Ivan Karpenko-Karij. Beztalanna
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
Drama v 5 diyah
DIªVI LYUDE
Ivan_ - starij cholovik, moskal'.
Sofiya _jogo dochka, moloda divchina.
Ganna _udova.
Gnat _¿¿ sin, parubok.
Varka _divchina.
Paraska _divchina.
1-a, 2-a _¾ divchata
Omel'ko_, Dem'yan, Stepan_ ¾ parubki.
YAvdoha_ - hazyajka na vechornicyah.
1-j , 2-j_ ¾ starosti.
Parubki, divchata i muziki.
DIYA PERSHA_
Hata YAvdohi._
YAVA I_
Vhodyat' Gnat i Dem'yan._
Gnat._ CHerez shcho zh to vechernici zaboronyayut'?
Dem'yan._ Hiba ti ne znaºsh?
Gnat._ Ne znayu, ya til'ko shcho z goroda pri¿hav.
Dem'yan _. Vchora sino u Voronogo zgorilo, a vin skarzhivsya starshini, shcho,
kazhe, parubki zahodyat' z divchatami pid sino, kuryat' cigarki, i sino voni,
vihodit', pidpalili.
Gnat._ I vidumaº starij chort pivtora lyuds'kogo! Hto zh to bachiv, shcho
parubki z divchatami pid sinom stoyat', ta shche j cigarki kuryat'?
Dem'yan_. Ta ce pravda. YA sam bachiv u ton vechir, yak sluchilas' pozhezha,
Omel'ka i Varku pid sinom Voronogo.
Gnat._ Varku?! Z Omel'kom?!
Dem'yan _. Ege.
Gnat._ Ta ti sam bachiv, svo¿mi ochima?
Dem'yan._ Svo¿mi ochima bachiv.
Gnat._ Varku?
Dem'yan_. Varku.
Gnat._ Z Omel'kom?
Dem'yan _. Z Omel'kom.
Gnat._ Ni, to tobi tak zdalosya...
Dem'yan._ SHCHo zh to u mene kuryacha slipota, chi yak? Abo ne znayu ya Varki i
Omel'ka? Stoyali, kazhu tobi, shche j obnyavshis', a yak mene pobachili,
rozijshlisya. CHudnij! Dumaºsh, yak ti do ne¿ zalicyavsya, to vona vzhe ni do kogo
bil'she ne pritulit'sya? Ogo! Tebe zh ne bulo, vona zaskuchala, a Omel'ko
rozvazhav! Ha-ha-ha!
Gnat._ Ne smijsya! Ne dratuj mene, bo tak i t'opnu!
Dem'yan _. Tyu! CHogo zh ti na mene serdishsya? Serd'sya na Varku, a meni
podyakuj.
Gnat._ Hodim.
Dem'yan _. Kudi?
Gnat._ Ti kudi hochesh, a ya dodomu.
Dem'yan _. Ne vigaduj bisi bat'ka zna chogo! Skoro zijdut'sya hlopci j
divchata.
Gnat._ YA ne mozhu bachit' tu proklyatu fojdu, ya ¿¿ tut budu bit', azh pir'ya
letitime!
Dem'yan _. To j durnij budesh? Pristan' do persho¿ divchini - cim girshe
urazish Varku, nizh tim, shcho pob'ºsh. Hiba malo divchat? Ta persha Sofiya -
daleko krashcha za tvoyu Varku; pridivis' - yak panyanochka... I ni z kim ne
znaºt'sya.
Gnat._ Vona taka nedotorka: ran'she vsih dodomu jde i vse soromit'sya
chogos'.
Dem'yan _. Tim vona j nedotorka taka, shcho tebe lyubit'.
Gnat._ A ti zh pochim znaºsh?
Dem'yan._ Ta vzhe znayu... Vchora Sofiya prihodila do moº¿ sestri, bat'ko ¿¿
hoche viddat' u gorodi zamizh za yakogos' shevcya. Vona rozkazuvala pro ce
sestri... a ya pidsluhav, - kazhe: ya lyublyu, sestro, Gnata i tak, yak na
smert', ne hochu ¿hat' u gorod.
Gnat._ Ta breshesh!
Dem'yan _. Pobij mene bog, pravda! YA, brat, i sam hotiv do ne¿
primostit'sya, ta yak pochuv, shcho tebe lyubit', ohota odpala.
Gnat._ A vona zh s'ogodnya bude tut?
Dem'yan _. Bezpreminno, zajde poproshchat'sya.
YAVA II
Vhodyat' YAvdoha_ i Varka._
YAvdoha._ E, shkoda, hlopci, s'ogodnya vechernic' u mene ne bude! Starshina
nakazav, shchob ne prijmala vas, bo oshtrapuyut'. Vse cherez sino Voronogo:
kazhut', shcho vi pidpalili.
Varka._ YA vzhe prijshla, shchob i kuzhelya svogo vzyat'! Gnate, vi b poshukali
na tim boci, chi ne prijme nas hto!
Gnat._ Poshli Omel'ka, nehaj vin poshukaº zadlya tebe.
Varka._ SHCHo ti kazhesh?
Gnat._ Ta te zh same j kazhu.
Varka._ Uzhe znovu htos' nabrehav?
Gnat._ Na zlodiºvi shapka gorit'! Zaraz dogadalas'...
Varka._ SHCHo dogadalas', shcho dogadalas'? CHi ti ne zduriv? Divit'sya...
Gnat_. Divis' uzhe ti, a mi bachili.
Varka._ Nehaj tomu povilazit', hto bachiv.
Gnat._ I bachili, i ne vilizlo!
YAvdoha._ Anu, zavedit'sya! Posli sobi pobalakaºte, a teper idit' z bogom
z moº¿ hati, bo j drugi na ogon' pochnut' shodit'sya.
Dem'yan _. Ta ne viganyajte-bo nas, titko, nehaj uzhe cej vechir u vas
posidimo. SHCHe nihto ne znaº, shcho ne mozhna, i s'ogodnya zberut'sya z muzikoyu.
YAvdoha._ SHCHe j muzika?! ¯j-bogu, ne hochu! Vi meni narobite takogo liha,
shcho oshtrapuyut'!
Dem'yan _. Propade vechir.
Gnat._ Mi shtrap uskladchinu zaplatimo!
Varka._ Titko, golubochko, ne viganyajte! Bachite, j muzika bude, vzhe
davno ne tancyuvali.
YAvdoha._ Tobi, dzigo, abi tanci!.. Glyadit', shchob i vam chogo ne bulo.
Dem'yan._ Bil'sh kopi liha ne bude! CHuºte, vzhe htos' ide... Divchata, bo
tonen'ko balakayut'. (Ide do vikna.)_ Ach! YAk gindichata, pishchat'.
Varka (do Gnata)._ CHogo-bo ti serdishsya? Nehaj tobi toj Omel'ko
skazit'sya! Prituliv gorbatogo do stini! (Lashchit'sya.)_ YA tobi shchos' skazhu.
Gnat._ Skazhesh Omel'kovi.
Varka._ CHi ti ne skazivsya? (Tiho.)_ Gnatochku, hiba zh ti ne znaºsh...
Gnat._ Znayu! Ne prilipaj.
Varka._ T'fu!
Dem'yan (u vikno)._ Zahod'te, zahod'te! CHogo vi radites' tam? Sofiº,
vedi pered!
YAVA III
Vhodyat' Sofiya _j divchata._
Vsi_. Dobrivechir!
Sofiya._ A kazali, s'ogodnya ne bude vechernic'. Mi pidijshli
tihen'ko-tihen'ko, ta j sto¿mo, i bo¿mosya: chi jti, chi ne jti.
Gnat (pidhodit' do Sofi¿)._ Pogulyaºmo, Sofiº?
Sofiya._ Pogulyaºmo! Dlya mene ce poslidni vechernici.
Gnat._ CHogo tak?
Sofiya._ Po¿du u gorod do bat'ka.
Gnat (tiho)._ I zamizh tam vijdesh za shevcya?
Sofiya (soromit'sya)._ A ti pochim znaºsh?
Gnat (tiho)._ Znayu. Ne ¿d'! (SHepche ¿j na vuho.)_
Sofiya._ YAkraz! A Varka?
Gnat._ YA zabuv i dumat' pro ne¿...
Sofiya._ I za mene potim tak samo zabudesh?
Gnat._ Hiba ti Varka?
Varka._ SHCHo tam Varka tobi nav'yazla v zubi? Idi syudi, Gnate!
Gnat._ Kazav - uchora prijde.
Sofiya (tiho)._ Idi zh, chom ne jdesh?
Gnat._ Nehaj ¿j chort!
SHepchut'sya z Sofiºyu _ta smiyut'sya, a Varka_ serdit'sya.
Varka._ CHi nadovgo sparuvavsya?..
Gnat._ A tebe zavidki berut', shcho ne vsi parubki bilya tebe? Bude z tebe
j Omel'ka.
Varka._ CHogo ti prichepivsya do mene? YAk ta sobaka, garchish! Ne velike
shchastya i ti, i tvij Omel'ko! Bagato vas º, na odnij osici j ne perevishaºsh!
Proshchajte, titko! YA pidu, a to shche v holodnu zvidcilya pozabirayut'. Hodim,
divchata!
Dem'yan._ A muzika zh bude! Ti zbiralas' tancyuvat' i sama titku prohala,
shchob ne viganyala.
Gnat._ Ta ne zachipaj ¿¿, nehaj ide!
Varka._ Ot zhe na zlist' zostanus'.
Gnat._ Meni na zlist', sobi na korist'. Skoro j Omel'ko prijde. ZHal'
til'ko, shcho sino zgorilo.
YAVA IV
Vhodyat' parubki._
Dem'yan._ O, bach! Za vovka pomovka, a vovk u hatu shust'.
Varka._ Povis' sobi jogo na shiyu!
Gnat._ IIashcho jogo vishat', koli ti sama povisishsya u n'ogo na shi¿!
Omel'ko_. Kogo ce zbiraºtesya vishat'?
Gnat._ Ta tut divchina vishaºt'sya odnomu parubkovi na shiyu, ta nema dobro¿
motuzki, a na tonkij obirvet'sya.
Varka._ Durnomu vichna pam'yat'!
Omel'ko_. A nam na zdorov'ya.
Gnat._ Teper, mozhe, bude i vichna. Vono vse tak: yak º - ne zhaluºm, a
nema - plachemo.
Varka._ Nema za kim plakat', nema kogo i zhaluvat'.
Omel'ko_. Nichogo ne rozberu. Bachu til'ko, shcho Varka z Gnatom glek
rozbili.
Gnat._ A ti cherepki pozbiraj ta v kishenyu zahovaj.
Omel'ko_. Hoch bi j za pazuhu zahovav, tobi yake do mene dilo?
Gnat (smiºt'sya)._ Mali ta durni raz u raz na smitniku zbirayut' cherepki,
j ¿m nihto ne zavazha, - zbiraj i ti.
Omel'ko_. Glyadi, shchob z tvoº¿ golovi cherepki ne posipalis'!
Gnat (pidstupa)._ Anu, poprobuj!
Omel'ko_. Dumaºsh, zlyakayus'? Ot til'ko ne odijdesh, to j pobachish! CHogo
chiplyaºshsya? Duma, yak zdorovij, to j poboyus'? Kilok ne rozbira ni zdorovogo,
ni slabogo!
Dem'yan _. Ta godi vam griztis' za maslyani vishkvarki! Ot neshchaslivij
den': poslidnij raz zibralisya, a zgodi nema, til'ko svarka.
Omel'ko_. CHogo zh chiplyaºt'sya, mov skazhena sobaka?
Dem'yan _. Godi! Hariton! Davaj po charci! YA bachiv, tam u tebe shchos' z-za
pazuhi viglyadalo.
Hariton._ Pidozhdem.
Dem'yan _. Nu, tak ya spivat' pochnu. (Spiva.)_
Svetit' mºsyac',
Svetit' yasnij,
Prosvishchaºt'sya zarya...
Hlopci _perebivayut'.
Dehto_. Nu ¿¿, ce davnya. Ti gurtovo¿ zatinaj.
Dem'yan _. Nu, davaj gurtovo¿.
Oj gilya, gilya,
Guson'ki, na stav,
Dobrivechir, divchino,
Bo ya shche j ne spav.
Oj bozhe, bozhe,
YAkij ya vdavsya:
Briv ya cherez richen'ku
Ta j ne vmivavsya.
Oj vernusya ya
Ta j umiyusya,
Na svoyu divchinon'ku
Ta j nadivlyusya.
Oj ne vertajsya
I ne vmivajsya -
ªst' u mene krinichen'ka
Pid perelazom,
Umiºmos', serden'ko,
Oboº razom.
YAk hor spiva, vhodyat' muziki, sidayut' napered konu i lagodyat'sya. Hor
zamovk; z poslidnim akordom pisni grayut' kozaka, tancyuyut'. CHerez yaku hvilyu
krichat': "Starshina!", "Ni, Onis'ko!". "Tikajmo!".
YAvdoha._ Oj bozhe mij, shcho zh ce bude?
Golos pid viknom: "Ach, yakij garmider pidnyali! Ce tim, shcho ne veleno
zbirat'sya? Zaraz meni rozhod'tes', bo zapishu u protokola, to budete
znat'..."
Vsi odin po odnomu vihodyat'. CHut' golosi: "Na toj bik?", "Hodim
mershchij!", "Dodomu!", "A ti kudi?".
YAvdoha._ YA kazala, shcho vi meni bidu naklichete! Oh liho! SHCHe oshchtrapuyut'!
CHuli - krichav, shcho protokola yakogos' napishut'! Treba pobigti uprosit', shchob
ne kazav starshini, vin na mogorich zdast'sya! (Hutko vihodit'.)_
Tim chasom usi pishli, ostalis' til'ko Gnat_, Sofiya_ j Varka._
YAVA V
Sofiya,_ Varka _j Gnat._
Sofiya (do Gnata)._ Proshchaj! (Ide za hazyajkoyu.)_
Gnat_. Ta j ya za toboyu.
Varka (jogo priderzhuº)._ Strivaj!
Gnat._ CHogo tobi?
Varka._ Za shcho zh ti kidaºsh mene?
Gnat._ Ne bigaj za vsima razom! Lyubish odnogo, do odnogo j gornisya. A
to, yak u tij pisni spivayut': "YA z toboyu vechir stoyu, na inchogo vazhu".
Varka._ Za kim zhe ya, okrim tebe, upadayu?
Gnat._ Hlopci bachili, yak ti pid sinom, obnyavshis' z Omel'kom, stoyala.
Varka._ Bodaj voni tak bachili svo¿h bat'kiv, yak voni bachili mene z
Omel'kom...
Gnat._ Dem'yan tobi u vichi skazhe...
Varka._ A yak i spravdi pozhartuvala z Omel'kom, to hiba ce velikij grih?
Gnat_. YA tak zhartuvat' ne vmiyu. Pusti, ne derzhi mene!
Varka._ I ti zhz drugimi zhartuºsh - ya ne serdyus', a yak ya pozhartuvala...
Gnat._ Nu, to j zhartuj! Taka vzhe v tebe vdacha, tak tebe zlipili: ti ne
dlya odnogo,ti dlya vsih!
Varka_. I tobi ne grih i ne sorom taku nepravdu govorit'? Nevzhe zh ti
mene pokinesh spravdi?
Gnat._ Parubkiv dovoli º, ohotnikiv najdet'sya bagato, ne zaskuchaºsh...
Proshchaj, nemaº chasu...
Varka._ Sofiya zhde?.. Mene dokoryaºsh, a sam uchora bozhivsya, shcho mene lyubish,
a s'ogodnya bizhish bozhit'sya Sofi¿? Ne bude tobi shchastya z neyu, ne bude!..
Gnate, shamenis', Gnatochku! Ti zh prisyagavsya meni...
Gnat (na vidhodi)._ Bulo b shanuvat'sya... (Pishov.)_
YAVA VI
Varka (odna)._ Sorom, sorom yakij! CHerez nedilyu mav starostiv prisilat'
- i pokinuv. Pide pogovir, neslava, podumayut', shcho ya j spravdi yaka
neputnya... Zasmiyut', posiviyu v divkah... a ti budesh kepkuvat'?! Ni! Treba
kuvat' zalizo, poki garyache... Ti odbivav vid mene parubkiv, a teper za
pershogo, yakogo strinu, hoch i zaraz, - uhvatyus', i ne ya budu, koli ne vijdu
zamizh ranish, nizh ti opam'yataºshsya!
Vhode Stepan._
Stepan!.. Poprobuyu shchastya - vin zadivlyavsya na mene ne raz...
YAVA VII
Stepan _i Varka._
Stepan._ Zdrastuj, Varko... SHCHo zh ce nema nikogo?
Varka._ Buli, ta Onis'ko rozignav usih.
Stepan._ I Gnat buv?
Varka._ Zdaºt'sya, buv... ta buv zhe, buv!
Stepan._ De zh vin?
Varka_. A chort jogo znaº, kudi vin pishov... Tobi vin hiba potribnij?
Stepan._ Ni, ya tak pitayu...
Varka._ Davno ya tebe bachila, Stepane, azh nache chogo zradila - mov brata
strila... CHogo ti ridko tak na vechernici hodish?
Stepan._ Najmit, nikoli, nemaº chasu.
Varka._ Pravda tvoya, Stepanochku. Girko zhit' na sviti, yak nema bat'ka,
materi... nema shchiro¿ druzhini... YA chasto, divlyachis' na tebe, yak ti pracyuºsh,
dumayu sobi: shchasliva ta divchina bude, kotru ti posvataºsh...
Stepan._ Divchata takih, yak ya, ne lyublyat'.
Varka._ YAki divchata.
Stepan_. Ta vsi voni odnakovi: glyane na moyu tvar, zlyakaºt'sya j
odvernet'sya... (Smiºt'sya.)_
Varka._ YAka zh u tebe tvar?.. Zovsim ne strashna, shcho ti vigaduºsh?
Stepan._ Ti vden' pridivis', to j sama zlyakaºshsya:
ryaba, mov chorti goroh na nij molotili.
Varka._ Skazhi krashche, shcho ti nesmilivij, ta j zvertaºsh na tvar i ganish ¿¿
bez miri! On gorbatij Marzhan yaku kralyu visvatav. Hiba ti do n'ogo
pririvnyavsya? Ti parubok yak dub, na vse selo, - i glyanut' lyubo.
Stepan._ Hiba zzadu...
Varka._ Vzhe koli divchina tobi govore, to povir! Ot sprobuj: yaka do
vpodobi - smilivo zalicyajsya, to j pobachish, shcho tvoya bude.
Stepan._ Vsi kazali, shcho ti gorda, a ti, bachu, taka privitliva,
balakucha...
Varka._ YA gorda? Oto! CHim zhe meni gorduvat'?
Stepan._ Krasiva, a vsi zalicyayut'sya, ot i gorda.
Varka._ Koli hochesh, to ya gorda tim, shcho ni na kogo ne divlyusya i ne
vvazhayu na ¿h zalicyannya.
Stepan._ A Gnat?
Varka._ SHCHo meni Gnat? Projdisvit, volocyuga, ta j bil'sh nichogo. Ti
dumaºsh, shcho ya do Gnata?..
Stepan._ Kazhut'.
Varka_. Ne vir. Meni taki parubki ne do vpodobi. Pravda, vin upada za
mnoyu, a meni pro n'ogo bajduzhe... YA skorishe polyublyu smirnogo, robotyashchogo.
Stepan (bere ¿¿ za ruku)._ A ya dumav...
Varka._ SHCHo mi lyubimos' z Gnatom? Ni, nihto ne znaº, kogo ya lyublyu.
(Zithaº.)_
Stepan (prityaga ¿¿ do sebe)._ Kogo zh?
Varka._ YAk bude smilivishchij, to j sam dogadaºt'sya... Nu, pusti, ya pidu.
Stepan._ Varko.
Varka._ CHogo?
Stepan_. A ne budesh smiyat'sya?
Varka._ Nema z chogo.
Stepan_ (nabik)._ U mene serce zamiraº! A!! (Do Varki¿.)_ Skazhi, kogo
ti lyubish? Mozhe... ni, skazhi sama... skazhi, skazhi!
Varka._ YA .lyublyu smirnogo, nesmilivogo, robotyashchogo... trohi
tarankuvatogo, ta dobrogo parubka... Ot tobi j dogadajsya!
Stepan._ Mene?!
Varka (opuska ochi)._ Tebe... vgadav...
Stepan._ Ot nespodivano!.. Ti zh ne zhartuºsh, ni?
Varka_. SHCHo ti, bog z toboyu.
Stepan_. YA vid tvo¿h rechej mov oduriv! YA sam tebe davno lyublyu, til'ko
boyavsya pro te j podumat', shchob tobi priznat'sya.
Varka._ Suzhenogo konem ne ob'¿desh...
Stepan_. A koli tak, to zavtra zhdi vid mene starostiv, nam nichogo
odvolikat', mi lyubimos' davno oboº; meni zh nema z kim radit'sya, ya
sam-odin, nihto ne zaborone posvatat' kogo shochu, a groshi º u mene, slava
bogu!
Varka._ I ya tak dumayu, bo j meni nihto ne zaborone, i ya sama sobi
gospodinya...
Stepan._ Varko! YA ne viryu svoºmu shchastyu. Meni vse zdaºt'sya, shcho ti
shutkuºsh... Koli poshutkuvala, to ne dovod' shutki do narugi, skazhi zaraz, bo
ya ne vmiyu tak, yak drugi... yak osoromish pered lyud'mi... nasmiºshsya nado
mnoyu, ya...
Varka._ Htos' syudi, libon', ide... zdaºt'sya, titka vertaºt'sya! Idi,
Stepane, ya viz'mu kuzhil' i zaraz vijdu, mi shche z toboyu pobalakaºm. (Stepan
vihode, a Varka bere kuzhil'.) _Nu, teper meni nichogo ne_ strashno... Stepan
vid brehen' zahistit'. A vse zh na dushi vazhko! Ne viryu ya, shchob Gnat mene
pokinuv! Ne viryu, trichi ne viryu! Vin zavtra prijde sam do mene!.. O, koli
b tak stalos'!.. Todi Stepana nabik.
Zavisa.
DIYA DRUGA
Ulicya. Varchina hata, zliva vid glyadachiv.
YAVA I
Varka (sto¿t' na porozi j viglyadaº)._ Nikogo ne vidko!.. Serce do Gnata
rvet'sya, a zlist' i dosada zderzhuº... De zh vin?.. Vzhe j vechir
nablizhaºt'sya, a na dushi tak pogano, mov tam prilip shmatok chogos' vazhkogo i
gne mene do zemli!.. Oh!.. (Zachinyaº dveri j znikaº v hati.)_
YAVA II
Vihodit' Ganna, z pravogo boku vid glyadachiv. Ganna._Skazivsya parubok,
ne inache!.. I na vulici ne vidko... ZHdala obidat' - ne prijshov, galushki
perestoyali, yak kvasha, i sama cherez n'ogo ne obidala... Vzhe j vechoriº, a
jogo nema!.. CHi ne porobili jomu chogo divchata?.. Veshtaºt'sya skriz' po
vechernicyah, mozhe, yaka j pidnesla... chogo dobrogo... shche propade!.. Ot
nakazaniº gospodne! Kazhu: zhenisya, Gnate, - ne sluha... Nu, ta vzhe nasyadu ya
na n'ogo j doti budu grizti, poki taki ciº¿ oseni ne ozhenyu. Pora, a to
zovsim rozpaskudit'sya! I dodomu samij ne hochet'sya jti, ta treba, bo tam
svinya 5 korito z'¿st', taka klyata nenazhera. Koli b mershchij oporosilas' -
teper u gorodi porosyata po karbovancyu... (Pishla ulivo vid glyadachiv.)_
YAVA III
Sprava vihodyat' Omel'ko_ j Dem'yan._
Omel'ko_. Ta nevzhe ti ne breshesh?
Dem'yan._ ªj-bogu, nii Stepan sam s'ogodnya prihodiv do mogo bat'ka,
prohav, shchob pishli starostoyu do Varki. Bat'ko vzhe zbirayut'sya, mnut' tabaku
u chere¿tku, a dyad'ko Mikola zajdut' za nimi z Stepanom razom. Ot garbuzyaku
pidnesut', ot smiha bude!
Omel'ko_. CHogo? Voni zh posvarilis' z Gnatom; mozhe, na zlist' jomu j
rushniki podaº za Stepana!.. Hiba ti ne znaºsh Varki?..
Dem'yan._ Ta znayu, shcho voyaa, abi' svogo dokazat', pide j do chorta na
obid; til'ko zh Stepan ryabij, yak eorovd yajce, a vona veredliva, ta j Gnata
shche ne zabula...
Omel'ko_. Tak shcho zh, shcho ryabij! Vin zdorovij, robotyashchij, kazhut', i groshi
º... CHogo zh ¿j zhdat'? Koli Gnat pokinuv, pide j za ryabogo. ZHal'. Garna
divchina, hoch bi j ne Stepanovi, yakshcho ne proshtrapilas'...
Demyan_. A vona tobi do vpodobi?
Omel'ko_. Divo, komu zh vona ve do vpodobi?
Dem'yan._ Ta pershomu meni. YA ¿¿ boyusya. YAk glyane, tak azh moroz po shkuri
pide.
Omel'ko_. To j dobre? YA ¿h bagato bachiv ka saharnomu zavodi, a takih
nema?
Dem'yan_. To svataj.
Omel'ko_. Spiznivsya.
Dem'yan _. Ot Stepan viz'me v obidvi zhmeni garbuza, a ti j zasilaj zaraz
starostiv. Vona za. tebe skorishe pide, bo cherez tebe j posvarilas' z
Gnatom.
Omel'ko_. YAk?
Dem'yan _. Ta tak. YA bachiv, yak ti pid sinom obnyav ¿¿, ta j skazav
Gnatovi, nu, a nogo j zapalilo.
Omel'ko_. Ot navizhenij! YA hotiv poshutkuvat', obnyav ¿¿, a vona meni
stusana dala ta j virvalas'. SHCHo zh z c'ogo? A! YA j ne rozsholopav vchora,
chogo vin do mene chiplyavsya! Sluhaj! Tnat shche ne zna pro starostiv, na vulici
jogo ne vidko, hodim do n'ogo ta rozkazhemo, i ya pomiryusya z nim, i jogo
pomiryu z Varkoyu. CHortzna za shcho posvarilis'.
Dem'yan _. Ta jomu pro Varku bajduzhe! Hiba ne bachiv, yak bilya Sofi¿
uvivavsya? Nu j majster vin bilya divchat!
Omel'ko_. A koli bajduzhe, to posmiºmosya razom z nim nad Stepanom; a
potim prijdemo syudi, podivimosya na svatannya.
Dem'yan _. Nu, hodim.
YAVA IV Z
Zliva vihodyat' Sofiya j Paraska._
Omel'ko_. Ot i divchata! Kudi?
Paraska._ Tudi. A vi kudi?
Dem'yan_. A mi tudi!.. Ti znaºsh, shcho tut s'ogodnya svatannya?
Paraska._ YAke?
Dem'yan_. Stepan svata Varku.
Paraska._ Tyu! SHCHo ti melesh?
Omel'ko_. Pobachite sami! (Do Dem'yana.)_ Nu, hodim, poklichem Gnata.
Paraska._ Hiba jogo nema na vulici abo u Mikoli?
Dem'yan_. Nema.
Pishli vlivo.
Sofiya._ YA vernusya, sestrichko, dodomu. Gnata nema mizh hlopcyami - chogo ya
pidu. Mozhe, vin do mene zajde, vchora obishchav.
Paraska._ Ta shche pobachishsya.
Sofiya._ E, ni. YA zavtra rano po¿du do tatka, a teper rozminemosya! Oh!
Vchora, gej, vin meni takogo nagovoriv, shcho ya malo ne zdurila: ne znayu, chi j
virit' svoºmu shchastyu?.. Tak skoro vse zrobilosya, shcho ya mov nesamovita hodyu.
Paraska._ To vzhe tobi tak bog daº, shcho shchastya v dvir samo jde; ti zh davno
Gnata lyubila...
Sofiya._ Mozhe, vin shutkuvav...
Paraska._ CHogo zh jomu shutkuvat'?
Sofiya._ A Varka?
Paraska._ Hiba ne bachila, shcho glek rozbili?
Sofiya._ Hto jogo znaº?.. Voni gulyali dovgo.
Paraska._ Oto skazala - gulyali!.. Odno - zalicyat'sya, a druge -
povinchat'sya! Varka z Gnatom gulyala, a zamizh - chula? - za Stepana jde. Tak
vono vse! Poki gulyayut' - obridnut' odno drugomu, a druzhat'sya z timi, hto
sudivsya...
Sofiya._ To pravda. Til'ko meni chogos' nache strashno... azh tremtyu...
Paraska._ To tobi radisno, a ti dumaºsh - strashno... ti shche ditina!
Sofiya._ Mozhe. Sluhaj, sestro, yak pobachish Gnata... ni, ne prihodit'sya...
Paraska._ Skazat', shchob prijshov?
Sofiya (kivaº golovoyu)._ Til'ko shchob nihto ne chuv! (Ciluº ¿¿.)_ YAka ti
dobra! Proshchaj! (Hutko vertaºt'sya nalivo.)_
Paraska (odna)._ Taka smirna divchina ta shchira, i lyublyu ya ¿¿, mov
sestru... A tut i spravdi, yak hlopci ne breshut', chudne shchos' robit'sya! Ne
vspila Varka posvarit'sya z Gnatom, vzhe j starostiv zhde!.. Buv, vihodit',
takij zarani na prikmeti, shcho til'ko morgnula, a vin i tut... Gorda ta
zavzyata, klyata divka, ne dast' u kashu naplyuvat'! Pidu divchatam rozkazhu, -
tam, pevno, vzhe zbirayut'sya. (Pishla vpravo.)_
YAVA V
Z hati vihode Varka.
Varka (odna)._ Bozhe mij, shcho zh ce zo mnoyu diºt'sya? Golova gorit' vognem,
azh v uhah dzvenit'!.. Vzhe j sonechko zahodit', a Gnata nema i ne vidno!..
Skoro vechir i starosti prijdut' vid Stepana! Oh! Nache shchos' useredini
porvalis'! Zdaºt'sya meni, shcho z soncem razom zajde naviki moº shchastya!..
Bozhe, bozhe! Nevzhe zh i spravdi meni sudivsya Stepan, a ne Gnat?.. Nevzhe ta
idolka, Sofiya, tak pricharuvala jogo vidrazu, shcho vin naviki zo mnoyu
posvarivsya? Ni, ne poviryu. SHCHo zh robit'? SHCHe mozhna dat' Stepanovi zvistku,
shchob ne prisilav za rushnikami!.. Piti samij do Gnata? A!! Pidu! Vin doma...
Vin zhde... (Hutko nadiva hustku na golovu i jde poza svoyu hatu nalivo.)_
YAVA VI
Zliva vihodyat' 1-a i 2-a divchata._
1-a divchina. _Zdrastuj, Varko! Varko, zdrastuj!.. Kudi ce vona tak
majnula? Kazhu, zdrastuj, - mov ogluhla, i ne oglyanulas'...
2-a divchina._ Zabrala sobi v golovu, shcho krashcho¿ j nema vid ne¿...
1-a divchina._ I shcho tam horoshogo? T'fu!..
2-a divchina._ YA tobi skazhu: vona charivnicya! Vsi kazhut', shcho ¿¿ baba -
vid'ma...
1-a divchina._ Ta ya sama bachila, yak vona na zoryah vorozhila, - nedurno zh
parubki za neyu tak upadayut'.
2-a divchina._ Vid'oms'ke kodlo!.. Hodim, sestro. Divis', Gnat ide, nache
kradet'sya! Vchora posvarilis', bach, yakij hode? Zacharuvala parubka.
Pishli napravo.
YAVA VII
Sprava, z zadn'o¿ kulisi, vihode Gnat._
Gnat (odin)._ Vuliceyu ne pidu, projdu mimo, bo yak po-bache, skazhe -
naroshne ¿¿ shukayu. I vgada! Cilij den' blukayu: to za gorodami, to v sadu u
pans'kim, to za kladovishchem - nazirayu, chi ne vijde, a vona, klyata, ne
vihodit'!.. Zillya!.. Pobachit' bi til'ko, usmihnut'sya, morgnut' - i godi!..
Ne vihodit' zhe... A sama u mene j z dumki ne jde! Muchus', nichogo j ¿sti ne
hochet'sya. I shcho tut takogo, shcho Omel'ko zachepiv Varku? A vona zh yak potim
prisyagalas', shcho lyubit' mene!.. Oduriv! Tak, nache chort u mene vtissya. A
Sofi¿ chogo nagovoriv? Sorom teper i v vichi ¿j glyanut'!.. YAkbi nenarokom
strinut'sya... ne vihodit', zavzyata j vona. Hiba piti samomu v hatu? Ni,
bude kepkuvat', zlist' mene viz'me... CHort jogo poberi, pozichu ochej u
sirka, nehaj trohi pokepkuº... pidu... nehaj ¿¿ bude zverhu... (Pishov u
hatu.)_
YAVA VIII
Omel'ko_ i Dem'yan _¿¿ idut' zliva.
Omel'ko_. Kudi zh bi vin divsya? Ni doma, ni u Svirida, ni u Petra nema i
ne bulo. Svirid kazav, shcho vranci bachiv, yak pishov poza gorodami u pans'ku
levadu. CHi ne u Cimbala vorozhit'? Ha-ha-ha!
Dem'yan _. Nu, yak nema, to de zh jogo viz'mesh? Hodim do Mikiti. Tam
hlopci zbirayut'sya, mozhe, j Gnat tim chasom prijde, a posli vsi syudi na
svatannya.
Pishli napravo.
YAVA IH
Z hati vihodit' Gnat._
Gnat._ Des' pobigla! Mabut', na vulicyu... Mene shukaº. Pevno, i ¿j ne
legshe; nehaj zhe trohi shche pomuchit'sya, a meni teper bajduzhe. Pislya svarki
til'ki porig perestupit' vazhko, a perestupiv - i pomirivsya! YAk ya rad, shcho
peremig-taki sebe, bo u mene take katorzhne serce: yak rozlyutuyus', to j ne
bachu nichogo pered soboyu... Teper vid sercya odlyaglo i zovsim polegchalo...
nache azh ¿sti zahotilos'. Piti dodomu, - tam, mabut', mati lyutuº, bo ne
znaº, kudi j divsya. A posli pidu na vulicyu.
CHuti spiv z pravogo boku. Ni, dodomu posli... spivayut', tam, pevno, i
vona mene zhde, - pobizhu!.. Zajdu zzadu, pidkradus' i zatulyu ochi... CHi
pizna? Pizna! (Pishov napravo.)_
YAVA H
Zliva perehodyat' kon Stepan_ i starosti._
Stepan._ Hodim zhe mershchij, smerkaº, a dyad'ko Matvij budut' nas zhdat'.
Starosta._ Ne hapajsya. Vin nadvechir tabaku mne, to poki namne -
pospiºm... A Varka zh zna, shcho prijdut' starosti?
Stepan._ Zna.
Starosta._ Garnu divchinu tobi visvataºm, mogorich z tebe treba velikij.
Stepan._ Za mogorich ne turbujtes' - bude; hodim til'ko mershchij, nerano.
Starosta._ Neterplyachka bere? Ha-ha! Hodim!
Pishli napravo.
YAVA XI
Varka _vihode hutko zliva.
Varka._ O klyatij, o busurmene! YA vbivayus', muchus', a jomu bajduzhe: i
doma cilij den' nema! Vin des' teper sidit' z Sofiºyu obnyavshis'! SHCHob zhe ti
udavivsya! Bodaj tobi dobra ne bulo, yak ti vodiv mene cilij rik, a teper
nasmiyavsya nado mnoyu! Nu, ne ya budu, koli chim-nebud' i tobi ne oddyachu, a ne
ya, to bog tebe nakazhe za tvoyu nepravdu do mene!.. Bozhe mij! YAkij zhe
smutok, yakij zhal' u dushu zapadaº... Ot-ot starosti prijdut'! Starosti? Vid
nelyuba, vid Stepana... A! Ni, ne pomozhe! Ne budu muchit'sya, ne budu, ne
dizhdesh, budu kepkuvat' nad toboyu, smiyat'sya! Bozhe, bozhe, daj meni silu, daj
meni smih i radist', pomozhi meni pomstit'sya nad mo¿m vorogom! Cilij rik
bula shchasliva, prigortalasya do n'ogo, sluhala, yak bilos' u n'ogo serce v
grudyah... O, nashcho zh ya zga-'duyu? Nashcho? SHCHob bil'she muchit'sya... T'fu! T'fu!
Na vse, shcho bulo! A yak bozhivsya?.. Pekel'na tvoya dusha, teper bozhishsya
Sofi¿... Mershchij, mershchij bi starosti!.. Vesillya! SHCHob Gnat bachiv, shcho ya
vesela i ne zhuryus'! YA vzhe tebe zabula, nenavidyu, ti meni osoruzhnij, ti
vijnyav sam z grudej mo¿h te serce, shcho tebe lyubilo, teper tut pusto, a v
pustci misce znajdet'sya j Stepanovi... (Pishla u hatu.)_
YAVA XII
Sprava vihodyat' 1-a i 2-a divchata._
1-a divchina._ Idi hutche, lizesh.
2-a divchina._ Ta strivaj, ya vzhe vtomilas'. CHogo ti tak zheneshsya?
1-a divchina_. Ta yak zhe? U mene vid cikavosti azh duh zahoplyuº! Stepan
svata Varku - i ne durnij! Nache ne zna, shcho voni lyublyat'sya z Gnatom!..
Meni, sestro, i zhal' Stepana, i rada ya budu podivit'sya na n'ogo, yak vin
vilize z hati, pidgornuvshi hvosta, mov ta sobaka, shcho pijmalas' na shkodi ta
pokushtuvala dobrogo dryuchka! Nehaj ne lize - hiba malo divchat!.. I vin tudi
zh, do Varki! Shovajmosya, bo vzhe, libon', idut'. Til'ko starosti u hatu - a
mi pid vikno.
Hovayut'sya za hatu.
YAVA XIII
Sprava vihodyat' Stepan_ i 1 -j_ ta 2-j starosti._
1-j starosta. _Nu, teper ponyuhat', ponyuhat', ta j bozhe pomozhi! (SHuka za
halyavoyu.)_ Otak, nema!
2-j starosta_. SHCHo tam?
1-j starosta_. Zahapavsya i rizhok z tabakoyu zabuv doma.
2-j starosta. _Ta nu jogo, hiba ti ne obijdeshsya j godini bez tiº¿
pogani?
1-j starosta_. Ne mozhu dovgo sidit', yak ne nyuhayu: zaraz serdyus' i do
vsih chiplyayus'... YA j unochi nyuhayu, prokinus' i nyuhayu, a ne ponyuhayu - ne
zasnu! Pobizhi, Stepane, viz'mi na stoli rizhok.
Stepan pishov_.
2-j starosta_. CHort bat'ka zna, shcho vigadav, - nyuhat'. Vzhe daleko krashche
- kurit'. A to nab'º togo nosa tabakoyu tak, shcho j govorit' ne mozhe... shche j
vishnivka... t'fu!
1-j starosta_. Privik. YA til'ko pislya spovidi ne nyuhayu ta v strasnu
p'yatnicyu... i ne povirish: hoch na gorishchi sidi, tak i poriva layat'sya, azh za
serce smokche... pryamo sumno! Tak i kortit', tak i kortit'... YAk zhe potyagnu
dobru puchku - zaraz poveseliyu... Prosta tabaka vzhe j ne bere: nis zalyaga;
tepera posovituvali mishat' u tabaku tovchenogo stekla.
2-j starosta_. Stekla?! Oto! Dlya chogo?
1-j starosta. _SHCHob prodiralo u nosi; a to yak zab'ºt'sya nis, to treba
hodit' rozzyavivshi rota, bo nosom vzhe ne dihnesh.
2-j starosta_. Ta kin' jogo k bisu, a to shche zadavit'.
Stepan _prinosit' rizhok.
1-j starosta (nyuha)._ Odnakovo umirat'!.. CHudnij ti: dlya chogo todi j
nis bog dav, koli ne nyuhat'?.. Mene azh zhal' bere, yak glyanu na tvogo nosa:
taka chudesna posudina i tak daremno pustuº. YAkbi meni takij nis, yak u
tebe, to ya b nichogo j ne hotiv.
2-j starosta_. YAkij zhe u mene nis, shcho ti z posudoyu jogo rivnyaºsh? SHCHo zh
to u mene nis - yak maznicya, chi shcho?.. YAkbi ti meni ne kum, to ya vilayav bi
tebe, yak poslidnyu svinyu.
1-j starosta_. Ta ne serd'sya, kume, hiba ti vinen, shcho tobi takogo nosa
vchepleno?
2-j starosta_. Otzhe, ti mene rozdratuºsh, i ya ne pidu z toboyu za
starostu! ªj-bogu, vernusya dodomu.
Stepan._ Ta gospod' z vami! Vi za nosa posvarites', a ya zh chim vinen?
Idit', radi boga, bo shche j posnut'.u hati, poki zberemosya!
2-j starosta_. Nehaj ne vigaduº...
1-j starosta_. Idi, idi, ya vzhe ne budu, ti, bachu, zhartiv ne znaºsh.
2-j starosta_ (ide v hatu)._ Garni zharti! SHCHe posudoyu prodrazhnyat'.
1-j starosta_ (nyuha)._ Nis, yak galans'kij ogirok, a vin shche j
serdit'sya... (Pishov u hatu.)_
Stepan (odin)._ Pishli. Slava bogu!
1-a i 2-a divchata _vihodyat' z-za hati.
Htos' vzhe j vizira! Ne lyublyu strah cikavih lyudej... U hatu, kazhut', iti
ne mozhna, poki ne poklichut', a nadvori stovbichit' yakos' chudno. Pidu postoyu
v sinyah, poki shcho. (Pishov.)_
1-a j 2-a divchata _vihodyat'.
YAVA XIV
1-a i 2-a divchata.
1-a divchina_. CHi ti bachila? Uzhe pishov u hatu! Vihodit', Varka daº za
n'ogo rushniki? Ce tak?..
2-a divchina (pidhodit' do vikna)._ Ni, Stepana v hati shche ne vidko. Hto
zh to pishov? To zh vin, libon'.
1-a divchina._ Pusti, ide ya zaglyanu!
Za lashtunkami parubki spivayut' i pidhodyat' vse blizhche.
2-a divchina._ Parubki jdut'. CHula, shcho kazali? Budut' svistit' i tyukat'
na Stepana... ot bidnij!.. Parubki.
Ta zhila sobi ta udivon'ka
Ta na kraj sela.
Mala sobi ta udivon'ka
Sina-sokola! i t. d._
Pisnya spivaºt'sya ne guchno. Divchata odna drugu vidtyaguyut' od vikna j
zaglyadayut'. Pribigayut' z pravogo boku shche divchata, tozh zaglyadayut' u vikno.
Smih. Pisnya stiha.
1-a divchina (splesnuvshi rukami)._ Oj nen'ko! Podala, podala rushniki! Ot
tobi j Stepan.
2-a divchina (odtyaga ¿¿)._ Ni! Breshesh! Strivaj, ide ya glyanu. Tak i º!
Stepan uvijshov. Zdorovij ta ryabij! De zh vin buv?..
1-a divchina (zaglyada cherez plechi)._ A yak zhe teper Gnat?
YAVA XV
Vhodyat' Gnat, Omel'ko, Dem'yan i parubki._
Gnat_. Divi! I spravdi tut svatannya. Dem'yan._ YA zh tobi kazav.
Gnat._ Glyadit' zhe, bratci, propustimo starostiv, a Stepana otochimo j
budem pravit' mogorich!
Dem'yan._ Mogorich? Ha-ha-ha! Ot chudasiya! Vin garbuza vinese, ta shche i
mogorich! Nu j vidumav!
Omel'ko_. Mi z Haritonom budemo svistit' shcho º duhu!
Dem'yan._ A mi z Petrom - tyukat', a vi vsi regochit'.
Gnat._ Til'ko ne zrazu - cur ne viskakuvat' poperedu, to vzhe pislya, yak
vin sam skazhe, shcho garbuza z'¿v! Strivajte, ya podivlyusya, shcho tam diºt'sya.
(Pidhode do vikna.)_ Propustit'. (Jogo propuskayut', vin zaglyada u vikno.)
_
Dem'yan._ SHCHos' dovgo kopayut'sya starosti.
Gnat (odskakuº od vikna)._ Zradila!.. Tak ti obmanyuvala, smiyalasya nado
mnogo!.. O gadyuche, ºhidne kodlo, ne dizhdesh zhe j ti praznikuvat' vesillyam
svoyu zradu, ya tobi zaraz golovu rozib'yu. (Vitaskuº z tinu kilok i
kidaºt'sya v hatu.)_
Dem'yan (priderzhuº jogo)._ SHCHo tam? CHi ti ne skazivsya?
Gnat._ Pusti! YA ub'yu ¿¿, ya spalyu ¿j hatu... ya...
Omel'ko_ tezh derzhit' jogo.
Dem'yan._ Ta ugamujsya, bozhevil'nij! Ti ne tyamish, shcho kazhesh! SHCHo ti tam
pobachiv take strashne?
Gnat._ Starosti vzhe rushnikami perev'yazani, a vona sto¿t', usmihaºt'sya,
nache vik Stepana kohala, zhdala i rada, shcho dizhdalas'... Pustit', ya ¿¿
zadavlyu, anahtemu!
Omel'ko_. Opam'yatajsya! Sam zhe ti vidcuravsya vid ne¿, chogo zh teper
ºretuºshsya? I ne sorom tobi? CHogo ti hochesh? Prisiluvat' Varku, shchob tebe
lyubila?..
Gnat._ Ni... YA sam ne znayu! Za serce uhvatilo!.. Ne spodivavsya, shchob tak
stalos'!.. (Kida palicyu.)_ Pustit', prohodit'. I durnij zhe ya, i navizhenij
spravdi: posvarivs', vidcuravsya i znovu lizu!.. T'fu!.. Ne dizhdesh ti, shchob
ya tak za toboyu ubivavsya i sam sebe na stratu viv!.. Bachu teper, yak ti.
lyubish: hto pershij posvatav, za togo j rushniki podalai Hodim, hlopci, u
shinok, z mene mogorich - ya prosvatav Varku za Stepana. (Spiva.)_
Gurt pidhoplyuº. Divchata vidtyaguyut' odna drugu od vikna.
Kolo mlina, kolo brodu (dvichi)_
P'yut' golubki chistu vodu.
Voni pili, burkotili, (dvichi) _
Iznyalisya, poletili.
Vsi vihodyat'.
Zavisa.
DIYA TRETYA
U Gnata v hati. YAku hvilinu nema nikogo na konu.
YAVA I
Vhode Varka_, a potim Sofiya_.
Varka._ Nema nikogo! De zh voni? Vorkuyut' des', zakohani, shchaslivi...
Sofiya (vbiga)._ Varka. Zdrastuj! YA zabigla do Paraski, troshki posidila,
koli divlyus' - htos' pishov do nas. YA ne vpiznala tebe. Sidaj, sestro.
Varka (zithnuvshi)._ Spasibi.
Sofiya._ Bidnen'ka! Ti, mabut', skuchaºsh duzhe za Stepanom?
Varka._ De zh tam i ni! Bozhe, yak vazhko! Til'ko zh misyac' prozhili, til'ko
shchastya usmihnulos', ta j znov nahmarilo.
Sofiya._ Hiba ti, sestro, ne znala, shcho jomu u moskali treba jti?
Varka._ Ne znala.
Sofiya._ CHom zhe bulo lyudej ne rozpitat'? Tak hutko vse sko¿los': ne
vspili mi z Gnatom pobratisya, yak tvogo Stepana uzyali.
Varka._ Hto zh spodivavsya, shcho tak stanet'sya. Vin odin, dumala - odinochok
ne berut'.
Sofiya._ Kazhut', yakbi u n'ogo mati bula, yak ot u Gnata, abo hoch baba
stara, to ne vzyali b...
Varka._ Take vzhe moº shchastya. Ta bida znajde, hoch i v pich zamazhsya.
Sofiya._ Pravda. Bozha volya. A ti ne tuzhi, Varko, mozhe, vin skoro
povernet'sya, drugi cherez rik vertayut'sya.
Varka._ De vzhe'tam! Meni vse ne tak, yak lyudyam... A ti, Sofiº, shchasliva?
Sofiya._ SHCHasliva, sestro, taka shchasliva, shcho ne znayu, yak i skazat'!
Varka._ Ne b'º tebe Gnat?
Sofiya_. I ne layalisya shche.
Varka._ V dva misyaci drugi raziv tri pob'yut'sya. Vihodit', Gnat tebe
lyubit'?
Sofiya._ I lyubit', i zhaliº, spasibi jomu. Znaºsh, sestro, meni vse
zdaºt'sya, shcho ya divchina; a yak glyanu, shcho j Gnat bilya mene, ta nagadayu, shcho mi
cholovik i zhinka, azh pochervoniyu, ºj-bogu!
Varka (nabik)._ U! Zadavila b tebe! (Do Sofi¿.) _A znaºsh, chogo ya do
tebe zajshla? Daj meni resheta velikogo.
Sofiya._ Dobre. Posid' zhe trohi u mene.
Varka._ Nikoli. Treba zhito odnesti u mlin, u mene nema komu - ya sama.
Sofiya._ Strivaj zhe, ya zaraz prinesu - vono, zdaºt'sya, u komori.
(Vihode.)_
YAVA II_
Varka (odna)._ SHCHasliva!.. Poki Stepan buv doma, a Gnat shche ne zhenivsya -
i ya bula shchasliva! SHCHasliva bula tim, shcho v vichi Gnatovi smiyalas', a vin
lyutuvav i revnuvav mene do cholovika! YA praznikuvala!.. Viryadyus', vijdu z
Stepanom i drazhnyu, buvalo, Gnata. O, yak lyubo kepkuvat' nad vorogom!..
Teper hvortuna povernulas' drugim bokom: Stepana mogo vzyali u moskali v
toj samij den', yak Gnat zhenivsya na Sofi¿, a ya zostalasya odna, i znov
viplila naverh lyuta muka: ya revnuyu Gnata do Sofi¿. Zdaºt'sya meni, shcho ya
nenavidyu Gnata, a serce kroviyu oblivaºt'sya, shcho vin zhive z drugoyu! O, chogo
b ya ne zrobila, shchob til'ko Gnata pricharuvat' do sebe!! YA na pogibel'
gotova, meni teper odnakovo! Ne v'yanut' zhe meni, ne sushit' svoº¿ krasi,
poki Stepan povernet'sya!..
YAVA III
Vhode Sofiya z reshetom.
Sofiya (daº resheto)._ Ti b zahodila chastishe, vse b ne tak skuchala.
Varka._ Spasibi tobi, sestro, za dobre slovo. Proshchaj tim chasom.
(Pishla.)_
Sofiya._ Idi zdorova. (Odna.)_ Bidna Varka, yak meni ¿¿ zhal'. YA b umerla
vid gorya, yakbi mogo Gnata teper u moskali vzyali. De zh ce Gnat? Vijde
kudi-nebud' na chasok, a meni zaraz skuchno bez n'ogo robit'sya. Strivaj,
shchos' meni treba zrobiti... Aga... (Dostaº z skrini skaterku j nakrivaº
stil.) _Koli b tatko do nas mershchij perebralis'. Otodi ya budu zovsim,
zovsim shchasliva. Bat'ko kuplyat' nam paru bichkiv i korovu meni kuplyat'...
YAVA IV
Vhode Ganna._
Ganna._SHCHe j dosi vozishsya? YA dumala, shcho ti vzhe j pich pomazala.
Sofiya._ YA, mamo, mittyu spravlyus'. (Hutko pishla.)_
Ganna (odna)._ SHvidka na rechah! A yaka z tebe robitnicya? Pozhila bilya
tatka v gorodi, chajku popila, a teper bi til'ko nizhilas'. SHCHe j starij syudi
pritirit'sya. Nuzhnij vin tut, yak p'yate koleso do voza. Lishnij rot. Ta u
mene nedovgo. Poki shche spuskatimu yake vrem'ya, a tam i nasyadu, ¿m til'ko
zmovchi, to j lapki pokladut', todi sama pracyuj, gnisya, a nevistochka bude
vilezhuvat'sya! CHorta puhlogo! YA j sama bula nevistkoyu, mene ne miluvali, azh
shkura trishchala, robila, budesh i ti robit', ya j na tatka tvogo ne podivlyusya.
YAVA V
Vhode Gnat_.
Ganna._De ce ti buv?
Gnat_. Pomagav Semenovi biki vchit'.
Ganna._Krashche b tin polagodiv ta riv okopav, a to osunuvsya zovsim.
Gnat_ (zapalyuº cigarku j puska dim u komin)._ Pospiyu. Treba pomogti
drugomu, to j tobi pomozhut'. Sofi¿n bat'ko s'ogodnya i nam biki prizhene, ot
Semen i meni pomozhe.
Ganna._CHi starij i spravdi tut bude zhit'?
Gnat._ A shcho?
Ganna._SHCHe j pita! Na bisa nam darmo¿d zdavsya?
Gnat._ Bagato tam starij cholovik z'¿st'.
Ganna._Ogo! Vin za dvoh z'¿st' - stari moskali ¿dyat', yak z nemochi, a ne
zrobe j za malu ditinu.
Gnat._ Treba zh jomu des' pritulok mat', de zh jogo dinesh?
Ganna._Nehaj u blagodil'nyu jde.
Gnat._ A yakbi vas u blagodil'nyu odvezti?
Ganna._Bach, yakogo psa vigoduvala? Matir ridnu minyaº na zhinchinogo
bat'ka. Mozhe, shche º stara baba u Sofi¿, to j tu b prijnyav? Bagatir,
skazano.
Gnat._ SHCHo z vami stalos', mamo? Koli ne zo mnoyu svarites', to na Sofiyu
grimaºte.
Ganna._A hto zh vas navchit'? YAkbi ne stari lyude, to vi b i za robotu ne
bralis'... Trimayu!.. SHCHo zh ti meni zvelish - ruki u tvoº¿ zhinki ciluvat' abo
hvalit' tebe, shcho darmo¿da prijmaºsh u hatu?
Gnat._ Ta koli zh, bachite, naobisiº sluhat' pislya ci¿ ta znov ci¿!
Ganna._Mati naobisila? Dobrei Treba j sobi iti u prijmi des'. (Ide z
hati.)_ Dizhdalas'-taki svogo - ridnij sin viganyaº... (Vijshla.)_
Gnat (odin)._ Ot i rozberi! Lyubila mene mati, pestila, pryamo yak z
pisanoyu torboyu nosilasya. Meni zdavalos', shcho krashcho¿, dobrisho¿ materi, yak
moya, i na sviti nema, a ot zhenivsya - mov odrizalo. Osoblivo mene
peche-rizhe, yak vona pochina do Sofi¿ chiplyat'sya! Nu j yak tut viterpit', shchob
chasom lihogo slova ne skazat'? SHCHe, spasibi, Sofiya zmovchuº, a to griha j ne
obibravsya b. Os' i Sofiya._ Strivaj - zlyakayu. (Pritulyaºt'sya do stini.)_
YAVA VI
Vhode Sofiya _z klunkom, klade nogo bilya pechi. Ne bachit' Gnata_.
Gnat._ Zdorova bula, chornyava!
Sofiya (kinulas')._ Oh! (Pobachila Gnata.)_ Gnat! (Pid-biga i b'º jogo
shutkoma potihen'ku.)_ Os' tobi - chornyava!.. Zlyakav... (Obnima j ciluº.)_
De buv, vrazhij sinu? YA troshki utomilas'. Syademo. (Sili na lavi ryadom.)_
Divis', yak garnen'ko ya pribrala, ot zaraz pich vimazhu i rozmalyuyu ¿¿ usyakimi
kvitkami i pivnikami. Pobachish, yak garno bude! U mene º zhovtogaryacha glina i
sin'ka! A materi ne bachiv?
Gnat _¿¿ obnima.
O ti, mij milij? CHi j tobi tak veselo zo mnoyu, yak meni z toboyu? CHogo zh
ti movchish? Govori, smijsya, shutkuj!
Gnat._ Postrivaj ti, shchebetuha. Ne daºsh meni j slova vimovit', sama
balakaºsh ta j divuºshsya, shcho ya movchu... S'ogodnya bat'ko budut'.
Sofiya._ Hto tobi skazav?
Gnat._ Ohrim pri¿hav z goroda. Vin kin'mi - i obignav bat'ka. Bat'ko
zhenut' paru bikiv i korovu.
Sofiya._ Korovu? Ot ya rada! A yako¿ masti?
Gnat._ Ne pitav. Darovanomu konevi v zubi ne divlyat'sya.
Sofiya._ Koli b siru. YA terpit' ne mozhu rizhih. Ot mi j hazya¿ni z toboyu!
Pravda? A yak rozbagatiºmo, zberemo groshej, to kupimo konej paru. Pravda?
Ti lyubish konej? YA lyublyu. Na volah dovgo ¿hat', a kin'mi til'ko n'oknuv - i
v gorodi.
Gnat_. O ti, mij soloveºchko, shchebetunchik! (Pustuyut' - obnilia ¿¿ j
ciluº.)_
Sofiya._ Gnate! Vgadaj, shcho ya tobi skazhu? Ni, ne vgadaºsh. (SHepche na
uho.)_
Gnat._ IIu?! A ti pochim znaºsh?
Sofiya._ YA pitala Parasku, chogo vono. (SHepche na uho.) A_ vona j skazala.
(Opuska ochi soromlivo.)_
Gnat._ Glyadi zh, shchob sin buv!
Sofiya (b'º jogo)._ Ot tobi, ot tobi! Bach, yakij protivnij! YA jomu na
vuho, a vin tak i viviz golosno.
Gnat._ Ha-ha-ha! Hiba ne odnakovo? (Ciluº.)_ Tak glyadi zh...
YAVA VII
Vhode Ganna._
Ganna._SHCHe ne naciluvalis'? Pora vzhe j za robotu brat'sya!
Sofiya._ YA, mamo, vse zrobila, divit'sya!
Ganna._A pich, a proso treba stovkti.
Sofiya._ Pich zaraz rozmalyuyu...
Gnat._ A proso ya j sam stovchu.
Ganna._Baluj, baluj! Mozhe, j pich sam pomazhesh?
Gnat_. A yak i pich pomazhu, to shcho?
Tim chasom Sofiya provorno rozmishuº glinu i mazhe shchitkoyu komin.
Ganna._Mazh. Pro mene, hoch i hlib misi, i obidat' vari sam.
Sofiya._ Ne serd'tes', mamo, na n'ogo, to ya vinna. YA ni jomu, ni vam
nichogo ne dam zrobit' bilya hati, ya vse sama zroblyu...
Ganna._Bagato narobish, yak raz u raz budesh do cholovika lipnut'.
Sofiya._ Ta ya ne budu... Ot pobachite, mamo, yak ya komin rozmalyuyu.
Ganna._Ti krashche pozashparovuj ta cherin' dobre virivnyaj, bo gorshki
perevertayut'sya, a malyuvati ne treba - to primha.
Gnat._ Ta nehaj malyuº, krashche dlya oka, hiba vono vam zavadit'?
Ganna._Ne mozhna vzhe materi j slova skazat' tvo¿j zhinci, nache ya ¿¿ z'¿m!
T'fu na tvo¿ rechi, - hoch v hati ne sidi... (Pishla z hati.)_
YAVA VIII
Gnat _i Sofiya._
Gnat._ Gedz' matir ukusiv.
Sofiya._ Ne dratuj. Nehaj sobi. YA ¿m raz u raz zmovchu, pokoryus', to voni
j podobrishayut'. Treba zh ¿m pokazat', shcho voni starshi. Abi ti, moº
serden'ko, zavshe buv do mene takij, yak teper, to meni nichogo todi ne
strashno... Divis', ya zaraz pivnika namalyuyu.
Gnat _pidhodit' do pechi j divit'sya. Bach?
Gnat._ Hiba ce pivnik? Ce golub!
Sofiya._ Nu, golub. Ce ti, ya tebe namalyuvala. Ti mij golub! Ege?.. A tut
bude proti n'ogo golubka - ce ya... A os' kvitochki, ya lyublyu kvitki. Znaºsh,
ya nasiyu v gorodi rozhi, maku, povnyakiv, chornobrivciv... Bozhe, yak lyublyu
usyaki kvitki, a ti lyubish?
Gnat (vzyav steblinu z vinika, umochiv u glinu i mazhe Sofiyu)._ Lyublyu.
Sofiya._ Oj! Postoj zhe, ya tebe shchitkoyu pomazhu. (Hoche jogo pomazat'.)_
Gnat _uhilyaºt'sya i viskakuº v sini.
Hiba ti ne verneshsya. (U dveri balaka, a za dverima Gnat smiºt'sya.)_
Strivaj, strivaj, smijsya... ti budesh slat', to ya tobi vs'ogo nosa sin'koyu
obmazhu - ot garnij budesh, ha-ha-ha! Nu, jdi vzhe, ya ne budu teper mazat',
ºj-bogu, ne budu! Ot protivnij, mabut', utik nadvir. (Odchinya dveri.)_ Tak
i º, ha-ha-ha! Zlyakavsya. (Malyuº.)_ Bozhe, yak garno, koli lyubish i tebe
lyublyat', azh sl'ozi vid radoshchiv navertayut'sya! Ot tatko poraduyut'sya za moº
shchastya! A voni boyalisya, sovitu-vali jti zamizh u gorodi za shevcya! Viz'mu u
tatka groshej i v nedilyu molebstviº odpravlyu: za Gnata, za tatka i... za
matir, mozhe, bude dobrishcha. (Spiva.)_
Na gorodi nivka,
Krugom materinka,
Tam divchina zhito zhala,
Sama chornobrivka.
ZHala zh vona, zhala,
Stala spochivati.
Ishov kozak dorogoyu,
Stav ¿¿ pitati.
Zdorov, zdorov, kozachen'ku.
Pomagaj big, zhenche.
Vona zh stala, vidkazala:
Zdorov buvaj, serce!
A vzhe zh taya slava
Na vse selo stala,
SHCHo divchina kozachen'ka
Serden'kom nazvala.
Gnat (odchinya dveri i pidspivuº poslidni dvi strochki). _Ne budesh mazat'?
Sofiya._ Idi, idi!
Gnat (vhode)._ Nu, ne pustuj zhe, ya tobi shchos' garne skazhu... Bat'ko
zhenut' bichki i korovu, vzhe bilya mlina na tim boci.
Sofiya._ Pobizhimo jomu nazustrich!
Gnat._ A hati nema na kogo pokinut'.
Sofiya_. To ti ostavajsya, a ya pobizhu. (Hutko vitira_
ruki j bizhit'.)
YAVA IX
Gnat (odin)._ Golubon'ka moya! YAka vesela v ne¿ vdacha! Ne daº meni j
zadumat'sya... Slava bogu, zabuv Varku! To, buvalo. Varka iz golovi ne
vihodila - vse pered ochima stoyala, a teper bajduzhe... Nedavno buli vmisti
na roboti bilya mashini, do mene j ne balakala, a z drugimi pustuvala ta
smiyalas' yak nesamovita, a potim sila u kluni ta plakala tyazhko tak, shcho bozhe
mij... YA ne viterpiv, spitav, chogo olache, a vona glyanula na mene, hutko
viterla ochi, nichogo ne skazala i pobigla do roboti... ZHal' ¿¿, zav'yazala
svij vik! I ya taki vinen... Nu, ta vzhe teper ne vernesh...
YAVA H
Vhode Varka._
Varka._ Zdrastuj, Gnate!
Gnat (nabik)._ T'fu, azh u serce shpignulo. Zdrastuj.
Varka._ A Sofiya de?
Gnat._ Nashcho tobi?
Varka._ CHogo ti takij serditij?
Gnat._ YA? Z yako¿ rechi?
Varka._ Ti-to znaºsh. Golos serditij! Viz'mi resheto, viddasi Sofi¿, ya v
ne¿ pozichala.
Gnat._ Pokladi. Odnache ti zmarnila!
Varka._ Tyu! A kalinivs'kij panich kazav meni, shcho vin krashcho¿ j ne bachiv.
Gnat._ Poznajomilasya vzhe? Skoro.
Varka._ Najma do sebe v gornici. Vzhe trichi pri¿zdiv.
Gnat_. SHCHo zh ti, pidesh? Stepana zabula?
Varka._ Oh, de tam zabula! YA ne taka, yak drugi, ne skoro zabuvayu. Sam
kazhesh, shcho zmarnila... ZHuryusya...
Gnat._ A do panicha vse zh taki najmeshsya?
Varka._ Pobachu. Tim chasom po¿du v gorod, tam rozpitayu, de Stepana dili,
budu shukat' jogo, a ne znajdu Stepana...
Gnat._ To znajdesh Ivana?
Varka._ Atozh? Sohnut' ne budu!
Gnat._ Na bisa i v gorod ¿zdit', i do panicha najmat'sya... Taka molodicya
til'ko slipogo ne privorozhit'. Ti b tut poshukala.
Varka._ YA tut uzhe dobre opeklasya, i dosi bolit', niyak zago¿t' ne mozhu.
Gnat._ Nevzhe shche ne zabula?
Varka._ Kogo?
Gnat._ Kogo?.. A ti pro kogo balakaºsh?
Varka._ Dogadajsya.
Gnat._ CHort tebe znaº! Hiba tebe rozberesh.
Varka._ Ha-ha-ha! Proshchaj!
Gnat (nabik)._ Satana! (Do Varki.)_ Strivaj, chogo tikaºsh?
Varka (zithaº)._ Boyusya.
Gnat._ Takivs'ka! Kogo zh ti bo¿shsya?
Varka._ Tebe.
Gnat (nablizhaºt'sya)._ Hiba ya vovk? YA ne z'¿m.
Varka._ Tak spalish.
Gnat (bere ¿¿ za ruku). I_ ne z'¿m, i ne spalyu, a yak pozhartuyu, to cila
zostaneshsya.
Varka (nahilya golovu)._ YA zhartiv ne lyublyu, za zharti ti mene pokinuv.
Gnat._ Ti serdishsya?
Varka movchit' i divit'sya na Gnata lukavo spidloba.
Nu j klyata Varka, yaka ti garna stala!
Varka._ A divkoyu bula pogancha?.. Teper garna, bo ne tvoya... Pam'yataºsh,
shcho ti meni kazav, yak mi sidili pid verboyu na Kupajla? Nad richkoyu ogon'
goriv, hlopci i divchata gomonili, pereklikalis', spivali; teplij vitrec'
chut' podihav, a ti... shilivs' do mene... (Virivaº ruku.)_ Oh! SHCHo ya
nagadala? Proshchaj!
Gnat hvata ¿¿ za ruku.
Pusti! TI To ti robish?..
Gnat (palko)._ Varko! (Tyagne ¿¿ do sebe)._
Varka (virivaºt'sya)._ Prihod' do mene!.. YA sama.
(Vibiga.)
YAVA XI
Gnat (odin)._ SHCHo ce zo mnoyu? CHi ne oduriv ya?!. A ochi, ochi yak gorili v
ne¿... Pal'ona, katorzhna, i garna, yak makiv cvit. T'fu! Satana v zhinochomu
oblichchi!.. Bach, yak zalizla znov u dushu! Cur tobi, cur! Odsahnis' vid mene,
pekel'na maro!
YAVA XII
Vbigaº Sofiya, a potim vhode Ivan, z mishkom za plechima i z paliceyu
dovgoyu v rukah.
Sofiya._ Idi, idi, Gnatochku, podivisya! YAki biki, yaka korovka garnen'ka,
a pid neyu bichok, manyunij-manyunij... SHCHo ce z toboyu? Ti takij blidij?
Gnat._ CHogos' golova zabolila i morozit', nache propasnicya...
Sofiya._ Oce! Til'ko shcho buv zdorovij... (Bere plyashku z polici.)_
Strivaj, ya zaraz tebe pobrizkayu svyachenoyu vodoyu - yak rukoyu zdijme.
(Brizka.)_
Gnat (obnima ¿¿, tulit' do sebe)._ Likarko ti moya! Doroga moya
znaharochka! Ti movoyu svoºyu dobroyu, veseloyu, laskavoyu ta sercem svo¿m shchirim
vsyaku hvorist' z mene viganyaºsh. Hodim zhe podivimsya na nashu hudobu.
Vhode Ivan._
Ivan._ Zdrastujte vam, ditochki, v hatu! ZHiven'ki, zdoroven'ki?
Gnat._ Slava bogu! YAk vi, tatu?
Ivan._ Ta shcho ya? Zvisno, zakoryaviv, yak toj suhar, shcho z glevkogo hliba,
bij ob kamin' - ne rozib'ºsh... dibayu shche, til'ko pogano bachu.
Sofiya pomagaº skinut' jomu mishok.
Gnat._ Nu, ya zh pidu podivlyusya na skotinu. Spasibi vam, tatu, teper i mi
hazya¿ni. (Pishov z hati.)_
Ivan._ Ni za shcho! Daj vam bog na korist'. (Rozperizuºt'sya, skida svitu j
ostaºt'sya v kurtci.)_ YAk zhe tobi zhivet'sya, ditino moya? (Divit'sya na ne¿.)_
Povnisha stala, pokrashchala. (Ciluº ¿¿.)_
Sofiya._ Slava bogu, tatochku, til'ko vas nedostavalo. Teper ya vzhe j ne
znayu, chi bude taka shchasliva lyudina na sviti, yak ya?
Ivan (rozv'yazuº tim chasom mishok)._ A stara yak? Ne layala shche?
Sofiya (smiºt'sya)._ Troshki... Ta Gnat zastupaºt'sya.
Ivan (dostaº z mishka bubliki, v hustci rizhki, i gorihi, i osobo
chereviki)._ Godi ¿j, dochko. Liha svekruha - to najtyazhcha dolya zhinocha, vse
odno shcho u moskalya pid-hvebel'.
Sofiya._ YA j dumku ¿¿ ugaduyu.
Ivan._ Daj bozhe, shchob use bulo gozhe. Na ZH tobi gostincya. (Daº
chereviki.)_ A ce rizhki j gorihi, a os' bubliki. Ti, zdaºt'sya, lyubish rizhki?
Sofiya._ YA lyublyu soloden'ke, vi mene privchili.
YAVA XIII
Vhode Ganna._
Ivan_. Zdrastuj, svaho! CHi prijmesh do hati?
Ganna (nabik)._ CHort tobi rad! (Do Ivana.)_ Vzhe koli prijshov, to ne
vikinesh.
Ivan (nabik)._ Dobre vita! (Do Ganni.)_ Ot bog priviv i znovu zhit' v
seli. Tut rodivsya, zvidcilya na sluzhbu pishov, tut zhenivsya, i zhinka tut
umerla, i sam kistki svo¿ tut polozhu; a dumav vzhe u gorodi umerti; tak ot
dochka v seli privikla... Nu, shcho zh robit': vona u mene odna, dlya ne¿ til'ko
j zhiv. Abi ¿j tut shchastya, a meni odnakovo... Prodav ya u gorodi hatu i oce
kupiv ¿m deshcho u hazyajstvo. Ti bachila, svaho, tovar?
Ganna._Manyachit' tam shchos' pid povitkoyu... Ne rozglyadila - telyata yakis',
chi shcho?
Ivan._ E, ni, ne gan' hudobi! Bichki garnen'ki, hoch zaraz u plug, a
korovka dijna. Ot pidemo podivimos'. (Vijma z mishka.)_ A ce tobi gostincya.
Ganna_ (rozglyada)._ Hustka! Temna... taka, yak ya lyublyu, - yakraz ugadav.
SHCHo zh ti sto¿sh, sidaj, svate, - natomivsya, mabut', dobre. I sitchik
garnen'kij, a pochomu brav?..
Ivan._ Kopa z grivn'oyu arshin. Bozhivsya kramar, shcho nelinyuche, mij skil'ko
hochesh...
Ganna._Spasibi, spasibi, shcho ne zabuv staro¿... Mozhe, ti ¿sti hochesh? Ta
shcho j pitati. Dochko, davaj lish tatovi popo¿sti.
Ivan._ Strivaj, ne turbujsya. YA razom z vami povecheryayu. Hodim lish
podivimsya na hudobu. CHi pohvalish?
Vhode Gnat_.
Gnat._ CHudesni bichki, daleko krashchi, nizh u Semena.
Ganna._Hodim, hodim, svate, shche j ya podivlyusya.
Ivan ta Ganna vijshli.
Sofiya._ Na tobi rizhka! ¯zh. YA vzhe odnogo z'¿la. Solodkij-solodkij! A
gorihiv hochesh? Na. Tatko meni chereviki kupili. O! (Vertit' pered Gnatom.)_
Pravda, garni? U nedilyu nadinu do cerkvi.
YAVA XIV
Vbigaº Varka._
Varka_. Oj golubchiku, Gnate, idi mershchij, viryatuj moyu telicyu.
Sofiya._ SHCHo tam?
Varka._ Upala v riv, sestro, i zastryagla...
Gnat._ Hiba tam nema komu viryatuvat'?
Varka._ Nema ni dushechki, til'ko did Homa... Idi-bo, a to zallºt'sya,
propade skotini, vona zh u mene odna.
Sofiya._ CHogo zh ti sto¿sh, Gnate? Idi mershchij, na shapku. Mershchij zhe, a to
spravdi shche propade skotina.
Gnat._ Hodim udvoh.
Sofiya._ Nu, vigadaj! Beri jogo, sestro, tyagni! (Smiºt'sya.)_
Varka (bere Gnata za ruku, tyagne)._ Hodim!
Sofiya (pidpiha zzadu)._ Bach, yakij linivij, vse b jomu bilya zhinki
kisnut'. (Viphavshi za dveri, sto¿t' na porozi.) _Ta vertajsya mershchij, budem
vecheryat'.
Zavisa._
DIYA CHETVERTA
Bilya Gnatovo¿ hati.
YAVA I
Ivan (sidit' i lataº choboti, tiho mugiche pisnyu)._
Oj hodit' Ivan ponad liman ,
A za Ivanom ta jogo pan:
"CHi ti, Ivane, ribu lovish,
CHi ti, Ivane, perevozish?"
CHi vono temno, chi ya vzhe zovsim oslip! SHulyayu, shulyayu dratvoyu i ne
popadu... Mozhe, shchetina zagnulas'. (Probuº na zubah.)_ Ni, rivna. Ne bachu.
Pora, pora vzhe... a kolis' buvalo u sluzhbi, shche na Kapkazi, pri misyacyu
shiv... Kolis'! A koli vono bulo? Nedavno, he, lit sorok p'yat' z l.ishnim...
Oho-ho-h! I hlib nasilu rozzhuyu, ta j zhuvat' jogo vzhe nado¿lo, a gospod'
smerti ne daº... Otak yak pochnesh nagaduvat', shcho j na Kapkazi dvadcyat' p'yat'
rokiv buv, i vernuvsya, i zhenivsya, i zhinka vmerla... Carstvo ¿j nebesne,
vichnij pokij!.. Til'ko godok i prozhila... Dochku sam vinyan'chiv, a teper
dizhdav i zamizh viddat' ¿¿. CHogo-chogo ne bachiv, chogo ne pokushtuvav.
(Zithaº.)_ Davno zhivu, pora j chest' znat'!.. Otzhe, til'ko nichogo ne
nagaduvat' i otak uranci, yak skoro vstanesh, vijti na podvir'ya do shid
soncya - legen'kij vitrec' povivaº, kvitki z sadiv pahnut', ptashki bozhi
shchebechut' nazustrich soncyu, - to zdaºt'sya, shcho til'ko vpershe bachish taku
krasu, shcho til'ko odin den' i zhivesh! Odin den'!.. (Spiva.)_
Oj mav ya zhinku Ulyanochku...
YAVA II
Gnat ide z ulici do hati i sida yaa pris'bi. Zithaº.
Ivan._ CHogo ti, Gnate, tak tyazhko zithaºsh?
Gnat._ Hto? YA?.. Tak sobi. CHogo zh meni zithat'?.. A mati
doma?
Ivan._ Pishla do Bogunki pozivat'sya za kurku.
Gnat_. I ne nado¿st', gospodi, cilij den' z lyud'mi griztisya! Mabut',
Sofi¿ nema?
Ivan._ Ege. Ti vgadav! Sofi¿ ne bulo, chiplyalasya do mene, ta ya movchav,
vona j pishla.
Gnat._ A Sofiya vernulas'?
Ivan._ Vernulas'. Tam z Varkoyu, u hati.
Gnat (vstaº, nabik)._ Z Varkoyu?! Us'ogo zakolotilo, mov u propasnici!..
Pidu kudi-nebud', shchob ¿¿ ne bachit', shchob ne pochinila chogo...
Sofiya_ (z hati)._ Gnate, Gnate! Idi syudi! Mi tobi skazhemo shchos' smishne!
U hati Varka i Sofiya regochut'.
Varka (z smihom)._ Budesh zhalit', shcho ne chuv.
Gnat_. YA ne cikavij! (Pro sebe.)_ Meni ne do smihu, a ¿j bajduzhe, i
soromu nema.
YAVA III
Z hati vihodyat' Varka_, a potim Sofiya._
Varka (u hatu)._ Idi zh mershchij, sestro! (Do Gnata tiho.)_ CHogo ne
vijshov?.. YA zhdala do pivnochi. Vihod' s'ogodnya - ya znovu budu u levadi.
Sofiya (smiyuchis' vihode z hati)._ Nu j durnij, nu j durnij! I yak vin ne
dogadavsya?
Gnat._ Hto?
Varka._ Ne rozkazuj, ne rozkazuj - vin ne cikavij.
Sofiya._ Ta chuºsh, shcho vchora Varka zrobila u paniv na toku...
Gnat._ SHCHo?!
Sofiya._ Piddurila Mikitu, shchob toj uliz u chetvertij mishok - zvazhit' bi
to, skil'ko v n'omu pud. (Smiºt'sya.)_
Gnat._ Projda, nu?
Varka._ Vin uliz, a ya zav'yazala jogo garnen'ko u mishku, a hlopci vzyali
mishok z Mikitoyu, pidnyali jogo ta j povisili na terezi. I tak vin visiv u
mishku azh do snidanku, a mi vsi regotali...
Gnat._ Dobra robota!.. A prikazhchik zhe shcho?
Varka._ Jogo ne bulo, a panich sam smiyavsya, azh kachavsya! Mikita
vorushit'sya u mishku, nache zdorovennij kit, ta sope, i shchos' balaka, a za
regotom i ne rozberesh! A yakbi ti bachila, sestro, yakij vin viliz iz mishka,
to ti b boki porvala: chervonij, upriv, azh mokrij, volossya jomu priliplo do
vidu, ta tak i kinuvsya do mene - hotiv, klyatij, bit', a hlopci ne dali.
Gnat._ ZHal'.
Ivan._ Nema do vas dobrogo pidhvebelya!
Varka._ Et! YAkbi na vas, to j ne smiyavsya b nikoli... Hodim, Sofiº,
provedesh mene trohi, ya tobi rozkazhu shche odnu okaziyu, - pri vsih rozkazuvat'
ne mozhna.
Gnat._ Garna, mabut'...
Varka._ A kortit'? Ha-ha-ha! Hodim!
Pishli. Gnat sida na pris'bi i shilya golovu na ruku.
Ivan._ CHistij obiyasnik, vrazha molodicya! Mabut', godi, zovsim ne vidko,
raziv p'yat' kolov shilom u odno misce, a shchetini ne protyagnu. (Bere stilec',
chobit i druge, nese v hatu.)_
YAVA IV
Gnat (odin)._ Oh! Bolit' dusha! Zovsim bulo zabuv Varku, i znov yakas'
nechista sila do ne¿ v hatu zavela!.. Obvila moyu shiyu rukoyu, prigornulas', -
i dosi chuyu, yakim teplom todi vid ne¿ viyalo, - pociluvala... posheptala - i
pricharuvala mene znov do sebe, i ya oshaliv, oshaliv... Zabuv, shcho ya zhonatij,
i ne tyamlyu, yak i spokusivsya!.. A pislya togo miscya ne znajdu: zapalila mij
spokij, rozirvala nadvoº dutu. U mene teper dvi dushi, j obidvi bolyat',
niyut', shchemlyachi.
Odnu hvilinu meni zhal' Sofi¿ i sorom ¿st' ochi, a drugu... drugu - vsya
dusha, vsi dumki u Varki! YA zhaliyu Sofiyu, ya ¿j prisyagav u cerkvi... YA hochu
zabut' Varku - i ne mozhu! Ciluyu Sofiyu - Varka pered ochima! Ne bachu ¿¿,
zdaºt'sya - zhinku lyublyu; pobachu, pochuyu golos - zabudu vse i znov oduriyu.
YAVA V
Sofiya _i Gnat._
Sofiya_. Nu j garna, nu j vesela vrazha Varka._
Gnat._ SHCHo tam vona tobi rozkazuvala?
Sofiya._ CHogo ti nache vse serdishsya?
Gnat_. U mene bolit' tut, pid grud'mi, mozhe, cherez te j zabalakav tak.
Sofiya._ Pid grud'mi, kazhesh, bolit'? CHi ne pidirvavsya ti?
Gnat (neterplyache)._ A-a!.. Ne znayu! SHCHo vona kazala?
Sofiya._ Hto?
Gnat._ Varka!!
Sofiya_. Ta nehaj vona tyamit'sya, chogo ti krichish? Kazala, shcho panich nash do
ne¿ zalicyaºt'sya.
Gnat._ Fojda!.. (Stogne.)_
Sofiya._ SHCHo tobi, serden'ko, take? Mozhe, pristrit? YA pobizhu, vernu
Varku: vona umiº sheptat', ¿¿ babka pokijna navchila.
Gnat (nabik)._ Znayu, yak vona shepche! (Do Sofi¿.)_ Ne treba. YA pidu do
Cimbala krashche.
Z hati vihode Ivan._
Sofiya._ Gnat nezduzha, tatu.
Ivan._ SHCHo zh tobi?
Gnat._ Nudno.
Ivan._ Nudno? Postrivaj, ya zaraz poshukayu; tam des' u mene bulo zillya,
shche z Kapkazu. Til'ko posmokchi - usyaka hvoroba projde. (Pishov u hatu.)_
Gnat (nabik). Ne_ pomozhe meni te zillya... (Do Sofi¿.) _Syad' bilya mene.
Sofiya (radisno)._ Serden'ko! (Sida.)_ YAkbi ti znav, yak meni tyazhko cherez
te, shcho ti takij sumnij hodish, vse serdishsya chogos', ne prigortaºshsya uzhe do
mene! YA j sama zahvoriyu.
Gnat._ YA ne serdyus', ya nezduzhayu; a ne prigortayus', bo mati raz u raz
dokorya, shcho mi til'ko ciluºmsya.
Sofiya._ Gnate! Teper materi nema...
Gnat ¿¿ ciluº.
Ot meni j veselo! YAk ti movchish, to ya tebe boyus'; i vazhko meni, i
plakat' hochet'sya, i robota pada z ruk, blukayu mov shalena, a yak...
Vhode Ivan._
Ivan._ Zillya ne znajshov - zagubilos'. A ot znajshov perec'. Tut
tridev'yat' perchin. Hoch kovtni cili, hoch rozzhuj ta kovtni - pomozhe, til'ko
ne zagubi yakogo zernyati.
Gnat_. Ta nu jogo, tatu, perec' ne pomozhe. YA krashche pidu do Cimbala,
mozhe, vin shcho dast'.
Ivan_. Ta kovtni, kovtni - vono ne zavadit'. Na.
Sofiya._ Vid n'ogo shche girshe pektime.
Ivan._ SHCHo ti tyamish! Ce meni shche na Kapkazi odin vermenin dav, vin na
Afons'kij gori dostav. Kovtni - pobachish.
Gnat (bere)._ Kovtnu, shchob odchepivsya. (Kovta.)_
Ivan._ Glyadi zh, shchob ne vpalo yake zernya. Nu, shcho?
Gnat._ Ne proskochilo... pozastryagalo.
Ivan._ Prinesi, Sofiº, vodi.
Sofiya pishla.
Duzhe pomaga, od vsyako¿ hvorobi pomaga. Bulo, oce chi zhivit zabolit', chi
tak kolo sercya chogo zakrute, abo morozit'
inodi pohodom - viz'mesh tridev'yat'...
Sofiya vinose vodu.
Zapij. Navhrest zapij.
Gnat_. Ta vzhe proskochilo.
Ivan._ Nichogo, a ti taki zapij, navhrest... otak, otak!.. Nu, a shcho?
Gnat._ Nudit'.
Ivan._ Nudit'? Divno! A meni odrazu pomaga.
Sofiya._ YA boyusya, shchob ti shche girshe ne zahvoriv! Idi, Gnatochku, poki shche ne
zovsim smerklo, do Cimbala, a to piznishe ne zastanesh. Til'ko ne baris'.
Gnat._ Ta hto jogo znaº, yak skoro spravishsya... Mozhe, j zanochuvat' tam
prijdet'sya. (Ide.)_
Sofiya._ Oto vigadav!
Gnat _pishov.
I shcho v n'ogo take, tatu? YA boyus'...
Ivan._ Mozhe, shcho z'¿v. Ponudit' ta j projde, chogo tam boyat'sya. Vono j
vid percyu projde, til'ko treba pidozhdat'.
Golos Ganni za konom: "Materi tvo¿j chort, tvoya n mati taka!"
Sofiya._ O! Mati obizvalis'... YA pidu v hatu, a to naskoche, to zaraz i
vilaº...
Golos Ganni: "Tak ya tobi j podaruyu, budesh bachit'!"
Sofiya._ Z kim ce?
Ivan._ Z Bogunkoyu. Idi, spravdi, ta lyagaj. Mene hoch i layatime, to
bajduzhe, ya shche ¿¿ i podrazhnyu trohi.
Sofiya._ Cur ¿j - ne zachipajte. (Pishla v hatu.)_
Ivan._ E, ni! Vona yak utomit'sya lajkoyu, to todi vzhe til'ko sope.
Pokazuºt'sya Ganna._
YAVA VI
Ivan_ i Ganna._
Ganna (chasto povertaºt'sya v toj bik, vidkilya vijshla). _Vzyala lichko -
viddaj reminec'! YA tebe budu pozivat' cilij rik. Bagatirs'ka zhinka, kudi zh
pak! CHort ne vidav! Vona duma, yak ¿¿ cholovik buv starostoyu, to mozhna vzhe j
chuzhih kurej krasti. SHCHe j koverzuº! Vzyala kurku - viddaj gusku, ot shcho! Ne
bude po-tvoºmu, ne bude! YA tobi ne YAvdoha, - Ganna svogo dokazhe...'Ot tobi
shche na pridachu. (Daº dulyu.)_
Ivan._ Tak ¿¿, tak!
Ganna._A tobi chogo treba? SHCHo ti meni - layat'sya zaboronish?
Ivan._ Ni, ya vijshov podivit'sya: dumav - rukopashna bude, v ochipki.
Ganna._Idi krashche kashlyat' na pich! Bezzubij shkarban! Odnogo zuba maºsh, ta
j togo skalish.
Ivan._ Otako¿! I meni zhal' kurki, a kotru pak kurku vona vzyala?
Ganna._Samu krashchu: tam ,yak cesarochka.
Ivan._ Otaka kurochka bula v roti...
Ganna._V chi¿m roti?
Ivan._ U nashij roti, shche yak sluzhiv na Kapkazi.
Ganna._T'fu!
Ivan _. Ti ne plyuj, a os' posluhaj, yaki na Kapkazi kuri...
Ganna._Ta nu tebe k bisu z tim Kapkazom, ti vzhe nado¿v meni nim! I
nosit'sya z svo¿m Kapkazom, yak duren' z stupoyu. CHogo ti pritissya syudi?
Perebiv meni layat'sya;
til'ko shcho pochala tak garno layat', a vin i perebiv, teper-u mene azh
vseredini trusit'sya.
Ivan _. Ta bude vzhe, ugamujsya! I kurka togo ne vart, shchob za neyu tak
ubivat'sya.
Ganna._Ne vart?! Otzhe, ti mene rozpalish, i ya tebe vishtapuyu na vsi boki!
Kurka ne vart? Ach yakij bagatir! A kurka yajce znese, a z yajcya kurchata, a
kurchata on u gorodi tridcyat' kopijok para. Ne vart? Tobi, mabut', i
vilayat'sya vazhko!
Za konom chut' gomin daleko.
O! CHuºsh! CHuºsh? Oto vona znov pashchekuº shchos' na mene! Ne viderzhu, ºj-bogu,
ne viderzhu! Pidu dolayus', bo j ne zasnu! (Ide hutko i krichit' kil'ko sliv
na konu, a potim i za konom.)_ Hto? Hto? YA? U tebe gorstku konopel' uzyala?
Breshesh! Bodaj tebe tryascya vzyala, yak ya brala, to kuma YAvdoha vzyala, i Olena
bachila! A yak ti pozatorik u mene kartopli vikopala cilu misku, to ya shche
tebe za ce j ne pozivala. SHCHo? YA? Hiba ya taka, yak ti? Ti shche divkoyu...
Golos znika.
YAVA VII
Ivan (odin)._ Otakij u nas buv pidhvebel' na Kapkazi!.. YAk prichepit'sya,
to til'ko sto¿sh ta sluhaºsh, a vin tobi nagada j pozatorishnº! A ne daj bog
pereb'yut' jomu, poklichut' do rotnogo - shche girshe! Oce vernet'sya neskoro,
vzhe j zabudesh, zasnesh, a vin zaraz rozkolotit' tebe i taki dolaº... Odnache
meni zdaºt'sya, shcho vid Ganni i vin bi utik! Na shcho vzhe ya terplyachij, a hotiv
tikat', ta shche poterplyu - zhal' dochki. Tak, mabut', na rodu napisano: koli
ne odin, to drugij pidhvebel' vivaryuº vodu... (Pishov u hatu.)_
YAVA VIII
Vhode Varka, tiho oziraºt'sya.
Varka_ (odna)._ Znov nema Gnata!.. CHogo zh vin ne vihodit'?.. Vchora
prozhdala vechir u levadi, yak na golkah: viter sherhne listom abo ptashka
sprosonnya krilom porsne, a v mene serce zab'ºt'sya i dusha zamira - dumayu,
vin, - a jogo nema... Vernulas' dodomu, mov u stupi stovchena, i doma ne
spala do svita, zhdala, chi ne prijde. Mish grizne, a meni zdaºt'sya -
pidijshov. Shoplyus', nogi j ruki drizhat', do vikna... nema... i ne bulo!..
Sama s'ogodnya jogo zvala... zhdu znovu, goryu vsya, yak u vogni, a jogo
nema... 0h! Neshchasliva moya dolya: ni molodicya, ni vdova! Nashcho zh spiznala ya
ti hvili pekuchogo kohannya? Krashche b divkoyu zostalas', legche b meni bulo
b!.. Oj! Htos' ide... Vin, Gnat! Zvidkilya zh ce? CHi ne buv u mene doma?..
Pritayus'. (Hovaºt'sya za kushchem.)_
YAVA IX
Gnat ide do hati, a potim Varka._
Gnat._ Teper meni ne strashno! Nu, Cimbal! Zashiv u ganchirochku yakes'
zillya, pochepiv meni sam na shiyu i yak poduv na vid, tak nache shchos' zsunulosya
z mene, i tak meni legko stalo, mov na svit narodivsya.
Varka (tiho pidhode)._ Gnate!
Gnat._ Varka?!
Varka._ YA, mij golubchiku. ZHdala tebe - ne jdesh, skuchila i prijshla sama.
(Klade na n'ogo ruku.)_ CHogo zh ti ne vihodish?
Gnat._ Daj meni spokij.
Varka._ Ti chogos', mabut', rozgnivavsya na mene?
Gnat._ CHogo meni na tebe gnivat'sya...
Varka._ A koli ne gnivaºshsya, to glyan' zhe na mene, glyan' meni v vichi,
glyan' tak, shchob serce v'yanulo vid poglyadu.
Gnat._ CHogo tobi treba?
Varka._ Tebe, mij Gnatochku. CHogo zh ti takij znov chudnij?
Gnat._ YA... spat' hochu.
Varka._ Ha-ha! Breshesh ti! Ti chogos' slini rozpustiv, yak baba Gorpina,
shcho pase pans'kih gindichat! Ha-ha! Spat' vin Hoche... (SHepche.)_ Nu, hodim.
Gnat._ Odijdi vid mene, ne charuj mene, ne pomozhe..
Varka._ SHCHo z toboyu?! Ti curaºshsya mene?..
Gnat._ Varko! Ne topi moº¿ i svoº¿ dushi - grih.
Varka_. A durnij, a bozhevil'nij! YAkogo zh ti shche griha bo¿shsya, koli vzhe
grishnij! Ti divis' na mene! Lyubila tebe divkoyu do zaginu, i teper lyubit'
ne perestala, i v peklo pidu za tebe - meni ne strashno.
Gnat._ A Sofiya?
Varka_. Vona tobi chuzha, ti ne ¿¿, a mene lyubish!
Gnat._ Nehaj tebe chort lyubit'!
Varka._ Ta chort zhe j lyubit'! (Obnima jogo j ciluº.) _Ocej, ocej, ocej!
Gnat (tremtit' i govore pislya kozhnogo pocilunku). _Varko... Varko...
Varko... YA prisyagav Sofi¿.
Varka_. YA tvoya sudzhena, a ne Sofiya! Ti meni ranish prisyagav, ti skazivsya
todi, viddav mene Stepanovi; viz'mi zh mene, viz'mi mene teper, poki nema
Stepana, i vipij z mene krov moyu! Gnat! Krov moyu vipij z mene teper,
teper, poki ya vil'na, a Stepan vernet'sya... todi... godi vzhe! Bude nam
muka - vichnaya rozluka.
Gnat._ Vichnaya rozluka... (Bez sili opuskaº ruki.)_
Varka._ CHuºsh, chuºsh? Prigornis' syudi, do mogo sercya... Sluhaj, yak vono
lyutuº, kipit', malo ne viskoche! Nashcho zh marno tratit' chas? Mozhe, Stepan i
zavtra prijde...
Gnat tyazhko j gliboko zithaº.
Movchish? Curaºshsya? (Odpiha jogo vid sebe.)_ Slinyavij! Duren'! Solom'yanij
did! Proshchaj! Budesh ti bigat' za mnoyu, budesh shukat', yak pershe, ta ne
znajdesh! Proshchaj! (Ide.)_
Gnat (mov prosipaºt'sya)._ Varko! (Doganya ¿¿.)_
Varka._ CHogo?
Gnat._ Postrivaj! (Hvata ¿¿ za ruku.)_
Varka._ Get' vid mene! Ne pidstupaj!.. Ti j tak vimuchiv mene - chogo
tobi treba? YA cherez tebe tut kisnu, cherez tebe ne najnyalas' do
kalinivs'kogo panicha, cherez tebe propadayu, sohnu, v'yanu! YA z uma zijdu! A
ti slini til'ko puskaºsh! Proshchaj!
Gnat (priderzhuº ¿¿)._ Varko!
Varka._ Ne zachipaj mene!
Gnat._ Strivaj, kudi zh ti?
Varka._ Zavtra chut' svit pidu v Kalinivku!
Gnat._ V Kalinivku?! I najmeshsya do panicha u gornici?
Varka._ Najmus'. A tobi yake dilo?
Gnat (skipiv)._ YAk yake?
Varka._ Ha-ha-ha! YAkij serditij! U tebe zhinka º, a ya vil'na ptashka,
poki Stepan ne vernet'sya: shcho zahochu, te j zroblyu -- nihto meni ne
zaborone, a vernet'sya Stepan - i na porig nikogo ne pustyu!
Gnat._ Tak ti pidesh?
Varka._ Atozh.
Gnat._ Ne jdi!
Varka._ Ha-ha-ha! SHCHo zh ti meni zrobish? Zaboronish? Odchepis', kazhu! Pidu,
kudi shochu! Pidu v gorod; i tam º krashchi j rozumnishi vid tebe.
Gnat._ Ne jdi, kazhu! Bo ya tebe j pid zemleyu znajdu i ub'yu, yak sobaku!
Varka (laskavo)._ Bozhevil'nij! ªj-bogu, bozhevil'nij. Ti sam ne znaºsh,
chogo hochesh. I curaºshsya mene, i ne puskaºsh.
Gnat._ Ne mozhu ya vid tebe vidcurat'sya, nema u mene sili, - i zillya ne
pomaga. Ti mene pricharuvala naviki; yak pidesh vidcilya - grobaki zatochat'
moº serce... YA tebe skriz' znajdu... YA tebe j sebe zanapastyu, - ne jdi...
Varka._ CHogo zh ti muchishsya, chogo nudishsya? Skazhenij, ya tebe ne pokinu, ya
ne pidu nikudi vidcilya bez tebe, a z toboyu pidu kudi ti shochesh, kudi
zvelish! Utechemo, utechemo na kraj svita, shchob til'ko sonce znalo, de mi
budemo zhit', udvoh mi budem skriz' shchaslivi... Utechemo! S'ogodnya, zaraz...
Gnat._ Na, beri mene, vs'ogo beri, much mene, til'ko ne jdi nikudi, shchob
ya tebe hoch bachiv shchodnya, hoch zdaleku, abo daj meni takogo zillya, shchob ya
zabuv tebe.
Varka._ Takogo zillya nema na sviti. Ti zh mij... naviki mij... (Obnima
jogo.)_
Zavisa_.
DIYA P'YATA
U Gnata v hati.
YAVA I
Ganna (odna)._ Kudi zh ce Gnata zaneslo - i dosi nema? A ta, pevno,
pobigla odshukuvat' jogo! SHukaj, shukaj - znajdesh, yakraz! 'Vin vid tebe
tika, yak chort vid ladanu, bo ti til'ko plakat' umiºsh. Sparuvavsya!.. Koli b
meni starogo chorta zdihat'sya, ya za tebe prijmus' ne tak. YAka nizhna, vse b
til'ko lezhala, a po hazyajstvu bez zagadu i ne zaglyane.
YAVA II
Vhode Sofiya, rozdyagaºt'sya j sida.
Ganna._YA zh kazhu, shcho tak! Hodit', tinyaºt'sya, nache pani yaka!.. CHogo zh ce
ti ruki zgornula, chom vodi ne prinesesh?
Sofiya._ Ta vodi, mamo, povna dizhka. YA shche vranci nanosila, hoch i
podivit'sya! Kudi zh ¿¿ nosit'?
Ganna._Kudi? Kudi? SHCHe tobi treba pokazuvat', kudi j vodu nosit'! YAkbi
ti bula z hazyajs'kogo zavodu, to j bez pokazu, i bez zagadu znala b svoº
dilo. Nanosila b u chavuni ta postavila b svini polovu poparit'.
Sofiya_. Ta on zhe glyan'te -v pechi obidva chavuni stoyat', povni polovi z
dertyu.
Ganna. _A svinya tim chasom golodna, otam riº pid pri-s'boyu ta gude!
Sofiya._ Na te vona svinya!
Ganna. _O, ya znayu, shcho ti na yazik gostra, yak britva, a do dila nema
histu! YAkbi ti ne yazikom, a rukami robila, to j svinya bula b priv'yazana na
pakoli i ne rila b.
Sofiya._ Ta vona zh bula na pakoli, a Gnat vchora vzyav nashchos' vir'ovku.
CHim zhe ya ¿¿ priv'yazhu?
Ganna._Najshla b chim, yakbi hotila, a to vse z tatkom svo¿m vozishsya! Ne
prinosiv shche s'ogodnya pryanichkiv?
Sofiya (cherez sl'ozi)._ CHogo vi, mamo, napadaºtes' na mene? SHCHo ya vam
zrobila?
Ganna (pricmokuº)._ Agusi, malen'ka, zaplach - bat'ko speche kalach!
Sofiya._ Bozhe mij, bozhe!
Ganna. _Povna hata robochih lyudej: nevistka j bat'ko ¿¿! Til'ko b spali
ta ¿li! Darmo¿di bisovi!
Sofiya._ Bat'ko ne vashe ¿dyat'! Voni nam hazyajstvo spravili z tim
dogovorom, shchob mi ¿h do smerti soderzhuvali.
Ganna. _Do smerti!.. Koli zh vin umre? ZHdi! Vin shche dvadcyat' god bude
zhit', to jogo j goduvat', darmo¿da?
Vhode Ivan i sto¿t' na porozi.
Sofiya._ Krashche b vi mene vbili, nizh otak shchodnya dopikati! YA vzhe svitovi
bozhomu ne rada.
YAVA III
Ivan_, Ganna _j Sofiya._
Ivan._ Znovu grizla? YA vzhe terpiv, terpiv, ta j terpec' urvavsya! Skazhi
ti meni, shcho ya tobi zrobiv, shcho tobi Sofiya robe, chogo ti grizesh ¿¿?
Ganna. _Liniva tvoya dochka, ne hazyajka, nichogo ne glyadit', til'ko
uchepit'sya cholovikovi za shiyu ta tak i visit', a ti shche j sam poturaºsh.
Ivan._ SHCHo ti vigaduºsh? Hiba ya ne bachu, yak vona robe... Ta nehaj bi za
dilo vilayala, nu, tak! A to pryamo chi slid, chi ne slid - sichish, sichish i
sichish!
Ganna._Sichu?! SHCHo zh to ya gadyuka, chi yak?
Ivan._ Girsh gadyuki! Gadyuka vkusit', ta j sama tika, a ti sichish i v vichi
lizesh, kusaºsh i znov sichish.
Ganna. _Breshesh ti, starij chort, ya ne sichu! Darmo¿di pogani! Oboº til'ko
lopaºte, a roboti z vas nema!
Ivan _. Tak ot shcho? Bach, de bolyachka! YA darmo¿d, ya nichogo ne roblyu!.. Ti
tak i kazhi. Hiba tobi povilazilo, shcho ya cholovik starij, nemoshchnij: shcho zh ya
budu robit', mozhe, skoro j pomru.
Ganna. _Tebe shche j dovbn'oyu ne dob'ºsh! A koli ne zduzhaºsh robit', to jdi
pid cerkvu z dovgoyu rukoyu, a durno hliba ne ¿zh!
Ivan._ Sovist' ti zagubila! I ti zh nezabarom postariºsh, tak i tebe
todi, yak sobaku, vignat' z dvoru?..
Ganna._YA bez roboti ne siditimu - hoch pir'ya dratimu! Durno hliba nihto
ne dast'! Bashtana sterezhi, svinej pasi... Kistki zbiraj, ot shcho!.. Dochka
divit'sya, shcho ti nichogo ne robish, ta j sobi nizhit'sya ta slini rozpuska! On
i cholovika do togo dovela, shcho hati ne derzhit'sya.
Ivan _. Ti zh sama dovela jogo do togo, shcho j zhinka ostogidla! Hoch komu,
to bude doma smerdit', koli, zamist' materi, u hati sobaka zla sidit' i
raz u raz garchit'!
Ganna._Sam ti sobaka, starij chort! Slinyavi! Starci! Ishov bi pid tri
chorti, to odnim rotom menshe b bulo. (Odchinya skrinyu, pereklada zbizhzhya i
burchit'.)_ CHort ne vidav! Ege!.. Tak ya j znala! Hu! Nevistochka!..
Svatok...
Ivan _. Ot do chogo dozhiv! Z hati viganyayut', pritulit'sya nigde! Idi
mirom zhit', ruku prostyagaj! Dozhiv na starist'... I pidu! Krashche mirom zhit',
nizh otake visluhuvat' shchodnya. (Vere shapku.)_
Sofiya._ Kudi zh vi, tatochku?
Ivan._ Pidu popitayu, chi ne ¿de hto v gorod, a ti skladi moº zbizhzhya.
Sofiya._ Tatku!.. Tatku, ne kidajte mene! SHCHo zh ya bez vas robitimu?!
Ivan._ Bachit' bog, moya ditino, yak meni samomu tyazhko tebe pokidat'.
(Gladit' ¿¿ po golovi.)_ Ti ºdinaya moya ditina, moya radist', ti til'ko j
tishila moº stare serce, i ne mozhu ya divit'sya, yak tebe muchat' cherez mene,
ne mozhu, ya... ne znayu... YA b tobi nebo prihiliv!! (Vitira sl'ozi.)_ Ta
visoko... visoko... (Ide.)_
Sofiya _plache, shilivshi golovu na ruki.
Ganna._Kudi jdesh? Skoro obidat' pora.
Ivan._ Obidajte bez mene. (Vihode.)_
YAVA IV
Ganna _i Sofiya._
Ganna (daº vslid Ivanovi duli)._ Na, na! Jdi k bisu! Zlyakav yak! De zh
pak! (Do Sofi¿.)_ Slin', slin', poki ochi ne povilazili. Til'ko j znaºsh
hlipat'. Velike gore, shcho tvogo tatka tut ne bude. Na bisa nam darmo¿d? Ce
ne gorod, tut robit' treba, a vi vse po-panyachi: mozhe, chajku nap'ºshsya... A
materi vashij sto bisiv! Bulo b iti za gorods'kogo, adzhe zh svatav yakijs'
shvec'... (Glyanuvshi u vikno.)_ Ide. (Bere rogach i poraºt'sya kolo pechi, tak,
abi pokazat', shcho vona robe.)_
YAVA V
Vhode Gnat, skida shapku, vishaº ¿¿ i sto¿t' bilya poroga, a Ganna nibi
jogo ne bachit', govorit' do sebe.
Ganna. _Otaku nevistochku pridbaj! Sidit' sobi, yak pannochka,
zamislilas', a ti robi, ta shche j movchi! Na starist' same dobre! (Kida
rogach, hapa vinik.)_ Ozhenivsya sobi durnij na liho! SHCHe j starogo chorta,
darmo¿da, v pridane vzyav za linivoyu dochkoyu!!
Gnat (do Sofi¿)._ CHogo vi grizetes' raz u raz? YAk prijdesh domomu, to
tak tebe zaraz pekel'nim duhom i obviº. SHCHo ti tut zrobila?
Sofiya._ Ne znayu, chogo mati layut'sya... z bat'kom posvarilis'... i...
Ganna. _A zvisno!.. Pocilujtes' zaraz!.. Pociluj ¿¿ - vona til'ko togo
j hoche.
Gnat_. A vam bi lyubo bulo, yakbi ya til'ko shcho stupiv na porig, zaraz
pochav garchati?! Obridlo vzhe?
Ganna (plache)._ Tak... tak...
Sofiya (ozhiva)._ De ce ti, mij golubchiku, hodiv tak dovgo? Mozhe, ¿sti
hochesh, to obidali b uzhe.
Gnat._ A bat'ko zh de?
Sofiya._ Pishli... voni hochut' u gorod ¿hat'... voni...
Gnat._ Pidozhdemo jogo. (Do materi.)_ CHogo vi plachete? Sami napadaºte na
vsih, vsim u vichi lizete, vsih svarite, ta shche j plachete!
Ganna. _Otak, otak! YA tak i znala! Mati todi potribna, yak malen'kim
buv, ta nochi nedosipala, ta goduvala svoºyu kroviyu, ta obmivala, ta
pestila! A yak vigoduvala, to materi ne treba vzhe, ne treba! Prozheni zh
mene, prozheni!.. Nehaj mati starcem ide popidvikonnyu!.. Teper zhinka
milishcha, a mati shcho? Hoch bi ¿¿ chort uzyav, to bajduzhe! Mati robe, a zhinka
sidit'; on hata cilij den' ne metena - nichogo, a mati skazhe slovo -
napadaºt'sya: syaka-taka, liha!
Gnat_. Bo j pravda, shcho ti raz u raz til'ko plachesh, a nema, shchob dilo
robila! Prijshov v obidnyu poru - hata j dosi ne metena! Mati pidmita, a ti
sidish!
Sofiya._ Ta, ¿j-bogu, Gnate, hata bula zametena j pribrana yak slid! Ti zh
glyan', de te smittya, shcho mati mela?
Ganna._To ce ya breshu? To ce ya naroshne mela, chi yak?
Sofiya._ Mabut', pobachili Gnata u vikno ta j pochali porat'sya, ºj-bogu,
pravda, a to sidili ta layalisya.
Ganna. _Breshesh ti, breshesh, gorods'ka sh... (Uderzhuº sebe, shchob ne skazat'
dali.)_
Sofiya._ Lajte vzhe mene, yak hochete, - girsh ne bude! SHCHo ya vam, mamo,
zrobila? YA vas lyubila zamist' ridno¿ materi, ya vam korilas' i koryus',
poperek slova nikoli ne skazala! Za shcho zh vi mene znenavidili? Za shcho raz u
raz napadaºte, laºte, paskudite?!
Gnat._ Ta cit', ne slin'! Naobisili vzhe meni tvo¿ sl'ozi!
Ganna (zlo)._ Nehaj poplache, mozhe, bat'ko pryanichka prinese!..
Gnat._ YA ¿j takogo pryanichka pidnesu, shcho vona j u dveri ne potovpit'sya!
Sofiya._ Ti j tak hati vzhe vidcuravsya, ne lyubish mene, osoruzhna ya tobi
stala, a mati til'ko grizut', ta shche serdishsya, shcho plachu!
Ganna. _YAkbi popobiv dobre, shchob sinyaki dniv tri ne shodili, to j
plakati b perestala...
Gnat._ Movchit' hoch vi, ne pidlivajte v ogon' masla! Dobre vzhe gorit'
otut i bez vashogo masla!
Ganna. _Bo durnij!.. Vazhko jomu pobit' zhinku, shchob serce zirvat'...
T'fu! Na takogo cholovika. (Vihodit', gryuknuvshi dverima.)_
Gnat (opuskaºt'sya na oslin)._ Nakazav mene gospod'. (Movchit'.)_
Sofiya hlipaº nervno_.
Godi vzhe abo shcho, reva!
Sofiya (sida bilya Gnata)._ Glyan' zhe na mene laskavo, pozhalij mene,
Gnate!
Gnat._ Odchepis'! YA ne mozhu na tebe divit'sya, yak ti kisnesh.
Sofiya._ Oh, Gnate, hiba ya taka bula? Mi tak nedavno pobralis' z toboyu,
a ti vzhe tikaºsh z domu; mati grize, ya ne mayu svitlo¿ godini, bat'ka z hati
viganyayut', a ti ne zastupishsya, yak pershe, a shche j sam laºsh mene! Ne z
matir'yu zh tobi vik vikuvat', a zo mnoyu, druzhinon'ko moya!.. Prigorni zh
mene, prigolub - ya zaraz poveselishayu.
Gnat._ Poveselishaj, todi prigolublyu!
Sofiya (nervno)._ Nu, ya vzhe ne budu... Divis', ya vzhe vesela! O! Glyan',
smiyus'... (Obnima Gnata)._ Ne hochesh mene prigolubit', protivna ya tobi
stala?!
Gnat._ Znovu? Godi, kazhu!
Sofiya._ Ne mozhu, ne mozhu, Gnatochku, uderzhat' svo¿h sliz; ya b radnishcha
bula.
Gnat bere shapku_.
Gnat._ Bodaj uves' svit zavalivsya, koli na n'omu tak veselo zhit' usim,
yak meni teper! (Vihodit'.)_
Sofiya._ Kudi zh ti? YA vzhe ne budu... (Vitiraº sl'ozi.) _ªj-bogu, ne
budu! Pidozhdi hvilinochku, sam pobachish! Gnate, serden'ko moº, vernisya!
Pishov... Mabut', do shinku... Prijde p'yanij... Bozhe, daj meni terpinnya, shchob
ya hoch ne plakala! Vid plachu ya til'ko marniyu. (Divit'sya u dzerkalo.)_ Oj,
yaki ochi chervoni, azh zapuhli! Postrivaj, ya zaplyushchu ¿h i tak trohi posilyu...
(Sida na oslin i zaplyushchuº ochi.)_ I chogo Gnat takij stav nedobrij? Z togo
chasu, yak buv slabij, nache jogo hto odvernuv vid mene... Strashno j
podumat'... Meni chasto prihodit' na dumku, shcho jomu porobleno, porobila
Varka._ Azh u golovi zabolilo, mov rozkololasya nadvoº! (Odkriva ochi i
vstaº.)_ Bozhe! Odverni vid mene ci dumki, bo z nimi ya ne budu zhit', ya ne
hochu zhit'... nashcho todi zhit', koli ce pravda? Golubchiku mij, bozhe, prosti
mene, ya grishu cimi dumkami, j naverni Gnatovu dushu do mene znovu!
YAVA VI
Vhode Paraska, vzhe molodicya.
Paraska._ Zdrastuj, Sofiº!
Sofiya._ Oh! YAk ya'zlyakalas'...
Paraska._ CHogo?
Sofiya._ Tak... ne znayu... YAk zhe ya rada, shcho tebe pobachila;
ti moya persha poradnicya zdavna... Golubochko moya, Parasko...
Paraska._ SHCHo tut u vas ko¿t'sya? Ti a^k zmarnila... YA oce pochula, shcho
bat'ko tvij odhodit' vid vas, i zabigla na hvilinu z toboyu pobalakat'.
Sofiya._ Oh, krashche ne pitaj... svekruha...
Paraska_. Svekruha yak svekruha - ya vzhe pro ne¿ j ne kazhu... Ne krijsya
peredo mnoyu, ya tebe davno lyublyu yak sestru, i meni zhal' tebe... YA vse
znayu...
Sofiya._ SHCHo ti znaºsh? Mozhe, ti znaºsh i te, chogo ya ne znayu?
Paraska._ Vsi znayut', til'ko ti odna ne znaºsh...
Sofiya._ SHCHo, sestro, shcho, moya golubochko, lastivko, kazhi! Mozhe, ti shcho
nedobre znaºsh pro Gnata?
Paraska._ Bach, mabut', i ti pomitila, koli pitaºsh tak palko?
Sofiya._ Odno pomitila: Gnat ne takij, yak buv spershu, nelaskavij do
mene, hati ne derzhit'sya...
Paraska._ A Varka chasto u tebe buvaº?
Sofiya._ Varka! Tak nevzhe zh vona... kazhi, kazhi, shcho ti znaºsh?..
Paraska_. Ta te, shcho tvij Gnat chasto buvaº u Varki, vona jogo
pricharuvala.
Sofiya (ne mozhe govorit')._ Ti... sama... bachila? De? YAk? (Duzhe
zvorushena, ledve sto¿t' na nogah i sida na osloni.)_
Paraska._ YA nichogo ne bachila...
Sofiya (vstaº, nervno smiºt'sya)._ Ot bach, ot bach! Nichogo ne bachila, a
govorish take strashne.
Paraska._ Drugi bachili! Daremno ne govoryat', - vona j sama hvalit'sya.
Pridivlyajsya za nimi, to j ti pobachish! A teper proshchaj, bo mene cholovik zhde.
YA til'ko za tim i zajshla, shchob tobi skazat', bo tebe obmanyuyut', a ti, yak
ditina, virish... (Pishla.)_
YAVA VII
Sofiya _odna, a potim Varka._
Sofiya._ Bozhe, ya z uma zijdu... Varka? Z Gnatom? Kepkuyut' nado mnoyu,
obmanyuyut' u vichi, a za ochi smiyut'sya nad moºyu dusheyu, nad mo¿m sercem, i
voni zhivi, i grim bozhij ¿h ne vbiv? I Gnat? Gnat smiºt'sya nad mo¿m sercem,
shcho til'ko j zhive nim!.. Oh, serce zh moº bidne, ne bijsya v grudyah,
perestan' krashche bit'sya naviki, shchob ya ne dozhila do togo, shcho ti meni vishchuºsh!
Vhode Varka.
Varka._ Zdrastuj, Sofiº.
Sofiya._ Varka?! Ce meni vvizhaºt'sya vona? Zijdi, zijdi z ochej mo¿h,
vid'ma, charivnicya!
Varka._ SHCHo z toboyu, Sofiº? Ce ya!
Sofiya._ Ti?!
Varka._ Ta ya zh! Oto, hiba ne piznaºsh? YA, Varka, tvoya podruga...
Sofiya._ Idi, idi z ochej mo¿h, charivnicya lukava! Idi! Ne pali mene svo¿m
poglyadom ºhidnim - ti girshe satani, ti mene z uma zvela, ti odbila u mene
cholovika, ti pricharuvala jogo, a teper hodish syuda potishat'sya nado mnoyu,
zhivesh mo¿mi mukami, radiºsh mo¿m gorem! (Hitaºt'sya.) _Get' z hati! (Sida
tyazhko na pil.)_ Oh!.. (Pada zomlila na polu.)_
Varka (pidhodit')._ Zomlila, serdeshna! Tak i vona dovidalas' uzhe?.. Oh!
C'ogo ya til'ko j zhdala, a serce zabilos' i strashno chogos' zrobilos', nache
ya dushu zagubila... SHCHo zh vono bude dali: chi mene pokine Gnat, chi ¿¿ - i
utiche zo mnoyu?.. Pobachimo! SHCHastya kuce, ya vzhe jogo spiznala! A teper hoch i
virvet'sya vid mene, to j ti jogo ne pijmaºsh! (Ide i na vidhodi zustrichaº
Gannu.)_ Zdrastujte, i proshchajte! Zahodila do Sofi¿, ta vona spit'.
(Pishla.)_
YAVA VIII
Ganna (odna)._ Ach paskuda. Vityaglas', j spit' sobi! Spi! Spi! YA tebe ne
buditimu cholovik ta polyubuºt'sya! Nu, vzyav hazyajku, yak mene nema doma, to
hoch use pozabiraj.
yak pani yaka, ta - nehaj prijde nichogo skazat'!
YAVA IH
Vhode Gnat, pid charkoyu.
Gnat._ Davajte obidat'! De Sofiya?
Ganna._On!
Gnat._ SHCHo zh ce vona, slaba, chi shcho?
Ganna._Ne zduzhaº vstat'! Ot rozbudi ¿¿, pociluj, skazhi:
spasibi tobi, moya hazyaºchko, shcho ti spish, a chuzhi svini vsyu harch u nasho¿
po¿li.
Gnat._ YAki svini? SHCHo vi kazhete?!
Ganna._A te, shcho tvo¿j pani til'ko b spat'! YA postavila visivki v hlivi
ta pishla na gorod, a vona uklalas' spat';
chuzha svinya zatesalas' u hliv i vse po¿la, a nasha golodna gude! Nehaj
vam chort, ya vzhe utomilas' za vami doglyadat', idit' sobi k bisovomu
bat'kovi z moº¿ hati.
Gnat._ YAka zh ce vasha hata? Hata moya, a koli vam tisno, tak vi jdit'
sobi vidcilya!
Ganna._Ne dizhdesh, ne dizhdesh! SHCHob tvoya nechupajda bula tut hazyajkoyu ta
vilezhuvalas', a ya najmichkoyu? Hiba nevistku na te berut' u hazyajstvo, shchob z
neyu pan'kat'sya? Bach, yak vityaglas'!
Gnat (hutko jde do polu i shtovhaº Sofiyu pid bik)._ Ustavaj ti, splyuha
chortova!
Sofiya (zskakuº z polu j davat'sya, moe nesamovita). _De ya?
Gnat (sharpaº Sofiyu tak, shcho ta trohi ne pada)._ Prochunyajsya, kazhu tobi!
Sofiya_. Ne budu, ne budu, ne budu! (Zahishchaº sebe rukami, a dali vpala v
isteriku - regoche pomalu, a potim duzhche.)_
Gnat._ Cit'! (Zamahuºt'sya na Sofiyu.)_ Cit', ne smijsya!
Sofiya (isterichno plache j zahishchaºt'sya rukami)._ Oj! Ne bij zhe mene, ne
vbivaj zhe mene, zhivi sobi z Varkoyu, a ya pidu, pidu vid tebe... z
bat'kom... pidu...
Gnat (cherez zubi)._ SHCHo ti skazala?! Ga? SHCHo ti skaz... Ta cit', kazhu, ne
plach! Ti meni vsyu dushu vivernula svo¿mi protivnimi rechami, svo¿mi
sl'ozami.
Ganna._Teper poglad' ¿¿ po golovci ta j znovu spat' ukladi, a mati
nehaj sama tovchet'sya.
Gnat._ Dovgo vi budete z mene zhili tyagti? (Perelamuº kochergu, z paliceyu
kidaºt'sya na Sofiyu.)_ Dovgo budete muchit' mene?
Sofiya._ Aj! (Tika nadvir, Gnat za neyu.)_
Ganna (na porozi)._ Navizhenij, shcho ti robish? Paliceyu ub'ºsh!
Za konom chut': tiho Sofiya promovila: "Ryatujte!"
Viz'mi batig ta batogom: i doshkul'no, i ne pokalichish. (Bizhit' z hati.)_
Godi, godi! Ub'ºsh, kazhu! (Vpihaº Gnata v hatu.)_
Gnat (blidij, osatanilij, kida palicyu mizh kochergi). O_ klyate serce, ti
do dobra mene ne dovedesh! Za shcho, za shcho ya tak tyazhko znushchavsya nad neyu?! Vid
c'ogo chasu ruka moya skorij odsohne, nizh vdaryu Sofiyu... hoch raz, hoch
solominkoyu.
Ganna (vbigaº)._ SHCHo ti narobiv!.. Ti vbiv ¿¿, vona nezhiva!
Gnat._ Nezhiva!? (Bizhit' nadvir.)_
Ganna (lamaº ruki)._ Oh bozhe mij.... oh bozhe mij... SHCHo zh teper bude, shcho
zh teper robit'? Zanapastiv svoyu golovu naviki!
Gnat vnosit' Sofiyu.
Oh neshchastya, oh neshchastya! Pobizhu za Cimbalom, mozhe, vin pomozhe shcho, mozhe,
odhodit' ¿¿. (Vijshla.)_
Gnat (klade Sofiyu na pil)._ Ubiv!! O, proklyat bud' i den' toj, i ta
godina, v yaku ya rodivsya... i trichi proklyata hvilina, shcho z Varkoyu mene
zvela!..
Vhode Ivan._
Ivan._ O, krashche b ti, ditino moya beztalannaya, mene pohovala, nizh ya mayu
tebe pohovat'... Nashcho zh ya, starij... gnilij... pen'ok, zostavsya, a tebe...
gil'ochko zelenaya moya, zlomila lihaya dolya...
Gnat._ Tatu... tatu... ya ne hotiv ¿¿ ubit'... YA nenarokom, z sercya.
(Opuskaºt'sya na kolina pered trupom.)_
Zavisa_.
1886. Novocherkas'k
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT