cherez te vin utikav z roboti i jshov u likarnyu providati tovarisha students'kih lit. Same cherez te zalishav svoyu robotu i dopomagav provesti doslid tomu zh Vadimu Babenku, kotrij uzhe davno zahistiv disertaciyu, a v YUliya lezhali gori neoprac'ovanogo materialu. Spochatku do vs'ogo togo v laboratori¿ stavilisya z pidozroyu. Navit' Dmitro Ivanovich kolis' dumav, shcho vse te robit'sya dlya sebe, prinajmni dlya otogo: "YA dobrij, ya spravedlivij". I til'ki piznishe vin zrozumiv, shcho YUlij ne dumaº pro te, navit' ne zdogaduºt'sya, shcho tak mozhna dumati. Iaki lyudi, yak uzhe vpevnivsya Marchenko, buvayut' duzhe shchaslivi. YUlij zhe ne mav i togo. A zminitisya ne mig - zminiti sebe - ce zmusiti zhiti za chuzhimi pripisami, za pozichenimi v kogos' zakonami. I pam'yatati pro ce povsyakchas, tobto vzhe ne buti soboyu. Dmitro Ivanovich peredbachav usyu skladnist' rozmovi z YUliºm, gotuyuchis' do ne¿, dobrih pivgodini kuvav stal' dlya svogo golosu, ta koli zagovoriv, vidchuv u n'omu majzhe zhalislivi notki. - YUliyu,-skazav vin,-tut do mene prihodiv cholovik Viri 1 res'. Vin skarzhivsya i pogrozhuvav... Nu, rich ne v tomu. Vi rozumiºte, yak ce... v odnij laboratori¿... Vira - zhinka zamizhnya... Marchenko pomitiv, yak zblid YUlij, vin zapaliv sigaretu, zbiv u popil'nichku popil, hoch jogo nagorilo zovsim malo, j moviv, divlyachis' kudis' ubik, povz YUliºvu golovu: - YA vzhe ne kazhu pro yakis' moral'ni normi. Ale, priznayusya, nikoli ne chekav takogo same od vas. Podumajte... vashe zhittya, vashe majbutnº... YA nikomu ne dozvolyu vtruchatisya v moº zhittya. I v moº majbutnº! - skazav YUlij i pidvivsya. U jogo slovah spravdi podzvonyuvav metal, toj metal, yakogo ne vikuvav dlya sebe Marchenko. I ce strashenno zdivuvalo jogo. I trohi rozserdilo. - Vi dumaºte, meni priºmno vtruchatisya? - letiv jogo golos do kriku. - I shcho zh nakazhete robiti?.. - Nichogo. Nichogo - povtoriv YUlij i chomus' prituliv ruki do grudej. - YA lyublyu ¿¿. Lyublyu! Vi rozumiºte? I vona - vin shche duzhche pochervoniv - Tezh lyubit' mene. Dmitro Ivanovich pobachiv, yak u YUliºvih ochah zagorilosya yasne golube svitlo, yak vin uves' spalahnuv, zasharivsya, movbi zasvitivsya zseredini. - Ce vzhe davno... YA borovsya z soboyu, - skazav vin, pritishivshi golos, i Marchenko zrozumiv, shcho YUlij dilit'sya z nim najpotaºmnishim - i nichogo ne mig z soboyu zrobiti. - YA vas rozumiyu,-tiho skazav Dmitro Ivanovich. Vin uzhe ne pomichav, shcho na sigareti nagorilo na pivpal'cya popelu j shcho vin os'-os' vpade razom z zharom na shtani.Til'ki... YUlij zblid i nahilivsya vpered: - Vas nepokoyat' rozmovi v laboratori¿? I vse inshe, pov'yazane z nimi? Dmitro Ivanovich kivnuv golovoyu, hoch jomu j bulo nepriºmno, shcho YUlij vidgadav jogo dumku. - Vam treba moya zayava? - pidvivsya YUlij. Ale v jogo slovah ne bulo vikliku. Navpaki, v nih ulovlyuvalisya radist' i vnutrishnya svoboda. - YA ¿¿ zaraz napishu. - Nu, dlya chogo zh tak,- znitivsya Marchenko. YUlij stupiv do dverej, vidtak vernuvsya j skazav proniklivo, rozvazhlivo, azh bulo ne shozhe, shcho ce kazhe vin: - Mabut', ya sam ne napishu. Bo vi podumaºte, shcho ya tikayu cherez ote... cherez nevdachu... CHi htos' tam podumaº. Vi skazhit', yak bude krashche dlya vas. Zachekajte trohi, i yak vono skladatimet'sya - skazhit'. - Meni, YUliyu, ne treba tvoº¿ zhertvi, - vzhe j spravdi v sercem skazav Dmitro Ivanovich. - Meni treba tvoº shchastya. YA... ya radij za tebe. I za Viru. Peredaj ¿j. I rozumiyu vas. I jdi zvidsi get', a to ya... zaplachu. - Spasibi, - tiho skazav YUlij i vijshov z kabinetu. A Dmitro Ivanovich shche dovgo sidiv, pidpershi golovu rukoyu i divlyachis' u vikno. Jogo osheleshila YUliºva povedinka. Vin prigaduvav use skazane nim, prigaduvav viraz oblichchya, z yakim toj vidpoviv jomu, i vse duzhche j duzhche divuvavsya sili, smilivosti, tverdosti, yaki krilisya v c'omu infantil'nomu, zavzhdi rozgublenomu, zavzhdi pokirnomu hlopcevi. Vin ne mig vidgadati, chi voni v n'omu zhili odviku, chi nimi jogo povnilo te nove pochuttya, shcho zavolodilo jogo sercem. Vin prigadav vlasni, dvichi povtoreni slova: "YA vas rozumiyu". Ni, vin ni did'ka ne rozumiv. Jomu bulo nezbagnenne, yak mozhe hlopec', kotrij maº os'-os' zahistiti disertaciyu, kotromu v pershomu kvartali nastupnogo roku obicyali dati kvartiru, kotrij maº robotu po sercyu, pokinuti vse j piti v svit, zigritij til'ki otim teplom. YAke zh mogutnº, mabut', te teplo¿ I daºt'sya, libon', vono ne vsim, a til'ki lyudyam cil'nim, shchirim, zdatnim bezkorislivo pozhertvuvati soboyu dlya inshih. V tu mit' Dmitro Ivanovich podumav, shcho ti jogo rozmirkovuvannya nepevni. Kohayut' i korislivci, j negidniki, i navit' banditi. Po-svoºmu, ale kohayut'. Prosto jde vono nevid' od chogo, yak son, yak sonyachne prominnya, yak spiv solovejka. Vono - zhittya. I tomu jomu treba doviryati najbil'she. Dmitro Ivanovich vidchuv, shcho vin zazdrit' YUliyu. Bazhaº jomu shchastya, dobra i zazdrit'. I vin znovu viriv u ocej shirokij, obsipanij sonyachnim prominnyam svit, yakij umiº narodzhuvati taki diva. "To sonce ruhaº nimi,- podumav rozchuleno.