lyadaº jogo, CHirkov shovav chereviki pid stil, poklav ruchku. Vidkinuvsya na spinku stil'cya, zapaliv i sobi. Vin od samogo pochatku, til'ki-no Dmitro Ivanovich zajshov do kabinetu, prochitav u jogo ochah skargu j bazhannya pogovoriti i teper spokijno chekav. Vin povazhav Marchenka yak naukovcya, povazhav i yak lyudinu, hoch trohi kritichno stavivsya do deyakih ris jogo harakteru. Vin navit' zazdriv u dechomu Dmitru Ivanovichu - jogo fantazi¿, jogo uminnyu odnim rivkom prorizatisya dumkoyu kudis' daleko, na tern-tori¿, zovsim ne obzhiti dumkami inshih, i vodnochas uvazi do dribnic', do detalej, z yakih chasto virostali novi dumki. - Valit'sya v mene vse,- skazav Marchenko i vidchuv, shcho skazav zanadto plaksivo j ne te, shcho hotiv. - SHCHos', mozhe, j povalilosya, - zatyagnuvsya sigaretoyu CHirkov.- Vi, mabut', buli u direktora, govorili z nim pro koshtoris? Vazhko tam, - vin poshukav slovo, - shchos' dovesti, vivesti z chogos' pravil'ne rishennya. Ale mozhna zrozumiti j Pavla Andrijovicha. CHirkov skazav ce m'yako, namagayuchis' zaspoko¿ti Marchenka, j zovsim ne skazav pro te, shcho vin dovgo rozmovlyav z Korec'kim i shcho voni domovilis' razom piti v prezidiyu akademi¿. - Vse jde ne od direktora, a vid Odincya, - obirvav jogo dumki Dmitro Ivanovich.Vse! - pidkresliv vin. CHirkov skrivivsya, nache jomu bolili zubi, pozhuvav sirnik. - Z Odincem, mabut', dovedet'sya govoriti na byuro,- skazav vin,- Karpo Fedorovich perejshov usi mezhi. Oti jogo plitki, oti vigadki... Pavlo Andrijovich znaº takozh, hto takij Odinec'. Ale cherez svoyu prirodnu delikatnist'... Prote i vin skazav, shcho dali z cim miritisya ne bude. - YA duzhe vam vdyachnij, shcho vi berete pid ohoronu moyu personu,- viprostavsya Marchenko, pochuvayuchi, yak jogo raptom pochinalo pojmati rozdratovannya na Denisa Sergijovicha. Zdavalosya, malo 6 buti navpaki: ocya jogo spivchutlivist', rozuminnya, a nasampered te, shcho vin vidverto stavav na jogo bik, mali b viklikati pochuttya vdyachnosti, a vihodilo ne tak. Mabut', jogo dratuvala vlasna bezpomichnist' i te, shcho CHirkov ¿¿ bachiv, a takozh rozmovlyav z nim, yak rozmovlyayut' z lyudinoyu, kotra poterpila avariyu. Vin navit' zabuv, shcho Denis Sergijovich pam'yatav shche odne jogo gore - neshchastya z sinom, majzhe shchodnya rozpituvav pro Andriya i vzhe navit' cherez te mimovoli zniziv ton na spivchutlivij. I zabuv, yak shchojno sam prosiv spivchuttya.- A mozhe, vse ote, shcho kazhe Odinec', pravda? Mozhe, ya- spravdi amoral'nij tip, mayu sim kohanok i terorizuyu zhinku? Vi shcho, ne virite, shcho ya mozhu zakohatisya? - Ne viryu, - posmihnuvsya CHirkov. - Nu, znaºte... - udav oburennya Marchenko. - Dumaºte tak z oglyadu na mo¿ lita chi prosto vidkidaºte taku mozhlivist'? A vi sami, probachte, buli koli-nebud' zakohani? - SHCHo-shcho? - zdivovano vignuv brovi Denis Sergijovich, yakij nikoli ne spodivavsya od Marchenka, povazhnogo Dmitra Ivanovicha, tako¿ neserjoznosti. - Vi odruzhilisya po lyubovi? - z tiºyu zh naposidlivistyu i nibi azh perekonanistyu, shcho spravdi bulo navpaki, dopituvavsya Dmitro Ivanovich. CHirkov zasharivsya - led'-led', a spantelichivsya j rozgubivsya vel'mi. Bo Dmitro Ivanovich spravdi torknuvsya jogo ta¿ni (majzhe v kozhno¿ lyudini º svoya ta¿na) i bagato chogo vgadav. I ne til'ki vgadav. Viklikav spomin, i vin popliv, popliv, hoch CHirkovu ves' chas zdavalosya, shcho vin dumaº pro Dmitra Ivanovicha, ¿hnyu rozmovu, institut. Naspravdi zh spogaduvalos' davnº, vzhe majzhe j zabute. Tak, vin kohav. I kohannya te bulo bez vidpovidi. Starsha vid n'ogo na dva roki Dunya pidzhartovuvala, a to j nasmihalasya z n'ogo. To bula himerna istoriya... Persho¿ miti jomu zahotilosya rozkazati ¿¿ Marchenku. Ale ce bazhannya rozchinilosya v tij zhe soromlivosti, sovisnosti. Vin posmihnuvsya j skazav: - Nam z vami pizno govoriti pro ce. Traplyayut'sya, zvichajno, vipadki... Ale ne v takih, yak vi, lyudej. - CHomu? - zapitav Dmitro Ivanovich. - Nu, bo vi...- na mit' zam'yavsya Denis Sergijovich,- sovisnij. Vi b abo vzhe yak z kruchi u vir, abo... ne prijshli b do mene. Mozhe, bulo u vas shchos' za molodosti, ale v taki lita... I Dmitro Ivanovich zdavsya. Vin vimucheno posmihnuvsya, skazav: - Pravda. Ale ya prijshov ne vpevnyati vas u svo¿j bezgrishnosti. Mene muchit' inshe. Meni til'ki shcho skazali... Ta j ne v tomu rich,- mahnuv rukoyu. - YA ves' chas pochuvayu yakus' hitavicyu. Vi dumaºte, ya oto takij, yak u laboratori¿? Kruchus', shchos' pridumuyu, chogos' dopinayus'? YA ves' chas sumnivayus'. Nu, mozhe, ne zavzhdi, a ostannim chasom. Z cilogo ryadu prichin. Vi ¿h znaºte. Rozumiºte, ya spravdi prac'ovitij, i mene ne tak legko zbiti, vibiti z koli¿ - ya chipkij. YA zavzyatij, navit' zapeklij. I razom z tim takij... Perezhivayu za hlopciv...- I vin opustiv golovu.- YA nache pidviv ¿h. Voni meni povirili... I dumayu oce... Mozhe, ya spravdi ne do kincya taka lyudina, yak usi dumayut'. Denis Sergijovich bachiv, shcho z Marchenkom sko¿los' shchos' serjozne, jogo duzhe zdivuvala spovid' Dmitra Ivanovicha j navit' chimos' nastorozhila, a chimos' i poraduvala. Vzhe hocha b tim, shcho otakij povazhnij, dosvidchenij uchenij prijshov i odkriv jomu svoyu dushu. Otzhe, vin jomu doviryaº, otzhe, nedaremno sidit' v oc'omu kabineti Denis Sergijovich CHirkov. I vodnochas, mozhe, vpershe vidchuv veletens'ku vidpovidal'nist' svoº¿ posadi. Nu shcho vin mozhe skazati c'omu cholovikovi? V yakij paragraf, u yaku rezolyuciyu jogo ubgati? Tut ne pidijde zhoden paragraf. A skazati shchos' musit'. Libon', skazati odne - pravdu. - Vi, mabut', kazhete vse ce meni, dumayuchi, shcho ya ni v chomu ne sumnivayusya, - moviv vin, stupayuchi po kabinetu. Dmitro Ivanovich hitnuv golovoyu. Same takim, pryamim, navit' pryamolinijnim bachivsya jomu CHirkov. - SHCHe j pov'yazuºte ce z moºyu teperishn'oyu vibornoyu posadoyu? Dmitro Ivanovich znovu shitnuv golovoyu. - A chogo vi dumaºte, shcho komunist i navit' partijnij sekretar ne povinen sumnivatisya? Tak, vin ne povinen sumnivatisya v tomu osnovnomu, zadlya chogo vin komunist. A v svo¿h sponukah, u svoºmu stavlenni do inshih lyudej... Do druziv, spivrobitnikiv... U rozpiznanni togo, de dobro spravzhnº, a de til'ki butaforiya. Navit' u impul'sah vlasno¿ dushi. Na moyu dumku, koli lyudina sumnivaºt'sya, to ne vzhe dobre samo po sobi. Vidomo: sumnivayut'sya ti, shcho viryat', a ne ti, shcho ne viryat'. Negidniki ne vagayut'sya. Voni j ne karayut'sya. Tobto karayut'sya, ale ne tak, yak poryadni lyudi. Dmitro Ivanovich sidiv z prignichenim viglyadom i, zdavalosya, nichogo ne sprijmav. Naspravdi zh vin sluhav, i jomu duzhe podobalosya te, shcho kazav Denis Sergijovich. Mozhe, dumav vin, CHirkov trohi j pidlashtovuºt'sya, ale vigadati vs'ogo c'ogo, vigadati bez vidgomonu u vlasnij dushi ne mozhna. Povoli prosvitliv oblichchyam, divivsya na Denisa Sergijovicha, movbi sponukayuchi jogo rozkrivatisya dali. CHirkov uloviv tu zminu na oblichchi Marchenka, hoch i ne do kincya vidgadav ¿¿, zakuriv shche odnu sigaretu, skazav: - Til'ki zrozumijte: ya ne zaklikayu do vagan', do neskinchennih revizij dushi. I ne kazhu, shcho nimi mozhna vipravdati nashi vadi harakteru ta pomilki. Bo ot hoch bi j vi... Nastroyuºte sebe na spravedlivist', a skriz' i vsyudi dotrimatisya togo ne vmiºte. Ta j pomilok vi narobili. A vse pochalosya z togo, shcho vidveli v laboratori¿ sobi, svo¿j dumci nepomirne bagato miscya. Teper karajtesya, sumnivajtesya, shchob ne povtoriti te znovu. Sumnivajtesya... na dobro. To ne pogano. Dmitro Ivanovich u dumci ne do kincya pogodivsya z CHirkovim, nibito posiv zanadto bagato miscya v laboratori¿. Doslidnik mozhe, a inkoli j musit' posisti vse misce, chasom navit' ves' prostir, yakij til'ki osyagne poperedu, insha rich, shcho treba znajti i pokazati inshim ¿hni obshiri j ne skovuvati ¿hn'o¿ voli. Ale ne ce zaraz hvilyuvalo jogo. - To vi vse-taki ne maºte mene za kar'ºrista j hitruna? - skazav Dmitro Ivanovich, abi shche raz upevnitis' u tomu, shcho pochuv. - YA mayu vas za poryadnu lyudinu, - pogasiv u popil'nici cigarku CHirkov. - Hoch i ne znimayu togo, shcho skazav dopiru. I radij, shcho vi tak bolisno ce perezhivaºte. A shche radij, shcho vash sin oduzhuº, - usmihnuvsya vin. - S'ogodni jomu dozvolili vstati z lizhka. - Zvidki vi znaºte? - radiyuchi, j sobi usmihnuvsya Dmitro Ivanovich. - Ta vzhe znayu,- skazav Denis Sergijovich i podivivsya na zalisheni na stoli paperi. Hoch vin mittyu odviv ochi, Dmitro Ivanovich zrozumiv, shcho CHirkovu mulyaº nedokinchena robota, j pidvivsya. Podivivsya shche raz Denisu Sergijovichu v ochi, j znovu oboº mimovoli ne mogli strimati usmihu. Dali slova buli zajvi. Micno, po-cholovichomu potisnuli odin odnomu ruki, j Dmitro Ivanovich vijshov z kabinetu. Vin ishov povil'no, nemov namagavsya ne rozhlyupati shchos' u dushi, vin dumav pro te, shcho skazav CHirkovu i shcho skazav CHirkov jomu, j pochuvav, shcho vertaºt'sya z zovsim inshim nastroºm, shcho jomu stalo svitlishe na serci i yasnishe na misli. Na ploshchadci shodiv pomizh drugim i tretim poverhami vin zupinivsya, obipersya ob perila, zadivivsya v sad. Tak stoyav dovgo, jogo opanuvav pechal'nij i vodnochas mrijlivij nastrij. Vin ne bachiv okremih derev, a bachiv odrazu uves' sad, dostiglu hvilyu zeleni, lita, togo samogo lita, yakogo tak chekav, yake lyubiv i nini ne pomitiv, koli vono nadijshlo. Vin tak i sprijnyav jogo, shcho vono nakotilosya vraz, oce til'ki. Hvilya prokotilasya po n'omu j movbi omila jomu dushu, pidnesla ¿¿ j osvitila, i vin znovu mig prijmati svit z usima prikroshchami ta radoshchami, mig zustrichatisya z lyud'mi, govoriti, dumati, pracyuvati. A mozhe, to ¿¿ omilo shchos' inshe - rozmova z CHirkovim, napevno, rozmova z CHirkovim, a zelena hvilya vzhe vkotilasya v ochishchenu dushu. I vin rozvazhlivo podumav: yak bagato oznachaº dlya lyudini chiyas' pidtrimka ta dovira. Velika chi mala. CHasom zdaºt'sya, sami slova nichogo j ne vazhat'. Vazhliva sut' rozmovi. Vona tvorit' z nas lyudej, spochutlivih i dobrih, ladnih oddati sebe inshim. Rozmirkovuvannya ne proganyalo ta j ne moglo prognati jogo vazhko¿ dumki pro vid'ºmnij rezul'tat eksperimentu, neviznachenist' i nevidomist' vsiº¿ jogo roboti v podal'shomu. Prosto vin shukav sobi yakogos' opertya, moral'nogo opertya, z yakim bi mig zhiti, misliti, pracyuvati. I, jomu zdavalosya, znahodiv jogo. Znahodiv same teper, pislya nevdachi, majzhe pislya krahu. Pomalu pochinav usvidomlyuvav. ti, shcho lyudi zhivut' ne til'ki dlya udach, shcho lyudi jogo profesi¿ zhivut' chi prinajmni musyat' namagatisya zhiti dlya nauki. Nauka zh isnuº dlya lyudej. Vin usvidomlyuvav, shcho vin zvichajnij sobi cholovik, ale cholovik ne ostannij i ne tim ne ostannij, shcho htos' jomu niz'ko vklonit'sya chi nazve v najvishchomu stupeni, a shcho vin robit' shchos' korisne dlya lyudej. Zvichajno, vin bude j dali karatisya, muchitis', bo karaºt'sya j muchit'sya kozhen shukach, vin i dali analizuvatime ne til'ki te, shcho zrobiv, a j samogo sebe. Bulo b najprostishe vidkinuti, zabuti vse te. Adzhe - poglyan'. Dereva rostut'. Sonce griº. Idi j ti. Vtomisya. Zgolodnij. Po¿zh zi smakom. Polasuj chereshnyami. To bude najprostishe. Ale ti vzhe tak ne zmozhesh. Ti musish os' zaraz shukati vihid v gluhogo kuta, v yakij popala laboratoriya. Musish analizuvati vsyu robotu, svo¿ vlasni dumki, vchinki Babenka, Horol, vsih inshih. Musish! Dmitro Ivanovich povil'no pishov nagoru. Bilya dverej kabinetu na n'ogo chekali YUlij i Nelya. Oboº buli shvil'ovani, zagovorili navperebij, shchojno vin pidijshov do nih. - Dmitre Ivanovichu, pidpishit' harakteristiku Babenku,- skazala Nelya. - Nehaj ide od nas. Mi z nim ne zmozhemo dali kontachiti... - A inakshe - vin zalishit'sya,- chomus' zlodijkuvato oglyanuvsya YUlij. Marchenko rozregotavsya: - Vin i vas zalyakav... - Ne zalyakav,- skrivivsya YUlij.- A znaºte, yakij vin zanuda? Mi vchilisya z nim na odnomu fakul'teti. Vin na dva kursi poperedu. Tovarishi terpili jogo p'yat' rokiv, a na vipusknomu vechori zaveli v temnu auditoriyu i oddubasili. Marchenko posmihnuvsya znovu. - Vihodit', ne pomoglo. A ya hotiv uchiniti shchos' podibne. Zvichajno, ne kulakami, a slovami.- Vin pomovchav i dodav: - Otozh nehaj ide derev'yanij kin' do insho¿ Tro¿? - Nu, vi i v principi ne maºte prava ne pidpisati na n'ogo harakteristiki, - vdavsya do hitroshchiv YUlij. - Vin zhe ne nezdara j ne ledar. A togo... shcho za galstukom, - ne vidno. - I vono vas ne obhodit'? I vas ne turbuº, shcho poruch po zemli bude hoditi negidnik! Ta vi znaºte... Vin vidchuv, yak shchos' skipilo v serci, shchos' zbuntuvalosya, zallyavshi jogo vs'ogo hvileyu pekuchogo gnivu. To buv gniv spravedlivosti, pravoti, prezirstva do dezertira j osud tih, shcho mimovoli zvil'nyali jogo vid kari. To¿ miti vin vidchuv, shcho jogo movbi shchos' pidnyalo j tverdo postavilo na zemlyu. Vin zradiv tomu. Adzhe vidgadav pevno: vse ce - i zlist', i bazhannya pracyuvati, j ocya nova, znajdena vira - i º otoj najbil'shij rivok, yakogo ne mav i po yakomu sumuvav. Marchenko znav, zvidki prijshlo vse ce. Vin pochuvav za plechima silu, pochuvav mic', bo zh buv ne sam, bo poruch stoyali druzi j odnodumci - CHirkov, Korec'kij i molodi kolegi, yaki zaraz hoch i postupalisya chimos', ale lishe dlya togo, shchob ochistiti spo¿ lavi, uberegti od chogos' jogo samogo. I tomu vin odrazu zh vibachiv ¿m. Ale vin znav, shcho vzhe nikoli j nikomu ne vibachit' dezertirstva, shcho nikoli ne shukatime kompromisiv, shcho jtime til'ki pryamo j nestime noshu, yaku zavdav na plechi, poki vistachit' sil, poki ne prinese tudi, kudi priznacheno. A nesti maº ne sam, a os' z nimi. - Harakteristiku,- skazav Dmitro Ivanovich,- vi napishit' usi gurtom. Pri n'omu. I vzagali... Mozhe, zgodit'sya shche komus'... dlya praktiki. - SHCHo vi, Dmitre Ivanovichu,-spalahnula Nelya.-Mi vzhe vse-vse peregovorili. Povirte, ce bude ºdina... taka harakteristika. Vona zasharilasya j stala duzhe garnoyu. Vona j tak bula duzhe garna. A teper zhar zallyav ¿j oblichchya, ochi gorili shchiristyu j rishuchistyu, v yaki Dmitro Ivanovich ne mig ne poviriti. I vin mimovoli podumav, yak bagato vtrativ Borozna, vin ne zloradiv i ne spivchuvav, ta j vzagali to bula mittºva dumka, inshi pochuttya, inshi dumki polonili jogo, vin boyavsya ¿h zlyakati, boyavsya rozhlyupati, boyavsya vidatisya smishnim, tomu j podyakuvav trohi suhuvato, majzhe oficijno, j pishov do sebe. ROZDIL ODINADCYATIJ Dmitro Ivanovich buv doma sam. Irina Mihajlivna pishla z Marinkoyu do kravchini, do Andriya ¿hati bulo rano, j vin nud'guvav. Potinyavsya po kvartiri, poliv na balkoni kviti, postoyav i podivivsya na vulicyu - tam usi kudis' pospishali - z vudkami, ryukzakami, koshikami,- znovu vernuvsya v kimnatu. Stoyachi posered vital'ni z zakladenimi v kisheni shtaniv rukami, upershe podumav, shcho vin i spravdi nudno zhive. Nudno j necikavo. Knigi, knigi, knigi... Robota i knigi - ce prekrasno, ale ce vse-taki ne vse. Zvichajno, ne mozhna peretvoryuvati zhittya na shukannya nasolod, ale j viklyuchati ¿h tezh nerozumno. Ta j ne vse te, chim obstavlene lyuds'ke zhittya,spozhivannya nasolod. Jomu prigadalisya pochuttya, yaki pojnyali jogo na luzi nad Desnoyu, i vin shchiro poshkoduvav, shcho voni ridko koli teper vibirayut'sya do richki abo v lis. Ridko omivayut' dushi chistotoyu iieba i blakittyu plesa. Ta shcho tam na prirodu! Voni majzhe perestali hoditi v teatri, na koncerti, navit' u kino vibiralisya ridko. SHCHopravda, vin ne vel'mi kohavsya v muzici. Vin lyubiv muziku, ale zdebil'shogo prosti melodi¿, ne rozumiv skladnih opernih arij i simfonij. Voni zdavalisya jomu nagromadzhennyam zvukiv, vin ne mig znajti pochatku j kincya okremim temam... Zamolodu namagavsya uvijti v te gluhe dlya n'ogo kolo. Hodiv u filarmoniyu po