olodnim, isterichnim i chuzhim. Ne zavzhdi kazav jomu gruboshchi. A j... O, vin dobre pam'yatav, yak vernuvsya dodomu, pislya dovgo¿ rozluki - visim misyaciv prozhiv u Alma-Ati j na Pamiri, pracyuyuchi v tamteshnih institutah,i yak semirichnij Andrij ska-zheno metavsya dovkola n'ogo. Vin ochmaniv z radosti, vereshchav, kachavsya, stribav, chisto pes, shcho dovgo ne bachiv gospodarya. A todi stribnuv jomu na ruki, obhopiv za shiyu i... z nadmiru pochuttiv ukusiv za gubu, azh pishla krov. Andrij i piznishe viddavav nalezhne bat'kovi, j abi vin ne vpustiv linvi, viv za soboyu, zumiv bi vtrimati od poganogo. Pam'yatav, yak kolis' voni kruto posvarilisya z Irinoyu Mihajlivnoyu, perejshli vsi mezhi, i Andrij, kotrij todi vchivsya v tret'omu klasi, pidijshov do materi j skazav po-doroslomu sumno j rozvazhlivo: - YAkshcho vi budete rozluchatisya, ya pidu z tatom. I Marchenko, j druzhina todi zniyakovili, zasoromilis', a vse zh Irina Mihajlivna zapitala: - CHomu? - Bo tatko spravedlivij. Vin nikoli ne obduryuº j ne karaº ni za shcho, - odkazav Andrij. Za viknom vstavav dovgij litnij den', visokij i yasnij, i, mabut', tomu osoblivo tyazhkij dlya Dmitra Ivanovicha, cej den' mav upasti v shche tyazhchu nich, i v Marchenka nichogo ne lishalosya, okrim zgadok. Nimi vin ryatuvavsya vid spoglyadannya strashno¿ neporushnosti, u yakij lezhav Andrij, i vid beznastannogo dumannya pro cyu neporushnist'. Osoblivo jomu zapam'yatavsya odin osinnij vechir u Pishkah, kudi voni pri¿hali z Andriºm na kanikuli. Andriºvi todi jshov dvanadcyatij rik. Zdavalosya, nichogo v tomu spomini ne bulo nezvichajnogo, niyako¿ podi¿ i niyakih sliv, vechir yak vechir, yak tisyachi vechoriv, i vse zh vin vkarbuvavsya yakimis' osoblivimi vidchuttyami, shcho mezhuvali z prozrinnyam. Na toj chas uzhe obletilo v sadu listya na yablunyah i grushah, til'ki vishni, pidpaleni na zelenomu rannim morozom, shelestili popid hatoyu temno-chervonim listyam, ta hl'oskala na vitri dovgim vittyam stara verba v kinci gorodu nad yarom. Moroz skuvav l'odkom kalyuzhu-ozerce v ponizzi gorodu, u povitri kruzhlyali poodinoki snizhinki, j nalyagala zgori siva temin'. A z ne¿, z visoko¿ visokosti, dolitav proshchal'nij krik gusej. Ce, mabut', letili ostanni gusi z usiº¿ Ukra¿ni. Krik buv takij tuzhlivij, takij pechal'nij, nemov gusi zalishali cyu zemlyu nazavzhdi. Andrij stoyav bilya plotu j divivsya v nebo. Ochi jogo buli shiroko vidkriti, i v ¿hnij glibini tezh letili bili tini, a usta roztuleni j led'-led' osmihneni. I todi u mozku Dmitra Ivanonicha, shcho stoyav poruch i divivsya na sina, nibi zasvitilosya shchos'. Tam postalo vse tak yasno, tak chisto, azh jomu zatripotilo serce. Cej spalah buv zvidti. Cya sekunda bula virvana z jogo vlasnogo ditinstva j perenesena syudi. ¿¿ virvav dlya n'ogo Andrij. Dmitro Ivanovich zrozumiv, shcho v cyu mit' sin dumaº tochnisin'ko tak, yak dumav vij sam tridcyat' rokiv tomu, v svo¿ desyat' chi odinadcyat' lit bilya c'ogo samogo plotu. Krik gusej - proshchal'nij i tuzhnij. Vin budit' pechal', ale pechal' ta svitla j radisna. I v dushi tezh nezvichajna chistota. I shchem. I chekannya chogos'. Bilo¿ radosti zimi, shchastya majbutn'o¿ vesni, kohannya, pro yake shche ne znav navit' mozok, ale znaº serce, bo j ce, yak skazav bi vin s'ogodni, zaprogramovano v n'omu od narodzhennya, sercevi shche bagato-bagato perejti, i hvilyuvatis', i raditi, j trivozhitis'. A vin u tu mit' radiv i trivozhivsya za sina. I pochuvav yakus' majzhe pobozhnu ridnist' iz sinom. Trivozhivsya vin za n'ogo j potim, a radiv malo. A ocya os' trivoga-ce vzhe j ne trivoga, a bil' sercya i vs'ogo tila: os' tut, bilya c'ogo lizhka, virishuºt'sya ¿hnya spil'na dolya. Dvi - yak odna. Vin vidchuv: yakshcho pide Andrij - strashno sporozhniº svit. U yakus' mit' jomu zdalosya, shcho voni pomrut' oboº. Vin ne znav, yak ce stanet'sya, adzhe jomu nichogo ne zagrozhuvalo, i vin ne zbiravsya nakladati na sebe ruk, prosto ce bulo nejmovirno sil'ne vidchuttya svoº¿ krevnosti z Andriºm i bazhannya protistoyati antiprirodnomu - zagibeli sina ranishe vid n'ogo samogo. Trohi piznishe vin podumav uzhe inakshe - yakshcho voni oduzhayut', to tezh oboº. Vin napruzheno vdivlyavsya v dorogi sinovi risi j napruzheno dumav, i jomu zdavalosya, shcho svoºyu dumkoyu vin utrimuº jogo tut, bilya sebe, bilya vsih inshih lyudej. To dlya n'ogo bula majzhe magichna sila. Sila porozhnechi, tugi bez Andriya, majzhe znishchenosti svitu dlya n'ogo. I, mabut', u tomu spravdi bula yakas' kraplina zhivo¿ sili. Andrij, til'ki prihodiv do pam'yati, shukav ochima bat'ka j vorushiv rukoyu. Vpevnivshis', shcho bat'ko trimaº jogo ruku v svo¿j, majzhe odrazu zaplyushchuvav ochi, znovu provalyuvavsya kudis' u temryavu, v chornu prirvu, i Dmitrovi Ivanovichu zdavalosya, shcho j vin provalyuºt'sya razom z nim. Ale chastishe jomu zdavalosya, shcho Andrij povisaº, trimayuchis' za jogo ruku. Tak musiv pochuvatisya Andrij. I tak pochuvavsya Dmitro Ivanovich. Jomu zdavalosya, shcho vin dusheyu vityaguº jogo z togo svitu. Vlivaº jomu svoº¿ sili i viri. A vin zaraz garyache viriv. CHi prinajmni ne dopuskav do sercya dumok pro smert'. Bo, zdavalosya, todi ci dumki proniknut' i v serce sina. U ci strashni godini vin bi spravdi, ne vagayuchis', viddav svoº zhittya sinovi. V odnu mit'. Abi til'ki vstav vin. YAkos', sidyachi otak, vin prigadav,- i dumka cya bula himerna, nachitana, ale til'ki teper do kincya zrozumila, pidkazana dosvidom uchenogo i propushchena cherez serce,- shcho v prirodi isnuº chimalo vipadkiv, koli starshe pokolinnya viddaº svoº zhittya molodshomu. Tak oddaº sebe potomstvu na Cejloni gigants'ka "pal'ma tini". Til'ki-no spalahne nad derevami nezvichajno¿ krasi sucvittya, odrazu opuskaºt'sya donizu vos'mimetrove listya, j derevo pomiraº. I vzhe na suhomu stovburi dozrivayut' plodi, yaki prodovzhuyut', u bezkonechnist' rid pal'm. I v c'omu nemaº nichogo strashnogo i navit' divnogo. Strashno j poza-prirodno, koli staºt'sya navpaki. Dumka chiplyalasya za dumku, voni letili, yak pasma "babinogo lita" ponad sumnimi sternyami. U koridori lunali golosi, chasom navit' smih, prote vin ne sprijmav ¿h. Voni letili nemovbi z inshogo svitu, buli inshim zhittyam, yake obtikalo jogo, ne zahoplyuyuchi v sebe. Teper vin majzhe ne vipuskav Andriºvo¿ ruki z svoº¿. Dmitro Ivanovich zalishavsya v palati cilodobovo. Syudi jomu prinosila po¿sti Irina Mihajlivna. Tut vin i spav, chi, pravil'nishe, drimav u napivzabutti, shilivshis' na spinku stil'cya. A potim, mabut', za velinnyam zaviduyuchogo viddilennyam, lyagav pospati na drugomu, vil'nomu lizhku. Syudi navmisno ne klali nikogo z oglyadu na nadzvichajno tyazhkij stan Andriya. Des' za viknom kruzhlyalo sonce, zhilo, gomonilo, smiyalosya misto, ale vono zaraz ne isnuvalo dlya Marchenka. Vin til'ki dvichi vihodiv za vorota likarni. Obidva razi - shukati priznachenih likiv. Viyavilosya, shcho ce vel'mi deficitni j dorogi liki i shcho ¿h zapasi u viddilenni vicherpalisya. Muhnovs'kij skazav, shcho vin vitrativ navit' osobistij rezerv. Dmitro Ivanovich spravdi liki distav. Mabut', kolis' bi vin nikoli ne pishov do tih lyudej, do yakih hodiv teper, pered yakimi zobov'yazuvavsya ne znati yak. Ale shcho vsi zobov'yazannya poruch iz zhittyam sina! Kriza minula azh na s'omij den'. Til'ki todi Muhnovs'kij skazav, shcho Andrij zhitime. - Vse shche mozhe buti,- dodav vin, stupayuchi vid dverej do stolu v svoºmu kabineti.Stan jogo i zaraz vazhkij. Ale... Vzhe mozhna spodivatisya na oduzhannya. Tiº¿ nochi Dmitro Ivanovich spav udoma. Jogo ne proganyali z palati, ale vin rozumiv, shcho ne maº prava porushuvati obov'yazkovih dlya vsih pravil i norm, naduzhivati spivchuttyam, yake viniklo z tyazhkogo stanovishcha sina. Krim togo, teper pered nim postala shche odna sprava, yaku, yak jomu zdavalosya, konche musiv rozv'yazati. Poki Andrij perebuvav na grani zhittya i smerti, blizhche do smerti, nizh do zhittya, vona jomu manyachila, yak zasterezhnij vognik kriz' tuman. A teper vin povernuv golovu j podivivsya na toj vognik. Jogo muchilo pitannya: chi ne prichetnij Andrij do chogos' lihogo? CHi ne stalosya tam chogo, chi ne vchiniv vin yakogos' zlochinu? Tak, ni silo ni vpalo, goliv ne provalyuyut'. To bil'she, musiv sprobuvati dokopatisya do suti, bo miliciya ne znajshla nitochki, a mozhe, j ne duzhe ¿¿ shukala. A vin podumav, shcho bulo b dobre, yakbi spochatku znajshov ¿¿ sam. Ce bula cila detektivna istoriya, z rozpituvannyam znajomih, druziv Andriya, shukannyami, peresliduvannyam, navit' nebezpekoyu. Zgodom Dmitro Ivanovich sam divuvavsya, vidkrivshi v sobi otaki zdibnosti. Bo same taki vin dopomig milici¿ napasti na slid i navit' zaareshtuvati huliganiv. Todi zh i dovidavsya, shcho Andrij - ne prizvidcya, prosto "nevdalo rozminulisya v dveryah lifta",- yak ziznavsya odin z huliganiv. Dmitrovi Ivanovichu vsya cya istoriya dobryache zmozolila dushu. Vin pochuvavsya nenache vikupanim u pomiyah, nenache prinizhenij chimos', ale j rozumiv, shcho inakshe vchiniti ne mig. Vin ne rozpovidav pro ce nide: ni na roboti, ni Irini Mihajlivni, ni Andriºvi. Andriºvi, pravda, j rano bulo pro ce rozpovidati. Vin to vpadav u napivzabuttya, to pochinav bez prichini nervuvatisya, zdavalosya, namagavsya shchos' vidshukati chi zgadati i ne mig. Vin i spravdi shche ne mig bagato chogo zgadati, navit' z rechej budennih, domashnih: kupiv pidruchnik himi¿ Ingol'da, yakij zbiravsya kupuvati chi ni, vzyav na zavodi polimeriv dovidku pro vidprac'ovani dni chi ne vzyav, i bagato inshogo, osoblivo z ostannih dniv pered travmoyu. Pro te, chomu vin tut i shcho do c'ogo sprichinilosya, Andrij tezh ne zapituvav, i Dmitro Ivanovich ne mig odga-dati: zumisno chi taki ne pam'yataº nichogo. Prote odne Dmitro Ivanovich bachiv dostemenno - Andrij radiv kozhnij jogo z'yavi. Ce pomitili j likari, i sestra, voni skazali Dmitru Ivanovichu, shcho pri n'omu Andrij najkrashche pochuvaºt'sya, ¿st', i navit' vertaº v pam'yat' zabuti dni j dati. Upershe za bagato rokiv Dmitro Ivanovich pobachiv, shcho vin konche potribnij sinovi. SHCHo toj u n'omu bachit' shchos' bil'she, nizh zvichajno bachat' lyudi v bliz'kih, chimos' jomu zavdyachuº j na shchos' spodivaºt'sya. Mabut', to buv pravdivij zdogad. Dmitro Ivanovich i sam pochuvav, shcho v ¿hnih stosunkah z sinom prolyagli yakis' inshi, ranishe ne znani tyazhi, vazhlivi ne til'ki dlya Andriya, a j dlya n'ogo samogo. Jomu zdavalosya, shcho, krim