zhahayuchis',  vidstupaº  vid
vorit. A koni dobigayut' do nih, yak stij zupinyayut'sya i  trivozhno  divlyat'sya
na cholovika pochervonilimi ochima, ¿m duzhe hochet'sya shchos' skazati,  ale  voni
ne znayut' lyuds'ko¿ movi, a lyudina t^s^  Nabuli  svoyu  i  til'ki  hapaºt'sya
rukoyu za grudi, bo vzhe  pobachila,  shcho  na  sanyah,  utknuvshis'  golovami  v
kulemet, lezhat' jogo prisipani kuryavoyu sini.
   - Lavrile! - nibi z daleko¿ dalini chuv zojk Oleni, ta ne zvertaºt'sya do
ne¿, v, zaiiotuyuchie ide do vorit. Koni kladut' jomu golovi na plechi, i  za
nimi vin uzhe ne  bachit'  siniv.  Prignuvshis',  rukami  i  grud'mi  cholovik
vidvodit' vorota do samogo krayu.
   - Lavrile!..
   Ta, odrazu postarivshi,  movchit'  cholovik,  til'ki  rukoyu  tyagnet'sya  do
shapki, vitirayuchi neyu oblichchya.
   Povz n'ogo z pritihlimi vognyami griv, prohodyat' koni, poskripuyut' sani,
de golova  v  golovu,  chub  u  chub  lezhat'  jogo  zakrivavleni  diti.  Use
t'marit'sya v ochah Lavrina, i vin teper ne znaº,  de  lezhit'  Roman,  a  de
Vasil'.
   I vraz strashnij zojk rozitnuv tishu, priglushiv dal'nij gurkit garmat.
   - Sini mo¿, sinochki... Sini mo¿, sinochki... Lebedyata mo¿..,,  Golosyachi,
Olena hrestom upala na ditej, shukayuchi ¿hni ruki, ¿hni golovi, ¿hni chubi.
   - Sinochki mo¿, sinochki...
   Lavriv, steryavshis', yakus' chasinu  movchki  divivsya  i  na  ditej,  i  na
dauerakvu, dogim vidijshov do sanej i pochav od nih i ditej odrivati Olenu.
   - SHCHe nagolosishsya v hati, - probuboniv, kusayuchi usta. -  A  ditej  treba
zanesti v teplo.
   Olena gojdnulasya, golovoyu upala na sani, a vin berezhno vzyav  z  nih  na
ruki Romana chi Vasilya i, zatochuyuchis' od  ciº¿  najtyazhcho¿  noshi,  pishov  do
hati. Vin poklav svoyu ditinu na shirokij stil, za yakim pershe stil'ki sidilo
lyudej i vsi bazhali ¿m zdorov'ya. Potim pishov za Vasilem chi Romanom, bo  vse
teper pereplutalos' u golovi.
   Pid golosinnya Oleni vin skinuv z ditej choboti, kozhushki,  shapki,  til'ki
ne navazhivsya skinuti pamoroz' iz ¿hnih briv i ochej, I vpershe v  jogo  hati
zabilasya zhinka golovoyu ob stil, vse torkayuchis' i torkayuchis'  do  siniv.  A
vin movchki stoyav bilya  nih  i  lishe  zridka  provodiv  rukoyu  po  ochah.  I
nespodivano zapitav:
   - Oleno, de zh Roman, a de Vasil'?
   Spochatku zhah mignuv v ochah  zhinki,  ta,  zbagnuvshi  vse,  vona  poklala
napivzhivu ruku na nezhivu.
   - Os' starshen'kij nash, - i znov zagolosila.
   A v hatu kriz' rozchineni dveri prorivavsya i prorivavsya vidgomin bitvi.
   Lavrin chuv jogo, i dusha cholovika bula ne  til'ki  bilya  ditej,  a  j  u
lisah. Vin viter doloneyu oblichchya, nahilivsya- do stolu,  pociluvav  Romana,
dali Vasilya, uklonivsya ¿m, poklav ruki na plechi druzhini.
   - Oleno, prosti mene raz, i vdruge, i vtretº...
   - Kudi zh ti, Davripe?! - zhahnulas' vona.
   - Tudi, de buli nashi diti. SHCHe raz prosti. Inakshe ne  mozhna,  inakshe  ne
mozhu, - vin prigornuv ¿¿, trichi pociluvav vkritimi smagoyu ustami  i  pishov
zdijmati svoyu vazhku kireyu.
