Ivan Kocherga. Svichchine vesillya
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
PEREDMOVA
Koli ya vipadkovo natrapiv na motiv "zaboroni svitla", motiv, shcho j
posluzhiv temoyu dlya ciº¿ drami, mene zahopila v n'omu mozhlivist' zmalyuvati
barvistu kartinu suto mis'kogo zhittya i social'no¿ borot'bi v starodavn'omu
misti, a na c'omu mal'ovnichomu tli stvoriti uzagal'nenij obraz borot'bi
Ukra¿ni za svoyu volyu i samobutnyu kul'turu.
U dvoh gramotah litovs'kih knyaziv (1494 i 1506 rr.), shcho volodili todi
Kiºvom, e koroten'ka zvistka pro te, yak ki¿vs'ki voºvodi zaboronili,
nemovbi z protipozhezhnih mirkuvan', zasvichuvati svitlo "v domºh" ki¿vs'kih
gorodyan i remisnikiv, styagayuchi v razi neposluhu chimali dlya togo chasu
shtrafi. Tyazhka cya zaborona trivala, ochevidno, ne mensh yak 15 rokiv, bo v
gramoti 1494 r. vona zgaduºt'sya yak fakt, shcho vzhe isnuvav, i minulo shche 12
rokiv, yak nareshti 1506 r. cyu zaboronu ostatochno skasuvav uzhe novij korol'
Sigizmund. Inshih vidomostej pro istoriyu "zakazanogo svitla" ya ne znajshov.
Gramota 1506 r., shcho "otlozhila" zaboronu svitla, posilaºt'sya na skargu v
cij spravi kiyan. Prote i poperednya gramota 1494 roku kazhe pro taki sami
skargi, shcho ne zavazhalo voºvodam shche 12 rokiv trimati v temryavi remisnichi
"kinci" velikogo mista. Otzhe, ne bude velikim porushennyam hudozhn'o¿ pravdi,
koli pripustiti, shcho, ne bachachi puttya v dvanadcyatirichnih skargah velikim
knyazyam, ki¿vs'ki remisniki i gorodyani ne vitrimali j aktivno
zaprotestuvali proti znushchannya.
Hoch yak tam bulo v dijsnosti, ale takij poetichnij motiv, yak zaborona
svitla v cilomu misti, daº dorogocinnu zmogu zmalyuvati starodavnº cehove
remisniche zhittya, pokazati ce zhittya ne statichno, a v procesi borot'bi z
feodalami za mis'ki privile¿ i prava.
Pislya zaprovadzhennya v Kiºvi Magdeburz'kogo prava cehove zhittya na
pochatku XVI stolittya bulo v povnomu rozkviti. Vsi oti kravci, shevci,
ribalki, teslyari, zolotari, bondari, kushniri, kovali, stril'ci j bagato
inshih, pro zhittya yakih u Kiºvi zgaduyut' togochasni dzherela - zvisno, ne
mogli zalishatis' bajduzhimi glyadachami nasil'stva feodal'nogo panstva z
zakazanim svitlom, shcho vid jogo zaboroni terpili nasampered same "nizhchi",
trudovi verstvi todishn'ogo suspil'stva.
Z motivom zaboroni svitla, shcho jogo daº zgadanij istorichnij epizod, ya
zv'yazav vidomij ki¿vs'kij zvichaj "zheniti svichku" pershogo veresnya, shcho
spravlyavsya shche porivnyuyuchi nedavno - v 80-90-h rokah minulogo stolittya.
YA sprobuvav vidtvoriti korinnya takogo vesillya v samij borot'bi za
svitlo ki¿vs'kih remisnikiv. Dlya c'ogo ya postaviv u centri poemi vigadanu
postat' remisnika-zbroyara Svichki, z vesillyam yakogo i zv'yazav peripeti¿
drami i samo¿ borot'bi remisnikiv za svitlo.
Zaprovadzhennya v drami c'ogo motivu vimagalo inscenizaci¿ starodavn'ogo
vesil'nogo ritualu. Ce utvoryuvalo nebezpeku rozgubiti v siromu
etnografizmi dramatichne napruzhennya poemi, i, shchob uniknuti c'ogo, ya
dozvoliv sobi simvolichnu poetizaciyu vesil'nogo ritualu v ramci cehovih
motiviv, oskil'ki vesillya vidbuvaºt'sya na ob'ºdnanih zborah usih cehiv.
Os' te, shcho ya vvazhav za potribne skazati shchodo syuzhetu i zovnishn'o¿
pobudovi moº¿ dramatichno¿ poemi.
Teper ne zajvim bude obiznatis', bodaj v zagal'nih risah, z topografiºyu
togochasnogo (1506 r.) Kiºva, prinajmni tih jogo misc', yaki e
bezposeredn'oyu scenoyu ciº¿ di¿.
Za tih chasiv Ki¿v ledve pochav ozhivati pislya zhahlivogo rujnuvannya, yakogo
zaznav v 1482 roci vid krims'kogo hana Mengli-Gireya, shcho "Kiºv vzya i ognem
sozhzhe". Nagirna chastina mista - Starij gorod - bula zanedbana, zrujnovana
i ne pidijmalasya z ru¿n azh do XVII stolittya. Vse mis'ke zhittya za chasiv
nasho¿ drami bulo zoseredzhene na Podoli, shcho zvavsya todi Podol'º abo Nizhnij
gorod.
Tut, v tisnih i krivih vulicyah, kipilo torgovel'ne i promislove zhittya
mista, tut, v ubogih, ushitih solomoyu hatah, zhili mishchani, remisniki, kupci
ta inshij ki¿vs'kij lyud. Na velikomu majdani, de teper budinok Ki¿venergo,
mistivsya Magistrat - misce, de bulo zoseredzhene mis'ke samovryaduvannya za
Magdeburz'kim pravom, a dali na zahid, pid goroyu, buv ZHitnij torg - nazva,
shcho zbereglasya j dosi.
Na zahid vid Podol'ya zdijmalasya nad jogo krivimi vulichkami gora, tak
zvana Vzdihal'nicya, shcho yavlyaº soboyu vidnogu Staroki¿vs'kih visokostej, ale
trohi nizhcha za nih. Teper nad krucheyu ciº¿ gori sto¿t' Andri¿vs'ka cerkva,
todi zh usyu cyu visokist', a takozh sumizhnu z neyu Kiselivku (nazva piznisha)
zajmav Ki¿vs'kij zamok, shcho jogo zbuduvali des', pevno, v XV st. litovs'ki
knyazi, shchob zakripiti svoyu vladu v zdobutomu nimi Kiºvi.
Otzhe, z odnogo boku Podol'º - centr mishchans'kogo i cehovogo zhittya, z
drugogo - panuyucha nad nim Vzdihal'nicya z litovs'kim zamkom (Gora) - i º
misce di¿ nasho¿ drami.
Golovna i najvigidnisha doroga z Podol'ya do zamku jshla v obhid na zahid,
a potim na pivden', oginayuchi goru takim sposobom: z ZHitn'ogo torgu povz
goru SHCHekavicyu, shcho stoyala na pivnich proti Vzdihal'nici, cherez Kozhum'yac'ku
bramu i tak zvanij Kopiriv Kinec' i dali cherez peredmistya Kozhum'yaki -
nazva, shcho zbereglasya za vidpovidnoyu vulichkoyu do ostann'ogo chasu. Kopiriv
Kinec', de avtor mistit' oselyu svoº¿ gero¿ni Melanki, znahodivsya, otzhe, na
dorozi mizh Goroyu z ¿¿ zamkom i Podol'ºm, shcho vid n'ogo vin viddilyavsya
zgadanoyu Kozhum'yac'koyu bramoyu i buv trohi vishchij.
Sam zhe po sobi Kopiriv Kinec' mistivsya mizh Zamkovoyu goroyu
(Vzdihal'niceyu) i protilezhnoyu goroyu Skavikoyu (SHCHekaviceyu) v najvuzhchomu mizh
nimi misci. SHCHekavic'ka vulicya isnuº, yak vidomo, i teper. Otzhe, Kopiriv
Kinec', v yakomu pochinaºt'sya diya drami, znahodivsya nedaleko ZHitn'ogo torgu,
na zahid vid n'ogo. Kozhum'yaki, shcho obginali Vzdihal'nicyu i zamok z zahodu,
yavlyali soboyu gliboku dolinu - yar, de protikala richechka Kiyanka (nazva
zbereglas' i teper), i buli voni todi, yak vzhe skazano, najvigidnishim
spoluchennyam mizh Podol'ºm i starim gorodom (cherez Ki¿vs'ku bramu) i zokrema
zamkom. Ce bulo gluhe, temne vnochi peredmistya, de po shilah yariv tulilisya
vbogi hatini gonchariv i kozhum'yak; do nih nalezhit' i zmal'ovanij u p'ºsi
CHip. ª bezperechni pidstavi gadati, shcho v cih Kozhum'yakah zavzhdi ta¿losya
gluhe nezadovolennya i nazrivala opoziciya litovs'komu uryadovi, shcho chekala
najmenshogo privodu, shchob spalahnuti odvertim zakolotom. V nashij drami
doroga z Zamkovo¿ gori na ZHitnij torg º ta put', shcho ¿¿ musila projti
Melanka z svo¿m lihtarem, shchob uryatuvati vid strati Svichku. Cilkom
zrozumilo, shcho, krim Kozhum'yac'ko¿ dorogi, bulo shche bagato inshih spoluchen'
(stezhok) mizh Podol'ºm i Starim gorodom (os' yak Borichiv uzviz ta inshi), ale
vsi voni buli shche krutishi, hoch i korotshi. Os' i Melanka musila projti takoyu
stezhkoyu, vijshovshi z Voºvodino¿ brami. Perehodyachi do samogo zamku -
rezidenci¿ litovs'kogo voºvodi ta jogo zalogi, treba nasampered skazati,
shcho nemaº cilkom tochnih vidomostej, koli same vidbudovano cej zamok pislya
zhahlivo¿ jogo rujnaci¿ Mengli-Gireºm v 1482 r. Vse-taki º deyaki pidstavi
gadati, shcho za chasiv nasho¿ drami (1506 r.) zamok uzhe buv znovu zbudovanij.
Vin zajmav chimalu teritoriyu, ves' obgorodzhenij micnimi derev'yanimi stinami
z 15 tripoverhovimi vezhami. U dvoh vezhah buli brami - odna na pivnich,
proti SHCHekavici, tak zvana Voºvodina brama, i druga na pivden' - Drabs'ka
(zhovnirs'ka) brama, a nevelichka ploshchadka pered ciºyu bramoyu pravila za
lobne misce - tut karali na gorlo. Na odnij z vezh buli veliki mis'ki
dzigari, shcho tezh zgaduyut'sya v p'ºsi. V stinah zamku, krim palacu samogo
voºvodi, bulo chimalo vsyakih budivel' riznih vijs'kovih chiniv ta zhovnirs'ki
kazarmi. Tut zhe mali svo¿ budinki vijt i shche dekil'ka najpovazhnishih
gorodyan.
Otzhe, di¿ drami rozvivayut'sya v takih miscyah: persha - v Kopirevomu
Kinci, bilya Kozhum'yac'ko¿ brami, shcho vela z zamkovo¿ dorogi na Podol'º;
druga i chetverta - v zamku, u voºvodinomu palaci; tretya - v Magistrati ta
Podol'¿; p'yata - na odnij z podol's'kih vulichok nedaleko vid velikogo
Podol's'kogo majdanu.
Hochet'sya skazati shche kil'ka sliv yakshcho ne pro idejnu nastanovu poemi, -
vona zrozumila j yasna, - to pro obraz Melanki, divchini, yaka pronosit'
tremtyachij, ale nezgaslij vognik kriz' buryu i terni svoº¿ vesil'no¿ nochi.
Cej obraz º poetichnim simvolom Ukra¿ni, shcho "z t'mi vikiv ta cherez sgil'ki
bur" pronesla nezgaslim zhivij vognik svoº¿ voli j kul'turi, vognik, shcho
rozgorivsya potim takim chudesnim polum'yam vid ogniv ZHovtnevo¿ revolyuci¿.
Take rozuminnya c'ogo obrazu, shcho jogo stvorennya ya vvazhayu krashchim dilom svogo
literaturnogo zhittya, prijnyato i v kritici ta v istori¿ ukra¿ns'ko¿
literaturi.
AVTOR.
DIJOVI OSOBI:
V o º v o d a Ki¿vs'kij
G i l ' d a, jogo druzhina.
K n ya z ' O l ' sh a n s ' k i j, kashtelyan1.
I v a n S v i ch k a, zbroyar.
M e l a n k a, divchina.
SH a v u l a, vijt Ki¿vs'kij.
K o z e l i u s, pisar.
P e r e d e r i j, slipij zolotar.
CH i p, kozhum'yaka.
K o l ya n d r a, kravec'.
K a p u s t a, cehmejster.
T e t ya n a, bublejnicya.
P r i s ya, divchina.
K m i t i ch, zem'yanin zvenigorods'kij.
K e z g a j l o, ricar, komendant zamku.
R u z ya, jogo druzhina.
P i r h a j l o, ricar litovs'kij.
F l o r i a n, dzhura.
K o z e k a, osmnik 2.
YA n u l i s, lovchij voºvodin.
U l ' r i k a, sluzhnicya.
K u p e c ' perekops'kij.
K u p e c ' virmens'kij.
S i m e o n)
F o k a
B a l a b u h a, kushnir.
SH p a k, bondar.
M e l e sh k o, koval'.
Z s h i d n i n e v i l ' n i c i.
G o r o d ya n i n z lihtarem.
D i v ch i n k a Perederiºva.
Cehovi, mishchani, gorodyani, divchata, zhovniri, osmniki, litovs'ki ricari.
Diºt'sya v Kiºvi voseni 1506 r.
1 Kashtelyan - sanovnik, shcho zasidav u pol's'komu sejmi.
2 Osmnik - dribnij uryadovec' knyazhij.
DIYA PERSHA
V I D M I N A P E R SH A
Starij Ki¿v 1506 roku. Kopiriv Kinec' pered Nizhnim gorodom. Livoruch
Kozhum'yac'ka brama, shcho vede na Podol'º, v glibini cerkva Simeona, pravoruch
kil'ka hat, sered nih - Melanchina. Viddalik vidno goru Vzdihal'nicyu z
Litovs'kim zamkom. Do n'ogo jde doroga ciºyu vuliceyu. Na vistupi Simeonovo¿
brami v nishi zhevriº lampadka. CHas pered vechorom. Zolota osin'.
I
Divchata spivayut' i hodyat' kruzhka. Na choli - Prisya. Vhodit', trohi
shkutil'gayuchi, kravec' Kolyandra, hudorlyavij i veselij hlopec'.
K o l ya n d r a
Ta shcho ce vi sumno¿ zaveli?
Pobavilis' bi krashche, pogulyali,
A hochete - i ya dopomozhu.
P r i s ya
I spravdi, sestri, - num variti pivo!
2 d i v ch i n a
Ni, krashche v zhenchika!
3 d i v ch i n a
CHi v kostruba! 1
1 Kostrub - yastrub.
P r i s ya
Ba ni!
V kostrubon'ka gulyati ne godit'sya,
Vesnyanka ce, a zaraz oseniº.
Mov zolotom ukrilo vsi yari...
2 d i v ch i n a
Todi pro svichku! Same do ladu!
Davno lora pro svichku vzhe spivat'.
Z d i v ch i n a
Garazd, garazd!
P r i s ya
A hto za svichku bude?
2 d i v ch i n a
Natalochka. Vona zh u nas strunka,
Mov svichechka, i, yak vona, bilen'ka.
Vivodit' na seredinu garnen'ku, duzhe molodu divchinu.
2 d i v ch i n a
Stavaj sviti.
3 d i v ch i n a
A ya za vitra budu.
Dmuhatimu, shchob svichku zagasit'!
K o l ya n d r a
Ni, krashche ya! YA tak na vas poduyu,
SHCHo vsi spidnici vgoru poletyat'.
P r i s ya
Ta nu tebe! ZHenit' jogo, divchata!
Z d i v ch i n a
A ya tivunom 1 budu.
1 Tiun - upravlyav feodal'nim maºtkom ta keruvav druzhinoyu, shcho perebuvala
v zamku.
2 d i v ch i n a
YA dyakom.
P r i s ya
Nu, godi vzhe - stavajte do ladu.
K o l ya n d r a
Ta shcho spivat' pro svichku, vse ¿dno
Hoch yak spivaj, a potemki sidi,
Bo svitlo zaboroneno svitit'...
P r i s ya
I spravdi... vzhe j Semen ne za gorami,
A v hati ne pobachish kagancya...
K o l ya n d r a
Zaboroniv proklyatij voºvoda...
Prote meni bajduzhe, bo divchat
I v temryavi zumiyu ya namacat' -
YAk pishnij stan abo palki vusta,
Ciluj mershchij - takij u mene zvichaj.
Bez kagancya dorogu ya znajdu
Do vas, mo¿ divchata-siro¿zhki.
Hapaº j ciluº divchat - ti z regotom vidbivayut'sya.
D i v ch a t a
Ta nu tebe v boloto! Odchepis'!
P r i s ya
Ach, vigadav, lasune krivonogij!
ZHenit' jogo, divchata! Godi vzhe!
Stavajte vsi garnen'ko po miscyah -
Ti tut, ti tut, a vi syudi, a vi
Stavajte kolom, svichku berezhit'.
Vsi po miscyah? Teper spivajte, sestri.
(Povazhno).
Pro svichku nashu pisnyu zavedem.
Divchata rozbivayut'sya na dva gurtki. Odin utvoryuº kolo, vseredini yakogo
sto¿t' Natalochka - "svichka", a drugij, v yakomu Viter, Dyak i Tivuni,
namagaºt'sya prorvati kolo, rozigruyuchi vse, pro shcho spivaº pisnya. Tim chasom
z-za brami vijshov Kozelius, gorods'kij pisar, povazhna, hudorlyava postat' u
dovgomu, oblyamovanomu hutrom ubranni, z zhezlom i velikoyu knizhkoyu pid
pahvoyu. Sluhaº pisnyu, nepohval'no hitayuchi golovoyu.
PISNYA PRO SVICHKU
Nas bdzhilka premudra navchila,
YAk svitlo zdobuti vnochi,
I z yarogo vosku zlipili
Mi svichku, mi svichku sobi.
Oj lado, oj lado, zlipili
Mi svichku na vtihu v zhurbi!
I vabit' do gurtu nas svichka,
Do praci, do druzhnih pisen'.
I z neyu osinnyaya nichka
Nam radisna j yasna, yak den'.
Oj lado, osinnyaya nichka
Nam radisna j yasna, yak den'.
I viter daremno osinnij
Lyutuº, shchob svichku zadut',
Ne pustimo vitru mi v sini,
Leti - ne do nas tvoya put'.
Oj lado, ne pustimo v sini,
Leti - ne do nas tvoya put'!
A dyak zahodivsya patlatij,
SHCHob svichku do cerkvi zabrat',
Prognali dyaka mi iz hati:
Idi v svoyu cerkvu spivat'!
Oj lado, prognali iz hati,
Idi v svoyu cerkvu spivat'!
I knyazhi tivuni yarilis',
SHCHob svichku-krasunyu zgasit',
Ta mi i od nih odkupilis'.
A svichka i dosi gorit'.
Oj lado, oj lado, i dosi
YAsna nasha svichka gorit'.
Sviti zhe nam, svichko-krasune,
Na radist' i gore vsyak chas,
Ni viter, ni dyak, ni tivuni
Tebe ne odnimut' u nas.
K o z e l i u s
(povazhno).
Strivajte, tiho! YAk posmili vi,
Divchata golosisti i svavil'ni,
Cyu pisnyu nepristojnuyu spivat'?
Cya pisnya ºst' zlochinna i bezbozhna,
Vona vlastej zakonnih znevazhaº
I matir nashu, cerkvu presvyatu.
I az, uryadnik voºvodi,
Notarius illustrae civitatis 1,
Do kari vas negajno prityagnu.
Ne dumajte tikat' - ya vsih vas znayu
I get' usih v cyu knizhku zapishu.
1 Pisar slavno¿ derzhavi (lat,).
K o l ya n d r a
Divis' yakij! Svitit' ne mozhna svitla,
To hoch spivat' pro ce ne zavazhaj!
Idi pishi pro mito ta pomirne,
Pro mostove, pro sosh i verhovshchinu,
Pro vsi lupectva, shcho zdiraº z nas
Jogo presvitla milost' voºvoda.
Oblish pisni divochi - z nih tobi
Navryad habar chi insha zdobich bude.
K o z e l i u s
Strivaj, strivaj, yak posidish v hurdizi,
To insho¿, zuhval'che, zaspivaºsh.
Pochinaº pisati v knizhci. Divchata otochuyut' Kozeliusa.
P r i s ya
Ta godi-bo - bach, halepa yaka,
Vzhe i spivati v Kiºvi ne mozhna!
2 d i v ch i n a
Ta ne pishit'. Ne budemo spivat'...
3 d i v ch i n a
Ne znali mi...
P r i s ya
Ne mi cyu pisnyu sklali.
K o z e l i u s
Haj bude tak. Probachu pershij raz.
A vi za te, divchata-chepurushki,
Povinni vsi viddyachiti meni -
Solodkim vidkupitis' pocilunkom,
Ne to - negajno v knizhku zapishu.
K o l ya n d r a
Ach, vigadav drapizhnik dovgopolij -
I na divchat vzhe mito uryadiv!
Kozelius hapaº j ciluº divchat.
K o z e l i u s
Bdzhola svij med zbiraº po kvitkah
I zhodno¿, premudra, ne minaº.
D i v ch a t a
Ta nu tebe v boloto! Ach, yakij!
Rozbigayut'sya z regotom.
II
Z svoº¿ hati vihodit' Melanka, moloda, duzhe vrodliva divchina.
P r i s ya
Melasyu, lyuba!
2 d i v ch i n a
Ti hoch nas ryatuj.
3 d i v ch i n a
Za pisarem ne mozhna zovsim zhiti!
P r i s ya
SHkoda, shcho tebe z nami ne bulo,
Todi b, napevno, pisar ne chiplyavsya,
Ti b svichkoyu u nas bula, a mi
Taku krasunyu skrivdit' ne dali b.
Hodim mershchij - teper spivati vil'no,
Bo pisar z nas chimale mito vzyav.
K o z e l i u s
Ba ni! Teper rahunok bude inshij:
Nehaj za vsih Melanka vikup dast',
Bo ki¿vs'kih divchat vsih pocilunki
Ne tak solodki, yak ¿¿ odin.
P r i s ya
Divis' yakij!
K o z e l i u s
O divchino prekrasna,
Povinna ti mene pociluvat',
SHCHob cih divchat od kari vryatuvat',
CHi º zh taka krasa na sviti...
Prityagaº Melanku do sebe, vona z sercem vidshtovhuº.
M e l a n k a
Get'!
Zanadto vzhe sobi ti dozvolyaºsh.
Pan pisare, ne dlya togo tebe
Priznachiv knyaz' i rada uhvalila,
SHCHob ti kiyanam krivdi uchinyav
Ta do divchat bez soromu chiplyavsya.
Ne molodij, zdaºt'sya...
K o z e l i us
Nachuvajs'!
Za ci slova meni ti shche zaplatish...
K o l ya n d r a
Ot divchina! Ne te shcho vi. Orel!
Ne shamenuvs', yak hrinu pidnesla.
M e l a n k a
(do divchat).
Ne mozhu z vami, divon'ki, gulyati
S'ogodni ya - ne do togo meni...
Zaslabla mati, vraz shopilo serce,
Zasnula shchojno, muchilas' ves' den'...
Ne znayu vzhe... chogos' takij gnityuchij,
Takij vazhkij na serce lig tyagar...
Hodzhu... i nache liha vse chekayu...
P r i s ya
Ta bog z toboyu! Bude vse garazd.
III
Z-za Kozhum'yac'ko¿ brami vihodit' yurba cehovikiv, shcho vertayut'sya z
zasidannya magistratu, zhvavo obgovoryuyuchi yakus' podiyu. Sered nih kozhum'yaka
CHip, zolotar Perederij, cehmejster Kapusta, kushnir Balabuha, bondar SHpak,
koval' Meleshko. CHip - veletens'kogo viglyadu kozhum'yaka v shkiryanomu fartusi.
Kapusta - staren'kij, bilij, yak golub, Perederij - vrodlivij, povazhnogo
viglyadu majster, rokiv pid 45, z dovgastoyu chornoyu borodoyu, slipij. Jogo
vede garnen'ka divchinka rokiv 10.
CH i p
Znushchannya ce! Nikoli ne bulo,
SHCHob vid cehiv takogo vimagali!
Ta shcho ce mi - nevil'niki, rabi,
CHelyadniki hiba mi voºvodi,
Na n'ogo shchob robiti den' i nich!
B a l a b u h a
CHi bachili! Robiti na durnicyu!
Kolyandra vtulyaºt'sya do gurtu.
K o l ya n d r a
Kazhit'-bo shcho? Nevzhe i magistrat
Pogodivsya na vsi oti vimogi?
K a p u s t a
Pogodivsya! Ta hto jogo pitav?
K o l ya n d r a
Vihodit' tak - pokin' usyu robotu,
Na voºvodu til'ki i pracyuj!
CH i p
Ne dizhde zh vin, shchob mi jomu robili!
Kozelius oberezhno nablizhaºt'sya, prisluhayuchis'.
B a l a b u h a
Pivtisyachi zrobiti kozhuhiv
Do pokrovi! Ta shcho vin, z gluzdu z'¿hav!
Kozelius nepohval'ne hitaº golovoyu.
P e r e d e r i j
Hiba na te mi maºmo svo¿
Statuti cehovi ta privile¿,
SHCHob z nashih prav znushchalisya pani
Ta na rabiv svo¿h perevertali!
CH i p
Vzhe dihati narodu ne dayut',
Nema kincya nasil'stvu i pritugam!
K o z e l i u s
(vihodit', zatulivshi vuha rukami).
Ne sluhayu! Ne chuyu!
CH i p
Zabirajs'!
SHCHe ne take pochuºsh, dovgopolij.
K a p u s t a
Z davnih-daven sto¿t' gromada nasha,
Prava cehiv shche Vitovt uryadiv.
CH i p
I shcho zh teper tovarisham kazati?
De vzyat' chasu, de sili, shchob otu
Nevil'nic'ku robotu porobit'!
K a p u s t a
De vzyat' chasu, shchob tisyachu chobit
Do pokrovi poshiti voºvodi!
B a l a b u h a
Ta shcho chobit! A kozhuhiv p'yatsot
Poshiti na durnicyu! Dobre dilo!
K o l ya n d r a
A trista svit dlya drabiv! A shtaniv
Pivtisyachi!
M e l e sh k o
Ta z vas hocha robotu
Vignichuº proklyatij derilyud!
A z kovaliv zalizo vimagaº,
SHCHob tisyachu sokir jomu skuvat'!
CH i p
Znushchannya ce!
SH p a k
A dizhki dlya kapusti,
A bochki ta barila dlya vina!
CH i p
Terpili vse, zdaºt'sya. Cilij rik
Na zamok bezustanku pracyuvali.
