znala. Karamazovi ne mozhut' buti ne opozicionerami, bo podi¿ voni prijnyali kriz' prizmu svoº¿ romantichno¿ uyavi pro svit. Voni ne mozhut' zaspoko¿tis', bo ¿m na rodu napisano trivozhiti gromads'ku dumku. - Nu, ce vzhe ti chula vid samogo Dmitriya, - skazav tovarish Vovchik, zgaduyuchi harakteristiku novitn'o¿ karamazovshchini yak permanentnogo ruhu, shcho ¿¿ dav sam Karamazov. - Nichogo ya vid n'ogo ne chula, - suho promovila Aglaya i prodovzhuvala: - Otzhe, maºmo bezperechno zdibnogo nedouchku z romantichnim skladom naturi. Znachit', maºmo te, shcho prijnyato nazivati shchiroyu lyudinoyu i shcho mozhna pidkupiti shchiristyu j vikoristati na vsi sto vidsotkiv. Karamazova zahopila social'na revolyuciya svo¿m rozmahom, svo¿mi social'nimi idealami, shcho ¿h vona postavila na svoºmu prapori. V im'ya cih idealiv vin ishov na smert' i pishov bi, vislovlyuyuchis' jogo stilem, shche na tisyachu smertej. Ale yak musiv sebe pochuvati Dmitrij Karamazov, koli vin, popavshi v tak zvane "socialistichne" otochennya, pobachiv, shcho z rozmahu nichogo ne vijshlo j shcho jogo Komunistichna partiya potihesen'ku ta polegesen'ku peretvoryuºt'sya na zvichajnogo sobi "sobiratelya zemli rus'ko¿" i spuskaºt'sya, tak bi moviti, na tormozah do interesiv hitren'kogo mishchanina-serednyachka. Ce vzhe zanadto, bo, na poglyad Karamazova, cej serednyachok zavzhdi sto¿t' i stoyav griznoyu primaroyu na putyah do svitovogo .progresu i, znachit', na jogo poglyad, do spravzhn'ogo socializmu. - Ale ce do nasho¿ spravi, zdaºt'sya, ne maº niyakogo vidnoshennya? - oberezhno vstaviv tovarish Vovchik. - CHi ne bo¿shsya ti, shcho nas htos' pidsluhaº? - z'yazvila Aglaya. - Todi ya budu movchati. - Bud' laska, - zdvignuv plechima lingvist. - CHogo meni boyat'sya, koli ya cilkom radyans'ka lyudina i vsi ce dobre znayut'. SHCHo ya ne lyublyu politiki, tak ce zovsim insha sprava. - Ti, zdaºt'sya, ne lyubish i filosofi¿? - Ce vse odno. - Nu tak todi ya prodovzhuyu, bo ce yakraz i jde do spravi. Slovom, Dmitrij Karamazov i Dmitri¿ Karamazovi prijshli do zhahlivo¿ dlya nih dumki: nemaº vihodu. Zi svoºyu partiºyu rvati ne mozhna, bo ce, movlyav, zrada ne til'ki parti¿, ale j tim social'nim idealam, shcho za nih voni tak romantichno jshli na smert', ce bude, nareshti, zrada samim sobi. Ale j ne rvati tezh ne mozhna. Slovom, voni zupinilis' na yakomus' idiots'komu rozdorizhzhi. I ot Karamazovi pochali filosofstvuvati j shukati vihodu z zacharovanogo kola. Ale j tut ¿m ne poshchastilo, bo voni shukali parikmahers'ki perpetuum mobile: shukali takogo stanovishcha, koli j vivci zalishayut'sya cili j vovki ne pochuvayut' golodu. Korotko kazhuchi ni nedouchki ostatochno zaplutalis' i, takim chinom, prijshli do dushevno¿ krizi. Ci Karamazovi zabuli shcho voni Karamazenki, shcho ¿m brakuº dobrogo pastirya. Voni (chasto rozumni j talanoviti) ne zdibni buti oformitelyami j tvorcyami novih ideologij, bo ¿m brakuº shiroko¿ individual'no¿ iniciativi j navit' vidpovidnih terminiv, shchob utvoriti programu svogo novogo svitoglyadu. Ce zapal'ni Dicgeni, shcho ¿h vikoristovuyut' Marksi ta Engel'si ale ce ne Marksi j Engel'si. Karamazov, zavdyaki romantichnomu skladu svoº¿ naturi j zavdyaki, mabut', revolyuci¿, hoche taki rozv'yazuvati problemi universal'nogo znachennya, ale vin ¿h rozv'yazuº v haosi svoº¿ ideologichno¿ krizi, v haosi svo¿h nedonoshenih uyavlen' pro kartinu svitu i tomu poslidovno musit' prijti do rozbitogo korita. - I vse-taki ya ne rozumiyu, do chogo ti ce govorish, - znovu vstaviv tovarish Vovchik. - Zaraz bude yasno, - skazala Aglaya j zapalila novu papirosku. - Otzhe, ya govorila pro Karamazova yak pro pevnij tip nashogo chasu. Dmitrij tezh nalezhit' do c'ogo tipu. Ale, yak vidomo, pravil nemaº bez vinyatkiv, i ne vsi Karamazovi prijdut' do zhovtogo domu. Dmitrij vipadkovo najshov sobi oddushinu v drugoryadnij, na jogo poglyad, ide¿ vidrodzhennya jogo molodo¿ naci¿, i cya oddushina mozhe spasti jogo. jomu til'ki potribnij dobrij pastir, i takogo pastirya v