abonementu, nakupiv plativok, ale tak i ne peremig sebe. A dali j prosto pochav sebe obmezhuvati v us'omu, shcho ne stosuvalosya roboti. I ot teper stoyav i dumav pro te. Jogo spovnilo pochuttya yako¿s' rozridzhenosti chi to tugi, tisha prignichuia-la jogo j vidlyakuvala dumku. Ta sama tisha, yaku vin tak lyubiv, sered yako¿ til'ki j mig pracyuvati. Sprobuvav chitati, distav z polici pridbanij neshchodavno tomik Tacita, rozkriv jogo na tomu misci, de rozpovidalosya pro smert' Avgusta j prihid do vladi Tiberiya. Prote s'ogodni ne mig zaglibitisya v chitannya. Nezabarom upijmavsya na dumci, shcho sluhaº tishu. Spravdi chekav telefonnogo dzvinka, chekav napruzheno, dosaduyuchi na te, SHCHo nadaº c'omu .takogo znachennya. Vin pochuvav, yak proti vlasno¿ voli perenosit' tu dosadu na telefonnu movchanku j kudis' dali, na togo, hto b mav podzvoniti, ale ne dzvoniv. Irina Mihajlivna kazala, shcho za ci dva tizhni Mihajlo obizvavsya lishe raz - zapitav pro Andriya, a pro te, shcho stalosya v Dmitra Ivanovicha na roboti, ne zapituvav. Uchora vvecheri i s'ogodni vranci Dmitro Ivanovich kil'ka raziv dzvoniv do Viziriv dodomu. I shchorazu abo Mihajlova mati, abo druzhina vidpovidali, shcho jogo nemaº: "SHCHe ne prijshov", "Pobig u magazin", "Vijshov za gazetami". Ale skil'ki mozhna hoditi v magazin abo za gazetami! Dmitrovi Ivanovichu chomus' uyavlyalosya, yak torohtit' u shirokomu koridori kvartiri Viziriv telefon na visokomu polirovanomu stoliku, yak Mihajlova mati bere trubku, a sam Mihajlo rozvodit' v obidva boki rukami: movlyav, mene nemaº. Take Marchenko sposterigav shchorazu, buvayuchi v Mihajla. Toj vidpovidav til'ki na dzvinki, yaki jomu buli potribni, yakih sam chekav. Ale te nikoli ne stosuvalosya Dmitra Ivanovicha. "Nevzhe teper... i chomu same?.." Ale Dmitro Ivanovich ne pustiv tu dumku dali. Hoch i pochuvav rozdratovannya, majzhe zlist' na Mihajla, na otu nezrozumilu jogo movchanku. SHCHos' Mihajlovi zavazhaº. CHimos' vin zaklopotanij... SHCHob ne dratuvatisya bil'she, ne roz yatryuvati v dushi togo, shcho moglo prizvesti do negarnih dumok, vlitisya otrutoyu v tu svitlu richku, po yakij stil'ki rokiv plili razom i z yako¿ pili vodu, pishov na kuhnyu. Virishiv do prihodu Irini Mihajlivni zgotuvati obid. Pislya obidu vodiv Marinku gulyati. Vichitav u "Vechirn'omu Kiºvi", shcho na vistavci s'ogodni spravlyayut' svyato lita, sili v trolejbus i majnuli azh tudi. Marinci bulo duzhe veselo, vona katalasya na vozi, zapryazhenomu spravzhnimi volami, shcho na nih pogejkuvali chumaki, pocilyala derev'yanoyu kuleyu v solom'yanogo brilya, i kulyu ¿j podavav rozkishnij gusar u bliskuchomu mundiri, davala cukerki vchenomu vedmedevi j sama lasuvala pirizhkami z vishnyami. Svit, u yakij popala, buv spovnenij dlya ne¿ chariv, vona vodila ochenyatami, pleskala v doloni, vereshchala j raz po raz smikala bat'ka za shtani: "Bachish, bachish!" Dmitro Ivanovich radiv veseloshcham Marinki j blagoslovlyav lyudej, yaki stvorili otakij shchirij i fantastichnij svit. Prosto z vistavki, podzvonivshi dodomu, po¿hali do Andriya. Bilya vorit likarni na nih chekala z koshikom u rukah Irina Mihajlivna, voni razom pidnyalisya krutoyu zvivistoyu stezhkoyu do korpusiv hirurgichnogo viddilennya. Andrij uzhe pochav vihoditi nadvir, vin chekav ¿h na lavochci v zatinku akacij. Marinka pobachila jogo s'ogodni vpershe, pidijshla z ostrahom, z yakoyus' vnutrishn'oyu skutistyu, sila na kraºchok lavki, velikimi chornimi ochenyatami divilasya na brata. Voni ne skazali ¿j, u yakomu vazhkomu stani buv ¿¿ brat, ale vona zdogaduvalasya j tak. Andrij shche j teper buv kvolij, oblichchya jomu vidovzhilosya, ochi pozapadali. Ale v nih uzhe svitilosya zhittya. I shche shchos' svitilosya v nih, chogo ranishe nikoli ne pomichav Dmitro Ivanovich. Jomu zdavalosya, shcho to pil'ne priglyadannya do svitu, vogniki podivuvannya, doviri, vin nikoli ne bachiv ¿h ranishe v Andriºvih ochah i teper sposterigav z potaºmnoyu trivogoyu - chi voni til'ki od radosti oduzhannya, chi j od togo, shcho os' vin zhive na sviti, i zhive ne sam, shcho pochuvaº, shcho htos' jogo lyubit', i v jogo serci tezh narodzhuºt'sya podibne pochuttya. Vin ne mig zabuti skazanih jomu Andriºm v pershu mit' nadi¿ na zhittya sliv: "Bat'ku... Meni zdaºt'sya, ti vityagav mene z yami". Bil'she vin ¿h ne povtoryuvav, ta j bulo b divno, yakbi povtoryuvav, ale Dmitra Ivanovicha hvilyuvalo inshe: chi zalishilosya v n'omu j nadali te pochuttya, chi zgaslo odrazu po tomu, yak sin upevnivsya, shcho vzhe zhitime? SHCHodali Marchenko perekonuvavsya, shcho v Andriºvi taki narodilosya shchos' dobre i shcho vono vzhe ne pogasne. Vono narodilosya ne til'ki zi strahu smerti, a j z togo, shcho vin pobachiv bilya sebe inshih lyudej - likariv, sester, hvorih i travmovanih, yak i vin sam, i sered tih hvorih navit' nedosvidchene oko odrazu vihoplyuvalo lyudej spravzhnih, muzhnih, spochutlivih, a takozh ego¿stiv, tih, shcho zamikalisya v sobi j til'ki sobi bazhali oduzhannya, dobra. Vse te bulo priºmno Dmitrovi Ivanovichu. Adzhe v ostannij rik dolya sina turbuvala jogo nadzvichajno. Vzhe ni rozvazhlivistyu, ni suvoristyu ne mig prihiliti jogo na te pole, de, yak pidkazuvav jomu dosvid, roslo najmenshe bur'yaniv, ne bulo lihih spokus i lihih