Okopi vsi nasipali krugom,
Gorodni buduvali, muri, vezhi.
To hoch teper daj dihati lyudyam!
Ni - znov pracyuj na togo voºvodu,
Nenache mi ne cehi, ne majstri,
A pans'ki¿ nevil'niki yakis'!
V s i
Znushchannya ce! Nasil'stvo!
K o l ya n d r a
Ta hoch bi
Uvecheri mogli mi pracyuvati,
A to divis' - i te robi, i te
A svitla i ne dumaj zasvitit'!
CH i p
Ege, ege! Pokin' svoyu robotu,
Robi na zamok - a koli zh robit'?
Koli robit', yak nochi stali temni,
A svitlo zaboroneno svitit'!
P e r e d e r i j
Nechuvane, nelyuds'ke to znushchannya!
SHCHob gorodyanin vil'nij buv ne vlasten
V svo¿j zhe hati svitlo zasvitit'!
K o l ya n d r a
Ta shche yake znushchannya! Cilu nich
Po mistu hodyat' osmniki, shukayut',
CHi ne gorit' de v hati kaganec'.
CH i p
V usi shchilini divlyat'sya, kriz' dveri,
I kozhnu nich zbirayut' shchedru dan'
Vid kaganciv dlya pana svojogo.
K o l ya n d r a
Ta shche yaku! Dvanadcyat' kip groshej
Berut' voni za kozhnij kaganec'.
Ce vzhe ne zhart.
Pr i s ya
Prihodili uchora
V zaulok nash, do kushnira ZHurbi,
Zastukali vogon', zabrali smushki
I kushnira samogo poveli...
2 d i v ch i n a
Buli i v nas, ta ya shche viddalya
Pobachila i vstigla zagasit'.
K o l ya n d r a
Drapizhniki!
I n sh i
Gnobiteli! Kati!
CH i p
Ne dizhde zh vin, shchob mi jomu robili!
P º r e d e r i j
Dovoli vzhe narugu cyu terpit'!
CH i p
Haj svitlo dast'!
V s i
Ne dizhde vin, shchob znov
Mi yak rabi na zamok pracyuvali
Ta yak kroti sidili bez vognyu!
IV
Z glibini sceni, z-za rogu sv. Simeona, vihodit' Gil'da, moloda,
prekrasna pani, pishno vdyagnena v oksamitnu suknyu, z perlami u volossi, i
Ul'rika, ¿¿ sluzhnicya. YUrba shanoblivo daº ¿m dorogu.
K o z e l i u s
(poshtivo uklonyaºt'sya).
G o l o s i
Divis', divis'! Druzhina voºvodi!
Druzhina voºvodi. Ach yaka...
Krasunya, shcho j kazati. CHes'ka lyal'ka...
K o z e l i u s
Moya poshana najyasnishij pani!
Raptom zliva chuti zvuki lovec'kih surm. Obidvi zhinki zupinyayut'sya
posered dorogi.
D i v ch a t a
Muzika! Surmi!
Bliz'ko vzhe! Z-za brami!
Kidayut'sya do brami i divlyat'sya vniz na Podol'º.
D i v ch a t a
Sobaki, vershniki!
Divis', divis' - ishche!
Vsi v zoloti. A zbroya - azh gorit'.
A feryazi1 yaki zolototkani,
A ricari mal'ovani yaki!
Divis', divis' - syudi vzhe povernuli.
1 F e r ya z ' - ricars'kij odyag,
K o z e l i u s
(shcho tezh divit'sya).
Ce najyasnishij pan nash voºvoda
Vertaºt'sya z Divocho¿ gori,
De bavivsya shlyahets'kim polyuvannyam
Na kabaniv ta na gazel' lisovih.
U l ' r i k a
(do Gil'di).
Dovodit'sya nam povernutis', pani:
Lovec'ki chuti surmi - ce nash pan
Vertaºt'sya dodomu.
G i l ' d a
Menshe z tim.
Ti dumaºsh, shcho panu voºvodi
Ne vse ¿dno, chi doma ya, chi ni?
Ba - os' yakbi, vernuvshis' z polyuvannya,
YAkogo psa nedolichivsya vin,
Abo, shche girshe, kin' yakij zaginuv,
To insha rich. A zhinka - ce puste.
Hodim mershchij, mi, mozhe, shche pospiºm
Hoch manivcem mislivciv obminut'.
U l ' r i k a
Spiznilis', lyuba pani. Vsi vzhe tut.
V
Divchata z krikom kidayut'sya vroztich. Z-za brami vi¿zhdzhaº, bliskuchij
pohid. Poperedu lovchi iz smikom psiv, dali pan Voºvoda, Ol'shans'kij,
Kezgajlo i shche kil'ka ricariv. Nesut' kabana, kil'koh gazelej. Voºvoda
hmurogo, viglyad u, z dovgimi, vzhe posivilimi vusami.
Gorodyani skidayut' shapki.
Voºvoda, pobachivshi Gil'du, zupinyaºt'sya. Do Gil'di.
V o º v o d a
Naspravdi, nespodivana to chest',
Klyanus' vognem, shcho najyasnisha pani
Prizvolila nazustrich vijti nam.
G i l ' d a
(do Voºvodi).
Ne varta ya, o mij laskavij pane,
Hvali za zustrich vipadkovu cyu.
Ne vidala, koli ti poverneshsya,
A jshla svo¿m zvichaºm na Podol'º,
SHCHob zemlyakiv providati.
V o º v o d a
Ga, znov
Oti kupci moravs'ki ta mishchani!
Ne v pershij raz ya bachu, shcho mo¿j
Druzhini bil'sh spodibne tovaristvo
Mishchan, kupciv ta riznih slyusariv,
Nizh ricariv shlyahetnih.
G i l ' d a
Mozhe j tak .
Lyudej nide ya chesnih- ne curayus',
I ne moya vina, shcho zemlyaki
Mo¿ zhivut' ne v zamku.
V o º v o d a
(ironichno).
SHCHo zh - ne divno,
SHCHo pani porivaº tak tudi,
V boloto ce, do chornogo narodu -
To, mabut', golos krovi...
G i l ' d a
(zgorda).
Mozhe j tak.
I rodu svojogo ya ne soromlyus' -
To slavnij rid majstriv i zbroyariv.
I sluhati zastol'ni vashi spivi
YA vstignu shche s'ogodni...
Idut' z Ul'rikoyu do brami.
V o º v o d a
(zlisno kriz' zubi).
Slyusarivna!
Rushajte dali! Gej, surmit', rogi!
CH i p
Gnobiteli! CHi dovgo shche na vas
Mi musimo do potu pracyuvati?
SHCHob vi otak pishalisya ves' vik
Ta kuryavoyu ochi nam slipili...
Pohid rushaº dali do zamku. Rogi. Tim chasom Ol'shans'kij, shcho ne zvodiv
ochej z Melanki, splignuv z konya i pidijshov do Kozeliusa.
O l ' sh a n s ' k i j
Posluhaj, dyache! CHi ne znaºsh ti
Tu divchinu? YAka zh krasa chudova!
Kazhi zh bo, hto vona? YAkogo rodu?
I de zhive! Vidkil' taka krasa!
Nenache ta shipshina chi troyanda,
SHCHo po yarah cih ki¿vs'kih cvite!
K o z e l i u s
Zovut' ¿¿ Melankoyu, mij knyazhe,
I hata to ¿¿. YA vse tobi
Dorogoyu do zamku rozpovim.
O l ' sh a n s ' k i j
(palko).
Ta shcho troyanda! Vsya vona palaº,
YAk zagrava, yak svitova zorya!
CHi bachiv ti, koli nasune hmara
I olovom ukriº nebozvid,
Kidaº sonce promin' svij bliskuchij
Na bilij mur - i mur todi gorit',
YAk zoloto na hmari chorno-sinij...
Tak i ¿¿ palayut' nizhni licya
Pid hmaron'koyu briv tih sobolevih,
A bliskavki tim chasom vzhe migtyat'
V ¿¿ ochah sumnih i razom gnivnih.
YAka zh krasa i grizna i charivna!
Lyubov'yu, gvaltom, mertvu chi zhivu,
A ya tebe zdobudu i viz'mu!
Idut' obidva v glibinu. Ol'shans'kij ves' chas oziraºt'sya na Melanku.
VI
Z-za brami vhodit' Ivan Svichka, molodij, vrodlivij majster, i zaraz zhe
porivaºt'sya do Melanki. Cehoviki otochuyut' jogo.
V s i
Zdorov buv. Svichko! Ga, nareshti ti!
De ti podivs'? Tut sko¿los' take,
SHCHo dihati nema kudi ceham!
S v i ch k a
Dobrivechir, tovarishi! Zdorovi!
SHCHo tut take, Melasyu?
M e l a n k a
O mij lyubij!
YAka zh ya rada bachiti tebe.
Ruh u yurbi. Gomin.
P r i s ya
Po¿hali do zamku!
2 d i v ch i n a
YAk toj pan
Divivsya na Melasyu pil'no.
P r i s ya
Spravdi!
Vse oziravs', azh poki znik z ochej.
S v i ch k a
YAkij to pan?
M e l a n k a
Bagato ¿h bulo.
Vertalisya yurboyu z polyuvannya.
Po¿hali do zamku...
K o l ya n d r a
Nu, teper
Na cilu nich pide benketuvannya!
Zasvitit'sya ves' zamok od vogniv,
I do zori drizhatime gora
Vid surm guchnih ta vid pisen' ricars'kih.
K a p u s t a
Ta gavkannya sobachogo...
S v i ch k a
I os',
V toj samij chas, koli tam na gori
Pani vel'mozhni guchno benketuyut'
Pri gromi surm ta polum'¿ svichok,-
Mi v temryavi primusheni tomitis'
Bez svitla, v temnih hatah, yak kroti...
CH i p
YAkbi shche tak! A to zh pracyuj na n'ogo,
Koli vin tam gulyaº na gori!
Ti chuv, yaku s'ogodni voºvoda
Na vsi cehi robotu uryadiv?
Do pokrovi zrobi i te, i te,
I kozhuhi, i choboti, i sviti;
Sokiri, bochki, dizhki, kazani!
A svitla, yak i pershe, ne daº!
Koli zh todi robiti, bud' vin proklyati
Ta doki zh ce terpiti!
K o l ya n d r a
Ta hoch bi
Naspravdi buv takij zakon pro svitlo!
A to zh svavillya, primha voºvodi,
SHCHob groshi brat'.
P e r e d e r i j
Dvanadcyat' vzhe rokiv,
YAk gramotu prislav velikij knyaz',
De skasuvav bezgluzdu zaboronu.
I svitlo dav paliti vil'no vsim.
A de vona, ta gramota? ¯¿
Bezsoromno zagarbav voºvoda
I sim rokiv trimaº pid zamkom
Vsi nashi privile¿, nadannya
I vil'nosti vsih ki¿vs'kih mishchan.
S v i ch k a
I sim rokiv bezmovne nashe misto,
I temno skriz', i sim rokiv nema
Ni gulyanok, ni zboriv cehovih...
I sim rokiv ne chuti vechornic'.
I sim rokiv ne smiyut' navit' cehi
Svo¿h svichok vrochistih zasvitit'!
P e r e d e r i j
Todi, meni zdaºt'sya, shcho zi mnoyu
Osliplo cile misto, i nehaj
Lish kaganci zasyayut' po hatah -
To i mo¿ prozriyut' bidni ochi,
SHCHo ya kolis' bez svitla popsuvav.
K a p u s t a
Ta shche yaki buli chudovi ochi...
A majster zhe yakij slavetnij buv.
Po vsij zemli - i v Krakovi i v L'vovi
Tvo¿ ozdobi znali zoloti...
P e r e d e r i j
Vsyu dushu ya vkladav v svo¿ ozdobi,
Do prismerku, do temryavi sidiv
I zir psuvav nad dribnoyu riz'boyu...
YAki merezhki z zolota kuvav! I tak oslip...
S v i ch k a
Oslip chudovij majster,
SHCHo svichki buv ne vlasten zasvitit'!
I doki zh ce terpiti! O, yakbi
Cyu gramotu knyazivs'kuyu dobuti
Iz zamku voºvodi. Vsi b todi
I kaganci i svichi zapalili
Po cilomu Podol'yu!
Ta nevzhe zh
Ne dob'ºmos' mi nashih prav zakonnih?
Ta shcho zakonnih! Lyuds'kih nashih prav!
Ni! Godi vzhe! ZHittya ne poshkoduyu,
A privile¿ nashi povernu!
A ne viddast' dobrom, to viz'mem siloyu.
Ob zagravu shlyahetnogo ¿h zamku
Todi zasvitim nashi kaganci!
CH i p
Ce spravzhnº slovo. Ce po-kozhum'yac'ki!
YA sam laden hoch zaraz zasvitit'.
K o l ya n d r a
Komu zh i zasvititi, yak ne Svichci,
Na te zh i Svichka vin!
S v i ch k a
I ya ce dovedu.
Hoch golovoyu lyazhu, a znajdu!
M e l a n k a
O, ne budi strashnih primar, mij lyubij!
Navishcho nam te svitlo, shcho vnochi
Svititime na gore ta na zgubu,
Pid dzvin spolohu j bryazkannya mechiv?
Todi nam svitlo lyube, yak vono
Svoº prominnya llº v zatishnij hati,
Koli sim'ya vecherya za stolom,
Koli ditinu kolisaº mati...
Blagoslovenne svitlo, shcho verstat
Pracivnika privitno osyavaº...
I proklyate te svitlo, yak goryat'
Vsi vulici od krayu i do krayu!
S v i ch k a
Amin', Melasyu,- til'ki shcho zh robit',
Koli dobrom nihto ne dast' nam svitla
Jogo zdobuti treba - ne molit',
Bo bez borni nikchemni vsi molitvi.
I svichki mirno¿ ne varta ta kra¿na,
SHCHo v borot'bi ¿¿ ne zasvitila.
CH i p
Svyati slova!
P e r e d e r i j
Amin'.
K a p u s t a
Na viki vichni.
Nehaj zhive gromada slavna nasha,
Nehaj cvitut' Podol'e i Gora.
S v i ch k a
I vil'nosti vsi nashi. I nehaj
Ne dumaº litovs'kij voºvoda
Zrobiti z nas chelyadnikiv svo¿h!
CH i p
Ne bude tak! Do vijta vsi!
V s i
Do radi!
Ne budemo robiti na paniv!
Haj gramoti poverne j privile¿,
Haj svitlo dast'! Do vijta!
K o l ya n d r a
Vijt ide!
CH i p
Aga, yakraz! Teper nehaj ne dizhde.
V s i
Nehaj ne dizhde dali nas durit'!
CH i p
Haj zaraz zhe ide do voºvodi,
Za nashi vsi vimogi obstaº!
VII
Suteniº. Divchata rozhodyat'sya spivayuchi. Melanka jde do sebe v hatu. Z-za
brami povil'no j povazhno vhodit' vijt SHavula, gladkij, u dovgomu vbranni z
hutrom, z lancyugom na shi¿, i chernec' Simeon, tezh gladkij, chervonolicij i
shche ne starij.
SH a v u l a
CHogo ce vi zibralis' tut, panove?
Vzhe piznij chas - vecheryati pora...
CH i p
Vecheryati! Tobi, zvichajno, dobre
Vecheryati pri svitli - na gori,
Ne te, shcho nam.
SH a v u l a
Ta j charku dobru vipit'
Ne vadit' pislya pravednih trudiv.
CHi tak kazhu ya, otche?
S i m e o n
Sushche tak.
Bo, yak glagole mudrij sin Sirahiv,
Vino ºst' vtiha sercyu i dushi,
ªgda dusha jogo priºmlet v miru.
SH a v u l a
Vo slavu mista nashogo.
S i m e o n
Amin'.
SH a v ul a
I dobru zh vchora ya pochav sliv'yanku.
Nenache ta mal'vaziya 1.
1 Mal'vaziya - sort vina.
S i m e o n
Blazhen,
CHiya vovik ne oskudiº chasha.
SH a v u l a
I osetra rozkishnogo priviz
Meni burmistr Gudima z CHartori¿.
Pochnem, premudrij otche?
S i m e o n
V slushnij chas.
Apostol's'ka to ¿zha i spozhivna.
SH a v u l a
A mozhe j vi, panove?
CH i p
Godi vzhe
Pro osetriv bazikati ta charki,
A pro lyudej i klopotu nema¿
YAkij ti vijt!
SH a v u l a
Ta shcho ti, z gluzdu z'¿hav
CHi z lancyuga zirvavsya?
CH i p
Rozirvu
Vsi lancyugi. De nashi privile¿v
De gramoti knyazivs'ki?
P e r e d e r i j
Tak, kazhi!
De gramoti vsi nashi?
SH a v u l a
(spantelichenij).
Zvisno de - U voºvodi v zamku.
S v i ch k a
Dobre dilo!
CHi ne dlya togo zh obrano tebe,
SHCHob shanuvav, derzhav zakoni nashi,
SHCHob zahishchav sirit i vse pospil'stvo,
SHCHob vil'nosti vsi nashi boroniv.
A de zh voni? To yak zhe ti dozvoliv,
SHCHob voºvoda gramoti zabrav?
CH i p
Ege, kazhi! YAkij zhe pislya c'ogo
Ti v bisa vijt?
SH a v u l a
Ne podurili vi!
Ta ya zh pri chomu tut?
P e r e d e r i j
Adzhe zh svo¿ mlini
Ta osetri, borti1, bobrovi goni
Ti boroniti vmiºsh. To chomu zh
Ne boroniv ti nashi privile¿
Ta vil'nosti?
1 Bort' - vulik u derevi.
SH a v u l a
Kazati legko vam.
Ne boroniv! A shcho zh bulo robiti?
SHCHob voºvoda vzyav ta j posadiv
Mene v hurdigu?! Ach, yaki rozumni!
K a p u s t a
A hoch bi vzyav. I poterpi za misto,
YAk poterpiv kolis' Ivan Hodkevich,
SHCHo poloniv jogo Mengli-Girej...2
Na te ti vijt.
2 Krims'kij han, yakij 1482 roku spaliv Ki¿v.
CH i p
Mliniv svo¿h shkoduºsh?
YAkij ti vijt!
SH a v u l a
(v rozpachi).
Dalis' ¿m ti mlini!
P e r e d e r i j
YAkij ti vijt!
SH a v u l a
Popav, yak pes v cibulyu.
S v i ch k a
YAkij ti vijt! CHomu ne napisav
Do knyazya ti? CHomu movchish pro krivdi?
P e r e d e r i j
Svaritis' z voºvodoyu ne htiv?
K a p u s t a
Mlini svo¿ boronish... ribni lovi!
CH i p
Sliv'yanku smokchesh. CHerevo rostish!
S v i ch k a
Vihodit', sam ti krivdnik i porushnik
I vil'nostej, i tverdostej mis'kih!
V s i
Ne treba nam takogo vijta! Get'!
SH a v u l a
Ta shcho ce vi? Zdurili?
CH i p
Krivdnik!
P e r e d e r i j
Zradnik!
SH a v u l a
Adzhe zh nesila!
CH i p
Ne beris' todi!
SH a v u l a
YA sto raziv kazav...
P e r e d e r i j
Pro osetriv.
SH a v u l a
YA pikluvavsya shchiro...
CH i p
Za sliv'yanku.
SH a v u l a
Ta haj vam cur! Nasili, yak dzhmeli.
S i m e o n
O bratiº! Odumajtes', smirites',
Odkin'te gniv, i yarost', i hulu,
I sramosloviº.
CH i p
A ti chogo, patlatij!
S i m e o n
Apostol Pavel kazhe...
CH i p
Kazhe vin,
SHCHob ne suvav ti nosa v nashe proso.
S i m e o n
Bezbozhie! Koshchunstvo!
SH a v ul a
Tihshe zh bo!
Posluhajte, panove!
V s i
Godi sluhat'.
SH a v u l a
Pobachite - ya vse zroblyu, ya znov
Pidu do voºvodi.
S v i ch k a
Dobre, zgoda!
Im'yam kiyan rishuche vimagaj,
SHCHob odlozhiv bezgluzdu zaboronu,
SHCHob privile¿ nashi povernuv
I svitlo dav svititi.
SH a v u l a
(vitiraº hustkoyu pit).
Vse zroblyu.
Nu j halepa... hoch ne hodi syudoyu,
Kriz' bramu Kozhum'yac'ku... krashche vzhe
Krugom hoditi - Borichevim vzvozom,
Hoch tam nagriºsh chuba - vse zh ne tak,
YAk tut tobi cehoviki nagriyut'...
Azh mokrij lob... Buvajte!
S v i ch k a
Jdi zdorov!
CH i p
Divis', bez svitla krashche ne vertajsya,
Bo v Kozhum'yakah golovu zvernesh...
S i m e o n
O chern' bezbozhnaya! O suºte suºt!
Vhodyat' obidva v glibinu, do zamku.
CH i p
Nesmachna bude vijtovi vecherya...
K o l ya n d r a
Pobachimo, yake z n'ogo puttya.
S v i ch k a
A zavtra zh vsi gurtom do magistratu,
Nehaj teper hoch svitlo dast', hoch ni -
A na paniv ne budem pracyuvati!
V s i
Ne budemo robiti na paniv!
Zavisa.
VIDMINA DRUGA
Tam zhe cherez yakus' godinu.
I
Stemnilo. Na sin'omu nebi vstav blidij molodij misyac'. Daleki divochi
spivi nenache tanut' u vechirn'omu povitri. Na gori, v zamku, zasvitilis'
vogniki, ale v misti skriz' temno, til'ki pered bramoyu Simeona zhevriº
chervona lampadka.
S v i ch k a
(tihen'ko spivaº).
Temnaya nichka nad mistom spustilas',
Misyac' nad zamkom zijshov.
De zh ti, krasune moya, prita¿las',
Vijdi na poklik mij znov!
Stukat' ne mozhu, bo zajnyati ruki -
CHashu ya z medom prinis.
Vijdi zh mershchij, ne tyagni mo¿ muki:
ZHalit' komar mene v nis.
Bdzhilki zletilis' na zapah medvyanij,
CHasha prilipla do ruk -
Vijdi zh skorishe, o druzhe bazhanij,
Vijdi na tihij mij guk.
- Breshesh, nema v tebe medu, mij lyubij,
Bdzhilka vnochi ne lita.
- V tebe bez medu solodki¿ gubi,
V mene bdzhola na vustah!
Tiho vidhilyayut'sya dveri i vhodit' Melanka.
Svichka ¿¿ prigortaº do sebe j ciluº. Oboº sidayut' na lavci bilya hati.
Melanka prigornulas' do Svichki, zaziraº jomu v vichi.
M e l a n k a
O lyubij mij...
S v i ch k a
O ziron'ka yasna...
M e l a n k a
I vse zh taki na tebe ya serdita,
Bo med u tebe til'ki na vustah,
A dilom bolyu zavdaºsh meni ti
I ne zhaliºsh sercya ti mogo...
S v i ch k a
Ta shcho ce ti! Tebe ya skrivdiv, lyuba?
M e l a n k a
Navishcho, yak metelik na vogon',
Ti rveshsya do prigodi ta do zgubi?
Nashcho tobi te svitlo? To hiba
I v temryavi ne yasno nam z toboyu...
Dlya mene - cilij svit v tvo¿h ochah,
Navishcho zh ti shukaºsh nespokoyu?
Ne lyubish ti...
S v i ch k a
O lyubij druzhe mij!
CHi ne lyubov od viku porivaº
Lyudej na podvig, na bornyu, na bij?
Otak i ya na chest' tvoyu zhadayu
Vsi zasvititi v Kiºvi vogni!
M e l a n k a
Boyusya ya vogniv nichnih - voni
Mo¿j dushi vorozhat' til'ki gore...
(Pidvodit'sya).
Proshchaj, mij lyubij...
S v i ch k a
O, pobud', ne jdi...
M e l a n k a
Ne mozhu, milij... I matusya hvora,
I pizno vzhe...
S v i ch k a
(ciluº ¿¿).
Do zavtr'ogo!
M e l a n k a
Proshchaj!
(Ide v svoyu hatu).
S v i ch k a
(odin).
Proshchaj, chudova divchino... Tobi
Znajdu ya dolyu i zhittya tvoº,
YAk svichku tihu, zasvichu i vkriyu.
(Divit'sya na zamok).
A ti strivaj, zlovisnij knyazhe t'mi,
Litovs'kij vovche, ti shche nam zaplatish
Za nashi krivdi i za svitlo te,
SHCHo z nashih hat bezsoromno ukrav.
(Ide v glibinu za Simeona, naspivuyuchi).
Temnaya nichka nad mistom spustilas',
Misyac' nad zamkom zijshov,
De zh ti, krasune moya, prita¿las',
Vijdi zh na poklik mij znov...
Znikaº.
II
Zovsim stemnilo. Z-za Kozhum'yac'ko¿ brami vertayut'sya Gil'da z Ul'rikoyu,
shcho nese zasvichenij lihtar. Gil'da zupinyaºt'sya, divlyachis' na zamok.
G i l ' d a
Benket v rozpali... kubkami dzvenit'
I tishit'sya litovs'keº ricarstvo,
YAk guchno tam!
U l ' r i k a
O pani, ya boyus',
SHCHo gnivatis' na nas strashenno bude
Vel'mozhnij pan...
G i l ' d a
Odnakovo jomu,
CHi doma ya, chi ni... YAkbi ti znala,
YAk tyazhko ta yak sumno tut meni
V smutnomu c'omu misti, shcho take
Zanedbane i temne, yak mogila...
Po cih yarah, glibokih ta krutih, .
De liplyat'sya pohili, vbogi hati,
Taki ne shozhi na oshatnij mij,
Bliskuchij Kutnogors'k...
Tim chasom z pravogo boku vihodit' Kolyandra i shche dva cehoviki. Pobachivshi
Gil'du, zupinyayut'sya pravoruch na pershomu plani.
K o l ya n d r a
Strivajte, tiho.
Ce zhinka voºvodi z lihtarem
Vertaºt'sya dodomu. Numo, hlopci,
Davajte nalyakaºmo ¿¿;
SHCHob lihtarem lyudej ne dratuvala,
SHCHo potemki primusheni sidit'.
1 c e h o v i k
Garazd!
2 c e h o v i k
A num, gurtom...
1 c e h o vik
Nehaj ne drochit'...
K o l ya n d r a
Gasi lihtar. Kidajmos' razom... Nu!
V s i
Ogo-go-go!
(Kidayut'sya i gasyat' lihtar).
Ce ti, moravs'ka lyal'ko!
(Skachut' u temryavi navkrugi perelyakanih zhinok).
A budete lyudej drazhniti svitlom,
SHCHo z nashih hat ukrav tvij cholovik!
K o l ya n d r a
Tyagnit' ¿¿ do staro¿ garbarni,
Haj potemki posidit' do zori.
Tyagnut'.
III
U l ' r i k a
Ryatujte! Probi!
C e h o v i k i
Ce tobi ne zamok.
Ce Kozhum'yac'ka brama!
V cyu mit' Svichka, shcho pochuv krik, kidaºt'sya na poryatunok.
S v i ch k a
Get'! Nazad!
(B'º i rozganyaº cehovikiv).
YAk smiºsh ti gan'biti nashe misto
I tovaristvo nashe cehove! Negidniki!
Kolyandra i cehoviki tikayut'.
Probach, shanovna pani,
Zuhval'stvo ce, i ne sudi vsih nas.
YA zaraz vam distanu svitla,- dajte
Meni lihtar.
Lize na primurok Simeona i zapalyuº lihtar vid lampadi.
G i l ' d a
O, dyakuyu tobi,
Kavalere mij chemnij i laskavij,
Hto ti takij, mij hlopche?
S v i ch k a
YA zbroyar
I majster Svichka, ki¿vs'kogo cehu,
Roblyu ya strili, luki i mechi.
G i l ' d a
(vrazhena).
To, znachit', mi brati po remestvu!
YAk divno ce. Mij bat'ko tezh zbroyar,
Cehmejster slavnij mista Kutnogors'ka,
YAkij priºmnij vipadok!
S v i ch k a
Meni
Priºmno tezh - dozvol', ya provedu
Tebe do zamku, najyasnisha pani...
Vihodyat' vsi troº povz Simeona, dorogoyu do zamku.
IV
Z glibini vhodyat' Ol'shans'kij i Kozelius.
O l ' sh a n s ' k i j
Daleko shche?
K o z e l i u s
O ni, mi vzhe prijshli,
Otut vona zhive.
O l ' sh a n s ' k i j
Idi... YAka zh uboga
Hatina cya. I v nij taka krasa,
Taka krasa rozkishna j charivna.
K o z e l i u s
YA nakazav, shchob varta pil'nuvala
Hatinu cyu. Nehaj hocha na mit'
Vona vogon' zasvitit' - zaraz shoplyat'
I privedut' do zamku.
O l ' sh a n s ' k i j
(neterplyache).
Jdi, kazhu.
K o z e l i u s
Todi vzhe sam trimaj svoyu golubku.
O l ' sh a n s ' k i j
Idi, kazhu.
Kozelius vihodit'.
Nevzhe taka krasa
Sama ne svitit', mov almaz bliskuchij,
I temryavi navkrug ne osyava?
Ne znayu sam, shcho robit'sya zi mnoyu,
Nenache chari dushu opleli...
A mozhe, j spravdi chari... Kazhut' vsi,
SHCHo v Kiºvi gnizdyat'sya charivnici
Po cih yarah taºmnih i krutih...
Haj bude tak. Nazad nema dorogi.
Gej! Vidchini!
Stukaº v dveri. Melanka vihodit' iz hati.
M e l a n k a
Hto tut?
O l ' sh a n s ' k ij
Ce ya...
M e l a n k a
Hto ti?
O l ' sh a n s ' k i j
YA toj, kogo ti dushu polonila
I charami svo¿mi oplela...
YA knyaz' Ol'shans'kij, kashtelyan i ricar.
O, ne tikaj, blagayu - postrivaj.
Dlya tebe ya pokinuv yasnij zamok
I v temnij yar spustivsya, shchob krasu
Tvoyu shche raz pobachit', charivnice.
Hapaº ¿¿ ruki.
M e l a n k a
Pusti mene!
O l ' sh a n s ' k i j
O, postrivaj!
M e l a n k a
Pusti!
YAka gan'ba! Hiba knyazivs'kij zvichaj
Hapat' divchat opivnochi? Pusti,
Meni za tebe soromno.
Vidshtovhuº jogo.
O l ' sh a n s ' k i j
(zatrimuº ¿¿).
Ne sorom
Taku krasu i zlochinom zdobut'.
Ne soromno takij almaz bliskuchij
Do knyazhogo palacu povernut'.
Tebe viz'mu, bo na shlyahu moºmu
Tebe najvishcha dolya narekla.
M e l a n k a
Ne dlya knyaziv litovs'kih chi nimec'kih
Moya divocha dolya - vil'na ya.
Idi! Na pershij raz tobi daruyu.
Zvicha¿v, mabut', nashih ti ne znav.
Ide do svoº¿ hati.
O l ' sh a n s ' k i j
(odin).
I z tim pishla... spokijna i prekrasna,
V svoyu ubogu hatu, yak v palac.
A ya stoyu bez rozumu i voli,
Nenache bliskavka upala mizh ochej...
I vse zh taki tebe ya ne zrechusya -
Lyubov'yu, gvaltom, mertvu chi zhivu,
A ya tebe zdobudu i viz'mu.
Vihodit' u glibinu.
V
Tiho. Z-za brami vihodyat' Kolyandra i CHip.
CHIP
To de zh ce ti shtani sobi poder?
Napevno, laziv do chuzho¿ zhinki,
Ta naporovsya na chuzhij kulak.
Ce vzhe u vas taka kravec'ka vdacha:
Liznuv, ta j hodu... Lasi do zhinok.
K o l ya n d r a
Ta nu tebe v boloto! Prichepivsya.
Bagato ti v zhinkah tih tyamish... tur...
CH i p
A shcho v nih tyamit'? Uhopiv - derzhi,
Ne virvalas' - to j ciluvati mozhna...
K o l ya n d r a
CHi bachili! To virveshsya hiba
Z takih labet vedmezhih, yak u tebe.
Kohannya tezh... vedmezhe...
(Spotikaºt'sya).
A bodaj
Ti ne dizhdav. YAk v bucegarni temno.
Bodaj ti tam oslipnuv, knyazhe t'mi,
Za nashe svitlo...
Raptom u Melanchinij hati spalahnulo svitlo.
K o l ya n d r a
(zdivovano).
Oj, divis', divis',
V Melanki svit! CHi v rozumi vona!
Zdurila divka. Zaraz zhe prijdut',
Pricheplyat'sya.
CH i p
SHCHos' sko¿los', napevno.
Melanka vibigaº z hati.
M e l a n k a
Oj bozhe zh mij! Dopomozhit'! Vmiraº!
Vmiraº mati. Bozhe, shcho robit'!
(Stukaº v susidnyu hatu).
Maruse! ¯vgo! O, yake neshchastya!
(Bachit' Kolyandru, bizhit' do n'ogo).
Oj, lishen'ko... Dopomozhit'. Mershchij!
Bizhit' mershchij do likarya, do nimcya.
CH i p
SHCHo na Volos'kij vulici! YA vmit'!
Vibigaº za bramu. Zbirayut'sya divchata, narod... V chisli inshih Perederij.
M e l a n k a
Prokinulas'... ne mozhe dihat'...
K o l ya n d r a
(z zhahom).
Svitlo!
SHCHo robish ti! Mershchij gasi! Mershchij!
M e l a n k a
(lamaº v rozpuci ruki).
Sumuº mati v temryavi, blagaº,
SHCHob zasvitila: motoroshno ¿j...
O bozhe, shcho zh robiti, shcho...
G o l o s z h a t i
Melasyu!
Melanka kidaºt'sya do hati.
D i v ch a t a
Dozir! Dozir ide! Obhid!
(z zhahom).
Propali.
Gasit' mershchij!
Z glibini uvihodit' kil'ka vartovih, z nimi osmnik Kozeka z lihtarem.
Pozadu viglyadaº Kozelius.
K o z e k a
A, svitlo! Znov neposluh!
CHiya ce hata? Zaraz zapisat'.
I vzyat' vinu.
Vartovi stukayut' u dveri.
V a r t o v i
Gej, hto tam! Vidchinyaj!
K o z e k a
Tyagnit' syudi!
P e r e d e r i j
Strivajte! Tihshe vi!
Neshchastya tut. Lyudina umiraº.
To majte zh sovist'.
K o z e k a
Get'!
N a r o d
Gnobiteli! Kati!
Znushchannya ce nelyuds'ke! Glum bezbozhnij!
Vartovi vdirayut'sya v hatu.
Muchiteli! Katyugi! Doki z nas
Vi budete znushchatis'!
K o z e k a
Get' usih!
Svavillya, bunt?!
Vartovi vityagayut' iz hati Melanku.
A, os'dechki vona,
Krasunya cya,- vedit' ¿¿ do zamku,
Nehaj posidit' tam.
M e l a n k a
(virivaºt'sya).
Ne smiºsh ti
Zatrimuvat' mene v taku hvilinu,
Koli vmiraº mati!
K o z e k a
Menshe z tim.
Berit' ¿¿.
G o l o s z h a t i
Melasyu! Donyu!
M e l a n k a (v rozpachi).
Mamo!
K o z e k a
Berit' ¿¿.
Melanku shopili.
P e r e d e r i j
Pusti! Ne smiºsh ti!
N a r o d
Katyugi! Dushogubi bezsoromni!
M e l a n k a
Pusti! Vona vmiraº! Mamo! Ridna!
(Padaº navkolishki).
Pusti mene, blagayu vsim svyatim,
Vona zh vmiraº. Mamochko ºdina!
K o z e k a
Tyagnit' ¿¿ za ruki!
P e r e d e r i j
Bijte ¿h!
N a r o d
Gvaltivniki! Proklyati dushogubi!
Get' krivdnikiv! ZHenit' ¿h! Bijte ¿h!
Do bisa drabiv! 1 Godi vzhe znushchannya!
1 D r a b - znevazhlive "zlidar", "negidnik",
Obureni gorodyani nastupayut' na vartu.
K o z e k a
Svavillya! Zakolot! Z pihov mechi!
Rushajte dali!
P e r e d e r i º v a d i v ch i n k a
Dyadyu, ya boyus'.
P e r e d e r i j
Ne bijs', moya ditinochko... ne bijsya...
K o z e k a
Z pihov mechi! Rubajte vsih! ZHenit',
Vedit' ¿¿. A, budete, svavil'ci!
Varta vijmaº mechi. Bijka. Gorodyani vidstupayut'. Dehto padaº.
G o l o s iz h a t i
Melasyu... donyu...
M e l a n k a
Mamo! Mamo ridna!
Ridnesen'ka moya! Proshchaj...
K o z e k a
Vpered!
M e l a n k a
To bud'te zh vi vsi proklyati naviki,
Nasil'niki, gvaltivniki, kati!
K o z e k a
Vedit' ¿¿! Rushajte v zamok!
Varta, rozchishchayuchi mechami dorogu, vivodit' Melanku.
P r is ya
(vihodit' z hati).
Vmerla...
P e r e d e r i j
CHi bude zh kraj prignoblennyu c'omu,
CHi bude zh kraj cij krivdi bezsoromnij!
Hodim dodomu, divchinko, hodim...
Strivaj... htos' znovu kliche... shcho take?
Raptom z-za Simeona chuti galas i shum.
G o l o s S v i ch k i
Tovarishi! Syudi, na pomich!
P e r e d e r i j
Svichka!
Ce vin! Jogo ce golos. Vsi tudi!
S v i ch k a
Do zbro¿, cehi!
P e r e d e r i j
Tak, ce vin! Rushajte!
A ti bizhi dodomu - ya vzhe sam...
N a r o d
Na vizvil vsi! Rushaj! Do zbro¿ vsi!
D i v ch a t a
Oj bozhe zh mij! Oj lishechko! Tikajmo.
Vbigaº CHip.
CH i p
Nemaº likarya. SHCHo tut take?
P e r e d e r i j
Mershchij
Na dopomogu Svichci i Melanci -
¯¿ vzyali!
S v i ch k a
Do zbro¿, kozhum'yaki!
CH i p
Tut kozhum'yaki! Go-go-go! Derzhis'!
Hapaº z zemli velichezne polino j kidaºt'sya vpered na krik.
Za mnoyu, cehi! Kozhum'yaka jde!
Narod z krikom siponuv u glibinu vulici.
P e r e d e r i j
(namacuyuchi cipkom dorogu, jde pravoruch).
O dole, dole! Dlya chogo zh meni
Nezryachomu ti serce rozpalila?..
Zavisa.
DIYA DRUGA
VIDMINA PERSHA
Velika pohmura zala v zamku voºvodi; ¿¿ dikogo viglyadu ne mozhut'
pom'yakshiti rozkishni kilimi j parcha, yaki ukrivayut' grubi brusovani stini.
Pravoruch velike vikno. Den' shilivsya nadvechir. Voºvoda sidit' u visokomu
krisli, za stolom, ukritim kilimom. Pisar Kozelius dopovidaº pro spravi.
Komendant Kezgajlo, visokij hudij litvin, chekaº nakazu. Knyaz' Ol'shans'kij
sto¿t' bilya vikna j divit'sya na misto.
I
Vhodit' lovchij YAnulis.
YA n u l i s
Do pana voºvodi vijt SHavula.
V o º v o d a
Nehaj zazhde. A osmnika nema?
YA n u l i s
Kozeka tut.
V o º v o d a
Skazhi, shchob uvijshov.
YAnulis vihodit' i zaraz zhe vertaºt'sya.
V o º v o d a
(do Kozeliusa).
I shcho zh toj Svichka?
K o z e l i u s
Ce ¿¿ zhenih
I, bezperechno, vplutanij v cyu spravu.
Ta musili jogo mi vidpustit',
Bo v toj sam chas, yak svidchit' pani Gil'da,
YAkraz ¿¿ vin boroniv od lotriv 1,
SHCHo na ¿¿ napali v tih yarah.
1 Lotr - rozpusnik.
V o º v o d a
CHudove tovaristvo v pani Gil'di!
Dizhdet'sya, shcho ¿¿ ya posadzhu
Do klyashtora 2. Nu, shcho zh! De toj Kozeka?
2 Klyashtor - katolic'kij monastir.
Vhodit' Kozeka, golova jomu zav'yazana.
Pane Kezgajle! Treba uchinit'
Postijnu vartu po otih udollyah,
SHCHo jdut' pid zamkom, de zhive toj lyud,
Nepevnij i svavil'nij.
O l ' sh a n s ' k i j
(mrijno pro sebe).
De vona
ZHive, moya krasunya nepristupna.
V o º v o d a
Pri Kozhum'yac'kij brami, potim tam,
De Kopiriv Kinec' i v Kozhum'yakah.
K o z e l i u s
Zosibna v Kozhum'yakah, bo tudi
Teper pitknutis' prosto nebezpechno,
Hoch ne hodi do zamku tim shlyahom.
O l ' sh a n s ' k i j
Tam... tam vona zhive... i nache v kazci
¯¿ strashni potvori sterezhut'...
K e z g a j l o
S'ogodni zh vse zroblyu, pan voºvodo,
I vartovih postavlyu skriz'.
(CHhaº).
Apchhi! A shchob tobi z tim percem!
K o z e k a
Ce vzhe spravdi,
Do Kozhum'yak hoch zovsim ne hodi.
Napali vchora znov na nashu vartu,
I golovi mi ledve vberegli...
V o º v o d a
Horoshi j vi. Komus' potribni duzhe
Durni makitri vashi. Nu, kazhi -
SHCHo tam ishche?
K o z e k a
Velikij karavan
Z tovarami prijshov iz Perekopa,
Tobi kupci obvistku prinesli.
V o º v o d a
(zhvavo).
SHCHo zh ti movchish! Z obvistkoyu kupci?
Nehaj nesut'. A shcho tam v nih, ti bachiv?
K o z e k a
Ta vse yak zavzhdi: kilimi, parcha,
Kitajka, shovk, kamha zolototkana,
SHafran, gvozdika, perec' i migdal'.
K e z g a j l o
(oburenij).
YAk, znovu perec'? Godi vzhe! Apchhi!
Ne hochu ya! Nema moº¿ zgodi!
Ce prosto glum - shchorazu, yak kupci
YAku obvistku v zamok prinesut',
To vsim chudovi distayut'sya rechi:
Kitajka, shovk, parcha, yak zhar, bliskucha;
Ubori vsyaki, sidla dorogi -
Meni zh shchorazu perec'. Godi vzhe!
V o º v o d a
Ta tihshe-bo.
K e z g a j l o
Ne hochu ya i sluhat'!
V o º v o d a
Takij zvichaj.
K e z g a j l o
Nema takih zvicha¿v,
SHCHob komendanta perchit' raz u raz.
CHi ya kaban, chi z nachinkoyu shchuka!
Divis', yaki rozumni¿ V mene j tak
Zavaleni cim percem vsi komori,
I bez togo ya chhayu cilij den'
Vid c'ogo percyu - gorlo vse poder.
Vsya strava z percem, i gorilka z percem,
I navit' med girkij, yak hrin... Apchhi!
O l ' sh a n s ' k i j
Prinajmni ce korisno dlya lyubovi -
Adzhe zh u pana moloda zhona,
Ta shche taka krasunya.
K e z g a j l o
(hapaºt'sya za mech).
SHCHo take?
YA pokazhu tobi, klyanus' Perunom,
YAk z mene gluzuvati tut... Apchhi!
V o º v o d a
(vtruchaºt'sya).
Ta tihshe-bo, panove! Spravdi, ti,
Kezgajle, stav pekuchij, nache perec'.
YA nakazhu, shchob kamfori tobi
Davali zamist' percyu. Nu, to shcho zh!
Poklich kupciv - nehaj nesut' darunki.
Kozeka vihodit'.
Pobachimo, shcho tam u nih. A shcho,
Znajshli yakogo majstra, shchob naladiv
Nam dzigari na vezhi?
YA n u l i s
(uklonyaºt'sya).
Tak, znajshli,
Vel'mozhnij pane. Svichka to, zbroyar
Z Podol'ya, slavnij majster, vin vzhe tut.
V o º v o d a
YAk, znov toj Svichka? To nehaj polize
Na vezhu ta oglyane dzigari,
A potim shchob syudi prijshov.
YA n u l i s
Garazd!
Vihodit'.
V o º v o d a
To shcho zh kupci? Aga - os' i voni.
II
Uvihodit' shidnij kupec' z Perekopa z kil'koma slugami, shcho nesut' na
vityagnutih rukah rizni podarunki: zolototkani tkanini, kilimi, shovk,
sidlo, shidni choboti i t. in. Kozeka jde za nimi. Statechnij, z dovgoyu
sivoyu borodoyu, kupec' trimaºt'sya povazhno j spokijno.
K u p e c '
Selyam-alejkum, slavnij voºvodo!
Iz Perekopa karavan tobi
Za zverhnist' ta za lasku podorozhnyu
Darunkami ocimi b'º cholom.
Nehaj Allah tvo¿ umnozhit' lita
U vsyakomu privilli i dobri.
V o º v o d a
I vam bazhayu miru j talanu,
Za podarunki dyakuyu.
K u p e c '
Prijmi
Vid nas cej adamashok zlototkanij,
Ci kilimi, kitajku, altabas 1,
Pomaranchi svizhi, chemlit 2 i sap'yan.
1 Altabas - parcha.
2 CHemlit, chemerka - cholovichij verhnij odyag z taliºyu, zibranij zzadu.
V o º v o d a
Garazd, prijmayu.
K u p e c '
Haj shchastit' Allah.
(Povertaºt'sya do Ol'shans'kogo).
Dozvol' tobi, vel'mozhnij kashtelyane,
Obvistku tezh podaruvati - kilim,
Pivlitra shovku, chemlit - sagajdak
I na konya pribir dorogocinnij.
O l ' sh a n s ' k i j
Za podarunok dyakuyu. Strivaj!
(Odvodit' kupcya nabik, v toj chas yak inshi rozglyadayut' darunki).
Skazhi meni, mij kramaryu turec'kij,-
CHimalo, mabut', bachiv ti v svo¿h
Mandrivkah vichnih - chi ne znaºsh ti,
A mozhe j v tebe º take korinnya,
SHCHob divchinu do sebe privernut'?
K u p e c '
Probach meni na slovi cim, mij pane,
YAkshcho takogo ricarya, yak ti,
Vel'mozhnogo i garnogo, yak misyac',
Ta divchina ne lyubit' - to c'ogo
Allah ne hoche, mabut',- i nema
Takogo v sviti zillya, shchob vono
Tu divchinu do tebe privernulo.
O l ' sh a n s ' k i j
(v zapali).
Koli Allah ne hoche, to nehaj
Diyavol sam meni v cim dopomozhe!
K u p e c '
(z zhahom).
Pechatka Solejmana haj mene
Od Iblisa lukavogo ukriº.
Ol'shans'kij v gnivi vidhodit'. Kupec' povertaºt'sya do Kezgajla -
urochisto.
K u p e c '
Teper tobi, horobrij komendante,
Zvichaºm starodavnim tezh dozvol'
Podaruvati cej mushkat, shafran
I perec' cej najkrashchij.
Zagal'nij regit.
K e z g a j l o
(rozlyuchenij, vihoplyuº mech).
SHCHo take?
Znov perec'! Zaraz get' meni, ne to
Tebe samogo v perec' potovchu!
I Perekopa svogo ne pobachish!
Kupec' i slugi zlyakano tikayut'.
K u p e c '
Ryatujte, gvalt! Allah moya zastupa!
Tikayut', pokinuvshi darunki.
V o º v o d a
CHi ne zduriv ti spravdi, mij Kezgajle?
Shovaj svij mech i ne lyakaj lyudej.
Pidi do nih, pan pisaryu, i dozvil
Na vi¿zd ¿m iz mista napishi...
Kozelius, uklonivshis', vihodit'.
Nu, de zh toj majster?
III
Vhodyat' Svichka i YAnulis.
V o º v o d a
A, ce ti - nu shcho zh,
Divivsya dzigari v Klinec'kij vezhi?
O l ' sh a n s ' k i j
¯¿ zhenih... ne divno zh, shcho vona
Knyazivs'ko¿ lyubovi ne shotila...
V o º v o d a
Zumiºsh ¿h nalagoditi?
S v i ch k a
Tak,
Poprobuyu, yasnovel'mozhnij pane.
YA vzhe znajshov, chogo voni ne jdut'.
V o º v o d a
YAkshcho zumiºsh - matimesh za pracyu
P'yatnadcyat' kip groshej ta p'yat' loktiv
Francuz'kogo sukna.
K e z g a j l o
(lyaskaº Svichku po plechu).
I pachku percyu -
CHudovij perec' - v roti azh gorit'.
V o º v o d a
YAkraz tobi do rechi - na vesillya.
S v i ch k a
(hmuro).
Ne do vesillya nam, shanovnij pane,
YAkshcho ne smiºm svichki zasvitit',
Koli zvelis' vid temryavi mi j tugi.
Koli vid trupa materi divchat
Bez soromu hapayut' slugi.
Todi vesillya spravlyu ya svoº,
YAk vse Podol'º svichkami zasyaº.
V o º v o d a
CHimalo zh dovedet'sya zachekat'
Tobi chasu bliskuchogo takogo, -
Ne zris shche dub i ne vrodilis' bdzholi,
SHCHo vosku nazbirayut' v dubi tim
Dlya tih svichok...
S v i ch k a
Zate vzhe º sokira,
SHCHo virubaº bort' v otih dubah.
O l ' sh a n s ' k i j
SHCHos' duzhe smilij ti. Divis', i v nas
Sokira º pro golovi svavil'ni...
S v i ch k a
Ne pro svavil'ni, mabut', a taki,
SHCHo vtiham vashim pans'kim zavazhayut',
Koli knyazivs'ke oko do divchat
Pridivit'sya, buvaº, duzhe pil'no.
Tobi ne rayu, knyazhe, ya vnochi
V yarah hoditi nashih - temno duzhe.
O l ' sh a n s ' k i j
(hapaºt'sya za mech).
YAk smiºsh ti, zuhval'che!
K e z g a j l o
(regoche, radij).
Ga! Ha-ha!
Vihodit', i u tebe perec' º.
U mene v gorli, a u tebe v oci.
O l ' sh a n s ' k i j
Zuhvalij kmete!1 Znatimesh mene,
Koli vesillya zdumaºsh spravlyati -
Hoch ne poklichesh v gosti - sam prijdu.
1 K m e t - selyanin, hliborob.
Z bryazkotom hovaº mech i vihodit'.
V o e v o d a
I spravdi, shchos' ti duzhe rozpustiv
Tut yazika - idi mershchij na vezhu
I lagod' dzigari, ta pam'yataj
I kozhum'yakam vsim svo¿m skazhi,
SHCHo zamist' svitla ya po tih yarah
Postavlyu vartu - bude vam svititi.
K e z g a j l o
A zmerznete - nagriº, ha-ha-ha!
V o º v o d a
Teper idi na vezhu.
Svichka uklonyaºt'sya i jde.
K o z e k a
(vtruchaºt'sya).
Postrivaj!
A vse zh taki meni chogos' zdaºt'sya,
SHCHo j ti tam buv, koli v otih yarah
Mi divchinu zatrimali za svitlo.
(Beret'sya za golovu).
K e z g a j l o
(vtruchaºt'sya).
A hoch i buv! Bulo todi hapat',
Koli tobi makitru vin posharpav.
SHCHo b vin za hlopec' buv, yakbi svoyu
Ta divchinu ne mig odboroniti.
Idi, ta v drugij raz ne popadajs'.
Lyublyu takih. Apchhi! Bodaj z tim percem!
Svichka vihodit'.
V o º v o d a
Gej! SHCHo zh toj vijt! Idi skazhi, Kozeko.
Kozeka vihodit'.
Cej Svichka zuh - ta nebezpechno zaraz
Ce kozhum'yac'ke kodlo vorushit'.
IV
Vhodyat' SHavula i Kozelius. Tim chasom Kezgajlo, usivshis' na dzigliku j
vityagnuvshi dovgi svo¿ nogi, pochinaº z vidimim oburennyam rozglyadati svo¿
podarunki, nyuhaº, chhaº, plyuº.
K e z g a j l o
I hto toj perec' vigadav! Apchhi!
Napevno, chort, shchob dratuvat' lyudej...
SH a v u l a
CHolom tobi, velikij voºvodo,
Od vsih mishchan, i cehiv, i pospil'stva
Do tebe v spravah nashih...
V o º v o d a
SHCHo take?
SH a v u l a
Dozvol' tobi povidat' po poryadku...
V o º v o d a
Korotshe til'ki - vzhe chasu nema.
SH a v u l a
(pochila urochisto).
YAk vidomo tobi, gromada nasha
Z davnih-daven zvicha¿ starodavni
I vil'nosti mis'ki¿ berezhe.
SHCHe Vitovt, knyaz' velikij i preslavnij,
Nam gramotu ustavnu daruvav.
Knyaz' Oleksandr...
V o º v o d a
(perebivaº).
Kazhi do spravi blizhche,
Oblish knyaziv - ¿h dobre znayu sam.
SH a v u l a
To ya zh kazhu - knyaz' Oleksandr...
V o e v o d a
(neterplyache).
Ti znov!
Dovoli vzhe knyaziv tut pominati,
Nenache v cerkvi. Dilo govori.
Po shcho prijshov?
SH a v u l a
(vitiraº hustkoyu lob).
Ta ya zh hotiv kazati,
A ti meni vsi dumki skolotiv...
Pro shcho, pak, ya - ekhm, z davnih-daven
Gromada nasha tverdo j neporushne...
Ot halepa... zav'yaz, yak pes v tinu.
Gromada nasha...
V o º v o d a
CHuli vzhe pro ce!
K e z g a j l o
Ponyuhaj percyu - mozhe, v golovi
YAsnishe stane.
SH a v u l a
(v rozpachi).
Vzhe ne pershij den',
Bach, skarzhat'sya vsi nashi gorodyani,
SHCHo ti vid nas vsi gramoti zabrav.
(Voºvoda stukaº kulakom).
Ta ce zh ne ya! YA zh ni! Krij mene bozhe!
Ale zh nesila! Skarzhat'sya, shcho ti
¯m svitla ne daºsh vnochi svititi,
Hocha na te knyazivs'kij dozvil º.
I spravdi - knyaz' velikij Oleksandr
Nam gramotu davno vzhe daruvav,
De, vsi vini j pritugi odlozhivshi,
I svitlo tezh dozvoliv vsim svitit'...
I os' yak vijt...
Voºvoda shoplyuºt'sya v gnivi.
V o º v o d a
Azh os' vono kudi!
To ti yak vijt? A ti hiba ne znaºsh,
SHCHo z laski ti moº¿ til'ki vijt?!
SHCHo spravzhnij vijt ya sam, yak voºvoda!
SH a v u l a
Ta ya zh nichogo!
V o º v o d a
SHCHo yakbi shotiv,
Davno b sebe progolosiv za vijta!
SH a v u l a
Ta ya zh nichogo. YA hiba pro ce...
Pro gramotu ya til'ki ta pro svitlo.
V o º v o d a
A, gramotu! A znaºsh ti, shcho v nij,
V tij gramoti, napisano pro vijta?
Ne znaºsh?
(Vijmaº z dubovo¿ okuto¿ skrini gramotu j kidaº
Kozeliusovi).
Prochitaj jomu mershchij.
K e z g a j l o
Popavsya, druzhe, - vin tobi naperchit'.
V o º v o d a
CHitaj otut.
K o z e l i u s
(chitaº).
"Koli vnochi z ognem
Na mºste v domºh sizhivali, ino
Za te vini z nih voºvoda brav,
Mi to ¿m otlozhili".
SH a v u l a
YA zh kazav!
V o º v o d a
Posluhaj krashche dali.
K o z e l i u s
(chitaº).
"I o tom
Nehaj vojt vºdaºt. A ºsli b nº hotºl
Togo smotrºti vojt i ot ognyu
Kotoraya bi mºstu shkoda..."
V o º v o d a
(grizno).
CHuºsh?
K o z e l i u s
"Kotoraya bi mºstu shkoda stala,
Togda mi maºm sami pokarat'".
V o º v o d a
Kogo karati? Vijta. Nu, nehaj.
YA zavtra zh gramotu vernu do Radi
I svitlo vsim dozvolyu. Til'ki sam
Todi vidpovidaj za shkodu mistu, -
A yak pozhezha sko¿t'sya, todi
Ne gnivajsya vzhe, druzhe mij laskavij,
Koli tvoyu ya golovu durnu
Pid bramoyu Pivdennoyu zitnu.
SH a v u l a
(v rozpachi).
Ta ya zh nichogo!
V o º v o d a
(daº jomu gramotu).
Ni, teper beri,
Koli hotiv!
SH a v u l a
(z zhahom).
Ta haj ¿j cur!
V o º v o d a
Aga!
Ne do smaku za vse vidpovidati,
Ne do vpodobi. Ti zh bo yak hotiv?
SH a v u l a
Ta ya zh nichogo!
V o º v o d a
SHCHob i vladu mati,
I shchob turbot niyakih ne bulo!
CHi zh ya chipav tvo¿ bobrovi goni,
Borti medovi, osetri, mlini?
Vtruchavsya ya koli v tvo¿ pributki,
Zajmav koli tvij shostij grosh z chinshiv? 1
CHogo tobi, durnomu, brakuvalo!
1 CHinsh - podatok za koristuvannya zemleyu.
SH a v u l a
O bozhe zh mij!
V o º v o d a
Sidiv bi ta movchav.
SH a v u l a
Ta ya zh nichogo!
V o º v o d a
Piv svoyu sliv'yanku.
SH a v u l a
I cej sliv'yanku...
V o º v o d a
¯v bi osetriv
Ta radij buv, shcho klopotu ne maºsh!
Ne durno zh puzo on yake vidpas!
Divis' teper. Ne hocheshch v zgodi zhiti,
To ya tobi nezgodu pokazhu.
(Do Kozeliusa - grizno).
Viddaj jomu ci gramoti.
SH a v u l a
(z zhahom).
Ne hochu!
Ne hochu ya! Ta propadi voni!
V o º v o d a
Pishi nakaz.
SH a v u l a
(blagaº).
O, zmilujsya, mij pane,
Probach meni za klopit cej durnij!
(Vitiraº hustkoyu lob).
V o º v o d a
Ne do smaku? Divis', shchob ce vostannº,
Jdi poki cilij, liha ne budi.
(U gnivi vihodit').
K e z g a j l o
¯zh osetriv ta pij gorilku z percem,
I sercya ne hvilyuj darma!
SHa v u l a
(v rozpachi beret'sya za golovu).
SHCHe kazhut' - vijtu klopotu nema!
Kudi ne tknisya - skriz' odna rahuba:
Tam kozhum'yaki golovu grizut',
Tut voºvoda griº chuba -
I tut i tam vihodit' tisnij kut.
Zavisa.
VIDMINA DRUGA
Ta sama zala uvecheri. Teper vona urochisto pribrana j osvitlena siloyu
svichok. CHuti muziku j zastol'ni pisni z sumizhno¿ zali, de benketuº Voºvoda
z gostyami.
Gil'da sto¿t' kraj vikna j divit'sya z sumom na temnij Ki¿v.
I
R i c a r i
Gej-go, ne vse te vmerlo,
SHCHo shovane v zemli,-
Nazad zemlya poverne
Zerno, shcho ¿j dali.
Vinosit' hvilya perli
Z mors'ko¿ glibini -
Gej-go, ne vse te vmerlo,
SHCHo shovane na dni.
Ne zgasli v pushchah temnih
Litovs'ki¿ vogni,
Gej-go, ne vse te vmerlo,
SHCHo shovane u t'mi.
Ul'rika vvodit' oberezhno Svichku.
U l ' r i k a
Postij otut - ti zvidsi vse pobachish.
Ne tupoti nogami, yak vedmid'.
S v i ch k a
A svitla zh skil'ki! Os' de vsi svichki,
SHCHo v nas zabrav vel'mozhnij voºvoda.
Na vse b Podol'º stalo.
U l ' r i k a
On, divis',
To ricar Ol'braht z Vil'ni, shcho priviz
Pozhaluvannya panu voºvodi,
A toj, shcho kubok zolotij bere,-
Pirhajlo-ricar - skil'ki zh vin vina
Ta medu mozhe vipit' - prosto zhah!
S v i ch k a
A hto otoj - suvorij, dovgovusij,
Ubranij prosto, z shramom na lici?
U l ' r i k a
Ta ce yakijs' Zvenigorods'kij ricar -
Ne ricar - yakos' divno ¿h zovut',-
ZHivut' voni v stepu - tatariv b'yut'
J nikomu ne koryat'sya - Kozir-Kosog...
A, zdumala. Kozak! To os' i cej
Takij kozak - starshij nad nimi - Kmitich.
S v i ch k a
YA chuv pro n'ogo... Os' bi nam takih.
(Oziraºt'sya).
I yak bi ce dovidatisya til'ki,
De gramoti hovaº vin...
U l ' r i k a
Hodim...
Ne bachu ya, shcho pani tut... Ta tihshe.
Ne tupoti. Stupaº, nache kin'.
Vihodyat'. Svichka oziraºt'sya.
II
Ruzya, Kezgajlova druzhina, zhvava, koketliva pani. Pidhodit' do Gil'di.
R u z ya
A ya tebe shukayu skriz'! Mi vsi
Tam bavilis' v mislivs'komu poko¿ -
Spivali, trohi vipili. A shcho zh!
Siditi ta divitis', yak voni
Tam vihilyayut' kubki,- duzhe vdyachna.
Ti chula, yak spivaº Florian,
Ol'brahtiv dzhura? Ah, chudovij hlopchik.
A skil'ki znaº vsyakih vin pisen'!
G i l ' d a
Divis', shchob ne prijshlisya ti pisni
Ne do smaku tvoºmu choloviku...
R u z ya
At, vigadki! Dovoli vzhe togo,
SHCHo zgodilas' ya zhiti v cij hurtizi,
Ta shche z takim vedmedem, shcho jogo
Lish perec' mozhe trohi zvorushiti.
Ta mij vedmid' hoch dobrij. A z tvo¿m -
Nashcho vzhe ya vesela j nezhurliva,-
Ne vizhila b, zdaºt'sya, j tr'oh hvilin.
Ne divno zh, shcho i ti taka sumna...
G i l ' d a
Bula i ya bezzhurna ta shchasliva
Na bat'kivshchini radisnij mo¿j...
O, podivis', yake sumne ce misto-
YAk temno tam v dolini... zhodnij vognik
Ne svitit'sya v hatah, nenache vsi
Tam vimerli... i charivnik vsesil'nij
Vazhku na misto ruku nalozhiv...
YAka nud'ga... Koli ya znov pobachu
Mij osyajnij, veselij Kutnogors'k...
Ru z ya
A ya moyu Varshavu... o, vzhe jdut'.
Nu, postrivaj - teper mi zatancyuºm,
I dzhuru ya nikomu ne viddam!
III
CHuti guchnu rozmovu, i v zalu vhodyat' povil'no j urochisto vsi gosti j
sam Voºvoda. Prohodyachi povz Gil'du, gosti poshtivo ¿j uklonyayut'sya. Voºvoda
hmuro na ce divit'sya. Okremo jdut' Kezgajlo i Ol'shans'kij, litovs'ki
ricari Pirhajlo, Ol'braht i poryad Kmitich, vatazhok kozac'kij. Kozelius
trimaºt'sya pozadu.
O l ' sh a n s ' k i j
To tam, ya chuv, privillya na stepu,
Na vashih tih gruntah Zvenigorods'kih
Zemlya ne miryana - ori de hochesh,
A ribi, m'yasa, medu hoch zalijs',
K e z g a j l o
A percyu-to napevno vzhe nema.
K m i t j ch
Privillya, shcho j kazati, tam, mij knyazhe,
A percyu bil'sh yak treba - tak i zhdi,
SHCHob tatarva, yak vihor, ne znyalasya
Ta percem ne zasipala ochej.
I oremo i siºmo z shablyami,
Z sokiroyu lyagaºm i vstaºm.
P i r h a j l o
Ta hto zh voni, ci lyudi? Kozaki?
Napevno, lotri, navoloch ledashcha...
K m i t i ch
Cya navoloch º kupka smil'chakiv,
SHCHo ne zlyakalas' shableyu j sohoyu
Daleki nashi mezhi boronit'!
Nedovgo b ti pishavsya v vashij Vil'ni,
Koli b mi tam ne bilis' na choli.
Davno b uzhe sidiv v tatars'kij yami.
P i r h a j l o
(pro sebe).
Zuhvalij hlop!
Vihodit' oburenij.
K e z g a j l o
(regoche).
Ha-ha! YA bachu, j ti
Umiºsh percem ochi zasipat'.
Strivaj, ya skoro sam do vas pri¿du.
Nabridlo vzhe za murami sidit'.
R u z ya
Ta godi vzhe - nudni rozmovi vashi
Mogli vi tam za kubkami vesti.
Pora do tanciv - pane voºvodo,
Zveli muzici grati dlya gostej.
V o º v o d a
Ne proti ya ricars'ko¿ rozvagi,
Nehaj dadut' do tanciv pershij znak.
(Fanfari).
Lunaº gaslo vtihi j nasolodi,
Haj kozhen gist' zaprosit' i vede
Prekrasnih pan' zvichaºm starodavnim.
Podaº ruku Gil'di, inshi podayut' svo¿m damam, i vsi obhodyat' zalu
povil'nim urochistim tempom, pislya chogo vidvodyat' dam na ¿hni miscya.
R u z ya
Teper tancyu veselogo j shvidkogo,
SHCHob rozigriti, rozignati krov!
Pan Ol'brahte, zveli, shchob dzhura tvij
Veselogo nam tancyu vlashtuvav.
Gon'onogo, virvanogo, mlinka,
Takogo, yak v Varshavi charivnij.
O l ' sh a n s ' k i j
(do Kezgajla).
I spravdi, shcho z druzhinoyu takoyu
Tobi ne treba percyu, druzhe mij.
Vona sama - yak perec' struchkovij.
K e z g a j l o
Divisya krashche, shchob tobi v yarah
Ne vsipav majster Svichka percyu z makom.
Ruzya ta inshi dami tyagnut' na seredinu Floriana, molodogo vrodlivogo
dzhuru.
R u z ya
Mershchij-bo, Floriane, zaspivaj
Pisen' veselih do tanciv shvidkih.
F l o r i a n
Todi stavajte, pani j kavaleri,
Davajte "pshepyurechku" tancyuvat'.
Spivaº. Vsi stayut' kruzhka j tancyuyut', ne puskayuchi z kola "pshepyurechku",
shcho tancyuº vseredini j nareshti prorivaº kolo.
F l o r i a n
YAk v stavku kruzhlyayut' ribki,
V'yut'sya lastivki motorni,
YAk v mlini tancyuyut' zhorna,
Mi v tanku ziv'ºmos' shvidkim.
A panyanka v koli v'ºt'sya,
Na vsi boki utikaº -
Skriz' ¿j vihodu nemaº,
Skriz' ¿j pisnya v ochi llºt'sya:
Fit, fit, fit, pshepyurechko,
Horoshule, bilolicya,
Ne vtechesh ti do pshenici,
Ne vtechesh ti, kohanechko!
R u z ya
Teper gon'onij. Cenar chi mlinka!
F l o r i a n
Prekrasnih pan' pokirnij ya sluga.
O l ' sh a n s ' k i j
Divis', u zali, nache vihor bujnij,
Znyalisya tanci z zahvatom novim.
Tanci.
V o º v o d a
Poglyan', Kezgajle, de tvoya druzhina,
Viruº tam veselist' cherez kraj.
Liha z takoyu zhinkoyu godina,
Hoch ni na krok od sebe ne puskaj.
K e z g a j l o
Ne bachu v tim liho¿ ya prikmeti,
SHCHo v tancyah zhinci veselo mo¿j -
Zate v tvoº¿ zhinki dlya benketu
Zanadto viglyad hmurij i sumnij.
V o º v o d a
Klyanus' Perunom! YA ¿¿ navchu,
YAk mij benket gan'biti osyajnij.
(Pidhodit' do Ol'shans'kogo).
Nu shcho, mij knyazhe, mabut', º na shcho
I v Kiºvi u nas pomiluvatis'?
O l ' sh a n s ' k i j
Ne tij krasi divujs', shcho tut siyaº,
Pri cih svichkah, muzici i tanku,
A tij krasi, shcho j v temnomu kutku
Navkrug sebe mov svitlo rozlivaº.
ª divchina, yakbi syudi vvijshla -
Pomerkli b vsi svichki ta vsi krasuni!
Idut' u glibinu zali. Florian i Ruzya v zahvati tancyu.
F l o r i a n
Nikoli shche ne bachiv ya ochej,
SHCHob stil'ki shchastya j laski obicyali!
Nevzhe voni ne shchiri v vechir cej -
Abo voni siyayut' til'ki v zali,
Na vtihu vsim, dlya bagat'oh lyudej?
R u z ya
O ni! Dlya tebe til'ki, mij kohanij.
F l o r i a n
Koli zh tebe vich-na-vich ya znajdu?
R u z ya
Vnochi s'ogodni... muzh na vartu stane,
CHekaj mene... v cij zali... ya prijdu.
Vibigaº - vin za neyu.
IV
Voºvoda, Kmitich i Kozelius pidhodyat' do Gil'di, shcho sidit' v samoti bilya
vikna.
V o º v o d a
Odna, zdaºt'sya, pani v cilij zali
Smutna ta hmura; bachu ya, shcho ¿j
Ne do vpodobi nashi vsi rozvagi,
Ne do smaku benket mij osyajnij.
Hiba svichok zamalo tut bliskuchih,
Hiba muzika nasha ne guchna?
CHi ne shlyahetni dosit' nashi gosti,
CHi malo kubkiv medu ta vina?
Odverta ce znevaga!
Gil'da pidvodit'sya.
G i l ' d a
O mij pane!
CHi smiyu zh ya, pokirnaya raba
I voºvodi slavnogo druzhina,
Takij benket bliskuchij znevazhat'?
A shcho sumna - to ne moya provina,
I sercyu ya ne vladna nakazat'...
SHCHopravda, mimovoli ya zgadala
Pro inshi svyata, shcho kolis'
Mi v Kutnogors'ku ridnomu spravlyali...
I starodavnya ratusha todi
I z neyu cile misto promenilo
Vid bezlichi vogniv, i zvidusil'
Neslis' pisni, i vse okrug kipilo,
YAk v kazani. CHomu zh take sumne,
CHomu zh take bezmovne nashe misto?
CHomu zh, yak tam, na nash benket vono
Ne vidpovist' privitno i vrochisto,
I zhodne tam ne svitit'sya vikno?
I os' todi... todi meni zdaºt'sya,
SHCHo mi chuzhi¿ lyudi dlya kiyan,
I svitlo ce, shcho tut yak richka llºt'sya,
Mi vidnyali u nashih gromadyan!
V o º v o d a
(gnivno).
Znov spogadi bezgluzdi i nikchemni!
SHCHe j dosi duh moravs'kih tih majstriv!
K o z e l i u s
SHanovna pani, varvars'kij i temnij
ZHive tam lyud, i milostej tvo¿h
Ne vartij vin. YAk mozhesh ti rivnyati
Svij Kutnogors'k ta ci ubogi hati?
Daj til'ki ¿m svititi kaganci,
To v pershu zh nich pide za vitrom misto.
V o º v o d a
(gnivno).
Svoº zabula misce, mabut', ti!
Dlya cih rabiv ya knyaz' i voºvoda!
Ne divno zh, shcho obstala ti za nih,
Bo niz'kogo sama takogo zh rodu.
K m i t i ch
Ne gozhe kazhesh, pane voºvodo.
Na Ki¿vs'kij zemli nema rabiv,
I, mabut', chesnogo tvoya druzhina rodu,
Koli za nas pidnesla golos svij.
G i l ' d a
Tak! Ne soromlyus' rodu ya mogo,
To chesnij rid majstriv, mitciv poshtivih,
SHCHo Kutnogors'k uslavili krugom!
V o º v od a
Ha-ha! Rid slyusariv ta kovaliv.
G i l ' d a
Tak, slyusariv, ale mechami timi,
SHCHo ¿h kuyut' mij bat'ko ta brati,
Pishayut'sya vsi ricari vel'mozhni,
Ne giduvav i sam, zdaºt'sya, ti
CHervincyami dzvinkimi, shcho buli
Mo¿m pridanim, i todi niz'ka
YA ne bula, bo dobre znav, shcho rivna
Cehmejstra kutnogors'kogo dochka
Litovs'komu vel'mozhi.
Vihodit', gordo pidvivshi golovu.
V o º v o d a
(kriz' zubi),
Slyusarivna...
V
Slugi vinosyat' taci z kubkami i, pochavshi z Voºvodi, obhodyat' vsih
gostej.
V o º v o d a
(pidijmaº svij kubok).
Gostej shanovnih dyakuyu za chest'
J zaproshuyu zvichaºm starodavnim
Ostannij kubok vipit' na proshchannya,
Na zdorov'ya za vsyu derzhavu nashu
Ta za ricarstvo nasho¿ zemli!
Gosti p'yut'.
G o s t i
Tobi za chest' podyaka ta shanoba.
Poshtivo uklonyayuchis' voºvodi, rozhodyat'sya gosti. Slugi gasyat' svichki,
krim dvoh, shcho goryat' livoruch na stoli pershogo planu.
V o º v o d a
(zatrimuº Kozeliusa).
Zostan'sya tut. Potribnij ti meni.
(Distaº zi skrini gramoti j klade na stil).
Do Vil'ni zavtra vranci ¿de Ol'braht,
Otozh negajno treba napisat'
Lista do knyazya z privodu otih
Bezgluzdih domagan' ta privile¿v.
Zanadto vzhe znyalosya balachok
Navkolo nih - napevno, budut' skargi.
Ti zh napishi, shcho zaraz skasuvat'
Cyu zaboronu azh niyak ne mozhna,
Bo navit' vijt, i toj za vsih kiyan
Vidmovivsya od pil'g tih nebezpechnih.
K o z e l i u s
Vse rozumiyu. Zaraz napishu.
Gil'da viglyadaº z-za dverej.
V o º v o d a
YAka gan'ba! Druzhina voºvodi
Privselyudno za hlopiv obstaº.
¯¿ provchiti treba - til'ki yak?
K o z e l i u s
Do klyashtora zamknuti hoch na rik -
Naukoyu ce dobroyu ¿j bude.
V o º v o d a
Porada dobra - tak ya i zroblyu.
G i l ' d a
(pro sebe).
Tobi ya cyu poradu prigadayu...
V o º v o d a
Nu, to pishi. Ta ne zasni divis',
Bo sila tut mishej i pacyukiv,
Pergamenti yakraz tobi potochat'.
V mene torik dvi gramoti vtyagli,
SHCHo zalishilis' na nich na stoli.
K o z e l i u s
Zroblyu ya vse yak slid, vel'mozhnij pane.
Uklonyaºt'sya. Voºvoda vihodit'. Gil'da hovaºt'sya.
K o z e l i u s
Na cilu nich roboti, mabut', stane,
Ta j rich skladna - ne znati, yak pochat'.
Ne vadilo b hoch vipiti spochatku,
SHCHob rozum proyasnivsya dlya lista.
Znahodit' i tyagne na stil chimalij zhban z vinom ta yakus' stravu. Nalivaº
i p'º.
Teper, zdaºt'sya, krashche... znachit', tak...
(Pishe).
"Gospodare i pane nash preslavnij,
Velikij knyazhe rus'kij i litovs'kij,
Tobi cholom b'º voºvoda tvij
Pro ki¿vs'ki prigodi ta dila".
(P'º j movchki pishe).
Teper robota jde daleko krashche...
Koli vinom chornilo rozvesti.
Raz umochiv pero, a drugij - gorlo,
A yak ni te, ni druge ne prosohne,
To j dumki legshe v golovu idut'.
(Spivaº).
Scribimus et bibimus,
Sic bene cedit opus 1
1 Koli pisati j piti, Robota krashche jde! (Lat.)
(P'º. Znovu pishe).
"A shcho kiyani skarzhilis' za svitlo,
To slushnogo nemaº v tih skargah".
(P'º).
I spravdi, yak podumati - navishcho
Narodu svitlo? Vse ¿dno voni
CHitati ta pisati ne umiyut',
A reshtu mozhna j potemki robit'.
A nebezpeka vid ognyu chimala:
"De fasile", yak kazhut', "ardet stramen,
Cum igni jungitur". A znachit' ce:
Z vognem soloma krashche ne druzhi.
(Pishe).
"O tih rechah pekusya ya nevtomno".
Pishi, pishi - pergament vse znese,
Hoch yak breshi - znese telyacha shkura...
(P'º).
CHudovi vina v pana voºvodi,
Mal'vaziya ricars'ka - shcho j kazat'.
(Spivaº):
Scribimus et bibimus,
Sic bene cedit opus!
(Pishe).
"Najpershaya bula moya turbota
Abis'mo misto lºpshej zberegti".
(P'º).
Mal'vaziya chudova... bonum vinum 1.
1 Dobre vino. (Lat.).
(Pishe).
"I navit' vijt..." Nenache v golovi
CHogo meni...
(Pohilyaº golovu na ruki, potim znovu pidvodit').
Pro shcho pak ya?.. Pro vijta...
"I navit' vijt..." A shcho toj vijt - i vin
Sliv'yanku dobre smokche...
(Znovu shilivsya. Kriz' son).
"I nevtomno...
Pekusya ya... nevtomno... i nevsipno..."
(Zasnuv. Hrope).
VI
Krad'koma vhodit' Ruzya.
R u z ya
Aj! Tut htos' º... Pan pisar... Spit'...Hrope... (Gasit' svichki).
Nehaj hrope... Dobranich, pane pisar...
Aj! Htos' ide... Ce ti... Ce ti, Floriane?
Hovaºt'sya bilya vikna. 3 livogo boku krad'koma vhodit' Svichka.
Zupinyaºt'sya sered zali.
S v i ch k a
Skriz' temno... Zamok spit' pislya benketu...
Otut des' vin... zahovanij lezhit'
Nash privilej... i ya jogo zdobudu.
Probiv mij chas - nazad nema shlyahu.
Jde dali. Ruzya kidaºt'sya jomu na shiyu.
R u z ya
Nareshti ti, o mij kohanij... Aj!
Palko ciluº, ale, piznavshi pomilku, tikaº.
S v i ch k a
Ta tut stupiti kroku strashno... t'fu!
Ciluyut'sya...
(Vitiraºt'sya).
Bodaj ¿h...
Z pravogo boku vidhilyayut'sya dveri i vhodit' iz svichkoyu Gil'da.
G i l ' d a
Hto tut?
S v i ch k a
(porivaºt'sya do ne¿).
Tiho!
Blagayu, tiho, o vel'mozhna pani.
G i l ' d a
Ce ti? Bezumnij! Vihodi mershchij!
Tikaj. Hiba zhittya tobi nabridlo?
CHogo tobi, bezumcyu, treba?
S v i ch k a
Svitla.
G i l ' d a
SHCHo kazhesh ti!
S v i ch k a
Tak, svitla, shcho u nas
Vi vidnyali bezbozhno j bezsoromno,
SHCHob osiyati pishnij cej palac.
A tam, vnizu, de pracivnik nevtomnij
Psuº svij zir nad temnim verstakom,
Tam temryava ukrila vse krugom,
Sumuº mati v temnij tam hatini
I kagancya ne smiº zasvitit',
SHCHob hvoro¿ doglyanuti ditini.
Svo¿h knizhok shkolyar ne mozhe vchit'.
A na gori gluzuº pan vsesil'nij
I topche v gryaz' gromads'kij privilej,
SHCHob bez zhalyu narod gnobiti vil'nij,
SHCHob tisnuti i muchiti lyudej.
Cej privilej vin vzyav u nas svavil'no -
I ya za nim prijshov teper syudi.
G i l ' d a
(zvorushena).
O bozhe zh mij! YAka prigoda divna...
Nenache ti pidsluhav nas... pozhdi...
Nenache son himernij i charivnij...
I spravdi son... YAkraz nad nim zasnuv,
Nad privileºm, pisar nash lukavij.
(Pidhodit' do stola i shukaº gramotu).
Zdaºt'sya, tut... Aga... os' vin... pid pravim
Zatisnuv liktem... Derzhit'... Potyagnu...
Poprobuyu...
Oberezhno tyagne pergament z-pid pisarevogo likgya. Vin pochinaº mimriti
sprosonnya.
K o z e l i u s
(kriz' son).
A shcho toj vijt?.. I vin
Sliv'yanku dobre smokche...
G i l ' d a
Bozhe mij...
Prokinuvsya...
Ko z e l i u s
(tak samo).
...Pekusya ya nevtomno,
Nevtomno i nevsipno...
(Hrope).
G i l ' d a
Znov zasnuv
Notarius nevsipnij.
(Vityagaº pergament).
Os' de vin!
Tak, tak, ce vin, slavetnij privilej,
Ta gramota knyazivs'ka, shcho daº
Kiyanam svitlo... Os' vona... Beri.
(Podaº gramotu Svichci).
Haj bude ce podyakoyu moºyu
Za vognik toj, shcho ti kolis' distav
I zasvitiv v moºmu lihtari...
Nedurno zh mi z toboyu rodom rivni -
Bo ti zbroyar - ya zbroyarivna.
Teper tikaj.
S v i ch k a
(bere gramotu j ciluº ¿¿ ruki).
O, dyakuyu bezmirno!
(Znikaº).
G i l ' d a
Teper lishilos' zamesti slidi
I spil'nikiv poklikati syudi.
(Bere z tarilki salo i mazhe paperi).
Namazhu paperi vsi salom
J motornih poklichu mishej,
SHCHob zavtra na nih vsi kazali,
SHCHo z'¿li voni privilej.
O mishi, motorni zviryata,
Syudi pospishajte mershchij!
Dlya vas tut vecherya bagata -
Listi j pergamenti smachni.
Grizit' i shmatujte zavzyato
Knyazivs'ki paperi j listi,
V nih pravdi daremno shukati -
Sami obicyanki pusti.
Gasit' svichku j znikaº.
Zavisa.
DIYA TRETYA
Magistrats'ka zala, po-svyatkovomu prichepurena girlyandami zeleni,
kilimami j kol'orovimi rushnikami. Vzdovzh brusovanih stin - ukriti kilimami
lavi, pravoruch, u glibini, dovgij stil, zastavlenij zhbanami z medom i
stravoyu. Prosto poseredini shiroki vhidni dveri. CHas pered osinnim vechorom.
I
Tiho j urochisto, v pivtemryavi uvihodyat' odna po odnij strunki grupi
cehiv - kozhen iz svoºyu korogvoyu i z shist'ma velikimi zelenimi svichkami -
gordistyu kozhnogo cehu. Na korogvah gaptovani shovkom i zolotom emblemi
vidpovidnogo remestva: cherevik, nozhici, strila, riba i t. in. Vsih 12
cehiv - kravci, shevci, zolotari, tkachi, kushniri, zbroyari, kovali, hlibnici
j perekupki, ribalki, teslyari, kozhum'yaki j bondari. Tiho, v poryadku
rozmishchuyut'sya cehi obabich v palati. Kapusta, Perederij, CHip, Kolyandra
keruyut' miscyami. Perederij z svoºyu divchinkoyu.
Tim chasom vzhe zovsim stemnilo, ale nide ne svitit'sya zhodnij vognik.
P e r e d e r i j
(urochisto).
CHi vsi vzhe tut?
V s i
Vsi, vsi, na dobrij chas!
Pe r e d e r i j
CHi vsi svo¿?
V s i
Svo¿! CHuzhih nema!
P e r e d e r i j
CHi vsi brati?
V s i
Brati vsi do odnogo
Na vse zhittya, do praci j do mecha!
I zradnikiv nemaº sered nas.
P e r e d e r i j
Na dobrij chas! To sluhajte zh, kiyani,
To sluhajte zh, brati vsi cehovi,
Kravci, shevci, zolotari, ribalki,
Tkachi, zbroyars'ki cehi, kovali,
Perekupki, hlibnici, teslyari,
Kushniri, bondari ta kozhum'yaki,
Muzhi gromads'ki, slavni i micni!
Vi znaºte, shcho Svichka, brat nash slavnij,
Zdobuv dlya nas knyazivs'kij privilej,
Zdobuv nam svitlo - i s'ogodni mi
Rozsiºmo nareshti sum nichnij.
V s i
Haj bude svitlo! Slava! Slava Svichci!
P e r e d e r i j
Haj bude svitlo! Brattya dorogi,
Vi znaºte, shcho ya odin mizh vas,
Hto cih svichok zhadanih ne pobachit'.
Ta shcho z togo... CHi ne moya zh dusha
Za svitlo ce bezmirno vbolivala
I peremogi nasho¿ zhdala.
A cherez te dozvol'te i meni
S'ogodni tut poraduvatis' z vami -
Hoch ne ochima - sercem shchirim ya
Cyu radisnu hvilinu zrozumiyu.
K a p u s t a
Ti bil'sh nas vsih za svitlo poterpiv,
To i teper gromada uhvalila,
SHCHob z ruk tvo¿h mi svitlo prijnyali.
V s i
Ti bat'ko nash! Ti svitlo zasviti!
P e r e d e r i j
Spasibi zh vam, tovarishi-brati.
Dlya mene cya poshana najdorozhcha.
Haj bude svitlo. I na pershij raz
Zasvitimo zvichaºm starodavnim
Slavetni nashi svichi cehovi.
I vpershe ¿h zasvitimo vrochisto
Otut na svyati miru ta zhittya,
Na chest' vesillya Svichki, shcho s'ogodni
Z Melankoyu svoºyu odruzhivs'.
V s i
Haj bude tak! Na chest' Melanki j Svichki
Mi cehovi zasvitimo svichki!
P e r e d e r i j
Na dobrij chas! Tovarishi-brati!
Ne bez borni distanet'sya nam svitlo,
Gotovi zh bud'mo boronit' jogo.
V s i
Grud'mi j mechem - od vitru i lyudej
Klyanemsya nashe svitlo boronit'!
P e r e d e r i j
Tovarishi! Ni v Svichki, ni v Melanki
Nema bat'kiv, i molodih teper
Blagoslovit' i strine tovaristvo:
Kapusta - nash cehmejster najstarishij -
J bublejnicya Tetyana - za bat'kiv.
Tovarishi-brati, otut u shafi
Gorit' odna, ukrita poki svichka.
YAk til'ki budut' bliz'ko molodi,
YA gaslo dam, i, yak odin, todi
Mi vsi svichki zasvitimo vrochisto.
V s i
Garazd! Na slavu Svichki! Haj zhive
Odvazhnij nash zbroyar i majster Svichka!
Cehmejsterom jogo! Cehmejstrom?
Ta shcho cehmejstrom!
Vijtom! Pravda, vijtom!
Hto zh, yak ne vin, gidnishij vijtom buti!
CHi ne SHavula zh, zradnik, boyaguz!
SHavulu get'! Haj Svichka bude vijtom!
K o l ya n d r a
Strivajte! Tiho! Htos' chuzhij ide.
II
Tak samo v pivtemryavi rozchinyayut'sya dveri i vhodit' SHavula. Uvijshovshi,
zupinyaºt'sya i protiraº ochi.
K o l ya n d r a
Ta ce SHavula! Ot taka lovis'!
Pro vovka lish pomovka - azh i vin.
SH a v u l a
SHCHo tut take? Ce shcho? YAki ce zbori?
Svichki, korogvi! Ne zdurili vi?
Ne znaºte hiba, shcho voºvoda
Zaboroniv vsi zbori ta svichki?
Divis', yaki rozumni! Zaraz get'
Vsi po hatah!
V s i
(obureni).
Ti sam rozumnij duzhe!
Tobi chogo tut treba? Zabirajs'!
Tetyana, pishna j rum'yana, gladka bublejnicya, nastupav, vzyavshis' u boki,
na SHavulu.
T e t ya n a
Ach, vigadav! Tebe shche ne spitali!
Koli ne krutit' v nosi, to j ne chhaj!
Tut ne tvoº zasipano, a nashe,
To i ne phajs' do nashogo mlina.
SHCHe grimaº! Zlyakalisya tebe!
Teper u nas knyazivs'kij dozvil º!
V s i
Dovoli vzhe duriti vam lyudej!
P er e d e rij
Mi znaºmo teper svo¿ prava,
Mi maºmo knyazivs'kij privilej!
K a p u s t a
Ne prodasi nas vdruge voºvodi!
T e t ya n a
Ne treba nam takogo vijta! Get'!
Zaprodanec'! Indik pihatij!
V s i
Zradnik!
Zaprodanec'!
SH a v u l a
Ne pokazilis' vi?
De bachili vi togo privileya?
Ta jogo zh mishi z'¿li!
T e t ya n a
Breshesh ti!
Tebe z'¿dyat' haj mishi!
V s i
Zabirajs'!
SH a v u l a
Ta yak vi smiºte!
Vsi naposidayut' i vidtiskuyut' SHavulu do dverej.
V s i
Ta vzhe pobachim!
K o l ya n d r a
CHi smiºmo, chi ni - abi ne ti!
SH a v u l a
YA voºvodi zaraz...
V s i
Hoch do bisa!
Vishtovhuyut'.
SH a v u l a
V hurdigu vsih!..
V s i
Idi pid tri chorti.
P e r e d e r i j
Os' bachite, tovarishi-brati,
YAkij ce vijt!
V s i
Haj Svichka bude vijtom!
III
Pe r e d e r i j
Voni vzhe bliz'ko, bud'mo zh vsi gotovi
Zustrinuti vrochisto molodih.
CHip i Prisya
CH i p
Koli zh bo ya dizhdusya togo, Prisyu,
SHCHob v hatu odvezti tebe moyu?..
P r i s ya
CHi bachili! Pidu ya v jogo hatu,
De shkirami na desyat' goniv thne.
CH i p
O, ne dratuj. Turec'kimi shovkami
I kilimami vkriyu hatu vsyu,
Golubiti, nositi na rukah
Tebe ya budu, Prisyu.
P r i s ya
SHCHe zadavish.
YAkij shvidkij. Get' ruki!
K o l ya n d r a
(kepkuº).
Nu, to shcho zh?
CHomu zh ne derzhish? Ti zh kazav kolis' -
"Ne virvalas', to j ciluvati mozhna",
A tut tako¿ ptashki ne vderzhav.
CH i p
Bikiv hapav za rogi, vedmediv
Vich-na-vich klav... A tut nenache chari...
Slabe divcha,- a pal'chika ¿¿
Odnogo rozignuti ya nezdol'nij!
K o l ya n d r a
Otozh-bo j º. Ne v sili, mabut', sila,
Divis', moya Tetyana - sim pudiv,
Mov zajchika mene pidnyati mozhe -
A z neyu ya shcho hochu, te j roblyu,
Darma shcho sam bezsilij ta kul'gavij.
T e t ya n a
(pidbigaº).
Ti tut, Semene - zajchiku mij lyubij,
Hodim mershchij - zdaºt'sya, vzhe idut'.
K o l ya n d r a
Ta odchepis'.
(CHipovi).
Oce tobi nauka.
CH i p
I de vono beret'sya v tih kravciv!
Vbigaº divchina.
D i v ch i n a
Gotujtes'! ¿dut', ¿dut' molodi!
Ruh. Gomin. Vsi stayut' po miscyah.
P e r e d e r i j
Vsi po miscyah! Tovarishi-brati!
Vo slavu mista nashogo starogo,
Vo slavu chesnih vsih pracivnikiv,
Vo slavu rus'kogo narodu i zemli
Zasyayut' haj vsi svichi cehovi!
Mittyu vsya palata osvitlyuºt'sya siloyu svichok.
K a p u s t a
Teper nehaj cherez vogon' projdut'
Zvichaºm starodavnim molodi.
Muzika.
Cehoviki stayut' obabich dverej, utvoryuyuchi svo¿mi svichkami shchos' podibne
do vognyano¿ zavisi, kriz' yaku povinni projti molodi.
IV
Svichka j Melanka vhodyat' kriz' vognyanu zaslonu. Za nimi, vzhe povil'no,
oshatna yurba druzhok i boyar. Melanka v chudovomu shlyubnomu vbranni z serpankom
na golovi, shcho zakrivaº ¿¿ oblichchya.
H o r
Oj, projshla Melanochka kriz' vogon',
Nache shchire zoloto, cherez gorn.
Oj, sviti zh ¿m, vogniku, vse zhittya,
SHCHob ne bulo v temryavu vorottya.
Ti v hatini veselo ¿m palaj,
YAsnu shchastya-dolen'ku ¿m nadaj.
Molodi pidhodyat' do Tetyani i Kapusti, shcho chekayut' ¿h, persha - z hlibom,
sillyu i medom, shcho postavleni na vikno z dizhi, a drugij - z dvoma zelenimi,
perevitimi zolotom svichkami ta kelihom, shcho sto¿t' na taci, yaku derzhit'
htos' iz tovarishiv.
T e t ya n a
Nehaj vas bog blagoslovit' svyatij,
Nehaj u vas vs'ogo v privilli bude,
Udostal' hliba, medu ta vina.
K a p u s t a
Na poli haj u tebe bude povnya,
A v hati vichna zgoda ta lyubov.
P e r sh i j h o r
Tupu-tupu kolo dizhechki,
Navidala siro¿zhechki,
SHCHo zh nam dopiru robiti:
CHi v hati svichki svititi,
CHi siro¿zhechki brati,
CHi vzhe nevistku vitati.
ª v nas tarilochka medu,
Jdi do nas, nevistko, na besedu.
D r u g i j h o r
Oj panove svatove, prosimo vas,
Priletila utinka v dobrij chas,
Vi zh ¿¿ ne bijte, ne lajte,
Vi zh ¿¿ horoshen'ko prijmajte,
Vi zh ¿¿ ranen'ko ne budite,
Vi zh ¿¿ mizh lyud'mi ne sudite.
P e r sh i j h o r
Oj nevistko nasha zhadanka,
Oj, ne rik mi tebe zhadali,
Sim rokiv medu ne pili,
Sim rokiv svichok ne svitili,
Ti zh nam solodsha vid medu.
Jdi do nas, golubko, na besedu,
Ti zh nam yasnisha za svichku,
Odkrij nam svoº bile lichko.
K a p u s t a
(znimaº serpanok z Melanchinogo oblichchya, zvorushenij).
Otak, Melasyu,- sim rokiv tebe,
Mov svichechku yasnuyu, mi chekali
I v temryavi zhurilis', a teper
Ti uvijshla, i raptom zasiyala
Palata vsya vid radisnih ogniv.
M e l a n k a
(zvorushena, pripadaº na mit' do jogo plecha).
O mij didusyu lyubij!
K a p u s t a
I za ce
Prijmi od nas, zvichaºm starodavnim,
Zelenuyu cyu svichku.
(Zapalyuº j daº).
Haj gorit'
Vona tobi na radist' ta na shchastya.
A ce tobi, vidvazhnij majstre nash.
(Daº tak samo Svichci).
Nehaj tebe kolis' proslavit' pisnya,
SHCHo Svichka ti - i svitlo nam zdobuv.
H o r
Slava tobi. Svichko-zbroyare,
Svichku ti zdobuv vosku yara,
Slava tobi, majstre umilij,
Slava tobi, ricaryu smilij!
Kapusta bere kelih i podaº Svichci.
K a p u s t a
Teper prijmi cyu zazdorovnu charu.
H o r
Ne pij, Ivanko,
Pershogo privitu,
Bo pershij privit,
Lihij na zustrit,
Oddaj marshalku 1
CHerez prave pleche -
Nehaj vin villº,
Nehaj poteche.
1 Marshalok - starosta u vesil'nomu obryadi.
Svichka bere kelih i peredaº cherez prave pleche Kolyandri, yakij vilivaº
jogo na pidlogu.
T e t ya n a
(bere drugij kelih i podaº Svichci).
Zdorovi pijte, ditochki, nehaj
Solodka j povna bude vasha chara.
Svichka bere j p'º, cherguyuchis' z Melankoyu.
S v i ch k a
Bo slavu nashu, brattya dorogi,
Nehaj vovik zhive gromada nasha!
V s i
Tobi na slavu! Slava, slava Svichci!
Perederij pidhodit' do molodih.
P e r e d e r i j
Hvala tobi, odvazhnij majstre nash!
SHCHaslivij bud' z druzhinoyu svoºyu.
A ti, Melasyu, od mene prijmi
Cyu riz'blenu ozdobu na namisto -
Najkrashchij tvir, shcho ya kolis' skuvav,
Koli shche ochi bachili mo¿.
(Daº ¿j zolotu ozdobu).
M e l a n k a
(zvorusheno).
Spasibi shchire, dyadechku mij lyubij,
O, yak bi ya zhadala, shchob voni
Prozrili znov, tvo¿ prekrasni ochi.
(Ciluº jogo).
P e r e d e r i j
Melasyu! Ridna! Svichechko yasna!
Mene sama mov svitlom ti osyala.
V s i
Nehaj zhive nash Svichka! Haj zhive
Na dovgi roki slavnij majster nash!
Muzika
Pid zvuki muziki j guchnih privitan' Kapusta i Tetyana obvodyat' molodih
navkolo vsiº¿ palati, pislya togo sadovlyat' ¿h na pokuti.
H o r
Sun'tesya, sun'tesya, kravchiki,
Sun'tesya, sun'tesya, shevchiki,
Iz pokuttya v zapichok, bondari,
Ustupajte mistechko dlya zori.
Dlya zori, dlya ziron'ki, shcho zijshla
Kolo yasna misyacya kraj stola.
D r u g i j h o r
Bizhi, bizhi, bratiku, doganyaj,
Svoyu lyubu sestron'ku odbiraj,
Oj big lyubij bratochok - ne dognav,
Za boyarami ridnen'ku ne piznav,
Za muzikami guchnimi ne pochuv,
Pochuv til'ki golosochok, yak ¿¿
Vzhe prijmali kravchiki cehovi.
"Dobrij vechir, kravchiki, ya do vas,
Prijmit' mene, moloden'ku, v dobrij chas.
Bo zh mene nichen'ka zajnyala,
Ineºm sukon'ka pripala,
Rusaya koson'ka rosoyu,
Bileº lichen'ko sl'ozoyu".
P e r sh i j h o r
Idi vid nas, bratiku, ne zhalij,
Mi vzhe tvoyu sestron'ku prijnyali,
Po chervonomu kilimu proveli,
Povnu charu medu ¿j nalili,
Ciluvav ¿¿ nash majster molodij,
Obsushiv ¿¿ vid ineyu-vodi,
Rusu koson'ku vid dribno¿ rosi,
Bile lichko vid divocho¿ sl'ozi.
V
Tim chasom cehoviki vzhe povstromlyuvali v svichniki svo¿ svichki j
rozsipalis' po palati barvistimi kupkami. Pochinaºt'sya nevimushena vesela
metushnya.
K a p u s t a
A shcho zh, brati, teper, libon', ne grih
J po charci dobrij vipit'...
(Sidaº za stil).
Pani svaho,
CHastuj gostej. Ta ne baris' i ti,
Druzhko mij lyubij, nalivaj charki.
T e t ya n a
Ta nu zh bo! Spozhivajte na zdorov'ya!
Nalivayut' z Kolyandroyu charki j kelihi, shcho jdut' potim po rukah. De-de, a
na vesilli lyudi p'yut'.
P e r e d e r i j
Za Svichchine vesillya! Haj zhivut'
Na dovgi roki Svichka i Melanka!
V s i
Za Svichchine vesillya! Haj zhivut'!
H o r
Po-svyatomu "otche nashi"
Dajte nam po povnij chashi,
Pijmo Svichchine vesillya,
SHCHob u nih bulo privillya,
Zgoda v hati, a na poli
SHCHob vs'ogo bulo dovoli.
Svichka bere Melanchini ruki v svo¿.
S v i ch k a
Melasyu lyuba! Ziron'ko moya...
CHogo zh taka smutna ta polohliva,
CHom slizon'ki almazni¿ blishchat'
V tvo¿h ochah nalyakanih, zhurlivih?
Nevzhe ne rada ti hvilini cij,
SHCHo nas z'ºdnala?
M e l a n k a
Lyubij, dorogij!
SHCHasliva ya... Ale... Vsi ci vogni,
I svichi ci, zharki ta osyajni,
Spolohali, zbentezhili mij spokij...
Boyusya ya... zdaºt'sya vse meni,
SHCHo pid viknom, tam, v temryavi glibokij,
YAkis' zlovishchi tini zibralis'...
I radyat'sya... i vishchiryayut' zubi
Na nashe shchastya...
S v i ch k a
O, ne bijsya, lyuba,
Ne bijs', moya golubko... Usmihnis',
I zniknut' vmit' usi vorozhi tini.
K a p u s t a
Ege, ege, tovarishi-brati,
Prijdet'sya, mabut', zagasit' svichki!
Abo zapnuti vikna.
P e r e d e r i j
(zbentezhenij).
SHCHo take?
Hiba zh yaka trivoga?
K a p u s t a
Nu, ayakzhe!
Nepevna sprava. Nebezpeka vsim.
Ne bachite hiba, shcho molodij
Pociluvati hoche molodu?
Ishche vam malo? SHCHe ne do ladu?
(Regoche zadovolenij).
T e t ya n a
(v zahvati).
I zdumaº zh starij, bodaj ti skis!
Bodaj tebe indichka ubriknula!
SHCHe b pak, ne nebezpeka, ha-ha-ha!
Nehaj ciluº! Zaraz zhe nehaj
Ciluº molodu, mi zh komariv
Poklichemo, shchob svichki zatulili!
K o l ya n d r a
Nehaj ciluº! Prosyat' vsi cehi:
Kravci, shevci, ribalki, teslyari,
Bublejnici na smal'ci i medu -
Haj molodij ciluº molodu!
P e r e d e r i j
Nihto ne p'º - zrobivsya med girkij.
Haj molodu ciluº molodij.
K a p u s t a
Vid vsih cehiv uhvala odnostajna:
Haj molodi ciluyut'sya negajno.
H o r
Oj, robit', tkachi, zavisi
Vikna zapinati -
Bude zaraz misyac' yasnij
Zirku ciluvati.
Oj meteliki, zlitajtes',
Zaslonyajte svichi -
Bude zaraz knyaz' knyaginyu
Ciluvati dvichi.
Pocilunok. Tiha nizhna muzika.
Svichka pidvodit'sya, vzyavshi za plechi pochervonilu Melanku, shcho tezh
pidvelas', ciluº ¿¿ v gubi dovgim pocilunkom.
Hvilina shanoblivo¿ tishi zminyuºt'sya znovu burhlivoyu veselistyu.
V s i
Garazd, garazd! Oce solodka chara,
Nehaj vona ne zsyakne vam vovik!
T e t ya n a
(v zahvati).
Oce yakraz! Azh gubi zasverbili!
Azh zakortilo i sobi togo zh!
H o r
Ciluvav, ciluvav -
Ne naciluvavsya,
A v sadu solovej
Ne nashchebetavsya.
K a p u s t a
(vitiraº vusa).
Nu, to chogo zh! Davaj i mi z toboyu
Pokazhemo, yak treba, molodim.
T e t ya n a
Ta nu tebe v boloto - z borodoyu
Ta lize ciluvatis', bardadim! 1
1 Bardadim - zdorovilo.
(Spivaº).
Cur tobi, prudivuse,
YAki v tebe sivi vusa,
YAka v tebe boroda,
Nache sternya v poli.
Ne pidu ya za starogo -
Borodoyu kole,
Ale pidu za takogo,
(Hapaº Kolyandru, toj daremno virivaºt'sya).
SHCHo siyut'sya vusa -
Vin mene pociluº,
A ya zasmiyusya!
K o l ya n d r a
Ta odchepis'! Pusti! Ne hochu ya.
Oj! Dihati... Zadavish, navisna.
T e t ya n a
E, ni,
(ciluº jogo).
popavsya, kravchiku mij lyubij,
Gorobchiku kriven'kij - ne vtechesh.
CH i p
(kepkuº).
Aga, popavs'! Vihodit', shcho i v tebe -
"Ne virvavsya - to j ciluvati mozhna".
K o l ya n d r a
(vidsapuyuchis').
A ti hoch i vedmid', a vse zh niyak
V svoº¿ bdzhilki medu ne distanesh.
CH i p
Ba ni! Distanu.
(Hapaº Prisyu, shcho krutilas' poryad).
Bdzhilon'ko moya!
Nevzhe j teper mene ne pociluºsh!
P r i s ya
(virivaºt'sya).
YAkij shvidkij! Nenache rak na grebli.
(Spivaº).
Ne hapajs' ciluvat' - ya ne tvoya rivnya,
Bo ti mnec'-kozhum'yak, a ya bondarivna,
Hoch ti mnesh desyat' shkir za odnu hvilinku,
A meni ne zignesh pal'chika-mizinka.
Ti zhivesh v Goncharyah, a ya na Podoli.
Ne distanus' tobi z dobro¿ ya voli.
Tikaº. CHip za neyu.
K o l ya n d r a
CHi bachili! Kohajsya pislya c'ogo.
T e t ya n a
CHi ya zh tebe, mij lyubij, pidvela?
K ol ya n d r a
(spivaº).
Ti zh mene pidmanula,
Ti zh mene pidvela,
Dala meni vecheryati,
Ta ne dala lozhki!
Hor pidhoplyuº pisen'ku, dehto tancyuº.
VI
K a p u s t a
Ta shcho ya, katolik chi busurman,
SHCHob na vesilli ta ne tancyuvav!
(Ide na seredinu j pochinaº pritupuvati).
Anu-bo, hehi! Do roboti chas!
Oj, kazala meni mati,
SHCHob muziku ne kohati,
Bo muzika-ledashchicya
Cilij tizhden' volochit'sya.
U nedilyu ves' den' graº,
V ponedilok propivaº,
A v vivtorok ves' den' p'º,
A v seredu zhinku b'º.
V s i
Do tanciv! Vsi do tanciv! Pochinaj!
Pochinayut'sya riznomanitni tanci, sered yakih vidrizyayut'sya tanci okremih
cehiv.
B i l e j ch o r n e
Spodobalas' kovalyu
Divka-teslyarivna,
Ni, tebe ya ne lyublyu -
YA tobi ne rivnya.
Ne zajmaj mene, mugir,
V tebe ruki v sazhi,
A ya bila, nache sir,-
Ti mene zamazhesh!
Ne divis', teslyarivno,
CHi bile, chi chorne,
A divis', moya lyuba,
CHi dobre prigorne.
De ne vzyavsya sirij vovk -
Ot tak veremiya!
Teslyarivna kovalyu
Kinulas' na shiyu.
Oj, ryatuj mene mershchij,
Hlopche mij motornij! -
Vzhe zabula, shcho u n'ogo
Ruki v sazhi chorni.
Ne divis', teslyarivno,
CHi chorne, chi bile,
A divis', moya lyuba,
YAka v n'omu sila.
VII
Raptom za dverima chuti galas, trivogu j bryazkit zbro¿. Tanci
porushuyut'sya, i v palatu vrivaºt'sya ozbroºnij zagin drabiv z Ol'shans'kim,
Kozekoyu, i Kozeliusom na choli. Pozadu viglyadaº SH a v u l a.
K o z e k a
A, nezakonne zborishche! Svichki!
SH a v u l a
(zzadu).
Svavillya! Bunt! Voni moyu personu
Slovami nepristojnimi klyali.
K o z e k a
Vsim rozijtis'! Gasiti zaraz svichi!
A za vogon' ta zbori nezakonni
Vinu splatit' negajno - dvadcyat' kip
Na kozhen ceh, a razom - dvisti sorok.
SH a v u l a
(zzadu).
Ta za moyu personu dvadcyat' kip.
Svichka virivaºt'sya na seredinu.
S v i ch k a
Tobi nehaj zaplatyat' navit' tridcyat' -
Cina to YUdi - zradi serebro!