- YUliºm. Viroyu, ¿hn'oyu lyubov'yu". ROZDIL DVANADCYATIJ U velikij kimnati z tr'oma viknami, u yakij pracyuvalo chetvero molodshih i dvoº starshih naukovih spivrobitnikiv, Nelya zalishilasya udvoh iz Zoºyu - reshta buli u vidpustci. CHerez chotiri dni u vidpustku jshla i Zoya, a shche cherez tri mala piti j Nelya: doslidi, yaki voni provodyat', kompleksni, odnomu chi dvom tut robiti nichogo. Voni j ne robili: chitali knizhki, pravili tereveni abo zh tihcem po cherzi vtikali z institutu j shtovhalisya po promtovarnih kramnicyah. Voni rozmovlyali j zaraz, zruchno obsivshis' u kutku kimnati pid velicheznim oranzhevo-chervonim kushchem begoni¿, shcho rosla u obgornutomu kol'orovim paperom yashchiku. Zoya poklala na drugij stilec' nogi, pereshivala gudziki na bluzi, Nelya shililasya pidboriddyam na postavlenij na pidvikonnya kulak, divilasya v sad. Zoya dopituvalas' u ne¿ pro Boroznu. Vin dvichi prihodiv s'ogodni do Neli, voni shepotilisya pro shchos' u kutku, potim kudis' hodili, i Nelya potomu vernulasya chi to zlyakana, chi strivozhena. A shche zh kil'ka dniv tomu vona kazala Zo¿, shcho v ne¿ z Boroznoyu nichogo nemaº, shcho vona j sluhati pro n'ogo ne hoche. Zoya v te ne virila, ta j hto b poviriv, adzhe Boroznu bachili bilya Nelinogo domu, j chogo todi vin, koli voni hodili po morozivo, tak rishuche vidtrutiv ¿¿ vid Neli, j chogo voni shepotilisya s'ogodni. Pevno, vin dobivavsya Nelino¿ priyazni, a Nelya... Pro Nelyu vona ne mogla skazati nichogo pevnogo. Prote vona prihovano j gostro zazdrila ¿j. Darma shcho Ribchenko vzhe nevdalo pobuvala zamuzhem, darma shcho j z Boroznoyu v nih ne ladnaºt'sya (ta j yak moglo ladnatisya, koli vin viyavivsya otakim pidstupnim i nechesnim). A vse odno vin cholovik... sil'nij i zvablivij, i v nih z Neleyu vzhe shchos' bulo. U ne¿ zh, hoch ¿j nedavnechko spovnilosya dvadcyat' sim rokiv, nikoli ne bulo nichogo, ¿¿ navit' ne proviv zhoden hlopec' (zrozumilo, vona ne rahuvala shkil'nih i students'kih tovarishiv, kotri provodzhali z chemnosti), hlopci ne kazali ¿j dvoznachnih zhartiv i ne namagalisya pritrimati v temnih koridorah. Til'ki raz do ne¿ prichepivsya na vulici molodij kavkazec', krasivij, smaglyavij, ale vin buv p'yanij, i vona vtekla od n'ogo, hoch v tu mit' shchos' u nij radisno j bolyuche tremtilo j navit' zupinyalo od vtechi. Ale j take stalosya til'ki raz. SHiroki, po-cholovichomu zrosli na perenissi brovi, veliki vitrishkuvati ochi - choloviki vidvodili poglyadi, ledve macnuvshi po nij ochima. Koli b shche vona mala garnu figuru. A to zh plechi huden'ki, tali¿ majzhe nemaº... Prote vona shchodali chastishe marila duzhoyu cholovichoyu rukoyu Na svoºmu stani, j bachivsya ¿j zhaskij poglyad, i chulisya garyachi j nizhni slova. I, mabut', same cherez te, zalishivshis' naodinci z Neleyu, na ¿¿ poglyad vel'mi dosvidchenoyu v kohanni, vona shchorazu zvodila rozmovu na nepevni stezhki. - I Borozna ne buv u tebe doma? I ti ne prihodila do n'ogo na kvartiru? - dopituvalasya vona j chervonila pri tomu. - Znaºsh, roblyat' trohi inakshe, - chomus' rozserdivshis', gostro vidpovila Nelya. - Tih, kogo hochut' priv'yazati do sebe, na kogo pokladayut' serjozni nadi¿, na kvartiru ne vodyat'. Vodyat' inshih. A z timi vdayut' cnotlivist'. Vona vidchula, shcho vidkazala ne til'ki Zo¿, a j shche komus', i spalahnula. Vona zrozumila, shcho misleno sperechaºt'sya z Boroznoyu, vidpovidaº na jogo dokori, na jogo zvinuvachennya. Vona sama ne znala, chomu ves' cej chas sperechaºt'sya z nim, chomu i v chomu vipravdovuºt'sya. Adzhe vse, shcho bulo mizh nimi, davno pohovano. I s'ogodni vona shepotilasya z Boroznoyu zovsim ne pro te. Tizhden' tomu Borozna nagnav ¿¿ po dorozi do tramvaya. Vona pam'yataº, yak zlyakalasya todi, oglyanuvshis' na tverdi cholovichi kroki, yak shchos' movbi rvonulosya v nij, yak ¿j v odnu mit' prigadalasya ¿hnya persha zustrich, koli vin tak samo nazdognav ¿¿ pislya sabantuya, ¿j stalo chogos' shkoda, vona vidchula, shcho ci kroki j dosi mayut' nad neyu silu, i tverdo skazala sobi, shcho voni ne povinni mati nad neyu sili. Mabut', vin pomitiv lyaklivu pereminu na ¿¿ oblichchi i tomu skazav nasmishlivo: - Nelyu, ne lyakajtesya. YA bil'she ne budu vam nabridati soboyu. Mozhe, ya j spravdi vinuvatij... Nu, odne slovo, ya ne za tim prijshov. YA hochu poprositi vas, shchob vi z laborantkami prigotuvali dlya mene suspenziyu. YA sam uzhe ne vstignu ta j ne zumiyu, yak treba. A gorohu tam naroslo... Vona zdivovano j pil'no podivilasya na n'ogo, vin ne opustiv ochej, hoch i zblid na vidu. - V mene º odna dumka... Vi meni povirte, shcho nichogo poganogo vzhe ne bude. Slovo chesti... - vin vazhko peredihnuv, vikazavshi tim i svoº hvilyuvannya, - v yaku, tobto moyu chest', vi, zvichajno, ne virite. Ale zh, buvaº, viryat' navit' zlochincyam.Borozna posmihnuvsya girko, til'ki ochima. - Vvazhajte, shcho ce same takij vipadok. Zlochinec' rozkayavsya... Probachte, ya ne te kazhu. Ale v im'ya togo... krashchogo, shcho bulo mizh nami, vi zrobit'. A zashkoditi ya vzhe j spravdi ne zmozhu, koli b navit' hotiv, chi... z durosti. YA zalishayu institut... Vi¿zhdzhayu zvidsi zovsim. Vona todi vraz vidchula, yak krov vidlila vid sercya, vona boyalasya, shcho vidast' svoº hvilyuvannya j novij, vzhe zovsim inshij strah, nahilila golovu j tiho skazala: - Dobre, ya zroblyu. I ot s'ogodni vona peredala Borozni