Mikola Hvil'ovij. Val'dshnepi
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
I
V cej, kolis' zashtatnij gorodok, shcho sto¿t' vid Ne-Parizha (tak htos'
ironichno nazvav nashe misto) za shistsot, priblizno, kilometriv, Ganna i
Dmitrij pri¿hali v seredini chervnya,- todi, koli ne til'ki vinogradom, ale
j abrikosami ne pahtit' nash stepovij pivden'. Tovarish Vovchik pribuv bagato
piznish, i same togo lipnevogo dnya, koli nad rikoyu projshla groza j vipali
holodni doshchi. Vin pri¿hav, yak zavzhdi, rozhristanij ta neuvazhnij i, nedovgo
gadayuchi, zabig po dorozi do "bufetu najkrashchih fialok I. L. Karasika":
Dmitrij v svoºmu listi (list davno vzhe zagubleno) yakos' zgaduvav ce do
pevno¿ miri ridne jomu po zvukozbigu prizvishche.
- Tak ot shcho, dorogij dzhentl'mene,- skazav vin, chemno skidayuchi panamu,-
meni potribna adresa mo¿h druziv.
- A hto zh vashi druzi?-pocikavivsya I. L. Karasik. Tovarish Vovchik niyak ne
chekav tako¿ vidpovidi j tomu zdivovano pidkinuv brovi.
- Hiba vi ne znaºte mus'º Karamazova j madam Karamazovu?
I. L. Karasik zametushivsya i zrobiv vinuvate oblichchya. "Brativ
Karamazovih" vin, mozhna skazati, chitav, ale jomu j na dumku ne spadalo, shcho
ci brati (chi tam odin brat) mogli zavitati v jogo gluhij kraj. Otzhe, vin
vvazhaº za potribne yakomoga skorish zatushuvati svoyu nepoinformovanist' i,
pidsunuvshi svoºmu nespodivanomu j himernomu gostevi brudnen'kogo stil'cya,
zaproponuvati jomu plushku fialki vlasnogo virobnictva.
- Duzhe dyakuyu! - skazav tovarish Vovchik, vijmayuchi z kisheni p'yatnadcyat'
kopijok.-Ale vi mene ne zrozumili... Sprava ot u chomu...
Dali vin z'yasuvav, u chomu sprava, i rebus nareshti bulo rozv'yazano. I
odrazu zh yasno stalo, yake maº vidnoshennya I. L. Karasik do Dmitriya j Ganni
(bukval'no niyakogo!) j skil'ki vin znaº pro nih (rishuche nichogo!). Todi
tovarish Vovchik poprohav probachennya za turbotu j pishov. Vin pishov dali j za
yakus' godinu najshov svo¿h. Pro "bufet najkrashchih fialok" ta komichne
neporozuminnya
vin tak i zabuv poinformuvati, ale vin tut zhe rozpoviv cikavu istoriyu,
shcho dopiru trapilas' iz nim na richnomu paroplavi: istoriyu znajomstva z
dosit'-taki pikantnimi damochkami. Vin tak energijno rozmahuvav rukami, shcho
Ganna til'ki j mogla zrozumiti: rozmova jde pro "tih zhe zhenshchin".
- Odnu zvut'... ne pam'yatayu yak,- govoriv tovarish Vovchik,-a druga-t'otya
Klava. Z nimi takij serjoznij v zolotomu pensne bat'ko... A vtim, mozhe, j
ne bat'ko - ya ne pocikavivsya.
- Tak ti zapevnyaºsh, shcho ci dami meshkayut' nedaleko vid nas? - skazala
Ganna, kidayuchi shitvo.
- Same ce ya j hochu skazati, Gannusyu! I shche ya hochu skazati, shcho t'otya
Klava meni strashenno podobalas' i shcho za yakis' dva misyaci (voni tezh
pri¿hali na dva misyaci) ya, mabut', v ne¿ ostatochno zakohayus'.
Tovarish Vovchik zaregotav, zovsim ne do rechi pidmorgnuv svoºyu biloyu
brovoyu Ganni j, naspivuyuchi ariyu z "Knyazya Igorya", pishov mitis'.
- Nu j kozleton!-beruchis' za ushi, skazav Karamazov.Niyak vin ne
pogodit'sya, shcho jomu spivati ne mozhna. Ganna spidloba podivilas' na
Dmitriya.
- Meni zdaºt'sya, shcho ya ne pomilyayus', nazivayuchi tvo¿h novih znajomih
nahabkami,- promovila vona.- CHi, mozhe, ti dumaºsh, shcho ce ne voni zachepili
tovarisha Vovchika?
Ganna narochito vislovilas' rizko: vona viklikala cholovika na
odvertist'.
Bezperechno, voni,- spokijno j lakonichno skazav Karamazov.- Ti vgadala.
Vidpovid', yak i treba bulo chekati, ne zadovol'nila zhenshchinu, i vona
zrushila brovi. Ta j yak Ganni ne hmuritis'? Vona duzhe rada, shcho Dmitrij
navazhivsya nareshti. pokinuti gnilu Lopan' i bagato spokijnishij stav. Ale ne
mozhna j c'ogo robiti; ne mozhna cilih dva tizhni blukati po nochah z yakimis'
vipadkovimi mishchanochkami j uves' chas demonstruvati svoyu bezgluzdu
konspiraciyu. I spravdi: chomu vin ne hoche rozmovlyati z neyu na dopiru
zacheplenu Vovchikom temu? Ganna znaº, shcho ce - chergove neserjozne
zahoplennya, ale na cej raz vona chomus' bo¿t'sya za reputaciyu svogo
cholovika. YAkimis' pidozrilimi zdayut'sya ¿j ci dachnici, i vona znovu
prigaduº vsi podrobici nevelichko¿ sutichki, shcho trapilas' na tomu zh taki
richnomu paroplavi.
YAk pam'yataº vona, Dmitrij neoberezhno zachepiv liktem odnu z nih,
zdaºt'sya, molodshu, z takimi nadzvichajno migdalevimi ochima. Ta povernulas'
i nazvala jogo vedmedem. Dimi usmihnuvsya j skazav, shcho vin pogodzhuºt'sya z
takim viznachennyam, ta, na zhal', vono jogo zovsim ne obrazhaº. Vona spitala
chomu. Vin kinuv yakijs' paradoks i pochav zapevnyati ¿¿, shcho tut poganogo
nichogo nema, bo... j vsya jogo naciya trohi mamuluvata. - Ale hiba ce
vipravdannya? - spitala vona. Todi Dmitrij stoyav na svoºmu i yakos' duzhe
romantichno rekomenduvav svoyu kra¿nu. Vin govoriv strashenno zahopleno, j
zhinka z migdalevimi ochima, raptom stisnuvshi jomu ruku, skazala, shcho vona
pershogo muzhchinu zustrichaº z takoyu yasnistyu dumok. YAsnosti, na zhal', niyako¿
ne bulo, ale Dmitriyu cej kompliment podobavsya: v c'omu Ganna vzhe cilkom
perekonalas'.
- Nu, dobre, - zithnula vona, - ya zadovolena tvoºyu vidpoviddyu.
Karamazov neprivitno zirknuv na druzhinu i zcipiv zubi. Jomu vzhe obridlo
ce nittya, j vin postanoviv pripiniti jogo.
- CHogo tobi treba vid mene? - spitav vin. - CHi ti hochesh, shchob ya sobi
kulyu pustiv u lob?
Ganna nareshti zrozumila cholovika j perevela rozmovu na inshu temu. Vona
navit' zaspoko¿las', bo todi ne pripuskala, zvichajno, shcho ci vipadkovi dami
zigrayut' v ¿¿ zhitti neabiyaku rol'.
Tovarish Vovchik zupinivsya v tomu zh budinkovi, de j Dmitrij. Jomu dali
okremu kimnatu, shcho vihodila viknami do abrikosovogo sadu, j vin buv duzhe
zadovolenij: bil'sha izol'ovanist' vid druga, bezperechno, zipsuvala b jomu
dachnij vidpochinok. Krim Vovchika, v kvartiri Karamazovih oselilasya shche j
sluzhnicya Odarka: Ganna najnyala ¿¿ na dva misyaci. Sluzhnicya varila obid i
hodila na rinok za produktami. Dmitriyu vona chomus' nagaduvala vidomu
kuhovarku z ne mensh vidomogo "Smihu", j vin, koli vona movchki pozirala na
n'ogo, zavzhdi pochuvav sebe yakos' niyakovo. Odarka tak himerno divilas' na
svo¿h hazya¿v, nibi voni j spravdi shchos' negarne zata¿li v sobi. Vona bula
strashenno movchazna, j vid ne¿ Karamazovi chuli til'ki korotke "sluhayu".
Slovom, z takogo-to chisla takogo-to misyacya v obivatel's'ke kolo
zashtatnogo gorodka vlilas' nova j cilkom organizovana sim'ya.
Ale ne duzhe radisno zustriv ¿¿ pivden'. Z morya big garyachij viter, i
provincial'ni vulici bukval'no vigorili. Uvecheri povitrya dzvenilo komarami
j tak palilo oblichchya, shcho ne bulo zhodno¿ mozhlivosti vijti z kimnati.
Istoriya pochalas' v odin iz takih vechoriv. Spalene sonce uzhe davno
zarilos' u dalekih piskah, ale vikna j vikonnici i dosi bulo zachineno
nagluho. V kimnati v pivtemryavi (yak ce buvaº v romanah) sidila Ganna j
pozhadlivo, nevelichkimi kovtkami, pila holodnu vodu. Dmitrij i tovarish
Vovchik lezhali na kanapah.
- Ce nemozhlivo! - skazala Ganna. - Ce ne vidpochinok, a yakas' muka.
- Cilkom spravedlivo, moya Anet, - pidtverdiv tovarish Vovchik. - YA
bukval'no te zh same dumayu.
Ganna movchala. Todi dovgij Vovchik rozkinuv svo¿ dovgi ruki, podivivsya
na svogo loveraka[1], shcho, vazhko dihayuchi, lezhav bilya jogo kanapi, i skazav,
shcho vin, yak til'ki odkrito bude polyuvannya, odrazu zh plyune na cej gorodok i
na cilij misyac' zalize v komishi.
- A shcho ya mushu robiti?
- A tobi ya radzhu zabrati mo¿ vudochki j loviti ribku. Mozhna shche shchos'
pridumati.
Dal'sha rozmova protikala v takomu zh dusi i bula taka zh nudna, yak i sama
speka. Treba bulo kinuti balachki, i Ganna zamovkla. Zamovk i tovarish
Vovchik.
Ale Dmitrij movchav ne tomu, shcho jomu bulo nudno, a tomu, shcho v cej chas
vin uvazhno divivsya na Gannu. Druzhina zdavalasya jomu s'ogodni ne takoyu
bezcvitnoyu, yak yakoyus' bezvihidnoyu. I same tomu bezvihidnoyu, shcho vona (v
c'omu vin uzhe cilkom perekonavsya) ne mozhe ne stoyati jomu na dorozi. Hiba
Ganna zdibna pidnyatis' do tih pitan', shcho tak trivozhat' jogo? Hiba vona
koli-nebud' peremozhe svoyu obmezhenist'? Ganna vse-taki tipova mirgorods'ka
mishchanochka, i same vona j ne daº jomu zrobitis' cil'noyu j rishuchoyu lyudinoyu,
same vona j pereshkodzhaº jomu protistaviti sebe rabs'kij psihici svo¿h
degenerativnih zemlyakiv. Hiba ci zdivovani vishnevi (obov'yazkovo vishnevi)
ochi ne harakterizuyut' ¿¿, shcho nazivaºt'sya, "do otkazu"? Hiba ce ne vona ta
tipova ukra¿ns'ka zhinka, shcho, tak ganebno viprovodivshi siniv Tarasa Bul'bi
na Zaporoz'ku Sich, pishla ploditi bezvol'nih lyudej?
- ªst'! - podumav Dmitrij i tut zhe do bolyu vkusiv svoyu gubu: jomu
raptom spalo na dumku pokinchiti z Gannoyu.
Ale vkusiv vin gubu ne tomu, shcho nasuvaºt'sya shchos' tragichne, a tomu, shcho
zgadav: taka tragediya, po suti, bula vzhe. Hiba ce ne Gannu vin rozstrilyav
kolis', u chasi gromadyans'ko¿ vijni, bilya yakogos' provincial'nogo
monastirya?
- Znaºsh shcho, Gannusyu, - raptom kinuv Karamazov. - YA zaraz dumav pro tebe
j podumav, shcho ti voskresla. YAk ce rozumiti?
- Ti, Dimi, strashenno neyasno govorish, -skazala Ganna. - V chomu tam
sprava?
Karamazov movchav. Todi tovarish Vovchik povernuvsya na pravij bik i
promoviv v'yalo:
- "Ukinchenij", yak kazhut' galichani, "fil'ozof".
- Pokin', Vovchiku, svo¿ sentenci¿, - malo ne skriknula Ganna i znovu
zvernulas' do cholovika:-CHogo zh ti movchish, Dimi?
Ale Karamazov i teper ne vidpovidav. Vin povernuvsya do koshika z
abrikosami j uvazhno rozglyadav jogo. Vin zaraz zgaduvav svo¿
universitets'ki roki i svoyu bujnu rozkujovdzhenu golovu z pivdennimi
romantichnimi ochima. Spogadi zavzhdi trivozhat', i na ¿hn'omu foni dijsnist'
stanovit'sya yasnishoyu. Vin, zdaºt'sya, hotiv todi kinchati medichnij fakul'tet.
Ale yak ce davno bulo! Kil'ka sliv, i bil'she nichogo: febris catarrhalis,
zdaºt'sya, - prostudna zimnicya i febris gastrica - shlunkove rozstrojstvo.
Potim spiritus amoniaci causticus, pro pauperos[2] i... zdaºt'sya, vse.
"Ale vse-taki: chomu zh ya uhilyayus' vid golovnogo?" -podumav pro sebe
Dmitrij i, ochevidno, podumav ugolos, bo tovarish Vovchik povernuvsya i
skazav, shcho jogo drug nagaduº jomu staru babusyu: vona tezh vichno shchos'
burkotit' sobi pid nis.
Ganna uvazhno podivilas' na cholovika. Til'ki-s'ogodni, same v cej
moment, ¿¿ gliboko zatrivozhiv vin. ¯j prijshla misl', shcho povtoryuºt'sya
zimova istoriya. Pravda, kolishnih scen vona vzhe ne sposterigaº, teper
Dmitrij uzhe ne b'ºt'sya golovoyu ob stinku (a zimoyu vin ce chasten'ko robiv),
vin uzhe ne zgaduº rakovinu z kalom, kudi nibito popala revolyuciya, bil'she
togo - jomu znovu zridka zagoryayut'sya ochi, i vin viglyadit' bad'oro j
veselo. Ale Ganni taka zmina dekoraci¿ zavzhdi zdavalasya ne zovsim
prirodnoyu... I potim, ci abstraktni rozmovi pro naciyu. Vona, zvichajno,
daleko ne proti togo, shchob ¿¿ kra¿na vijshla na shiroku dorogu. Ale navishcho
robiti z c'ogo isteriku? I, nareshti, ce zovsim nerozumne zahoplennya:
po-pershe - vono mozhe zrobiti z n'ogo vidstalu lyudinu, po-druge-ce prosto
zrada social'nim idealam.
- Dimi! - promovila Ganna. - YA vse-taki proshu tebe govoriti yasnish. SHCHo
ti hotiv meni skazati?
Karamazov zrobiv nezadovolene oblichchya (movlyav, chogo vona prilipla do
n'ogo?) i raptom zanervuvavsya.
- Idi ti do vsih chortiv! - skriknuv vin i stuknuv stil'cem ob pidlogu.
Todi tovarish Vovchik, shcho znav Dmitriya ne girshe Ganni i znav, shcho zaraz
mozhe rozigratis' simejna drama, pospishiv na dopomogu i pochav zaspokoyuvati
druga:
- Nu, dobre! CHogo ti galasuºsh?.. Ti zh taki, Dmitrij, - kul'turna
lyudina.
Vovchik bil'she nichogo ne skazav, ale j c'ogo bulo dosit'. Vovchik yakos'
prekrasno vplivaº na nervi i, mabut', tomu, shcho vin yakijs' ne vid svitu
c'ogo: u n'ogo nikoli ne buvaº tragedij i vin tak prosto i yasno divit'sya
na zhittya. Vin, napriklad, prekrasnij lingvist, jomu - naukovomu
spivrobitnikovi - proponuyut' uzhe profesors'ku kafedru, ale jomu yakos'
pereshkodzhaº bil'yardnij kij (vin neabiyak graº na bil'yardi). I koli pravdu
govoriti, to futbol bagato bil'she cikavit' jogo, nizh usya cya lingvistika,
shcho ¿¿ vin piznav tak doskonalo.
- YA jdu v sad! -skazala Ganna j vijshla z kimnati.
II
Tovarish Vovchik pidvivsya, vzyav na zubi zelenij abrikos i kriz' cej
abrikos kinuv nezadovoleno:
- Znaºsh, druzhe, ya ne skazav bi, shcho ti povodishsya z druzhinoyu
po-tovaris'komu.
- Ti tak gadaºsh? - odvertim glumom roztyagnuv Karamazov.
- SHCHo znachit' "gadayu", - spalahnuv Vovchik. - Ce - fakt. Tak, ce fakt,
shanovnij dobrodiyu!.. I vi vid n'ogo ne mozhete vidmovitis'.
Treba bulo chekati, shcho lingvist tut zhe pidkreslit' svoº nezadovolennya
francuz'koyu chi to anglijs'koyu frazoyu: tak zavzhdi bulo z nim, koli vin
pochinav gnivatis'. Na cej raz jogo poperediv Karamazov.
- Donnes-moi votre pouls?[3] -skazav vin, ironichno prostyagayuchi ruku.
- YA proshu tebe ne zhartuvati! - malo ne skriknuv tovarish Vovchik. - YA
vimagayu postavitis' do mene serjozno. Skazhi meni: ti lyubish Gannu?
- Ot tobi j raz! A tobi yake dilo? CHi, mozhe, ti ¿¿ hochesh polyubiti? Koli
tak, to haj bude tobi vidomo: ya ¿¿ nenavidzhu.
- Nenavidish? CHomu zh ti todi zhivesh iz neyu? I... vzagali, yake ti maºsh
pravo duriti ¿¿?
Dmitrij vzyav zi stolu papirosi j zapaliv sirnik. Oblichchya jomu raptom
zblidlo, vin stav raz u raz poshiryuvati ochi.
- A ti yak dumaºsh: yake ce pravo?
- Pokin', bud' laska, zhartuvati! - zavereshchav tovarish Vovchik. - YA z
toboyu serjozno govoryu!
- I ya z toboyu serjozno govoryu! - Karamazov zupinivsya, pidvivsya z kanapi
i skazav nadirvanim golosom: - Ale ya bachu, shcho ti vse-taki ne rozumiºsh, za
shcho ya ¿¿ nenavidzhu. Tak zrozumij zhe: ya ¿¿ nenavidzhu za te, shcho vona tiha j
lagidna, za te, shcho v ne¿ laskavi ochi, za te, shcho vona bezvil'na, za te, shcho
vona - nareshti - nezdibna vbiti lyudini. Rozumiºsh teper?
Lingvist zdivovano podivivsya na priyatelya. Vin zovsim ne chekav takogo
rishuchogo j nespodivanogo povorotu v rozmovi j, rozgubivshis', spitav
na¿vno:
- A navishcho ¿j ubivati lyudinu?
- Ce, Vovchiku, duzhe skladna istoriya, - hvoroblivo vsmihnuvsya Dmitrij, -
i ya boyus', shcho ti ¿¿ ne zrozumiºsh. Ti, zvichajno, vchena lyudina, ale, yak meni
vidomo, na filologichnomu fakul'teti takih pitan' ne chipali.
- SHCHo ti hochesh cim skazati? - tonom obrazhenogo promoviv lingvist.
- Bukval'no nichogo!.. A vtim, ya hochu skazati ot shcho: lyudinu, Vovchiku,
duzhe nelegko vbiti!.. Ti shche nikoli ne vbivav... ne na vijni, a tak, u
zvichajnomu pobuti? Nu oti A ya vbivav i znayu. Ce duzhe skladna procedura. I
same tomu skladna, shcho robish ce cilkom svidomo, zarani znayuchi, shcho ne vbiti
niyak ne mozhna.
- Ti, Dmitrij, govorish nisenitnicyu?
- Ni, Vovchiku, ya govoryu te, shcho dumayu. I govoryu davno vidomu istinu;
til'ki cherez ubivstvo mozhna prijti do cilkovitogo social'nogo ochishchennya...
Ti rozumiºsh, shcho ya mayu na uvazi? V dinamici progresu social'nu etiku mozhna
misliti til'ki yak permanentnij "zlochin". YA zlochin beru v lapki, bo svidome
vbivstvo vo im'ya social'nih idealiv nikoli ne vvazhav za zlochin.
Tovarish Vovchik shche z bil'shim zdivuvannyam podivivsya na priyatelya.
- Z yakogo ce chasu ti pochav tak dumati? - spitav vin.
- Same z togo chasu, koli ya veselo podivivsya na majbutnº, koli v meni
znovu z strashnoyu siloyu zagovorila volya do peremogi, koli ya znovu pochav
bezumno nenaviditi svo¿h obmezhenih suchasnikiv.
- Ti govorish zovsim yak prorok, - ironichno kinuv tovarish Vovchik.
Karamazov holodno podivivsya na lingvista i skazav:
- A ti dumav, shcho ya j spravdi zvichajna lyudina? Ah, yakij ti na¿vnij,
druzhe! Otzhe, pospishaj vipraviti svoyu pomilku, bo Dmitrij Karamazov
voistinu prorok. Spravzhnij prorok, i til'ki cherez n'ogo ti najdesh sens u
c'omu zemnomu zhitti.
Dmntrij raptom zupinivsya. Za yakihos' kil'ka hvilin vin pozhovtiv. Rot
jomu perekosivsya, i nizhnya guba drizhala.
- Ale Dmitrij Karamazov, - skazav lingvist, - vse-taki velikij frazer i
prospivav sobi dobrij panegirik.
- SHCHo zh robiti, -krivo vsmihnuvsya Karamazov. -Na. sviti shche nikoli tak ne
traplyalos', shchob panegiriki skladali tomu, hto ¿h uzhe ne prospivav sam
sobi... tak chi inakshe. YA spivayu sobi cinichno, ale ne v c'omu zh sprava.