P e r e d e r i j
Svavillya ce! YAk smiºsh ti syudi
Na mirne svyato drabiv navodit'!
V s i
Dovoli vzhe znushchannya! K chortu drabiv!
CH i p
(hapaº dziglik).
Vsih potroshchu! Vsi zabirajtes' get'!
P r i s ya
(chiplyaºt'sya za joyu plechi).
Vasilechku! Vasilechku mij lyubij!
K o z e k a
A! Bunt! Svavillya! Dveri na zamok!
Mechi z pihov! Nikogo ne puskat'!
S v i ch k a
(pobachivshi Ol'shans'kogo).
To, znachit', os' yakij zvichaj knyazivs'kij -
Mov tatarva, vdiratis' do lyudej.
Melanka porivaºt'sya do Svichki, ale Kapusta, Tetyana ta inshi zhinki ¿¿
zatrimuyut'.
M e l a n k a
Ivane, lyubij!
K a p u s t a
Zaspokojsya, donyu,
Garazd vse bude... bude vse garazd...
O l ' sh a n s ' k i j
Korotka zh v tebe pam'yat', majstre Svichko!
Hiba zabuv, yak vsih nas zaprosiv
Do sebe na vesillya, v chas takij,
YAk vse Podol'º svichkami zasyaº?
De zh moloda?
(Pidhodit' do Melanki).
O, yaka zh krasa...
(Bere ¿¿ za pidboriddya).
Idi do nas, krasune bezdoganna,
Na chest' tvoyu ya zapalyu vogni
Vid Zoloto¿ brami do Pochajni,
Po cilomu Podol'yu i Gori!
Taku krasu chi mozhna zh vshanuvati
Pri cih svichkah v ocij mizernij hati!
Svichka kidaºt'sya do Ol'shans'kogo i vidshtovhuº jogo od Melanki.
S v i ch k a
Divisya, knyazhe, shchob na chest' ¿¿
Tvogo palacu ya ne zapaliv!
O l ' sh a n s ' k i j
(vihoplyuº mecha j napadaº na Svichku).
Zuhvalij kmet!
Tovarishi mittyu zaslonyayut' Svichku i vidshtovhuyut' Ol'shans'kogo.
V s i
Tovarishi! Na pomich!
Gasit' svichki! Hapajte lavi!
Svichka rozpihaº vsih i vihodit' na seredinu.
S v i ch k a
Tiho! Tovarishi! Ne v kulaci, a v pravdi
Teper povinna buti nasha mic'.
(Do CHopa, shcho vhopiv veliku lavu).
Oblish cyu lavu, CHope, musim mi
Slovami nashu pravdu dovesti.
CH i p
SHCHo tam slovami - kiºm po makitri,
Vtoropayut' voni kudi mershchij.
(Prote stavit' lavu).
S v i ch k a
To sluhaj zhe, vel'mozhnij kashtelyane,
I osmniki, i pisar, shcho prijshli
Nasil'stvom nashe svitlo zagasit'.
I ti posluhaj, YUdo...
SH a v u l a
Bachte, znov
Pri vsih moyu personu obrazhayut'!
S v i ch k a
To znajte zh i zatyamte vsi sobi,
SHCHo vsi prava ta vil'nosti gromads'ki
Zatverdiv nam knyazivs'kij privilej
I maºmo teper mi pravo svitla,
I godi vzhe duriti vam lyudej.
V s i
Tak! Tak! Pid tri chorti! Dovoli glumu"
Gvaltivniki! Gnobiteli! Kati!
O l ' sh a n s ' k i j
Ti pomilivsya, majstre! Privilej
Vash z'¿li mishi.
SH a v ul a
YA zh kazav!
S v i ch k a
Brehnya! Cya gramota u nas.
(Vijmaº z-za pazuhi papir).
I os' ¿¿ perepis,
A spravzhnyu mi shovali,- i mechem
Zumiºmo ¿¿ mi zahistit'.
Kozelius vihoplyuº u Svichki papir.
K o z e l i u s
Tak os' yaka ce misha, shcho vnochi
Derzhavni¿ paperi utyagla.
(Rozglyadaº nashvidku papir).
YA vkazuyu na n'ogo, yak na tatya,
Derzhavnogo zlochincya. Nakazhi
Jogo shopit' negajno.
O l ' sh a n s ' k i j
(do varti).
Vzyat' jogo!
Varta nablizhaºt'sya do Svichki, Melanka z krikom porivaºt'sya do n'ogo,
zhovniri ¿¿ odshtovhuyut'. Cehoviki kidayut'sya na vizvil - pochinaºt'sya bijka.
M e l a n k a
Ivane! Lyubij! Get', gvaltivniki!
Ne smiºte jogo vi!
K o z e k a
Get' sama!
Z pihov mechi! Berit' jogo! V zaliza!
S v i chk a
Melasyu, ridna... lastivko moya...
(Hapaº vazhkij dziglik -do Kozeki).
Torknis' ¿¿ hoch pal'cem - roztroshchu
YA golovu tobi na sto shmatkiv!
ZHovniri vijmayut' mechi. Kil'ka zhovniriv nasidayut' na Svichku i zv'yazuyut'
jomu ruki.
D i v ch a t a
Oj, lishen'ko! Tikajmo! Bozhe zh mij!
K a p u s t a
Melasyu, donyu... zaspokojsya, ridna...
P e r e d e r i j
Tovarishi! Na vizvil! Ne damo
Tovarisha na zgubu!
V s i
Bijte ¿h!
Do zbro¿, cehi!
O l ' sh a n s ' k i j
A, svavillya! Bunt!
Hapajte vsih!
S v i ch k a
Tovarishi! Nazad!
Ne treba bijki! Boronit' divchat!
Melasyu boronit' moyu, blagayu!
Viz'mi ¿¿, Kapusto.
CH i p
Godi vzhe. Dovoli sliv. Do zbro¿, kozhum'yaki!
Troshchit' kativ! Kiyani, do ki¿v!
Hapaº veliku lavu j sune na drabiv. Prisya chiplyaºt'sya za n'ogo j
zatrimuº.
P r i s ya
Vasilechku, Vasilechku, ne jdi!
Tebe zab'yut'. YA vse... ya vse tobi!..
Tebe ya pociluyu!
CH i p
(virivaºt'sya).
Get'! Ne rivnya
Palkomu kozhum'yaci bondarivna!
Za mnoyu, cehi! Kozhum'yaka jde!
O l ' sh a n s ' k i j
Kramola! Vsih rubajte! A, ce ti!
C e hi
Ne piddavajs'! Lupcyujte dushogubiv!
CH i p
De golova knyazivs'ka?
Napadaº na Ol'shans'kogo zi svoºyu lavoyu, ale v cyu mit' Kozeka vrazhaº
jogo mechem u golovu.
K o z e k a
Na zh tobi!
CHii padaº.
O l ' sh a n s ' k i j
SHCHe golovi knyazivs'ko¿ hotiv!
P r i s ya
Vasilechku! Mij lyubij! Bozhe zh mij!
Ne divit'sya...
(Ciluº jogo j revno plache).
O l ' sh a n e ' k i j
A, budete teper!
Remisnikiv peremozheno. Svichku ta shche kil'koh pov'yazano.
O l ' sh a ne ' k i j
Vedit' jogo!
M e l a n k a
Ivane! Ridnij mij!
(Metnulasya do n'ogo, ale padaº, zomlivshi).
S v i ch k a
Melasyu! Ridna!
Silkuºt'sya virvatis', kil'ka zhovniriv jogo strimuyut'.
O l 'sh a n s ' k i j
Ne puskaj! Derzhi!
Derzhit' jogo, kramol'nika, svavil'cya!
Mechi do gorla!
S v i ch k a
Brattya dorogi!
Blagayu, berezhit' moyu ºdinu!
Divchata, Kapusta i kil'ka majstriv oberezhno vidnosyat' Melanku v glibinu
hati.
O l ' sh a n s ' k i j
Rushaj do zamku! Bude vam pohmillya.
(Vitiraº krov z oblichchya).
Nu, majstre Svichko! Nu j garyachij med
U tebe na vesilli...
S v i ch k a
Postrivaj!
SHCHe ne skinchilos' Svichchine vesillya!
V s i
(hmuro j, urochisto).
SHCHe ne skinchilos' Svichchine vesillya!
Zavisa.
DIYA CHETVERTA
Voºvodin palac. Vechir.
I
Voºvoda, Ol'shans'kij i kil'ka ricariv za kubkami pri svichah.
(Spivayut').
Za viknami burya bushuº,
I hvili viruyut' vnochi,
A v zamku krasunya gaptuº
Koshulyu pri svitli svichi.
Gaptuº i dumkoyu line
Na more, de vsi korabli,
De milij daleko des' pline,
Do ridno¿ pravit' zemli.
I raptom vikno zatremtilo,
I viter svichku zaduv...
A divchina vraz zrozumila,
SHCHo milij ¿¿ utonuv...
Ol'shans'kij zlisno stukav kulakom ob stil.
O l ' sh a n s ' k i j
Hiba pisen' nemaº veselishih,
SHCHo j za vinom sumno¿ zaveli!
V o º v o d a
YAkraz po cij pogodi, shcho reve
Ta skiglit' pid viknom, nenache zhinka.
Ta j po tvo¿h prigodah. Znat', tebe
Ne duzhe chastuvali na vesilli.
O l ' sh a n s ' k i j
SHCHe ne skinchilos' Svichchine vesillya!
SHCHe moloda v komori ne bula.
V o º v o d a
Divis'! Durnic' ne zdumaj narobit'.
Vzhe j tak meni cyu kashu zavarili,
SHCHo popeche vsi gubi, mabut', nam.
O l ' sh a n s ' k i j
YAka nud'ga... Hoch bi prijshov Kezgajlo,
Podratuvali b durnya hoch c'ogo...
II
Uvihodit' Kezgajlo v kire¿.
O l ' sh a n s ' k i j
A, os' i vin. Nu, shcho? YAk tam, Kezgajle,
SHCHe kozhum'yaki v zamok ne idut'?
K e z g a j l o
Nu j hvishcha nadvori, nehaj ¿j bis!
Siche, plyuº v oblichchya, z nig valit'...
A temno, yak v tyurmi... Koli zh i vipit',
YAk ne v taku pogodu, sto chortiv.
O l ' sh a n s ' k i j
Teper v tyurmi ne temno, mij Kezgajle,
Bo Svichka tam.
R i c a r i
Ha-ha! I spravdi Svichka
Teper v tyurmi! Nedovgo til'ki ¿j
Zostalosya goriti, klyatij Svichci!
K e z g a j l o
Zavchasno vi gluzuºte, panove,
Divit'sya krashche, yak bi svichka cya
Pozhezhi nam, buva, ne narobila.
Po vsih yarah gluhe kalamuttya,
Na Kozhum'yaki j nosa hoch ne suj,
Hvilyuºt'sya Podol'º, til'ki j zhde
Najmensho¿, shchob spalahnuti, iskri.
O l ' sh a n s ' k i j
Ha-ha! Kezgajla, mabut', skriz' peche -
SHCHe z to¿ nochi, yak svo¿m chhannyam
Vin Ol'brahtova dzhuru spolohnuv.
Regit. Kezgajlo zrivaºt'sya i beret'sya za mech.
H t o s '
Ne znav, kudi poditis' dzhura bidnij,
Tak i chkurnuv, mov misha, kriz' vikno.
Regit.
K e z g a j l o
YA vas navchu, yak z mene gluzuvati,
P'yanici bezsoromni!
Regit.
V s i
Obizvavs'!
V o º v o d a
Ta nu tebe, Kezgajle, ne smishi
Ti hoch lyudej. Tverezij!
K e z g a j l o
Tak. YA p'yu, Ale yak p'yu, to til'ki...
O l ' sh a n s ' k i j
(zakinchuº).
Z percem.
K e z g a j l o
T'hu!
(Sidaº j p'º).
Ne hochu z durnyami...
Vhodit' Kozeka.
K o ze k a
Vel'mozhnij pane!
Prijshov kupec' virmens'kij, b'º cholom.
V o º v o d a
Kupec' virmens'kij? A, ce, mabut', toj,
V yakogo mi dva vozi odibrali,
SHCHo polamalis' z kramom na gori.
K o z e k a
Tak, pane, vin.
V o º v o d a
Nu, shcho zh, nehaj uvijde.
Posluhaºm, yak vin pochne ciganit'
Ta vikupu nam vsim proponuvat'.
Ko z e k a
To vzhe j prinis.
V o º v o d a
Aga! Poklich.
K o z e k a
(rozchinyaº dveri).
Idi!
Uvihodit' virmens'kij kupec' iz slugoyu, shcho derzhit' yakijs' suvij ta
pakunki. Odrazu pochinaº lementuvati.
K u p e c '
Vel'mozhnij, najyasnishij voºvodo!
Nechuvane neshchastya! Dva vozi!
Veliki dva vozi! Z verhom obidva!
Kamha 1 zolototkana! Altabas!
Mosul's'kij shovk! Almazi! Perli! Va!
Zlamalisya na cih gorah zhahlivih.
To ¿h teper u mene odnyali.
Obidva vozi. Ta za vishcho zh ce?
Pri chomu zh ya? Mo¿ hiba ce gori?
To zh ki¿vs'ki.
1 Kamha - koshtovna kitajs'ka tkanina.
V o º v o d a
Otozh-to i vono,
SHCHo ki¿vs'ki. A ti hiba ne znav,
YAk shahra¿v ci gori sterezhut'?
Vozi zlamalis'? A navishcho zh ¿h
Ti nakladav chotiri na odin?
SHCHob ne platiti mita? To teper
Ne gnivajsya na ki¿vs'kij zakon:
Koli vozi zlamalis' ot Pochajni
Do Zoloto¿ brami,- poproshchajs'.
K u p e c '
Ne mozhu zh ya! Ce vse moº majno!
O, zmilujsya, vel'mozhnij voºvodo!
V o º v o d a
Takij zakon.
K u p e c '
YA vidkuplyus'.
Prijmi Oci dari. Najkrashchij oksamit!
Najkrashchij shlik 1, gaptovanij perlom.
(Podaº Voºvodi yakus' shapku).
Kamha oleksandrijs'ka. A oce
(podaº Kezgajlovi nevelichkij pakunochok, zagornutij v parchu)
Nechuvana, dorogocinna ridkoshch,
YAko¿ navit' v Krakovi nema.
1 SHlik - shapka.
Kezgajlo pochinaº rozgortati bezlich obgortok: parchevu, shovkovi riznih
kol'oriv.
V o º v o d a
(v gnivi kidaº shapku j oksamit).
CHi ti zduriv! Ta yak ti smiv meni
Cej motloh nepristojnij prinesti!
Lish zolotom ºdinim mozhesh ti
Svo¿ vozi u mene vidkupit'.
Davaj negajno tisyachu dukativ -
Abo z ochej odrazu zabirajs'.
K u p e c '
Velikij bozhe! Tisyachu dukativ!
Ta yakbi ya prodav usih ditej
I samogo sebe, to i todi b
YA tisyachi dukativ ne zibrav!
O, zmilujsya, vel'mozhnij pane!
Kezgajlo nareshti rozgornuv usi obgortki j distav krishtalevij flakon.
K e z g a j l o
(v rozpachi).
Perec'!
Regit.
Znov perec', ta ishche yakijs' chervonij!
(CHhaº, nakochuºt'sya na kupcya).
Ta yak ti smiv... apchhi! Ta yak ti smiv!
K u p e c '
Ta ce zh indijs'kij perec', shcho jogo
I koroli ne vsi shche kushtuvali!
K e z g a j l o
Ta ya tebe!
K u p e c '
Panove!
V o º v o d a
Zaraz get'!
K u p e c '
Panove! Ricari! Vel'mozhni kavaleri!
YA mayu dar! YA mayu vikup! Va!
YA zaraz privedu vam tr'oh nevil'nic',
Krasun' rozkishnih. CHarivnih divchat,
YAkih nemaº navit' u sultana.
A yak tancyuyut'. A yaki cnotlivi.
YAk cukor! YAk almaz! YAk abrikos!
YAk misyac' na chotirnadcyatij den'!
V o º v o d a
Garazd! Vedi. Pobachim, shcho za med.
R i c a r i
Ce insha rich.
V o º v o d a
Ta til'ki sterezhis'
YAkih marmiz pekel'nih privesti.
K u p e c '
YAk zoloto! Rahat-lukum! Halva!
YA za hvilinu privedu ¿h. Va!
Vihodit'.
V o º v o d a
To vip'ºmo, panove, za krasun',
SHCHo nam shchasliva dolya posilaº,
YAkbi shche bab nam zdihatis' svo¿h -
Utnuli bi ricars'ku mi rozvagu.
III
Uvihodit' Kozelius.
V o º v o d a
A, pisaryu! Nu shcho - yaka pogoda?
K o z e l i u s
Zlochinec' tut, vel'mozhnij voºvodo,
Jogo hotiv ti z knyazem dopitat'.
V o º v o d a
Garazd - vedi. U nas yakraz º chas
Mizh kubkami - do to¿ nasolodi,
SHCHo nam kupec' virmens'kij obicyav.
Kozelius vidchinyaº dveri - vartovi vvodyat' Svichku. Hvilina movchannya.
V o º v o d a
Nu shcho, garyacha Svichko, shche tebe
S'ogodnishnyaya burya ne zadula?
S v i ch k a
Nemaº v sviti buri, shchob ogon'
Mogla zaduti vichnij ta pravdivij.
Zaduti mozhna svichku, zagasit'
Pozhezhu navit' mozhna, navit' vsi
ZHarinki najdribnishi zatoptat',
Ale zhivij ogon' i v kreminci
CHekaº lish, shchob mi jogo zbudili.
V o º v o d a
(zdivovanij).
Ti dobre kazhesh. Svichko, til'ki ti
Zabuv odne - ne vil'no lyudyam vsim
Svyatij ogon' daremno viklikat'.
I proklyat, hto, yak ti, blyuznirs'ku ruku
Na zakaznij toj kremin' pidnese.
(Pidvodit'sya).
Tut ya odin i knyaz' i voºvoda.
YA ohoronec' mirnogo vognyu.
A ti hotiv rozdut' jogo v pozhezhu
I misto vse povstannyam skolotit'.
S v i ch k a
Ne ya pochav. CHi ne tvo¿ zh kati
Bez soromu na mirne vderlis' svyato -
Ne kulakom, a pravdoyu hotiv
YA pershe nashe pravo dovesti.
V o º v o d a
Ne pravdoyu pochav ti, a zlodijstvom,
Ne smiºsh ti pro pravdu tut kazat'.
Pan pisaryu, yaka nalezhit' kara
Svavil'nikovi j tatyu za kradizh?
K o z e l i u s
(peregortaº paperi).
ªdina kara "hoch i vpershe vkrav,
Ale ponad poltinu - to povisit'".
Sudebnik Kazimira korolya,
Artikul chotirnadcyatij i dali...
(Gortaº dali).
A Sakson 1 kazhe: "Hto svavil'nu ruku
Na vladu prederzhashchu pidnese
I zakolot uchinit', to zlochincya
CHetvertuvat' ".
1 Sakson (saksons'ke zercalo) - zbirnik feodal'- nogo nimec'kogo prava,
ukladenij bliz'ko 1230 r. V n'omu vidbito interesi feodaliv.
V o º v o d a
Dovoli dlya tebe?
S v i ch k a
YA ne boyus' ni smerti, ni tortur.
I vse zh tobi ne zagasiti svitla,
SHCHo z t'mi vikiv ta cherez stil'ki bur
Pronis narod vidvazhnij i svobidnij.
K o z e l i u s
SHCHe kara º - v Saksoni - Singularis 2 -
"Hto gramoti derzhavni ukrade,
Kativs'koyu rukoyu oslipit'".
2 Okremij vipadok (lat.).
Svichka mimovoli vidhitnuvsya.
V o º v o d a
Aga, ne do vpodobi - zatremtiv.
SHCHo zh, mabut', tak i zrobim - hto divivs'
Na svitlo zakazne, to vzhe ne gidnij
Na inshe shchos' poglyanuti.
S v i ch k a
(stogne).
Melasyu.,.
Ol'shans'kij pidvivsya - zloradno.
O l ' sh a n s ' k i j
Tak, tak! Ti ne pobachish vzhe ¿¿ -
Ni tih ochej, yak zori, promenistih,
Ni svizhih ust, ni charivnih tih pers,
I navit' sliz ¿¿ ti ne pobachish,
Koli vona zaplache.
S v i ch k a
(z mukoyu).
Zamovchi!
V o º v o d a
Navishcho zh ti, bezumcyu nenazhernij,
Svoyu lyubov na slavu prominyav?
Nashcho vona - ta gramota tobi?
Verni ¿¿ - i zavtra zh budesh vil'nij.
S v i ch k a
I spravi kraj? Zvil'nish mene, ta j kvit?
Pogano zh ti rahuºsh, voºvodo,
Koli zhittya za gramotu daºsh.
A hto zh meni poverne tu nadiyu,
Poshanu tu, shcho ya kolis' berig
V mo¿j dushi do togo privileyu,
Do sliv otih brehlivih i guchnih?
Adzhe zh jomu mi virili, yak soncyu,
Gadali mi, shcho haj lishe do nas
Povernet'sya cya gramota knyazivs'ka,
YAk raptom svit zasyaº po hatah,
I zniknut' vsi pritugi i nasil'stva,
I radisne narodit'sya zhittya.
I os' koli, koli b vona meni
Nalezhala, cya gramota zradliva,
To durno b ya tobi ¿¿ shpurnuv,
SHCHe j plyunuv bi na privilej brehlivij
I vikupu za n'ogo ne shotiv!
Ta ne meni - a cilomu narodu
Nalezhit' cya primara zolota,
SHCHo za ¿¿ borovsya, yak za pravdu,
Prignoblennyam i potom zaplativ.
To ne tobi zh ¿¿ u nas kupiti,
Hoch bi zhittya za ne¿ obicyav!
O l ' sh a n s ' k i j
Zuhvalij kmet! Na shibenicyu zaraz!
V o º v o d a
Tak os' yaka tvoya, vihodit', pravda:
Vzhe ne mene, a knyazya ti obraziv,
I vse zh taki tebe ne pokarayu -
Lish gramotu knyazivs'ku poverni.
K e z g a j l o
(zrivaºt'sya z miscya j pidhodit' do Svichki).
Ta shamenis'! Otyamsya! Haj ¿j cur,
Tij gramoti - ne varti vsi voni
Takogo hlopcya garnogo, yak ti!
V o º v o d a
Kezgajlo, get'!
Movchish? Ne hochesh zradi?
Nu, to idi! Ta dobre podivis'
V ostannij raz na ci svichki, bo vzavtra
Zajmet'sya ne dlya tebe den' novij.
S v i ch k a
Hoch ne meni - dlya vil'nogo narodu
Kolis' zorya zajmet'sya svitova.
K e z g a j l o
(hapaº jogo ruki).
Otyamsya, hlopche! Dushu vsyu meni
Ti zvorushiv odvagoyu svoºyu
S v i ch k a
Spasibi, ricaryu...
V o º v o d a
Kezgajlo!
Za viknom chuti surmi, shcho vigrayut' zoryu.
Nu, to shcho zh?
Cyu gramotu povernesh ti meni?
V ostannij raz tebe pitayu.
S v i ch k a
Ni!
Surmi pomalu stihayut'.
V o º v o d a
Vedit' jogo!
Kozeka i vartovi vivodyat' Svichku.
K e z g a j l o
Vel'mozhnij voºvodo,
Surmit' truba. CHas zamok zakrivat'.
Bere svoyu kireyu i jde do dverej.
V o e v od a
Beketi 1 vsi uvazhno perevirit'.
Pidsilit' vartu. ZHodno¿ dushi
Do zamku ne puskat'. Oprich zhinok
Ta otogo virmens'kogo kupcya.
1 B e k e t - vijs'kovij piket, storozha.
K e z g a j l o
Zroblyu ya vse.
Vihodyat'.
K o z e l i u s
(nablizhaºt'sya do Voºvodi - stiha).
Dozvol' tobi, mij pane,
Poraditi. Ne slid bi Svichku tut...
I nebezpechno v zamku zalishati...
Bo º taki... prihil'niki.
V o º v o d a
Aga,
YA zrozumiv. Idi i nakazhi,
SHCHob zaraz odveli jogo v v'yaznicyu,
SHCHo v Porubi.
O l ' sh a n s ' k i j
(pidvodit'sya).
YA sam ce nakazhu
I odvedu jogo z mo¿m zagonom.
Pid viknami mo¿mi ce yakraz.
I sam jogo tyuremnikom ya budu.
V o º v o d a
Garazd! Idi! A ti pishi dekret,
SHCHob Svichku zavtra vranci - yako tatya -
Povisiti na ZHitn'omu torgu.
IV
Uvihodit' Kmitich. Ol'shans'kij tim chasom vijshov.
K m i t i ch
Pan voºvodo, v misti nespokijno.
Hvilyuºt'sya Podol'º - vsi cehi
Nechuvanim obureni nasil'stvom.
SHCHo robish ti? YAk mig ti dopustit',
SHCHob na vesillya, nache tatarva,
Bez soromu tvo¿ vdiralis' slugi?
Za shcho shopiv ti togo zbroyara?
V chim vinnij vin? SHCHo vstav proti narugi,
SHCHo smilivo obstav za ti prava,
YAki sam knyaz' kiyanam daruvav!
V o º v o d a
(rozlyuchenij, stukaº kulakom ob stil).
Tut ya zakon, i knyaz', i voºvoda.
Ne tabir tut kozac'kij na stepu,
De kozhen kmet svij golos maº v radi.
Tut ya odin sam znayu, shcho roblyu.
V
Hutko vhodit' shvil'ovana Gil'da j odrazu kidaºt'sya do Voºvodi. Za neyu
jde hmurij Kezgajlo.
V o º v o d a
Hto tam? Syudi ne mozhna!
G i l ' d a
CHas ne zhde.
I dozvolu ne mozhu ya pitati,
Koli lyudina gine pri ochah.
V o º v o d a
Bezumna ti!
G i l ' d a
Ne divno j zbozhevolit'
V kativni cij. YAk mig ti zasudit'
Jogo na smert' - na stratu?
V o º v o d a
Zamovchi!
G i l ' d a
Ne zamovchu. Ne sud ce, a zlochinstvo!
Karat' ne mozhna na smert' lish za te,
SHCHo na vesilli svichki zasvitili,
SHCHo smiliva lyudina golos svij
Za vil'nosti gromads'ki pidnyala!
K m i t i ch
Svo¿m ne viryu vuham. Svichku ti
Na gorlo zasudiv?
G i l ' d a
Koli jogo
Skaraºsh ti - ya zavtra zh napishu
Do knyazya list.
V o º v o d a
(nakidaºt'sya na ne¿ z kulakami).
Bezgluzda slyusarivno!
Ta ya tebe na misci...
K m i t i ch
(zastupaº ¿¿).
Shamenis'!
Ne rush ¿¿. Ne dosit' shche gan'bi?
V o º v o d a
A, zakolot! Get' zvidsi, buntivnik!
Tebe samogo zaraz ya shoplyu,
Ricari shoplyuyut'sya i vijmayut' mechi.
Hapaj jogo! Na misci vbiti kmeta!
K m i t i ch
Ne shopite. Korotki, mabut', ruki,
SHCHob vatazhka kozac'kogo shopit'.
V o º v o d a
Pobachimo, chij bude verh...
(Do Gil'di).
A ti
Do klyashtora negajno viryadzhajs',
Molitis' tam i kayatis' ti budesh,
Poki himer ne zbudeshsya svo¿h.
Pan pisaryu, negajno napishi
V konvent dominikans'kij, do abata,
Otcya Iºronima, shcho jogo
Mi prosimo prijnyat' druzhinu nashu.
Kozelius uklonyaºt'sya j beret'sya pisati.
A ti, Kozeko, zaraz odvezesh
Vel'mozhnu pani v klyashtor na Podol'¿.
G i l ' d a
Koryus' nasil'stvu, bo nema v Litvi
Vzhe ricariv, shchob mech svij pidnyali
Za zhinku ta za pravdu.
Kezgajlo virivaºt'sya vpered i vijmaº do polovini svij mech iz pihov.
V o º v o d a
(grizno).
Get', Kezgajle!
Ti komendant. Pro prisyagu zabuv?
Kezgajlo v rozpachi vganyaº mech nazad i z gorya vihilyaº kubok.
K m i t i ch
V Litvi nema, a na stepu shche º.
Ne v zoloti, ne v krici, yak oci,
A v svitah dranih ricari odvazhni.
I zavtra zhe do Vil'ni ya pomchu
Ta pro kiyan vsi krivdi spovishchu.
Vihodit'. Gil'da za nim. Kozelius podaº Voºvodi lista. Toj movchki
pidpisuº i oddaº Kozeci, i toj, uklonivshis', vihodit'.
V o º v o d a
(odrazu vihilyaº kubka).
Haj Vel'nas zabere usih zhinok
Do sebe v peklo razom z kashtelyanom,
SHCHo cyu bezgluzdu kashu zavariv!
P i r h a j l o
YAk zabere? A ti zabuv krasun',
SHCHo nam kupec' virmens'kij privede?
Burya stryasaº vikno.
K e z g a j l o
Bach, yak gude. Diyavol to radiº,
SHCHo sovist' mi ricars'ku prodali.
V o º v o d a
Nehaj gude! Abi divchat prinis.
Uvihodit' YAnulis.
YA n u l i s
Kupec' virmens'kij.
K e z g a j l o
(hrestit'sya).
Nashe misce svyato!
V o º v o d a
Aga, nareshti. Zaraz zhe vedi.
Vhodit' virmens'kij kupec'. Za nim troº shidnih slug vnosyat' na rukah
tri nagluho zagornuti suvo¿ i stanovlyat' ¿h poseredini zali.
V o º v o d a
(zdivovanij pidvodit'sya).
SHCHo ce take? Znov kilimi turec'ki?
K u p e c '
De kilimi? Krasuni, shcho takih
Nemaº i v sultana. Ananas!
ZHasmin! Troyanda! Pershogo gatunku!
Tri divchini nevinni, yak almaz!
O grushi zapashni, shcho na ustah
Vi tanete solodkim pocilunkom!
O persa div! O vtiho! O halva!
Divchata stoyat' neruhomo. Kozelius priglyadaºt'sya zacikavlenij.
V o º v o d a
CHogo zh voni zagornuti, mov cukor?
K u p e c '
Koli zh taka zhahliva hurtovina.
YAka zh pogoda! Hvishcha! Burya! Va!
Z suvo¿v chuti chhannya.
O, vzhe zachhali. O, suvorij kraj!
Ce vikup mij, vel'mozhnij pane.
Kupec' i slugi rozgortayut' divchat, shcho pochinayut' krutitis' i nareshti
vipurhuyut' iz svo¿h obgortok, mov yaskravi barvisti meteliki, ledve
prikriti prozorim serpankom iz zolotimi bliskitkami...
R i c a r i
(v zahvati).
A! Shidni tanci.
V o º v o d a
Garazd! Prijmayu. Mozhesh vzyat' vozi.
Takij tovar i vdruge nam vezi.
Kupec', uklonivshis', vihodit' iz slugami i YAnulisom.
V o º v o d a
(prigortaº do sebe odnu z divchat).
Povnishe kubki! Haj voni dzvenyat'
Na zlist' ceham shche golosnishe buri!
Pri syajvi svich, v obijmah cih divchat
ZHenit' dumki dokuchlivi i hmuri,
Hoch zakolot, hoch misto vse gori,
Panove, benketujmo do zori!
R i c a r i
(spivayut').
Haj burya bushuº, haj kubki dzvenyat',
Hto smil - benketujte, cilujte divchat!
Haj hlopi buntuyut', haj burya garchit',
Na buryu º muri, na hlopiv - mechi.
Haj burya bushuº, haj kubki dzvenyat',
Cilujmo, cilujmo, cilujmo divchat.
Tiho vidhilyayut'sya dveri, i, nikim ne pomichena, vhodit' zakutana z
golovoyu v chornu kireyu Melanka. Dijshovshi do seredini zali, vona
zupinyaºt'sya, zatulivshi na mit' ochi rukoyu, vrazhena gostrim perehodom vid
temryavi do svitla.
Tak vona sto¿t', nenache chorna statuya, neruhoma, opustivshi ruki, poki ¿¿
ne pomichaº Kezgajlo, shcho, zdivovanij, pochinaº protirati ochi.
K e z g a j l o
Panove, tiho! Skil'ki tut divchat?
V o º v o d a
YAk skil'ki? Hiba ti sam ne bachish?
Zdaºt'sya, tri.
K e z g a j l o
(pidvodit'sya).
YAk tri? A ce zh yaka?
(Pidhodit' do Melanki).
Strivajte...
(Lichit', vkazuyuchi pal'cem).
Raz, dvi, tri, a ce chetverta.
Tri golih, a odna zakutana, yak nich.
V o º v o d a
(pidvodit'sya zdivovanij).
I spravdi... SHCHo take? Nevzhe ¿¿
Zabuv kupec' virmens'kij rozgornut'?
Gej, divchino! Hto ti taka i zvidki?
Ricari tezh pidhodyat'. Melanka, yak i pershe, neruhoma.
Hto ti taka?
Styagaº z ¿¿ plechej kireyu, shcho padaº bilya ¿¿ nig. Teper vona v svoºmu
chudovomu shlyubnomu vbranni golubogo shovku - v ruci u ne¿ zgasla zelena
svichka. YAk i pershe, vona neruhoma.
K o z e l i u s
Ce Svichchina Melanka!
K e z g a j l o
YAka zh krasa!
V o º v o d a
Tak os' vona yaka...
YAka zh krasa chudova ta primitna...
SHCHo zh ti movchish? CHogo ti hochesh?
M e l a n k a
Svitla!
V o º v o d a
SHCHo kazhesh ti?
M e l a n k a
O, zasviti, blagayu,
Moyu ti svichku... U mene ¿¿
Zgasili... a za shcho - ne znayu...
Hiba za te, shcho radisno meni
Bulo v toj chas, v chudovu tu godinu...
Palata vsya siyala od ogniv,
I svichka cya gorila... i mo¿
Derzhav vin ruki... lyubij mij, ºdinij.
I v ochi ya divilasya yasni.
I raptom nache vihor naletiv-
Pomerklo vse... i zgasli vsi svichki,
I milogo, ºdinogo nemaº...
R i c a r i
Vona bezumna.
M e l a n k a
(kidaºt'sya do nig Voºvodi).
Milosti blagayu.
O, zmilujsya, blagayu vsim svyatim!
O, poverni moyu lyubov ºdinu,
O, poverni shchaslivu tu godinu
I svichku cyu vesil'nu zasviti.
Movchannya. Vsi zbentezheni.
K e z g a j l o
Nevzhe tvoº ne zvorushila serce
Golubka cya i tiha i sumna?
O, zmilujsya!
V o º v o d a
I spravdi zvorushila
Svo¿m blagannyam dushu ti moyu...
Vstan', divchino... Vidmoviti nesila,
Koli u mene prosish ti vognyu.
Garazd! Tvoyu ya svichku zapalyu,
Ale nehaj rozsudit' vishcha sila,
CHi ¿j gorit', chi gasnut' bez zhalyu,
Nehaj tebe rozsudit' Praurima,
Boginya svitla, shcho v lisah Litvi
Vogon' pil'nuº vichnij, nevgasimij.
YAkshcho vona ukriº vognik tvij
I svichku cyu od buri zahistit',
(bere v Melanki ¿¿ svichku i zapalyuº vid kandelyabra na stoli)
Klyanus', vin bude vil'nij i zhivij.
(Daº ¿j zapalenu svichku - vona movchki bere).
Pishi nakaz, pane pisaryu: "Negajno
Z tyurmi Ivana Svichku vidpustit',
YAkshcho na dokaz nashogo nakazu
Tobi goryashchu svichku prinesut'".
Kozelius pishe.
YAkshcho boginya bude milostiva
I vognik tvij od buri zahistit',
I donesesh jogo ti, do v'yaznici,
SHCHo v Porubi na ZHitn'omu torgu,-
Todi, klyanus' vognem zhivim i vil'nim,
ZHivij i vil'nij bude tvij Ivan.
Koli zh zagasne svichka - znachit', tak
Sudila dolya, i todi umre,
Todi umre tvij milij, bo ne mozhu
YA virok Praurimi skasuvat'.
Kozelius podaº Voºvodi gramotu z pechatkoyu, vin pidpisuº. Potim bere z
pidlogi pustij lihtar i podaº jogo divchini razom z nakazom. Ta movchki
bere.
Teper idi. Beri ocej lihtar
I cej nakaz - idi, zmagajsya z vitrom,
Nehaj tebe Praurima zahistit'.
Burya stryasaº stini.
R i c a r i
Nu j vigadav! Nu j zagadav moroku -
Haj donese. Poprobuº nehaj
V takuyu buryu donesti.
V o º v o d a
Movchit'!
Ce virok Praurimi.
K e z g a j l o
(vistupaº vpered).
Ce znushchannya!
Znushchannya ce bezbozhne. I z kogo zh!
Z golubki tiho¿, shcho, podivis',- prijshla
Namuchena, v sl'ozah, v ubranni shlyubnim,
A ti ¿¿ na muku shlesh, na glum,
SHCHob pershij drab ¿¿ shopiv ta skrivdiv
I svichechku cyu lagidnu odnyav!
V o º v o d a
Movchi, Kezgajle!
K e z g a j l o
Godi vzhe movchat'!
(Pidhodit' shche blizhche do Melanki).
Idi vidsil'. Idi, moya golubko...
Kudi svoº ti gore prinesla?
V zviryache ligvo, de tvoyu zhurbu
Ta bile pir'ya v shmattya rozirvut'.
M e l a n k a
O, ni! O, ni, mij ricaryu, ne bijsya...
Cyu svichku ya - pobachish - donesu.
CHi mozhu ya ne donesti ¿¿,
Koli vona zhittya mogo Ivana!
SHCHo kazhesh ti? CHi º zh takaya sila,
SHCHob svichku cyu u mene zagasila?
Z mo¿m zhittyam, z mo¿m zhittyam hiba!
Kezgajlo movchki priladzhuº ¿¿ svichku v lihtari, potim zakutuº ¿¿ kireyu.
V o º v o d a
Os' bachish, mij Kezgajle malovirnij,
Cya divchina smilivisha za tebe.
M e l a n k a
Proshchaj, mij pane... dyakuyu tobi.
Vihodit'. Kezgajlo hapaº svoyu kireyu i bizhit' do dverej.
Vo º v o d a
Nazad, Kezgajle!..
K e z g a j l o
(vijmaº mech).
Z neyu ya pidu!
V o º v o d a
Ni kroku dali! Zupinit' jogo!
Ricari vijmayut' mechi j zastupayut' Kezgajlovi dorogu.
CHi p'yanij ti, chi prisyagu zabuv?
Kezgajlo vergaº mech na zemlyu.
K e z g a j l o
Tak, ya zabuv, shcho drab ya, a ne ricar...
V o º v o d a
Avzhezh p'yanij... Zamknit' jogo na vezhi,
Azh poki hmil' ricars'kij ne projde.
Kezgajla vivodyat'.
Teper nehaj turboti vsi movchat' -
Panove, znov do kubkiv i divchat!
R i c a r i
Haj burya bushuº, haj kubki dzvenyat' -
Cilujmo, cilujmo, cilujmo divchat!
Zavisa.
DIYA P'YATA
Nedaleko vid Magistrats'kogo majdanu na Podoli. Vuz'ki krivi vulici.
Livoruch na pershomu plani ganok Voskresens'ko¿ cerkvi. Temna j buryana
osinnya nich.
I
Kil'ka mishchan i remisnikiv krad'koma zbirayut'sya kupkami v temryavi.
- Hto tut?
- Svo¿...
- Ce ti, Perederiyu?
- Nu j hvishcha, haj ¿¿!
- Nu, shcho ti chuv?
- Ce kovali? - Voni.- Hto bachiv CHopa?
- U Pris'ki vin - zabrala do sebe...
- ZHivij?
- ZHivij. Nehaj teper shukayut'...
- A Svichka de?
- Gnobiteli... Kati!
- CHi buv hto v zamku?
- V zamok ne puskayut'.
I zamknuti vsi brami cilij den'.
I Magistrat zamknuto... Varta skriz'.
- Mene samogo malo ne shopili...
-Balabuhu shopili...
- I SHpaka.
- Ta doki zh nam terpiti cyu narugu!
- Tovarishi - neshchastya... Svichku vzhe
Zasudzheno na gorlo...
- De ti chuv?
- Kolyandra chuv.
Nevzhe zh mi ce dopustim!
- J Melanka znikla. Mabut', i ¿¿
Proklyati¿ shopili dushogubi.
P e r e d e r i j
Nevzhe zh mi ce, tovarishi-brati,
Nevzhe zh mi ce dopustim, shchob jogo,
SHCHob krashchogo u nas zgubili brata?
Koli skarayut' Svichku, to yaka zh
Na nas pade neslava i gan'ba!
V s i
C'ogo ne bude! Krashche vsi todi
Zaginemo, a Svichki ne damo!
K a p u s t a
I de zh vono ce vidano take,
SHCHob za vesillya strachuvat' lyudej...
Nashcho vzhe buv nemiloserdij ricar
Martin Gashtol'd... zapeklaya dusha,
Lyudej karav... A shchob vesillya - ni,
Z vesillya vin nikogo ne hapav...
Melasya... lyuba.... svichechka yasna...
Nedovgo zh nam svitila ti, zhadanko...
Zgasili radist' nashu i tvoyu...
V s i
Tovarishi! Na vizvil! Ne damo,
SHCHob sorom nashi golovi ukriv!
Pidhodit' CHip - golova jomu zav'yazana, v rukah velichezna dubina. Za nim
Prisya.
CH i p
Kogo lupit'? Kazhit' - kogo tovkti?
V s i
CHip! CHip prijshov!
Ta tihshe-bo, durnij.
CH i p
Nu, to hodim! CHogo zh vi tut zhdete?
Do zbro¿ vsi! Troshchit' kativ proklyatih!
Na vizvil Svichki! V zamok vsi gurtom!
P r i s ya
(chiplyaºt'sya za jogo ruku).
Vasilechku! Mij lyubij! Shamenis'!
Tebe zh shukayut'... v tebe zh golova
Poranena...
CH i p
Ce bude ¿j pohmillya!
Tovarishi! Za Svichchine vesillya!
V s i
Za Svichchine vesillya! Haj jogo
Navik zapam'yatayut' dushogubi! -
Tovarishi! Dozir! Dozir ide!
Z-za rogu vihodit' zagin zhovniriv iz smoloskipami.
P e r e d e r i j
Tovarishi, vsi tiho po hatah,
Haj kozhen ceh napogotovi bude
Na pershij poklik linuti na bij.
V s i
(tiho).
Nihto ne spat'!
CHekati gasla!
CH i p
A gaslom bude "Svichchine vesillya".
Dozir pidijshov.
O s m n i k
Gej, hto tut º! Vsi zaraz po hatah!
P r i s ya
(vidtyagaº CHopa).
Vasilechku, Vasilechku, tikaj,
Tebe zh pobachat'.
CH i p
Ot liha godina!
Popavsya divci v lapi.
O s m n i k
Rozhodis'! Bo zaraz vsih v hurdigu zaberu.
V s i
(odin odnomu tiho).
Za Svich-chi-ne ve-sil-lya...
O s m n i k
Rozhod'sya!
YUrba znikaº v temryavi. ZHovniri prohodyat' dali.
II
Pusto. Temno. Viter z zavivannyam pronosit'sya po vuz'kih vulicyah. CHuti
kil'ka tihih dalekih udariv dzvona. Z livogo boku uvihodyat' Ol'shans'kij i
Kozelius.
O l ' sh a n s ' k i j
Ta ce zh bezumstvo! Svichku vidpustit',
Buntivnika odvertogo, shcho zavtra zh
Na zamok cile misto povede!
To de zh vona? ¯¿ ti bachiv?
K o z e l i u s
Ni.
YA stezhkoyu korotshoyu pobig,
Abi tebe osteregti, mij knyazhe,
Vona zh pishla des' - pevno, tim shlyahom
I, mabut', tut povinna des' projti.
O l ' sh a n s ' k i j
Vona odna?
K o z e l i us
Odna. Divis', yakraz
Sama letit' v tvo¿ golubka ruki.
O l ' sh a n s ' k i j
Tak, tak. ¿¿ viz'mu ya... til'ki yak?
Ne hochu gvaltom ya ¿¿ zdobuti...
K o z e l i u s
Ti mozhesh tak zrobiti, shchob vona
Sama tobi lyubov'yu zaplatila.
Adzhe zh ukaz pidpisano - os' vin,
I Svichku maºsh pravo ti skarati.
Viz'mi kativ - i yak vona prijde,
Primus' ¿¿, sama shchob vibirala:
Lyubov - chi smert'.
O l ' sh a n s ' k i j
Diyavol!
K o z e l i u s
Tvij sluga.
Lish ne zabud' mene v svo¿h molitvah,
O l ' sh a n s ' k i j
Garazd - hodim. YAkshcho ¿¿ viz'mu,
Tebe vs'ogo ya zolotom zasiplyu,
O divchino chudova, ne klyani,
SHCHo mushu zlom tebe ya dobuvati...
Koli zh nema tako¿ v sviti plati,
SHCHob ya ne dav za tebe satani.
Vihodyat'.
III
Z livogo boku vhodyat' dvoº pidpilih chenciv u skufejkah - Simeon ta
Foka.
Foka
Nu j krutit' zhe - bodaj jogo krutilo!
CHi dovgo zh ti voditimesh mene?
S i m e o n
Oj, u poli metelicya,
CHomu monah ne zhenit'sya?
Nashcho meni zhenitisya,
Budu i tak zhivitisya...
F o k a
Ta de zh vona, bludnicya ta, zhive?
S i m e o n
Ta ya zh kazav, otutechki za rogom.
F o k a
Ta breshesh ti, mi dvadcyat' tih rogiv
Prohodili, a zhodno¿ nemaº.
S i m e o n
O malovirnij! YA zh u ne¿ buv
I v sicevih mnogazhdi obretahsya.
YAka zh smachna! A gubi, yako med!
A pishna ta garyacha, yak pampushka.
Koli b ¿¿ ti prelesti uzrºl,
To duhom bi i plotiyu vospryanul.
F o k a
Ta de zh vona, prelesnicya siya?
S i m e o n
Otutechki - teper vzhe nedaleko.
V zavulku, de shinok, za kushnirom.
Ne v kushnira, a proti - u dvori.
Otut i ºst' Kapernaum sej zlachnij,
Ide zhe az mnogazhdi sogrºshih.
F o k a
Nu, to hodim, bodaj tebe krutilo,
V Kapernaum, do togo kushnira.
S i m e o n
Ne v kushnira, kazhu tobi, a proti.
F o k a
CHi v kushnira, chi proti - vse ¿dno,
Abi pustila pid ryadno.
Vihodyat' hitayuchis' pravoruch.
IV
Z glibini vihodit' Melanka zi svichkoyu v lihtari, yaku vona zahishchaº
kireºyu. Kireya j chudove vbrannya zalyapani bolotom, poderti, ruki podryapani v
krov. Ale svichka gorit'.
M e l a n k a
Vzhe sil nema... Ale vzhe, mabut', bliz'ko.
O, til'ki b sili stalo donesti...
O, til'ki b tut ne vpasti na dorozi,
YAk padala na tij sliz'kij gori...
Ne chuyu nig... Lice gorit' od vitru,
Tremtyat' kolina... ruki vsi v krovi
I zmerzli... i ne derzhat' lihtarya...
O bozhe zh mij, znov hvishcha naletila,
Zgasaº vognik... gasne vognik mij...
I zahistu... i zahistu nemaº...
(Majzhe padaº na cerkovni shodi livoruch, prikrivayucha vsim tilom lihtar).
O, ne gasi, o, ne gasi, blagayu,
O vitre lyubij, mogo lihtarya!
Ti zh vil'nij... cilij svit pered toboyu,
Leti mershchij na pole, do Dnipra.
Mene zh ne much, neshchasnu, - pozhalij
Hoch ti mene, o vitre, vitre mij!
(Plache. Pidvodit'sya hitayuchis' i robit' kil'ka krokiv).
Zdaºt'sya, tihshe... zmiloserdivs'... znik...
O, til'ki b tut nihto ne zachepiv...
O bozhe... htos' ide.
Tikaº. Z livogo boku vihodit' novij dozir iz smoloskipami i osmnikom na
choli.
ZHovniri zastupayut' ¿j dorogu.
O s m n i k
Stij! Hto ide?
SHCHe z lihtarem? Kudi ce ti idesh?
Ne znaºsh, shcho hodit' teper ne vil'no?
Berit' ¿¿!
M e l a n k a
Ni, ni! SHCHo kazhesh ti?
Mene ne mozhna zatrimat' - ne mozhna,
V mene nakaz od pana voºvodi,
I cej lihtar - ti bachish - ya jogo
Do Porubu povinna donesti -
Do Porubu, shchob vizvolit' lyudinu -
Jogo zh skarayut' - chuºsh ti? - i ya
Tut gayati ne mozhu i hvilini.
Os' cej nakaz.
O s m n i k
Nemaº nam chasu.
Hodim do zamku - pisar rozbere.
M e l a n k a
Ti zbozhevoliv! YA... do zamku znov?
Po tij gori! Ni, ni, smiºshsya ti.
Tobi zh kazhu, ne mayu ya hvilini,
Jogo skarayut'.
O s m n i k
Zaberit' ¿¿!
ZHovniri berut' Melanku za plechi, vona virivaºt'sya.
M e l a n k a
O, zmilujsya! YAkbi ti til'ki znav,
De ya bula. YAku terpila muku...
Koli z gori nesla ocej lihtar,
O, podivis'... v bagni, v krovi vsi ruki.
Promokla vsya, zamerzla... skil'ki raz
Zrivalasya i padala ya z kruchi,
I v rozpachi, shchob vognik ne pogas,
CHiplyalasya za teren ya kolyuchij...
Pidvodilas'... i znovu jshla i jshla,
Ne chula nig, ne bachila dorogi,
Ni dikih psiv, shcho kidalis' pid nogi,
Ni buri, shcho lice moº sikla!
Ne chula ya, ne bachila nichogo,
Bo insho¿ ne vidala meti -
YAk vognik cej nezgasnim donesti.
I donesla... Ti zh bachish, vin gorit'.
Ne zgasnuv vin, mij ognik neocinnij,
Haj blimaº vin ledve, haj tremtit',
Ale zhivij - i ne meni odnij
Zasvitit' vin v neshchasnu cyu godinu...
Nevzhe zh u tebe stil'ki zla,
SHCHobi vidnyat' u mene te ºdine,
SHCHo ya kriz' tern i buryu pronesla!
O s m n i k
Govorish dobre, divchino, - prote
Nema chasu z toboyu rozmovlyati,
Hodim do zamku.
M e l a n k a
(zrivaº z shi¿ namisto z dukatami).
Bachish ci dukati,
Namisto ce chudove, doroge -
Viz'mi jogo i vidpusti, blagayu,
O, vidpusti, blagayu, ti mene!
O s m n i k
(bere namisto).
Haj bude tak! Idi! Rushajmo dali!
M e l a n k a
O, dyakuyu.
(Dozir prohodit').
Teper mershchij, mershchij!
O, til'ki b znov nihto ne zachepiv.
V
Z pravogo boku vertayut'sya Simeon i Foka.
F o k a
A shchob tebe z takim Kapernaumom!
Zamist' divchat dryuchkom po golovi.
S i m e o n
Na bisa zh ti poliz do kushnira?
O jolope! Ne v kushnira, a proti.
F o k a
CHi ti zduriv! Ti zh sam tudi poliz.
S i m e o n
Ta nu tebe... Strivaj. Znajshli! Vona!
(Bizhit' do Melanki j hapaº ¿¿ za kireyu).
ª divchina! Ta shche yaka krasunya.
SHCHe z lihtarem. YAkraz z Kapernauma!
Nu, to vedi zh skorishe nas do sebe,
V Kapernaum solodko¿ utihi.
F o k a
(obijmaº ¿¿ z drugogo boku).
A poki shcho - sladchajshe pociluj.
M e l a n k a
(vidshtovhuº Foku).
Get', bludniki, ledashcha dovgopoli!
Ne sorom vam chiplyatis' do divchat?
SHtovhaº Simeona, toj padaº, sama tikaº v glibinu.
F o k a
Oce tobi Kapernaum solodkij!
S i m e o n
ªgo zhe j ti, zdaºt'sya, vospriya?
F o k a
Nu j halepa! Nevzhe na cilij Ki¿v
Ne zalishilos' zhodno¿ povi¿?
CHi bureyu kudi ¿h zaneslo?
S i m e o n
Strivaj, ya zdumav. Os' v chomu prichina!
Ne v kushnira, a v bondarya vona -
Hodim mershchij. Teper ya pam'yatayu.
Tyagne jogo znovu pravoruch.
F o k a
E, ni, strivaj. Ce zovsim insha rich.
U kushnira, bach, legkij prichandal,
I to makitri nashi postrazhdali.
A v bondarya zalizne vse: strugi,
Utorniki 1 yakis' tam, molotki,
YAk dast' raza - to vzhe amin', ne vstanesh.
1 Utorniki - instrumenti dlya vigotovlennya utoriv - zholobiv na krayah
bochki, v yaki vstavlyayut' dno.
S i m e o n
O malovirnij! Ta navishcho zh vin
Davatime? To zh bondar - ne kushnir.
Hodim mershchij.
F o k a
E, ni, strivaj, koli zh
U bondarya... taki, bach, molotki...
Vihodyat' oboº.
VI
M e l a n k a
(vertaºt'sya).
Propalo vse - pogasnuv mij lihtar...
I shcho zh teper... i shcho zh teper robiti...
Kogo blagat'... kogo? Odna vnochi,
Bezzahisna, bezsila, bezporadna...
Rozchavlena nadsil'nim tyagarem...
(Sidaº na cerkovnih shodah i plache).
O bozhe mij! Za shcho daremnu muku
Na mene ti, neshchasnuyu, poklav?
Za shcho zh mene doviv ti do rozpuki,
Navishcho put' ternistu ya projshla!
CHi dlya togo zh v borni ya znemagala,
CHi dlya togo mij ognik beregla,
SHCHob vin zagas, a ya otut upala
I vtratila nadiyu vsyu moyu...
Nema v tobi ni pravdi, ni zhalyu...
(Zavmerla v bezvihidnij tuzi).
Z glibini vihodit' yakijs' povazhnij, gladkij gorodyanin u dovgomu
suknyanomu kozhusi z zasvichenim lihtarem u ruci.
M e l a n k a
(pridivlyaºt'sya).
O bozhe mij... Nevzhe... nevzhe vogon'...
Nevzhe vogon' meni ti posilaºsh...
Tak... tak... lihtar...
(Pidvodit'sya).
O, til'ki b ne dozir...
Ni, ni... ce tak...
(Metnulasya nazustrich).
Dobrivechir, mij pane!
Dozvol' ognyu u tebe poprohat'.
Spiznilas' ya i zabludila troshki.
Gorodyanin spinyaºt'sya i, pidnyavshi vgoru lihtar, divit'sya suvoro na
Melanku.
G o r o d ya n i n
Get', odchepis', lahudro bezsoromna!
YAk smiºsh ti do chesnih gromadyan
Na vulici zuhvalo tak chiplyatis'!
Ishche vognyu ¿j treba! Podivis'
Poperedu, do chogo ti podibna.
Po vsih yarah kachalasya v bagni.
Get', proklyata!
(Zamahuºt'sya cipkom).
Bo tak tebe ogriyu,
SHCHo bez ognyu v boloto poletish.
Prohodit'. Melanka z zhahom kidaºt'sya v svij kutok i revno plache.
M e l a n k a
SHCHe ne kinec'... SHCHe, mabut', ne do dna
Svoyu vesil'nu vipila ya charu...
(Zastigla v nimij rozpuci).
VII
Z glibini vihodit' hmurij Kozeka, shcho vede do klyashtora zakutanu v
hutryanu kireyu Gil'du. Pozadu sluga nese lihtar.
G i l ' d a
Daleko shche? CHi skoro toj Konvent?
Ti, mabut', sam dorogi tut ne znaºsh.
K o z e k a
To ne moya prichina, shcho vnochi
Pro¿hati ne mozhna v cih zavulkah
I koni tam zagruznuli v bagni.
Teper vzhe bliz'ko.
G i l ' d a
Tihshe. Postrivaj.
Htos' plache tut... chi zhinka... chi ditina.
Zdaºt'sya, tut... Daj svitlo - posviti.
(Shilyaºt'sya nad Melankoyu).
YAkas' neshchasna...
(Dotorkuºt'sya do ¿¿ plecha).
Sluhaj-no. Hto ti?
CHogo ti tut, serdeshna, pritulilas'?
Melanka opam'yatalasya j divit'sya na ne¿ netyamushchim poglyadom, ne
pidvodyachis', prote, z miscya.
M e l a n k a
O, ne zheni... O, ne zheni, blagayu.
Mene ves' chas tut muchili... klyali,
Znesilena, zdrimalas' ya... na mit',
Bo zgasnula... bo zgasnula nadiya...
Gil 'd a
O divchina neshchasna!
K o z e k a
Ce zh vona!
Ce zh Svichchina Melanka!
Melanka otyamilasya, zrivaºt'sya na nogi.
M e l a n k a
Bozhe zh mij!
V tebe º svitlo! Daj meni, blagayu,
O, zasviti, blagayu, mij lihtar!
Mershchij, mershchij! Ti zh bachish, os' nakaz:
Koli ya svichku v Porub donesu,
Todi jogo ya vizvolyu od smerti...
Vin buv pogas. Ale voskresla znov,
Voskresla znov teper moya nadiya.
G i l ' d a
(shcho prochitala tim chasom nakaz).
Bidnyatochko! Ditinko zh moya lyuba!
YAku zh ti muku musila znesti.
(Bere v ne¿ lihtar i zapalyuº z svogo).
Nu, to nesi zh, nesi mershchij svij ognik
I cej nakaz, shchob vizvolit' jogo.
Nesi mershchij!
(Ciluº ¿¿).
Ni, ni! YA tak ne mozhu,
Tebe ne mozhu tak ya zalishit'.
Tebe shche skrivdyat'... Razom vsi pidem,
SHCHob ne bulo yakogo oshukanstva.
M e l a n k a
(bere nakaz i lihtar).
O dyakuyu, o dyakuyu tobi.
G i l ' d a
Hodim mershchij!
K o z e k a
(vtruchaºt'sya).
Ba ni. C'ogo ne mozhna.
G i l ' d a
YAk smiºsh ti!
K o z e k a
Tebe povinen ya
Do klyashtora negajno odvesti
I shibiti ni kroku ne dozvolyu.
G i l ' d a
Ta ce zh nedovgo.
K o z e k a
Navit' i na mit'.
G i l ' d a
¯¿ zh tam skrivdyat'!
K o z e k a
Ne moº to dilo.
Ne gajsya, bo nasil'no vidvedu.
G i l ' d a
I spravdi... raz u raz ya zabuvayu,
SHCHo ya sama ne bil'she - yak raba...
Nu, to idi zh - proshchaj, moya serdeshna.
(Znovu ciluº Melaiku).
Nehaj tebe htos' duzhchij zahistit'.
M e l a n ka
Namuchena i skrivdzhena od vsih -
Povik tvoº¿ laski ne zabudu.
Vihodit' livoruch.
G i l ' d a
I znovu vin... YAka himerna dolya
Z cim zbroyarem mij shlyah pereplela...
Nu, shcho zh... Vedi... bez shchastya, bez lyubovi
Do klyashtora nareshti ya dijshla...
Lyubov? ¯¿ zgasila... bo ne smiyu
Svo¿m ognem tu svichku zapalit',
SHCHo inshoyu lyuboviyu gorit'...
I v klyashtori zamknu moyu nadiyu...
Vihodyat' vsi troº pravoruch.
VIII
CHerez yakus' hvilinu z livogo boku vbigaº spolohana Melanka.
M e l a n k a
Kudi zh teper... Tam vin. Tam vin, cej knyaz'.
Syudi ide... vin kinuvsya za mnoyu.
O, krashche smert', nizh strinutisya z nim!..
Kudi zh shovatis'?..
Bizhit' do cerkvi j pritulyaºt'sya grud'mi do dverej, hovayuchi lihtar i
svoº oblichchya.
Tut... otut v kutku...
O, zastupi mene, svyataya divo!
V tu zh mig' vbigaº Ol'shans'kij.
O l ' sh a n s ' k i j
Syudi vognyu! Svitit' v usi kutki!
Uvihodit' cila procesiya: chetvero zhovniriv iz smoloskipami, Kozelius iz
pergamentom u ruci, dvoº kativ v chervonomu vbranni, z motuzkami, molotkami
ta yakimis' klishchami.
O l ' sh a n s ' k i j
(vihoplyuº smoloskip u zhovnira i pochinaº oglyadati vsi kutki).
A, os' de ti, golubko, prita¿las'!
(Povertaº smoloskip zhovnirovi i pidhodit' do Melanki).
Nu, to chogo zh, chogo zh ti tak tremtish,
CHogo zlyakalas', ptashko polohliva?
Tobi ya zla ne mislyu... lish mene
Posluhaj ti...
(Bere ¿¿ ruku).
Navishcho tut vnochi
Blukaºsh ti, ditino nerozumna?
Hodim v mo¿ palati, ya tebe
Zogriyu, zaspokoyu.
M e l a n k a
Odijdi!
Ne smiºsh ti zatrimuvat' mene!
V mene nakaz i propusk voºvodi!
(Virivaºt'sya),
Vin nakazav, shchob Svichku zaraz...
(Bachit' kativ i krichit' vrazhena).
A!
(Bizhit' na vulicyu i zaraz zhe vertaºt'sya do Ol'shans'kogo, vzhe sama
hapayuchi jogo za ruku).
Hto ce taki! Kudi ti z nimi jshov?
Ne smiºsh ti! Ni! ni! Skazhi, shcho ni!
V mene zh nakaz - pomiluvannya Svichci -
I cej vogon', divis', ya donesla.
CHogo zh movchish? CHogo movchish!
O l ' sh a n s ' k i j
Sama,
Sama mene ti sluhat' ne hotila...
Spiznilas' ti z pomiluvannyam!
M e l a n k a
Ni!
O l ' sh a n s ' k i j
I Svichku ya skarati zaraz mushu.
M e l a n k a
Nepravda ce! Brehnya! Ne vlasten ti
Nakazi voºvodini lamat'.
Zlochinstvo ce. YA zaraz pobizhu
Do zamku znov. YA zaraz.
O l ' sh a n s ' k i j
(do zhovniriv).
Gej! Rushaj!
Negajno vse do strati nagotovit'.
ZHovniri, kati j Kozelius rushayut' livoruch.
M e l a n k a
(stavit' lihtar i v rozpachi bizhit' za nimi).
Strivajte! Stijte! Pomilivsya knyaz'...
(Kidaºt'sya do Ol'shans'kogo).
O, ne zhartuj tak lyuto - nakazhi,
SHCHob zaraz zhe... ti zh bachish... os' nakaz.
O l ' sh a n s ' k i j
Rushaj vpered! YA zaraz sam prijdu.
Procesiya vihodit' livoruch.
M e l a n k a
Hodim mershchij, ti zh bachish, os' nakaz...
I svichka os'... ti, mozhe, ne chitav...
Teper ti bachish... Vipusti zh, blagayu,
ZHadanogo, ºdinogo mogo.
O l ' sh a n s ' k i j
Bezumnaya! Nevzhe ne rozumiºsh,
SHCHo j Svichku ya dlya togo zahopiv,
SHCHob za n'ogo kupiti te ºdine,
Bez chogo zhit' ne mozhu ya... tebe!
Aga! Tremtish? Nareshti zrozumila!
M e l a n k a
(vidsahnulas').
Ne viryu ya! Ne viryu, shchob taku
Bezbozhnuyu ti cinu zahotiv.
O, zmilujsya! Nevzhe ne dosit' muki,
Ne dosit' muk s'ogodni ya znesla?
O, pozhalij!
O l ' sh a n s ' k i j
Ne pozhaliyu - ni.
YA ginu sam - nema tako¿ plati,
SHCHob ya ne dav za tebe satani.
A ti svoyu shchos' duzhe cinish muku.
Ne muka ce, koli ob dikij teren
Poderla ti vesil'nij svij ubir
Abo v bagni zadripala jogo -
Ne muka ce. Ti serce poshmatuj
Ob kolyuchki.
M e l a n k a
(lamaº ruki).
O, yak poshmatuvala...
O l ' sh a n s ' k i j
Divochu chest' za milogo zhittya
Ne pozhalij v boloti zakalyat'!
Aga, tremtish!
M e l a n k a
(padaº navkolishki).
O, zmilujsya, blagayu!
O l ' sh a n s ' k i j
Daremno vse. Movchit' moya dusha,
A v pristrasti nemaº miloserdya.
Rishaj mershchij. Za hvilyu bude pizno.
YAkshcho zi mnoyu zaraz ne pidesh;
Klyanus' tobi - zori vin ne pobachit'.
Hutko jde livoruch.
M e l a n k a
O, postrivaj!
(Lamaº ruki).
O bozhe, shcho zh robiti!
Tudi na glum... na sorom... To nevzhe zh
I vishche hmar nema svyato¿ pravdi?
(Revno plache, vpavshi na zemlyu).
O l ' sh a n s ' k j j
(z kincya vulici).
V ostannij raz pitayu - chi pidesh?
Vzhe stukaº sokira, shcho cvyahi
Ostanni na pomosti zabivaº.
M e l a n k a
(zrivaºt'sya na nogi).
Ni, ni, strivaj!
(Hapaº lihtar).
O l ' sh a n s ' k i j
Surmit' truba.
M e l a n k a
YA jdu!
Z dikim krikom pustilasya za Ol'shans'kim. Oboº znikayut' livoruch.
IX
Z pravogo boku vertayut'sya ti sami chenci, shcho znajshli-taki svoyu divchinu.
Trimayuchi ¿¿ z oboh bokiv pid ruki, priyateli jdut' sobi v dobromu gumori,
naspivuyuchi j hitayuchis'.
Obretohom ubo sice
Onij zlachnij vertograd,
I poyavshe tam dºvicu,
Sun'mo veselo nazad.
Tshchetno onuyu shukali
V kushnira mi vo dvori -
Lish makitri postrazhdali,
Sut'-bo zlobni kushniri.
A v mene odna poshana,
SHCHo ribalki, shcho kravci,-
V kushnira ne nochuvala,
Vstanu, mabut', u chenciv.
Ninº ubo pobºdihom,
Nechestivih kushniriv,
I z dºviceyu utiha
Bude nam v monastiri.
Veselitesya, monasi,
Slavsya onij vertograd!
Mi do plyashki duzhe lasi,
Pache lasi do divchat.
Prohodyat', spivayuchi, livoruch. Pisnya zatihaº des' daleko.
H
Tiho. Temno. Burya nenache vshchuhla. Raptom chuti urivchaste bamkannya: b'yut'
na spoloh. SHum trivogi. Z glibini vibiglo z kiyami v rukah kil'ka gorodyan i
shasnulo v zavulok pravoruch. Trivoga zrostaº j shirit'sya. Ozbroºni mechami,
spisami j prosto kiyami lyudi viskakuyut' iz hat, vibigayut' z usih bokiv. V
dekogo smoloskipi. Lunaº gaslo povstannya: "Za Svichchine vesillya".
G o r o d ya n i
(perekidayut'sya na bigu urivchastimi viklikami).
- Syudi, brati! Za Svichchine vesillya!
- Gej, kovali! SHevci, do kushniriv!
- Vsi na majdan. Vzhe poveli na stratu!
- Tovarishi! Vzhe Svichku poveli!
- Gvaltivniki! Gnobiteli proklyati!
- Vsi na majdan! Kiyani, do ki¿v!
- Za Svichchine vesillya! Bij kativ!
- Troshchiti vsih!
- Zapalyujte hurdigu!
Z'yavlyaºt'sya CHip z velicheznim molotom u ruci.
CH i p
Za mnoyu, cehi! Kozhum'yaka jde!
Za Svichchine vesillya! Do ki¿v!
Uvihodit' Perederij, trimayuchis' za yakogos' hlopcya.
P e r e d e r i j
Tovarishi! Tovarishi-brati!
Na pristup vsi! Zapalyujte hurdigu!
Na vizvil Svichci! Pershij haj zagin
Ide tudi - hurdigu rozbivat',
A reshta vsi do zamku, shchob syudi
Za vsyaku cinu drabiv ne pustit'.
Na Kozhum'yac'ku bramu - vsampered.
A inshi haj na Borichevim vzvozi
Ta na Hreshchatij stezhci sterezhut'.
Vedi mene mershchij na ZHitnij torg.
(Vihodit' livoruch).
G o ro d ya n i
-Vsi na majdan! Hurdigu rozbivat'!
- A mi tudi! Na Kozhum'yac'ku bramu!
- Ribalki na Hreshchatik! A kravci
Na Borichevu stezhku! Do ki¿v!
- Za Svichchine vesillya! Bij kativ!
YUrba siponula v rizni boki - livoruch i v glibinu. Kil'ka zhovniriv
vbigaº z glibini. Remisniki kidayut'sya napereriz i zatrimuyut'. Bijka.
ZH o v n i r i
Get', zradniki! Buntivniki proklyati!
SHevci smerdyuchi! SHevs'kaya smola!
G o r o d ya n i
A, os' de vi, popihachi litovs'ki!
Pekel'ni drabi! Giceli! Kati!
ZH o v n i r i
SHCHe buntuvat', goloto navisna!
G o r o d ya n i
Troshchit' kativ! Lupcyujte shkurolupiv!
Nishchit' use kativs'ke ¿h kublo!
Z livogo boku chuti galas, chasti postrili. Raptom livoruch zdijmaºt'sya
zagrava, shcho osvitlyuº vsyu scenu chervonim svitlom.
G o r o d ya n i
(triumfuyuchi).
- Aga! Gorit'! Gorit' kublo kativs'ke!
- Tremtit' teper, gvaltivniki proklyati!
- Ne do smaku! Aga - ne do vpodobi!
- Anu-bo shche! SHCHe raz! Anu ishche!
- Zgadaºte vi Svichchine vesillya!
ZHovniri tikayut' - kil'ka padaº.
H t o s '
(vbigaº).
Odbili Svichku! Nasha peremoga!
I sam teper vin b'ºt'sya na choli.
Tyurma gorit'. Palac knyazivs'kij tezh.
V s i
Odbili Svichku! Slava! Vsi za nim!
XI
Z livogo boku vbigaº z mechem u ruci Svichka. Vsi v zahvati otochuyut' i
vitayut' jogo.
Zdorov buv. Svichko! Slava Svichci!
Nehaj zhive nash Svichka! Haj zhive!
S v i ch k a
Spasibi zh vam, tovarishi-brati.
YA vasho¿ lyubovi ne zabudu-
Kazhit' mershchij, kazhit'-bo, de vona?
Nevzhe ¿¿, nevzhe nihto ne bachiv?
Uvihodit' Perederij.
P e r e d e r i j
Vedi mershchij. De zh Svichka? Svichka de?
Svichka pidhodit' i ciluº jogo.
A ya tebe shukayu skriz'... Melanka...
S v i ch k a
Nu, to kazhi zh, shcho z neyu, de vona?
P e r e d e r i j
Zlochinstvo! Bachiv htos', yak kashtelyan
¯¿ tyagnuv do sebe.
S v i ch k a
O, proklyattya!
C'ogo boyavs' ya til'ki. To nevzhe zh
Nihto iz vas ne mig ¿¿ doglyanut'!
YA zh vas blagav! Nashcho meni zhittya,
Koli ¿¿ ºdino¿ ne bude! Na vizvil vsi!
Za mnoyu! Postrivaj...
Haj til'ki popadet'sya vin meni...
Spalyu zhivcem. Na klochchya poshmatuyu!
Za mnoyu vsi! YAkshcho moyu Melanku
Ne virvete vi z ruk gvaltivnika,
Ne brat ya vam todi i ne tovarish.
Na pristup vsi!
V s i
Do pomsti! Za Melanku!
Svichka ta inshi kidayut'sya livoruch.
XII
Ale v cyu mit' zvidsi, z ciº¿ vulici, vibigaº kil'ka gorodyan.
V t i k a ch i
Ryatujte! Drabi v zamku! Kashtelyan!
I ricari v zalizi. B'yut'!
S v i ch k a
(kidaºt'sya napereriz).
Nazad!
Ni kroku dali, zradniki! Nevzhe
Opudal vi zaliznih polyakalis'?
Vpered na bij!
I n sh i
Za Svichchine vesillya!
Vibigaº kil'ka zhovniriv, shcho tisnut' gorodyan, yaki vidstupayut' z boºm.
Poperedu Pirhajlo, shcho b'ºt'sya z CHopom, i Ol'shans'kij, shcho nastupaº na
yakihos' dvoh kovaliv. Odin z kovaliv padaº.
O l ' sh a n s ' k i j
A, budete, buntivniki proklyati!
Kramol'niki smerdyuchi! A, ce ti,
Bezumciv zryachih provodir slipij!
Vrazhaº Perederiya, toj padaº.
P e r e d e r i j
Tovarishi... brati... yake zh ce shchastya,
SHCHo dovelos' za Ki¿v... i meni...
Ubogomu kalici... chesno... vmerti...
Nevzhe zh... Nevzhe zh ce pravda?
Bachu ya, I v smertnij chas mo¿ odkrilis' ochi.
YA bachu vsih. Tovarishi... brati...
V ostannij bij! Za svitlo i za volyu!
Tebe ya bachu... Ki¿v... ridnij... mij...
Vmiraº.
S v i ch k a
(nenache tigr, kidaºt'sya na Ol'shans'kogo).
Tovarishi! Za smert' Perederiya!
Do pomsti vsi! Oblishte lish meni
Gadyuku cyu vel'mozhnu rozchavit'.
Tak os' yaka knyazivs'kaya odvaga -
Ti na slipih horobrij ta divchat!
B'yut'sya na mechah.
O l ' sh a n s ' k i j
(vidstupaº potrohu do cerkovnih shodiv).
Aga, ce ti, nedobitku kativs'kij.
S v i ch k a
Svoº derzhu ya slovo, i palac
Tvij zapalyu na chest' svogo vesillya.
O l ' sh a n s ' k i j
YAke zh vesillya ce bez molodo¿?
Spiznivsya ti... Palac uzhe gorit'...
I tam vona.
Ostatochno rozlyuchenij Svichka vibivaº v n'ogo mech i pripiraº do cerkovnih
dverej.
S v i ch k a
To bud' zhe proklyat ti!
(Pristavlyaº mech jomu do gorla).
Kudi ¿¿ ti zapodiv? Kazhi!
Tim chasom CHip ta inshi znovu naposili na vorogiv i vidtisnuli ¿h livoruch
za cerkvu.
CH i p
Za Svichchine vesillya! Go-go-go!
Troshchit' paniv, rujnujte kodlo ¿hnº!
Na sceni til'ki Svichka j Ol'shans'kij.
S v i ch k a
Kudi ¿¿ ti zapodiv, proklyatij?
O l ' sh a n s ' k i j
SHukaj teper!
S v i ch k a
ZHivcem tebe spalyu, Zderu z zhivogo shkuru! De vona?
O l ' sh a n s ' k i j
SHukaj teper, ¿¿ zhivcem ti spalish,
Bo ya ¿¿ v palaci tam zamknuv.
S v i ch k a
Diyavol! Breshesh!
O l ' sh a n s ' k i j
Ha-ha-ha! Spiznivsya.
Daremno ti shukaºsh molodu -
Za tebe ya vinok ¿¿ rozviv.
S v i ch k a
Tak podavis' cim naklepom pekel'nim!
(Ubivaº jogo).
¯¿ vinka hoch bi j torknuvsya ti,
A chistoti jogo ne zaplyamuºsh.
To de zh vona?.. SHukat' ¿¿ mershchij.
(Porivaºt'sya livoruch).
Ale v cyu mit' CHip, Kapusta ta inshi vnosyat' na noshah nepritomnu Melanku.
Liva ruka bezzhivno zvisla, pravu vona pritisla do grudej i derzhit' v nij
svichku j nakaz. SHlyubnij ¿¿ ubir podertij i zaplyamovanij, kosi rozpushcheni j
zvisli, na lici krov.
S v i ch k a
Melasyu, lyuba! Lastivko serdeshna!
Syudi mershchij! De vi ¿¿... De vi ¿¿ znajshli?
ªdina, lyuba! Vona v krovi!
Noshi stanovlyat' poseredini konu.
CH i p
Mi skriz' ¿¿ shukali,
Palac goriv... Zamknuv ¿¿ toj kat...
I vzhe z pozhezhi ledve vryatuvali -
Ta, mabut', pizno. Svolokom yakims'
Po golovi nebogu zachepilo.
S v i ch k a
Ni, ni, brehnya! Ne viryu, shchob ¿¿...
Ne viryu, shchob ¿¿ ya ne pobachiv
I golosu golubki ne pochuv.
O, podivis', o, podivis', blagayu.
(Ciluº ¿¿ ruki).
Tvij milij tut... za kogo stil'ki muk
Ti, divchino neshchasna, prijnyala...
Vodi, mershchij! Nesit' vodi mershchij!
K a p u s t a
Divis'... divis', nenache voruhnulas'.
Melanka rozplyushchuº ochi.
S v i ch k a
Melasyu! Ridna!
M e l a n k a
Lyubij! Ti zhivij?..
O lyubij mij!.. YAka zh... teper... ya rada...
S v i ch k a
Golubon'ko! Golubon'ko moya!
M e l a n k a
Tebe z tyurmi... hotila vryatuvati...
Pishla do nih... vin obicyav meni...
Divis'... nakaz... yak svichku donesu...
YA donesla... A tut mene shopiv...
Toj kashtelyan...
S v i ch k a
YAka zh pekel'na muka!
Utishsya. Vbiv ya krivdnika tvogo.
M e l a n k a
Ni, ni. Ne bijsya... vin mene... ne skrivdiv.
Borolas' ya...
S v i ch k a
Ditinochko moya!
M e l a n k a
Tvoya navik... Kohanij... lyubij... mij...
Vsyu nich tebe... shukala... a teper...
Z toboyu znov... na nashomu... vesilli...
Svoyu Melasyu... pociluj... proshchaj...
I svichku cyu... shcho ya tobi...
Vmiraº.
S v i ch k a
Melasyu! Ridna! Ziron'ko moya!
Ne pokidaj! Ne pokidaj mene!
Ne dishe, vmerla... O, yaka zh ce muka!
(Ridaº, shilivshis' na ¿¿ nogi).
Navishcho zh ya?.. Navishcho zh ya zhivij?..
(Pidvodit'sya, bere v ruki ¿¿ golovu. Tiho, z glibokim sumom, nizhno).
Zasnula ti... A na ustah tvo¿h
Taka usmishka zhalisna... i tiha...
I slizon'ka zastigla na ochah...
(Ciluº ¿¿).
Bidnyatochko... golubon'ko bezdol'na...
YAku zh ti muku musila znesti.
Koli pila svoyu vesil'nu charu,
Dlya milogo nadila cej ubir
I svichku cyu vinchal'nu zasvitila...
I os' v krovi, v bagni vesil'na suknya,
I zgasla svichka, yak tvoº zhittya.
(Po hvili movchannya vzhe z zapalom).
Ta ne sumuj! Nemarno ti terpila
I svichku cyu nemarne beregla.
Na chest' tvoyu, moya golubko mila,
Na chest' tih muk, shcho ti peremogla,
Mi znov ¿¿ zasvitim, yak na svyato,
Na pomstu ta na volyu z tih ogniv,
SHCHo na svo¿h gnobiteliv proklyatih
S'ogodni gniv narodnij zapaliv.
(Bere z ruk Melanchinih svichku j zapalyuº vid smoloskipa).
Umerla ti... i tvij ubir chudovij
V krovi j bagni, yak prapor na vijni.
Ta zhivi mi! Do pomsti, do budovi
Nam ne potribni shati osyajni.
Kiptyavoyu ukriti mi i potom,
V budennih svitah kinemos' na bij,
A peremozhem - znovu do roboti...
I os' todi zasvitim ognik tvij.
I svichka cya, shcho ti zhittyam kupila,
Kriz' dikij tern ta buryu pronesla,
SHCHo mi ognem povstannya zapalili,
Haj svitit' nam privitna i yasna.
Proshchaj, golubko!
(Nizhno ciluº ¿¿ v usta).
A teper na pristup!
Do pomsti vsi! Do voli! Do borni
Na chest' ¿¿ po cilomu get' mistu
Zasvitimo vesil'ni mi ogni!
Kidaºt'sya z pidnyatim mechem u glibinu, vsi za nim.
Zavisa.
1930
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT