rats'ki popleskuvav po plechu YUliya, a toj jogo tyagnuv za galstuk, hoch za spinoyu osudlivo zvuzila ochi Lepeha j niyakovo perestupav z nogi na nogu vidtisnutij ubik Korec'kij. Dmitro Ivanovich zabuv pro n'ogo, zabuv pro perevirku, zboku spravdi moglo vidatisya, nibi znehtuvav ¿h, Korec'kij te za obrazu ne sprijmav, ale j ne znav, yak jomu gidno skinchiti rejd. Podyakuvati vsim, hto tut zibravsya, za sumlinnu pracyu, trohi posvariti dlya poryadku? Tak i ne znajshovshi shcho vidpovisti, kinuv cherez pleche: "Dmitre Ivanovichu, zajdit', bud' laska, do mene",- vijshov. Slidom za nim pishla j Lepeha, nakazavshi na proshchannya j ne dumati ni pro yakij sabantuj. Vona vvazhala, shcho teper ostannº slovo zalishalos' za neyu. Dmitra Ivanovicha na mit' strivozhili slova direktora, ale nevdovzi vin zabuv pro nih. Voni obgovoryuvali rezul'tat - galaslivo, zbudzheno, vimirkovuvali, yak krashche rozpochati perevirku svoº¿ kil'karichno¿ roboti, komu ce doruchiti, s'ogodnishnij uspih rozvihriv usih, okrilyav, vselyav nadiyu. Voni yurtuvali navkolo Marchenka, a toj vimahuvav rukami, govoriv zbudzheno, radisno. ZHodna problema v laboratori¿ ne isnuvala poza nim, voni pochinali rozkruchuvatis' z jogo dumki, i v kozhnij problemi, kozhnij spravi, sam togo ne pomichayuchi, nasampered buv vin. Visluhovuvav usih, radivsya z usima, ale svoyu dumku obstoyuvav revnivo, yak bi obstoyuvav samogo sebe, ta tak vono, zreshtoyu, j bulo. Ranishe vin vhodiv u vse, namagavsya prostezhiti do kincya, hoch i todi rozumiv, shcho vs'ogo jomu ne ohopiti, shcho chasom vin navit' zavazhaº, polishaº golovne; cyu nauku, nauku kerivnictva, povil'no osyagav. Tozh i zaraz virishiv, shcho najkrashche bude stvoriti grupu perevirki. U ne¿ vvijdut'... - Svitlana Kuz'mivna Horol, Nelya... Platonivna Ribchenko. Vadim Babenko i YUlij Vovk. Ocholit' grupu Viktor Vasil'ovich Borozna. Ale Borozna ocholiti grupu vidmovivsya. Vin zaperechiv korektno, vvichlivo, prote rishuche j kategorichno. Skazav, shcho shche ne zakinchiv robotu v grupi KSS - koncentrovanogo sonyachnogo svitla - ta z ustanovkoyu, tam, movlyav, zaraz u n'ogo zhniva. Dmitro Ivanovich ne napolyagav. KSS - carina zamdirektora, Viktor Vasil'ovich perejshov z jogo laboratori¿, i ustanovka - hvist zvidti, obov'yazok davnij, z yakim Borozna ne vporavsya za dva roki. Vin rozrahuvav oprominennya nasinnya buryaka z dopomogoyu mehanichnogo modulyatora, ce maº pidvishchiti cukristist' buryakiv. Dehto vzagali ne vvazhaº robotu grupi KSS prichetnoyu do fotosintezu, na c'omu grunti v instituti ne raz dohodilo do vsilyakih neporozumin', chasom girkih, a bil'she smishnih. Tak chi tak, ale to, mabut', i najbil'sha udacha ostannih lit laboratori¿ svitla, metodu Borozni prorokuyut' shiroke pole zastosuvannya, na osvoºnnya jogo vidileni chimali koshti, vzhe zakinchuyut' buduvati napivzavods'ku ustanovku. Borozna zaraz v osnovnomu j pracyuvav nad uporyadzhennyam tiº¿ ustanovki. To vzhe ne bula chisto naukova robota, skorishe inzhenerna, promislova, vin mig od ne¿ vidmovitis', ale ne vidmovlyavsya, navit' klopotavsya neyu zalyubki, j Mar-chenko podumav, shcho Borozna, zvazhayuchi na porivnyano molodij vik, cholovik do bisa praktichnij. Nu, skazhimo, ne zovsim molodij - tridcyat' shist' rokiv, ale dlya doktora ce taki nebagato. Viktor Vasil'ovich Borozna ºdinij, okrim Marchenka, doktor u laboratori¿. Vin vel'mi samostijnij i samovpevnenij (yak i kozhen, hto rano dosyagnuv uspihu j spodivaºt'sya dosyagti shche bil'shogo), pryamij, ta pryamota inodi navit' mezhuº z grubistyu, a mozhe, j z neshchadnistyu. Dmitro Ivanovich, mabut', perebil'shuvav. To bula ne neshchadnist', a sila, vnutrishnya sila, zhaga zhittya, nespita, micno stisnuta, pevnist' sebe, energiya, yaka shche ne znaº, chim zakinchit'sya. Otij jogo vnutrishnij sili, karbovanosti dumok i vchinkiv vidpovidala navit' zovnishnist'. U Borozni majzhe atletichna statura, velike smaglyave oblichchya, vono grube, movbi tesane sokiroyu - bagato kutiv, bagato pryamih linij: shirokij, majzhe kvadratnij lob, velika chorna boroda klincem, chorne cupke volossya bez prodilu; ochi veliki, chorni, shche j z yakimis' kraplinami - ochi cikavo¿ zdorovo¿ lyudini, yaka perelivaº cherez nih svit, odbiraº potribne j rishuche vidtruchaº vse, shcho, na ¿¿ dumku, hibne abo zajve. Ti ochi, zdaºt'sya, rozumiyut' use, divlyat'sya na svit mudro j proniklive, i v nih nema cinizmu, a til'ki shchirist' i dopitlivist', nespozhitij zahvat svitom, pro yakij znayut' bagato j dobrogo, i nedobrogo, ale ote nedobre prosto ne berut' do uvagi, a shche v nih - pevnist', shcho ¿h obduriti ne zvazhit'sya nihto. Takij buv Borozna, prote trohi ne takim bachiv jogo Marchenko. Vin bachiv u n'omu til'ki silu, grubist', praktichnist', vin trohi toropiv pered nim i, mozhe, tomu virobiv shchodo n'ogo liniyu povedinki tezh grubuvatu, suhuvatu, dilovu, hoch znovu zh do pevno¿ miri - boyavsya, shchob ¿¿ ne prijnyali za revnoshchi, boyazkist' sil'nogo supernika. Otozh vin til'ki znizav plechima, pogovoriv shche kil'ka hvilin i podavsya u susidnyu kimnatu, kudi shchojno pishla Svitlana Kuz'mivna Horol, jogo neoficijnij zastupnik, odin z najdavnishih pracivnikiv laboratori¿. Vona pochinala razom z Dmitrom Ivanovichem; u tomu, shcho perekipilo, odkristalizuvalosya, perejshlo v inshij stan, distalo obgruntuvannya v ocij laboratori¿, - chastka i ¿¿ praci. Vona pogodilasya neohoche - j Dmitro Ivanovich znav chomu, yak znav i te, shcho, pogodivshis', zrobit' use sumlinno, ¿¿ ne treba pidganyati, ¿j ne treba obridati, vona sama prijde do n'ogo, viz'me jogo rozrobki, uvazhno visluhaº j punktual'no ta neuhil'no vikonaº vse. J Dmitro Ivanovich tezh ne skazav nichogo. Voni stoyali bilya vidchinenogo vikna, viter gojdav cupku zhovtu firanku, za viknom na v'yazovij, unizanij moloden'kimi merezhanimi listochkami gilci vidchajdushne spivav chornij rotatij shpak, des' unizu galasuvali gorobci - vesna vlivalasya u vikno shirokim potokom, spivom i zapahami, bad'oroyu svizhistyu i gliboko pritlumlenoyu mlostyu. - Vesna... SHCHe odna vesna,- skazala zamriyano j trohi sumno Svitlana Kuz'mivna. SHCHo stoyalo za timi slovami, za tim smutkom, Marchenko rozgadati ne zmig: zhal' za minulimi rokami, dokir jomu,- ta j ne vstig, bo Horol yakos' uraz, nemov podolavshi shchos' u sobi, povernulasya do n'ogo, v ¿¿ ochah stribnuli zlyakani, majzhe vidchajdushni vogniki, i vona shvidko movila: - Davajte zavtra po¿demo po son. Mi stil'ki raziv zbiralisya... Dmitro Ivanovich chomus' zdrignuvsya, podivivsya na Horol trohi rozgubleno, trohi niyakovo. - Ne znayu. CHi zmozhe po¿hati zhinka. I v tu mit' prochitav po Svitlaninih ochah, shcho vona jogo druzhinu ne zaproshuvala. Ce zbentezhilo jogo, vin rozgubivsya v pershu mit'. Ta j bulo chogo. Tut vse bulo strashenno zaplutane. A mozhe, proste, zanadto proste... Svitlana Kuz'mivna Horol, starshij naukovij spivrobitnik, zamizhnya zhinka, mati majzhe doroslo¿ dochki, lyubila jogo oddavna. Ce znali vsi v laboratori¿ i v instituti, do c'ogo zvikli, koli j zhartuvali na ¿hnyu adresu, to legen'ko, poturayuchi. Vona lyubila jogo divnoyu lyubov'yu, ¿j bulo dosit', shcho voni pracyuyut' poruch, shcho vin ¿¿ (¿¿ - v ochah inshih, tobto oce "¿¿" bulo dosit' umovne, mozhna skazati, til'ki druzhnº) ne zradzhuº (ne zradzhuº druzhbu, priyazn', i til'ki), inshogo vona ne pragnula, inshi pochuttya ne zmagali ¿¿. Mozhe, vin sam buv tomu prichinoyu, shcho za stil'ki rokiv ne pishov dali, oholodiv ¿¿ do spoglyadannya ¿hn'o¿ lyubovi. Spochatku ¿¿ lyubov trivozhila Dmitra Ivanovicha, hoch i yakos' divno - serce ne trepetalo, a til'ki koli dumav pro Svitlanu, stavalo garno, teplo na dushi. Vin nichogo ne porushiv, mig chesno podivitisya v ochi svo¿j druzhini i Svit-laninomu cholovikovi, shchiro oburitis' na ¿hni revnoshchi: "YA ne vinen, sercyu ne zakazhesh, a perestupati mi nichogo ne perestupili",- bo j spravdi, hiba ne mayut' prava lyudi simpatizuvati odne odnomu i v toj zhe chas zalishatisya na chistih beregah. Voni j zalishalisya na nih. Jomu tak garno na nih mriyalosya... Ta vreshti j cya mriya stala zvichnoyu. Prote vona ne zgasla, tak i zalishilosya v zhitti Marchenka shchos' nebudenne, nemovbi nedozvolene, yake vin mig i mozhe bud'-koli zrobiti dozvolenim. Ale navit' otake, prispane pochuttya dodavalo ¿m obom yako¿s' ta¿ni, yako¿s' dushevno¿ mrijlivosti. Po stil'koh rokah otakogo spoglyadannya vlasnih pochuttiv mala nastati obopil'na nepriyazn', ale j vona ne nastala. Inodi jomu bulo nibi troshki soromno pered Svitlanoyu, pochuvavsya movbi borzhnikom i vodnochas kepkuvav z togo. Za vsi desyat' rokiv ciº¿ priyazni (yaku, mabut', taki ne mozhna nazvati lyubov'yu) voni, pevnishe, vona til'ki raz porushila te, shcho ustalilosya, prisnulo, majzhe prihololo. Ce bulo po yakijs' vechirci, de voni nasluhalisya kliniv na svoyu adresu, jshli dodomu,- vin provodiv j do metro,- j skazav: - A vse-taki smishno- Hoch bi bulo za shcho... I todi vona,- mozhe, vona bula trohi hmil'na, voni vsi togo vechora vipili chimalo,- led' chutno stisla jomu ruku j proshepotila, ne povertayuchi golovi: - To mozhe... shchob bulo za shcho... Ce buv zhart. Vin zrozumiv ci slova yak zhart. I sam vidpoviv zhartoma. Ale... j ne zovsim zhart. Vin znav: use zalezhalo vid jogo podal'shih sliv. I vin ne odvazhivsya. Zvichajno, yakbi vin spravdi lyubiv Svitlanu, to ne zvazhiv bi ni na yaki zastorogi. SHCHopravda, na toj chas vin uzhe j sam ne mig zrozumiti svo¿h pochuttiv do Svitlani. Vin ne mig skazati, podobaºt'sya chi podobalas' Svitlana jomu duzhche za inshih garnih zhinok, spodobalas' same tomu, shcho bula ºdinoyu garnoyu zhinkoyu z tih, shcho pracyuvali poruch (a pershij impul's taki jshov od n'ogo, vin pochav nadavati ¿j bil'she uvagi). Vin vzagali nikoli ne mig garazd rozumitisya na svo¿h pochuttyah. Mozhe, tomu, shcho za vse zhittya tak i ne zaznav spravzhn'ogo velikogo kohannya. Otogo, shcho zburyuº do dna, zastilaº svit, zmushuº chiniti nelogichno, nestrimno, lamaº vsi pereponi, a chasom i vlasne zhittya. Vin taki ne znav, chogo povernuv na zhart Svitlanini slova. Boyavsya rozgolosu? Trohi. Hoch jogo moglo j ne buti. Boyavsya, shcho z chasom use obudenniº i vazhko bude pracyuvati poruch? Boyavsya dokoriv sovisti?.. Malo vagu potrohu vse. Vin poterpav, shcho zdobude menshe, nizh vtratit'. A vtratit' vin bagato. Najpershe - spokij. Ta j ne lyubov ce, vona b ne dala rozmirkovuvati tak holodno j vestisya tak rozvazhlivo. I ot teper vidstupav