suspenziyu. I teper ne znala, shcho ¿j robiti, ¿j bulo nadzvichajno trivozhno, tak trivozhno, shcho hotilosya kudis' utekti, des' zabutisya chi poprositi chijogos' zahistu. Abo bodaj poradi. Vona vchinila durnicyu j musit' chekati, chim use skinchit'sya. Otak samo, podumala, mimovil'nij zlochinec' chekaº kari za vchinene zlo. ¿¿ opanuvav majzhe mistichnij strah, pozasvidome peredchuttya yako¿s' veliko¿ bidi. Vona shche ne znala, z yakogo boku postane bida, ale vchuvala ¿¿, yak vchuvaº mislivec' prisutnist' hizhogo zvira, hoch i ne bachit' jogo. SHCHopravda, ce peredchuttya bulo ne til'ki mistichne, vono pochinalosya z togo, shcho Borozna ne pishov u laboratoriyu radioaktivnih izotopiv, de mav bi vikonati vsyu podal'shu robotu. Vin zalishavsya u svo¿j kimnati, des' pislya obidu vona ne vitrimala j zaglyanula do n'ogo, vin sidiv za stolom i shchos' pisav. Den' zbigav, i Borozna z suspenziºyu nichogo ne robiv. Vona pochala zdogaduvatis', shcho vin ne robiv zayavki v izotopnu laboratoriyu i ne mav pasporta, i vse ce spovnyuvalo ¿¿ trivogoyu. "Todi dlya chogo jomu suspenziya?"-zapituvala vona sebe. Vona zgaduvala ce, a roztrivozhena vlasnimi slovami j dumkami Zoya namagalasya vipitati, chi buv u ne¿ na kvartiri Borozna. I tomu vona vidkazala tak gostro. I Zoya rozserdilasya j pishla do svogo stolu. Nevdovzi vona pishla zovsim. Nelya provela p vniz, do stolu vahtera - po dorozi poprosila probachennya za grubist' - poslalasya na boli golovi, podivilasya na shchit: klyucha od tridcyat' vos'mo¿ kimnati, kimnati, v yakij pracyuvav Borozna, shche ne bulo. Vona pishla koridorom i spustilasya v pidval. Laboratoriya radioaktivnih izotopiv bula majzhe porozhnya: til'ki v ostannij kimnati poravsya bilya shtativu z probirkami Kostya Vechorenko, ta j vin, ochevidno, zbiravsya dodomu- navit' ne dodomu, a na pobachennya chi yakus' vechirku: buv u novomu kostyumi i v galstuci. U koridori gudiv zmishuvach, kvadratne sito bigalo po kolu, ale vono inodi bigaº j todi, koli tut nikogo nemaº. Dveri do kimnati, u yakij pracyuvali z yadernimi fotoemul'siyami, radioaktivnimi poroshkami i ridinami, buli zachineni. Na nih na tovstij shvorci visiv list kartonu z nezgrabno namal'ovanim cherepom i perehreshchenimi vnizu kistkami. Dotepniki kazali, shcho to Mikola YAstrubec', kotrij vidaº vsim otim i spravdi smertonosnim nachinnyam, vivishuº cherep, a sam spokijnisin'ko lyagaº spati. Dolayuchi hvilyuvannya, Nelya legen'ko shtovhnula vazhki metalevi dveri. Voni zaskripili j do polovini prochinilisya. U kimnati spravdi nikogo ne bulo. Vona zachinila dveri j pishla nagoru. Vzhe mozhna bulo jti dodomu, ale vona zalishilasya v kimnati. Trivoga j dali ne odpuskala ¿¿. Nelya polila kviti, pribrala v sebe na stoli j sila z knizhkoyu do vikna. To buv "Solyaris" Stanislava Lema. Vona neshchodavno podivilasya kinofil'm, i ¿j zahotilosya prochitati knizhku. Prote, mabut', to bulo chitannya ne na s'ogodni. Vona pochuvala, shcho motoroshni taºmnichi sili, yaki tisnuli na gero¿v knigi, tisnuli j na ne¿, shcho dovkruzh ne¿ i v nij samij tezh hodilo shchos' taºmniche, zasterezhlive i shcho ¿¿' hvilyuvannya j strah od chitannya "Solyarisa" til'ki pobil'shuyut'sya. Vona odklala "Solyaris" i projshlasya po kimnati dovkruzh velikogo laboratornogo stolu, shcho stoyav poseredini. Popid stinami stoyalo shist' zvichajnih, odnotumbovih i dvotumbovih stoliv. Ribchenko zvikla bachiti za nimi svo¿h koleg, chuti robochij gomin i shurhit, i tisha j porozhnecha, yaki panuvali tut s'ogodni, zmusili ¿¿ serce stisnutis'. Mabut', utikayuchi od nih, vona pidijshla do vikna. Ale j park, i sad o cij pori roku j dnya tezh buli porozhni, yakis' movchazni j nastorozheni. U sadu vzhe chervonili na gorishnih gilkah yabluka (na nizhnih poobnosila ditvora), i led' pochervonilo listya na amerikans'kih klenah, i rozheva zazhura vpala Neli na dushu. Vona prigadala, yak veselo kruzhlyala z divchatami pomizh derev torik, yak zachipali hlopciv i hlopci zachipali ¿h, i ¿j stalo sumno. A potim pered ochi splivla postat' Borozni, vin stoyav otam, bilya basejnu, j divivsya na ¿¿ vikno, i strah znovu holodno ten'knuv u ¿¿ serce. Tak ten'kaº molodij l'odok, koli na n'ogo vpershe stupayut' nogoyu. Vona znovu vijshla z kimnati i spustilasya v pidval. Ta ledve zijshla zi shodiv, pobachila, ico dveri v laboratoriyu izotopiv zamknuti, ¿h perehreshchuvala shiroka zalizna shtaba, zamknuta na velikij visyachij zamok. Otzhe, tam ne bulo nikogo. Vona pidnyalasya na pershij poverh i znovu projshla mimo vahtera. Klyucha ot tridcyat' vos'mo¿ kimnati ne bulo. Pidnimayuchis' central'nimi shodami na tretij poverh, vona raptom podumala, chogo oce maº perezhivati j hvilyuvatisya. Vona prigotuvala suspenziyu, a teper bo¿t'sya zapitati, shcho z neyu dumaº robiti Borozna. I odrazu zh zrozumila: boit'sya ne zapitati, a shcho vin u kimnati sam, i ¿j dovedet'sya divitisya jomu v ochi j rozmovlyati z nim u cij osoblivij tishi, v yakij voni zhodnogo razu ne rozmovlyali z dnya rozrivu, shcho stavsya mizh nimi. Vona boyalasya same tiº¿ tishi, u yakij treba doviryatisya chomus' odnomu - sercyu abo dumci, ocham abo dumci, i ne hotila jti v ne¿. Ale j nositi v grudyah trivogu tezh stalo nesila. Nelya rishuche pidijshla do tridcyat' vos'mo¿ kimnati j natisnula na ruchku dverej. Voni buli zamkneni. Vona postukala, prisluhalasya j postukala shche raz. Nihto ne obizvavsya na ¿¿ stukit. Vidchuvayuchi, yak gulko kalataº v grudyah serce, Nelya vernulasya do svoº¿ kimnati. I ledve perestupila porig, ledve ¿¿ poglyad upav na vityazhnu shafu v kutku, yak u ¿¿ golovi nemov odkrivsya dosi zatemnenij kutik. Vona prigadala, shcho z drugogo boku v pidvali bilya kotel'no¿ º shche dvi kimnati. I v nih vityazhni shafi. U tih kimnatah uzhe ne pracyuvali, ale shafi zalishilis'. Nelya shvidko projshla koridor i spustilasya v pidval. Z c'ogo boku vin buv zovsim inshij - polupleni stini, obderti perila, pisok, vugil'nij poroh; v kutochku gorila od-na-ºdina lampochka, slaben'ka, vat na sorok, vona led' rozsivala morok, shcho sotavsya pid vazhkim chornim sklepinnyam. Ale dveri livoruch buli yaskravo osvitleni. Tochnishe, svitilisya shchilini v nih. Voni odchinyalisya doseredini, Nelya torknulasya ¿h plechem, za nimi shchos' zatorohtilo, vona natisnula duzhche j posunula dveri razom iz stil'cem, shcho nim buli pidperti. SHCHe ne odchinivshi dveri do kincya, pobachila vse. Zalitu yaskravim svitlom malen'ku pidval'nu kimnatku z polamanim stolom u kutku, malen'kim vikoncem navproti dverej i staroyu vityazhnoyu shafoyu z pobitimi steklami. Bilya shafi, spinoyu do dverej, stoyav Borozna. Bilya jogo nig valyalisya dva chorni rozplombovani kontejneriki, ti kontejneriki, u yakih transportuyut' radioaktivni izotopi, v shafu bulo postavlene zahisne sklo. Borozna buv u dovgih, vishche liktiv, gumovih rukavicyah i masci-respiratori. Zachuvshi skrip dverej i gurkit stil'cya, Borozna povernuv golovu. Nelya pobachila til'ki jogo ochi - vsyu nizhnyu chastinu oblichchya zakrivav kruglij m'yakij disk respiratora - shiroko rozkriti, chorni, naliti naprugoyu i yakims' vazhkim vognem. Vona vidchula, yak shchos' zakrichalo v nij, pidnesla do ust ruku, shchob ne vipustiti toj krik, i vraz pobachila, shcho ochi v Borozni shche poshirshali j shcho v nih spalahnuv gniv. - Vijdit'! - zakrichav Borozna, i jogo krik, pritlumlenij respiratorom, buv gluhij i neznajomij i vid togo shche strashnishij.- Negajno vijdit'! - shche raz kriknuv vin. Nelya stoyala, mov skam'yanila. V tu mit' vin potyagnuvsya rukoyu do maski j vona zrozumila, shcho vin ¿¿ zaraz zirve, rvonulasya z kimnati. Vona bigla po shodah ugoru, spotikalasya, padala, ¿¿ strushuvali ridannya, vona pritiskuvala ruki do grudej, nemov namagayuchis' utrimati v grudyah serce. Vbigshi do kimnati, zachinivshi za soboyu dveri, vpala na stil i tyazhko zaridala. Vona plakala z strahu, z rozpuki, z zhalyu ta vidchayu. Z zhalyu do sebe, do navizhenogo Borozni, do Dmitra Ivanovicha, vsih, na kogo vpala cya proklyata brila. Zona plakala j od togo, shcho ne znala, shcho ¿j robiti. Kudis' bigti, komus' zayaviti, ale komu? Ta j znovu zh - boyalasya zrobiti shche girshe. Adzhe sam Borozna ne zahotiv kazati nikomu. "Nu chomu, chomu vin nikomu ne skazav, chomu ne zrobiv yak godit'sya?-dumala vona, zakipayuchi zlistyu na Boroznu.-Ne zrobiv zayavki, ne peredav suspenziyu v laboratoriyu izotopiv". Ta ledve prigas gniv, vona zrozumila chomu. Bo todi b usi skazali, shcho vin taki zapovzyavsya dobiti Dmitra Ivanovicha. SHCHo vin sam eksperimental'ne virishiv pidtverditi hibnist' shukan', yaki vela laboratoriya. I cim bi pidtverdiv, shcho ce jogo tverda liniya, shcho vin bazhav Marchenku provalu davno, shcho j skazav Neli Ribchenko ne vipadkovo, a z togo b vijshlo, shcho j anonimku napisav tezh vin. Vse ce tak. Ale nashcho todi vin robit' oce, koli zbiraºt'sya vi¿zhdzhati? Nashcho rizikuº svo¿m zhittyam? Zvichajno, vsi, shcho rizikuyut' na c'omu poli, spodivayut'sya buti spritnishimi za rozgnivani atomi, spodivayut'sya, shcho vse yakos' minet'sya. A yakshcho ne minet'sya? Pevno zh. Borozna pracyuº ne z vodnem, u yakogo probig v odin mikron, i, mozhe navit' ne z fosforom. Ti rozgnivani, rozdratovani atomi, popavshi v lyudinu, mozhut' zata¿tisya na roki. ¿ raptom vibuhnuti, spryamuvati udar na mozok, na krov... Zvichajno, Borozna ne robit' zlochinu. Vin rizikuº til'ki soboyu. I tut Nelya perestavala misliti yak naukovec'. U nij shchos' zrivalosya, j vona znovu pochinala garyache proklinati Boroznu j shche garyachishe blagati v doli, abi vona bula laskavoyu j miloserdnoyu, miloserdnishoyu za ne¿ samu, Nelyu Ribchenko, abi taki vse obijshlosya shchaslivo. Koli vona cherez godinu spustilasya vniz. Borozni tam uzhe ne bulo. U kimnati pahlo dezaktivatorom, u rakovini chornili zalishki popelu - vidno, Borozna spalyuvav reshtki na vogni ("A nosiv use i promivav rukami, tut nemaº navit' regulyuvannya zlivu pedalyami!"), na polamanomu stoli lezhalo zahisne sklo z pleksiglasu. Mabut', vin jogo zalishiv do zavtra. Nelya vazhko zithnula, vimknula svitlo j pishla z kimnati. Korotko stuknuvshi kistochkami pal'civ u dveri. Borozna zajshov do kabinetu Marchenka. U Dmitra Ivanovicha, koli vin pobachiv Boroznu, stripnuli v ochah bilen'ki vogniki j navit' smiknulasya pid nizhn'oyu povikoyu livogo oka zhilochka, ale vin vraz priborkav hvilyuvannya j vidkrito podivivsya tomu v ochi. Ce ne bulo maskuvannyam, ne bula dvoºdushnist', vin davno dav sobi slovo ne pomshchatisya Borozni, trimatisya z nim rivno, ne pohmuro j ne uleslivo. Zvichajno, ce bulo nelegko, vin ne raz pomichav, shcho vdaºt'sya u fal'sh, i osmikuvav sebe. Vkazavshi rukoyu Borozni na stilec', podivivsya na n'ogo zapital'no, po-dilovomu, bez pomitnogo hvilyuvannya. Borozna poklav na stil pered Marchenkom dvi malen'ki akuratni teki, zhovtu j zelenu, zelena bula tovshcha i lezhala zverhu, zhovta pid neyu. Marchenko zdivuvavsya takij, ne pomichenij ranishe za Boroznoyu akuratnosti, ale ne skazav nichogo. Mit' povagavshis'. Borozna pominyav techki miscyami, rozkriv zhovtu j distav z ne¿ dva papirci. - Pidpishit', bud' laska,- pidsunuv ¿h blizhche do Marchenka.-Ce obhidnij list, a ce atestacijne posvidchennya. - Vi taki nadumali jti,- ne rozkrivayuchi ruchki, ska-vav Dmitro Ivanovich. - Ne nadumav, a jdu. SHCHe vikoristayu vidpustku, pokachayusya na pisochku - tam takogo pisochku nemaº, i... Odne slovo, use. - A mozhe, taki ne jdit'? - ne zovsim pevno moviv Dmitro Ivanovich. - Pro ce vzhe nema chogo kazati. YA vzhe nadislav dokumenti, vchora govoriv po telefonu. Os'-os' mav prijti zaproshennya. Dmitro Ivanovich movchki popidpisuvav obidva papirci i, shchob zaterti niyakovist', pospishlivo pokazav na drugu techku: - A shcho ce take? Vin posunuv ¿¿ do sebe j azh todi pomitiv, shcho to ne techka, a korobochka. Borozna hvilinu pomovchav i skazav: - Koni, micheni tavrami.- I v tu zh mit' vlasni slova zdalisya jomu fal'shivimi, vin podumav, shcho na krutih grebenyah jogo taki dobryache zanosit'. Vin ne lyubiv pozi, nikoli misleno ne posyagav na daleki zajmishcha, ne vibigav na vershechki gorbiv, na yakih bi inshi mogli jogo bachiti, ne dumav abstraktno pro blago dlya lyudej. Vin zvik jogo robiti. Nehaj nevelike, yak ote jogo oprominennya svitlovim puchkom nasinnya buryakiv, shcho vzhe c'ogo roku dali dobryachij urozhaj u kolgospi imeni SHCHorsa, ale konkretne, i ne vikazuvati jogo yak blago j ne chekati opleskiv. A oce nespodivano zaaploduvav sobi sam. Vin rozserdivsya na sebe, zasoromivsya j pohaplivo rozkriv korobochku. Na dni ¿¿ lezhalo z pivdesyatka skelec'. Zvichajnih predmetnih skelec', vzhe proyavlenih, bilih, na kozhnomu z nih chervonila led' pomitna plyamochka, zdavalosya, htos' brav skel'cya brudnimi pal'cyami. - YA ne rozumiyu,- pidviv golovu Dmitro Ivanovich, vidchuvayuchi, yak divne hvilyuvannya ohoplyuº jogo. - Zvichajni micheni atomi,- namagayuchis' govoriti spokijno, shchob znovu ne zirvatis' na patetiku i vodnoraz pochuvayuchi, shcho tezh hvilyuºt'sya, skazav Borozna. - YA zapustiv michenij amonil-tetrafos u suspenziyu. Vin vklyuchivsya v reakciyu. Pishov u reakcijni centri... Vashi reakcijni centri... Tobto... vi rozumiºte... Dmitro Ivanovich sluhav, ale vzhe ne chuv nichogo. Vin pidvivsya z stil'cya, tremtyachoyu rukoyu uvitknuv u rozetku vilku mikroskopa, shcho stoyav na laboratornomu stoli, pidklav skel'ce. V pershu mit', mabut', a naprugi, ne pobachiv nichogo, dali pered ochima mel'knula blido-zhovta plyama, shozha na bilu tin', vin shopivsya oboma rukami za okulyar i sfokusuvav jogo. Dvi bili tini zlilisya v odnu, voni buli navit' ne blido-zhovti, a rozhevo-zhovti, shozhi na soncya, yasni, prosvitleni znizu, taki znajomi, taki zvichni j nezvichni vodnoraz. Bo shche ne vstigli dva krugi zlitisya v odin, yak vin uzhe pobachiv po nih chorni plyami, bil'shi j menshi, rozsipi chornih zeren, chimos' shozhih na yagodi ozhini. Unizu, na zrizi, chornila najbil'sha, v pivnaperstka, poseredini - dvi menshi, a dovkruzh nih - shche menshi, i voni rozsipalisya skriz' pomizh ostrivciv, i richechok, yaki buli prosto pidt'okami - slidami ne do kincya ohajno vikonano¿ roboti. Koli Dmitro Ivanovich odirvavsya od mikroskopa, u n'ogo ne bulo sili na veliku radist'. Vin vidkinuvsya na spinku stil'cya, opustiv ruki, azh Borozni zdalosya, shcho vin rozcharuvavsya. Ale v nastupnu hvilyu Dmitro Ivanovich pidhopivsya, stupiv do Borozni, shopiv jogo za ruku j stis, azh toj voruhnuv z bolyu plechem. Vin ne pidozryuvav u c'omu vazhkomu tili tako¿ sili. Dmitro Ivanovich rozhvilyuvavsya tak, shcho ne mig vimoviti slova. Gubi jomu brinili, nemov vid holodu, ruki tremtili, i vin malo ne vpustiv drugu plastinku na pidlogu. - Vi znaºte, shcho vi prinesli meni! - skazav vin.- Bozhe mij, bozhe mij, skil'ki ya ¿h viglyadav, ocih konej! - I vraz zatnuvsya, znitivsya, spolohanij raptovoyu dumkoyu:-A vi... ne zhartuºte? Ce spravdi michenij po fosforu amonil-tetrafos? - Ne zovsim,- posmihnuvsya Borozna.- Ce micheni nukleozid-trifosfati. A reshta - za vashoyu programoyu. I meni zdaºt'sya,- sprobuvav vin zrazu zh oholoditi radist' Marchenka, - ce shche daleko, yak kazala general'sha, ne furazh. CHort jogo znaº, chogo vin vstupiv u reakciyu. Slovo chesti, ya ne znayu. Vin mozhe shche sto raziv ne vstupiti. - Mozhe, j tisyachu,- pidtverdiv Marchenko.- Tam mil'jon prichin. Pochinayuchi z pogodnih umov, gruntu, zhivil'nogo seredovishcha, na yakomu viris goroh, i kinchayuchi stupinnyu zbudzhennya elektrona. Pro shcho mi poki shcho znaºmo zovsim malo. YA pro ce zdogaduvavsya. Ale zh vazhlivo, shcho vin pishov odin raz. I shcho mi maºmo pravo j obov'yazok zrobiti otoj mil'jon sprob, abi znajti zakonomirnist'. - Mozhe, j ne znajdete. - Ne znajdemo mi, znajde htos' inshij. Ale voni znatyamut', shcho treba shukati same tut. Ta ni, znajdemo mi. Mi, mi! Sluhajte, dorogij mij, ne ¿d'te vi v Leningrad, - u shchiromu porivi shopiv za ruku Boroznu. - Na toj rik mi pridbaºmo lazernu ustanovku. Davno obicyali, ta vse... Teper groshi dadut'. Vi pracyuvatimete na nij. Na visoke cholo Borozni napovzla vazhka tin'. Vin usmihnuvsya SHCHiro i vdyachno, ale tin' na choli zalishilasya. - Ni, ne zmozhu. Pislya tako¿ pidozri... - Ta nashcho b vi todi oce robili, yakbi... yakbi pisali tu anonimku? Gospodi bozhe mij, ta ya b zaraz sam napisav na sebe anonimku! Ta nehaj vona propade propadom! Zabud'mo, plyun'mo. Dmitro Ivanovich rozumiv, shcho govorit' trohi ne te, ale ne mig strimati pochuttiv. Vin vidchuv, shcho jomu bliz'ko, do samih ochej pidstupili sl'ozi, shcho mozhe kozhno¿ hvilini rozridatisya, ale ne boyavsya togo. - Zabuti, plyunuti ne mozhna,- chomus' holodno zaperechiv Borozna.- YA bachu, shcho vi zaraz povirili meni. Ale... mi togo ne dovedemo nikomu. YAkshcho navit' vivisimo na doshci ogoloshen' obopil'nu klyatvu chi pidemo po koridorah i pochnemo ciluvatis' na ochah u vsih. Skazhut', ºzu¿ti, farise¿... - Ce ya vinen, - podavleno opustiv golovu Marchenko. - CHerez nedosvidchenist',- holodno pozhartuvav Borozna.- YA radij, shcho vi povirili. A negidnik taki svoº oderzhav. Jogo ne vzyali na robotu v Institut biohimi¿. - SHCHob zakinchiti cyu rozmovu, vin nahilivsya nad mikroskopom. - A vse-taki krasivo,osmihnuvsya. YAkbi ya buv hudozhnikom, namalyuvav bi kartinu i nazvav ¿¿ "Bila tin'". Podivit'sya, yakes' bile taºmniche pole, a na n'omu nevidomi sviti. To, mabut', spravdi sviti, til'ki mi pro nih shche duzhe malo znaºmo... Voni vernulisya rozmovoyu do provedenogo Boroznoyu eksperimentu, a vidtak i do vsiº¿ problemi. Rozpituyuchi Viktora Vasil'ovicha pro robotu z michenimi nukle¿zid-trifosfatami, Dmitro Ivanovich raptom zanepoko¿vsya: adzhe to duzhe sil'nij reagent. Prote Borozna zaspoko¿v jogo, skazav, shcho vse bulo zrobleno v laboratori¿ izotopiv z dotrimannyam usih pravil bezpeki. Sam vin dobre znav, chim rizikuvav, i shcho vono mozhe viyavitisya i cherez desyat', i cherez p'yatnadcyat' lit, ale raz i nazavzhdi poklav ne vertatis' do n'ogo dumkoyu, prosto ne dozvolyati sobi dumati pro te. A Dmitrovi Ivanovichu v tu mit' spala dumka, yaka shvilyuvala jogo, zmusila na mit' pidnyatisya nad usim: nad budnem, nad ¿hn'oyu problemoyu j nad usima problemami. "De, v yakij kra¿ni, za yakih umov shche mozhe buti otaka visoka zhertovnist', otaka bezkorisliva ofira lyudini lyudini! YAki pomisli, yaki sili vlili ¿¿ v serce?" Vin znav, yaki ce sili, i voni spovnyuvali jogo gordoshchiv, yakogos' azh pobozhnogo vnutrishn'ogo trepetu j kricevo¿ viri. A shche vin znav, shcho tezh bi vchiniv tak. Kolis', mozhe, ne zmig bi, a teper zmig bi. I usvidomlennya c'ogo spovnilo jogo radistyu. Voni progovorili shche z godinu. Dmitro Ivanovich znovu namagavsya umoviti Boroznu ne ¿hati v Leningrad, ale toj tverdo j nastijno poprosiv ne nagaduvati bil'she pro ce. Koli vzhe Borozna poproshchavsya i hotiv iti, Dmitro Ivanovich zupiniv jogo j zapitav, chi mozhe vin ogolositi v instituti naslidki provedenogo doslidu. - Zvichajno,- skazav Borozna.- Til'ki z posilannyam ne na mene, a na kogos' inshogo. Skazhimo, na Nelyu Platonivnu Ribchenko. Vona j spravdi brala uchast' u pidgotovci. Krim togo, ya tam u sebe zalishiv trohi suspenzi¿. Vona shche ne zafiksovana. Nehaj Ribchenko peredast' u laboratoriyu. SHCHob... nu... oficijno. - A chogo vi ne oddaste ¿j sami?-zdivuvavsya Mar-chenko. - Tak... odne slovo... ya vzhe ¿du. Zaraz. - Kudi vi zaraz ¿dete?-ne zrozumiv Dmitro Ivanovich. - U vidpustku. Na nash instituts'kij Berezhok. Borozni duzhe hotilosya peredati suspenziyu Neli. A takozh shche raz pogovoriti z neyu. Ale vin rozumiv, shcho to bude ne paritetna rozmova. Vin prijde yak peremozhec', yak ryativnik, i vona pid vplivom hvilinnogo rozchulennya mozhe piti jomu nazustrich. A potim, mozhlivo, kayatimet'sya j shkoduvatime. Vin znav, jomu z jogo skladom dushi bude u sto krat vazhche vpevnitisya v c'omu, rozcharovuvatis', anizh sterpiti bil' do kincya odin raz. Vin vdruge poproshchavsya z Dmitrom Ivanovichem i vijshov z kabinetu. Borozna vikupavsya v richci, troshki posidiv na sonci, chekayuchi, poki obsohne, j pishov do nametu. Jogo namet z samogo krayu, od n'ogo do vodi krokiv dvadcyat'. Use instituts'ke mistechko Berezhok rozmistilosya na visokomu shirokomu pishchanomu namivi, shcho prolig uzdovzh livogo berega Desni j poris lozami ta verbami, pomizh yakimi uzhe pidnyalisya chimali topoli ta beresti. Odrazu za pishchanim pasmom pochinavsya lug z gustimi travami, chistimi, zaroslimi bilya beregiv latattyam ozerami ta oazami verboloziv. Nameti & pofarbovani zelenoyu, sin'oyu, rozhevoyu farboyu derev'yani budinochki na visokih lalyah (shchob ne poznosilo vesnyanimi povenyami), stoyali gusto, nadto bagato ¿h zbilosya pid mogutnimi kronami kil'koh starih osokoriv i verb, a takozh po berezi richki, de kucheryavilisya gusti j visoki verbolozi. U budinochkah na palyah zhili lyudi simejni, z dit'mi, a takozh starshi, statechnishi naukovci; vsya instituts'ka molod' cilim den' bula na richci j til'ki na nich ta v