navchiteliv. Andrij ne prijmav tih povchan', vin abo ogrizavsya, abo isterichno krichav i zamikavsya v sobi. Teper u jogo povedinci z'yavilisya yakas' rivnist' i m'yakist'. Voni proyavilisya navit' u tomu, yak vin rozmovlyav z Marinkoyu. Ranishe vin stavivsya do ne¿, yak do nabridlivogo cucenyati, rozmovlyav z neyu shchiglyami i potilichnikami, na shcho Marinka vidpovidala vereskom i zlisnim yabednictvom materi. Irina Mihajlivna nalitala na Andriya, pislya chogo zrinala nova hvilya ozloblenosti, novi shchigli j novi nashiptuvannya. Zvichajno, z togo, shcho Andrij distav z koshika apel'sin (vin buv odin) i rozdiliv jogo navpil, odnu polovinu poklav nazad, a drugu oddav Marinci, shche bulo rano raditi, to buv zovsim malen'kij prominchik, ale j vin zigriv dushu Dmitru Ivanovichu. Jogo vlovila navit' Marinka, bo shchiro j dovirlivo podivilasya Andriºvi v ochi j skazala: - A ya bula shovala dlya tebe cukerku "Guliver", a todi zabula j z'¿la. Ti ne serdishsya? - Zvichajno, ni,- usmihnuvsya Andrij.- YA ne lyublyu solodkogo. Marinka pomovchala, ¿j hotilosya zrobiti shchos' priºmne dlya brata, ale vona ne znala shcho j todi podumala, shcho treba skazati jomu shchos' garne, j vona pokazala na bili binti, obmotani dovkola Andriºvo¿ golovi: - Ti shozhij na spravzhn'ogo bedu¿na. YAk u kino. Voni vsi zasmiyalisya, a Andrij pidvivsya z lavochki i vzyav Marinku za ruku: - Hodim, ya pokazhu tobi gnizdo volovogo ochka. Vchora odin hlopchik znajshov. Vono v trubi. Vid spoglyadannya tako¿ nezvichno¿ idili¿ Irina Mihajlivna rozchulilasya i, koli Andrij z Marinkoyu pishli kudis' za budinok, skazala: - Ti znaºsh, meni zdaºt'sya, ya til'ki teper znajshla usih vas. - I po pauzi dodala:-YAk strashno zhiti v sviti, ne mayuchi kogos'... - I meni tak zdaºt'sya,- skazav vin. - Ti duzhe ne hvilyujsya za svoyu robotu, - dotorknulasya vona pal'cyami do jogo ruki. - Abi vsi buli zdorovi. YAkos' prozhivemo. - YA namagatimus', - serjozno vidkazav vin.- Nehaj bude, shcho bude. - Tak, nehaj bude, shcho bude,- povtorila vona yak vidlunnya. Podivilasya na n'ogo, provela rukoyu po skroni.- Ti duzhe posiviv za ostannij misyac'. - Sprobuvala osmihnutis', ale usmishka ne vijshla. Vin pomitiv, yak u ne¿ od togo zusillya pid ochima prostupili gusti sitochki najdribnishih zmorshchok, jomu stalo do sliz zhal' ¿¿. "Nu, shcho vona mala od mene! - podumav.- A vzhe j zhittya minaº". Irina Mihajlivna znovu provela pal'cyami po jogo skroni, dovgim poglyadom podivilasya jomu v ochi. Kari ochi, troshki neodnakovi, odno svitlishe, druge temnishe,- kolis', do odruzhennya, ce ¿¿ duzhe nepoko¿lo, boyalasya, shchob ne pomitili podrugi, ne posmiyalisya z togo. A potim zvikla, navit' pochuvala movbi yakus' osoblivu teplin' vid tih prominciv i diznalasya, shcho j inshi vlovlyuyut' ¿hnyu osoblivu negarmonijnist' i vidchuvayut' yakus' osoblivu teplotu. - Os' tut u tebe nache inij vistupiv,- skazala. U ¿¿ golosi chuvsya shchirij smutok. Dmitro Ivanovich posmihnuvsya. Jomu prigadalosya, yak vona radila, koli vin til'ki pochav siviti. Adzhe te oznachalo, shcho vin uzhe starij i ne pokine ¿h. Hoch vin nikoli ne davav privodu na taku pidozru. Vse, shcho vin mav, oddavav sim'¿. Vin nichogo ne robiv dlya sebe. Zavzhdi hotiv zrobiti shchos' priºmne druzhini, dityam, hotiv, shchob u rodini zhili mir i zlagoda. Vin namagavsya, shchob i diti, j druzhina ne znali rozkoshiv, ale te v n'omu jshlo ne iz skuposti, a shchob cinuvali grish i lyuds'ku pracyu. Vin taki hotiv virostiti ditej svidomimi gromadyanami. I pragnuv, shchob voni povazhali te, shcho povazhav vin; rozumili, v yakij kra¿ni zhivut', lyubili ¿¿ i lyubili odne odnogo. Dmitro Ivanovich podumav, shcho Irina Mihajlivna dobre skazala pro te, shcho v sviti pogano zhiti lyudini, koli ¿¿ ne zigrivaº teplo serdec' inshih bliz'kih ¿j lyudej. Vona ne mogla skazati prosto tak, ne vidchuvshi c'ogo. Vona nikoli ne kazala togo, chogo ne pochuvala. Hoch pochuttya, yak jomu zdavalosya, yaki neyu keruvali, ne zavzhdi buli dobri. Od molodih rokiv vona nevid'-chomu zhila nedoviroyu do lyudej, ¿j zdavalosya, shcho vsi hochut' ¿¿ obduriti, i ne stil'ki ¿¿, yak ¿¿ dovirlivogo cholovika. Pro cyu nedoviru vona ne raz kazala dityam, cherez ce v nih vinikali zapekli superechki j navit' svarki. Vona vzagali ne doviryala niyakim zahoplennyam. Najbil'she zh jogo vrazhalo, shcho voni z Irinoyu ne vmili projnyatisya cilkovitoyu doviroyu odne do odnogo, dvoº lyudej, kotrim sudilosya prozhiti razom (inakshe vin ne misliv, i ce vona znala) vse zhittya. Irina Mihajlivna nache j doviryala jomu, zhodnogo razu ne vpijmala jogo na brehni, a vse zh des' u glibini ¿¿ svidomosti zhila dumka, shcho vin mozhe ¿¿ obduriti, yak duryat' svo¿h zhinok inshi choloviki. I ot shchojno Irina skazala slova, yakih vin uzhe j ne spodivavsya od ne¿ pochuti. Vin podumav, shcho same zhittya postavilo ¿h na yakus' inshu osnovu, inshu platformu, z yako¿ voni vzhe ne zijdut'... Vin znav, shcho ¿m bude vazhko stvoriti svij novij svit, shcho jogo legshe tvoriti z nichogo, z haosu, nizh z ulamkiv minulogo, yaki ves' chas nagaduvatimut' pro te minule, lishatimut'sya jogo tradiciyami i yaki tak vazhko skle¿ti v odne. Prote vse zh vin bude krashchij navit' z tih ulamkiv, uzhe usvidomlenih nimi tr'oma yak ulamki, nizh buv bi vitvorenij z obmanno¿ bliskucho¿ fol'gi obicyanok chi solodkih umovnostej. Ureal'nivshi cej novij svit i samih sebe v n'omu, voni namagatimut'sya yakomoga bil'she nabliziti ulamki, zlyutuvati ¿h, pil'nuvatimut', abi nihto ne poshkodivsya ob neobterti grani. I, osnovne, vin tvoritimet'sya mimovil'no, bez nasil'stva, bez garyachih, ale nichim ne pidpertih, nadij i zapeklih klyatv, vikonannya yakih vimagayut' vid inshih, i ne viryat', shcho zmozhut' dotrimatisya ¿h sami. SHCHe vin podumav, shcho za vse te voni zaplatili vel'mi dorogu cinu. I ne splatili shche do kincya. Ni zdorov'yam Andriya, ni jogo robotoyu. Andriºvi, yak kazali likari, jogo travma shche mozhe vidguknutisya. A v n'ogo na roboti j vzagali ne vidno prosvitku. Z odnogo boku, tam nibi nichogo j nemaº, i razom z tim vidchuvaºt'sya yakes' napruzhennya, holodnist' deyakih lyudej, nedovira deyakih spivrobitnikiv, yaku vin mig bi poboroti til'ki udacheyu, peremogoyu. I vse zh vin uves' toj nedil'nij vechir prozhiv pid vrazhennyam chogos' garnogo. Vono vselyalo v n'ogo pevnist', podibnu do tiº¿, yaku pochuvaº soldat, koli jde vpered i znaº, shcho dobre zahishchenij z tilu. I navit' te, chim zhiv ostanni shist' rokiv, i vsya velika, nini postavlena pid sumniv problema vidalasya jomu ne takoyu beznadijnoyu poryad z tim, shcho vidbuvalosya v n'omu samomu, poryad z timi prostimi, nepomitnimi zminami jogo poglyadiv na svit, na zhittya i nasampered na samogo sebe ta svoyu sim'yu. Zvichajno, vin i dali shukatime, j viddast' tudi vsi svo¿ sili, ale te teper ne bude shozhe na ostannyu stavku v karti. Vin ne vidmovlyavsya vid meti, a yakims' chinom poºdnuvav ¿¿ zi svo¿m dushevnim stanom, z trivogami i klopotami pro bliz'kih. Dlya povnogo vidchuttya spokoyu, shchastya jomu ne vistachalo odnogo dzvinka, odniº¿ rozmovi. Osoblivo pislya togo, yak jomu podzvoniv kolishnij spivrobitnik, z yakim teper bachilisya vryadi-godi na vulici ta zborah v akademi¿, i skazav, shcho znaº pro Marchenkovi nevdachi j napadki na n'ogo, pidtrimuº jogo. Vin miluvavsya soboyu, uyavlyav sebe lyudyanim i horobrim, trohi ne geroºm, a Dmitrovi Ivanovichu bulo smishno, j vin ledve dosluhav jogo do kincya. Pislya ciº¿ rozmovi jomu osoblivo hotilosya pochuti Mihajliv golos. Vin bachiv, shcho dratuºt'sya, pochinaº serditis' na Mihajla za jogo movchanku. Zvichajno, u Vizira chimalo svo¿h klopotiv, ale hiba vin ne mozhe pidskochiti na godinu chi bodaj podzvoniti! Vin uzhe navit' podumki kazav jomu yakis' serditi slova, dorikav, hoch i rozumiv, shcho dorikati za te, shcho ti komus' nabrid, prinajmni smishno. YAkes' oholodzhennya, a tochnishe, bajduzhist' z Mihajlovogo boku vin pochuvav uzhe davnen'ko - rokiv pivtora, a to j bil'she. U Mihajla z'yavilisya novi druzi, nadto vin podruzhivsya z direktorom institutu, v yakomu pracyuvav, Dmitro Ivanovich chasto zastavav jogo u Vizira; jomu zdavalosya, shcho to lyudina nudna, holodna, to bil'she, jogo divuvalo, shcho dotepnij, zhivij, yak rtut', Mihajlo mozhe prosidzhuvati z nim po kil'ka godin. Vin ne raz zadavav sobi zapitannya - pro shcho voni govoryat'? Zvichajno zh, ne pro ribolovlyu, ne pro futbol, ne pro novu podorozh Tura Hejºrdala - vs'ogo togo Mihajliv nachal'nik prosto ne viznaº. Pro zhinoctvo? Tezh ni. Ale Mihajlo takij, shcho z bud'-kim znajde pro shcho govoriti. Vpijmavshi sebe na tomu, shcho dumaº pro druga pogano, Dmitro Ivanovich zasoromivsya. Prote vin ne mig podolati prikrosti, shcho Mihajlo, kotrij umiº znajti klyuchika do bud'-chiº¿ dushi, ne rozumiº, yak znud'guvavsya za nim, yak potrebuº jogo rozmovi Dmitro Ivanovich. Ves' cej chas vin viv bez Mihajla duzhe nudne zhittya, prinevolyuvav sebe do togo j shche duzhche serdivsya na Vizira. "A shcho tam...-podumav.-Mi yak Ivan Ivanovich z Ivanom Nikiforovichem". I nabrav nomer telefonu Vizirovo¿ kvartiri. Trubku znyala Mihajlova druzhina. Vona vidpovila jomu zlyakanim, strivozhenim golosom: - Ti znaºsh, shchos' iz nim stalosya. SHCHe vranci bigav na bazar i v magazin. A zaraz - tridcyat' visim i p'yat'. Nudit' jogo. - Mozhe, shchos' z'¿v? - i sobi strivozhivsya Dmitro Ivanovich.- Speka, teper chasto truyat'sya kovbasoyu. Ti viklikala nevidkladnu dopomogu? - Viklikala. Oce dozhidaºmos'. Probach, kliche,- i poklala trubku. "Jomu treba negajno promiti shlunok. I vipiti micnogo chayu",- podumav Dmitro Ivanovich, dosaduyuchi, shcho ne vstig skazati c'ogo Mihajlovij druzhini. Spochatku vin hotiv peredzvoniti, a potim podumav, shcho krashche bude, yakshcho pid'¿de sam, mozhe, chimos' dopomozhe, mozhe, shchos' poradit', a des' daleko ozivalasya shche odna dumka: oce i º nagoda pobachiti Mihajla. - Irinko, Mihajlo zahvoriv,- metushivsya vin, skidayuchi stari sini sportivni shtani j odyagayuchi kostyum.- YA zaraz pidskochu do n'ogo. - A ne pizno? - zapitala Irina Mihajlivna. - YAk pizno? Desyata godina.- I vin znyav z vishalki kapronovogo kapelyuha. Nadvori shche bulo vidno. Po vulicyah snovigalo chimalo vsilyakogo lyudu - zdebil'shogo pri¿zhdzhogo, na zupinci taksi vishikuvalasya chimala cherga, ale Dmitro Ivanovich spustivsya vniz na vulicyu Gor'kogo j zupiniv yakus' sluzhbovu mashinu. Za chvert' godini vin uzhe buv na Rusanivci, natiskav gudzik melodijnogo dzvinka na dveryah kvartiri Vizira. Jomu, shchos' dozhovuyuchi, odchinila starsha Mihajlova don'ka, chornyava visoka divchina, studentka medinstitutu, propustila jogo v koridor, v napivtemryavu, u yakij vibliskuvalo til'ki velike krugle dzerkalo, a v n'omu chornili, odbivshis' z protilezhno¿ stini, gillyasti, shozhi na obpalenij kushch, olenyachi rogi. Til'ki vona vvimknula svitlo, vin prochitav na ¿¿ oblichchi zdivovannya j shchos' shozhe na vibachennya. - A tato z mamoyu til'ki shcho z Demchenkami pishli v kino,- skazala vona, vidno, j spravdi shchiro shkoduyuchi, shcho Dmitro Ivanovich ne zastav bat'ka. - Voni meni zalishili zapisku. Marchenko vidchuv sorom i niyakovist' - chomus' u pershu mit' til'ki sorom i niyakovist',poproshchavsya j vijshov z kvartiri. Vin povil'no spuskavsya vniz po shodah, povil'no j dovgo: kvartira Viziriv na shostomu poversi, ugoru pidnimavsya liftom, i v lad cij hodi shchos' opuskalosya v jogo dushi. Vijshov na vulicyu, yakus' hvilinu postoyav bilya budinku, a dali pishov ponad zatokoyu u bik metro. Vin ishov ne naberezhnoyu, a stezhkoyu, kotra vilasya sered verbolozovih kushchiv nepodalik od vodi. Namagavsya dokopatisya do prichin tako¿ Mihajlovo¿ povedinki, movbi peregortav storinku v knizi, yakoyu kinchavsya najcikavishij rozdil,- pislya ne¿ vzhe nichogo chekati poperedu. Zvichajno, dumav Marchenko, vin buv duzhe na¿vnim, koli zaplyushchuvav ochi na ti skalki, shcho vzhe davno vmerzli v chisti, yak jomu ranishe zdavalosya, plasti ¿hn'o¿ druzhbi. SHCHe v ti dni, koli vin viv Mihajla, dopomagav jomu, pomitiv notki neshchirosti v jogo stavlenni do sebe. To bula perebil'shena uvazhnist' i povaga, perebil'shene zahoplennya istinami, yaki vin, Dmitro, prorikav. Ale zh te lestilo jomu, i vin ne nadavav jomu znachennya. Bo shcho vono vazhilo v porivnyanni z nasolodoyu, yaku otrimuvali od rozmov! Navit' todi, koli pochali jti rivno, voni shchodnya daruvali shchos' odin odnomu. Dmitro Ivanovich dobre pam'yatav, shcho v toj chas vin sam pochav znachno krashche pracyuvati. A hiba Vizir ne prichetnij do jogo teori¿? Same pered nim rozkrivav i rozgortav ¿¿, same Mihajlo pershij zbagnuv ¿¿ znachushchist' i original'nist'. Zvichajno, des' todi Mihajlo j pochav jomu... troshki zazdriti i ne bazhati velikih udach. Same todi. Koli Marchenko buv visoko vgori, a Mihajlo vnizu, i Dmitro Ivanovich tyagnuv jogo vgoru, Vizir i ne misliv pro take. A ot koli stali na odnij kladci, pochav vidchuvati shchos' shozhe do revnoshchiv. Te zh same vidchuvav i Dmitro Ivanovich. Soromivsya v dushi, ale poboroti do kincya ne mig. Vin zrozumiv til'ki zaraz: te, shcho voni perestali raduvatis' uspiham odin odnogo, j bulo prichinoyu zgasannya ¿hn'o¿ druzhbi. Tak, ale ce til'ki odna iz skalok, od yako¿ pochav promerzati ves' plast. I tut vin raptom podumav i zrozumiv, shcho dumaº pravil'no: Mihajlo - drug svyatkovij. Horoshij drug, ale til'ki na svyata. Koli v tebe vse garazd, koli ne treba dlya tebe zhertvuvati chimos' znachnim, koli tvo¿ nevdachi ne padayut' tinnyu na jogo yasni dni, vin najkrashchij drug. Adzhe j zaraz Dmitro Ivanovich ne mig poviriti, shcho Mihajlo uhilyavsya od zustrichi cherez te, shcho ce jomu nevigidno, shcho mozhe cim skomprometuvati sebe, shcho vin chogos' zlyakavsya. Bo j komprometuvatisya nichim, i lyakatisya nichogo. Prosto jomu nudno, prosto jomu vazhko bilya Marchenkovo¿ bidi. I vin potyagnuvsya do inshih, shchaslivishih, veselishih, sil'nishih. Voni vidchinili dveri. Tam vin znovu v svo¿j stihi¿. Adzhe chogo inakshe curatisya mene? Jomu horoshe z novimi druzyami. Po-novomu cikavo. Ale zh... I tut Dmitro Ivanovich ne zmig strimati obrazi, yaka prosmoktalasya z sercya. Vin zupinivsya na berezi zatoki bilya temno¿, yako¿s' pritihlo¿ vodi, podivivsya na misto, shcho zasvichuvalosya vognyami na gori, j zithnuv. Nepodalik od n'ogo lezhala truba, vona jshla vglib, pid vodu, j, mabut', kudis' dali, na toj bereg, vin siv na nij, zovsim zabuvshi vro te, shcho mozhe popsuvati svitlij kostyum. "Tak, tam u Mihajla druzi,- zv'yazav u odne dumku. Ale zh hiba vin ne mozhe zdogadatisya, yak ves' cej chas bulo tyazhko meni? Hiba ne rozumiº, shcho druzhba - ce ne til'ki veseli rozpovidi pro kolishni pohoden'ki do divchat, a j dopomoga tomu, komu zaraz zle. CHi vin dumaº, shcho Marchenko takij duzhij, shcho nichogo ne potrebuº? Pevno, ne dumaº". Vidchuv, yak jogo vse duzhche j nevblagannishe pochinaº zapovnyuvati zlist'. Pochuvavsya nibi obikradenim. A vsi shche j teper zazdryat' ¿hnij druzhbi. I vin, zrozumilo, ne zmozhe nikogo perekonati v suprotivnomu. Abi ne buti smishnim, ne vikazati svoº¿ slabkosti. Dmitro Ivanovich podumav, shcho otakij kinec' ¿hnih stosunkiv ne vipadkovij, ¿hnya druzhba pererosla sebe. Same tak-"zistarilasya j pererosla. Na sviti zistaryuºt'sya vse: planeti, richki, lyudi... stosunki mizh nimi. "Dosit',-vraz zupiniv sebe Dmitro Ivanovich.-Vistachit' i c'ogo. Ne treba". Vin povil'no pidvivsya, perestupiv cherez trubu j pishov beregom zatoki. Nogi jomu gliboko gruzli, vin ponabirav povni chereviki pisku, ale jomu ne hotilosya odhoditi od vodi. ¿¿ vazhka glibina, chorna, neporushna gladin' narodzhuvali v jogo golovi dumki pro shchos' trivke, vichne, bezkonechne. Vin uzhe bil'she ne karavsya, ne perebirav svo¿h krivdnih i rozpachlivih dumok, vin sluhav sebe, te nove, shcho ostannim chasom beznastanno narodzhuvalosya v n'omu, chomu vin viriv i radiv. Dmitro Ivanovich znav, shcho jogo zligodni na roboti til'ki pochinayut'sya. Navit' zastupnictvo CHirkova, navit' dobre stavlennya Korec'kogo ne mogli jogo poryatuvati. Ta k shcho CHirkov chi Korec'kij, ta j bud'-hto na ¿hn'omu misci, hiba mogli voni pidkazati jomu, de shukati kinchik nitki, yaka obirvalasya i yako¿ sami ne bachili, hiba mogli zabrati od n'ogo dosadu, muki sovisti, rozviyati prignichennya, yake panuvalo v laboratori¿, nedoviru, shcho svitilasya v ochah koleg? Adzhe ce zovsim ne te, shcho v kravec'kij majsterni: ne vihodyat' shapki, shitimemo rukavici, chi navit' u susidiv po laboratori¿, de oprominyuyut' svitlom zerno: ne vdalosya na grechci, sprobuºmo zastosuvati koncentrovane svitlo do prosa. A shche zh º Odinec', kotrij koncentruº zhadobu pomsti; nini period vidpustok, chas zatishshya, roznizhenosti, mirolyubnosti, a os' nastane osin', prispiº chas zvitiv, narad, zboriv, zatverdzhennya planiv... Najvirogidnishe, temu, yaku vin vede, zakriyut' zovsim. Mozhlivo, zaberut' u n'ogo j laboratoriyu. Todi vin ne zmozhe prodovzhiti robotu samotuzhki. Prote, sobi na podiv, vin chekav us'ogo togo spokijno. Til'ki nepriºmno bulo dumati pro ves' otoj krutizh: pisannya poyasnyuval'nih zapisok, rozmovi v prezidi¿, superechki z Odincem. I, zvichajno zh, dumka pro nevdachu, pochuttya chogos' vtrachenogo, zagublenogo, pochuttya temnih sutochok buli z nim nevidstupne. CHasom jomu prosto fizichno hotilosya svitla, promenya svitla, yakij bi pidkazav, kudi jti, de shukati zagublene. Promenya svitla... shchob shukati svitlo. Paradoks? Tak - paradoks. Te zh, shcho vin robiv zaraz, malo stosuvalosya doslidzhuvano¿ nim problemi. Vin i dali skrupul'ozno pereglyadav temi molodshih naukovciv i aspirantiv, prochishchav ¿h, nemov zaharashchenij molodij lis: prokladav dorogi, prorubuvav prosiki, yaki mogli b vivesti na lisosplavni shlyahi. Vin namagavsya pidtrimati v nih viru u veliku nauku, u velikij rizik, viru v samih sebe, u n'ogo, u svo¿h druziv. To bulo neprosto. To bil'she, shcho pislya togo, yak stalo vidomo pro anonimku, pislya togo, yak pishov z laboratori¿ Vadim Babenko, j spravdi napruzhilisya, uskladnilisya stosunki mizh spivrobitnikami. A tut shche, yak na grih, padali inshi nepriºmnosti, zhittya movbi navmisne des' vikolupuvalo j pidsovuvalo ¿h. Ta tak vono j musit' buti: koli porushilosya veduche koleso, porushat'sya j inshi, vedeni. Te, shcho za zvichajnih obstavin mogli b i ne pomititi, shcho moglo b peregoriti des' zboku, poza laboratoriºyu, teper opinyalosya pid pil'noyu uvagoyu. Tak, zokrema, stalosya z "spravoyu" YUliya Vovka. Dmitro Ivanovich nazivav ce "spravoyu" ironichno (tak jomu dopovila Svitlana Kuz'mivna), bo hiba mozhna vphati zhivu lyuds'ku dushu v otaku "spravu". Dushu shchiro¿ i na¿vno¿ lyudini, yaka raptom... zakohalasya. YUlij zakohavsya! Ale ne prosto zakohavsya, a zakohavsya v zamizh'nyu zhinku, kotra pracyuvala u ¿hnij zhe laboratori¿. I os' teper pered Dmitrom Ivnovichem sidiv atletichno¿ budovi cholov'yaga, i gryukav po stolu kulakom, i pogrozhuvav ubiti togo "shakala" (tak u zlobi pereinakshiv YUliºve prizvishche), porozkidati j potroshchiti "plyashechki-kolbochki" j znajti upravu na zaviduyuchogo, kotrij rozviv u svo¿j laboratori¿ takij "fioletovij koshmar". Dmitro Ivanovich rozgubivsya. I ne cherez te, shcho boyavsya c'ogo cholov'yagi, jogo pogroz, a cherez te, shcho take jomu stalosya vpershe, i vin prosto ne znav, chi maº pravo vtruchatisya v chuzhe zhittya. YUridichne pravo. Ta j moral'ne tezh. Jomu hotilosya yakos' zagladiti cyu "spravu", ale til'ki-no zadumuvavsya nad neyu, rozumiv, yak ce bezgluzdo. Prote poobicyav "poterpilomu" use z'yasuvati, j pislya togo, yak toj pishov, zaprosiv do kabinetu YUliya. YUlij uvijshov, siv na kraºchok stil'cya, poklav na kraºchok stolu obidvi ruki z dovgimi tonkimi pal'cyami, divivsya na Dmitra Ivanovicha pryamim, vidvertim poglyadom. Ochevidno, vin trohi hvilyuvavsya - v n'ogo porozhevili shchoki i navit' pochervonili kinchiki velikih vidstovburchenih vuh, tonki gubi buli tverdo stuleni, - ale v ochah stoyali perekonanist' i spokij, yaki, yak zdalosya Dmitrovi Ivanovichu, mezhuvali z bezturbotnistyu. Pid tim poglyadom Dmitro Ivanovich pochervoniv sam, - adzhe mav rozmovlyati pro rechi intimni, yakih uves' vik soromivsya, z lyudinoyu, majzhe vdvichi molodshoyu od n'ogo za vikom, majzhe sinom. Do togo zh jomu zaraz bulo zhal' YUliya (vzhe piznishe vin zrozumiv, yakoyu miroyu pomilivsya), vin spivchuvav jomu, hotiv poryatuvati od bidi. Vin taki lyubiv c'ogo hlopcya. Lyubiv bil'she, nizh bud'-kogo v laboratori¿. Koli b jogo zapitali, chomu same jomu, oc'omu kaplovuhomu, rozkidanomu, neorganizovanomu hlopcevi, kotrij, mabut', najchastishe jogo pidvodiv, viddaº najbil'shu chastku sercya, vin, ochevidyachki, ne vidpoviv bi. Mozhe, cherez te j viokremlyuvav jogo z usih, shcho vsi lyudi zvichajni, voni znayut', shcho roblyat', obdumuyut', rozrahovuyut' shchos' napered, mayut' yakus' metu i yakis' plani. YUlij Vovk nichogo togo ne znav i nichogo ne mav. Bil'shist' z togo, shcho vin robiv, robiv ni dlya chogo. Nim ruhav ne rozum, ne rozrahunok, a shchos' inshe. Same