Meta zavzhdi vipravdovuº zasobi. Mij cinizm primushuº tebe j inshih zvertati
na mene uvagu, meni zh c'ogo j treba. A shcho ya frazer, to ti tezh pravil'no
pidmitiv, - nespodivano pogodivsya vin. Zvichajno, vse ce, mabut', frazi, i
zavtra ya ¿h, mozhlivo, budu sam soromitis'.
- Gm, chudesa! - skazav tovarish Vovchik i raptom zabigav po kimnati. - I
ohota tobi, Dmitrij, filosofstvuvati? Ce zh taka glupota, shcho ti j ne
v'yavlyaºsh sobi.
- Same shcho glupota?
- Ta ot cya zh... i vzagali vsyaka filosofiya!.. A vtim, ya dumayu, shcho ti
zovsim ne daremno filosofstvuºsh...
Lingvist zrobiv pomah svo¿mi dovgimi rukami, prichmoknuv i tak pobidno
podivivsya svo¿mi bilimi brovami, nibi vin i spravdi rozvinchav po menshij
miri svogo vchitelya Potebnyu.
- YA tebe sluhayu! - skazav Karamazov.
- Nu ot. Tebe cikavilo koli-nebud' take pitannya, hto, yak pravilo,
lyubit' udaryatis' u filosofiyu?
- Cikavilo.
Vidpovid', ochevidno, ne podobalas' Vovchiku, bo vin stav garyache
zapevnyati tovarisha, shcho toj nikoli cim ne cikavivsya, inakshe v n'ogo ne bulo
b takih scen iz Gannoyu.
- Nu, dobre, - nareshti kinuv vin. - Hto zh, po-tvoºmu?
- Dikuni, ochevidno! - spokijno vidpoviv Karamazov. I tomu, shcho vin
vidpoviv spokijno, i tomu, shcho Vovchik ne chekav tako¿ (na jogo poglyad)
vluchno¿ vidpovidi, lingvistovi, yak i vsyakij doroslij ditini, zalishilos'
til'ki rozgubitis'.
- Nu, i shcho zh? - spitav vin bezporadnim golosom.
- YA, mabut', budu z c'ogo pravila vinyatkom. Tovarish Vovchik pidijshov do
vikna j raptom promoviv tiho:
- A ti, Dmitrij, znaºsh... ne duren'.
- Dyakuyu.
- Ij-bogui - nespodivano zahoplyuyuchis', pidskochiv lingvist. - YA cilkom
serjozno govoryu. Tisyachi rokiv lyudi mudruyut', a j dosi ne domirkuvalis' do
takogo paradoksu.
- Same yakogo?.. Togo, shcho z pravila mozhna robiti vinyatki?
- Pokin' svo¿ dotepi! I spravdi: hiba rozkvit filosofs'kih disciplin ne
harakterizuº te chi inshe suspil'stvo yak nedorozvinenij organizm?
- Cilkom spravedlivo, - skazav Karamazov. - Same tomu ya j vvazhayu sebe
za spravzhn'ogo sina svoº¿ naci¿.
Lingvist uvazhno podivivsya na priyatelya, sprobuvav buv zrozumiti jogo
repliku j, ne zrozumivshi, mahnuv rukoyu.
- Znovu filosofiya! -skazav vin nezadovoleno j potripav po spini svogo
loveraka.
Rozmova zajshla v yakijs' tupik, i druzi ¿¿ pripinili. Voni govorili na
riznih movah, i tomu prodovzhuvani superechku bulo zovsim nedocil'no. Navit'
nedocil'no bulo j pochinati ¿¿, bo uvazhnij sposterigach mig bi zarani
skazati, shcho voni nikoli ni do chogo ne dogovoryat'sya. Znav ce j Karamazov i
navit' tishivsya z c'ogo, bo bil'sh serjozna rozmova, bezperechno, vidbila b
vid n'ogo j Vovchika - desyatogo chi to dvadcyatogo z jogo nedovgovichnih
druziv. Vin i zv'yazavsya tak micno z lingvistom til'ki zavdyaki dityachim
zdibnostyam togo prijmati svit cilkom bezposeredn'o.
Poznajomilis' voni tri roki tomu na mis'komu stendi i z togo chasu
kozhnogo lita ¿zdyat' kudis' na polyuvannya. Voni vikoristovuyut' svoyu misyachnu
vidpustku v serpni misyaci i til'ki zridka, yak-ot u c'omu roci, distayut'
mozhlivist' pobuvati na Slavuti i v lipni.
- Kogo ti tam viziraºsh? - spitav lingvist, koli Karamazov pidijshov do
vikna.
- YAk bi tobi skazati, - raptom vimusheno usmihnuvsya toj. - Meni zdalosya,
shcho des' tut nedaleko projshla Aglaya.
Tovarish Vovchik pidkinuv svo¿ bili brovi.
- YAka ce Aglaya? -spitav vin. -CHi ne dumaºsh ti grati rol' bozhevil'nogo?
- Poki shcho vazhko skazati, mij dorogij Vovchiku... Ce tak zvut' odnu z tih
dam, shcho ti z nimi poznajomivsya na paroplavi.
- Tak ti, vihodit', uzhe znajomij z nimi? Nu, i shcho zh?..
- Nu, i sluhaj. Same v cej chas cholovik t'oti Klavi drimaº, dami
mandruyut' do bazaru povz nash budinok.
- Cya poinformovanist' mene rishuche zvorushuº, - z zahoplennyam skazav
lingvist. - ¿j-bogu, z tebe vijshov bi ne zovsim poganij lovelas... I ce,
do rechi, bagato krashche tvoº¿ filosofi¿.
Karamazov pidijshov do vikna. Speka raptom pochala spadati, i z riki
priletiv svizhij vitrec'. YAkos' himerno zapahli abrikosi: zapah buv nizhnij
i nagaduvav chomus' starij Provans i staromodni kabrioleti. Todi j
dijsnist' vraz peretvorilas' na stilizovani nizhno-golubi toni.
- Dobre! - skazav Dmitrij i legko zithnuv. - Til'ki ot shcho skazhi meni,
Vovchiku: yak bi ti podivivsya na mene, koli b ya pokinuv Gannu j zijshovsya z
odniºyu z cih dam... same z Aglaºyu?
- Hiba ti vzhe vstig tak daleko zajti?
- Za yakis' dva tizhni ya vzagali nikudi ne mig zajti. YA pitayu tebe, tak
bi moviti... na vsyakij vipadok.
Tovarish Vovchik tak golosno j tak nespodivano zaregotav, shcho navit' jogo
loverak pidskochiv.
- Ot chudak! - skriknuv vin. - Navishcho tobi robiti ce, koli ti mozhesh, i
ne kidayuchi Gannu... nu, yak bi skazati delikatnish... Nu, slovom,
vikoristati ¿¿... cyu divchinu.
Meni zdaºt'sya, j cya divchina, koli vona nedura, pogodit'sya na ce.
- A yak Ganna? Vona, na tvij poglyad, tezh pogodit'sya? Lingvist ne
pomichav, shcho Karamazov govorit' z nim neserjozno, j tomu tak vidpoviv:
- C'ogo ya tobi ne mozhu skazati. Hto ¿¿ znaº- zhinocha dusha, yak-to kazhut',
temryava... Ale ¿j, meni zdaºt'sya, j ne treba c'ogo govoriti.
- Cebto ti rekomenduºsh duriti ¿¿?
- A hoch bi j tak!.. Na mij poglyad, tut nichogo nema strashnogo i
obrazlivogo dlya ne¿.
Karamazov pidijshov do svogo spivbesidnika ¿ vzyav jogo za pleche.
- Tek-s, - kinuv vin. - Ne skazav bi ya, mij vchenij druzhe, shcho ti vmiºsh
logichno misliti. V poperednij rozmovi ti oburyuvavsya na mene, shcho ya hochu
yakos' tam duriti Gannu, a zaraz sam rekomenduºsh zradzhuvati ¿¿.
Tovarish Vovchik nichogo ne vstig vidpovisti, bo v cej moment u kimnatu
vvijshla Ganna i skazala, shcho lingvista htos' kliche. Karamazov pidijshov do
koshika z abrikosami, movchki vzyav odin abrikos i, zirknuvshi na druzhinu,
pereviv svij poglyad na zgorilo-golube nebo. Vin odrazu dogadavsya, hto
viklikaº jogo druga. I dijsno: bilya hvirtki tovarish Vovchik pobachiv tih
dachnikiv, shcho nahabno poznajomilis' iz nim na richnomu paroplavi. Vlasne,
tut buli ne vsi: bat'ka (chi yak jogo?) ne bulo. Bula t'otya Klava i Aglaya.
III
- Zdrastujte, t'otyu Klavo! Zdrastujte, Aglaº! Tovarish Vovchik
rozsharkavsya tak galantno, nibi vin i spravdi buv slavetnim lovelasom.
- Dobrogo zdorov'ya, mon ami[4], - skazala t'otya Klava j, nedovgo
dumayuchi, upevnenim i rishuchim ruhom uzyala jogo pid ruku.
Ta zhenshchina, shcho ¿¿ lingvist nazvav Aglaºyu, poki shcho ne dumala
famil'yarnichati z Vovchikom i til'ki zaproponuvala jomu odkoloti ta
vikoristati odnu iz zapashnih troyand, shcho visili na ¿¿ grudi. Tovarish Vovchik
zrobiv ce z zadovolennyam, i voni povoli pishli zgoriloyu i porozhn'oyu vuliceyu
zashtatnogo gorodka.
- Vi syudi nadovgo pri¿hali? - spitala t'otya Klava.
- Tovarish Vovchik uzhe govoriv nam, - skazala Aglaya. - Vin tezh pri¿hav na
dva misyaci.
- Tak, - pidtverdiv lingvist. - Vi ne pomilyaºtes', Ale...
Vin hotiv shchos' spitati j, ne spitavshi, zmovk. Vlasne, vin ne znav, yak
spitati: jogo zdivuvala t'otya Klava - vona govorila z nim tak rozv'yazne,
nibi vona znala jogo, po menshij miri, z dityachih lit.
- A yak vi dumaºte, - skazala t'otya Klava. - CHomu ce Dmitrij v ostanni
roki takij nervovij stav?
- Cebto yakij... roki? - Vovchik hotiv pocikavitis', yakij Dmitrij, yak
vona vstigla tak dobre vznati najintnmnishe zhittya Karamazova, vidkilya vona,
nareshti, znaº pro ci "roki", ale famil'yarnij ton jogo spivbesidnici
ostatochno zbiv lingvista z panteliku, i vin rishuche zaplutavsya.
- Vi ne kosnoyazichnij? - pocikavilas' t'otya Klava. Aglaya zaregotala.
Tovarish Vovchik pochervoniv i stav zapevnyati, shcho "nichogo podibnogo". Vin
prosto ne chekav tako¿ simpatichno¿ poinformovanosti v spravah domu
Karamazovih.
- Todi, mozhe, vi znaºte, - skazala t'otya Klava, - yak dumaº provesti
Dimi (vona tak i skazala "Dimi") ci dva misyaci? Cebto-bilya Gannino¿
spidnici chi bilya Agla¿?
Ce zapitannya perehodilo vzhe vsyaki mozhlivi mezhi, ale tovarish Vovchik na
cej raz ne zbentezhivsya. Vin rishiv, shcho koli t'otya Klava tak famil'yarnichaº z
domom Karamazovih, to vona, ochevidno, oderzhala vidpovidne pravo na ce vid
samogo Dmitriya. Vin skazav, shcho vidpovidati na ce zapitannya ne bude j
rekomenduº spitati jogo druga.
- Tak bi j davno! - z polegshennyam zithnuvshi, skazala t'otya Klava. -
Hiba vi ne bachite, shcho nas dvoº, a vi odin... Til'ki glyadit', ne privedit'
syudi j Ganni.
- Vi hochete, shchob ya zaraz... negajno priviv Dmitriya? - spitav
nedogadlivij lingvist.
- Ah, Bozhe mij, - skazala Aglaya. - C'est un grand malheur de n'avoir
pas ete bien eleve[5].
- Voistinu! Velike neshchastya ne buti garno vihovanim, - pidtverdila i
t'otya Klava.
Todi tovarish Vovchik kinuvsya z usih nig do hvirtki, i dami sami
zalishilis' pid provincial'nimi akaciyami.
- Ot shcho, - skazala t'otya Klava, - Vovchika ya beru sobi, tvo¿m teper
nazavzhdi lishit'sya Dmitrij.
- YA ne zaperechuyu, - kinula Aglaya j rozkusila svo¿mi prekrasnimi zubami
listok z akaci¿.
Vzhe majzhe zovsim stemnilo. Vitikalis' zori. Z nedalekogo morya pishov
teplij viter. Aglaya vivodila na pisku svoºyu goluboyu parasol'koyu yakis'
iºroglifi, t'otya Klava divilas' u ridikyul', vlasne, v dzerkalo, shcho bulo v
ridikyuli, i pudrilas' miniatyurnoyu puhovkoyu.
- Dozvol'te vznati, skil'ki vam rokiv? - usmihnulas' sama sobi t'otya
Klava.
- Ochevidno, ne bil'sh dvadcyati semi, - skazala Aglaya.
- Ti vgadala, meni dvadcyat' sim. I yak pikantno, shcho ya vzhe t'otya i shcho v
mene taka dorosla pleminnicya... Tobi, zdaºt'sya, dvadcyat' tri?
- I ti vgadala!
T'otya Klava popravila special'nim olivcem brovu j zasvistila ariyu z
"Bayaderki". Potim dami shche perekidalis' legkimi frazami i raz u raz
pozirali v toj bik, kudi pishov Vovchik.
Buli voni v rozhevih serpankovih plattyah, styagnutih u tali¿ poyaskami, i
mali v rukah golubi parasol'ki. T'otya Klava viglyadala bagato bezturbotnish,
v ¿¿ svitlo-siromu poglyadi zovsim nema togo ledve vlovimogo zajchika
vpertosti j rishuchosti, shcho zridka pligaº v migdalevih ochah Agla¿, ale zate
stanom t'otya Klava trohi solidnish.
Aglaya vijnyala z ridikyulya malen'ku papirosku, zapalila ¿¿ j spitala:
- Ti skazala ZHeni (sprava jshla pro cholovika t'oti Klavi), shcho mi ranish
persho¿ ne prijdemo?
- Zvichajno, skazala... YA vid n'ogo vzagali nichogo ne hovayu.
- I vse-taki ne revnuº? - usmihnulas' Aglaya.
- I vse-taki... ne znayu. CHort ¿h rozbere, cih muzhchin; na oblichchi odne,
a na serci, mozhe, shchos' inshe.
Potim t'otya Klava zrobila ruhom parasol'ki disk, pijmala poglyadom
sribno-sinij slid meteora j promovila:
- Ti, Ago, ne dumaj, shcho ZHenya vzagali nezdibnij perezhivati dushevnih
dram. U nash vik, kazhut', navit' korova vmiº zithati.
- Ti, t'otyu Klavo, ne pomilyaºshsya. Mij Dmitrij pidtverdzhuº ce na kozhnomu
kroci. YA duzhe shkoduyu, shcho ti ne chuºsh nashih rozmov. Aglaya tak upevneno j
bezapelyacijno skazala "mij Dmitrij", shcho navit' t'otya Klava vsmihnulas'.
- A ti. Ago, rishucha lyudina, - vidznachila vona, - shche ne vstigla yak slid
poznajomitis' iz nim, ale vzhe rekomenduºsh jogo yak vlasnogo cholovika... YAk
zhe z Gannoyu? Ti bagato vznala pro ne¿?
- Ti, t'otyu Klavo, nadzvichajno na¿vnichaºsh!.. U nash vik za dva tizhni ne
til'ki shodyat'sya, ale j rozhodyat'sya. A vtim - dosit'! - i Aglaya mahnula
parasol'koyu v toj bik, de vzhe virisovuvalas' figura Karamazova.
Vovchik lishe za yakus' hvilinu viskochiv na vulicyu i nazdognav svogo
druga. Spershu dami bachili til'ki Dmitriya. Vin ishov do nih svo¿mi nervovimi
krokami, i postat' jogo to vibigala, to znovu hovalas' za stovburom
molodogo klena, shcho stoyav na dorozi. Todi des' udarila garmoshka, j zori
visipali na kuci bul'vari zashtatnogo gorodka. Des' gogotala
respublikans'ka molod'. Todi i na protilezhnih kvartalah udarila garmoshka.
Tovarish Vovchik uzhe nazdognav Dmitriya, i voni pidhodili do veselih (tak
prinajmni odrazu zh viznachiv lingvist) i simpatichnih dam.
- Nu... - zupinyayuchis', pochav lingvist i rozviv rukami. T'otya Klava
davno vzhe sharakterizuvala sobi Vovchika yak trohi mamuluvatu lyudinu i tomu,
ne dovgo dumayuchi, vzyala jogo pid ruku. Vona skazala, shcho rekomenduvati
Karamazova ne treba, bo voni mayut' zadovolennya vzhe bagato vechoriv
shpaciruvati z nim... i potim, vona duzhe zradiº, koli Vovchik dlya ne¿ bude
takim cikavim spivbesidnikom, yakim stav dlya ¿¿ pleminnici Dmitrij. Za
kil'ka hvilin procesiya (tak skazala Aglaya) jshla v takomu poryadku: poperedu
t'otya Klava z Vovchikom, pozadu Aglaya z Dmitriºm. Distanciya mizh pershoyu i
drugoyu paroyu bula priblizno na pivtora kroku. T'otya Klava zakinula na shiyu
Vovchika svoyu golubu parasol'ku j rozpituvala, hto vin, shcho vin, yak vin.
Slovom, vimagala, shchob lingvist u detalyah rozpoviv ¿j pro svoº minule,
suchasne j majbutnº. Aglaya c'ogo ne potrebuvala vid svogo kavalera: taki
rozmovi z nim buli dva tizhni tomu. Vona vidkolola z svoº¿ grudi ostannyu
troyandu j derzhala ¿¿ na oblichchi Dmitriya. Vona pitala jogo, yak pahne
troyanda, chi podobaºt'sya jomu cej zapah, chi ne krashche pahne rezeda. Koli
voni pererizali provincial'nij rinok i uvijshli v kolo pidnavisnih ognikiv,
Aglaya zapevnyala Dmitriya, shcho tut ¿j pahne Floberom i navit'
starofrancuz'kim zhittyam... Karamazov, zvichajno, znaº poeta Viljona?.. I
potim, vin ne mozhe ne lyubiti gogolivs'ku fantastiku. Aglaya pevna, shcho mozhna
genial'no stilizuvati nashu suchasnist'.
Dmitrij govoriv shchos' nevpopad. Todi Aglaya poklala na jogo rot svoyu
zapashnu dolonyu i skazala:
- YAkij ti chudak, Dimi! Spravzhnij provincial!
- Ti vzhe z Dmitriºm na "ti"? - povertayuchis', kinula t'otya Klava. - 3
tebe, Ago, vijshov bi prekrasnij kavalerist.
T'otya Klava tak dzvinko zaregotala, shcho provincial'na parochka (zdaºt'sya,
kolishnij stolonachal'nik i pristarkuvata dochka miscevogo kavalera CHervonogo
prapora), shcho jshla ¿m nazustrich, pospishno odletila vbik i dala dorogu
veselij kompani¿.
Todi pochav regotati j tovarish Vovchik. Vin tak bezumno rozregotavsya, shcho
musiv kinuti ruku dami, sisti na zemlyu j zupiniti kompaniyu. Koli zh jogo
stali dopituvati, v chomu sprava, vin til'ki j mig vimoviti: "provincial".
- Nu... dobre! Nu... provincial!.. ale de zh tut sil'? Todi, nareshti,
tovarish Vovchik skazav, shcho dlya Karamazova ce - najobrazlivishe slovo, i shcho
vin i uyaviti ne mozhe, yake oburennya viklikalo vono v grudyah jogo ushchiplivogo
druga.
- I zovsim nichogo nema tut smishnogo! - rizko shpurnula Aglaya i vzyala
Dmitriya pid ruku.
T'otya Klava tezh najshla, shcho smishnogo tut duzhe malo, j najshla navit'
potribnim (ochevidno, na pravah t'oti) prochitati lingvistovi nevelichku
notaciyu. Vovchika, yak i treba bulo chekati, strashenno zbentezhiv takij
nespodivanij final, i vin hotiv navit' prohati probachennya za svoyu
nekorektnist'. Todi t'otya Klava popravila jomu kravatku famil'yarnim
zhestom, micno pritisnulas' do n'ogo i zrobila distanciyu na tri kroki.
- Ti, Dimi, mozhe, j spravdi obrazivsya na mene? - spitala Aglaya.
- Nichogo podibnogo! - vsmihnuvsya Karamazov. - YA til'ki ne zrozumiv...
tebe.
Vin z yakimos' nadzvichajnim zadovolennyam skazav "tebe": cya himerna
divchina, shcho tak skoro perejshla z nim na "ti" i yakos' vraz zavolodila nim
(koli pravdu govoriti, vin ne zhartuyuchi, a z glibokim hvilyuvannyam skazav
dopiru Vovchikovi, shcho hoche zijtisya z Aglaºyu), - zovnishnistyu svoºyu vzhe
ostatochno pokorila jogo. Nadto vzhe rozumni j strasni buli ci migdalevi
ochi, j nadto vzhe privablivo kolivalis' ci molodi grudi, shchob vin mig
prijnyati ¿¿ yak zvichajnu zhenshchinu. S'ogodni navit' postalo v nim yakes'
neyasne peredchuttya j solodkij bil', i s'ogodni vin hotiv bi hoditi z neyu
cilu nich.
- CHogo ti ne zrozumiv? - spitala Aglaya. - CHomu ya tebe nazvala
provincialom?
- Tak!
- Ce zh, milij, yasno. YA shche todi, na paroplavi (pam'yataºsh nashu
superechku?), ya vzhe todi podumala, shcho ti provincial. Ce po vs'omu vidno: j
po ruhah, i po povodzhennyu z peredovoyu zhinkoyu... yak zi mnoyu ot... CHomu ti
tak chudno vimoviv "tebe"? CHi, mozhe, ti hotiv skazati "vas"? Vas ist das?
Nu? A potim ti j formal'no provincial... Hiba ti zhivesh ne v provinci¿?
- YA, yak tobi vidomo, zhivu v stolichnomu gradi! - usmihnuvsya Karamazov.
- De ce? - zaregotala Aglaya. - CHi ne v tomu, shcho na Lopani?
Cya divchina (ochevidno, z yakogos' Mirgoroda) tak neohajno govorila pro
lopans'kij centr, shcho Vovchik, pochuvshi cyu rozmovu, zupinivsya i spitav:
- A dozvol'te uznati, v yakih krayah vi meshkaºte? CHi ne v Umani?