najbil'shu speku hovalasya do nametiv, shcho tezh buli nepogano obladnani'-na derev'yanih nastilah, z podvijnimi dashkami, v nih stoyali metalevi lizhka ta malen'ki stoliki j stil'ci. Borozni, doktoru nauk, vidilili okremij namet, menshij za inshi, na odne lizhko, z ukopanim bilya vhodu stolikom, brezentovoyu zaponoyu, yaka vden' pidnimalasya j stavala dashkom, i zapnutim marleyu vikonechkom na vodu. Pershi dvi nochi Boroznu budili paroplavi ta ribalki, shcho vdosvita odchalyuvali na chovnah od primitivno¿ derev'yano¿ pristani vnizu, a cyu nich vin spav dobre. Pravda, vchora vel'mi natomivsya. Misyac' tomu pridbav "Moskvicha", j oce vpershe viprobuvav jogo na dal'nij dorozi - ¿zdiv u CHernigiv, u Sedniv, starovinne mistechko z nejmovirno¿ krasi kraºvidami, shcho odkrivayut'sya z gori nad Snovom, hotiv gajnuti u Novgorod-Sivers'kij, ale do¿hav til'ki do Sosnici j vernuvsya. Novgorod-Sivers'kij, Gluhiv, Baturin zalishiv shche na mandrivku. Vin brav mashinu majzhe znehotya - zapisavsya na chergu, j os' vona nadijshla, i vin uzhe sklav ispit z pravil vodinnya, ale, vzyavshi, ne shkoduvav; vidchuvav spravzhnyu vtihu vid shvidko¿ ¿zdi j dumki, shcho mozhe bud'-koli sisti za rul' i pomandruvati kudi zamanet'sya. Vin mimovoli zdogaduvavsya, shcho vona movbi zaminyuº jomu chastinu chogos' velikogo, vtrachenogo, i hoch znav, shcho ce zalizo nikoli ne stane dlya n'ogo fetishem, morochivsya z neyu zalyubki. Os' i zaraz, pered kupannyam, vimiv od motora do kolis, zalishiv na sonechku prosihati, a zaraz pide, zazhene v kushchi ta nakriº brezentom, ale spochatku perevirit' tisk povitrya u balonah, zcheplennya, gal'ma, riven' mastila j vodi - vse, yak vkazano u instrukci¿. Vin shche ne znav, shcho vsi vlasniki mashin pochinayut' z c'ogo, a kinchayut' radistyu, shcho prodali ¿¿ j zdobuli sobi spokijnij son. I shcho vzhe ne treba dumati, chi shche sto¿t' vona na vulici, chi vzhe na nij mchit' po Gostomel's'komu shose yakijs' zirvigolova, ne treba rozdobuvati zapchastini i zapobiglivo, po-sobachomu zaglyadati v ochi avtoinspektoram. Vin shche togo ne znav i zalyubki dumav pro te, shcho os' nezabarom po¿de v Novgorod-Sivers'kij, a potim u Kaniv, yakshcho vstigne - to j v Uman', i navit' dovga doroga do Leningrada na vlasnih kolesah vidavalasya ne takoyu sumnoyu, yak napochatku. Jomu zdavalosya, shcho j tudi vin po¿de ne sam, a poveze chastochku chogos' ridnogo, ki¿vs'kogo. Jomu zahotilosya ¿sti, vin pidnyav fanernu nakrishku pogribnichka pravoruch vid vhodu j distav bidonchik z molokom, yake kupiv u titok z Litok. Titki prihodyat' syudi shchoranku, okrim moloka, prinosyat' svizhi ogirki, pomidori, kartoplyu, a takozh yabluka j grushi. Vin naliv u veliku plastmasovu chashku moloka, postaviv ¿¿ na stolik, a sam zajshov u namet za hlibom. Na tumbochci stoyalo krugle dzerkalo, vin mimovoli podivivsya v n'ogo. Na n'ogo glyanulo neznajome oblichchya z rizko okreslenimi velikimi gubami, tupimi kutami vilic' i glibokoyu yamkoyu na pidboriddi. Borodu vin pogoliv tri dni tomu, ne mig zviknuti do bezborodogo oblichchya i mimovil'no tyagnuvsya do dzerkala. Vin povernuv dzerkalo inshim, zbil'shuval'nim, dlya brittya, sklom, ale teper gubi vidalisya nadzvichajno velikimi i yamka na pidboriddi duzhe glibokoyu. Vin ne lyubiv svogo oblichchya - ne te shchob ne lyubiv, nihto ne mozhe grebuvati soboyu,- ale kolis' davno upevniv sebe, shcho vono negarne, i ne znahodiv utihi v samospoglyadanni. Kinuvshi zverhu na dzerkalo rushnik, odlamav dobrij shmat palyanici j siv do stolu. Pochav ¿sti, divivsya na richku, shcho vzhe dobryache zmilila, na zelene zarichchya z temnoyu grivkoyu lisu na obri¿, a dumav pro svogo "Moskvicha", til'ki teper uzhe zovsim inakshe. Jomu zgadalosya, yak dva misyaci tomu, dovidavshis', shcho maº nezabarom oderzhati mashinu, vihimeryuvav v uyavi svij pershij vi¿zd. Vin postavit' ¿¿ trohi nizhche institutu, siditime za kermom i, dochekavshis', koli vijde z vorit Nelya ta pide do trolejbusno¿ zupinki, hvac'ko promchit' povz ne¿, zagal'muº, prochinit' dvercyata j skazhe: "Barishnya, vam kudi?" abo: "Sidajte, provezu z vitercem". Vin povoditimet'sya bad'oristo, trohi nahabno, yak povodyat'sya z vrodlivimi divchatami molodi taksisti, kazatime ¿j banal'nosti, yak-to: "Vpershe dovodit'sya pidvoziti taku krasivu divchinu",- i voni oboº smiyatimut'sya z togo. Vpijmavshi sebe na tomu, shcho shche j zaraz rozvivaº te, teper uzhe ostatochno mertve vidivo, Borozna nahmurivsya, vidsunuv chashku z molokom. I raz zblyak u dumci avtomobil', vidsunuvsya kudis' daleko, i navit' ne hotilosya do n'ogo jti. Jogo pohmuru dumku pererizav gurkit "raketi", vona proletila po richci, zdijnyavshi viyalo brizok i zburivshi vodu do samogo dna. Vin mimovoli podumav, yak u tomu gurkoti, v tomu shumovinni shche trimaºt'sya riba. CHi j vona minyaº svo¿ tisyacholitni zvichki, pristosovuºt'sya, yak pristosovuyut'sya lyudi do togo, chogo navergali svo¿mi zh rukami, chi prosto vona gluha do vs'ogo j zhive zavdyaki otij svo¿j gluhosti j zdatnosti ne vtyaguvatis' u zakruchenij lyudinoyu vir? Ni, vona ne mozhe ne vtyaguvatis' u tu kruchiyu. Tudi vtyaguºt'sya vse. I nasampered lyudina. Vona zakruchuº vir i sama zh plive v n'omu. Ce vzhe, mabut', i ne zalezhit' od ne¿. Ce mimovil'nij ¿¿ plin, ¿¿ ruh upered. Vona til'ki tlinna chastka vichno¿ substanci¿, yaka samorozvivaºt'sya, shche j namagaºt'sya osyagnuti samu sebe. I tut, zvichajno, isnuº superechnist'. Borozna vloviv ¿¿ davno, prote nikoli ne mig osyagnuti do kincya. I ce jogo muchilo. Vin ne lyubiv nichogo nevnznachenogo. Navit' yakshcho ce bula zovsim vipadkova dumka. Za timi dumkami, yaki vin mig rozmotuvati neskinchenno, j zdebil'shogo rozmotuvav, vishukuvav sobi dedali novi j novi zapitannya, za skrekotom "raketi", yaka dolala susidnij zakrut Desni, Borozna ne pochuv, shcho jogo klichut'. Vin til'ki todi pidviv ochi, koli dyad'ko Gnat, storozh bazi, pidijshov do samogo stolika. - Tam vas zove po telefonu yakas' zhenshchina,- nepriyazno skazav vin. Nepriyazno, mozhe, tomu, shcho Borozna shche zhodnogo razu ne prigoshchav jogo gorilkoyu, ne splativ "vstupne", a mozhe, prosto zazdriv jogo sili, jogo micnim bicepsam, mashini, tomu, shcho jomu dzvonit' moloda zhinka. Vin divivsya v ochi Borozni nahabnim poglyadom, mabut', use shche spodivayuchis', shcho toj skazhe: "Zachekajte mene tut". Ale Borozna ne skazav. Vin nikoli ne prigoshchav alkogolikiv. A vid davnishnih meshkanciv Berezhka vzhe znav, shcho dyad'ko Gnat girkij, nikchemnij p'yanicya, cherez te j ne trimaºt'sya kolgospu, shcho j do ¿hn'o¿ bazi prilipivsya til'ki cherez te, shcho naukovci - lyudi nepraktichni j shchedri: togo pereveze na toj bik chovnom, tomu prodast' desyatok cherv'yakiv, a shche komus' misce, de lovit'sya riba, j na kozhen den' maº plyashku. SHCHopravda, zaraz Borozna chi j dumav pro te. Vin buv vel'mi zdivovanij, shcho jogo klichut' do telefonu. Hto b to? Adzhe v n'ogo ni rodichiv, ni druziv, ta j nikomu vin ne kazav, shcho ¿de na Berezhok. Zdaºt'sya, skazav til'ki Marchenku. Tak misleno govoriv samomu sobi, shchob ne rozcharuvatis', bo vidchuvav, shcho hvilyuºt'sya, shcho shchos' u n'omu radiº c'omu dzvinkovi. A uves' jogo holodnij i tverezij rozum, vsya logika dumok, za yakimi zvik zhiti, zaperechuvali te, na shcho mimovoli spodivavsya. Namagayuchis' ne vidati hvilyuvannya, vin pidvivsya j zapitav: - Telefon de, "u kayut-kompani¿"? - A de zh ishche,- burknuv storozh i, gruznuchi po kistochki v pisku bosimi nogami, pidkachanimi do kolin holoshami shtaniv, pochav spuskatisya do vodi. A Borozna, yak buv u trusah i majci-sitochci, vuzen'koyu piskuvatoyu stezhechkoyu, shcho zvivalasya mizh verbolozovih kushchiv, podavsya do "kayut-kompani¿". "Kayut-kompaniºyu" hlopci nazivali velikij doshchatij hliv, u yakomu stoyav televizor, malen'kij bil'yard, a takozh shafa z dribnim sportivnim inventarem - raketkami dlya badmintonu, shahami, domino. Tut, yak i skriz', de til'ki oselyayut'sya lyudi, uklavsya svij malen'kij svit: buv svij "korol'" bil'yardu, chempion iz shahiv, najudatnishij ribalka i najbil'shij ribalka-brehun. Borozna, tomu shcho do "kayut-kompani¿" majzhe ne hodiv, zabludivsya v pletivi stezhok, poterpayuchi, shcho tam ne stanut' chekati, rvavsya cherez kushchi. Vin rozirvav majku, podryapav ruki, ta koli vbig do hliva, pobachiv, shcho trubka na tumbochci shche chekala. Vin uhopiv ¿¿, ale yakijs' chas lishe vazhko sapav i azh potim zmig vidihnuti: - Borozna sluhaº. Mabut', tam, na drugomu kinci, ne vpiznali jogo golosu, bo perepitali: - Ce vi, Viktore Vasil'ovichu? I v tu mit' vin zrozumiv, shcho to Nelya. Serce shaleno zakalatalo jomu v grudyah, vin vidchuv, shcho jogo zaplesnula garyacha hvilya radosti j trivogi i, vzhe ne dumayuchi pro te, shcho nadto burhlivo viyavlyaº ¿h, zakrichav: - YA, ya, ce ya zadihavsya. Big od svogo nametu. YA sluhayu vas, Nelyu. Zelena plastmasova trubka movchala. Borozna neterplyache perestupiv bosimi nogami v pisku (tut ne bulo pidlogi), pereklav ¿¿ z livo¿ ruki v pravu. Jomu zdalosya, shcho ¿h roz'ºdnali, i v cyu mit' vin prigadav, shcho Nelya Ribchenko vzhe tezh u vidpustci j maº kudis' vi¿hati, j strashenno zlyakavsya, shcho bil'¿ve nikoli ne pochuº ¿¿ golosu. Vin dmuhnuv u trubku j zapitav hripkim golosom: - Vi mene chuºte ? - CHuyu,-skazala Nelya.-YA podzvonila vam, Viktore Vasil'ovichu, shchob podyakuvati za te... za te, shcho vi zrobili... Dlya nashogo shefa. Dlya nas usih... ¯¿ golos tezh tremtiv, i vin chuv ce. Ale vin chekav inshih sliv, bodaj yakogos' ryativnogo kolechka, yako¿s' zachipki i, bachachi, shcho mozhe ne dochekatisya, sam rvonuvsya nazustich. - Nelyu, vi rozumiºte, ne v tomu sut'. Dlya mene j dlya vas. - CHomu zh ne v tomu,- perebila jogo Ribchenko.- YAkbi vi navit' shchos' zrobili, cim vam probachaºt'sya... - YA ne hochu probachennya,- teper uzhe perebiv ¿¿ vin. - YA ne hochu proshchennya. YA hochu viri. Til'ki viri... I todi, todi... Nelyu, vi virite meni? - Meni tak hotilos' viriti,- dolinuv do n'ogo tihij Nelin golos. - I vi ne mogli ? A zaraz - mozhete? Nelya movchala. - Ne movchit' zhe! - kriknuv vin i vraz zbagnuv, shcho nini shchos' stalosya abo os'-os' maº statisya, adzhe inakshe b vona ne skazala pro ci spodivannya v minulomu chasi. - Zvidki vi dzvonite? - zapitav vin. - Od kas Aeroflotu,- skazala vona.- CHerez sorok hvilin vidhodit' avtobus u Borispil'. YA ¿du na Kavkaz. Mi vzhe nikoli neg pobachimosya. YA hochu poproshchatisya z vami. "Nu ot,- tuzhno podumav vin.- Use. T