zhittya i zdorov'ya sina, vin viboryuvav shchos' u sobi, vin nibi stav micnishij i prozirlivishij, mudrishij i pevnishij sebe, sebe j sina. Pomizh nih vinikla yakas' nova duhovna spil'nist', yakij vin ne mig znajti nazvi j obmiru, ale yaka oblagorodzhuvala j nasnazhuvala ¿h oboh. ¯h movbi z'ºdnalo, spayalo shchos' chistim sriblom shchirosti j doviri, teper Dmitro Ivanovich znav, shcho Andrij nikoli ne matime od n'ogo zlih taºmnic' i ne zalishit'sya bajduzhim, yakshcho yakis' nedobri sili lamatimut' kogos' iz bliz'kih jomu lyudej. Ostatochno vin u c'omu vpevnivsya odnogo nedil'nogo vechora, koli voni zalishilisya vdvoh, vin trimav Andriºvu ruku, U palati vzhe posutenilo, prote Andrij poprosiv ne vmikati poki shcho svitla. Vin buv osoblivo zamriyanij i azh pechal'nij, hoch ostannim chasom nikoli ne pokazuvav bat'kovi ni pechali, ni bodaj legkogo smutku, shcho, yak kazala sestra, chasto nahodili na n'ogo. Vin dovgo movchav, a todi vraz povernuv golovu j skazav tiho, z osoblivoyu zvorushlivistyu, od yako¿ Dmitru Ivanovichu stalo azh motoroshno: - Znaºsh, bat'ku, meni ves' chas zdavalosya, shcho ti vityaguºsh mene z togo svitu. Ti mene j vityag zvidti. Inakshe... Nu, dlya chogo b todi meni... Ta ti rozumiºsh use sam. Dmitro Ivanovich rozumiv. Prote vin movchav, i sl'ozi tekli po jogo shchokah. Garazd, shcho stoyala sutin'. Mabut', Andrij peredbachiv i ce. To buli sl'ozi strahu za Andriya, yakij shche ne oduzhav, i radosti jogo prozrinnya, i nadi¿ na prijdeshni dni. Tiº¿ nadi¿ ne moglo zim'yati nishcho. V ci dni, metayuchis' pomizh likarneyu i miliciºyu, de rozpochali slidstvo, vidbulasya druga proba v instituti. Vin sam rozganyav rozchin elektroforezom, sam sporskuvav rozchinnikom hromotografichnij papir, sam nakladav rentgenivs'ku plivku, i koli na nij ne z'yavilosya temnih zernistih plyam, ne vikazav ni rozpachu, ni dosadi, trimavsya spokijno, zaspokoyuvav svo¿h pomichnikiv, fiksuvav uves' hid doslidu v pam'yati i na paperi, shchob potim proanalizuvati j sprobuvati znajti pomilku v tehnici provedennya eksperimentu, yakshcho vona mogla buti. Prote vin ne mig ne dumati, shcho ¿¿ moglo j ne buti. SHCHo zh... ZHittya tezh ne kinchaºt'sya na tomu. Vin znajde v sobi sili pereboroti i kpini, j pidstupi, i dokori. Vin pochuvav, shcho same teper znajde ¿h. Zdavalosya b, navpaki, ostanni podi¿ mogli zmuchiti jogo, obezvoliti, rozsmikati, vin i pochuvavsya j stomlenim, i zbolenim, ta, odnak, zoseredzhenim i spokijnim. Najvazhche, rozumiv, bude dolati rozcharuvannya koleg, svo¿h tovarishiv, do togo poki shcho ne buv gotovij. Ale zreshtoyu podolaº i te. Vin ce pochuvav i ne til'ki pochuvav, a j gliboko usvidomlyuvav. Jomu zdavalosya, v n'omu samomu na toj chas shchos' odminilosya, vin movbi perestupiv na yakijs' vishchij, znachno vishchij shchabel'. Ce ne buv stribok, ale ce buv postup, nepomitnij zovni, ledve pomitnij nim samim, i vse zh postup. Libon', pidgotovlenij usim poperednim zhittyam. Vin movbi pidnyavsya nad chimos' nasampered u samomu sobi, poglyanuv shirshe, spokijnishe, mudrishe. "SHCHo, vlasne, stalosya?"-nasampered zapitav sebe. Nu tak, voni proveli dva eksperimenti i obidva razi ne oderzhali pozitivnih naslidkiv. To j shcho? A mozhe, ¿h treba provesti sto, tisyachu! Adzhe nauka - ce odin neskinchennij eksperiment. I vin shukatime, poki v n'ogo vistachit' sili. Poki ne znajde. YAkshcho ne rezul'tatu, to prichini, yaka abo sto¿t' na zavadi, abo vkazhe ¿m inshij shlyah. ¿m, i vsim, shcho jdut' poruch. Vin pochuvav yakus' divnu silu, mic', upertist', bazhannya pracyuvati. Vin majzhe fizichno pochuvav opir suspenzi¿. I jomu hotilosya dolati toj opir. Hotilosya pomiryatisya z neyu siloyu, yak iz chimos' svidomim, rivnim sobi. Prote vin znav i te, shcho pospishati ne mozhna. SHCHo jomu treba vidpochiti, pidgotuvatisya i nasampered pidgotuvati kolektiv. Povesti za soboyu, kinuti na nastupnij rubizh. Zaraz treba bulo borotisya za kozhnogo z nih zokrema. Spochatku, tak bi moviti, zabezpechiti tili, vlashtuvavshi spravi kozhnogo, dopomogti spokijno zgi.inchiti planovi temi, kuvati viru, nespokij i navit' zlist', otu veliku blagorodnu zlist', yaka vodnochas º bazhannyam peremogti. Dmitro Ivanovich pochuvav, yaka to velika vidpovidal'nist' i skil'ki sil musit' zatratiti sam. Prote znovu zh pochuvav, shcho ¿h u n'ogo stane. SHCHo vin znajshov tu tochku, tu klemu, od yako¿ vona teche. Vona zvalasya viroyu. ROZDIL DESYATIJ Viktor Vasil'ovich Borozna shchodali bolisnishe perezhivav nezrozumilu jomu raptovu zminu povedinki Neli. SHCHopravda, koli pochinav analizuvati, to ne mig ne bachiti, shcho cij raptovij zmini shchos' pereduvalo. SHCHo ¿hnya lyubov duzhe shvidko stala ne takoyu, yakoyu bula spochatku. SHCHos' pechal'ne, nevikazane zalishalosya v nij, i cya nevnkazanist' ne bula ta¿noyu nedovidkritogo, obicyankoyu vidkrittiv i radoshchiv, navpaki, vona povisla chornim provistyam - sivoyu tucheyu na krajnebi. Najgirshe, shcho vin nichogo ne mig zminiti, shcho provistya movbi vzhe j vihodilo ne z nih. Hoch, koli skazati pravdu, do c'ogo sprichinivsya taki vin sam. A ochevidnij zlam stavsya pislya vechora v "Libedi". Same vidtodi j pot'marivsya ¿hnij obrij. Hoch voni pislya togo shche zustrichalisya ne raz. I namagalisya ne divitisya v toj bik, de temnila hmara. J zdavalosya obom, zabuli pro ne¿. Ale to til'ki zdavalosya. Ale shcho vin mig zrobiti? Nelya j dali vtikala od n'ogo, ne bazhayuchi sluhati jogo. Vin rozumiv odne - te viniklo ne v nij, yakas' insha sila, fatal'nij vipadok stav pomizh nimi. Bo ne til'ki Nelya - vsi obminali jogo. Borozna pochuvav dovkola sebe yakus' porozhnechu, yakes' zacharovane kolo, kotre movbi ruhalos' razom z nim i v yake nihto ne hotiv ustupati. Vin zdogaduvavsya, shcho ce kolo, ce vid'ºmne pole, yak nazivav jogo v dumci, viniklo shche z chogos', a ne til'ki z jogo kritichno¿ pozici¿ shchodo roboti laboratori¿, shcho jogo porodili yakis' duzhi strumi i shcho ti strumi v yakijs' tochci zamknuv vin sam. Ale yaki i de? Nadto jogo spantelichiv uchorashnij vipadok. Vin pobachiv na stoli v Svitlani Horol richnu zvitnist' po roboti grupi eksordium i virishiv proglyanuti ¿¿. Jomu hotilosya faza za fazoyu prostezhiti uves' hid doslidu. Mabut', nihto ne poviriv bi, yakbi vin skazav, shcho nevdacha grupi eksordium zasmutila jogo. A to bula pravda. Nasampered tomu, shcho to bula j Nelina nevdacha. Po-druge, vin po-spravzhn'omu povazhav Marchenka j ne bazhav jomu zla. I vzagali jogo nikoli ne tishila bud'-yaka naukova nevdacha. Ne mozhna skazati, shcho vin nevimovne zradiv bi udachi. Adzhe todi yakoyus' miroyu postrazhdalo b jogo samolyubstvo, jogo vlasne naukove prognozuvannya. Ale Borozna zvik usi svo¿ pochuttya piddavati analizu rozumom i ne mig ne bachiti nespivmirnosti cih dvoh velichin. Do togo zh i jogo naukove prognozuvannya v osnovnomu viplivalo z chuzho¿ statti, a ne z vlasno¿ kopitko¿ roboti i dovgotrivalogo analizu. Teper vin hotiv shche raz pereviriti sebe. Prote ne vstig vin prochitati j desyati storinok, yak do jogo stolu pidijshla Svitlana Kuz'mivna j zapitala, chi ne brav vin zvitnosti. Vona vzhe pobachila zvitnist', odnak zapituvala, j pri tomu golosno, z viklikom. Tu zvitnist' mav pravo vzyati j pochitati bud'-hto z laboratori¿, prote vona odibrala ¿¿ v n'ogo j z takim viglyadom obvela vsih poglyadom, movbi vin vikrav yakis' sekretni materiali, ta shche j hotiv ¿h peredati vorogovi. Kil'ka raziv Viktor Vasil'ovich namagavsya zlamati kolo: pidhodiv do YUliya, do Bobrova, do ªvgena, ale shchorazu natikavsya na majzhe vidvertu nepriyazn' i gluhe vidmovchuvannya. Ale tak trivati dali ne moglo, vin virishiv bud'-shcho-bud' dokopatisya prichini, znajti oserdya, yake porodzhuvalo pole. SHCHojno, prohodyachi parkom, vin pobachiv Vadima Babenka, kotrij nehotya pidkidav raketkoyu bilu kul'ku, J pidijshov do n'ogo. Vin prigadav, shcho kil'ka dniv tomu same Vadim, odin z usih, vidpoviv na jogo privitannya. - Vadime, meni treba pogovoriti z vami,- skazav vin. Borozna ne vmiv dobuvatisya pidhidnimi shlyahami, ne raz cim shkodiv sobi, znav pro ce, odnak nikoli ne pristosovuvavsya do obstavin. Vadim oglyanuvsya, raketka zdrignula v jogo ruci, j kul'ka vpala v travu. Vadim podumav, shcho Borozna govoritime pro Nelyu. Vin bachiv ranishe jogo z Neleyu, bachiv i te, shcho Nelya zaraz unikaº Borozni, a vchora sam proponuvav Ribchenko shoditi v kino. I zaprosiv ne prosto tak, a natyaknuvshi, shcho cej fil'm stane pershim u seri¿, yaku voni podivlyat'sya razom. Tobto, yak kazali v stari chasi, zaproshuvav "z serjoznimi namirami". Ti namiri vinikli pislya dovgogo dumannya j zvazhuvannya. Tobto to malo buti ne ostatochne rishennya, a serjozna proba. Vadim Babenko vzhe z pivroku tomu virishiv poproshchatisya z svo¿m holostyac'kim zhittyam i teper pidbirav, yak trohi ironichno, ale j ne zovsim ironichno, vislovlyuvavsya v dumci, gozhu kandidaturu. Perevirku vin vlashtovuvav gruntovnu i pil'nu, za rozroblenoyu zazdalegid' shemoyu. Kil'ka dniv tomu provalilasya na ostann'omu ekzameni odna z najpovnishih kandidatok, dochka zastupnika ministra. Voni dovgo gulyali vdvoh na Truhanovomu ostrovi, a potim vin zaprosiv ¿¿ do sebe dodomu j zaproponuvav povecheryati. Vin chistiv kartoplyu, smazhiv yaºchnyu, rizav kovbasu, a Klava sidila z zhurnalom "Zgri¿ki" v rukah, ne voruhnuvshi v jogo bik pal'chikom. To buv pevnij znak, shcho tak vono bude j potim, pislya odruzhennya. SHCHo zh, nehaj sidit'. Taka fifa jomu ne potribna. A potim vin nespodivano "vidkriv" dlya sebe Nelyu. I zrozumiv, shcho to bulo b zovsim nepogano. A chogo zh: vin kandidat, i vona kandidat; u n'ogo kimnata, i v ne¿... mozhna obminyati na dvokimnatnu kvartiru. Ditej vihovuvali b Nelini bat'ki. U nih svij dim na okolici i sad. Vona akuratistka i, zdaºt'sya, gospodinya. Nu, ta shche vin pobachit'... SHCHopravda, vchora Nelya v kino z nim ne pishla. I ce dryaponulo po Vadimovomu samolyubstvu. Dryapalo j zaraz. YAkshcho Borozna znaº pro ce... A yake, vlasne, jomu dilo? I Vadim povoli pidviv golovu. Livoyu rukoyu popraviv ideal'no, na prodil zachesane volossya. Vin, yak i zavzhdi, buv postrizhenij i pogolenij, akuratno, zi smakom odyagnenij: bila teniska z shirokim, "bajronivs'kim" kovnirom, svitlo-siri, litni, bezdoganno viprasuvani shtani, korichnevi pleteni bosonizhki. I chisti, yasni ochi, visoke cholo. - Mozhe, hodimo na vulicyu? - zaproponuvav Borozna.- Vip'ºmo piva. YA bachiv u vikno - privezli svizhu bochku. Vadim zdivuvavsya tij propozici¿ i zrozumiv, shcho rozmova ne bude griznoyu. Ba navit' navpaki. "Hochesh kupiti za kelih piva...- podumav majzhe zloradno.- Hochesh, shchob ya vidstupivsya..." Oprich us'ogo, vin ne shotiv iti z Boroznoyu, abi ¿h ne bachili razom. - YA piva ne p'yu,- skazav bridlivo. Voni projshli trohi dorizhkoyu, sili na kraj basejnu. U basejni plavav veletens'kij, kilogramiv na sim korop, jogo upijmav i vpustiv syudi dvirnik Vasil'. Borozna yakus' mit' sposterigav cherez pleche, yak ribina tichet'sya nosom u krihti bulki na dni, a todi povernuv do Vadima golovu j zapitav bez bud'-yakogo vstupu: - Skazhit' meni, Vadime, shcho oznachaº vsya ocya obstrukciya, yaku vlashtovuyut' meni? Za shcho vona? Za te, shcho ya napered sprognozuvav nevdachu? Ale zh ya te zrobiv bez zla. I vid c'ogo nichogo ne zminilosya. Vadim jorznuvsya, u n'omu vodnochas rvonulisya dvi dumki, zakruzhlyali, viperedzhayuchi odna odnu, i vin ne znav, na yaku poklastisya. U pershu mit' vin navit' hotiv vibuhnuti gnivom i visloviti Borozni svoº oburennya. Kinuti v oblichchya rizki slova, a todi rozpovisti pro ce v laboratori¿. Adzhe pora bulo perejti vid movchazno¿ obstrukci¿ do vidverto¿ vorozhnechi. Tak prinajmni dumav ranishe. Ale za ostanni dni bagato pominyalosya. Obidvi perevirki dali negativnij rezul'tat. Vihodilo, pravda bula na boci Borozni. Ta ce b shche nichogo. Ale zh pohitnulosya stanovishche Marchenka! Shozhe na te, korabel' ¿hn'ogo zava jde na dno. Vchora na zborah Odinec' vidverto pishov na taran. Gromiv Marchenka neshchadno. Za volyuntarizm, naukovu bezvidpovidal'nist'. SHCHe odin takij udar... I ne vidomo, hto bude zaviduyuchim laboratoriºyu. Mozhe, j ocej Borozna. U sviti div chimalo, Tomu skazav oberezhno j nibi azh spivchutlivo: - Kazhut', vi napisali na Dmitra Ivanovicha lista. - YA? - azh pidvivsya Borozna. - Nu, pidpis zmineno. Tobto anonimka... YA ne znayu... Tak kazhut'. SHCHos' pro robotu. Pro yakis' tam shuri-amu-ri... Borozna zadihnuvsya vid gnivu. U cyu mit' vin pidviv golovu j pobachiv u vikni Nelyu. Vona stoyala j divilasya v sad. Vadim tezh pobachiv Ribchenko. Mlyavo pidviv ruku j povorushiv pal'cyami. Borozna hotiv shchos' guknuti, a todi vazhko stisnuv i roztisnuv kulaki j shvidko pishov u institut. Dmitro Ivanovich same do¿dav buterbrod. Vin zaraz ne ¿zdiv obidati dodomu j ridko koli hodiv do ¿dal'ni. Abi ni z kim ne govoriti - ne spovidatisya v neshchastyah - ta j zaoshchadzhuvav chas. Vin zoseredzheno perechituvav disertaci¿ YUliya, ªvgena ta Mikoli. Treba bulo ryatuvati svo¿h molodih koleg, podbati, abi ne obirvalisya ¿hni stezhki v nauku. Vin rozumiv: inshogo dlya n'ogo nemaº. Vivesti ¿h z gluhih besket' bud'-yakoyu cinoyu! Cim zaraz zhiv. Vidnahodiv u disertaciyah obirvani kinci, zv'yazuvav, vikreslyuvav novi lini¿. Adzhe doslidzhennya YUliya ta inshih ne suspil' skladalisya z rozrobok po amonil-tetrafosu, a j po budovi hloroplastiv, svitlovomu spektru, tut deyaki znahidki buli bezsumnivni. Treba til'ki bulo pidsumuvati ¿h, pozvoditi v sistemi. Pracyuyuchi nad disertaciyami hlopciv, pro svoyu robotu majzhe ne dumav. Nu, hiba shcho todi, yak ishov vuliceyu chi vertavsya dodomu. Vin, mabut', tezh pracyuvatime dali nad spektral'nimi doslidzhennyami j budovoyu hloroplastiv. Skazhimo, v kvantosomi. Tut u n'ogo º deyaki cikavi mirkuvannya. Kozhen milimetr novih znan' - to duzhe vazhlivo na shlyahu zagal'nogo postupu fotosintezu. Zreshtoyu, mozhe piti v yakijs' inshij institut. Jogo viz'mut' zalyubki. Prote na te ne maº prava. Prinajmni poki shcho. Doki ne dopomozhe hlopcyam. Zvichajno, vin ne zbiravsya ostatochno rozluchatisya j z ideºyu eksordiumu. Vin shche shukatime. Ale tam treba pochinati z samogo pochatku. Milimetr za milimetrom propovze toj shlyah na cherevi. Nasampered treba namititi vihidni pozici¿. Treba uvazhno i detal'no proanalizuvati stan naukovo¿ rozrobki problemi. Znajti slabki miscya, obrivi lancyuga... Pereviriti vsi vuzli. Peremacati vsi shchabli. Zgori vniz i znizu vgoru. I kozhen maº promacati ne til'ki svo¿ shchabli, a j susidni. Najprikrishe jomu bulo cherez plitki, shcho kruzhlyali po institutu. Pro jogo nibito nemoral'ni vchinki, natyaki na Svitlanu, ¿hni z neyu po¿zdki mashinoyu v lis, rozlad u sim ¿... To bulo yak ¿dkij dim temno¿ nochi. Ne znaºsh, zvidki jogo nese viter, i kudi jti, abi virvatisya z zadushlivogo polonu. Pro ce vin dumav shchodnya. Dumav i teper, odirvavshis' od rukopisu j divlyachis' na osvitleni soncem dahi budinkiv, perezhovuyuchi buterbrod z kovbasoyu, smaku yakogo ne vidchuvav. U sadu spivala ivolga, ale ¿¿ spiv movbi obtikav dumku Dmitra Ivanovicha, ne perebivayuchi ¿¿. Til'ki yakes' tonen'ke vidchuttya chogos' priºmnogo, nizhnogo legen'ko pokolisuvalo jogo, tvorilo odin bezkonechnij akord; toj akord lunav u n'omu zdavna, v n'omu chi j ne v n'omu, prosto v sviti, i Dmitro Ivanovich pochuvav, shcho vin ne pogas i pogasne ne skoro, j ce, v svoyu chergu, ne davalo dumkam zsotati-sya u vazhku hmaru. O tij hvili j uvijshov Borozna. Vin uvirvavsya yak vihor. Torohnuv dverima, shiroko stupayuchi, pidijshov do Marchenka. Jogo ochi gorili rishuchistyu, usta buli stuleni v tverdu skladku. - Dajte togo papircya, - skazav, perevodyachi duh: zbig na tretij poverh odnim mahom. - YAkogo papircya? - zapitav Dmitro Ivanovich i til'ki teper oglyanuvsya. Upiznavshi golos Borozni, vin ne oglyadavsya navmisne, ne hotiv zustrichatisya ochima, dumav, shcho toj prijshov u yakijs' budennij spravi, zapitaº shchos' i pide. SHCHorazu, zabachivshi c'ogo cholovika, pochuvav, yak u n'omu narostayut' rozdratuvannya j zlist'. Namagavsya ne vikazati c'ogo, nadavav golosu rivnih intonacij i sam vidchuvav fal'sh, mimovoli hmurivsya, serdivsya, shcho ne mozhe zagnuzdati sebe. Vin ne pochuvav Boroznu do kincya svo¿m vorogom, otim vorogom, yakogo hochet'sya zbiti z nig, toptati, znishchuvati, mabut', cherez te, shcho ne bachiv na vlasni ochi jogo pidstupnih dij, shcho ota anonimka zalishala misce j shche dlya kogos', prote j povoditisya, yak povodivsya ranishe, tezh ne mig. Ale n'ogo razu dzvinkij z naprugi golos Borozni zmusiv jogo nastorozhitis'. - Anonimku,- majzhe kriknuv Borozna. Dmitro Ivanovich rozgubivsya. Pidvivsya z stil'cya, rozviv ruki - odnu z olivcem, drugu z buterbrodom. - Nemaº... YA ¿¿ porvav. Borozna hvilinu nevidporne divivsya na Marchenka, nemov hotiv prishpiliti jogo poglyadom do stini, a todi rubonuv rukoyu, nenache sokiroyu: - CHort bi vas zabrav z vashim liberalizmom! - zakrichav vin. - Krashche b vi prijshli j kinuli meni ¿¿ v piku. Krashche b vi podali na mene do sudu. YA todi sprobuvav bi oboronitisya. Ta nashcho zh vi todi... Vin hotiv kriknuti "skazali inshim" i ne kriknuv. Vin zgadav, shcho Marchenka spitkalo vdoma liho, shcho vono shche ne minulo, j zamovk. Til'ki vazhko z-pid chornih gostrih briv divivsya na Dmitra Ivanovicha. A toj i sobi ne odvodiv poglyadu. "Hiba zdatna lyudina tak prikidatisya? - dumav. - Hiba b vin todi prijshov do mene?" jomu hotilosya poviriti Borozni. Prote dumka mimovil'no natikalasya na anonimnij list i na te, chim toj list obernuvsya dlya n'ogo. I shchos' ne davalo jomu prostyagti ruku, skazati shchiro: "YA vam viryu. Zabudemo pro te nazavzhdi". "YAkbi mozhna bulo,- podumav mimovil'no j proniklivo,- yakbi mozhna bulo zapustiti jomu v dushu ti zh micheni atomi j pobachiti, spravzhnya vona chi fal'shiva, svitla vona chi v chornih tinyah lzhi ta pidstupiv. Nemaº takih atomiv. Nemaº takogo sposobu". Prote vin pochuvav yakus' nezruchnist' pered Boroznoyu, sprobuvav jogo zaspoko¿ti: - Daremno vi tak hvilyuºtesya, Viktore Vasil'ovichu. YA, zvichajno, ne mayu prava pidozryuvati vas chi bud'-kogo inshogo... Borozna ne dosluhav jogo. Povernuvsya j tak samo rishuche, prote ne tak pruzhno, vijshov z kabinetu. Vin spustivsya na pershij poverh i zajshov u prijmal'nyu direktora. Sekretarka skazala, shcho Korec'kogo nemaº, i vin prochiniv dveri livoruch, do Odincya. Burbonistij zastupnik direktora, z yakim Borozna konfliktuvav z samogo pochatku, zustriv jogo na divo privitno. Posadoviv u krislo, sam vijshov z-za stolu j siv u inshe, navproti. Ce buv najvishchij viyav demokratizmu j privitnosti z jogo boku, koli prijmav vidviduvachiv ne za shirokim polirovanim stolom, a za malen'kim pristavnim stolikom, pidkresleno stavlyachi sebe u rivne stanovishche z tim, hto sidiv navproti. - YAk vashi spravi, vzhe zdali ustanovku? - zapitav Karpo Fedorovich, pidsovuyuchi do Borozni popil'nichku j cigarki.- Zdali. Prekrasno. YA postaviv vashu robotu na pershe misce v zvitnosti. A chogo ne jdete u vidpustku? SHCHos' i na toj misyac' ya ne bachiv vasho¿ zayavi. CHi vi na osin'... Na barhatnij sezon? Mozhe, oce j prinesli zayavu? Borozna skazav, shcho zayavi na vidpustku ne prinis. Vlasne, vin i sam ne znav, chogo prijshov do Odincya. Mabut', nim prosto ruhala potreba shchos' robiti, shukati des' zahistu ta yakihos' zasobiv, yaki b dopomogli znyati z sebe otu pidlu pidozru, a vodnoraz i naklep na Dmitra Ivanovicha. Mozhe, dumalos', pidkazhe shchos' Karpo Fedorovich. Vin cholovik grubij, neceremonnij, to j znaº, yak treba rubati taki vuzli. - Karpe Fedorovichu,- skazav,- meni stalo vidomo, shcho na Dmitra Ivanovicha napisano anonimnu zayavu. V tomu pidozryuyut' mene... - Pidozryuvati mozhna bud'-kogo,- skazav Odinec'. - Taki rechi treba dovoditi. - U tomu-to j rich, shcho Marchenko zayavu porvav. I teper ne mozhu nichogo dovesti ya. Tim bil'she podibnogo v instituti nikoli ne bulo. - A vam i ne treba dovoditi. Vi ne vchinili nichogo poganogo. Vsi ci rozmovi - durnici. Karpo Fedorovich divivsya na Boroznu, i v jogo chornih ochah pid gustimi, strihami vniz brovami to gasli, to znovu zagoryalisya chervonuvati vogniki. To buli vogniki radosti, shozhi na ti, yaki zagoryayut'sya v hizhaka pri viglyadi zdobichi. SHCHopravda, zaraz Odinec' zdobichi ne bachiv. Ale voni pro ne¿ rozmovlyali, j ce zbudzhuvalo jogo. - To tak, - dedali bil'she hvilyuvavsya Borozna. - Ale ya ne mozhu ¿h sprostuvati. YA nikoli ne buv anonimnikom i ne budu nim. YA til'ki shcho buv u Dmitra Ivanovicha i bachu, shcho vin ne virit' meni. - Zvichajno, ne povirit', koli sam vkazav na vas,- zakuriv Odinec'.- O, to tezh manevr: ochorniti lyudinu, v yako¿... Nu, yaka vmiº pracyuvati j maº pidstavi pretenduvati chi domagatisya... - YA ni na shcho ne pretenduyu, - perebiv Borozna. - I meni shchiro shkoda Dmitra Ivanovicha. Vin ne takij, yak napisano v tomu brudnomu listi. - Ce u vas promovlyaº dobrota, - posmihnuvsya Odinec'.- Ale neyu, mij druzhe, ne zavzhdi mozhna keruvatisya. - YA ne z dobryakiv, - spohmurniv Borozna. - I vmiyu postoyati za sebe. - Prekrasna risa. - Ale ya zvik obstoyuvati svo¿ vchinki. - Vi ne hvilyujtesya, - skazav Odinec'. - Do rechi, te vzhe ne tak i vazhlivo, hto napisav. I ne tak strashno. Vazhlivishe, shcho vse te pravda. SHist' rokiv Marchenko duv mil'nu bul'ku. Taku, yak oto dmut' diti. Til'ki diti dmut' dlya zabavki, a vin tiºyu bul'koyu zamilyuvav usim ochi. - Odinec' govoriv zlostivo, bezzhal'no, vin ne mig podaruvati Dmitru Ivanovichu togo, shcho toj ne vistupiv na vchenij radi proti Abramchuka, vtik na Desnu, poshivshi jogo, zastupnika direktora, v durni, ne mig podaruvati nezalezhnosti, avtoritetnosti, naukovo¿ spromozhnosti. - I ot - bul'ka lopnula. - Nevdacha mozhe spitkati kozhnogo, - ne pogodivsya Borozna.-Dmitro Ivanovich - shukach, cholovik z fantaziºyu... - Ot-ot, - uhopivsya za nevdalo skazane slovo Odinec'.- Fantazer. Spravzhnij fantazer. A v nauci fantazer - ce te zh same, shcho ilyuzionist. Manipulyator. - Jogo zdogad shchodo poperednika ATF ne takij uzhe absurdnij,- skazav Borozna. - Vin vismoktanij z pal'cya. Ce plastmasova lyal'ka, od yako¿ zhdut' ditini. Tak, tak, plastmasova lyal'ka. - jomu, vidno, spodobalosya vlasne nezvichajne porivnyannya, i vin jogo povtoryuvav znovu j znovu, shchorazu ogrublyuyuchi duzhche j duzhche. - SHist' rokiv vin spav z plastmasovoyu lyal'koyu. Nu, dlya riznomanitnosti spav i z kohankoyu. - Nu, ce vi zanadto, - skazav Borozna. - Ne zahishchajte! - v zapali lyasnuv po stolu doloneyu Odinec'. Upijmavshi toj svij zhest, yakij ne vhodiv u plani rozmovi, potarabanivshi po polirovanij poverhni stola poroslimi chornorudim volossyam pal'cyami, usmihnuvsya. - Probachte. -Ale po hvili, zagovorivshi pro Dmitra Ivanovicha, zabuvsya znovu, kidav slova, nenache potroshcheni kistki, - Borozni navit' zdalosya, shcho vin chuº hruskit, - ochi jogo nalilisya krov'yu, stali neshchadni j nepriºmni. - Pro jogo manipulyaci¿ vzhe znayut' u prezidi¿, -pidnis bagatoznachno dogori oklec'kuvatogo pal'cya. -I pro vse inshe. Zaviv na roboti kohanku. Terorizuº zhinku. Vihovav sina-bandita. - Karpe Fedorovichu, - pidvivsya Borozna. - YA ne mozhu c'ogo sluhati. Kazhut', shchos' podibne napisano i v tomu listi. A ya zaperechuyu ne til'ki svoº avtorstvo, a j te, shcho tam napisano. - A zvidki vi znaºte, shcho tam napisano? - vraz zhorstko skazav Odinec'. Ale po hvili zm'yakshivsya, jomu hotilosya mati spil'nika. - Pro ce znaº til'ki Marchenko. Kotrij i obmoviv vas. - Dumayu, shcho Marchenko c'ogo ne robiv, - skazav Borozna. Vin uzhe kil'ka raziv vertavsya dumkoyu do togo, shcho zdogad pro avtora anonimki i ¿¿ zmist bucimto vijshli od Dmitra Ivanovicha. Ne povnij zhe Marchenko idiot, shchob zvoditi naklep na samogo sebe! SHCHopravda, rozumiv i te, shcho jogo zahist Dmitra Ivanovicha teper, koli vsi dumayut', shcho same vin napisav anonimku, viglyadatime farisejs'ki j smishno. Otozh jomu ne lishalosya nichogo inshogo, yak zakinchiti cyu rozmovu. Vin ne stav u chomus' perekonuvati Odincya, bo znav, shcho niyaki, navit' najvagomishi slova na togo zhodnogo vplivu ne mayut'. Na korotku mit' pered nim postalo zapitannya: chi pochuvayut' taki lyudi, yak Odinec', koli-nebud' muki sovisti, chi karayut'sya vchinenim zlom? Prote vidpovisti ne zmig. Mozhe, j karayut'sya, bo vsi lyudi karayut'sya, til'ki taki, yak Odinec', duzhe malo i ne tak, yak sovisni j chesni. Zdebil'shogo, roblyachi pidlotu, lyudina viroblyaº vnutrishnyu filosofiyu j namagaºt'sya neyu zaspoko¿ti sebe. CHim bil'sha pidlota, tim skladnisha "filosofiya". Ale yak ce vidbuvaºt'sya v Odincevi, maº vin taku filosofiyu chi zhive til'ki pervisnimi instinktami, vidpovisti ne mig. Ta j ne do togo jomu bulo v toj chas. Vin vijshov u park, zupinivsya bilya basejnu. Te, shcho Odinec' prijnyav jogo za svogo spil'nika, bulo gidko j obrazlivo. Vin bachiv, shcho jogo nezgodu i zahist Dmitra Ivanovicha Odinec' vitlumachiv po-svoºmu: movlyav, riznik z bilim komircem, hoche zalishitis' chisten'kim, znaºmo takih. I, mozhe, navit' stavit' sebe vishche za n'ogo: adzhe b'º pryamo, navidlig. SHCHopravda, b'º vin i z-za rogu, zasobiv Karpo Fedorovich ne vibiraº. V akademiyu, mabut', tezh sam napisav. Vid takogo poshchadi ne spodivajsya! I Borozni vpershe po-spravzhn'omu zabolilo serce za Dmitra Ivanovicha. I za tih, hto pracyuvav razom z nim. Teper vin bezmezhno shkoduvav za neoberezhno skazani ranishe slova. Jomu hotilosya dopomogti Marchenku j ne znav, yak ce zrobiti. Rozumiv, shcho teper kozhne jogo vtruchannya mozhe zashkoditi Dmitru Ivanovichu, jomu zalishalosya odne: vidijti vbik! Ni, spochatku sprobuvati znajti anonima. YAkbi vin jogo znajshov - rozchaviv bi, yak mokricyu. Ster bi na poroshok, zmishav z gumusom... Borozna vazhko dihav, vin zupiniv toj svij don-kihots'kij poriv. Vin biv, troshchiv shchos' neuyavne, amorfne, jogo dumka ne pidkazuvala zhodnogo konkretnogo oblichchya j ne mogla vkazati bodaj na najnepomitnishi slidi. Otzhe, yakshcho vin ne znajde, jomu tut zalishatisya ne mozhna. Dovedet'sya pokinuti te, shcho vimiryuvav pidryad kil'ka rokiv... Ta shcho tam ce! Jomu dovedet'sya pokinuti... I vin pidviv ugoru golovu, podivivsya na chetverte od krayu vikno. I znovu pobachiv Nelyu. Vona divilasya vniz, na n'ogo. Vin podumav, shcho vona dumaº pro n'ogo, i jogo zallyala hvilya pekuchogo soromu. Tak, tak, anonimnik, pidlij anonimnik, spochatku nasheptav na vuho, a todi zgordzyav naklep. Vin podumav, shcho otoj pidstupnij list proklav pomizh nim i Neleyu rozkolinu taku gliboku, shcho jomu ¿¿ ne zakidati. I shcho ta rozkolina vse shirshaº, roznosit' ¿h po svo¿h beregah dali j dali, i jomu godi j dumati, shchob perebratis' na omriyanij bereg. Nelya vidshtovhuº jogo ochima, vona vislovlyuº jomu svoº prezirstvo i osud za te, shcho vin ukrav u ne¿ lyubov, oduriv soboyu, svoºyu vchenistyu, global'nimi rozmovami pro moral'nist' i chesnist'. Vin vazhko povernuvsya j, spitknuvshis' na rivnomu, pishov cherez park do trolejbusno¿ zupinki. Odne pleche v n'ogo bulo opushchene, druge pidnyate, i vsya jogo mogutnya i duzha postat' zdavalasya zhalyugidnoyu i viklikala spivchuttya. "Same tak - spivchuttya". Nelya sama ne znala, zvidki vono vzyalosya v ¿¿ serci. Adzhe tam musili buti til'ki gniv i prezirstvo. Ves' piznij ranok vona prosidila za stolom, dumayuchi, shcho pracyuº, obmislyuº tezi statti, a potim movbi probudilasya, poglyanula na papir i pobachila strij assirijciv, kotri tak zapam'yatalisya ¿j z pidruchnika chetvertogo klasu. Til'ki vsi voni mali visoki chola j pryami rivni nosi - chola j nosi Borozni. Vona kinula olivec', porvala arkush na dribni klaptiki, pidijshla do vikna, shchob ukinuti klaptiki v koshik, i pobachila Boroznu. Vin sidiv na krayu basejnu i rozmovlyav z Vadimom Babenkom. ¯j odrazu ne spodobalasya ta priyazna, yak ¿j zdalosya, rozmova cih dvoh lyudej, hoch i zrinula gostra cikavist' - pro shcho voni govoryat'? YAkas' ugoda, afera? O, vona vzhe davno rozgadala Vadima. Usmihnenij, korektnij, priyaznij, dogidlivij, rozumnij - ne golova, a perfokarta,- a za vsim tim taka holodnist', shcho ditknuvshis' glibin jogo dushi, mozhe zamerznuti serce. Tam poryadok i velicheznij rozrahunok. Use rozkladeno po polichkah, use promiryano po santimetrah i sekundah. Glibini jogo svidomosti - skladi na krizhini, zrobleni lyudinoyu, yaka jde vpered, ti skladi staranno prihovani. Tam pripaseno vse til'ki dlya sebe. Dlya daleko¿ mandrivki. I vin, mabut', zajde daleko ("YAkshcho jogo ne z'¿st' morzh abo vedmid'",- posmihnulasya misleno). Til'ki shcho z togo postupu inshim! Adzhe v pusteli svoº¿ dushi vin ne posadiv ni dlya kogo zhodnogo derevcya. YAkijs' rozrahunok pidkazav jomu vchora dumku zaprositi ¿¿ v kino. Br-r-r-r, vin dlya ne¿ yak velika l'odina. Vona uyavila, yak bi vin v pit'mi zalu brav ¿¿ za ruku, j znovu vnutrishn'o zdrignulas'. Te viklikalo v ne¿ trohi ne vidrazu. I tut ¿j prigadalosya, yak dva tizhni tomu vin zaprosiv ¿¿ z Zoºyu zajti do n'ogo dodomu. Todi vona ne zvernula uvagi; voni z Zoºyu zbiralisya v teatr, bulo shche rano, des' mali zgayati chas. Vadim chastuvav ¿h kavoyu, pokazuvav knizhki, ¿h u n'ogo chimalo, i majzhe vse rariteti. A potim odimknuv shuhlyadu stolu j pochav pokazuvati yakis' broshki, yakis' kaminci j navit' malen'ki zoloti lozhechki ta videlki. Vin zovsim odminivsya: ochi stali oduhotvoreni, blishchali, dovgi krasivi pal'ci movbi tvorili muziku j led' pomitno tremtili. U jogo krizhanij dushi proglyanula sinya protalina. Ale v Neli vona viklikala podiv i pochuttya dalekosti od ciº¿ lyudini. Teper vona podumala, shcho ti zaprosini ne buli vipadkovi. Uchora vin oburyuvavsya vchinkom Borozni, govoriv pro n'ogo rizko, neshchadno, yak, mozhe, ne govoriv nihto v laboratori¿. Pro shcho zh voni tak mirno rozmovlyayut' teper?, U chomu oto vin upevnyaº Boroznu? Zvichajno, spryamovuº shche na yakus' krivu stezhku. Nichogo dobrogo vin jomu pidkazati ne mozhe. A Viktor Vasil'ovich? Znaº vin, hto takij Vadim? CHerez shcho doviryaºt'sya jomu? Nevzhe j spravdi uklali yakus' timchasovu ugodu? Vona pochuvala, yak shchos' u nij obstoyuvalo Boroznu, j lyakalasya togo. Obstoyuvala odna polovina sercya, a druga... druga sknila vid bolyu. Rozum ¿¿ pidkazuvav, shcho treba zagasiti toj bil', treba buti holodnoyu ii bezkompromisnoyu. Vona ne zmogla dotrimatisya tiº¿ domovi¿ z soboyu j pivgodini. Koli Borozna vijshov z institutu i znovu podivivsya vgoru, vona zrozumila, shcho z nim shchos' stalosya. Vona bachila, yak zsudomiv bil' jogo lice, yak u n'ogo opustilisya plechi, i ¿j mimovoli skriknulo serce. YAkbi vin u tu hvilinu pidnyavsya do ne¿ abo poklikav ¿¿ v sad, vona b pidijshla j zagovorila, i, mozhe b, serce vidgadalo pravdu, i, mozhe b, beregi, na yakih voni stoyali, pochali shoditisya znovu. Ale vin pishov, pishov zignuvshis', nemov nis na plechah svoyu provinu, pro yaku vona dumala beznastanno, ves' chas, i yakij, zvichajno, ne mogla znajti vipravdannya. Okrim togo, vona dumala pro yakus' rozridzhenist', nenapovnenist' togo, shcho ¿¿ otochuvalo. Nenapovnenist' kvartiri (zvichajno, ne rechami), vulici, institutu, bezcil'nosti j tyaguchosti zhittya, yake shche nedavno bulo takim cikavim i spovnenim visokogo smislu. Mabut', use ce jshlo vid togo,