udruge. - A shcho... Stepan Stepanovich shche v Moskvi? - skazav i zrozumiv, shcho treba bulo skazati shchos' inshe, shcho vin strashenno obraziv cim Svitlanu, povivsya yak nikchema. Zrozumiv todi, koli slova shche buli v roti, koli til'ki vimovlyav ¿h, ta bulo pizno. Vin spalahnuv, rozserdivsya na sebe j pospishiv sterti te, shcho skazav, sprobuvav zavernuti vse nazad, hoch i rozumiv, shcho zavernuti, mabut', ne mozhna. - Meni j samomu hochet'sya vi¿hati z mista. Za ciºyu robotoyu ya vzhe zabuv, yak cvite son. Po¿demo... Jomu na podiv, i znovu zh trohi na dosadu, Horol prijnyala zakamufl'ovane vibachennya, hoch i skazala: - Stepan Stepanovich povernuvsya shche vchora. A son i spravdi vzhe odcvitaº. J pishla do dverej svoºyu m'yakoyu, linivoyu hodoyu. Ocya neviznachenist' na zavtra, nova neviznachenist' stosunkiv z Svitlanoyu Horol zipsuvala Marchenkovi den' i sabantuj, yakij voni taki organizuvali vvecheri. A sabantuj buv na slavu. U najbil'shij z semi kimnat laboratori¿ zsunuli stoli, zhinki zastelili ¿h chistim paperom, prikrasili buketami svizhih zelenih gilochok, YUlij i Vadim prigotuvali "kimnatnij fejºrverk". Na zakusku bula kovbasa, konservi, svizha rediska, cibulya i navit' banochka chorno¿ ikri. Hlopci peregnali tri litri etilovogo spirtu, a Borozna zrobiv kon'yak, yakij usim duzhe spodobavsya, j usi odrazu zh skazali, shcho z c'ogo dnya pitimut' til'ki "boroznyak". To bil'she, robiti jogo prosto: peregnati cherez poroshok kavi vodu j rozvesti spirtom. Vona staº prozoroyu, yak sl'oza, pahne kavoyu, ale ne zovsim kavoyu, zapah toj specifichnij, duzhe priºmnij. U dvi plyashki Borozna dodav shche yakogos' ekstraktu, toj napij mav zapah edel'vejsa. I hoch Borozna s'ogodni vidmovivsya ocholiti grupu, ale zapravlyav na sabantu¿ vin. Zorganizuvav cholovichij hor, yakij spivav poshepki, j bulo duzhe smishno, progoloshuvav tosti, divuvav i smishiv usih fokusami. Vse ce bulo tim bil'sh divno, shcho na podibni gulyanki vin ne prihodiv shche zhodnogo razu. ROZDIL DRUGIJ Borozna zaskochiv do sebe, odyagnuv pidzhak i vijshov nadvir. Poperedu na vuz'komu asfal'tovanomu hidniku bilila visoka postat', poli svitlogo plashcha led' rozkrilyuvalisya, elegantni cherevichki stukotili zad'oristo, dzvinko, u lad hodi pogojduvalasya nakinuta tonkim remincem na mizinnij pal'chik chorna lakovana sumochka. Boroznu oddilyalo od Neli Ribchenko yakihos' p'yatnadcyat'-dvadcyat' krokiv. YAkbi zahotiv, mig nazdognati za pivhvilini. YAkbi zahotiv... Borozna upijmav sebe na tomu licemirstvi j trohi ne vilayavsya z dosadi. Adzhe to zovsim ne vipadkovist', shcho vin vijshov z institutu slidom za Neleyu. J na ocyu vechirku tezh popav ne vipadkovo. SHCHopravda, priviv jogo tudi ne yakijs' tverdij rozrahunok. Ale j ne ote tremke bazhannya buti poruch, bachiti, chuti, pochuttya bentezhnosti j chogos' nespodivanogo. Prosto vin ne buv zakohanij. YAkbi jogo zmagalo te pochuttya, vin bi davno znajshov sposib pidijti do Neli. Adzhe zapam'yatav ¿¿ shche z minulogo roku. Zapam'yatav chi, pevnishe, vpershe pobachiv yak zhinku, yak garnu zhinku, yak nadzvichajno vrodlivu zhinku na desnyans'komu plyazhi, kudi yakos' u nedilyu vi¿zdili institutom. Ta vidpravna tochka bula nadzvichajno gruba, nadmiru plots'ka, navit' cinichna. Vin lezhav na pisku poruch Vadima Babenka, z kushchiv vijshla v kupal'niku Nelya, projshla povz nih do vodi, j Vadim movchki, v odnu mit' okresliv pal'cem na pisku ¿¿ figuru. Okresliv majzhe tochno, ne giperbolizuyuchi. Figura v Neli bula doskonala, j ne te shchob vitonchena - ne bulo otiº¿ peretoncheno¿ tali¿, otih "po-suchasnomu" dovgih nig, a taki bula garmoniya, majzhe povna ideal'nist', zhinochist' do krajn'o¿ mezhi, zhinochist' i zvaba. Na pisku zh vijshlo shchos' htive, azh vul'garne (a mozhe, to bulo ne na pisku, a na oblichchi v Vadima, prosto vin obijnyav use razom), navit' Vadim zrozumiv, shcho ce vul'garno, nepristojno, j rozter malyunok. Vidchuvshi, shcho Borozna zrozumiv use, j chomus' taki bazhayuchi zalishitis' u jogo ochah lovelasom, grubim i dosvidchenim zal'otnikom, vernuvsya na tu samu stezhku: - Ponchik. Borozni ce ne spodobalosya, osoblivo ne spodobalosya tomu, shcho ce skazav zavzhdi korektnij i vihovanij Vadim, i vin kinuv majzhe zi zlistyu: - Ne mozhna tak. - CHomu? - ne pogodivsya toj. - Hocha b tomu, shcho pracyuºmo razom. Ale v dumci divivsya na Nelyu majzhe takimi samimi ochima. CHerez te j rozserdivsya. "Dobre bulo b provesti z neyu tizhden' u nameti bilya richki... Abo po¿hati do morya..." Nenache vidchuvshi, shcho voni govoryat' pro ne¿, ta, mabut', i ne mogla ne vidchuti, adzhe projshla povz nih i voni divilisya ¿j vslid, vijshovshi z vodi, Nelya prisila bilya nih. Skinula kupal'nu shapochku, j po plechah rozsipalos' volossya. Vono v ne¿ svitle, tekuche, yak chista richka, guste,- vona vidkidala jogo krasivim i, mabut', zavchenim poruhom povno¿ ruki,- na podiv jomu, bulo svoº, ne otih midnuvatih, platinovih chi shche yakih kol'oriv tablici Mendelººva, a solom'yano-bile, azh perelivalosya sonyachnim svitlom. Vona nosila jogo u tugomu vuzli, j ce tezh bulo garno - smaglyave oblichchya strogogo, majzhe rims'kogo profilyu i vazhkij vuzol svitlogo volossya. Ochi v ne¿ buli veliki, zeleni, gubi chutlivi, vladni, vladnist' i chutlivist' yakos' divno poºdnuvalisya, j ce trivozhilo. A ot vi¿ dovgi, volohati, voni ne garmoniyuvali zi strogistyu gubiv i vs'ogo oblichchya, vona ¿h tezh ne farbuvala - mozhlivo, ranishe farbuvala, a potim zrozumila, shcho vtrachaº na tomu, hoch i znala, shcho voni zm'yakshuyut' ¿¿, a mozhe, j hotila togo. Ni, ne hotila. Na ¿¿ oblichchi v rozkrilli serpastih briv, u kutikah ust lezhala suvorist', vin rozgaduvav ¿¿ yak nespravzhnyu, shchob vidlyakuvati vsilyakih vulichnih zalicyal'nikiv, bo zh, pevno, znala sobi cinu j ne dozvolyala prostyagati lapu bud'-komu. Tak, vona bula pevna sebe, svoº¿ krasi, svogo miscya v zhitti, mozhe, trohi j pereocinyuvala sebe, ale, yak grubo vidznachiv pro sebe, pereocinyuvati bulo shcho. Pravda, vin todi tak i ne rozgadav ¿¿. Jomu zdalosya, shcho v ¿¿ vdachi spravdi bulo shchos' gostre, mozhe, trohi navmisno nastrunene, natyagnene, shcho cya gostrota u ne¿ v us'omu: v poruhah sercya mozhe buti najbil'sha nastrunenist' i glibina vodnochas, same strogist' i glibina, a mozhe, j shche shchos' - bezberezhnist', nestrimnist', i ce tezh vabilo j hvilyuvalo. Ale chi spravedlivi jogo zdogadi, tak i ne diznavsya. J ne namagavsya diznatisya. YAkos' ¿m ne vipadalo poznajomitis' blizhche (vin zdebil'shogo propadav na budivnictvi ustanovki, v institut naviduvavsya ridko), j chomus' ne robiv sprobi nablizitis'. SHCHos' movbi strimuvalo, zasterigalo jogo. Mozhe, same te, shcho ne znav ¿¿, boyavsya yako¿s' raptovosti, chogos' nespodivanogo... Otoj ¿¿ smilivij poglyad, otoj prizhmur ochej dosvidcheno¿ zhinki, u yakomu j sponukannya, i zasterezhennya. Todi chogo pishov s'ogodni? CHogo prijshov na vechirku j tam iz shkuri liz, shchob spodobatisya ¿j? Vona, mabut', zdogadalasya, shcho ves' otoj jogo fejºrverk zaradi ne¿, bo kil'ka raziv poglyanula na n'ogo yakos' chi to zaohochuyuchi, chi to gluzuyuchi. Nu j nehaj zdogaduºt'sya. Hiba ne togo hotiv! Borozna prishvidshiv kroki. I shche odne jomu podumalosya, i shche odne prigadalosya, poki nazdoganyav Nelyu. Vin znav, shcho vona bula zamuzhem, ¿¿ zamizhzhya viyavilosya nevdalim. CHolovik ne zahistiv disertaci¿, jogo za shchos' vignali z Institutu nafti, pishov zminnim majstrom na zavod, ale j tam ne ladnalosya, i, pevno zh, ne ladnalosya v sim'¿... Azh poki ne polamalosya ostatochno. Teper vona bude obachnisha. YAk i kozhen starij parubok. Borozna mav perebil'shene uyavlennya pro zazihannya zhinoctva na paruboc'ku svobodu ta pro pidstupni, rozstavleni na vsih stezhkah sil'cya, nastorozhuvavsya j skradavsya tam, de, mozhe, inshij projshov bi spivayuchi. Nu, tam bude vidno, podumav vin. Z n'ogo ne bozna-yakij zalicyal'nik, ale zh ne til'ki konstanti ta mehanizmi reakcij vivchav dvadcyat' rokiv... Dovivchavsya do tridcyati shesti. Starij parubok. Vik, koli staº soromno priznavatisya, shcho ti neodruzhenij. Pochinayut'sya vsilyaki pidozri. Jomu na nih naplyuvati. J naplyuvati na vse. Ale zhenitisya zaraz i spravdi ne prosto. Ne pide zh vin u gurtozhitok pedinstitutu na tancyul'ki, ne stane osvidchuvatis' visimnadcyatirichnij divchini. Vona prosto vteche od n'ogo. Ta j pro shcho b vin z neyu govoriv? Voni buli b nache z dvoh riznih vikiv... U cyu mit' Borozna nazdognav Nelyu. Vin stupav shiroko, jomu trohi shumiv u golovi hmil', i pochuvav yakus' legkist' u tili, od chogo narodzhuvalas' shche bil'sha vpevnenist' u sobi, j nastrij buv legkij, pustotlivij. - Samotnij idal'go, ricar sumnogo obrazu prosit' laskavogo j milostivogo dozvolu v charivno¿ neznajomki suprovoditi ¿¿ v nebezpechnij mandrivci do gromads'kogo transportu...- zmoroziv i pochervoniv z dosadi, vidchuvshi nevidpovidnist' cih sliv nastroyu molodo¿ zhinki - zamislenomu j pritishenomu, nevidpovidnist' us'omu - oc'omu vechoru, ¿hn'omu vikovi, instituts'komu stanovishchu. Jomu stalo soromno, shcho tak niz'koprobne, nerozumno nav'yazuvav sebe, SHCHo ne pidijshov nevimushene j prosto. Vin i sam ne znav, yak te stalosya. Poki vimizkovuvav cyu zustrich, dumav pro ne¿ - vse vihodilo dobre. A ot rozkriv rota, j viletila otaka durnicya. A vin zhe gadav, shcho vse bude krasivo, legko... Til'ki legko j krasivo. Z divchatami, z zhinkami najkrashche zav'yazuvati znajomstvo same tak. U napivzhartivlivij rozmovi najlegshe viyasniti, chogo mozhna spodivatisya, v takij rozmovi, na vipadok nevdachi, legko vidstupiti, perevesti vse na zhart. I ot v ostannyu mit' vin rozgubivsya. YAkas' nevpevnenist', yakas' holodna dumka zbila jogo, shtovhnula v krajnist', vidlubala des' oci bezgluzdi slova. Nelya Ribchenko j spravdi podivilasya na n'ogo nache na bozhevil'nogo, hoch jomu zdalosya, shcho ¿¿ podivuvannya perebil'shene, nagrane. Prote vidpovid' bula nadmiru tvereza, proza¿chna j navit' trohi obrazliva: - Toj, pid kogo vi hochete spracyuvati, buv licarem sumnogo obrazu tomu, shcho bagato strazhdav, malo ¿v i nevpinno dumav pro damu sercya, a samozvanij idal'go chitav pro strazhdannya u knizhkah, samo¿ "krakivs'ko¿" z'¿v za vechir pivkilograma j bizhit' za spidniceyu, yaka opinilasya najblizhche. Do togo zh idal'go buv duzhe nepraktichnij, vin ne viroshchuvav buryakiv. Ci slova mozhna bulo sprijnyati yak lyapas. Lyapas ni za shcho, otak-o, z dobrogo diva. Prote neceremonnij, a takozh dosvidchenij Borozna tak ne podumav. Zvichajno, bulo nepriºmno chuti take. Ale ci slova stosuvalisya bil'she ¿¿, nizh jogo. Vona vistavlyala najvishchu cinu. Davala zrozumiti, shchob ne spodivavsya na legkij flirt i ni na shcho timchasove vzagali, davala mozhlivist' obrazitisya j piti. Okrim togo, rozgubilasya sama, skazala tak z instinktu samozahistu. Jti get' jomu ne hotilosya, j vin pochav shukati yako¿s' seredini. CHerez te vzhe ne vipadalo odrazu zalishiti pribranij ton i privid, yakim bi nedorechnim vin ne buv. - Nu, a vse-taki, mozhe, i º yakas' shozhist'...- i pogladiv gustu, chornu, klincyuvatu borodu. - ¯¿ b vistachilo na simoh idal'go,- posmihnulasya Ribchenko.- Znaºte, na kogo vi bil'she shozhi? Vam nikoli ne kazali? Na davn'ogo assirijcya. Otogo, shcho na malyunkah u pidruchnikah chetvertogo klasu. Pam'yataºte, odin za odnim, z lukami... - Ale hiba ne mozhe buti shozhosti vnutrishn'o¿? - ne zdavavsya vin. - Skazhimo, yako zahisnika slabko¿ polovini... - Teper taki zahisniki,- mahnula vona rukoyu.- Tikayut' popered dul'sinej... Vona skazala ce bez konkretno¿ adresaci¿, nezlostivo, prosto tak, i napruzhennya spalo. Vona movbi perevodila rozmovu v inshij registr, a vidtak i jogo pidstupna dumka, jomu zh na radist', ne znahodila pidtverdzhennya. Voni zajshli v tramvaj, ale teper, pri svitli, v napivporozhn'omu vagoni Borozna pochuvavsya trohi durnikuvato. Vin navit' ne znav, chi dodomu ¿de Nelya, de vona zhive, mozhe, vzagali zavazhav ¿j - adzhe tak i ne poprosiv dozvolu provesti. Znav, shcho vona kiyanka, bat'ki ¿¿ meshkayut' u vlasnomu budinku na Kurenivci, ale tramvaj ishov u bik Darnici, ochevidno, mala kimnatu des' na Vodoparku abo Bereznyakah. Mabut', oderzhali razom z kolishnim cholovikom, i toj zalishiv kimnatu ¿j. U tramva¿ bulo kil'ka vil'nih misc', prote Nelya ne sidala, projshla v kinec' vagona, prihililasya do metalevih prutikiv. Novo¿ konstrukci¿ tramvaj ishov m'yako, bez poshtovhiv, nache pliv. Borozna stoyav navproti Neli, govoriv pro s'ogodnishnyu vechirku, pokrad'ki rozglyadav ¿¿. Okrim togo, shcho vona spravdi bula nadzvichajno vrodliva j, yak kazhut' teper, figurna, cyu ¿¿ figurnist', azh do vishukanosti, pidkreslyuvav vitonchenij hudozhnij smak. Use na nij bulo poshite za modoyu, skriz' dotrimano miri, tonko dibrano kol'oriv. Sinij bryuchnij kostyum, svitlij plashch z golubuvatim vidlivom, elegantni bili chereviki... pevno, dopomagayut' bat'ki. A v ochi poglyanuti chomus' ne zvazhuvavsya. Koli zh odvazhivsya, pobachiv, yaki voni zeleni, nebezpechni. Ce znovu strivozhilo. V ¿¿ ochah svitilasya cikavist', mozhe, navit' troshki vdovolennya - adzhe otakij avtoritetnij naukovec', otaka kibernetichna mashina, yak nazivali jogo pomizh soboyu divchata, u roli zalicyal'nika, - trohi niyakovosti, yaku vona shvidko podolala, j gliboko prihovana posmishka. Brala goru cikavist'. Dlya nih usih chornoborodij doktor zdavavsya zagadkovim, trohi ne takim, yak inshi lyudi. Vin i spravdi yakijs'... nadto gostrokutnij. Vona chula jogo dvichi na zborah: vistupav korotko, gostro, kazav te, chogo ne nasmilyuvalisya skazati inshi, dumav shiroko j vil'no, azh nemoga bulo ugnatisya za jogo dumkoyu. Ce ne moglo ne imponuvati ¿j zaraz. Ale ne moglo j ne nastorozhiti. Rozmova tkalasya z dribnic', ne v'yazalasya. Nelya znovu podumala, shcho vin opinivsya bilya tramvaya ne vipadkovo, j spravdi vnutrishn'o napruzhuvalasya, a vin vlovlyuvav cyu nastorozhenist' i ne znav, yak ¿¿ rozviyati. J boyavsya, shcho ne zmozhe rozviyati zovsim. SHCHos' movbi skovuvalo ¿h. Ranishe, v dumkah, vin bachiv cyu zustrich zovsim ne tak. Kermuvav vin. I trimavsya nevimushene, troshki ironichno, troshki grubuvato. Vin vzagali zvik rozmovlyati z zhinkami nemovbi trohi zverhn'o. Pravda, ce ne bula ta porozhnya, nichim ne pidperta zverhnist', koli lyudina udaº z sebe shchos' bil'she, nizh vona º, namagaºt'sya prikriti svoº uboge ºstvo pozichenoyu frazoyu, skepsisom. Prosto jogo bulo vazhko zbiti z panteliku, vin bagato znav - i pro rechi, j pro lyudej, i vzagali pro svit: buv sirotoyu, patronovanim, yak kazali v seli, syagnuv z pastushkiv kolgospno¿ cheredi do najvishchogo naukovogo zvannya - doktora nauk, z oblupleno¿ hati na brigadnomu dvori do suchasno¿ kvartiri v profesors'komu budinku na Volodimirs'kij vulici, polovinu yako¿ zajmala biblioteka. SHCHopravda, distanciya mizh tim i tim tridcyat' rokiv, ale vono ne zabulosya. Ta j ne moglo zabutisya. Patronovanim vin stav voseni sorok tret'ogo roku, koli prijshli nashi. Sirotoyu - sorok tret'ogo navesni. Mati pomerla, zastudivshis' u lisi, kudi po¿hala vozikom po sushnyak. Bat'ka vin majzhe ne pam'yatav. Uzimku sorok chetvertogo roku na zapit sil'radi prijshlo povidomlennya, shcho Vasil' Borozna propav bezvisti. Vid n'ogo dlya Viktora, ta j, mabut', dlya cilogo svitu, ne lishilosya nichogo. Vin rozchinivsya v zoryah, u travah, u hvilyah. Tak Borozna podumav piznishe, prochitavshi yakus' knizhku, todi zh bat'kovu smert' perezhiv pekuche. Jomu vse vvizhalosya, yak bat'ko, jogo dobrij bat'ko u bilij polotnyanij sorochci z vishivkoyu na komiri to tone v boloti, to jogo zasipaº u virvi snaryad, to zgoraº v palayuchomu budinku. CHerez te vin i propav bezvisti. Bat'ko u vishitij sorochci pid yabluneyu - to ºdinij Viktoriv spomin. Vin kosiv travu, poklav kosu, obipersya na yablunyu... Teper Borozna dumaº, shcho j toj spomin vigadanij. Pozichenij z fotokartki, yaka visila v titki Nasti, bat'kovo¿ sestri. Bat'ka sfotografuvav susids'kij parubok Timish, student kul'ttehnikumu. Tu fotokartku titka Nastya tezh zagubila, koli remontuvala hatu. Otozh bat'ko j spravdi v travah, u zoryah, u hvilyah. Ta shche v n'omu. A vin ne rozchinit'sya, ne rozviºt'sya... J pogotiv ne toropitime pered ki¿vs'kimi peshchenkami. CHerez te, shcho zmig posisti v zhitti tverde j samostijne misce, pochuvavsya pevno j ne mav strahu pered svitom, pered zhittyam. U hvilini spoglyadannya svogo zhittºvogo shlyahu, sebe samogo vin i dumav tak, chi majzhe tak, ogoleno, trohi sproshcheno, ale pevno. Tak, svit z lyudej, yaki jogo tvoryat', yaki tvoryat' jogo zakoni i normi. Vid kozhnogo shchos' ta zalezhit'. YA j ne perestuplyu togo, shcho na shkodu inshim. YAk dekotri. Tak, º j taki, yaki nichogo ne znayut' pro svit, oprich togo, shcho voni mayut' pravo rvati z n'ogo zubami. V nih zubi, voni til'ki ¿h vidchuvayut', nimi zhivut'. YA zh ne rvu zubami. Tomu j ne gnoblyusya pered svitom. I jomu ne zgnobiti mene. YA pomru - vin bude. YA hochu ne zapodiyati zla inshim, ale j ne obkradati sebe. Ta j vin zaraz mij. Cej shirokij svit, cya chudesna kra¿na - vigor'ovana, vistrazhdana, zavojovana krov'yu bat'ka i praceyu materi. Ta j krapli moº¿ praci vzhe vliti v oce misto i ocej den'. Zvichajno, vin ne zbiravsya zhiti spozhivachem. I ne zhiv nim. Jomu buli chuzhi vsi oti nastro¿ - vzyati od zhittya, zumiti prozhiti, nastro¿, yakimi vzhe samimi po sobi ti, hto ¿h spovidaº, tyagnut'sya do zhittya parazitichnogo, de osnovnoyu mirkoyu shchastya º pridbana v magazini modna rich, nastro¿, chuzhi vsij prirodi suspil'stva, u yakomu zhive. SHCHe v n'omu micno sidiv selyuk, vin mimovoli miryav use po otih pershih, kuplenih jomu chuzhimi lyud'mi, titkoyu i dyad'kom Kuchugurami, yakim dopomagav pasti telyata, chobotyah. I zaraz, koli podivivsya na elegantnij, sinij z bilim perom Nelin kapelyushok, jomu chomus' vraz prigadalosya, yak doshchovogo osinn'ogo vechora sorok chetvertogo roku chekali voni, odinadcyatero patronovanih ditej, z mista, z Nizhina, amerikans'ko¿ posilki z odyagom. Pro tu posilku bulo stil'ki rozmov... I yakim zhe bulo ¿hnº rozcharuvannya - v posilci buli til'ki kapelyushki. Z pomponami, z perami, himerni, nikomu ne potribni. Odyagnuti takogo kapelyushka - stati posmihovis'kom na vse selo. Htozna-chogo te zaraz spalo na dumku. SHCHos' ten'knulo v serci j ne znajshlo vidguku. Ne prosmoktalosya v ocej tramvaj, v ocej vechir. Ni, taki prosmoktalosya. I vin znovu stav upevnenij, stav samim soboyu. Zvichajno, ne otim kolishnim selyukom, a suchasnim mis'kim zhitelem, shcho til'ki pam'yatav togo selyuka. Jomu hotilosya hoch trohi odigratisya za pershi hvilini niyakovosti, vin, hoch i z zapiznennyam, ogovtavsya, vhopivshis' za ¿¿ slova: - I shche v odnomu vi buli nespravedlivi shchodo mene,- moviv z udavanoyu serjoznistyu.Vi skazali, shcho ya pobig za pershoyu-lipshoyu spidniceyu. Ale zh to nepravda. YA pobig za shtan'mi. Vona pochervonila. Mimovoli perestupili z nogi na nogu sini dzhinsiki. - YA vas shokuyu? - zapitala. - Ta ni, shcho vi. Ostannij krik emansipaci¿... Skazhit', cej krik ne z vidchayu? CHi ce prosto primha modi? - Vi majzhe vgadali za pershim razom. Til'ki ne krik. Prosto zhinka v shtanyah pochuvaºt'sya vpevnenishe, samostijnishe. - A vona duzhe potribna, cya samostijnist'? - zapitav Borozna. - Ayakzhe. Ce borot'ba za isnuvannya. Nini zhinka inakshe ne prozhive,- majzhe serjozno skazala vona. - A ya dumav - primha modi. - Moda... Vona tezh z chogos' vihodit'. Diktuº, skoryaº. Ot prigadajte: zahotila vas, cholovikiv, odyagti u vuz'ki shtani - odyagla. Opiralisya, koli robila dovgovolosimi j minyala zachisku,- peremogla. Teper z boksom pobachish hiba pensionera. Nelya kazala movbi shchiro, naspravzhki, ale za tim krilasya hitrist'. Vin ¿¿ vgaduvav i namagavsya ne trapiti v sil'ce. - YA ne pidkoryayusya modi,- skazav oberezhno. - Nepravda,- zaperechila Nelya i vkazala na borodu. - Vona v mene bula, koli perukari shche vikonuvali plani na golinni. Hresti-bog, teper hoch zbrivaj. I, mabut', zbriyu. A shcho, po-vashomu, oznachaº boroda? YAkij ruh suspil'stva? - primruzhivsya trohi ironichno. - Pragnennya molodi do samostijnosti. Oproshchennya yakoyus' miroyu. Vin bachiv, shcho Nelya rozumna, vona trimala nitku rozmovi, j ce pochinalo jogo serditi. To bil'she, shcho j ironiya bula v ¿¿ slovah. SHCHe j perehodi yakis' neposlidovni, nezvichajni, voni zmushuvali ves' chas trimatisya nastorozheno. - Viktore Vasil'ovichu, a kudi vi kladete borodu, koli lyagaºte spati, na kovdru chi pid kovdru? - YA... ne rozumiyu,- chomus' zniyakoviv vin.- A dlya chogo vi zapituºte? - ª v CHehova take opovidannya,- zasmiyalasya Nelya.- Hlopchik zapitav u borodanya, a toj pislya togo ne mig zasnuti vsyu nich. - YA zasnu. YAkshcho zh ne zasnu, to trohi z insho¿ prichini,- skazav majzhe nahabno. Tramvaj pid'¿zdiv do mosta Patona. - Znaºte shcho,- zaproponuvav Borozna,- davajte projdemo v park Primakova. Novij park. YA vpevnenij, vi ne buli v n'omu. Darma shcho kozhnogo dnya pro¿zhdzhaºte povz n'ogo. - A koli ce samovpevnenist'? Vi dumaºte, na vse misto odin vi takij dosvidchenij ekskursovod? - skazala grajlivo, majzhe koketlivo. - Hiba mozhu ya tak dumati,- vidkazav vin u ton.- U nash vik... Vik... Vona podumala, shcho vin zaraz skazhe yakus' banal'nist', na zrazok: "Nash vik - vik atomno¿ bombi i klipsiv..." I zradila, shcho vin ne skazav banal'nosti. Oh, yak ne hotilosya ij trivial'nogo zalicyannya, osoblivo vid Borozni. Vona sklala sobi jogo obraz yak lyudini kruto¿, uperto¿, sudzhen' smilivih i bezkompromisnih. Uyavlyavsya holodnuvatim, ambitnim, ¿j s'ogodni bulo prosto cikavo podivitisya na n'ogo zbliz'ka, ta shche v takih nejmovirnih shatah - zalicyal'nika. Zvichajno, divchata v instituti, peretirayuchi kistochki vsih, peretirali j tverdi maslaki Borozni, tozh sklali pro n'ogo dumku yak pro lyudinu samostijnu, vpevnenu, trohi taºmnichu, spokuslivogo zheniha, hoch trohi j nepevnogo, z takim ne znaºsh, nasmiºshsya chi naplacheshsya. Nedarma zh i dosi hodit' u parubkah. - U nash pospishlivij vik...-dokinchiv vin...-Use kudis' bizhimo. Vzhe majzhe rozuchilisya miluvatisya zahodom soncya i metelikom na kvitci. Zate navchilisya shvidko j poverhovo ocinyuvati vse: mashini, kostyumi, pejzazhi... Odne odnogo. J navit' zadovoleni tim. Zavtra bude inshij kostyum, inshij kraºvid... - U vas, ya skazala b, zanadto kategorichna motivaciya, abo jdi z vami v park, abo ti estetichno gluha lyudina,- zasmiyalasya Nelya, ale v dushi bula rada, shcho nehaj vin i ne skazav chogos' osoblivogo, ale j ne skazav banal'nosti. Otzhe, hoch trohi rahuvavsya z neyu yak z lyudinoyu, kolegoyu. - A krim togo, vse ce tomu, shcho u lyudej obmal' chasu. - Zovsim navpaki,- ne pogodivsya Borozna.- U lyudej vivil'nilos' dostogibeli chasu. Mi ne znaºmo, kudi poditisya, chim zahopitisya. Cili instituti dumayut', chim zajnyati lyudej. SHvidkij big stav zvichkoyu, j bil'she nichogo. - Ni, todi shchos' tut ne te,- zaperechila vona.- Nashcho zh zhive lyudina, yakshcho vona ne znaº, kudi poditisya? - Vi vzyali zanadto global'no. Zvichajno, mozhna brati j tak: lyudina - porodzhennya prirodi, a priroda ne povinna cim opikuvatisya. Vona isnuº, bo vona º. Til'ki lyudinu muchit' dumka. Ale ya beru znachno vuzhche: robota j pozarobochij chas. Dozvillya sebto. - To vam oce nikudi poditisya?.. - SHCHo vi, shcho vi,- pospishiv vin.- YA ne mav na uvazi sebe. Tobto nas z vami... Zahopleni rozmovoyu, voni ne pomitili mashini, yaka skregotnula gal'mami za kil'ka krokiv od nih, buli zmusheni pidijti do milicionera po toj bik dorogi. Nelya zlyakalasya,zvichajno, ne milicionera, a togo, shcho trohi ne popali pid mashinu, shopila Boroznu pid ruku, instinktivno hovalasya za n'ogo. Strah kinuv ¿¿ do n'ogo vsyu. - Vi shcho... Vi poslipij?..-krichav moloden'kij milicioner, kotrij, vidno, sam nedavno pri¿hav do mista j shche ne navchivsya chitati dovgi notaci¿ ta odrivati kvitanci¿ na shtrafi. - A vi strahopudka,- skazav Borozna majzhe radisno, koli milicioner vidpustiv ¿h. - I vam lichit' perelyak. - YAk ce? - ne zrozumila vona. - Nu, vi pogarnishali. Tobto vi j tak garna... - Znajshli sposib... Teper ne zrozumiv vin. -SHCHo? - Skazati kompliment. Vsi choloviki kazhut' zhinkam komplimenti. Vi, viyavlyaºt'sya, ne vinyatok. - A hiba ce nepriºmno? - Ta ni, priºmno. Vsi j klyuyut' na ce. Hoch i znayut', shcho nazhivka ne natural'na. Ale... hochet'sya natural'nogo. Zaraz stil'ki erzaciv. Skriz'. V us'omu.- Vona skazala ce perekonano, z pochuttyam.- I navit' oci komplimenti... ¿h kazhut' z takoyu legkistyu... Tezh odin z erzaciv, shcho pochav vitisnyati shchos' spravzhnº. - Ale zh u danomu vipadku ce pravda. Vi znaºte sami. SHCHe des' z vos'mogo chi dev'yatogo klasu. - Oblishte,- prosto skazala vona. - Nu, yakshcho vvazhaºte, shcho z mo¿h ust til'ki erzacni istini...- vin udav, shcho obrazivsya, ale razom z tim nepomitno vtik rozmovoyu na inshe. - Ale treba skazati, shcho j erzaci ne vsi taki vzhe pogani. Ta j lyudi zmusheni vdavatisya do nih use chastishe. Bo menshe zalishaºt'sya togo, shcho nagotuvala priroda. V sviti dedali bil'shi shvidkosti, micnishi splavi... - A mi taki zh krihki, yak i ti, shcho hodili otut tisyachu rokiv tomu. - Ale mi volodari cih splaviv. - I bil'shaº nas. I staºmo ob'ºktom statistiki. Tobto nashi dushi. Ni, erzaci pochuttiv ugoru lyudinu ne povedut'. - YA ne pro erzaci pochuttiv. - I vsi inshi erzaci. - Vi pomilyaºtesya,- skazav vin perekonano.- Ditinstvo lyudstva minulo. Ranishe lyudi buli na¿vnishi, ¿h legshe bulo rozchuliti. Teper nas rozchuliti vazhche. Mozhe, tomu, shcho va korotkij chas lyudstvo pobachilo duzhe bagato gorya. Tak bi moviti, u masovih masshtabah. I, pravda vasha, tisne na n'ogo j statistika... - Ale hiba lyudina lishilasya ne takoyu samoyu? Ne take v ne¿ serce? Ne tak samo shugaº krov! CHi ne toj teper solovejko? - Lishitisya tiºyu samoyu - c'ogo malo. Nas zatiskuº tehnika. Do togo zh solovejkiv pomenshalo. I kvitiv, i svizhogo vitru, j hmar pomenshalo na kozhnogo z nas. Nam dovodit'sya zaminyati vse ce chimos' inshim. Zabuvati odni vtihi j shukati inshih. Voni jshli shirokoyu aleºyu ponad Dniprom. Povin' c'ogo roku bula nevelika, ta j voda vzhe trohi spala, od c'ogo berega majzhe do seredini riki povipinali hrebti kaminni nasipi, na nih skriz' manyachili ribalki, kil'ka ¿h sidilo j na berezi v parku, ale shchos' ne vidno bulo ni v kogo ulovu. Lyudej u parku majzhe ne bulo. Kil'ka pensioneriv, troº hlopciv napidpitku, veletens'kij chornij dog tyagnuv za soboyu hlopcya-pidlitka, voni znikli za kushchami, vidti dovgo dolitav smih hlopcya j gluhe buhikannya psa. Krugom pustel'nist', zapushchenist', jshla vesna, ale vona movbi obminula cej kutochok. Til'ki zeleni kucheri verboloziv i miluvali zir. Neprivitnist', yakoyu dihav park, movbi osidala v ¿hnih sercyah. Borozna j Ribchenko sili na vkopanij u zemlyu pen' (na odin z erzaciv, yak podumav Borozna, zroblenij pid te, stare, natural'ne), zvidsi bulo vidno Dnipro i bereg ostrova po toj bik. Pravoruch vid nih bula vkopana v zemlyu lavochka, na nij sidila moloda mati, bilya ne¿ hodilo ditincha v zhovtomu sherstyanomu kostyumchiku. Ditincha til'ki vchilosya hoditi, boyalosya odirvatisya od lavochki, dibcyalo, perebirayuchi rukami, do krayu, vistavlyalo nizhku, a piti po alejci ne odvazhuvalosya. Borozna distav z kisheni klyuchi, podzvoniv, ditincha potyaglosya blizhche, vzhe vipustilo zelenij brus lavochki, ale pidbigla mati j zabrala jogo. Vzyala na ruki, chomus' nevdovoleno oglyanulasya j pishla. A ditincha j dali tyagnulosya cherez ¿¿ pleche do klyuchiv. Vin ne znav, chomu zhinka vhopila ditincha j chomu nevdovoleno oglyanulas'. Mabut', prijmala jogo za odnogo z pidtoptanih odruzhenih zal'otnikiv, kotri vodyat' divchat u gluhi zakutki parku. Ale posmiyatisya, navit' skazati vgolos svogo pripushchennya ne odvazhivsya. Mozhe, cherez te, shcho v dushi znenac'ka ten'knulo shchos', projshla yakas' daleka asociaciya, yakas' nevidpovidnist' zapiznilogo zalicyannya, navit' ne zalicyannya, a zabavki, j ditinchati - sercevini svitu, azh vin stenuvsya. SHCHos' na n'ogo nastijno tisnulo, shchos' vishtovhuvalo zi zvichnogo kola, a shcho - ne mig vidgadati. Majzhe bilya ¿hnih nig u suhomu torishn'omu listi shubralasya yakas' ptaha, syurkala tiho, vin namagavsya zgadati, shcho ce za ptashka, j vraz zgadav - cvirkun, i zradiv, nenache znajshov rozgadku chogos' znachnogo. Deyakij chas voni sidili movchki, divilisya na vodu, sluhali cvirkuna, shcho, zdavalosya, gasiv den', sluhali tishu. SHCHopravda, v parku tezh ne bulo tishi. Tut ne lunali lyuds'ki golosi, ne trishchali tranzistori, ale v povitri stoyav rivnij monotonnij gul. Gudila Darnicya, gudiv mist metro j mist Patona, hoch obidva j buli daleko od nih. Borozni prigadalosya, shcho zovsim nedavno vin u kogos' chitav pro tishu starogo Kiºva. Pro sonni vulichki, pisok pid kolesami, lis, solov'¿v u Hreshchatomu yaru. Nemovbi dotochuyuchi dumku, yaka vinikla, skazav: - Nezabarom tishu prodavatimemo na kilogrami. YAk yaponci ajsbergi. I spokij. A mozhe, j kohannya. Vona zasmiyalasya. - U paketikah? "Dajte tri kili kohannya".- (Vona tak i skazala - tri kili, ogrubivshi navmisne).- Skil'ki, primirom, vidvazhiti vam? - YA skromnij. Meni - sto gramiv. - Mozhete rozcharuvati.- Vona piddratovuvala jogo. Vin bachiv ce. I razom z tim vidchuvav, shcho nashtovhuvavsya na shchos', chogo ne mig peremogti. J ce jogo divuvalo. Nelya divilasya movbi j serjozno, inodi navit' zniyakovilo, ale vodnochas trimalasya nezalezhno. - Ni... Reshtu ya hochu podaruvati vam. Bezplatno. Adzhe vse odno porciya, mabut', odpuskaºt'sya na dvoh? - I vas ce vlashtuvalo b? A, rozumiyu, nedostachu vi b zaminili erzacom. - Pro erzaci ya kazav ne v rozuminni pochuttiv, ¿h zaminiti ne mozhna. - Ale zh dehto kazhe, shcho zaminyat' i ce.- Vona svidomo vtikala ot trivial'nogo zalicyannya. Trivial'nogo vzhe hocha b tomu, shcho z pochatku ¿hn'ogo znajomstva zhinochim chuttyam vlovlyuvala, shcho ce ne vishchuvalo nichogo dobrogo, j tomu namagalasya perevesti rozmovu na shchos' inshe.- Zakoduyut' lyudinu, zakoduyut' ¿¿ pochuttya. Peredadut' z Londona v Rim. Razom z lyubov'yu. Kazhut', shcho sama lyudina vzhe nichogo ne vazhit'. Vona... ne lyudina, a yak oto... zasib... Kurka - ce lishe zasib, shchob yajce zneslo inshe yajce. Konkretna lyudina - ce lishe zasib, shchob rozvivalasya civilizaciya. YA nedavno chitav pro ce v odnomu nimec'komu zhurnali. Hoch vin i rozumiv, shcho vona navmisne zbivaº jogo na abstraktnu rozmovu, pishov ¿j nazustrich. SHCHo zh, na tij dorozi jogo pidloviti vazhko, vin ¿j garazd pokazhe ce. - Mene ohoplyuº lyut' na primitiviv, yaki cim zahoplyuyut'sya,- skazav vin.- YA navit' ne zaperechuvatimu, shcho c'ogo ne bude. Mozhe, j bude. Ale hiba mozhemo mi, lyudi, vkladati tudi samih sebe, podumajte, Nelyu? Deyaki vcheni kazhut': ot nareshti vinajdemo take... Ot pobizhimo tak prudko... Ale zh vid togo nichogo ne zminit'sya v lyudini. Vona ne stane krashchoyu. Ne pomenshaº pidloti. Dlya nas, lyudej, sut' svitu ne v tomu. Ne v tomu, shchob vid yajcya prodovzhuvalos' yajce, a shchob kurka stala krashchoyu kurkoyu. Tobto ti, hto viznaº til'ki tehniku, a ne nash najvishchij za vsyu istoriyu lyudstva moral'nij kodeks, daleko ne zajdut'. Borozna govoriv garyache, perekonano. Hoch cya perekonanist' hovalasya ne dokonechno v problemi, a j u tomu, dlya chogo ¿¿ vipovidav. Vin znav, shcho hoche zacika