   - Lavrine, a yak zhe ya? - zojknula druzhina. - Ti podumav?..
   - Podumav, - tverdo skazav vin. - Klich  tata,  klich  lyudej,  i  chekajte
mene. YA pri¿du. Dogorit' bij - i neodminno pri¿du. -  Iz  shapkoyu  v  rukah
vijshov na podvir'ya.
   Tut vin rukami ster pamoroz' na konyah,  popraviv  upryazh,  nahilivsya  do
kulemeta, vidkriv krishku korobki, pereviriv,  chi  nema  perekosu  patrona,
dali zaglyanuv u skrin'ku z naboyami i azh potim viskochiv  na  sani.  Stoyachi,
rivno vi¿hav z dvoru. SHCHe kivnuv golovoyu Oleni, yaka zastigla  na  mlinovomu
koli, shcho ozhilo i peremelyuvalo ¿¿. Koni z kopita vzyali galop i potyagnuli za
soboyu ne til'ki snigovu kuryavu, a vves' prisilok, vsi brodi, vsyu ¿¿  dushu,
vse ¿¿ zhittya.
   Postat' Lavrina vse menshala j menshala, azh poki ¿¿  ne  zmili  kuryava  i
dalina.
   Ne nogami - samim bolem, shcho roztinav, rozsharpuvav, rozlomlyuvav ¿¿  vsyu,
vona zajshla v oselyu, v beznadi¿ hotila opustitis' pered  dit'mi  i  raptom
pobachila, shcho z  vij  Romana  skochuºt'sya  na  skronyu  sl'oza.  CHi  ce  snig
roztanuv, chi ce spravdi zhiva sl'oza?
   - Ditino moya! - skrikigula vona,  torsayuchi¿  jogo  pleche.  Sl'ozina  zi
skroni Romana skotilas' vniz, a na viyah z'yavilasya druga.
   - Romane, Romanochku mij...
   I v starshen'kogo led'-led' voruhnulis' obmerzli usta.
   - Ma-mo, - ne skazav, a zithnuv.
   I mati, pripadayuchi do sina, tak ohopila jogo, yak  ohoplyuvala  v  grozu,
koli vin buv shche malen'kij. A dali pritulilas'  do  Vasilya,  slipo  shukayuchi
jogo sercya. Ozvisya zh, sinu,  zagovori.  I  tebe,  i  dolyu  tvoyu  blagayu  -
ozvisya...
   I vona vzhe ne chula, yak ishov, zupinyavsya, kameniv i znovu prokidavsya chas;
i ne vchula,  yak  stav  ozhivati  prisilok,  ne  pobachila,  yak  jogo  pochali
zatoplyuvati partizani,  yak  skriz'  metnulisya  lyudi,  vidchinyayuchi  dveri  i
vorota, yak zhinoctvo, pripadayuchi do stremen, plakalo i zaproshuvalo v  oseli
vchornilih vid boyu i morozu bijciv.
   Ot i na ¿¿ podvir'ya, metlyayuchi bagattyam griv, vletili koni  z  Lavrinom,
pozad n'ogo na legkokrilih sanyah sidila yakas' divchina  chi  molodicya.  Vona
pershoyu skochila na zemlyu i, pritrimuyuchi rukoyu  sumku  z  chervonim  hrestom,
metnulasya do hati, poskovznulas' na mlinovomu  koli  i  chajkoyu  vletila  v
oselyu. Te, shcho vona  pobachila  z  poroga,  na  mit'  zupinilo  ¿¿,  a  ruka
potyagnulas' do ochej, sterla z vij pamoroz',  potim  kinulas'  do  bliznyat,
nahilyayuchis'  nad  Romanom,  pal'cyami   ohopila   jogo   zap'yastok,   stala
prisluhatis' do zhittya chi nebuttya. I negadane ozhili, perelomilisya v  podivi
brovi partizana. - - Ol'go... Olyu. Ce ti chi marevo?
   - YA, Romanochku. Til'ki movchi.
   I todi led'-led' posmihnulis' parubochi vusta, proshepotili:
   - A hto zh todi skazhe za mene, shcho mi tebe lyubimo?
   - Movchi, Romane.
   - Vzhe movchu. Vasilya vihodzhuj, a ya, mabut', samotuzhki ozhivu...
   - Sini mo¿... sinochki...