- Vas ce serjozno cikavit'? Koli tak, to proshu: mij stolichnij grad i
moya kra¿na - haj bude vam vidomo - duzhe daleko vidcilya.
- Franciya? Italiya? Ispaniya?
- Moskoviya, moº serden'ko! - skazala Aglaya j pritisnulas' do svogo
suputnika.
Moskoviya? Nu, ce vzhe Aglaya nepravdu govorit'! Dmitrij pidtverdzhuº? Todi
vin i jomu ne virit'. I spravdi; yaki zh voni moskovki? - Ni, ce
nisenitnicya! Slovom, haj ce pidtverdit' t'otya Klava, i til'ki todi vin
mozhe poviriti. Slovom, koli Aglaya j spravdi serjozno govorit', - Vovchik
ostatochno rozgubit'sya.
(Nareshti govorit' t'otya Klava j govorit' te zh same. Voni taki moskovki
j navit' korinni, bo zmalku zhivug' u Moskvi. Vulicya taka-to, nomer
takij-to, tramvaj dev'yat'. Koli potribnij telefon, to mozhna j ce skazati.
CHolovik t'oti Klavi (vi jogo znaºte - muzhchina v zolotomu pensne) pracyuº v
profsoyuz!. Aglaya - siritka (znaºte taku zvorushlivu kinofil'mu pro chasi
Francuz'ko¿ revolyuci¿), i vona zhive u t'oti Klavi. Vona na ostann'omu
kursi Moskovs'ko¿ konservatori¿.
- Ale vidkilya zh vi tak dobre znaºte nashu movu? - zdivovano spitav
lingvist.
Ah, Bozhe mij! SHCHo zh tut divnogo? Voni daleko ne pershij raz zupinyayut'sya
vidpochivati na prekrasnih stepah Ukra¿ni, j chomu zh ¿m ne znati tako¿
muzichno¿ movi (t'otya Klava tak i skazala - "muzichno¿"). Aglaya, napriklad,
duzhe lyubit' Ukra¿nu j, koli hochete, navit' original'ne. A vtim, t'otya
Klava dali ne bude govoriti, v detalyah jogo mozhe poinformuvati Aglaya i,
mozhlivo, Dmitrij. Vlasne, pid vplivom svoº¿ pleminnici vona j zrobilas'
takoyu cikavoyu moskovkoyu.
- Prekrasno! - z hrustom daviv svo¿ pal'ci tovarish Vovchik i nareshti
cilkom serjozno zvernuvsya do Karamazova: - Znaºsh, Dmitrij, ¿hni portreti
obov'yazkovo treba vmistiti v odnomu z nashih zhurnaliv.
- YAk viklyuchni ekzemplyari?
- Pokin' zhartuvati, - mahnuv rukoyu lingvist. - Dlya rus'ko¿ publiki,
dlya... yak bi ce skazati... dlya "pooshchrºniya".
- Dlya zaohoti, - popravila Aglaya. --Tak bude bagato blizhche do vasho¿
movi.
- Ot tak moskovka! - skazav Karamazov. - CHi ne pochuvaºsh ti sebe trohi
niyakovo, pane lingviste?
Tovarish Vovchik spalahnuv. Vin hotiv shchos' dovoditi, zgadav chomus' (i
zovsim ne do rechi) Provans, provansal's'ku literaturu, zgadav XIX vik,
ZHana ZHansemena, Teodora Obanelya i t. d., ale t'otya Klava vzhe znovu odtyagla
jogo na distanciyu v tri kroki. Slovom, rozmovu bulo perervano. Dlya
lingvista bulo shche bagato tut nedogovorenogo, navit' intriguyuchogo (hiba
malo moskovs'kih dachnikiv mandruº po Ukra¿ni?), ale vin spodivavsya
pogovoriti z privodu c'ogo z Karamazovim i vid n'ogo j uznati v detalyah
istoriyu znajomstva moskovs'kih dam iz pivdennoyu kul'turoyu.
- Tak, znachit', ti kinchaºsh novu poemu? - spitala
Aglaya, koli voni znovu zalishilis' udvoh. Karamazov zupinivsya i zrobiv
nezadovolene oblichchya. - YA tobi, zdaºt'sya, ne odin raz govoriv, shcho ya pracyuyu
v ekonomichnomu organi. Mene cikavit' zaraz pitannya pro znizhennya cin.
- Ti hochesh skazati, shcho z pitannya pro znizhennya cin ne mozhna zrobiti
poemi?
- YA hochu skazati, shcho z Tarasami SHevchenkami ya nichogo ne mayu spil'nogo.
- Koli til'ki ce, to ya rada, - promovila Aglaya, zamislyuyuchis'. - Same
takih lyudej i brakuº vashij naci¿. Meni zdalosya, shcho ti ne tak hotiv
skazati. Ti rozumiºsh mene? YA gadayu, shcho bez velikogo entuziazmu ne mozhe
buti spravzhnih ekonomistiv.
- Cilkom spravedlivo! - pogodivsya Karamazov. - Kil, ochevidno, vibivayut'
kolom, i "zakobzarenu" psihiku mozhna vihovati til'ki, tak bi moviti,
zagajavatizovanim "Kapitalom".
- Ce ne v brovu, a v oko! - z zahoplennyam skazala Aglaya. - Bez yakogos'
Longfello i spravdi ne zrobiti vam svo¿h ekonomistiv i politikiv. Og ya
til'ki dumayu, shcho Marksa ti zovsim daremno pripryagaºsh syudi.
- Ce sprava perekonannya, - nezadovoleno skazav Dmitrij.
- Ne dumayu. Bo Marks º zovsim chuzhoridnij element dlya vasho¿ kra¿ni. A
tobi vidomo, shcho koli do vodorodu dodati kislorodu, to garyache tilo ne
vstigaº navit' pritorknutis' do ciº¿ mishanini - odrazu zh vinikaº vibuh
i... voda. A vtim, ne budemo sperechatis'. Mene cikavit' druge pitannya.
Govoryachi pro Tarasa SHevchenka, ti mav na uvazi virshomaziv vzagali chi same
jogo, bozhka vasho¿ naci¿?
- YA mav na uvazi j virshomaziv vzagali, i jogo zosibna.
- Za shcho zh ti SHevchenka tak nenavidish? - Za shcho ya jogo nenavidzhu? -
Karamazov znovu zrobiv nezadovolene oblichchya: movlyav - navishcho cej dopit?
Potim raptom nervovo odkinuv volossya i zupinivsya. - A za te ya jogo
nenavidzhu, - nadmirno zapalyuyuchis', skazav vin zlim golosom, - shcho same
SHevchenko kastruvav nashu inteligenciyu. Hiba ce ne vin vihovav c'ogo
tupogolovogo raba-prosvityanina, shcho im'ya jomu legion? Hiba ce ne
SHevchenko-cej, mozhlivo, nepoganij poet i na podiv malokul'turna j bezvol'na
lyudina, - hiba ce ne vin navchiv nas pisati virshi, sentimental'nichati
"po-katerinyachi", buntuvati "po-gajdamachomu" - bezgluzdo ta bezcil'no - j
divitis' na svit i budivnictvo jogo kriz' prizmu pidsolodzhenogo strashnimi
frazami pase¿zmu? Hiba ce ne vin, cej kripak, navchiv nas layati pana, yak-to
kazhut', za ochi j piti z nim gorilku ta holujstvuvati pered nim, koli toj
famil'yarno potripaº nas no plechu j skazhe: "a ti, Matyusho, vse-taki talant".
Same cej ikonopisnij "bat'ko Taras" i zatrimav kul'turnij rozvitok nasho¿
naci¿ i ne dav ¿j svoºchasno oformitis' u derzhavnu odinicyu.
Durachki dumayut', shcho koli b ne bulo SHevchenka, to ne bulo b i Ukra¿ni, a
ya ot gadayu, shcho na chorta vona j zdalasya taka, yakoyu mi ¿¿ bachimo azh dosi...
bo v s'ogodnishn'omu viglyadi z svo¿mi idiots'kimi ukra¿nizaciyami v
social'nih procesah vona vikonuº til'ki rol' tormoza.
- Prekrasne viznachennya! - z zahoplennyam skazala Aglaya i tut zhe chomus'
ironichno usmihnulas'. - Ale...
- Ale, mabut', pora nam zalishiti cyu rozmovu, - kinuv Dmitrij: jomu,
po-pershe, ne podobalas' Agla¿na pohvala ("navishcho cya cukerka, koli vin
zovsim dorosla lyudina?"), i potim vin raptom zloviv sebe na deshevij
patetici.
Todi Aglaya vraz obirvala temu j zaproponuvala nazdognati t'otyu Klanu j
lingvista, shcho duzhe daleko zajshli vpered. Vona zaproponuvala pobigti
navviperedki j peredala Karamazovu svij ridikyul' ta parasol'ku. Ale potim
bigti ne zahotila j skazala jomu, shchob vin vityag z ridikyulya ¿¿ zamshevu
rukavichku. Vona poradila jomu polozhiti rukavichku na nizhchu chastinu jogo
oblichchya j, koli vin zrobiv ce, spitala, chim vona pahne.
- CHim vona pahne?.. Ochevidno, zhinochim tilom.
- Prekrasno!.. i cej zapah tobi, mabut', podobaºt'sya?
- YAk bi tobi skazati, - promoviv Karamazov, - mozhlivo, podobaºt'sya, a
pevnishe - ni.
Aglaya ne povirila. Vona vzyala jogo golovu j, roblyachi nadzvichajno
velikimi svo¿ i bez togo veliki ochi, stala nimi laskati svogo suputnika.
- Brehun'ka! - skazala vona. - Ti nepravdu govorish. YA znayu, shcho tobi cej
zapah podobaºt'sya" Tomu shcho... tobi ne podobaºt'sya... Ganna.
- Ti pro moyu druzhinu?
- Tak. CHomu ti dosi ne poznajomiv mene z neyu? CHomu zh ti movchish?
CHomu vin movchit'? Vin, zvichajno, zrobit' ce. Vin nareshti poznajomit'
Aglayu z Gannoyu.
Ale vin dumaº, shcho vona vse-taki yakas' chudna divchina, j potim dumaº, shcho
druzhina mala raciyu nazvati ¿¿ netaktovnoyu. Ce zh nekrasivo tak pospishati v
jogo intimni zakutki. Nevzhe c'ogo Aglaya ne rozumiº?.. I potim, vidkilya ce
vona diznalas', shcho jomu ne podobaºt'sya Ganna? Slovom, Karamazov znovu
nezadovolenij, i tomu vin tak nervovo zapaliv sirnika.
Vona odrazu zh zrozumila jogo j pospishila perejti na inshu temu. V cej
moment voni pidhodili do kruchi.
IV
- Davaj shche trohi vidpochinemo, - poradila Aglaya, lyagayuchi na travu. -
Mozhna j nashih poperediti.
Vona kriknula svo¿j kompan'jonci, shchob ta vzyala z ne¿ priklad i tezh
posidila des' tam zi svo¿m kavalerom. T'otya Klava j Vovchik pogodilis' i
zupinilis' na tomu zh taki visokomu berezi, krokiv na dvadcyat' dali. Todi
Aglaya pidsunulas' blizhche do kruchi j skazala:
- Nash novij znajomij podilyaº tvo¿ poglyadi?.. YA govoryu pro tovarisha
Vovchika.
- YAki ti poglyadi maºsh na uvazi? - spitaº Karamazov.
- YAsno yaki - ti, shcho ti z nimi znajomiv mene na paroplavi v nashu pershu
zustrich i potim majzhe kozhnogo vechora chipaºsh ¿h.
- Ti govorish pro ideyu vidrodzhennya moº¿ naci¿?
- Tak. YA govoryu pro nacional'nu romantiku. Karamazov pokrivivsya:
movlyav, vin nichogo ne maº spil'nogo z tim, pro shcho govorit' vona, ce ¿j vin
uzhe dekil'ka raziv govoriv, i, znachit', treba buti bil'sh oberezhnim iz
takimi terminami.
- Mi govorimo na riznih movah, - skazav vin. - Ideya vidrodzhennya moº¿
naci¿ - shche raz povtoryuyu - nichogo ne maº spil'nogo z nacional'noyu
romantikoyu.
Aglaya usmihnulas' i polozhila na svo¿ kolina golubu parasol'ku.
- Haj bude po-tvoºmu,. -- skazala vona, - Ta yak zhe z Vovchikom?
- Mij drug ne til'ki ne podilyaº cih poglyadiv, ale j vzagali daleko
sto¿t' vid usyako¿ politiki.
- I vse-taki ti takij shmatok m'yasa mozhesh vvazhati za svogo druga?
- A chomu zh ni? Hiba v n'omu ne mozhe buti garnih lyuds'kih pochatkiv?
-M'yaso zavzhdi zalishaºt'sya m'yasom, -energijno skazala Aglaya. - ¿v m'yasi
niyakih lyuds'kih pochatkiv ne mozhe buti.
Vona tak uvazhno podivilas' na svogo kavalera, nibi hotila
zagipnotizuvati jogo.
- Ce tezh spravedlivo, - skazav Karamazov. - Ale z Vovchikom ya vse-taki
ne mozhu ne druzhiti.
- SHkoda! - kinula Aglaya j vzyala rezoners'kij ton. - Treba buti
poslidovnim navit' u dribnicyah. Zdaºt'sya, Tolstoj govoriv kolis', shcho
najvazhche polyubiti blizhnih. YA dumayu, sho bagato vazhche ¯h zhe taki znenaviditi
spravzhn'oyu nenavistyu. Til'ki tut mozhna pokazati neabiyaku volyu i, koli
hochesh, vidvagu... Ti ¿h, zdaºt'sya, visoko stavish?
- Ti gadaºsh, shcho meni brakuº voli i ya ne mozhu buti vidvazhnim?
Dmitrij skazav ce yakimos' nepevnim golosom, nache vin i sam ne doviryav
sobi.
- Ti maºsh volyu i ti vidvazhnij! - upevneno j navit' z deyakim zahoplennyam
vidznachila Aglaya. - Same za ce ti tak skoro j podobavsya meni... Podobavsya,
zvichajno, yak lyudina.
Rozmova perervalas'. Vona vzhe divilas' u zemlyu j hovala vid n'ogo svo¿
ochi. Vin movchav tomu, shcho v nim u cej moment zazhevrila vnutrishnya borot'ba:
z odnogo boku, jomu pidlestilo ¿¿ zahoplennya nim yak vidvazhnoyu j vol'ovoyu
lyudinoyu, z drugogo - vin ne zovsim viriv ¿j (vidkilya vona znaº, shcho vin
same taka lyudina? CHi ne z kil'koh rozmov iz nim?). I potim, jogo raptom
yakos' obrazila ¿¿ samovpevnenist' i cej bat'kivs'kij ton. Nareshti vin
zaspoko¿vsya j skazav:
- .A ti, znaºsh, cilkom pravil'no pidmitila: ya govoryu pro blizhnih. Meni
ce tverdzhennya duzhe podobaºt'sya. Zdaºt'sya, mij odnofamilec' - Al'osha
Karamazov - staviv yakos' tam nagolos na lyubov do dal'nih. A ya ot tezh
dumayu, shcho cej nagolos treba perenesti na nenavist' do blizhnih.
- I ti gadaºsh, shcho najbil'sha zagadka same tut hovaºt'sya?
- Til'ki tut i bil'sh nide! - z deyakim hvilyuvannyam skazav Karamazov. -
Ot hoch ubij mene! - a ne mozhu ¿h znenaviditi spravzhn'oyu nenavistyu. U
kozhnogo z blizhnih - navit' najbil'shih mo¿h vorogiv - buvaº taka, znaºsh,
lyuds'ka usmishka j take, znaºsh, mile j garne oblichchya, nache na tebe
prekrasna Bogomatir divit'sya. YA kazhu j pidkreslyuyu, u kozhnogo, bo navit' u
suvorih i zlil z prirodi lyudej ya bachu cyu usmishku j ce oblichchya.
- Mozhe, ti perebil'shuºsh? Nevzhe-taki v kozhnogo?
- Klyanus' tobi! Bogomatir vsyudi j na kozhnomu kroci. Ce yakijs' zhah, i
inodi navit' ruki padayut' u znemozi. Ne mozhna zustrichatisya z lyud'mi. SHCHob
tvoriti yakes' dilo j borotis', treba nadyagati mashkaru Mizantropa i v nij
hovati, persh za vse, ochi... Ochi, znaºsh, najlyutishij vorog usyakogo progresu,
bo ochima bachish Bogomatir i same v ochah hovaºt'sya Bogomatir.
Karamazov zupinivsya j pochav nervovo kusati sobi gubi. Z zvichajno¿
psihichno normal'no¿ lyudini vin raptom peretvorivsya na maniyaka. Raz u raz
zdrigayuchis', vin use povertav do kruchi golovu j rozgubleno divivsya v
neyasni dali dniprovih vod.
- Slovom, Bogomatir ne daº tobi znenaviditi svo¿h blizhnih? -spitala
Aglaya.
- Til'ki vona. Vo im'ya yako¿s' ide¿ ya zdibnij na vse, navit' zdibnij
ubiti lyudinu. Ale yakijs' Ivan Ivanovich odniºyu lyuds'koyu usmishkoyu mozhe
pokriti mene v odin moment... navit' koli b c'ogo Ivana Ivanovicha ya j
nenavidiv svoºyu nedonoshenoyu i yakoyus' chudnoyu nenavistyu.
- I tak iz toboyu zavzhdi buvalo?
- Ni, - skazav Karamazov iz deyakim vidtinkom tugi v golosi. - Til'ki v
ostanni roki mene tak sil'no zatrivozhila Bogomatir. Ranish ce bagato legshe
bulo. Ranish ideya majzhe zovsim zasliplyuvala mene i dlya mene ne bulo
blizhnih. Aglaya vzyala ruku Karamazova j polozhila ¿¿ na svoyu dolonyu.
- Tak ot, - skazala vona. - ªst' dvi nenavisti: spravzhnya j tvoya
nedonoshena. Persha - velika nenavist', i vona tvorit' zhittya. Cya nenavist'
ne znaº blizhnih. Druga, nedonoshena, º til'ki tin' vid persho¿. Persha vid
rozumu j vid sercya, druga - til'ki vid rozumu... YAk ti gadaºsh, mozhna buti
vidvazhnoyu i vol'ovoyu lyudinoyu til'ki vid rozumu?
- Ti vzhe pochala sumnivatis' u meni? - spitav Dmitrij, usmihayuchis'
vimushenoyu usmishkoyu. i - Nichogo podibnogo! - znovu vpevneno vidznachila
Aglaya. - Ti maºsh volyu iti vidvazhnij. YA til'ki dumayu, shcho niyako¿ Bogomateri
nema j shcho vona ne bil'she, yak primara. YA takozh dumayu, shcho tvoya nedonoshena
nenavist' uzhe º spravzhnya nenavist' i ti zdibnij znenaviditi svo¿h
blizhnih... Ti rozpovidav meni, yak kolis', u chasi gromadyans'ko¿ vijni, ti
rozstrilyav kogos' iz blizhnih bilya yakogos' monastirya...
- Tak to zh, - virvalos' nespodivano Karamazovu, - vo im'ya veliko¿ ide¿.
- A hiba teper ti bez ide¿ zalishivsya? Hiba tebe ne zahoplyuº s'ogodni
hoch bi ta zh ideya vidrodzhennya tvoº¿ naci¿?
- Zvichajno, zahoplyuº, - nepevnim golosom skazav vin. - Ale...
- Bez usyakih "ale", - rishuche odrubala Aglaya. - SHCHos' odne: abo ce ideya,
abo nova primara. Vona musit' tebe takozh zahopiti, yak i ta, shcho vo im'ya ¿¿
ti rozstrilyuvav svo¿h blizhnih.
Karamazov raptom zaregotav.
- I spravdi, - skazav vin. - Meni inodi taka glupota prihodit' u
golovu, shcho potim, ¿j-bogu, soromno za samogo sebe. Ot, napriklad, zdaºt'sya
meni inodi, shcho Bogomatir koriguº v meni, tak bi moviti, lyudinu. Blizhnij,
movlyav, ne til'ki Ivan Ivanovich, ale j sam ya. Otzhe, nenavist' ya mushu
perenositi j na sebe. Koli mene pokoryaº Ivan Ivanovich, ce znachit',
nastupiv moment, koli ya mushu nenaviditi Dmitriya Karamazova, cebto sebe.
- SHCHo ti musish sam sebe nenaviditi, koli tebe pokoryaº Ivan Ivanovich, -
ce tak. Ale shchodo korekti, to vona j spravdi glupota i zvichajnij sobi bred.
- A to navit', - prodovzhuvav vin govoriti, - zdaºt'sya inodi, shcho sama
nenavist' musit' nositi v sobi Bogomatir.
- Ce shche bil'shij absurd, bo nenavist' i Bogomatir º dva zovsim
protilezhnih polyusi.
- Tak i ya polemizuyu z soboyu. Ale j cej udar ya pariruyu: movlyav, spravzhnya
nenavist' - davno vzhe vidomo - º najbil'sha lyubov. I znachit', spravzhnya
nenavist' - ce e prekrasna lyuds'ka usmishka.
- Ce vzhe sofistika dlya sharlataniv i boyaguziv. Bogomatir ne mozhe ne
stoyati na dorozi do spravzhn'o¿ nenavisti i, znachit', do muzhn'ogo vchinku...
- Cilkom spravedlivo! - pogodivsya Karamazov. - Ale meni ot zdaºt'sya, shcho
Bogomatir ne mozhe stoyati na dorozi i shcho til'ki vidsutnist' ¿¿ robit'
nenavist' nedonoskom.
YAkim zhe ce chinom?
- A takim chinom, shcho suputnikom spravzhn'o¿ nenavisti º zavzhdi radisni j
do togo molitovni perebo¿ sercya, nibi zustrichaºsh svitle Hristove
voskresinnya. Aglaya shche blizhche pidijshla do kruchi.
- YA gadayu, - skazala vona, - shcho tut sprava bagato prostisha. Ne
Bogomatir tebe turbuº, a zvichajna nevpevnenist'. Pid radisni perebo¿ sercya
rozstrilyuyut', skazhemo, todi, koli zhodnogo sumnivu ne zalishilos'.
- Hto jogo znaº. - nadtrisnutim golosom skazav Karamazov. - Mozhlivo, ya
j pomilyayus'.
Vin raptom vidchuv, yak nim zapanovuº yakas' strashna tuga. Vin uzhe ne
bachit' pered soboyu ni Agla¿, ni Dnipra, ni prekrasno¿ pivdenno¿ nochi. Vin
uzhe zabuv, yak vin visoko stavit' sebe za vidvagu j volyu, i vidchuvaº sebe
zaraz strashenno nikchemnoyu lyudinoyu. Vin navit' hoche, shchob htos' plyuvav jomu
v oblichchya - i plyuvav dovgo, nastirlivo j obrazlivo.
Aglaya, ochevidno, uvazhno stezhila za svo¿m suputnikom i tomu pospishila
jomu na dopomogu.
- Ti, druzhe, bezperechno, pomilyaºshsya, - skazala vona. - Ti gliboko
pomilyaºshsya.
- Ti govorish pro Bogomatir?
- YA govoryu pro tebe. Ti pomilyaºshsya, koli dumaºsh, shcho tebe dovgo bude
trivozhiti nevpevnenist'. Ce - korotke, timchasove yavishche, j vono skoro
znikne.
Vona pidvelas', znovu sila na travu i jogo primusila sisti bilya ne¿.
- Tak-to, mij hlopchiku! Hto hoche buti vol'ovoyu lyudinoyu, toj ne mozhe ne
poboroti v sobi nevpevnenist', - skazala vona j polozhila svoyu ruku na jogo
golovu. Vzhe stoyala gliboka pivdenna nich. Na Slavuti kozhno¿ hvilini
prokidalis' yakis' neyasni zvuki. Des' reviv paroplav, i daleko na pivdni
plivli jogo privablivi vogni. Raz u raz farkali j padali aeroliti i
trivozhili ochi zagadkovim svitlom svogo yarko-sribnogo gorinnya. i - Tak, -
raptom promoviv Dmitrij. - Hto hoche buti vol'ovoyu lyudinoyu, toj ne mozhe ne
poboroti v sobi nevpevnenist'. I ti pravdu govorish, shcho ya vzhe ¿¿ poborov. YA
ne mozhu ne poboroti, bo majbutnº za moºyu molodoyu naciºyu i za mo¿m molodim
klasom. . Vin uzyav ¿¿ ruku j micno stisnuv. ZHiva lyudina znovu prokidalas'
u nim, i vin shche raz peretvoryuvavsya. Vin navit' ne pomitiv, yak Aglaya
ironichno posmihnulas', koli vin majbutnº svoº¿ naci¿ zv'yazuvav z "yakimos'
tam" klasom.
- YA inodi bukval'no zadihayus' od shchastya, - govoriv vin dali, skidayuchi z
kruchi kaminci j zovsim ne pomichayuchi, shcho jogo rozmovi brakuº elementarno¿
poslidovnosti. - Temni storoni nasho¿ dijsnosti todi zovsim znikayut' iz
mo¿h ochej, i ya pochinayu rosti i virostayu u veletnya. Bo j spravdi: v
suspil'stvi ne mozhe buti tako¿ situaci¿, koli nemozhliva borot'ba. Koli zh
ce tak, to... yak use-taki veselo zhiti "na etom svete, gospoda"... Ti ne
mozhesh i uyaviti, yak ya polyubiv ce zayalozene slovo - progres. Progres - ce zh,
po suti, yakir spasinnya. Ce zh vihid iz togo stanovishcha, shcho v n'ogo zajshla
revolyuciya.
- Ale ti govorish zovsim yak uchen' persho¿ grupi, - skazala Aglaya.
- Cilkom spravedlivo! - garyache pidhopiv Dmitrij. - YA i ºst' uchen'
persho¿ grupi j mayu muzhnist' viznati ce. Taka vzhe logika podij: hto hoche
zhiti v nashi dni, toj obov'yazkovo musit' pochinati z abetki...
- I vityaguvati z arhivu stari gasla?
- A hoch bi j tak. Hiba revolyucijni gasla s'ogodnishn'ogo dnya zavtra ne
mozhut' stati reakcijnimi? Hiba mi ne maºmo prikladiv? I navpaki: hiba
lozungi yakogos' 1917 roku s'ogodni ne stali farisejstvom i materialom dlya
spekulyaci¿? Ce ne znachit', shcho mi zbankrutuvali, a ce znachit', shcho treba
buti dialektikom. S'ogodni masu mozhna povesti til'ki pid tim styagom, shcho na
n'omu bude chitko napisano - "progres".
- Navryad til'ki vona pide za toboyu, bo masa ne terpit' abstrakci¿. A
progres - ce dlya ne¿ abstrakciya.
- Cilkom pogodzhuyus', - skazav Karamazov. - Ale ya daleko stoyu vid
vul'garnogo tlumachennya masi. Revolyuciyu masa tvorit' cherez svoyu
inteligenciyu, bo vsyakij masovij vibuh til'ki todi robit'sya revolyuciºyu,
koli nim pochinayut' keruvati Dantoni, Lenini chi to Troc'ki.
- Z tebe vijshov bi ne zovsim poganij agitator-progresist, - kinula
Aglaya i demonstrativno zasvistila yakus' shansonetku.
- Ti meni robish bagato chesti svoºyu zayavoyu.
- Nullement, - promovila divchina. - On ne voit ras 'tous les jours un
malade comme vous etes[6].
- Ti mene vvazhaºsh za hvorogo? -obrazivsya Dmitrij.
- Bozhe boroni, - skazala Aglaya. - Meni til'ki nepriºmno, shcho tvo¿j
rozmovi brakuº logiki. Z odnogo boku, ti vislovlyuºsh bezperechno rozumni
dumki, a z drugogo - plutaºshsya v Leninah, u klasah toshcho.
- Nu ot, znovu stara istoriya, - nezadovoleno promoviv Karamazov. -CHi ne
dumaºsh ti vplinuti na moyu ideologiyu? Koli tak, to ti daremno vitrachaºsh
sili. Vzyati hoch bi te zh vidrodzhennya moº¿ naci¿. YA jogo inakshe ne mozhu
misliti, yak zasib, ne yak metu, yak faktor, shcho dopomagaº meni rozv'yazati
osnovnu social'nu problemu. Vidrodzhennya moº¿ naci¿ - ce º shlyah do chitko¿
diferenciaci¿ v nashomu suspil'stvi j, znachit', krok do socializmu. Inakshe
na ce vidrodzhennya ya divitis' ne mayu ohoti.
- Znachit', iz tvogo vidrodzhennya ni chorta j ne vijde! - grubo kinula
Aglaya i, zrobivshi z dolon' rupora, poklikala t'otyu Klavu.
Karamazov poglyadom peremozhcya podivivsya na divchinu. Vin ne til'ki ne
obrazivsya - jomu navit' priºmno bulo, shcho vona zirvalas' iz spokijnogo
tonu. ¿¿ samovpevnenist' i zahoplyuvala, i v toj zhe chas nervuvala jogo, bo
shcho blizhche vin shodivsya z neyu, to sil'nish vidchuvav ¿¿ vplivi na svij
svitoglyad.
- A Vovchik ne zovsim poganij spivbesidnik, - pidhodyachi, skazala t'otya
Klava. - I viyavlyaºt'sya... zovsim ne komunar.
- Dozvol'te, - zametushivsya lingvist. - Hiba vi ne znaºte, shcho Dmitrij
chlen Komparti¿?
- Ne turbujtes'! - skazala Aglaya... - Znaºmo... i dumaºmo, shcho vin ne
bude gnivatis' na t'otyu Klavu za odvertist'.
- Cebto ti hochesh skazati, - promoviv Karamazov, - shcho t'otya Klava mene
obrazila?
- Mi hochemo skazati, - kinula Aglaya, - shcho komunisti hoch i nepogani
lyudi, ale v bil'shosti strashenno nudni... Nu, slovom, svitorozuminnya
¿hnº-mozhna napevno tverditi - ne syagaº dali CHemberlena z monoklem i
chergovo¿ partyachejki... Pravda, cikavlyat'sya shche kitajs'kimi spravami.
Karamazovu peresmiknulo oblichchya. Jogo karyuchilo, shcho ci vipadkovi
pozapartijni dachnici tak neohajno stavlyat'sya do jogo parti¿. Buduchi, tak
bi moviti, vichnim opozicionerom, vin u toj zhe chas buv svoºridnim fanatikom
komunizmu j, zvichajno, ne mig spokijno reaguvati na ce zovsim nevipravdane
nahabstvo.
Ale rozmovu vzhe skinchili j umovlyalis', de mozhna bude zustritis' zavtra.
Vzhe floberivs'ki dami znikli v temryavi abrikosovogo dvorika, i tovarish
Vovchik shchos' zahopleno rozpovidaº pro t'otyu Klavu. Todi Dmitrij raptom
zgaduº Gannu i vzhe ne vidchuvaº do ne¿ tiº¿ zlobi, shcho ¿¿ piznav uvecheri.
Jomu navit' trohi zabolilo serce, i vin skazav:
- Ti, Vovchiku, bud' laska, ne govori Ganni, de j -z kim mi blukali
s'ogodni.
- CHomu ce? - spitav lingvist: vin uzhe zabuv vechirnyu rozmovu, koli sam
radiv priyatelevi hovyati vid Ganni svo¿ zustrichi z Aglaºyu.
- YA tak hochu! - skazav Karamazov. - Ti ce musish zrobiti dlya mene.
Tovarish Vovchik zdivovano podivivsya na Dmitriya, dekil'ka raziv zdvignuv
plechima, ale zgodu, zvichajno, dav.
- Zgodu ya dayu, - skazav vin. - Ale ot shcho, druzhe: yak ce tak trapilos',
shcho moskovs'ki dami zrobilis' ukra¿nkami?
- Ce pitannya i mene duzhe cikavit'.
- Cebto ti tezh nichogo ne znaºsh? - spitav zdivovanij lingvist.
- Stil'ki znayu, skil'ki j ti.
- Divno. Koli hochesh, zagadkovo. Ij-bo... Ti yak. gadaºsh?
- YA tezh dumayu, shcho zagadkovo. I dumayu, shcho cyu zagadkovist' dami narochito
utvoryuyut' dlya, tak bi moviti, pikantnosti.
- Ce meni, ¿j-bo, podobaºt'sya! - skriknuv iz zadovolennyam lingvist. -
CHomu ne zrobiti z zvichajno¿ vipadkovo¿ zustrichi interesnu prigodu? Intriga
ne til'ki v romani cikava rich, vona j v zhitti priºmna rozvaga. ... - Ti, ya
bachu, pochinaºsh filosofstvuvati, - usmihnuvsya Karamazov.
Tovarish Vovchik, zvichajno, ne pogodivsya z cim tverdzhennyam i skazav, shcho
Dmitrij vse-taki anal'fabet[7] I ne rozumiº, shcho take filosofiya.
- A vtim, - promoviv vin, - ya ne pro ce. YA hochu pro tvoyu fortunu. Tobi
strashenno veze, nepoganij.
- Ti ne zadovolenij t'oteyu Klavoyu?
- Bozhe boroni. Navpaki - z t'oteyu Klavoyu, bezperechno, krashche
zv'yazatisya... Znaºsh, iz zamizhn'oyu zhinkoyu. bagato bezpechnish.
Tovarish Vovchik zaregotav od zadovolennya i zapligav, yak molode telya.
...Koli voni shodili na svij ganok, u pivnichnij chastini zashtatnogo
gorodka vzhe krichali ranni provincial'ni pivni.
V
Na drugij den' voni znovu zustrilis': teper voni zustrichalis' kozhnogo
vechora. Na shostij den' nad dachnim pos'olkom raptom rozirvalas' groza.
Hmari zavolokli vse nebo, i cilij den' ishov kraplistij doshch. Po vulicyah
stoyali veliki kalyuzhi, j nadzvichajno rozmilo derev'yani trotuari. T'otya
Klava prislala do Karamazovih divchinu z zapiskoyu j prosila v nij druziv
s'ogodni ne vihoditi. Lingvist perechitav lista j, peredayuchi jogo Dmitriyu,
kinuv:
- YA gadayu, shcho divchata mayut' raciyu same tak virishiti. Ti yak na ce
divishsya?
- YAk zhe tut divitis', - skazav Karamazov. - Ochevidno, krashche ne
pridumaºsh.
Vin, zvichajno, zbrehav, bo na jogo poglyad godina bula ne taka vzhe
pogana, shchob odmovlyatis' vid veselo¿ gulyanki. Movlyav, mozhna bulo v
krajn'omu razi porozzuvatis' - ce zh ne gorod i ne osinnya pora.
- Ale ti vse-taki zamislivsya? - skazav tovarish Vovchik, proviryayuchi zamki
v svo¿j rushnici.
- I ne dumayu zamislyuvatis', - shche raz zbrehav Karamazov i zrobiv
dekil'ka nervovih krokiv po kimnati.
Vin niyak ne rozumiº, chomu ce jomu trohi zaskemilo serce. Nevzhe tomu, shcho
vin s'ogodni ne pobachit'sya z Aglaºyu? Vin zhe zustrichavsya z neyu vchora j
kozhnogo dnya zustrichaºt'sya. Vin, nareshti, pobachit'sya z neyu zavtra j shche
bagato raziv bude z neyu bachitis'. YAk zhe rozumiti cej nespodivanij bil'?
V koridori raptom zagovorili, i v kimnatu vvijshla Ganna.
- Nu, shcho mi, hlopci, budemo s'ogodni obidati? - spitala vona.
- Ochevidno, kotleti j pyure z smetanoyu, - pospishno vidpoviv Dmitrij.
Ganna uvazhno podivilas' na cholovika: vona ne znala, zhartuº vin chi j
spravdi serjozno govorit'.
- CHogo ti vitrishchila na mene ochi? - skazav Karamazov. - YA zh tobi govoryu:
kotleti j pyure z smetanoyu.
- A ya tobi govoryu, - promovila Ganna, - shcho ti, Dimi, s'ogodni v
poganomu nastro¿ i pochinaºsh negarno zhartuvati zi mnoyu.
- A ya ot govoryu, - skazav Vovchik, kidayuchi na lizhko svoyu rushnicyu, - shcho
vi j s'ogodni - ya bachu - polaºtes'... Ce chortzna-shcho - ne novij pobut, a
yakas' karikatura na n'ogo.
Karamazov vimusheno vsmihnuvsya j prostyagnuv svoyu ruku lingvistovi.
- Dyakuyu, druzhe, za pravdu-matku i proshu probachennya, - skazav vin. -
Dyakuj i ti, moya mila Gannusyu... Hiba tobi ne priºmno visluhuvati ce vid
bezpartijno¿ svolochi?
- Ti, bud' laska, ne lajsya, - proburmotiv tovarish Vovchik.
- Nevzhe ti obrazivsya?.. Koli tak, to drugij raz proshu probachennya i
zayavlyayu: ya pozhartuvav.
- YA znayu, shcho ti pozhartuvav. Ale vse-taki, chomu tobi take zle oblichchya?
- YA, bachish, Vovchiku, kotletok zahotiv i pyure z smetanoyu.
Ganna zirvalasya z svogo miscya i pidijshla do stolu.
- Dimi! - skazala vona z rozpukoyu. - Nu navishcho ce? Navishcho ti robish nashe
zhittya bezkonechnoyu mukoyu?
- Ah, Bozhe mij, yaka tragediya! - pogluzuvav Dmitrij. Todi tovarish Vovchik
pidbig do svogo priyatelya j zamahav rukami.
- Sluhaj, druzhe... - ledve vimoviv vin vid hvilyuvannya. - YA... ya dumayu,
shcho ti ne komunist, a despot! I ya... taki donesu na tebe v... kontrol'nu
komisiyu.
Karamazov zaregotav. Vin tak nepriºmno zaregotav, shcho lingvist navit'
rozgubivsya i podivivsya navkrugi sebe .zdivovanimi ochima.
- Ti dumaºsh na mene donositi v kontrol'nu komisiyu? - spitav Dmitrij. -
Prekrasno! Til'ki bud', druzhe, spravedlivoyu lyudinoyu i zrazu donos' na
mil'jon komunistiv. Donos', nareshti, na vsi sto p'yatdesyat mil'joniv
budivnikiv socializmu, donos' na samogo sebe, bo j ti takij zhe ham, yak ya,
panyaj, nareshti, v nebesnu kancelyariyu i donos' na samu kontrol'nu komisiyu.
- Dimi, - skazala Ganna, - ti sebe ne povazhaºsh i ne povazhaºsh tu partiyu,
shcho do ne¿ nalezhish. Ne zabuvaj, shcho tovarish Vovchik vse-taki pozapartijnij.
- Ti gadaºsh, shcho taki pitannya treba staviti na kom'yachejci?
- Same ce ya j hochu skazati, Dimi. Til'ki ce. Karamazov raptom
vtihomirivsya. CHi to spokijnij ton druzhini vplinuv na n'ogo, chi shchos' inshe.
- YA shche raz proshu u vas probachennya, -- skazav vin. - YA j spravdi trohi
pogaryachivsya.
- Znachit', ti viznaºsh, shcho Ganna maº raciyu strimuvati tebe?
Dmntrij nichogo ne vidpoviv. Vin nespodivano zastig v odnij pozi sered
kimnati j tak stoyav kil'ka hvilin. Ganni navit' prijshla misl', shcho vin
zahvoriv. Vona pidijshla do cholovika i vzyala jogo za ruku.
- Dimi, chogo zh ti movchish?.. SHCHo z toboyu, Dimi?
- Nichogo osoblivogo, Gannusyu, - spokijno j serjozno promoviv Karamazov.
- YA dumayu zaraz pro nashe farisejstvo i dumayu: chomu? CHomu mi ne soromimos'
govoriti pro pyure j kotletki? CHomu mi, nareshti, ne soromimos' pro¿dati tut
narodni groshi... same v toj chas, koli navkrugi nas lyudi zhivut' u
nemozhlivih zlidnyah, u takih zlidnyah, shcho azh ridati hochet'sya... CHomu mi,
nareshti, bo¿mos' vinositi girku pravdu na lyudi (hoch lyudi j bez nas ¿¿
znayut') i hovaºmo po svo¿h kom'yachejkah?
- Nu, cya vzhe sl'oza j cya karamel'ka zovsim ne do dila, - skazav
lingvist. - U vsyakomu razi, voni ne mozhut' tebe harakterizuvati.
- I ya dumayu, - kinula Ganna, - shcho ti s'ogodni jdesh proti samogo sebe.
Hiba ce ne ti tak vidstoyuºsh gaslo; "sil'nomu dorogu"?
Dmitrij hotiv shchos' vidpovisti, ale v cej moment u kimnatu zajshla Odarka
j zupinilas' na porozi.
- YA sluhayu! - skazala vona. - Vi mene klikali?
- SHCHo vi sluhaºte? - nadzvichajno sumnim golosom spitav Dmitrij. - Nevzhe
vi ne vmiºte govoriti lyuds'koyu movoyu?
Sluzhka movchki podivilas' na svogo hazya¿na, ¿¿ kam'yani ochi zastigli v
yakijs' odnij krapci, i vsya vona bula yakas' shtuchno-derev'yana, yak statuya
special'nogo priznachennya. Navit' Ganna vidchula ce i, zirvavshis' iz svogo
miscya, pospishila viprovaditi Odarku za dveri.
- YA na ne¿ spokiino ne mozhu divitis', - promoviv Karamazov, koli
Odarchini pidoshvi zashelestili v sinyah. - Vona mene svoºyu movchaznistyu tak
inodi trivozhit', shcho ya, ¿j-bogu, pochinayu boyatis' za svoyu golovu: ot-ot
zbozhevoliyu i kinus' kudis' bigti skazhenim bigom.
- Tobi, Dimi, treba likuvatis', - skazala Ganna. - Ti hvorij, Dimi!
- Likuvatis'? Ce ne te! Ne te, moya lyuba! - zithnuv Karamazov. - Sprava
ot u chomu: inodi bizhish - i zupinyaºshsya. Zupinivsya i sto¿sh. Navkrugi tak
prekrasno - ozero, nebo, dimok sin'o¿ dalini, a "v i n" sto¿t' i vilupiv
na tebe ban'ki... YA govoryu, Gannus'ko, pro nashe chorne, pianino... pro te,
sho v Harkovi. Ce ne pianino, a yakas' zhahliva primara. Zaplyushchish ochi j
lezhish. I ot raptom shchos' shtovhne tebe, i ti podivishsya, i bachish, yak z
pianino lize na tebe yakas' volohata istota. Pidlize - i syade navproti
tebe. YA dovgo movchu j dovgo zapevnyayu sebe, shcho nichogo nema. Todi volohata
istota lize do mene na krovat'. Same todi, Gannus'ko, ya krichu, shchob ti
zapalila elektriku. Ale ti nikoli ne vstigaºsh zapaliti, bo volohata istota
strashenno metka j hutko hovaºt'sya v pianino, a ti, Gannus'ko, sprosonnya
strashenno mamuluvata.
- I ti serjozno virish, shcho cya istota zhive v pianino? - spitav tovarish
Vovchik.
- ¯j-bogu, ne znayu! - yakos' zhalibno vsmihayuchis', skazav Karamazov. - YAk
komunist, ya ¿j ne viryu, a yak meshkanec' tako¿-to kimnati v misti Harkovi, ya
ne mozhu ne viriti, bo majzhe kozhnogo dnya meni prihodit'sya vnochi trivozhiti
druzhinu.
- Tobi j spravdi likuvatis' treba, - skazav tovarish Vovchik.
- I ti pro liki? CHudaki vi strashenni! ¯j-bogu, chudaki! - Karamazov
podivivsya na svogo priyatelya i nespodivane zaregotav. - Oj, yaki zh vi
chudaki! Nevzhe ti ne pomitiv, shcho ya vves' chas durnya valyayu? Ochevidno, z mene
nepoganij artist vijshov bi.
- Nu tebe k chortu! - spalahnuv lingvist i hutko vijshov iz kimnati.
Cilij den', a potim cilu nich Dmitriyu ne davav pokoyu obraz divchini v
rozhevomu platti j z goluboyu parasol'koyu, divchini, shcho tak skoro nazvala
jogo "milim", shcho tak cikavo govorila pro starofrancuz'ke zhittya ("ti znaºsh
poeta Viljona?"), shcho vidchula v nashih nichnih bazarnih zavulkah bezsmertnogo
Flobera, shcho, nareshti, v chas jogo dushevno¿ krizi yavilas' do n'ogo takoyu
cikavoyu spivbesidniceyu.
Zasnuv vin, koli vzhe zovsim rozvidnilos'. Son jogo buv nespokijnij, i
prokinuvsya vin za yakis' dvi godini. Sonce vzhe visoko stoyalo v chistomu nebi
j vazhkim ognem palilo jomu golovu. Pershij poglyad upav na Gannu. Vona
sidila na kanapi j derzhala v rukah yakogos' lista, Dmitrij zrobiv grimasu
nezadovolennya: ce bula zapiska vid t'oti Klavi. Ganna zirknula na cholovika
i spitala jogo spokijnim golosom:
- Vidkilya cej list, Dimi?
- Prochitaj uvazhnish, i ti, mabut', sama dogadaºshsya, - skazav vin,
povertayuchis' do stini.
- Ce vid tih zhe dam?
- Meni zdaºt'sya, shcho tobi nema niyakogo dila do mo¿h listiv, - grubo
kinuv Karamazov. - Hto tebe prosiv laziti v mij paperovnik?
Ganna zdivovano podivilas' na cholovika.
- YA zovsim vipadkovo natrapila na cyu zapisku, - skazala vona. - Meni
potribni buli groshi na cukor... i, znachit', nichogo hvilyuvatis'. Hiba ti
ranish ne dozvolyav meni rozporyadzhatis' svo¿m majnom bez special'nih na ce
instrukcij? CHi, mozhe, ti teper shchos' maºsh hovati vid mene? Tak todi treba
skazati - i til'ki.
Dmitrij zirknuv na druzhinu. Vona tak shchiro govorila, ¿j buli taki sumni
ochi, shcho v nim raptom prokinulos' pochuttya ogidi do sebe.
- Ti mene probach, Gannusyu, - skazav vin. - YA j spravdi rizko
vislovivsya... Ale vinoyu c'omu nastrij: ya s'ogodni spav duzhe pogano.
Karamazov obnyav Gannu i stav laskati ¿¿. Vin nareshti pidtverdiv ¿¿
pripushchennya. Zapiska, zvichajno, vid "tih zhe dam". Ale shcho zh tut takogo?
T'otya Klava (vin majzhe nesvidomo zagovoriv same pro cyu damu, ne zgaduyuchi
Agla¿) taka sobi mishchanochka, i vin ce prekrasno rozumiº. CHi, mozhe, vona
dumaº, shcho vin vse-taki zakohaºt'sya v ne¿? Todi ce zovsim neserjozno.
Ganni hutko zabilos' serce, i vona zupinila svij trivozhnij poglyad na
cholovikovi.
- I ti ce pravdu govorish? - spitala vona.
- SHCHo z toboyu, Gannus'ko? - skazav Karamazov. - YAku ce pravdu ti maºsh na
uvazi?
- A ot taku, - zithnula Ganna. - Meni, Dimi, i v golovu ne prihodilo v
chomus' serjoznomu zapidozryuvati tebe, ale zaraz ya divuyus' tvo¿j
krasnomovnosti.
- Nu, ot uzhe j krasnomovnist' ne podobaºt'sya. Karamazov derzhav u zubah
nizhno-smaglyave vuho svoº¿ druzhini j rozgubleno divivsya na stelyu. Vin
zrozumiv, shcho sprosonku vidav sam sebe j shcho vipraviti vzhe ne mozhna. I tomu,
koli Ganna vperto povtorila svoº zapitannya: "ti ce pravdu govorish?", u nim
spalahnula zlisi'.
- Ni, - rizko skazav vin. - YA breshu!
Ganna dobre znala cholovika i chekala tako¿ vidpovidi. Ale vona znala j
te, shcho pislya takih vibuhiv vin ostatochno obezvolyuºt'sya.
- Ah, Dimi! Bozhe mij, Dimi! SHCHo ti robish iz soboyu? Sprava zh zovsim ne v
cih dachnicyah. Nevzhe ti gadaºsh, shcho ya vzhe ne vmiyu povazhati sebe?
Dmitrij sluhav druzhinu j nichogo ne chuv. V cej moment vin i ne mig chuti,
bo misli j pochuttya raptom pokinuli jogo i vin lezhav mertvim shmatom m'yasa.
Tak iz nim zavzhdi buvalo pislya svarki z Gannoyu.
- Ah, Dimi! Ti zovsim daremno tak pro mene dumaºsh. Ot poznajom mene z
cimi dachnicyami, i ya tobi dovedu ce... Ti obicyaºsh poznajomiti?.. Nu?
- YA zroblyu vse... shcho hochesh, - skazav Dmitrij. - Til'ki, bud' laska,
vijdi vidcilya.
Ganna ne primusila dovgo prohati sebe, i za yakus' hvilinu ¿¿ vzhe ne
bulo v kimnati. Todi Karamazov vijnyav iz chemodana kupal'nij kostyum i,
poklikavshi tovarisha Vovchika, pishov iz nim do richki.
- Ti podivis' na ci oblichchya, shcho obminayut' nas, - skazav lingvist,
posilayuchi do nig svogo setera. - Zverni uvagu, yak voni divlyat'sya: ¿j-bogu,
yak vorogi. Ot psihologiya! Koli pri¿hav na vidpochinok, to obov'yazkovo pan.
- Voni, ochevidno, mayut' raciyu tak dumati.
- Tak, po-tvoºmu, treba znishchiti vsi budinki vidpochinku?
- Po-moºmu, treba zalishiti cyu temu, bo vse odno z porozhnih fraz mi ne
viberemos'. Koli ci dikuni ne hochut' vbachati v tobi trudovo¿ lyudini j ne
hochut' rozumiti, shcho cya lyudina maº pravo za yakijs' rik chi to dva roki
vidpochiti odin misyac', to tvoº oburennya proti nih º cilkom zakonne yavishche.
Ale, z drugogo boku, cilkom zakonno j voni oburyuyut'sya proti tebe, bo,
po-pershe, ti ne odin, a takih, yak ti, tisyachi, po-druge, ne vsi ci tisyachi
umiyut' korektno povoditis' iz cimi lyud'mi j, po-tretº, mi j spravdi v
porivnyanni z nimi - pani.
- Slovom, i tut tupik? - skazav tovarish Vovchik.
- SHCHo ti hochesh cim vidznachiti?
- Te hochu vidznachiti, shcho ti j spravdi tragichna figura. Vsyudi vvizhaºt'sya
tobi sama bezvihidnist'.
- Ochevidno, taka vzhe vdacha meni, - skazav Dmitrij i shiroko pozihnuv.
Voni pidhodili do richki. Na pristani suetilis' portoviki i shchos'
vigruzhali z pidvod. Paroplava shche ne bulo, ne bulo j vitercya, tak shcho rika
stoyala yak dzerkalo. Ranok buv vinyatkovij: pislya doshchiv nochi stali
holodniti, i holodok nichnij zatrimuvavsya na vodi, azh poki shodilo sonce.
- Nu, vzhe skoro pochnemo polyuvati, - skazav tovarish Vovchik i vid
zadovolennya kryaknuv.
Karamazov odv'yazav svij kayuk, i voni, vidplivshi sazhniv tri vid berega,
kinulis' u vodu.
I todi zh htos' nedaleko zaregotav, Karamazov podivivsya i pobachiv u
kupal'nih kostyumah Aglayu i t'otyu Klavu. Voni stoyali na richnomu plyazhi j
gotuvalis' lizti v vodu.
- Drastujte, mo¿ golub'yatka! - zakrichav tovarish Vovchik.
- Zdorov buv, golube! - vidpovila jomu krikom t'otya Klava.
Dmitrij vidchuv, shcho jomu stalo vazhko dihati. Vin nazdognav svij kayuk i
vliz u n'ogo. Cilu nich Aglaya ne davala jomu spokoyu, cilu nich vin mriyav pro
zustrich iz neyu (nache vin ne bachivsya z neyu sto rokiv), i ot na ranok vin
raptom zustrichaº ¿¿ v kupal'nomu kostyumi. V n'omu v pershij raz prokinuvsya
do ne¿ spravzhnij strivozhenij samec'. Vin bezsoromno divivsya na ¿¿ taz, na
¿¿ grudi i niyak ne mig odirvatis'. Jomu zahotilos' zaregotati j tak diko,
yak, ochevidno, regotala pervisna lyudina. Jomu navit' prijshla misl'
pidplivti do floberivs'kih dam i zhartuyuchi shopiti v svo¿ obijmi Aglayu.
- Anu pokazhi, yak ti plavaºsh? - zakrichala Aglaya, zvertayuchis' do
Karamazova j tak vipinayuchi grudi, nibi vona zbiralas' letiti do n'ogo.
- Ah, mon Dieu! que difes-vous la[8]. -kriknuv tovarish Vovchik.
- I ti tut, mon ami? I ti? Que vous etes aimable de venir me surprendre
ainsi[9].
- Ale kompensaciya, madmuazel'. J'espere que vous me ferez I'amitie de
diner avec moi[10]
- C'est une grave question qui demande reflexion[11]
- Bud' laska, podumajte. Bo ya do obidu distav prekrasnogo vina.
Tovarish Vovchik uzhe sidiv u kayuku naproti Dmitriya i povoli grib do
plyazhu.
- Ti znaºsh, - skazav vin, zvertayuchis' do svogo priyatelya. - YA govoryu pro
zagadkovist', shcho za ne¿ shovalis' nashi dami. ¿¿ vse-taki mozhna
rozshifruvati.
- YAkim zhe ce chinom?
- Duzhe prosto, - tihen'ko zasmiyavsya lingvist. - Mi ¿h napo¿mo dobrim
micnim vinom - i voni nam use rozkazhut'.
- Ti tak dumaºsh?
- YA c'ogo pevnij... Tim pache, shcho dami ne vid togo, shchob kolis' iz nami
vipiti. Oce nedavno t'otya Klava tak pryamo meni j skazala, shcho vona hoche
"kutnut'".
Karamazovu cya misl' tezh podobalas'. Ne tomu, shcho jomu hotilos'
"rozshifruvati", yak govoriv tovarish Vovchik, moskovs'kih dam - cya
zagadkovist' iz kozhnim dnem jogo vse menshe j menshe cikavila, - a tomu, shcho
s'ogodni vin pobachiv prekrasne Agla¿ne tilo, tomu, shcho jomu zahotilos'
kusati ¿¿. Jomu metnulos' u golovi, shcho p'yanka mozhe utvoriti nepoganu
obstanovku, i vin uzhe napruzheno shukav miscya dlya orgi¿.
- YA bachu, shcho ti podilyaºsh moyu dumku, - skazav tovarish Vovchik.
- YA ¿¿ cilkom podilyayu.
- Nu, tak todi dopomagaj meni, druzhe. YA dumayu zaraz atakuvati nashih dam
i spodivayus', shcho s'ogodni vnochi mi budemo z nimi piyachiti,
- Ale de zh mi z nimi zijdemos'? - spitav Karamazov.
- Pro ce ya vzhe podumav. Godini o vos'mij mi syademo v kayuk, zaberemo z
soboyu shcho treba j po¿demo na Zelenu Kosu. Tam mozhna bude navit' ognishche
rozvesti.
Na Zelenu Kosu? Prekrasno. YAk ce vin pro ne¿ ne podumav. Ce zh takij
zatishnij kutochok, shcho krashchogo j ne treba. Tam navit' mozhna bude j
zanochuvati... same v kopicyah sina.
- Ti dobre pridumav, - skazav Karamazov. - YA z ohotoyu pidtrimayu tebe.
Tovarish Vovchik shche raz vid zadovolennya kryaknuv i zmovk: voni vzhe buli
bilya floberivs'kih dam.
- SHCHo vi tam sekretnichaºte? - spitala t'otya Klava, koli kayuk legko siv
na pisok plyazhu.
- Ce ya kazhu Vovchikovi, - znajshovsya Dmitrij, - shcho pora vzhe vas
poznajomiti z moºyu druzhinoyu.
- Ti ce serjozno govorish? - spitala Aglaya, primruzhuyuchi ochi.
- Cilkom serjozno... i mi zrobimo tak: ya vas poznajomlyu z Gannoyu, a vi
nas poznajomite z cholovikom t'oti Klavi.
Aglaya pospishila pogoditis'. Bil'she togo: vona gadaº, shcho treba ce
zrobiti s'ogodni uvecheri.
- Til'ki ne s'ogodni, - kinuv tovarish Vovchik i poinformuvav dam pro
svij plan shchodo vipivki.
Dami plan prijnyali, ale Aglaya skazala, shcho persh za vse vona hoche
poznajomitisya iz Gannoyu.
- CHomu ce "persh za vse"? - nezadovoleno spitav Dmitrij. - Na cyu istoriyu
shche bude chas.
- Ale j na vipivku bude chas, - uperto skazala Aglaya. Vona tak rishuche
stoyala na svoºmu, shcho za kil'ka hvilin Vovchik uzhe vihodiv iz sebe. Todi
dami nespodivano pochali vdyagatis' i demonstrativno pokinuli plyazh.
- I na chorta tobi treba bulo govoriti pro ce znajomstvo? - nezadovoleno
skazav lingvist.
Ale Karamazov i sam proklinav sebe za neobachnist'. U vsyakomu razi,
druzi vzhe znali Aglayu i zrozumili, shcho niyako¿ vechirki ne mozhna vlashtuvati,
doki voni ne zadovol'nyat' cyu kapriznu j upertu divchinu.
VI
Zvesti Aglayu z Gannoyu vdalos' til'ki na chetvertij den' pislya rozmovi na
richnomu plyazhi. Ce trapilos' uvecheri bilya hvirtki, same na tomu misci,
vidkilya floberivs'ki dami pochinali chergovu gulyanku z svo¿mi kavalerami.
Zustrich bula holodna, i ce osoblivo vidchuli Ganna.
- CHogo ce vi tak curaºtes' gromadi? - spitala Aglaya, beruchi pid ruku
druzhinu Karamazova.
- Vidkilya ce vi vzyali? - v svoyu chergu pidvela brovi Ganna.
- Ot tobi j maºsh! Skil'ki vzhe chasu zhivemo tut, a vas zhodnogo razu ne
bachili na vulici. Hiba ce ne zamknutist'?
- Ganna strashenna individualistka, - pozhartuvav tovarish Vovchik.
T'otya Klava ni z togo ni z s'ogo zasmiyalas', dribnen'kim i negarnim
smishkom.
- A ya ot dumayu, shcho tut zovsim insha prichina, - skazala Aglaya. - Ti,
Dimi, yak dumaºsh?
Karamazov izdrignuv. Vin zovsim ne chekav, shcho Aglaya bude tak famil'yarno
povoditis' iz nim u prisutnosti Ganni.
- YA vas prosluhav, - chervoniyuchi skazav vin. - Pro shcho vi tam?
- Cebto ya? - Nu da, vi!
- Ti podumaj, t'otyu Klavo, - zasmiyalas' Aglaya. - Vin uzhe do mene
zvertaºt'sya na "vi".
- Ha, ha! - znovu rozsipalas' dribnim i nepriºmnim smishkom druga
floberivs'ka dama.
Utvorilos' niyakove stanovishche. Take niyakove, shcho navit' tovarish Vovchik
vidchuv ce.
- Vi Dmitriya ne zrozumili, - raptom spokijnim golosom skazala Ganna. -
Vin pid cim "vi" mav na uvazi j vas, i mene.
- Ti, Dimi, pidtverdzhuºsh ce? - spitala Aglaya i uvazhno, navit' z deyakoyu
povagoyu podivilas' na Gannu.
- Zvichajno, - zrushiv plechima Dmitrij i vijnyav Portsigara.
Vin uzhe vzyav sebe v ruki, i oblichchya jomu bulo spokijne.
- Tak ot shcho, - skazala Aglaya. - CHi ne tomu vi tak ridko vihodite na
vulicyu, shcho ne hochete zustrichatis' iz mishchankami?.. Tak bi moviti, tikaºte
vid obivatel's'kogo otochennya? YA ne pomilyayus'?
- YA.til'ki ne znayu, kogo vi maºte za mishchan? - spokijno spitala Ganna. :
- Kogo ya mayu? Nu hoch bi samu sebe, t'otyu Klavu j tak dali.
- YA vas tak malo znayu, shcho vvazhati vas za mishchan poki shcho ne rizikuyu.
- Nu, a yak uznaºte - todi riziknete? Ganna vzyala svoyu kosu j polozhila
¿¿ na grudi. Vona pomovchala dekil'ka sekund i nareshti skazala:
- Tut i rizikuvati nichogo. Koli vi mishchanki, to, znachit', mishchanki... Ale
ya spodivayus', shcho mayu spravu z lyud'mi inshogo gatunku.
T'otya Klava po-soldats'ki skinula svoyu golubu parasol'ku na pleche i
vzyala pravu ruku "pid kozirok".
- Rad starat'sya, vashe-stvo! - chitko skazala vona, zvertayuchis' do
tovarisha Vovchika.
Znovu utvorilos' niyakove stanovishche, Ganna, zvichajno, zrozumila, shcho
t'otya Klava gluzuº z ne¿, ale teper vona vzhe ne zumila rozryaditi napruzhenu
atmosferu j movchki divilas' ubik.
- Davajte pokinemo ci rozmovi, - skazav tovarish Vovchik.
- Navishcho ce robiti? - promovila Aglaya. - Cya tema duzhe cikava... Ti,
Dimi, yak gadaºsh?
Karamazov nichogo ne vidpoviv na ce zapitannya i raptom zrobiv kil'ka
krokiv ubik.
- Pochekajte mene, bud' laska, hvilini dvi. YA zaraz budu tut.
- Ce zh ti kudi zbiraºshsya vtekti? - ne bez ironi¿ skazala Aglaya.
- Nikudi ya ne dumayu tikati, - grubo kinuv Karamazov. - YA jdu v bufet
vodi napitis'.
- A chomu ti dumaºsh, shcho mi vodi ne hochemo? Pravda, Ganno?
- Tak, i ya hochu vodi, - skazala Karamazova.
- Nu, tak todi hodimte vsi, - nezadovoleno kinuv Dmitrij.
Voni vzhe stoyali posered bazaru, nedaleko vid "bufetu najkrashchih fialok
I. L. Karasika". Same v cej bufet i rushili voni.
- YA dumayu, - skazala Aglaya, shodyachi na ganok, - shcho shanovnij I. L.
Karasik ugostit' nas ne til'ki fialkoyu, ale j svyatoyu vodoyu?
- Pro shcho vi govorite, barishnya? - spitav kramar, lyub'yazno usmihayuchis'.
- YA govoryu pro svyatu vodu, cebto-pro gorilku.
- Vi, ochevidno, gadaºte, shcho ya, krim fialki, prodayu shche j gorilku z-pid
poli? - obrazheno skazav I. L. Karasik.
- YA ne til'ki gadayu, alej pevna, shcho ce tak. Kramar iz zadovolennyam
podivivsya na svo¿h gostej i raptom zametushivsya bilya stolikiv.
- Nu, koli vi tak pevni, to haj bude po-vashomu... YAko¿ zh vam gorilki
treba i skil'ki vi ¿¿ poduzhaºte?
Kompaniya zaregotala: movlyav, tak bi j davno. I nichogo kurazhitis'. Hiba
voni ne znayut', shcho I. L. Karasik simpatichna lyudina i, yak usyaka simpatichna
lyudina, vmiv kozhnomu prisluzhitis'?
- Mi serjozno budemo piti gorilku? - skazav Karamazov (vin hotiv
skazati "ti serjozno dumaºsh piti" iyakos' ne mig c'ogo vimoviti v
prisutnosti Ganni).
- Zvichajno, serjozno! - skazala Aglaya. - CHomu zh ne piti? Hiba ti ne
proponuvav meni vlashtuvati p'yanku?
Karamazov pochervoniv i zviv svo¿ brovi. Cej cinizm, shcho nim bravuvala
s'ogodni Aglaya, jogo vzhe pochinav nervuvati. Vin usim korpusom zrobiv
rizkij ruh i odijshov do dal'n'ogo stolika. Za nim pishla j t'otya Klava z
Vovchikom: lingvist tezh buv nezadovolenij.
- Dimi - strashennij chudak, - govorila Aglaya, vzyavshi za ruku Gannu, i
tak govorila, nibi nichogo ne trapilos'. - Vranci, znaºte, ledve skandalu
ne pidnyav, shcho ya ne hochu z nim piyachiti... A zaraz chomus' sam odmovlyaºt'sya,
Ganna holodno podivilas' na Aglayu.
- YA til'ki ne rozumiyu, dlya chogo ce vi meni govorite, - skazala vona.
- YAk dlya chogo? Dlya togo, shchob vi vipili zi mnoyu, bo meni zaraz duzhe
hochet'sya vipiti.
- A meni, na zhal', ne hochet'sya. Davajte krashche pidemo na svizhe povitrya.
- Vi zovsim ne p'ºte?.. CHi, mozhe, til'ki zaraz odmovlyaºtes'?
- CHomu zh ne p'yu? - vimusheno vsmihnulas' Ganna. - Inodi i ya p'yu, ale
s'ogodni ya ne hochu. YA gadayu, shcho j vi ne maºte velikogo bazhannya: v taku
duhotu ne p'yut' gorilki.
Aglaya znovu vzyala Karamazovu za ruku i z spivchuttyam podivilas' na ne¿.
- SHCHo duhota, to ce vi pravdivo govorite, -- skazala vona. - Ale ne v
odnij zhe duhoti sprava; ya dumayu, shcho vam use-taki vazhko-vam, komunistam.
-CHomu zh nam vazhko?.. Vi zovsim daremno spivchuvaºte.
- Nevzhe vam mozhna piti gorilku? - z roblenim zdivuvannyam spitala Aglaya.
- Zvichajno, mozhna. Hiba vi ne chuli?.. Ale, yak-to kazhut', u miru.
- Slovom, zolota seredinka? Nu shcho zh, i ce dobre. Otzhe, zrobit' meni
milist' i vipijte zi mnoyu "v miru".
Vona ne dochekalas' vidpovidi i, pidbigshi do kramarya, zaproponuvala jomu
postaviti na odin iz stolikiv plyashku gorilki. Potim, pidletivshi do
kompani¿, shopila Karamazova ta tovarisha Vovchika za ruki j potyagla ¿h do
Ganni.
- YA tezh dumayu, shcho zaraz ne varto piti, - skazav tovarish Vovchik. - I
spravdi duhota strashenna.
- Nu ot, i cej tiº¿ zh spivaº... A shcho ti meni vranci govoriv?
Karamazov zirknuv na Aglayu, zrobiv rishuchij krok do kramarya.
- CHi nema u vas yakogos' kabinetu, de mozhna bulo b posiditi? - spitav
vin.
- YAk tak nema! - ni z togo ni z s'ogo obrazivsya I L. Karasik.
- Tak bi j davno! - skazala Aglaya i, zdaºt'sya, p'yatij raz uzyala Gannu
za ruku. - CHudachok cej Dimi, strashenno nevrivnovazhena natura... Vi vzhe
davno z nim zhivete?
Pidijshla do Ganni j t'otya Klava i tezh uzyala ¿¿ za ruku.
- Vi meni, ¿j-bogu, podobaºtes', - skazala vona. - YA zavzhdi gnivalas'
na Dmitriya, shcho vin tak iz vami povodit'sya.
- YA vas ne rozumiyu! - kinula Ganna j rozgubleno podivilas' na tovarisha
Vovchika: vona raptom vidchula sebe zac'kovanim zvirkom.
- Nu, yak zhe tak? - promovila t'otya Klava. - Hiba ce garne povodzhennya,
koli vin til'ki s'ogodni spromigsya vivesti vas na lyudi.
- Tut Dmitrij ni pri chomu. YA sama nikudi ne hotila vihoditi.
- Sama? Nu, ce insha sprava. Tovarishka Ganna, ochevidno, vidpochivaº,
funti, tak bi moviti, nabiraº. Ce - zovsim nepogano.
Voni vzhe sidili v kabineti, i bilya nih metushivsya kramar. Karamazov
peretvorivsya. Koli za yakis' pivgodini vin buv pohmurij, to teper na jogo
oblichchi vves' chas grala vesela usmishka i vin shchedro rozkidav dotepi ta
sentenci¿. Agla¿n cinizm, shcho spershu jogo prigolomshiv, skoro stav za te
dzherelo, yake napo¿lo jogo charivnoyu vodoyu i dalo jomu, tak bi moviti,
"naplyuvatel's'kij" nastrij. Vin dobre znav, shcho Ganna davno vzhe rvet'sya
dodomu, shcho floberivs'ki dami ne dadut' ¿j spokoyu, i, nareshti, znav, shcho
vzhe, mozhlivo, nedaleko navit' do skandalu, ale vse ce vkupi ne til'ki ne
trivozhilo jogo, vse ce vkupi pidshtovhuvalo jogo robiti te, shcho inshogo razu
vin bi, bezperechno, ne zrobiv. Vin zgaduvav s'ogodnishnij ranok, zgaduvav
Agla¿ne tilo, i jomu hotilos' muchiti Gannu - muchiti za te, shcho vona ne daº
jomu vzyati ce tilo... i vzagali tak uperto sto¿t' jomu na dorozi.
- Nu, i hto zh bude piti? - bezporadno mahnuv rukoyu lingvist, koli
kramar napovniv kelihi.
- Hiba ti ne dumaºsh? - skazala Aglaya. - Nu tak todi davajte vtr'oh...
Vi, Ganno, tezh, zvichajno, ne budete?
- Ne budu.
- Dobre... YAkij zhe nam tost pridumati?.. Avancez un peu[12], - znovu
zvernulas' vona do Ganni.
- YA pogano rozumiyu francuz'ku movu.
- Vona kazhe, - neohajno i z pochuttyam vlasno¿ gidnoi sti kinula t'otya
Klava, - shchob vi trohi podvinulis'.
- Mille pardons za francuz'ku movu. Ale, messieurs, laissez-moi
seulement m'installer[13].
Aglaya raptom perehilila kelih i vipila svoyu gorilku. Vipila j t'otya
Klava ta Karamazov.
- A teper mozhna j tost pridumati, - skazala Aglaya pislya drugogo keliha.
- YA vipila, tovaristvo, za vidvazhnih i vol'ovih lyudej. CHuºte? YA vipila za
bezumstvo horobrih. Ale ne za te bezumstvo, shcho virodilos' u sorre
ntivs'kogo mishchanina Peshkova, - ya vipila za te bezumstvo, shcho privelo
troglodita do stanu vishukano¿ ºvropejs'ko¿ lyudini. YA vipila za te
bezumstvo, shcho ne znaº tupikiv i gorit' vichnim ognem stremlinnya v nevidomi
kra¿. YA vipila za bezumstvo konkvistadoriv... Vi mene, Ganno, rozumiºte?
Dozvol'te vam odrekomenduvatis'. YA - nova lyudina nashogo chasu. YA - odna z
tih molodih lyudej, shcho yak gribi virostayut' bilya vashih kom'yachejok i yakih vi
ne pomichaºte. Dmitrij Karamazov, ti znaºsh, hto pered toboyu sidit'? O, ti
ne znaºsh, yak skazavshi Gogol' hto sidit' pered toboyu. Ce sidit' tvij
antipod. Ale vi mene vse-taki, ya bachu, ne rozumiºte. Ah, druzi dorogi...
Davajte shche vip'ºmo za bezumstvo.
Aglaya znovu perehilila kelih. Oblichchya ¿j rozchervonilos', i ochi blishchali
himernim bliskom. Karamazov iz zahoplennyam divivsya na divchinu.
- Ishche ya hochu skazati, druzi mo¿, shcho hoch ce i divno, a porodiv mene ne
hto inshij, yak vasha yachejka. Ce moya ridna mama... Nu, ot uyavit' sobi. Roste
des', v yakomus', skazhemo, "vuzi" divchina. Divchina, shcho nazivaºt'sya, krov iz
molokom. Vid prirodi ¿¿ poklikano do kipucho¿ diyal'nosti - ne tiº¿, shcho
komsomolit' u pustoporozhnº... nu, skazhemo, yakoyus' nudnoyu dopoviddyu chi to
"sobachim zavulkom", a tiº¿, shcho, skazhemo, Perovs'ka. I ot kliche ¿¿ yachejka i
kazhe: "tak ot shcho, svidoma yunko, budesh ti u nas kandidatkoyu u komsomol...
Tvoº yake pohodzhennya?"... A na chorta meni ce pohodzhennya? Ne ya zh robila
bat'ka? A vin mene zrobiv!
- Mabut', tvoº pohodzhennya vse-taki temnen'ke, - skazav tovarish Vovchik.
- A vi, Ganno, yak dumaºte? Temnen'ke moº pohodzhennya?
- YA dumayu, shcho meni vzhe pora dodomu, - skazala Ganna j pidvelas' iz
stil'cya.
- Ni, pochekajte! YA shche ne skinchila. - Aglaya grubo vzyala za ruku Gannu j
posadila ¿¿. - Tak ot. SHCHo zh meni robiti? Vi rozumiºte - mene vid prirodi
poklikano do kipucho¿ diyal'nosti, i ya hochu tvoriti zhittya. Ne tak, yak jogo
tvorite vi, Ganno, i ne tak, yak ti, Dmitrij Karamazov (vona znovu vipila
kelih gorilki), a tak, yak ¿¿ tvorili horobri na protyazi tisyachi rokiv...
Vi, zvichajno, kazhete, shcho ya propoviduyu ideologiyu novo¿ burzhuazi¿ - haj bude
po-vashomu. Ale j bude po-moºmu, bo mi-ya j tisyachi Aglaj u spidnicyah ta
shtanyah - ne mozhemo dali zhiti bez povitrya.
- Vam, mabut', duzhe dushno! - raptom zironizuvala Ganna.
- Parbleu, j'etouffe. Je vous prie de baisser la glace, pour nous
donner un peu d'air[14].
- YA vam uzhe govorila, shcho ya pogano rozumiyu francuz'ku movu.
- Vona govorit', - zi zlistyu skazala t'otya Klava, - shcho vona zadihaºt'sya
i prosit' vas vidchiniti vikno.
- A, ce zovsim insha sprava, - znovu zironizuvala Ganna.
Karamazov raptom zirvavsya z miscya i pidijshov do druzhini.
- Ti, Ganno, ochevidno, hochesh dodomu? - rizko skazav vin. - Tak ya mozhu
provesti tebe.
- YA zovsim ne p'yana j teper uzhe dodomu ne zbirayus', - spokijno
promovila Ganna. - Tak ya zbirayus'! - kinuv Karamazov. - Hodim! T'otya Klava
j Vovchik tezh pidvelis'. Pidvelasya j Aglaya.
- YA peredchuvala, shcho z ciº¿ zustrichi nichogo garnogo ne vijde, - skazala
t'otya Klava.
- A shcho zh musilo vijti? - na¿vno spitav lingvist. Dama legen'ko posipala
jogo za nis i podala svoyu ruku dlya pocilunku. Vona nareshti zaspoko¿las' i
skazala jomu, shchob vin zavtra prihodiv do nih iz Karamazovim: movlyav, chomu
ne pro¿hatis' u gorod K. na kil'ka godin. Slovom, treba shche poznajomitis'
iz K. Po¿zdka, mabut', bude cikava, bo godina prekrasna j potim, na
paroplavi mozhna nabratis' novih vrazhen'. Tovarish Vovchik pogodivsya. Todi
t'otya Klava vzyala pid ruku Karamazova i zrobila i jomu taku zh propoziciyu.
Dmitrij tezh pogodivsya i, skinuvshi na pleche t'oti Klavinu parasol'ku,
propustiv upered Aglayu j Gannu: ta, i druga cilu dorogu jshli movchki.
- A vse-taki veselo zhiti "na etom svºtº, gospodam" - skazala Aglaya. -
Ce, zdaºt'sya, tvo¿, Dimi, slova?
Karamazov movchav. Vin zamislivsya. Vin dumav pro te, pro shcho nedavno
govorila Aglaya, i misli jomu nazdoganyali odna odnu. Vin i spravdi
stiknuvsya z cikavoyu divchinoyu. ¿ jomu teper uperto lizlo v golovu, shcho cya
zustrich mozhe skinchitisya malen'koyu dramoyu i shcho v cij drami golovnimi
osobami budut', ochevidno, troº: vin, Aglaya ta Ganna,
- Tovaristvo, - skazav tovarish Vovchik. - A hto z vas rozplachuvavsya z I.
L. Karasikom?
Lingvistovi vidpovila movchanka: ochevidno, nihto pro ce j ne podumav.
- Nu, take vidnoshennya do kramarya ya mozhu nazvati til'ki svinstvom.
- Nichogo podibnogo, - skazala t'otya Klava. - Za I, L. Karasika nichogo
turbuvatis': koli vin s'ogodni ne vzyav, to viz'me zavtra. I zavtra jomu
krashche brati, bo zavtra vi v n'ogo shche shchos' kupite.
- A vono j pravda! - pogodivsya lingvist. - Rozrahunok pravil'nij.
YAkijs' Pererepenko do c'ogo nikoli ne dodumaºt'sya.
VII
Koli priyateli pidijshli na drugij den' do togo budinku, de kvartiruvali
dachnici, ¿h zustrila Aglaya nezadovolenim oblichchyam i skazala, shcho kavaleram
zovsim ne lichit' spiznyuvatis' na cilih pivgodini. Slovom, t'otya Klava
rozgnivalas' i po¿hala sama. Aglaya, zvichajno, na nih uzhe ne gnivaºt'sya i
prosit' ¿h zajti v kimnatu. Do rechi, voni poznajomlyat'sya iz ZHeneyu (muzhchina
v zolotomu pensne). U n'ogo zaraz strashenno bolit' yakijs' zub... ochevidno,
zub kastrovano¿ mudrosti.
- Proshu! - skazala Aglaya j vidchinila dveri. - Zahod'te,
panove-tovarnstvo!
Na druziv vijnulo vishukanoyu parfyumeriºyu. Pahla pudra, pahli duhi, i
zdavalos', shcho kozhnij zakutok i kozhna rich c'ogo pomeshkannya nabralas'
pri¿snogo zapahu. Na tualetnomu stoli stoyalo kil'ka vaz iz kvitami, na
viknah lezhali francuz'ki romani. Tovarish Vovchik pochav bulo rozmovu pro
vchorashnij vechir. Ale Aglaya, ochevidno, ne mala ohoti govoriti pro ce.
- Meni zdaºt'sya, shcho ya vchora taka zh bula, yak i zavzhdi, - skazala vona.
- Bezperechno! - pospishiv pogoditis' lingvist i, polozhivshi na vikno
yakijs' staromodnij francuz'kij roman, shcho jogo vstig uzhe pereglyanuti,
skazav:
- Nu, a de zh vash muzhchina v zolotomu pensne?
- A ot zaraz mi jogo poklichemo, - skazala Aglaya, - ªvgeniyu
Valentinovichu! Anu-bo jdit' syudi.
Za dverima, shcho v drugu kimnatu, htos' zasuetivsya i, nareshti, muzhchina v
zolotomu pensne z'yavivsya na porozi.
- ªvgenij Valentinovich, - odrekomenduvala jogo Aglaya. - CHolovik t'oti
Klavi.
Nova lyudina movchki stisnula ruki druzyam i pochala bigati po kimnati,
vves' chas trimayuchis' za hvorij zub. Cej tipovij inteligent iz profsoyuzu -
chemnij i tenditnij, - vin zaraz zabuv garnij ton i ne zvertav uvagi na
priyateliv. Karamazov uvazhno rozglyadav jogo j dumav, shcho cej muzhchina v
zolotomu pensne obov'yazkovo musit' buti ªvgenij Valentinovich, bo inakshe
jogo j nazvati ne mozhna. Ne Ivanovich abo Petrovich i ne Denis abo Stepan,
til'ki ªvgenij Valentinovich. Pravda, mozhna bulo b jogo nazvati shche
Valentinom ªvgenijovichem. Ale, po suti, ce vse odno.
- Ti, ochevidno, divuºshsya, chomu v mene tak bagato francuz'kih romaniv? -
spitala Aglaya, zvertayuchis' do Vovchika.
- Koli hochesh, ya duzhe divuyus', - skazav lingvist. - Navit' strashenno
divuyus'.
- A koli ne hochu?
- Todi ya mozhu j ne divuvatis'. Slovom, ya mayu bazhannya vgoditi tobi... ti
yak dumaºsh?
Aglaya skazala Karamazovu, shcho vona vzhe zminila svij poglyad na Vovchika i
shcho teper ¿j vin pochinaº podobatis'. Lingvist podyakuvav za komplimente.
- Nu tak vse-taki: chomu zh u tebe tak bagato francuz'kih romaniv? -
pocikavivsya Karamazov.
- Ce, bachish, moya spadshchina vid pradida. Vin zalishiv meni duzhe nepoganu
biblioteku.
- CHi ne buv tvij pradid kul'turnim pomishchikom?
- YAk bi tobi skazati... Treba gadati, tak. Vlasne, ne zovsim tak, ale
vse-taki tak.
- Mozhe, ti meni nazvesh jogo prizvishche? CHi ne knyaz' ce, pripustim,
Volkons'kij?
- CHomu ce obov'yazkovo Volkons'kij, a ne yakijs' Mazepa?
- Tomu shcho yak do pershogo, tak i do drugogo ti maºsh take vidnoshennya, yake
ya mayu do CHandzolina, pripustim.
- Daremno ti tak dumaºsh! - skazala Aglaya i zrobila hitren'ke oblichchya:
movlyav, vona zaraz hoche pomovchati, ale zgodom Karamazov ne til'ki pochuº ce
prizvishche, - vin navit' trohi i zdivovanij bude.
- Mozhlivo, ya j pomilyayus'! - kinuv Dmitrij i tut zhe podumav, shcho Aglaya
chim dali, to bil'sh namagaºt'sya zaintriguvati jogo. I moskovs'ke
pohodzhennya, i ¿¿ porivnyano chista ukra¿ns'ka mova, j, nareshti, kul'turnij
prapradid - use ce pidtverdzhuº jogo pripushchennya.
Tovarish Vovchik zahotiv visloviti svoº spivchuttya muzhchini v zolotomu
pensne.
- Vam, mabut', duzhe bolit' zub? - spitav vin. - YA znayu, yak bolit' zub,
ce shchos' zhahlive.
- Mugu! - vidpoviv ªvgenij Valentinovich i znovu shopivsya rukoyu za shchoku.
- Mugu.
Todi lingvist udariv sebe po kolinah i pochav zapevnyati, shcho jomu,
muzhchini v zolotomu pensne, º pryamij sens piti do zubnogo likarya. Vovchik iz
cim likarem zustrivsya kil'ka dniv tomu i vvazhaº, shcho ce strashenno
simpatichna lyugina. Nevzhe ªvgenij Valentinovich ne hoche shukati dopomogi v
nazvanogo eskulapa? Vovchik pevnij, shcho muzhchina v zolotomu pensne ne
poshkoduº. Nu... yak?
- Zvichajno, treba piti tudi, - skazala Aglaya za svogo rodicha, shcho krim
"mugu" nichogo ne mig vimoviti.
Nu j dobre! Voni pidut' do zubnogo likarya, i zub na yakus' godinu pokine
trivozhiti... CHi ne hoche j Aglaya projtis'? Mozhe, todi j Dmitrij ne proti?..
Slovom, davajte pidemo vsi. Pravda, nadvori dushno, ale treba zh dopomogti
lyudini, ªvgenij Valentinovich graº v futbol? Ni? Nareshti, vin, bezperechno,
grae v shahi. Tak?.. Nu j dobre. Koli zanimiº zub, voni zigrayut' u shahi.
- Ale koli zh ti povedesh ªvgeniya Valentinovicha do likarya? - vsmihayuchis',
nagadala Aglaya.
Tovarish Vovchik zametushivsya: movlyav, vin ce zrobit' iz velikoyu ohotoyu j
negajno. Slovom, davajte zbiratis'.
- Ah, yakij ti balakuchij, - skazala Aglaya. - CHi ne pora tobi vzyatis' za
dilo? ZHenyu ti, zvichajno, povedesh sam, bo nema niyakogo sensu vsim nam
pektis' na sonci.
Tovarish Vovchik ishche bil'she zasuºtivsya. Vin prekrasno rozumiº, shcho treba
negajno pobachiti eskulapa, i kompaniya tut ni pri chomu. Vin hapaº svij
kapelyushok, odchinyaº dveri j propuskaº v nih u poriv garyachogo vitru -
muzhchinu v zolotomu pensne. ªvgenij Valentinovich bere v ruku svoyu rudu
boridku j malo ne vibigaº. Takim chinom, u kimnati porozhniº i v nij
zalishayut'sya Dmitrij ta Aglaya.
- Nu, slava Bogu, - kinula divchina j z polegshennyam zithnula, - Tak
obrid zi svo¿m zubom, shcho hoch tikaj u Moskvu.
Karamazov nichogo ne skazav, jomu raptom trivozhno zabilos' serce. Do
vchorashn'ogo dnya vin pochuvav sebe bagato spokijnish. Zvichajno, Aglaya jomu
odrazu zh podobalas', zvichajno, jomu kolis' virvalas' fraza, shcho vin hoche
zijtis' iz neyu. Ale to bulo til'ki tumanne peredchuttya, i vin, napriklad,
nikoli ne shukav tem pro kohannya, vin zavzhdi govoriv z Aglaºyu yak iz
zvichajnim rozumnim tovarishem.
Teper ne te. Vin raptom vidchuv ¿¿ prisutnist' u c'omu gorodku, tak bi
moviti, fiziologichne, i ce pochuttya pochalos' ne vchora, a pevnishe - v toj
vechir, koli jomu z neyu ne vdalos' zustritis', koli vin tak muchivsya cilu
nich. Navit' i ne v toj vechir - ce pochalos' iz persho¿ zustrichi z neyu na
paroplavi, tisyachami nevidimih psihologichnih nitok vin zv'yazuvavsya z neyu do
vchorashn'ogo dnya, i vchorashnij den' buv til'ki logichnim i neminuchim
visnovkom. Hiba vipadkovo vona pokazala jomu svoº tilo v kupal'nomu
kostyumi? Hiba vipadkovo vona vchora vves' vechir namagalas' odrekomenduvati
sebe? Hiba vipadkovo vin pochuv cyu apologiyu bezumstva horobrih na foni
vranishn'o¿ zustrichi, tiº¿ zustrichi, koli vona stoyala na plyazhi v potokah
soncya i demonstruvala jomu svoº zdorove rubensivs'ke tilo? Nichogo
vipadkovogo nema, vsyakij vipadok zv'yazano z toyu chi inshoyu osnovoyu, i
obumovlyuºt'sya vin pevnimi prichinami, i koli prichini buli, to inakshe j
trapitis' ne moglo. I zgaduyuchi ¿i vchorashnyu rozmovu pro bezumstvo horobrih,
jomu do bolyu zahotilos' buti takim zhe bezumnim. Jomu zahotilos' shopiti ¿¿
v obijmi j zakrichati pobidnim krikom dikogo peremozhcya. Pered nim na mit'
promajnuli sumni, ostochortili ochi jogo Ganni, i vin uzhe bil'she nichogo ne
bachiv. Vin zovsim ne dumav pro te, yak vona prijme jogo laski. Na n'ogo v
cej moment navit' ne vplinula obstanovka, shcho, bezperechno, ne vidpovidala
jogo namiram. Vin uzhe nichogo ne bachiv, krim ciº¿ privablivo¿ divchini i ¿¿
migdalevogo poglyadu.
Karamazov nahabno podivivsya na Agla¿n tors i zupiniv na n'omu svo¿ ochi.
VIII
I vin, ochevidno, mav raciyu. Inakshe navishcho b sluzhka zachinyala vikonnici?
CHi, mozhe, Aglaya hoche zatrimati speku? Tak ni, c'ogo ne mozhe buti! Vona,
bezperechno, shukaº pivtemryavi. Treba buti rishuchim, i til'ki.
V kimnati temniº tiºyu dennoyu temnotoyu, koli, j zaplyushchivshi ochi,
vidchuvaºsh yasnij bezhmarnij den' i zgoriloporozhni vulici zashtatnogo
gorodka. Kriz' odnu vikonnicyu lize vognyana lapa pivdennogo soncya j,
polosnuvshi po vazah iz troyandami, legko lyagaº na stinu.
Aglaya popravila dekol'te svogo rozhevogo plattya j skinula na Karamazova
ochi.
- Dmitrij, idi-no blizhche do mene, - skazala vona. - Ti hochesh
abrikosovo¿ vodi?
- Dyakuyui - kinuv Karamazov i zupinivsya bilya divchini.
- Ne hochesh?.. Nu, todi ya sama vip'yu.
Vona pidijshla do glechika j z nim sila na svoº poperednº misce. Kovtayuchi
nevelichkimi kovtkami zhovtuvatu vodu, vona govorila jomu pro ªvgeniya
Valentinovicha j raptom pocikavilas' jogo rodinnimi spravami. Slovom, vona
hoche shche deshcho vznati pro n'ogo j osoblivo ¿i cikavlyat' fakti, tak bi
moviti, gliboko intimnogo harakteru. Nu ot, znovu, pripustim: yaki zh,
nareshti, v n'ogo vzaºmovidnoshennya z druzhinoyu? Vona jogo kolis' zapevnyala,
shcho vin ne lyubit' svoyu Gannu, ale ce zh buv til'ki zhart. Vona, zvichajno,
nichogo ne znaº, a ¿¿ duzhe cikavit', yak vin stavit'sya do svoº¿ druzhini.
Doki Aglaya podavala zapitannya, tak bi moviti, "vzagali", Karamazov
gotovij buv ¿j vidpovidati. Ale koli vona famil'yarno zagovorila pro Gannu,
jomu nepriºmno stisnulo serce: vin nespodivano obrazivsya za druzhinu.
Movlyav, chomu ce Aglaya ne daº ¿j spokoyu? Za kil'ka hvilin pered tim vin ne
mig navit' pripustiti, shcho v nim prokinet'sya take pochutgya. Ale zaraz vono
navit' zatrivozhilo jogo. Zvichajno, vin uzhe ne lyubit', vin s'ogodni navit'
nenavidit' Gannu. Ale z neyu zv'yazano taki garni hvilini, shcho vin ne mozhe ne
povazhati ¿¿ yakoyus' svoºridnoyu povagoyu. U vsyakomu razi, vin rishuche
odmovlyaºt'sya zgaduvati s'ogodni ¿¿ im'ya v prisutnosti Agla¿, tak prinajmni
diktuyut' jomu normi elementarno¿ etiki.
- Mozhe, Ganni mi ne budemo chipati? - spitav Karamazov. - Nevzhe tobi ne
obridlo govoriti pro ne¿?
- CHomu ce? - dityachimi ochima podivilas' na n'ogo Aglaya. - Na mij poglyad,
vona vse-taki cikava zhenshchina.
- YA gadayu, shcho ¿j zovsim ne misce v nashij rozmovi.
- V nashij rozmovi? Ot tobi j maºsh! CHomu ce v nashij rozmovi?..
Aglaya zrushila prave pleche j skazala:
- Ti perekonanij v c'omu?.. Nu shcho zh, dobre! YA ¿¿ ce budu chipati.
Vona zmovkla, movchav i Karamazov. Rozmova perervalas' na duzhe nevdalomu
misci, i tomu utvorilos' take vrazhennya, nibi htos' kogos' i yakos' obraziv.
Dmitriyu prijshla misl', shcho Aglaya zrozumila prichinu jogo nebazhannya govoriti
pro Gannu, i jomu stalo niyakovo. CHomu j spravdi ne pointimnichati?.
- Ti duzhe hochesh znati, yak ya stavlyus' do Ganni? - spitav vin.
Aglaya bistrim ruhom rozpravila na kolinah svoº rozheve plattya,
podivilas' kudis' ubik, pomovchala trohi j raptom skazala tihim, ale
rishuchim i vpertim golosom:
- YA ce duzhe hochu znati.
- Nu, tak ot: iz svoºyu druzhinoyu ya vzhe davno v natyagnutih vidnoshennyah.
Priblizno rokiv tri.
- YAk rozumiti tebe: ti vzhe rozlyubiv ¿¿, chi shchos' inshe treba mati na
uvazi?
- Bachish, - skazav Karamazov, - meni vazhko z'yasuvati ce. Skazati, shcho ya
¿¿ rozlyubiv, - ne mozhna. Ale j skazati, shcho ya ¿¿ lyublyu, tezh ne mozhna.
Aglaya pidvelasya z stil'cya, pishla do kanapi j zapalila papirosku.
- Ti hochesh skazati, - promovila vona, - shcho ti ¿¿ nikoli ne lyubiv?
- C'ogo ya ne hochu govoriti, bo ce zovsim ne tak; ya ¿¿ sil'no lyubiv.
Sprava tut bagato skladnish. Tut... yak bi ce skazati...
Vin zmovk i usmihnuvsya: jomu j samomu smishno stalo, yak vazhko viyasniti
cyu rodinnu istoriyu.
- Nu shcho zh dali? - zasmiyalas' Aglaya. - YAk zhe dali, mij glupen'kij
hlopchiku?
Karamazova raptom znervuvala ¿¿ famil'yarnist', i vin rizko skazav:
- Dali ya odmovlyayus' govoriti.
- YAkij ti chudnij, Dimi, - i Aglaya podivilas' na n'ogo sumnimi ochima, -
i yaka ti, mij glupish, use-taki neshchasna lyudi'a... Tak ya zrozumila tebe shche v
nashu pershu zustrich.
Dmitrij zasmiyavsya: jomu strashenno podobaºt'sya cya samovpevnenist'. Hto
ce ¿j nagovoriv takogo absurdu pro n'ogo?.. Prote vin na ne¿ ne
obrazhaºt'sya. Vona mozhe govoriti shche shchos' i v c'omu zh taki dusi.
- YA, zvichajno, mozhu govoriti, - spokijno skazala Aglaya. - Ale ti musish
pokinuti svoº samolyubstvo j tezh ne buti takim samovpevnenim. Slovom,
postanovimo tak, shcho kosa naskochila na kamin'. Sil'na lyudina na taku zh
sil'nu... Hoch, pravdu kazati, ya v tobi nichogo ne bachu ni vid kosi, ni vid
kamnya.
Ostannya ¿¿ fraza gostrim bolem vidguknulasya v jogo serci. Vin nichogo ne
maº ni vid kosi, ni vid kamnya? Vin - toj, kogo vona nedavno vvazhala za
sil'nu vol'ovu lyudinu. Vona zhartuº chi pravdu govorit'? Karamazov
rozgubivsya i, yak obrazhenij hlopchis'ko, stoyav pered Aglaºyu:
- SHCHo ce znachit'?
- Ce znachit', - skazala Aglaya, - shcho ne treba obrazhati lyudinu, koli vona
c'ogo ne zasluzhila, - ce raz. Po-druge, cim meni hochet'sya skazati, shcho ya
tebe znayu ne girshe, nizh ti sam sebe znaºsh.
- SHCHo zh ti znaºsh pro mene? - majzhe z rozpachem spitav Dmitrij i tut zhe
vidchuv, shcho jomu serce zavmerlo. - Ti zh, zdaºt'sya, vvazhala mene za sil'nu
lyudinu?
- Na zhal', tak, yak sam ti sebe vvazhav, - promovila vona.
Aglaya bachila, yak vrazhali Karamazova ¿¿ slova, ale na cej raz vona,
ochevidno, svidomo robila ¿h zlimi. SHCHo ¿¿ shtovhalo gluzuvati z n'ogo?
ZHinocha pomsta za jogo oberezhne vidnoshennya do Ganni chi shchos' inshe? V usyakomu
razi, vona na cej raz dala sobi volyu. Vona na cej raz nagovorila jomu
stil'ki nepriºmnogo, skil'ki vid ne¿ vin shche nikoli ne chuv.
- Ti, Dmitrij Karamazov, - govorila vona, - strashenno samovpevnena
lyudina, ale v toj zhe chas ti nikoli ne doviryaºsh svo¿m silam... Ciº¿ novo¿
harakteristiki ti vid mene, mabut', ne spodivavsya pochuti? Pravda? Ti,
Dmitrij Karamazov, lyubish zgaduvati vidvagu j volyu, i ti, bezperechno,
vidvazhnij i maºsh sil'nu volyu. Ale v toj zhe chas ti, Dmitrij Karamazov,
velikij boyaguz i strashenno bezvol'na lyudina. Ti, Dmitrij Karamazov,
vklonyaºshsya pered kul'turoyu, i ti, bezperechno, kul'turna lyudina. Ale v toj
zhe chas ti, Dmitrij Karamazov, strashennij neviglas. Slovom, ti, Dmitrij
Karamazov, nedonosok tridcyatih rokiv... bo j sami ci roki istorik
sharakterizuº tim zhe samim nazvis'kom... Ti, ya gadayu, ne obrazhaºshsya na
mene za cyu harakteristiku?
Jomu obrazhat'sya, zvichajno, nichogo, hoch - pravdu kazhuchi - harakteristika
taka zh zhorstoka, yak i nespodivana. Ale vin use-taki ne rozumiº, navishcho
vona? CHomu Ce ¿j prijshlo v golovu same s'ogodni govoriti jomu taki
"komplimenti"? Vin niyak ne mozhe c'ogo vtyamiti.
- Ti ne rozumiºsh? - skazala Aglaya. - SHkoda! A sprava duzhe prosta. Milij
mij, nevzhe ti ne rozumiºsh?
Nevzhe ti ne rozumiºsh, shcho ya mayu bazhannya pokinuti gru v temnu?
- Teper ne rozumiyu, shcho ti hochesh skazati ciºyu "groyu v temnu"? - promoviv
Karamazov i vidchuv, yak jomu znovu povertaºt'sya kolishnij nastrij. Vin
bad'oro podivivsya na ne¿ i navit' spitav ¿¿, chi ne znaº vona, shcho ce z nim.
SHCHo ce trapilos' iz nim za yakus' sekundu?
- YA znayu, mij milij, - skazala Aglaya, pomitivshi zminu nastroyu u svogo
spivbesidnika. - Ale davaj vse-taki povernemos' do tvo¿h famil'yarnih
sprav. Skazhemo, tak: koli ti zijshovsya z Gannoyu? Nu, koroten'ko.
- Koli ya zijshovsya z Gannoyu?
Aglaya ne pomililas'. Karamazov postanoviv zrobiti ekskurs u minule.
Nastrij zrobiv svoº dilo, j vin nespodivano navit' dlya samogo sebe pochav.
Vin pochav iz togo, shcho zustrivsya vin iz svoºyu druzhinoyu v oblozhenim misti,
koli vono z toskoyu divilos' na pivnich. Todi stoyav glibokij holodnij
veresen'. CHervona gvardiya vidstupala j, vidstupayuchi, ledve strimuvala
polki peremozhcya. Snilis' daleki dni minulogo: j gorodovij na rozi, j golij
osinnij park, i yakas' muzika v kino - nudna j nevesela. Vin prijshov u
cheka. V toj chas tam gotuvalis' do pobigu. Na pidlozi valyalis' stosi
papirciv, ganchirok i bilizni. Vin zupinivsya bilya dverej i divivsya na
barishen', shcho rilis' u barahli, napihayuchi nim svo¿ sakvoyazhi. Same todi do
n'ogo j pidijshla Ganna (vin potim uznav, shcho ce Ganna). Vona z toskoyu
zdavila svoyu golovu j pritisnulas' do dverej. Todi vin vijnyav iz koburi
brauninga j pidijshov do odniº¿ skrini, de vovtuzilis' barahol'shchiki. Vin
vistreliv odnij barishni v kark. Togo zh dnya cheka rozstrilyala shche kil'koh
maroderiv, i togo zh dnya Ganna zijshlasya z Dmitriºm.
- Ce i vse? - skazala Aglaya, koli Karamazov zupinivsya. - Ti skinchiv
svoyu istoriyu?
- Mabut', use! - kinuv Dmitrij, znovu vidchuvsha ? yakus' niyakovist' ("i
spravdi, navishcho cya zajva odveritist'?").
- Koli vse, to meni j c'ogo dosit'... YA vid tebe bil'she nichogo ne
potrebuyu.
- Nu, tak yak zhe: lyublyu ya svoyu druzhinu chi ni? - vimusheno usmihnuvsya
Karamazov.
- Pro ce ti pochuºsh za yakis' dva-tri tizhni, - cilkom serjozno skazala
Aglaya. - A poki shcho davaj i spravdi perejdemo na inshu temu.
Vona vzyala jogo golovu j polozhila ¿¿ na svo¿ kolina. Karamazov
zdrignuv: pri¿snij zapah duhiv i troyand tumaniv jomu mozok. Bila lapa
pivdennogo soncya rizala ochi, j denna kimnatna tisha viklikala mlost'.
Dmitrij majzhe nespodivano dlya sebe pochav oberezhno gladiti Agla¿ne kolino,
j, mozhlivo, tomu, shcho vona niyak ne reaguvala na ce, vin za kil'ka hvilin
shopiv v obijmi ¿¿ nogi j, tiho skriknuvshi, vp'yavsya zubami v ¿¿ m'yake
tilo.
- SHCHo z toboyu? - suvoro skazala Aglaya i z siloyu vidshtovhnula jogo vid
sebe. - SHCHo z toboyu, Dimi?
Karamazov pidvivsya. Vin blukav rozgublenimi ochima po steli, j
zdavalos', shcho vin ot-ot kinet'sya na pidlogu j zab'ºt'sya v pripadku
epilepsi¿.
- SHCHo z toboyu, Dmitrij? - promovila Aglaya vzhe laskavim golosom. - YAk ti
zvazhivsya na takij vchinok?.. I do togo z zhinkoyu, shcho z neyu porivnyano tak
nedavno poznajomivsya? Znaºsh, ya ne chekala vid tebe tako¿ horobrosti!.. CHi,
mozhe, ti mene prijnyav za barishnyu legko¿ povedinki? Nu?.. CHogo zh ti movchish?
- Probach meni! - ledve promoviv Karamazov. - YA ce zovsim nespodivano
zrobiv.
Aglaya popravila svoº rozheve plattya, pidvelasya z kanapi j skazala:
- A shcho bude, yak ya rozpovim pro ce Ganni? Nu? Dmitrij ne vidpovidav.
Todi Aglaya pidijshla do n'ogo i vzyala jogo oblichchya v svo¿ ruki.
- Nu, nichogo, - skazala vona. - YA na tebe ne obrazhayus'. Bil'she togo -
skazhu odverto, - meni navit' priºmno bulo, koli ti vkusiv mene. YA
perekonalas', shcho ti e takij palkij, yakim namalyuvala tebe moya uyava. CHuºsh?..
YA ne obrazhayus'!
Karamazovu prijshla misl', shcho divchina prosto zhartuº z nim. Vona, mabut',
i spravdi ne proti togo, shchob vin uzyav ¿¿, ale vin, Karamazov, strashenno
mamuluvatij muzhchina j ne znaº, yak povoditis' iz takimi cikavimi zhinkami.
Treba buti bil'sh rishuchim, vpertim, i vse bude garno. Vin uzyav ¿¿ ruku j
spitav:
- Ti dozvolyaºsh meni govoriti z toboyu tak, yak ya togo hochu?
- Bud' laska! - kinula Aglaya, ne odrivayuchvi ochej vid jogo oblichchya. - SHCHo
ti dumaºsh meni skazati?
Dmitrij pidijshov do vikna. Za viknom v abrikosovomu sadu shchos' krichala
hazyajka podvir'ya j nad odnoyu z vaz dzizhchala muha. Na livu vikonnicyu siv
ºgipets'kij golub i proturkotiv svoº laskave "suprug".
- Nu, ya tebe sluhayu, - skazala Aglaya. - YAk ti tam hochesh govoriti zi
mnoyu?
- Bachish, - pochav mamuluvate Karamazov i pochervoniv. - YA strashenno hotiv
bi mati... tebe...
Aglaya zasvistila. Bozhe mij, yak ¿j ne svistiti, koli Dmitrij takij bez
kipcya na¿vnij. SHCHo znachit' "mati"? CHi ne dumaº vin, shcho vona tak i kinet'sya
jomu v obijmi? Ni, ce zovsim neserjozno! I koli b htos' inshij skazav tak,
vona b zumila reaguvati. Ale jomu vona radit' til'ki pokinuti svoyu
"karamazovshchinu" j povazhati sebe i ¿¿.
- Ti zrozumiv mene? - skazala vona, kinchayuchi. - Nu, govori zh, Dimi.
Vin nichogo ne vidpovidav i movchki divivsya kudis' u prostir. Vin pochuvav
sebe duzhe niyakovo. Tak projshlo .kil'ka sekund. Ale ot raptom vin zaregotav
sil'nim i cilkom prirodnim regotom.
- Znaºsh shcho, - promoviv vin. - Dozvol' meni pociluvati tvoyu golovu.
Aglaya z zacikavlennyam podivilas' na n'ogo. Vona znovu vzyala v doloni
jogo oblichchya j promovila laskavim, majzhe maternim golosom:
- Pociluvati meni golovu?.. I c'ogo ne treba robiti.
- Klyanus' tobi, - raptom skriknuv Karamazov. - Klyanus' tobi, shcho v mene
j tini ne zalishilos' poganogo pochuttya do tebe.
- YA duzhe rada, - skazala Aglaya. - YA viryu. Dante avait bien raison de
dire que L'Enfer est pave de bonnes resolutions[15]. Ale ya dozvolyu tobi ce
zrobiti til'ki todi, koli trapit'sya te, pro shcho ya zaraz dumayu.
- A pro shcho ti zaraz dumaºsh?
- Dimi, ne treba buti takim na¿vnim, a to ya zovsim rozcharuyus' u tobi.
Ti zaraz duzhe podibnij do svogo druga Vovchika.
Aglaya pidijshla do glechika z abrikosovoyu vodoyu i zrobila z n'ogo kil'ka
kovtkiv. YAkos' himerno vona viglyadala zaraz, i Karamazov vidchuv u nij shchos'
nadzvichajno ridne. Jomu zdalos', shcho same ¿¿ vin zagubiv kolis', i vona
teper prijshla do n'ogo, taka bazhana, yak nihto i yak nishcho. Karamazov divivsya
v ¿¿ ochi, stezhiv za ¿¿ ruhami, i jomu vvizhalos', shcho ci ochi j ci ruhi vin
bachiv chi to uvi sni ne to nayavu. Ale koli ce bulo nayavu, to ce bulo tisyachu
rokiv tomu. Jomu navit' prijshla misl', shcho vin, Karamazov, zhiv v yakijs'
inshij ploti shche daleko do Dante, shcho jogo dopiru zgadala Aglaya.
- CHogo ce tak dovgo nema nashih vid likarya? - raptom skazala divchina. -
YAk ti dumaºsh, Dimi?
- Ochevidno, zub virivayut'.
Karamazov vijnyav portsigar i zapaliv novu papirosu. Povz vikon iz
krikom probigla ditvora j znikla za rogom. Znovu zaturkotiv ºgipets'kij
golub.
Z dal'n'ogo domu vidpochinku vdarili v dzvin: mabut', sklikali do
drugogo snidanku. Bila lapa pivdennogo soncya polizla vishche j poshirilas'.
U kimnati stalo shche dushnish.
- Nu, Dmitrij, - skazala Aglaya, - ti jshov bi dodomu: ya zaraz dumayu
nadyagati kupal'nij kostyum. Karamazov uzyav kapelyuh i movchki pishov do
dverej.
- YA gadayu, shcho mi zustrinemos' uvecheri? - skazala jomu vslid Aglaya.
Dmitrij povernuvsya. Vona stoyala, zalozhivshi ruki za golovu, j zagadkovo
divilas' na n'ogo.
- Obov'yazkovo! - skazav vin i vijshov iz kimnati.
"SHCHos' pochalos'", - raptom prijshlo jomu v golovu. Ne toj roman, shcho do
n'ogo vin hotiv utekti od nudoti budniv nudno¿ Ganni, - pochalos' shchos'
trivozhne i - teper vin pevnij - tragichne. Ale ne zhah viklikalo vono v nim,
a pochuttya yako¿s' bezumno¿ radosti, nibi vin musiv na dnyah odkriti cilkom
novu j nadzvichajno cikavu storinku v svoºmu odnomanitnomu zhitti.
Karamazov pishov do riki. Jomu hotilos' zaraz kinutis' u vodu j poplivti
proti techi¿ chort znaº kudi - takimi sil'nimi j rishuchimi ruhami rozsikayuchi
dzerkal'nu poverhnyu.
IX
Vin tak nikoli ne chekav vechirn'o¿ godini, yak togo dushnogo dnya. I cilkom
normal'na lyudina ne mozhe uyaviti, yak vin muchivsya, koli Aglaya ne vijshla z
domu.
Ale vona ne vihodila j na drugij ta na tretij den' - u p'yatnicyu. V
subotu tovarish Vovchik, zustrivshis' iz t'oteyu Klavoyu bilya kvartiri
floberivs'kih dam, postaviv take rishuche zapitannya:
- Skazhi meni ot shcho: chomu ce ne vidno tvoº¿ pleminnici? CHi ne
posvarilas' vona z Dmitriºm?
- Ne dumayu, - skazala t'otya Klava. - Moya pleminnicya duzhe rozumna lyudina
i z pustyachka ne bude robiti tragedi¿.
- Nu tak chomu zh vona sidit' doma?.. CHi, mozhe, j vona zahvorila?
T'otya Klava posmihnulas' i nichogo ne vidpovila. Vona pidijshla do
akaci¿, zirvala plid i, zrobivshi z n'ogo dityachogo pishchika, vzyala jogo v
svo¿ yarko-chervoni gubi. Tovarish Vovchik pidviv bili brovi j skazav z
oburennyam:
- Po-pershe, ya ne rozumiyu, chogo ti movchish, a po-druge - taºmnist' tut
zovsim ne do dila. CHomu ne skazati pryamo?
- Po-pershe, - oburilas', u svoyu chergu, t'otya Klava, - ya ne znayu, shcho
meni skazati pryamo, a po-druge - ya tobi ne zhinka, i ti tak ne krichi na
mene! CHi, mozhe, ti hochesh, shchob ya poklikala ªvgeniya Valentinovicha?
Lingvist raptom zblid. Vin zovsim ne chekav takogo nespodivanogo
povorotu v rozmovi i, yak i treba bulo pripuskati, perelyakavsya.
- YA proshu probachennya, - skazav vin. - Ti... vi ne zrozumili mene.
Ale t'otya Klava vzhe zaspoko¿las'. Vona ne mozhe dovgo gnivatis' na
"svogo chudachka", ¿¿ til'ki divuyut' ci muzhchini: ne vstigne pociluvatis' dva
chi to tri razi z toyu chi inshoyu zhinkoyu, yak uzhe tu chi inshu zhinku pochinaº
vvazhati za svoyu vlasnist' i pochinaº na ne¿ strashenno krichati. Nu, dobre,
vona deshcho dozvolila tovarishu Vovchiku... ale hiba jomu c'ogo vzhe dosit'?
T'otya Klava niyak ne chekala, shchob lingvist mig tak skoro rozcharuvati ¿¿.
- Podyakuj moºmu harakterovi! - skazala vona j podala svoyu ruku dlya
pocilunku.
Oblichchya lingvistovi vzyalosya chervonoyu farboyu. Vin mil'jon raziv dyakuº i
zapevnyaº, shcho bil'sh nikoli j ne podumaº krichati na t'otyu Klavu. Vin
kriknuv, ¿j-bogu, ne navmisne, i jogo sprovokuvav ne hto inshij, yak
Karamazov. Za yakis' tri dni c'ogo chudaka j piznati ne mozhna. Vin yakos'
zmarniv, i ochi jomu zablishchali, bezperechno, horoblivim bliskom. Koli Vovchik
spitav priyatelya, shcho z nim, toj odverto zayaviv jomu, shcho zakohavsya v Aglayu i
zakohavsya yakos' tam nadzvichajno. Slovom, "shchos' pochalos'". Vovchik yak mig
zaspokoyuvav jogo, ale hiba bozhevil'nogo zaspoko¿sh?..
Vin priblizno tak zaspokoyuvav:
"Nu yak ce legen'kij flirt iz vipadkovoyu zhinkoyu ta shche j za takij
korotkij termin mozhe peretvoritis' nespodivano v serjoznu dramu? Zvichajno,
Aglaya - cikava divchina, zvichajno, Karamazov nevrivnovazhena natura, ale
vse-taki ce zh zanadto. Til'ki vinyatkovij proces u bezperechno hvorij
psihici mozhe tak pidkuz'miti lyudi'u."
- Same ce ti j govoriv jomu? - spitala i'otya Klava.
- A shcho zh ya mig govoriti jomu? YA vzagali ne mayu zdibnostej dlya tako¿
nevdyachno¿ roli.
- A koli ne maºsh, - z oburennyam promovila zhenshchina, - to ne treba j
brati ¿¿ na sebe. Hto tobi namolov, shcho ce legen'kij flirt? CHogo ti
rozpisuºshsya za Dmitriya?.. CHi, mozhe, ti najnyavsya do Ganni za advokata? Koli
tak, to mozhesh iti od mene.
Ah, Bozhe mij! Vovchiku vse-taki rishuche ne veze. Vse vin yakos' ne do rechi
govorit'. Osoblivo jomu ne veze z zhenshchinami. Lingvist shoplyuº ruku t'oti
Klavi j, oglyadayuchis' (shchob ne pobachiv ªvgenij Valentinovich), ciluº cyu ruku
p'yat', desyat', dvadcyat' raziv. Todi t'otya Klava vikidaº z rota zelenij
pishchik i proponuº piti do Agla¿ i pogovoriti shche z neyu. Po suti - ce zh
sprava ne ¿¿, a ¿¿ pleminnici, i, znachit', rozmovlyati treba z pleminniceyu.
T'otya Klava zaraz pide v kimnatu j pokliche Aglayu, a tovarish Vovchik musit'
pryamuvati do abrikosovogo sadu j tam polezhati v gamaku. Koli vin ne hoche
zustrichatis' z ¿¿ cholovikom, jomu slid perelizti cherez parkan, bo ªvgenij
Valentinovich pracyuº bilya vikna i, znachit', projti nepomichenim ne mozhna.
- Todi ya krashche perelizu cherez parkan, - vraz pogodivsya lingvist i,
poklikavshi svogo loveraka, pishov vid hvirtki.
Stoyav prekrasnij pivdennij vechir. I s'ogodni peregukuvalis' ti zh sami,
shcho j kozhnogo dnya, zaneseni z Rosi¿ nevgamovni garmoshki. Po vsih kincyah
gorodka divchata spivali zovsim ne aranzhirovanih i vse-taki nadzvichajnih
narodnih pisen'.
U golubomu nebi prorizalis' sribni zori. i z riki zajchikom pligav
tenditnij i legkij viterec'. Koli tovarish Vovchik, perekinuvshi cherez tin
svogo setera, pishov do gamaka, tam uzhe sidila Aglaya.
- Nu, tak shcho ti hotiv meni skazati? - zustrila vona jogo zapitannyam.
- YA, vlasne, nichogo ne dumav govoriti, - nesmilivo pochav lingvist,
sidayuchi na travu. - Meni nakazala t'otya Klava poraditis' iz toboyu z
privodu Dmitriya.
- YA tebe sluhayu.
Tovarish Vovchik zam'yavsya. I spravdi: shcho vin skazhe Agla¿? Mozhe, i ¿j vin
skazhe ne do rechi - i todi nova nepriºmnist'. Ale ne mozhna j movchati: koli
j dali Dmitrij bude vikidati takih konikiv, to polyuvannya - pishi propalo! I
lingvist, plutayuchis', pochinaº govoriti. I kinchaº vin tim, shcho Aglaya musit'
pobachitis' iz Karamazovim.
- Ti tak gadaºsh? - spitala divchina j serjoznim poglyadom podivilas' na
svogo spivbesidnika.
- Koli pravdu govoriti, ya nichogo ne gadayu. Ale meni zdaºt'sya, shcho
Dmitrij zahvoriv i ti mozhesh dopomogti jomu... hoch bi tim, shcho budesh
zustrichatis' iz nim.
- Na tvij poglyad, vin ne zakohavsya v mene, a prosto zahvoriv?
- Nichogo ya v cih spravah ne rozumiyu, - zanervuvavsya tovarish Vovchik. -
Ale dumayu - tak.
- A ya ot dumayu inakshe, - samovpevneno skazala Aglaya. - YA dumayu, shcho vin
i zahvoriv, i zakohavsya. Ale zahvoriv same tomu, shcho zakohavsya v mene. Koli
hochesh, ya dokazhu ce tobi hoch zavtra. Zavtra zustrinus' - i niyako¿ hvorobi
ne bude. Ti virish?
- Nichogo meni dokazuvati, - nervovo kinuv lingvist, - bo ya tobi vse
odno ne poviryu.
Aglaya znakom zapitannya zastigla v gamaku: vona je chekala tako¿
smilivosti vid tovarisha Vovchika.
- CHomu zh ti ne povirish? - spitala vona.
- A tomu, shcho ya ne pershij rik znayu Karamazova. Ti mozhesh jogo zaspoko¿ti,
ale ce vse-taki paliativ.
- Hiba z nim uzhe buli taki pristupi?
- Zvichajno, buli, i nezalezhno vid togo, chi zakohavsya vin u kogos', chi
ni.
- Znachit', ce pristupi bozhevillya, i ya dlya n'ogo til'ki zachipka?
- Ne znayu, yaki ce pristupi. Ale ya znayu, shcho ti zovsim vipadkovo popala v
pole jogo zoru j same v moment recidivu jogo idiots'ko¿ hvorobi.
Aglaya zamislilas'. Dekil'ka sekund til'ki cvirkun porushuvav tishu
vechirn'ogo abrikosovogo sadu.
Vse-taki ce ne viyasnennya, - nareshti skazala voda. Treba spershu
doshukatis' prichin jogo hvorobi, i til'ki todi mozhna govoriti, chim ya mozhu
buti dlya n'ogo: paliativom chi spravzhnimi likami.
- Tut pro prichini ne dovodit'sya govoriti, - nezadovoleno promoviv
tovarish Vovchik. - Prichini yasni: psihichna spadshchina bat'kiv.
- Zvichajno, tut ne bez psihichno¿ spadshchini bat'kiv, ale mati til'ki ¿¿
na uvazi - ce znachit' nichogo ne rozumiti... A ya ot use rozumiyu.
Lingvist zdvignuv plechima. Hoch vin i chuv vid Karamazova, shcho Aglaya
rozumna divchina, ale teper vin pochinaº sumnivatis' u c'omu. YAk ce vona vse
rozumiº? Vidkilya vona tak znaº Karamazova za yakis' malen'ki tizhni? CHi,
mozhe, ¿j rozpovili pro n'ogo provincial'ni kumushki? CHi, mozhe, sam Dmitrij
govoriv pro sebe? Tak ce zh neserjozno.
- SHCHo zh ti rozumiºsh? - ironichno spitav vin. - YA ot, napriklad, dali
odmovlyayus' perelivati z pustogo v porozhnº.
- Po-pershe, - spokijno pochala Aglaya, - ya beru vid tebe slovo, shcho pro
nashu rozmovu Dmitrij nichogo ne bude znati. Po-druge, ya odrazu zh zayavlyayu
tobi, shcho ya Karamazova krashche tebe znayu. Znayu tomu, shcho Karamazovih s'ogodni
tisyachi. Dmitrij Karamazov, haj bude tobi vidomo, - tip. Ce ya pidmitila vzhe
z persho¿ nasho¿ z nim zustrichi, koli meni dovelos' rozmovlyati z nim. SHCHo ce
za tip, ya vzhe govorila samomu Dmitriyu, i teper meni zalishaºt'sya til'ki
deshcho dodati. Ti mene hochesh sluhati?
- Proshu! - pospishno promoviv tovarish Vovchik: spokijna Agla¿na
samovpevnenist' uzhe primushuvala jogo stavitis' do ne¿ z deyakoyu povagoyu.
- Nu ot. Budemo po cherzi. Skil'ki, skazhemo, rokiv Karamazovu? Mabut',
tridcyat' tri - tridcyat' p'yat'? Tak?.. YA ce znala. Ce same ta lyudina, shcho,
viskochivshi z siren'kih gimnazial'nih shtanciv, odrazu zh uskochila v epohu
vijni j revolyuci¿. Otzhe, po-pershe, Karamazov nedouchka. Dali: vin
opozicioner? Tak?.. YA j ce znala. Karamazovi ne mozhut' buti ne
opozicionerami, bo podi¿ voni prijnyali kriz' prizmu svoº¿ romantichno¿ uyavi
pro svit. Voni ne mozhut' zaspoko¿tis', bo ¿m na rodu napisano trivozhiti
gromads'ku dumku.
- Nu, ce vzhe ti chula vid samogo Dmitriya, - skazav tovarish Vovchik,
zgaduyuchi harakteristiku novitn'o¿ karamazovshchini yak permanentnogo ruhu, shcho
¿¿ dav sam Karamazov.
- Nichogo ya vid n'ogo ne chula, - suho promovila Aglaya i prodovzhuvala: -
Otzhe, maºmo bezperechno zdibnogo nedouchku z romantichnim skladom naturi.
Znachit', maºmo te, shcho prijnyato nazivati shchiroyu lyudinoyu i shcho mozhna pidkupiti
shchiristyu j vikoristati na vsi sto vidsotkiv. Karamazova zahopila social'na
revolyuciya svo¿m rozmahom, svo¿mi social'nimi idealami, shcho ¿h vona
postavila na svoºmu prapori. V im'ya cih idealiv vin ishov na smert' i pishov
bi, vislovlyuyuchis' jogo stilem, shche na tisyachu smertej. Ale yak musiv sebe
pochuvati Dmitrij Karamazov, koli vin, popavshi v tak zvane "socialistichne"
otochennya, pobachiv, shcho z rozmahu nichogo ne vijshlo j shcho jogo Komunistichna
partiya potihesen'ku ta polegesen'ku peretvoryuºt'sya na zvichajnogo sobi
"sobiratelya zemli rus'ko¿" i spuskaºt'sya, tak bi moviti, na tormozah do
interesiv hitren'kogo mishchanina-serednyachka. Ce vzhe zanadto, bo, na poglyad
Karamazova, cej serednyachok zavzhdi sto¿t' i stoyav griznoyu primaroyu na putyah
do svitovogo .progresu i, znachit', na jogo poglyad, do spravzhn'ogo
socializmu.
- Ale ce do nasho¿ spravi, zdaºt'sya, ne maº niyakogo vidnoshennya? -
oberezhno vstaviv tovarish Vovchik.
- CHi ne bo¿shsya ti, shcho nas htos' pidsluhaº? - z'yazvila Aglaya. - Todi ya
budu movchati.
- Bud' laska, - zdvignuv plechima lingvist. - CHogo meni boyat'sya, koli ya
cilkom radyans'ka lyudina i vsi ce dobre znayut'. SHCHo ya ne lyublyu politiki, tak
ce zovsim insha sprava.
- Ti, zdaºt'sya, ne lyubish i filosofi¿?
- Ce vse odno.
- Nu tak todi ya prodovzhuyu, bo ce yakraz i jde do spravi. Slovom, Dmitrij
Karamazov i Dmitri¿ Karamazovi prijshli do zhahlivo¿ dlya nih dumki: nemaº
vihodu. Zi svoºyu partiºyu rvati ne mozhna, bo ce, movlyav, zrada ne til'ki
parti¿, ale j tim social'nim idealam, shcho za nih voni tak romantichno jshli
na smert', ce bude, nareshti, zrada samim sobi. Ale j ne rvati tezh ne
mozhna. Slovom, voni zupinilis' na yakomus' idiots'komu rozdorizhzhi. I ot
Karamazovi pochali filosofstvuvati j shukati vihodu z zacharovanogo kola. Ale
j tut ¿m ne poshchastilo, bo voni shukali parikmahers'ki perpetuum mobile:
shukali takogo stanovishcha, koli j vivci zalishayut'sya cili j vovki ne
pochuvayut' golodu. Korotko kazhuchi ni nedouchki ostatochno zaplutalis' i,
takim chinom, prijshli do dushevno¿ krizi. Ci Karamazovi zabuli shcho voni
Karamazenki, shcho ¿m brakuº dobrogo pastirya. Voni (chasto rozumni j
talanoviti) ne zdibni buti oformitelyami j tvorcyami novih ideologij, bo ¿m
brakuº shiroko¿ individual'no¿ iniciativi j navit' vidpovidnih terminiv,
shchob utvoriti programu svogo novogo svitoglyadu. Ce zapal'ni Dicgeni, shcho ¿h
vikoristovuyut' Marksi ta Engel'si ale ce ne Marksi j Engel'si. Karamazov,
zavdyaki romantichnomu skladu svoº¿ naturi j zavdyaki, mabut', revolyuci¿,
hoche taki rozv'yazuvati problemi universal'nogo znachennya, ale vin ¿h
rozv'yazuº v haosi svoº¿ ideologichno¿ krizi, v haosi svo¿h nedonoshenih
uyavlen' pro kartinu svitu i tomu poslidovno musit' prijti do rozbitogo
korita.
- I vse-taki ya ne rozumiyu, do chogo ti ce govorish, - znovu vstaviv
tovarish Vovchik.
- Zaraz bude yasno, - skazala Aglaya j zapalila novu papirosku.
- Otzhe, ya govorila pro Karamazova yak pro pevnij tip nashogo chasu.
Dmitrij tezh nalezhit' do c'ogo tipu. Ale, yak vidomo, pravil nemaº bez
vinyatkiv, i ne vsi Karamazovi prijdut' do zhovtogo domu. Dmitrij vipadkovo
najshov sobi oddushinu v drugoryadnij, na jogo poglyad, ide¿ vidrodzhennya jogo
molodo¿ naci¿, i cya oddushina mozhe spasti jogo. jomu til'ki potribnij
dobrij pastir, i takogo pastirya vin uzhe vidchuv u meni. YA shche z nim malo
rozmovlyala na cyu temu, ale vzhe odin toj fakt, shcho ya z persho¿ zustrichi
pochala aktivno j cilkom shchiro pidtrimuvati jogo zahoplennya novimi ideyami, -
odin cej fakt ne mig ne polozhiti glibokogo vidbitku na jogo vrazlivu dushu,
i vin zakohavsya v mene. Zakohavsya yak u novogo pastirya. Vin tak zakohavsya,
yak mozhe zakohatis' til'ki nestrimanij romantik. YA ce vzhe provirila na
tr'oh dnyah rozluki. Otzhe, staro¿ hvorobi nema, º nova hvoroba, ale ce vzhe
hvoroba ostatochnogo viduzhannya.
- Ti vzhe skinchila? - zithnuv iz polegshennyam tovarish Vovchik.
- Skinchila.
- I vse-taki ya skazhu, shcho j ti bagato mudruºsh i trohi podibna do togo zh
Dmitriya.
- Vidkilya zh ce vidno? - vsmihnulas' Aglaya.
- A hoch bi vidtilya, shcho ti nadto vzhe prosto govorish pro kohannya, nibi
sprava jde pro yakus' kupivlyu chi to prodazh. YAkos' chi to nadumano, chi to
navit' merkantil'no vse ce...
- A ti zh dumav, shcho maºsh spravu z kisejnoyu barishneyu? Ni, druzhe, v nash
vik mozhna kohati spravzhnim kohannyam til'ki todi, koli ce kohannya
pidigrivaºt'sya polum'yam social'no¿ ide¿.
- Todi meni bukval'no nezrozumile, yak ti, moskovka, mozhesh zrobitis'
yakimos' tam pastirem.
- A chomu ne pripustiti, shcho meni dushno na svo¿j vitchizni? - zagadkovo
posmihnulas' Aglaya. - V takih vipadkah mozhna zrobitis' navit' kirgizom
toshcho... koli v Kirgizi¿ º oddushina.
Tovarish Vovchik raptom pozihnuv i, rozkinuvshi ruki, lig na travu.
- A vse-taki, koli pravdu govoriti, - skazav vin, - nichogo ya ne
zrozumiv iz tvo¿h balachok. YAkos' duzhe plutano, majzhe tak, yak u Dmitriya.
Politika, politika j politika, i vidsutnist' usyako¿ yasnosti... Ti chasom ne
komunistka?
Aglaya zasmiyalas'. ¯j vse-taki Vovchik, ¿j-bogu, podobaºt'sya: poruch iz
bezprimirnoyu na¿vnistyu takij tonkij sarkazm. Koli b vona nalezhala do
komparti¿, ¿j bi vid tako¿ repliki, bezperechno, ne pozdorovilos'. Teper
vona rozumiº Karamazova j rozumiº, chomu vin ne hoche pokinchiti z svoºyu
KP(b)U.
- Ti, bud' laska, ne pripisuj meni togo, shcho ya j ne dumav govoriti, -
strivozhenim golosom skazav lingvist.
- Ti odmovlyaºshsya? - usmihnulas' Aglaya. - Todi ya proshu probachennya: meni
zdalosya chomus', shcho ti bagato vidvazhnish samogo sebe.
Tovarish Vovchik shiroko pozihnuv. Vin pidsvisnuv svoºmu loverakovi j
skazav:
- Nu, dobre. Postanovimo, shcho rozmovu skincheno. Teper zapitannya: ti
s'ogodni vijdesh do Dmitriya?
- A ti duzhe hochesh, shchob ya vijshla?
- Zvichajno.
- A chomu tobi tak hochet'sya, shchob ya vijshla?
- Tomu, shcho koli j dali Dmitrij bude z takim zhe nastroºm, to z nashogo
polyuvannya nichogo ne vijde... I potim, meni duzhe obridli ci fokusi.
- Slovom, ti hochesh, shchob ya obov'yazkovo vijshla?
- Zvichajno.
- Hv todi ya obov'yazkovo ne vijdu.
- A ya todi z toboyu j govoriti ne shochu, - oburivsya tovarish Vovchik. - I
vzagali ya strashenno shkoduyu, SHCHo progayav stil'ki chasu.
Aglaya zaregotala. Ah, yakij vin smishnij, cej Vovchik! Vin "progayav
stil'ki chasu"! Hiba vse jogo zhittya ne e porozhnº misce v svitovomu ruhovi?
Vidkilya ce vin uzyav, shcho jomu dano yakos' tam "gayati chi ne gayati chas"?
- Prote ti na mene ne gnivajsya, druzhe. Ce ya zhartuyu, - skazala vona.
Ale Vovchik i bez probachennya ne obrazhaºt'sya; vin nemalo chuv takih
komplimentiv hoch bi vid togo zh Dmitriya. Voni jogo zovsim ne obhodyat'. Jogo
til'ki divuº, chomu ce "pastir" (vin taki zironizuvav) ne hoche jti do svoº¿
vivci... Slovom, do pobachennya!
Vovchik pidvivsya vzhe i jde do parkanu. Todi z-za povitki viskakuº t'otya
Klava j bere jogo pid ruku. Vona zapevnyaº lingvista, shcho j ne dumala
pidsluhati jogo rozmovu, ale vona stavit' taki dvi vimogi: persha - Vovchik
daº chesne slovo, shcho Dmitrij nichogo ne znaº pro te, yak dumaº pro n'ogo
Aglaya ("moya pleminnicya, bachish, z odnogo boku, visokokul'turna lyudina, a z
drugogo - yakas' duzhe neoberezhna i odverta do bezumstva").
- Take slovo ya vzhe dav Agla¿, - nezadovoleno skazav lingvist.
- A druga, - prodovzhuvala t'otya Klava, - ya tebe proshu pociluvati mene
po sekretu v oce prave vushko j piti zi mnoyu do ªvgeniya Valentinovicha.
Teper tobi nichogo turbuvatis': ZHenya vzhe znaº, shcho ti sidish z Aglaºyu, i hoche
zigrati z toboyu v shahi.
Vovchik zaraz ne maº bazhannya grati v shahi: jomu treba piti do Dmitriya.
Ale vin ne mozhe vidmovitis', bo t'otya Klava vse odno postanovit' na svoºmu
i vse odno jomu dovedet'sya grati v shahi. Vin povertaºt'sya do gamaka j
raptom bachit' u n'omu Aglayu. Vona zaraz mayachit' tam neyasnim siluetom. "SHCHo
dumaº cya chudna divchina?" - prihodit' jomu v golovu. Ale pitannya c'ogo vin
i ne dumaº rozv'yazuvati,.. ta j prijshlo vono zovsim vipadkovo.
T'otya Klava, yak i treba bulo chekati, spershu vlashtuvala z nim podorozh u
glibinu abrikosovogo sadu j tam, pid pishnoyu buzinoyu, pritisnula jogo do
svo¿h grudej. I til'ki koli vse bulo zrobleno, vona vzyala jogo pid ruku j,
trohi pohituyuchis' vid zadovolennya, pishla z dim do ªvgeniya Valentinovicha.
- O bayaderka!.. - naspivuvala vona, nablizhayuchis' do dverej.
Na porozi ¿h zustriv muzhchina v zolotomu pensne i prostyagnuv Vovchikovi
obidvi ruki:
- A... ya duzhe radij! - skazav vin i dav dorogu trohi zbentezhenomu
lingvistovi.
[1] Poroda mislivs'kih sobak.
[2] Spirt amiachnij kaustichnij dlya bidnih (latin; ironichne).
[3] Davajte zmiryayu vash pul's? (Fr.)
[4] Mij druzhe (fr.).
[5] YAk zle buti pogano vihovanim (fr.).
[6] Nichogo... Ne zavzhdi pobachish takogo hvorogo, yak vi (fr.).
[7] Tut u rozuminni "neviglas".
[8] O Bozhe! SHCHo take vi govorite (fr.).
[9] Vi taki lyub'yazni, shcho svo¿m vizitom prinesli priºmnij syurpriz.
[10] Spodivayus', vi povecheryaºte zi mnoyu (fr.).
[11] Nad ciºyu problemoyu varto pomizkuvati (fr.).
[12] Trishki nabliz'tes' (fr.).
[13] Pereproshuyu... panove, dozvol'te hoch prisisti (fr.).
[14] O Gospodi, ya zadihayus'. Vidchinit', bud' laska, vikno, haj trishki
provitrit'sya (fr.).
[15] Dante buv pravij, shcho doroga do pekla vistelena blagimi namirami.
(Fr.)
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT