Mikola Kulish. P'ºsi (Zbirka)
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
** MINA MAZAJLO **
KOMEDIYA
PERSHA DIYA
_1_
Nareshti U l ya prijshla. R i n a do ne¿, od lyustra:
-_ Oj, Ulyu, oj, til'ki Ulyu, i tobi ne sorom! YA zhdu tebe, zhdu, zhdu!
Nervi yak ne lusnut', serce znemoglosya. Ti ne mozhesh z'yavit' sobi, shcho v nas
u kvatiri robit'sya! Ce ti kupila novi rukavichki? Za skil'ki?.. SHCHo til'ki,
Ulyu, robit'sya! Bratik mij Mokij uzhe zbozhevoliv od svoº¿ ukrmovi, ti
rozumiºsh?
U l ya til'ki na dveri - i sobi do lyustra.
Viglyanulas'. Primruzhila ochi:
-_ Za tri sorok!
R i n a do lyustra. Zrobila tragichni ochi:
-_ I, mabut', ub'º papu. Za tri sorok? Deshevo... Abo papa jogo, bo vzhe
tretya lampochka peregorila - tak pishe po-ukra¿ns'komu, cilu nich pishe, ti
rozumiºsh, navit' virshi pishe!
U l ya povernulasya od lyustra:
-_ SHCHo ti kazhesh?
R i n a do lyustra, perehrestilas':_
-_ Ot na! A papa ne te shcho od Mokiya ukrmovi sluhati ne hoche, a navpaki -
nashe malorosijs'ke prizvishche zminiti hoche i vzhe napituº sobi vchitel'ku, shchob
mogla navchiti jogo pravil'no govoriti po-rus'komu, napriklad, ne "sapogi",
a "spag'i"...
U l ya navit' od lyustra vidijshla:_
-Tak?
R i n a
- A Mokij ne til'ki ne zna pro ce, a navpaki - mriº, ti rozumiºsh, mriº
do nashogo prizvishcha Mazajlo dodati shche Kvach.
U l ya azh sila:_
-_ Ta shcho ti kazhesh?
- A papa shche zranku pishov do zagsu na vividki, chi mozhna zminiti prizvishche
i chi maº vin pravo zastaviti Mokiya, ti rozumiºsh? Mokij pro ce nichogo ne
zna, rozumiºsh? Mama pishe sekretnogo v cij spravi lista do t'oti Moti v
Kurs'k, shchob T ' o t ya Motya negajno (guknula v dveri. "Mamo, na
hvilinku!.." Do Uli)_ yaknajskorishe pri¿hala, ti rozumiºsh? Rozumiºsh teper,
shcho v nas u kvatiri robit'sya!
2_
Uvijshla M a t i. R i n a do ne¿:
-_ Ti napisala lista?
M a t i
- Uzhe j odislala.
R i n a
- ZHal'! YA oce podumala; nihto j ne poduma, shcho odnogo lista malo. Treba
telegramu! (Nervovo zalomila ruki, podivilas' u lyustro, yak vijshlo)._ Treba
negajno telegramu vdariti! Te-le-gra-mu!
M a t i tezh zalomila ruki. V lyustro:
-_ Navishcho telegramu, koli ya vzhe vitratila desyat' kopijok, poslala
lista?
R i n a
- Oj mamo, yaka ti ¿j-bogu!.. Ta poki tam T ' o t ya oderzhit' lista, ti
znaºsh, shcho u nas tut statisya mozhe? Znaºsh?.. (Virazno)._ Vse! A ti kazhesh -
navishcho... Zaraz pidi j napishi!
M a t i pishla. _
U l ya
- Sluhaj, Rinko! Nevzhe i prizvishche v zagsi minyayut'?
- A ti dumala de? Til'ki v zagsi! Prizvishche, im'ya, po bat'kovi, vse
zhittya teper mozhna zminiti til'ki v zagsi, rozumiºsh? Oj Ulyu, oj Ulyunyui Koli
ti mene lyubish, zrobi tak, shchob Mokij zakohavsya u tebe. Mozhe, vin kine svo¿
ukra¿ns'ki fantazi¿, mozhe, hoch prizvishche dast' pominyati...
- Ha-ha! Hiba ce pomozhe?
- Pomozhe. Zakohuyut'sya zh tak, shcho na roztratu jdut', pro partiyu
zabuvayut', i ne abihto... Ulyunyu! Zolotko!
- Ti serjozno?
- Serjozno.
- Ne zmozhu ya c'ogo zrobiti.
- CHogo?
- Nu, prosto ne zmozhu. Hiba ya taka?
- Zmozhesh! U tebe charivni ochi, chudesni gubi, prekrasnij byust. Ti jogo
odnim mahom zakohaºsh.
- Ce tobi tak zdaºt'sya.
- Ot na! Vin meni navit' yakos' sam kazav, shcho v tebe naprochud garni ochi.
- Serjozno?
- Serjozno! Tim garni, kazav, shcho inodi nagaduyut' dva vechirni ozercya v
stepu.
U l ya v lyustro:_
-_ SHCHo ti kazhesh?
- Ot na!
U l ya rozdumlivo, mrijno:_
-_ Dva vechirni ozercya.
R i n a pidkresleno:_
- Ne zabuvaj - u stepu.
U l ya rozdumlivo, kritichno:_
-_ Dva vechirni ozercya, s. Hoch ce j poetichno, prote... Znaºsh, yaku partiyu
znajshla sobi Olya Semihatkova?
- Nu?
- Komunista. Molodij shche, shche dvadcyati tr'oh nema, ale stazh nadzvichajnij!
SHCHolita vidpochivatime v Krimu.
A tam ne dva ozercya - more. Dva morya! CHorne j Kaspijs'ke. Krim togo,
vin sam z metalistiv, muskulatura v n'ogo... Ola kazhe, yak obijme - shchos'
nadzvichajne: nemov, kazhe, garyachij udav... A krugom nemov tropichnij lis.
Temperatura - sorok.
R i n a
- Otozh pochni z Mokiya, Ul'ko, - praktiku M a t imesh, yak treba
zakohuvati. Dumaºsh, Olya Semihatkova oto tak zrazu j vzyala komunista?
Praktiku mala - z komsomol'cyami toshcho. A nash Mokij tezh u komsomoli skoro
bude, rozumiºsh?
U l ya zacikavleno:_
-_ Serjozno?
- Vzhe na zbori hodit'.
Z__
Uvijshla M a t i. _
R i n a
- Napisala?
M a t i
- "Kurs'k, Korºnnij rinok, 36, Motroni Roztorguºvij. Negajno, negajno
pri¿zdi. Podrobici listom. Sestra Lina". YA vmisne napisala dvichi
"negajno", shchob vona, yak til'ki oderzhit' telegramu, tak shchob i ¿hala...
R i n a
- A podrobici listom navishcho?
M a t i
- YAk navishcho? SHCHob z nih napered dovidalas', shcho zh take u nas robit'sya...
R i n a
- Nu, to vona j zhdatime lista.
M a t i z dosadi prikusila yazika. Todi:_
-_ To ya hotila, shchob ne propali ti desyat' kopijok, shcho na lista
vitratila.
R i n a
- Daj ya pokazhu, yak pisati! (Vgolos)._ "Kurs'k, Korºnnij" - ce tak,
rinok mozhna vikinuti, znayut' i tak. (Podumala)._ "Mriya voskresla. papa
minyaº..."
M a t i
- Ne papa, a Mina. Telegrama od mene.
R i n a
- Ne zavazhaj! Meni nikoli!.. "Mriya voskresla. Mina minyaº prizvishche.
Mokij zbozhevoliv ukrmovi. Stanet'sya katastrofa. Pri¿zdi negajno". (Do
materi)._ Rozumiºsh teper, yak treba pisati? Na, perepishi j odishli! (M a t i
vijshla, R i n a do Uli)._ Teper ti rozumiºsh? ZHah! Oj, Ulyunyu! Molyu tebe,
blagayu - zakohaj!
U l ya shvil'ovano:
-_ Nu yak ya pochnu, chudijko ti? Sama znaºsh, yakij vin serjoznij, shche j
ukra¿ns'kij. Nu yak do jogo pidstupitisya? Z yakogo boku?
- Z yakogo?
- Tak.
- Z ukra¿ns'kogo.
- Ne rozumiyu. YAk ce?
- A tak, shcho til'ki z ukra¿ns'kogo.
U l ya podumala:
-_ Ti, ya bachu, Rino, durna. Ta v n'ogo zh inshogo boku nema, a ti kazhesh:
til'ki z ukra¿ns'kogo. Vin zhe z usah bokiv ukra¿ns'kij.
R i n a podumala. Raptom:
-_ Ha-ha! Ti durna!
- Serjozno?
- Serjozno durna! A ya shcho tobi kazhu? Til'ki z ukra¿ns'kogo. Ce j
oznachaº, shcho v n'ogo drugogo boku nema, shcho vin krugom ukra¿ns'kij.
U l ya rozserdilasya:
-_ YAk tak, to j rozumiti ne hochu! Vzagali! Bo vse ce durnici vzagali.
R i n a pobachila - liho:
-_ Ulyu! Zolotko! Ti ne durna!
U l ya do lyustra:_
-_ Ne hochu! Ne mozhu! Ne znayu, yak...
- YA pokazhu, yak. Os' ya zaraz poklichu jogo i pokazhu, yak pochati.
- Ni, ni!
- Pobachish, shcho zmozhesh. Os' zaraz poklichu. Vin zrazu rozserdit'sya,
nahnyupit'sya, ce pravda. Ta ya znayu, yak do n'ogo pidijti, z yako¿ storoni vin
odmikaºt'sya. Durnen'ka, ne bijsya! YA tobi dam potajnij klyuchik, ya pokazhu
stezhechku do jogo serdechka.
- Ni, ni! YA ne rozumiyu! ne rozumiyu!
Todi R i n a nathnenno, z viklikom:_
-_ Ne virish? A hochesh, Ul'ko, i vin tebe povede s'ogodni v kino?
YAk usyaka Ulya, U l ya - kinomanka:
-_ Ti serjozno?
R i n a ne taka, shchob nazad.
Perehrestilas', nemov zbirayuchis' u vodu pirnuti:
-_ Ot na! Til'ki ti, Ulyu, ne zirvis'. SHCHo ne kazatimu ya, to nemov z
tvogo bazhannya, rozumiºsh? Mozhesh navit' movchati, til'ki pidtakni koli, kivni
golovoyu, usmihnisya. A dali - sama pobachish... (Postukala v dveri do brata).
_Moko, vijdi na hvilinku! CHuºsh, Moko?
U l ya led' chutno, samimi ruhami:
-_ Rino, ne treba! Zolotko, ne treba! (Pobachila, shcho ta ne sluha,
pidbigla do lyustra. Ochevidno, hotila zrobiti ochi ozercyami. Ne vijshlo.
Vhopilas' za serce)._
4_
Uvijshla m a t i. Do Rini golosno j avtoritetno:
-_ T ' o t ya ne oderzhit' tako¿ telegrami!
R i n a
- Cs-s... CHogo?
M a t i tihshe:_
- A togo, shcho v nij trinadcyat' sliv, ti rozumiºsh? Treba skorotiti.
5_
Uvijshov M o k i j, yunak z chornim visipom, pid nosom i po pidboriddyu, z
mrijnimi, ale zlimi ochima. Hotiv grimnuti na sestru, ta pobachiv, shcho vona
ne sama:
- Nu?
R i n a zrobila znak materi, shchob ta negajno vijshla.
M a t i vijshla.
R i n a do brata:
-_ Ti, zdaºt'sya, znajomivsya kolis'. Moya podruga - U l ya Rozsoha.
U l ya samimi gubami:
-_ Rozsohina.
R i n a z natiskom:
-_ Rozsoha.
M o k i j nezgrabno podav ruku:
- Gm...
R i n a
- Na hvil'ku, Moko. Uli strashenno vpodobalos' ukra¿ns'ke slovo -
brazolijnij, a ya ne znayu, shcho vono oznachaº. YAka jogo tyama?
M o k i j hmuro, nedovirlivo:
-_ Brazolijnij, ti hochesh skazati?
R i n a do Uli:_
-_ YAk, Ulyu?.. Ah, tak! Brazolijnij! Brazolijnij!
M o k i j uvazhnishe podivivsya na Ulyu. Kahiknuv._
Todi gluho:_
-_ Brazolijnij - temno-sinij (Do sestri)._ Bil'sh nichogo? (Vzyavsya jti)._
R i n a do Uli:_
-_ Brazolijnij - temno-sinij, rozumiºsh, Ulyu?! (Do brata)._ U l ya kazhe,
shcho vono zvuchne take, svizhe - brazolijnij. Brazolijnij.
M o k i j do Uli. Strimano:
-_ Vi de chuli chi vichitali ce slovo?
U l ya rozgubilas':
-_ YA?.. YA ne zna... Vono meni prosto vzyalo i vpodobalos'...
R i n a perehopila:
-_ Uli shche odne podobalos' slovo... (Do Uli)._ YAke shche tobi podobalosya
slovo? Zdaºt'sya... nu, yak? "Brinit'" ti kazala?
U l ya
- "Brinit'".
R i n a
- SHCHo take "brinit'", Moko?
M o k i j m'yakshe:
- A,_ "brinit'". Po-rus'komu - "zvuchit'". Ta til'ki odnim slovom
"zvuchit'" jogo pereklasti ne mozhna. "Brinit'" maº... (Do sestri,
nahmurivshis'). _Strivaj! Ti mene kolis' za ce slovo vzhe pitala...
R i n a zdivovano:
- YA?
M o k i j suvorishe:_
-_ Avzhezh, pitala. Prosila, shchob ya pidlogi za tebe nater, i pered tim
pitala.
R i n a
- Nevzhe pitala? Teper prigaduyu. (Do Uli). _Pam'yataºsh, ti vzhe raz u mene
za ce slovo pitala... (Do brata)._ A ya u tebe spitala dlya Uli, ta zabula.
(Do Uli). _Pam'yataºsh?
U l ya
- Azh dvichi! R i n a skazala, shcho vi dobre znaºte ukra¿ns'ku movu, a meni
same todi vpodobalos' ce slovo, i vono meni, ne znayu chogo, strashenno
vpodobalos'. Spitala u Rini: shcho take... "zvuchit'"?
R i n a perebila:
-_ "Brinit'"! Otodi ya, Moko, j spitala tebe. Nu da zh. Ti shche, prigaduyu,
skazav, shcho "brinit'" - yakes' nadzvichajne slovo...
M o k i j do Uli:
-_ "Brinit'" maº dekil'ka nyuansiv, vidtinkiv. Po-ukra¿ns'komu kazhut':
orel brinit'. Ce oznachaº - vin visoko, ledve vidko - brinit'.
U l ya primruzhila ochi. R i n a do Uli:
- Ti rozumiºsh?
U l ya kivnula golovoyu. M o k i j m'yakshe:
-_ Mozhna skazati - aero brinit'. A ot ishche kazhut': snizhok brinit'. Ce yak
vipade, a todi zverhu, v povitri, ledve primitnij takij, brinit'.
R i n a do Uli:
-_ Ti rozumiºsh?
U l ya nizhno vsmihnulas'. M o k i j rozvorushivsya:
-_ Abo kazhut' - dumka brinit'. Ce treba tak rozumiti: til'ki-til'ki
beret'sya, vona shche neyasna - brinit'. Spiv brinit'. Ce, napriklad, u stepu
daleko ledve chutno pisnyu...
U l ya mrijno:
-_ Brinit'.
M o k i j z gumorom:
-_ Guba brinit'. Tak na seli j kazhut': azh guba brinit', tak ciluvatisya
hoche.
U l ya
- A znaºsh, Rino? Meni spravdi vpodobalos' ce slovo.
R i n a
- Serjozno?
U l ya
- Serjozno!
R i n a
- Bravo! Ti, ya bachu, teper zrozumila, yak i shcho. (Do Mokiya)._ Mizh inshim,
U l ya strashenno lyubit' ukra¿ns'ki kinokartini i napisi... kazhe, shcho voni
yakis'... (Do Uli). YAki, Ulyu?
U l ya
- Nadzvichajni.
R i n a do Mokiya:
- Ti rozumiºsh?
M o k i j
- Na zhal', garnih ukra¿ns'kih kinokartin duzhe malo... Duzhe malo!
R i n a
- Oce zh vona j prijshla spitati, pro oce zh i prosit', shchob ya z neyu pishla
s'ogodni v kino. A meni nikoli, rozumiºsh?
M o k i j
- Gm... Bachish, meni treba s'ogodni vvecheri na komsomol's'ki zbori... Na
zhal', ne mozhu, bo treba na komsomol's'ki zbori... YA pishov bi, ta meni
treba na zbori komsomolu.
R i n a
- YA b sama z neyu pishla, ta koli zh ¿¿ cikavit' ne tak kartina, yak napisi
do ne¿: chi chistoyu ukrmovoyu napisano, chi roblenoyu, chi popsovanoyu... (Do
Uli). YA_ ne znayu, chogo tebe ce cikavit'.
U l ya zdivovano:
-_ Mene?
R i n a
- Ne odnakovo - chi chistoyu, chi roblenoyu?..
M o k i j
- Avzhezh, ne odnakovo! Ot, napriklad, napisi v "Zvenigori" - krasa!
Stil'ni, poetichni, spravzhn'oyu ukra¿ns'koyu movoyu pisani. A podivit'sya vi na
napisi po drugih kinokartinah. Oliva z muhami! Nemov navmisne psuyut' taku
prekrasnu, taku milozvuchnu movu...
R i n a do Uli:
-_ Ot hto b tobi rozkazav, Ulyu! Ot hto b vidpoviv na vsi tvo¿ shchodo
ukra¿ns'ko¿ movi zapitannya!
M o k i j do Uli:_
-_ Bachite, meni treba na zbori komsomolu... A vas spravdi cikavit' vse
ce? Ukra¿ns'ka mova i... vzagali?
U l ya
- Vzagali strah yak cikavit'!
R i n a
- YAk stane kolo ukra¿ns'ko¿ afishi: chitaº-chitaº, dumaº-dumaº, chi
spravzhn'oyu movoyu napisano, chi fal'shivoyu... YA gukayu - Ulyu! Ulyu!
M o k i j do Uli, priyazno:_
-_ Serjozno?
U l ya pochervonila:_
-_ Serjozno!
M o k i j
- A znaºte, ya sam takij. Pobachu oto nepravil'no pisanu afishu, vivisku
abo tablicyu - i dosadi tobi na cilij den'. A yaki zhahlivi afishi
traplyayut'sya, yak perekruchuyut' ukra¿ns'ku movu...
U l ya
- Serjozno?
M o k i j
- Serjozno perekruchuyut'! Serjozno!.. Ta os' ya vam pokazhu odnu taku
afishku - pomiluºtes'. (Pobig i vernuvsya, shchob spraviti chemnist')._ Vibachte,
ya zaraz... Na hvilinku... Tako¿ afishki vi shche... (Pobig)._
R i n a do Uli:_
-_ A shcho?! SHCHe odin zahid - i ti, Ul'ko, s'ogodni v kino. Ti teper
rozumiºsh, yak z nim treba povodit'sya? Ot til'ki zabula ya poperediti tebe,
shcho ne vsyake ukra¿ns'ke vin lyubit', rozumiºsh? Raz na imenini, dumayu, shcho
jomu kupiti, yakij podarunok? Kupila malorosijs'ku sorochku j shtani. Tak ti
znaºsh, sokiroyu porubav.
U l ya poshepki:
-_ SHCHo ti kazhesh?
- Ot na... Ot shcho, Ulyunyu! Ti kotis' zaraz prosto do n'ogo v kimnatu,
rozumiºsh? Bo tut vin pokazhe til'ki afishu, a tam u n'ogo slovniki, knizhki.
Hvil'ovi vsyaki. Tichini. Hoch do vechora rozpitujsya, zalyubki vidpovidatime.
Pobachish yaku knizhku - i pitaj. Pobachish tam Hvil'ovogo i pitaj, a todi v
kino. Nu, a tam ti vzhe sama znaºsh, yak i shcho. Idi! Daj ya tebe perehreshchui
U l ya do lyustra. Vid lyustra pid hrest.
Todi raptom stala:
- A_ shcho, yak ne tak spitayu? Ne popadu na jogo smak?
R i n a
- Popadesh.
U l ya
- Nu yak? YAk? Koli meni zdaºt'sya, shcho "Sto¿t' gora visokaya" krashche za
Tichinu.
R i n a na mit' zamislilas', pot'marilas'.
Raptom oblichchya Ti zasvitilosya:
-_ Prekrasno¿ Oce i maj na uvazi: shcho tobi podobaºt'sya, te jomu ne
podobaºt'sya, i navpaki, rozumiºsh?
U l ya dobrala rozumu:
-_ A ne pomilyusya?
R i n a
-Ni!
U l ya boyazko pidijshla do Mokiºvih dverej.
Postoyala. I taki pishla.
R i n a do lyustra:
- Hu! Slava Bogu.
6_
Uvijshla M a t i.
R i n a
- Nu, shcho tam u tebe z telegramoyu? Napisala?
M a t i
- Vzhe j odislala. Domahu poprosila, shchob vidnesla. Til'ki ya skorotila...
R i n a
- YAk zhe ti skorotila?
M a t i
- Tak, yak ya odna til'ki vmiyu. Vijshlo korotko j deshevo. Os' kopiya:
"Kurs'k, Korºnnij, 36. Katastrofa. Moka ukra¿nec'. Pri¿zdi. Lina. Negajno
pri¿zdi". Vse...
R i n a
- Ha-ha! Ta T ' o t ya nikoli ne oderzhit' tako¿ telegrami!
M a t i
- Ne vigaduj durnic'! Ce tobi dosadne za trinadcyat'?
R i n a
- Ta komu telegrama? Korºnnomu rinkovi?
M a t i
- T'oti zh: Korºnnij, 36, Katastro...
Prikusila yazika, azh pozelenila. Todi:_
-_ Nu shcho zh tut takogo? Na Korºnnomu rinku zdogadayut'sya, shcho cya telegrama
do t'oti Moti.
R i n a za kopiyu:_
- Oslice! Daj ya dopishu!
M a t i virvala nazad:
-_ YA sama!
R i n a
- Daj, kazhu!
M a t i
- YA sama, kazhu!
Znovu zadzvoniv dzvonik. Teper uzhe M a t i viskochila v koridor.
Povernulas' blida, shche bil'sh shvil'ovana:
-_ Papa prijshov...
7_
Uskochiv M a z a j l o.
Podivivsya garyachimi, nathnennimi ochima:
-_ Dajte vodi! (Vipiv vodi. Pomacav serce)._ Dumav, ne perezhive...
M a z a j l i h a i R i n a
- Nu?
- Ne minyayut'?
M a z a j l o
- Po radio chitayut', v anatomiyah pishut': serce - organ, shcho gonit' krov,
organ krovogonu. Nichogo podibnogo! Serce - ce persh za vse organ, shcho
peredchuva i vgaduº. Odnini viryu jomu, a bil'sh nikomu v sviti. Serjozno
kazhu!
M a z a j l i h a ta d o ch k a j sobi za serce:
-_ Pominyali?
- Ne minyayut'?
M a z a j l o
- SHCHe yak ya pidhodiv do zagsu - dumalos': a shcho, yak tam sidit' ne
sluzhbovec', a ukra¿nec'? Pochuº, shcho minyayu, tak bi moviti, jogo ukra¿ns'ke -
i zanorovit'sya. Na zlo tobi zanorovit'sya. I navpaki dumalos': a shcho, yak
sidit' takij, shcho ne til'ki prizvishche, vsyu Ukra¿nu zminiv bi? A shcho, yak i
takij, shcho shcho jomu, do tvogo prizvishcha - do sebe vin bajduzhij pid chas
sluzhbi, sebto sidit', nichogo ne bachit' i sebe ne pomicha? A shcho, yak takij,
dumalos', shcho pochne z dida-pradida? A shcho, yak ne toj, i ne drugij, i ne
tretij?.. A shcho, yak i toj, i drugij, i tretij?.. I serce, serce vzhe todi
peredchulo. Tam sidiv... (Vipiv vodi}._ Od usih vishchezgadanih serednij.
M a z a j l i h a
- Kotorij zhe?
- Serednij od usih, kazhu! Arihmetichno serednij, pomoºmu. Uvijshov...
R i n a
-Hto?
M a z a j l o
- YA! Vin sidiv. Spitav suho, yakims' arihmetichnim golosom: "Vam chogo?" YA
do n'ogo - i raptom vidchuv, shcho vsya krov meni zbigla v nogi i stala. A
serce, yak dzvin na pozhar, bev-bev-bev... i des', nemov yak spravdi pozhar,
zajnyalosya. Palahkotit'... Pitayu i ne chuyu svogo golosu: chi mozhna, kazhu,
zminiti prizvishche? Vin podivivsya i znov: "Vam chogo?" - arihmetichnim
golosom. YAk chogo? YAk chogo? - zaskakalo ognenno v golovi. Dvadcyat' tri
roki, kazhu, nosyu ya ce prizvishche, i vono, yak vispa na zhitti - Mazajlo!.. SHCHe
malim, yak oddav bat'ko v gorod do shkoli, pershogo zh dnya na regit vzyali:
Mazajlo! ZHodna gimnazistka ne hotila gU l yati - Mazajlo! Za repetitora ne
brali - Mazajlo! Na sluzhbu ne prijmali - Mazajlo! Od kohannya vidmovlyalisya
- Mazajlo! A vin znovu: "Vam chogo? - pitayu".
M a z a j l i h a
- Mene obduriv: ya pokohala ne Mazajla, a Mazalova, chom ne skazav?
R i n a
- I teper smiyut'sya, regochut' - Mokrina Mazajlo, ne skazav?
M a z a j l o
- YA nichogo ne skazav. To meni lishe zdavalos', shcho pitayu, kazhu. A vijshlo
tak, shcho ya stav pered nim i movchav.. Meni zacipilo...
M a z a j l i h a
- Bulo b golkoyu vkolotisya.
M a z a j l o
- Htos' odviv mene do dverej. Vse - yak u tumani. Ne znayu, de ya, chogo
prijshov. Sercya vzhe ne chuyu. I raptom vono t'oh! - pered ochima yakes' pisane
opovishchennya... Nemov ne ya, nemov htos' inshij za mene chita - (serce!).
Spisok osib, shcho minyayut' svoº prizvishche. Min'ko Panas na Minervina Pavla.
CHitayu, ne rozumiyu. Vajnshtejn SHmuel'-Kalman-Berkovich na Vershinih Samijla
Mikolajovicha - chitayu; Zasyad'-Vovk na Volkova, chitayu, Isidir Srajba na
Almazova, i tut vse proyasnilos'. YA zrozumiv, de ya i chogo prijshov,
povernuvsya nazad, pitayu i chuyu svij golos: skazhit', chi mozhna zminiti svoº
prizvishche i yak? I chuyu arihmetichnij, shchodali simpatichnishij: "Mozhna!" Otak i
otak... Ura! - kriknulo serce.
R i n a radisno i razom pogrozlivo:
- Cs-s-s. (Pokazala na dveri, de Mokij).
M a z a j l o nathnenno, ale tihish:
- Vra! Vdarilo, zadzvonilo, yak na Velikden'... (Pociluvav zhinku). Otak!
(Dochku). Otak (znov zhinku) i otak!
M a z a j l i h a, malo ne plachuchi z radosti:
-_ YAke zh tobi prizvishche dadut', Minasyu?.. YAke? R i n a
- Bulo b poprositi i nam Almazova...
M a z a j l o, nemov diriguyuchi nad yakims' nevidimim horom:
-_ Otak i otak! Viberit' prizvishche, yake do vpodobi.
ZHinka i dochka rukami, mov krilami ptici, navviperedki:
-_ Sirenºv! Sirens'kij!
- Rozov! De Roze!
- Tyul'panov!
- Fon Liliºn!
M a z a j l o, diriguyuchi:
-_ Podajte zayavu. Na dva rubli marok. Na publikaciyu tizhden' chi dva.
Vse! (Po pauzi, pogladivshi serce). _Dumav, ne perezhive.
M a z a j l i h a
- Z Mokiem shcho robiti, Minasyu? Vin zh" i sluhati ne zahoche...
M a z aj l o raptom perestaº diriguvati. Potemniv:
-_ Vin shche ne znaº?
M a z a j l i h a
-Ni!
M a z a j l o
z radisnim gnivom:
-_ Zastavlyu¿ Vib'yu z golovi dur ukra¿ns'kiji A yak ni - to cherez trup
perestuplyu. CHerez trup!.. Do rechi, de vin? Poklichte jogo! Poklichte
negajno¿ (Guknuv)._ Mo-kiyu! CHuºsh? Gej, ti!
Dochka spinila:
-_ Papo, poki shcho jomu pro ce ni slova! Do publikaci¿, rozumiºsh?
M a z a j l o
- Teper ne boyus'! Ne boyus'i Bo trichi zvertavs' ya do zagsu, trichi, trichi
dopituvav... Azh nichogo vin ne mozhe vdiyati. Mayu povne, neobmezhene pravo
zminiti ne to shcho svoº prizvishche - po bat'kovi j didove im'ya j prizvishche.
CHula?.. Ta pislya c'ogo... Mokiyu!
D o ch k a
- Ti, zdaºt'sya, maºsh znajti sobi vchitel'ku?
M a z a j l o
- Pravil'nih proiznoshenij?.. Vzhe znajshov! Najnyav! V ponedilok prijde na
lekciyu... Prekrasna vchitel'ka. Rafinadna rus'ka vimova... Prizvishche B a r o
n o v a - K o z i n o.
M a z a j l i h a
- YAka krasa!
Dochka do bat'ka:
-_ I ti dumaºsh, shcho Moka, znayuchi pro zminu prizvishcha, ne vchinit' pid chas
lekci¿ demonstraci¿" skandalu?
M a z a j l o
- Ub'yu!
M a z a j l i h a
- Minasyu, yaka grubist'!
M a z a j l o
- Nu, vigonyu z domu!
D o ch k a
- Oj, papo, oj, til'ki, papo! YAkij ti... Ta krashche do publikaci¿
pomovchati. Z'yavi sobi: ti vibiraºsh prizvishche - Mokij nichogo pro ce ne zna,
rozumiºsh? Ti beresh lekci¿ "pravil'nih proiznoshenij" - Mokij ne zna,
rozumiºsh? Tim chasom ya i mama sklikaºmo rodichiv na simejnu radu - Mokij ne
zna...
M a z a j l i h a
- Sestru moyu Motyu z Kurs'ka. Dochka
- Mozhna bude shche dyad'ka T a r a sa z Kiºva.
M a z a j l i h a zhahnulasya:_
-_ T a r a sa Mazajla? Gospod' z toboyu!.. Ta chi ne v n'ogo nash Mokij i
vdavsya? Tam takij, shcho v n'ogo kuri po-ukra¿ns'komu govoryat'.
D o ch k a
- Bez dyad'ka T a r a sa! T ' o t ya i mi natisnemo na Mokiya, rozumiºsh,
papo?
M a t i
- Ta Motya odna na n'ogo podiº!.. Hiba ti, Minasyu, ne znaºsh, yak vona
vmiº vzagali?
D o ch k a
- Krim togo, shche odin plan º na Mokiya vplinuti... Ne virish? A hochesh,
papo, i vin za tizhden'-dva kine svo¿ ukra¿ns'ki mri¿? Ot davaj! Til'ki ti
movchok. Rozumiºsh?
ZHinka nervovo:_
-_ Mino!
D o ch k a
- Absolyutnij movchok na dva tizhni. Ne virish? Nu, na tizhden', papochko!
ZHinka pogrozlivo:
-_ Min-no!
Dochka, pociluvavshi bat'ka:
-_ Pane Sirens'kij! Rozov! De Roze! Tyul'panov! Nu?
M a z a j l o
- Nu, garazd. Na tizhden'... (V lyustro)._ Vse odno ya skoro skazhu...
Proshchaj, Mazajlo! Zdrastuj...
_
8__
V cej moment pidvishchenij, radisnij golos M o k i ¿ v:
-_ ...Mazajlo-Kvach, napriklad.
Virvavsya z ripom dverej. M o k i j vijshov z U l e yu.
Ne pomitivshi navit' bat'ka, perekonuvav dali, agituvav Ulyu:
-_ Mazajlo-Kvach, Ulyu! Ce zh take original'ne, demokratichne, zhive
prizvishche. Ce zh zovsim ne te, yak yakes' zayalozhene, solodko-mishchans'ke: A r e
n s ' k i j, Lens'kij, YUrij Miloslavs'kij... Vzagali ukra¿ns'ki prizvishcha
original'ni, zmistovni, koloritni... Rubensivs'ki - ot! Ubijvovk,
napriklad, Stokoz, Semivolos, Zagniboga. Zagniboga! Prekrasne prizvishche,
Ulyu! Antireligijne! Ce zh ne te, shcho Bogoyavlens'kij, Arhangel's'kij, Spasov.
A nimec'ki hiba ne taki, yak ukra¿ns'ki: Vasserman - voda-cholovik, Vol'f -
vovk. A francuz'ki: Lekok - piven'.
U l ya obernulasya do Rini:_
-_ Mi jdemo v kino!
DRUGA DIYA
Dva dni zgodom R i n a dopituvala v Uli
(pered lyustrom):
-_ Nu, yak zhe ti ne znaºsh, oj, Ulyu. Ti zh z nim v kino hodila?
- Vchora i zavchora.
- Zel'ters'ku vodu pila z nim, ti kazhesh?
- Navit' iz siropom...
- Pechennya vin tobi kupuvav?
- Azh p'yat', Rino!
- Do samogo domu proviv?
- Do vorit. SHCHe j postoyav trohi.
- I ti ne znaºsh, yak vin - zakohavsya chi?..
V Uli azh rum'yanec' spahnuv. Perebila Rinu ruhom-slovom:
-_ Strivaj, Rinko!
R i n a vichikuval'nim golosom:
- Nu?
- Strivaj, ya skazhu... YAk pili mi pislya kino vodu, ya na n'ogo glyanula,
otak... Vin na mene - otak. Skazav, shcho po-ukra¿ns'komu "zrachki"
"cholovichkami" zvut'sya.
- Nu?
- Todi, yak ishli dodomu, ya, ti znaºsh, spotiknulas', a vin - hoch bi tobi
shcho. Til'ki spitavs', chi ne chitala ya dumi pro vtechu tr'oh brativ? Tam,
kazhe, º taki slova: "svo¿ bili nizhki na sire korinnya, na bile kaminnya
spotikaº". Ot, kazhe, de zbereglasya ukra¿ns'ka mova.
- Nu?
- Todi, yak povela ya jogo cherez skver (ce toj, de, znaºsh, zavzhdi sidyat'
i ciluyut'sya), vin skazav: yak-to prekrasno opovila ukra¿ns'ka mova kohannya:
ya pokriyu, kazhe, svogo milogo slidochok, shchob viter ne zviyav, ptashki ne
sklyuvali...
- Nu?
- A yak vela jogo povz tih, shcho, znaºsh, uzhe lezhali, vin skazav, yak
ukra¿ns'ka mova do togo shche j duzhe ekonomna ta stisla: odna ruka v
golivon'ku, kazhe, a druga - obnyati...
- Nu?
- A bilya vorit, yak uzhe rozstavatisya, skazav vin meni: vashe prizvishche
Rozsoha - znaºte, shcho take "rozsoha"? Pokazav na nebo - on CHumac'kij SHlyah,
kazhe, v rozsohah º chotiri zirki - to krinicya, dali tri zirki - to divka
pishla z vidrami, v rozsohah, kazhe... A todi podivivsya meni v ochi
gliboko-gliboko...
- Nu? Nu?
U l ya zithnula:
-_ Poproshchavsya i pishov... Ti ne skazhesh, Rino, yak vin - chi hoch trohi
zakohavsya, chi...
R i n a
- Ta ya tebe pro shche pitayu, Ul'ko, tebe... Oya, yaka zh ti durna, rozumiºsh?
U l ya
- Koli ya durna, a ti rozumna, to skazhi meni, shcho b ti skazala, koli b ti
bula ya, a ya - ti, sebto, koli b viv tebe otak provodzhav?
- SHCHo b ya skazala?
- Tak.
- Koli b ya bula ti, a ti - ya?
-Tak.
R i n a osiklas', pomorshchila loba. A U l ya yak U l ya - zradila:
-_ Aga! Aga!.. I ti b ne znala, shcho skazati, Rnno!
R i n a
- Nu da zh! Bo koli b ya bula ti, to tezh bula b durna.
U l ya obrazilas':
-_ YAk tak, to tebe bil'she ne pitatimu, i ti meve ne pitan...
R i n a
- Ulyunyu, ti ne durna! Zolotko, ne serd'sya... Bo j ya ne znayu... Til'ki
znaºsh shcho? Meni zdaºt'sya...
U l ya
Nu?
R i n a
- Vin, kazhesh, zaglyanuv tobi v vichi, yak pili zel'ters'ku?
- Tak.
- I bilya vorit, yak rozstavalis'?
- Gliboko zaglyanuv...
- Meni zdaºt'sya, shcho vin zakohavsya.
U l ya v lyustro:_
-_ SHCHo ti kazhesh, Rino?
R i n a
- Ot na! Prinajmni zakohuºt'sya. Til'ki ti. Boga radi, pospishi, Ulyunyu,
priskor cej proces, rozumiºsh? Treba, shchob vin vzagali ne vkra¿ns'koyu movoyu
mriyav, a toboyu, zolotko, tvo¿mi ochima, gubami, byustom toshcho... Nu zrobi
tak, Ulyu, nu shcho tobi sto¿t'?
U l ya
- I zrobila b, mozhe, ta koli zh vin chudnij takij. Nu chim ti na n'ogo
vdiºsh? Koli navpaki - vin na tebe slovami otimi toshcho... azh pahne.
R i n a
- Vin na tebe slovami, virshami, ideologiºyu, a ti na n'ogo bazoyu,
rozumiºsh? Bazoyu... Tim-to i poklalas' ya na tebe, Ul'ko, shcho ti maºsh taki
ochi, gubi, vzagali prekrasnu bazu maºsh. Krim togo, mene ti sluhatimesh,
moº¿ poradi. Tak, Ulyunyu, tak?
U l ya vipnulas' usya. Zithnula. Movchki pociluvala Rinu._
R i n a
- Tak!.. Dobre, serce, shcho ti s'ogodni nadila bil'sh prozoristi panchohi,
rozumiºsh? Za novoyu modoyu. Do togo zh voni j na kolir krashchi - yakis' manlivi,
tepli... CHudesno!
U l ya pered lyustrom:_
-_ SHCHo ti kazhesh?
R i n a
- CHudesno, kazhu, i klichu Mokiya...
U l ya, zvichajno, za serce, do lyustra:_
-_ Rino, hvilinku!..
Ta R i n a vzhe bez uvagi na te. Pishla, poklikala Mokiya:_
"Moko! Tebe na hvilinku prosit' U l ya. Sama vijshla._
_
2__
Uvijshov M o k i j. Pevno, chitav, bo z knizhkoyu, olivcem i santimetr u
rukah:_
-_ Gm... ce vi?
U l ya
- YA... po knizhku... A vi dumali hto?
M o k i j
- Dumav, shcho ce... vi.
V U l i zabrinilo v grudyah:_
-_ Serjozno?.. A ya po knizhku do vas.
- Po yaku?
U l ya troshki rozgubilas':_
- Po yaku? Vzagali po ukra¿ns'ku knizhku.
U Mokiya zabrinilo v grudyah:_
-_ Serjozno? Duzhe priºmno. Radiyu vam, Ulyu.
- Serjozno?
- Serjozno. YAko¿ zh vam knizhki dati? Z poezi¿? Z prozi? Z naukovih,
social'no-ekonomichnih?
- Kotru mozhna bude.
- Vibirajte.
- Nu, dajte... yaku vi hochete.
M o k i j zvorusheno:_
-_ Ta ya b hotiv, shchob vi vsi ¿h perechitali, Ulyu!
- A ce u vas yaka?
- Ce?.. Ce knizhka z ukra¿ns'ko¿ etnografi¿ ta antropologi¿.
U l ya vzhe ne znala, shcho dali kazati, ta:
- Serjozno?
M o k i j
- Podivit'sya.
U l ya podivilas':
- Garna knizhka - v paliturkah i, zdaºt'sya, z zolotim obrºzom...
M o k i j
- A znaºte, yak po-vkra¿ns'komu skazati: z zolotim obrºzom?
- Anu, yak?
M o k i j pidneseno:
-_ Knizhka z zolotimi beregami. Pravda, prekrasno?
- Nadzvichajno!
- A shcho ishche mozhna skazati pro materiyu, shcho vona z beregami. Fartuh
dorogij - zoloti beregi.
U l ya shchiro:
-_ Prekrasno!
M o k i j zradilo:
- Serjozno?
U l ya cilkom, shchiro:
-_ Nadzvichajno! Fartuh dorogij, zoloti beregi... A skazhit', yak bude
po-vkra¿ns'komu "chulki z rozovoj kaemkoj" ? Otaki, yak u mene. Os'...
Hotila pokazati, ta zasoromilas'. Pohililas'.
M o k i j togo majzhe ne pomitiv. SHCHe bil'sh pidneseno:
-_ Panchohi z rozhevimi berezhkami.
U l ya
- Nadzvichajno!
M o k i j shche bil'she zapalivsya:
-_ A to shche kazhut': miska z krutimi beregami. Abo pustivsya berega
cholovik, po-rus'komu - na proizvol sud'bi. Abo, nareshti, kazhut', berega
dati... Napriklad, treba ukra¿ns'kij nepis'mennosti berega dati! Ah, Ulyu.
YAk shche mi pogano znaºmo ukra¿ns'ku movu. Kazhemo, napriklad: potyag ide
tret'oyu shvidkistyu, a treba - po¿zd tretim pogonom ide. Pogin, a ne
shvidkist'. A yaka zh vona poetichna, milozvuchna, shcho vzhe bagata... Ta os' vam
na odne slovo "govoriti" azh cilih tridcyat' nyuansovih: govoriti, kazati,
moviti, balakati, gomoniti, gutoriti, povidati, torochiti, tochiti,
bazikati, cven'kati, buboniti, lepetati, zheboniti, verzti, plesti,
gergotati, burmotati, patyakati, varnyakati, pastalakati, hamarkati,
mimriti, cokotiti...
Vzhe vtretº dzvoniv u sinyah dzvonik, koli Mokij ta U l ya pochuli.
Pishla odchiniti U l ya.
_
Z__
Vernulas' i z neyu uvijshla suha, poterta yakas' dama
v dovoºnnomu vbranni.
D a m a do Uli:
-_ YA B a r o n o v a - K o z i n o. Vash papa najnyav mene pokazati jomu
kil'ka lekcij z pravil'nih proiznoshenij.
U l ya
- Mij papa? U mene nema papi: vin pomer.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Pomer? Ah, Bozhe mij, yake neshchastya! I ce tak nespodivano, raptom...
Bozhe mij. SHCHe zavchora vin najnyav mene i duzhe prosiv prijti na pershu lekciyu
s'ogodni.
U l ya
- Mij papa vzhe tri roki tomu yak pomer... To, mabut', buv ne mij papa.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Vibachte, ya, pevno, ne tudi potrapila, hocha adresu dobre zapam'yatala.
(Zaburmotila rozgubleno)._ Holodna Gora, ...s'kaya vulicya, N 27, na vorotyah
napis: "U dvori zli sobaki", - ta sobak, kazav vash papa, nema. I spravdi
nema. Kvartira Zama... Majza... Ah, Bozhe mij, chudne take prizvishche.
M o k i j
- Mozhe, Mazajla?
B a r o n o v a - K o z i n o
- Tak! Mazajla! Vin shche kazav, shcho ne treba zapam'yatovuvati prizvishcha, bo
ne s'ogodni-zavtra maº zminiti jogo u zagsi na inshe...
M o k i j azh potemniv:_
-_ Mij papa?.. Prizvishche?
B a r o n o v a - K o z i n o
- A vi jogo sin?.. Vibachte, ne znala. (Do Mokiya z pidleslivim
prosmihom)._ Hoch vi pohozhij na vashogo papu. Bozhe, yak pohozhij... Skazhit' -
zminili vam prizvishche? Papa vash tak turbuvavsya... Vono spravdi yakes' chudne.
Libon', malorosijs'ke?
M o k i j gluhim, zdushenim golosom:
-_ Odnini... (rozkashlyavsya)_ u mene papi nema!
B a r o n o v a - K o z i n o
- YAk? Vi skazali...
M o k i j z natiskom:_
-_ Nema, kazhu! Nema!..
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ah, Bozhe mij! Znov, vihodit', ya ne tudi potrapila... YAk zhe tak?
(Zaburmotila rozgubleno)._ Holodna Gora, ...s'kaya vulicya, N 27, "U dvori
zli sobaki", kvartira...
_
4__
Uvijshov M a z a j l o. Kinuvsya do Kozino:
- ZHdu vas, zhdu!
B a r o n o v a - K o z i n o
- Vibachte, vijshlo take neporozuminnya. Skazali - vas nema, shcho vi
vmerli...
M a z a j l o pokazav na dveri.
Ne zvodyachi ochej z Mokiya, vklonivsya shche raz Barokovij:
-_ Tak, tak... Zahod'te. Mokiyu! YA matimu z madam Baronovoyu-Kozino
dilovu rozmovu. Meni potribna cya kimnata...
B a r o n o v a - K o z i n o
- I ya vzhe bula povirila, shcho vi vmerli...
M a z a j l o do Baronovo¿, ale vsya jogo uvaga na Mokiºvi:
-_ Duzhe priºmno... (Do Mokiya)._ Rozumiºsh?.. (Do Baronovo¿, shche raz
vklonivshis')._ Vibachte. Zahod'te...
B a r o n o v a - K o z i n o zaspokoºno i zadovolena:_
-_ Mersi!
Vijshli. _
M o k i j, vves' chas sverdlivshi bat'ka ochima, zirvavsya z miscya.
Zahodiv:_
-_ Ni! Ni!.. Ne dam! Ne dozvolyu! I zhodno¿ lekci¿ pravil'nih
proiznoshenij! (Pomitiv Ulyu bilya lyustra i raptom uves' zasvitivsya,
spovnivsya yakoyus' ideºyu). _Tak... Bachite teper, Ulyu, yakij ya samotnij?
U l ya
- Serjozno?
- Serjozno, Ulyu. Ridnya - a nema do kogo slova promoviti, tim pache
ukra¿ns'kogo. Sluhati ne hochut'. (Do dverej)._ Tak ni! Budu na zlo, na
dosadu deklamuvati ukra¿ns'ke slovo. (Do Uli)._ Ne rozumiyut' jogo krasi, a
z moº¿ samotnosti smiyut'sya. Otak i zhivu, samotiyu, yak misyac' nad gluhim
stepom, yak verstva v hurtovinu. (Do dverej)._ Budu spivati, krichati pid
dverima otut, budu tancyuvati, svistiti!.. (Do Uli)._ YAk odlyudnik v
pusteli, yak kopijka u starcya, yak mizinec' u kaliki, yak...
U l ya zahvilyuvalas':
Serjozno?
M o k i j
- Serjozno! Skoro vzhe i ya skazhu za slovom poetovim: "Sidi odin v
holodnij hati, nema z kim tiho rozmovlyati, ani poraditis'. Nema,
anikogisin'ko nema..." A yak hochet'sya znajti sobi takogo druga, teplogo,
shchirogo, shchob do n'ogo mozhno bulo promovitis' slovom z Grinchenkovogo
slovnika ta j z vlasnogo sercya...
U l ya vzhe nikla zhaloshchami:
-_ A yak bude u vas podruga, shchira j tepla... Navit' garyacha...
M o k i j
- Ah, Ulyu! Meni vzhe davno hotilosya vam skazati...
U l ya trepetno:
SHCHo?
M o k i j
- SHCHe todi hotilosya skazati, yak pili vi zel'ters'ku vodu, yak divilis' na
zoryanu krinicyu, na divku a vidrami...
U l ya
-SHCHo?
M o k i j
- Hotilosya skazati, a teper shche ohotnishe skazhu: Ulyu! Davajte ya vas
ukra¿nizuyu!
U l ya malo ne vpala, odskochila:
- On vi shcho! Ne hochu!
M o k i j u nastup:
-_ Ulyu! Vi zh ukra¿nka!
- Voron' Bozhe! YA ne ukra¿nka!
- Ukra¿nka!
- A nizashcho! Ni! Ni!
- U vas prizvishche ukra¿ns'ke - Rozsoha!
- Ni!
- Ta shcho tam prizvishche - u vas ochi ukra¿ns'ki, gubi, stan!..
U l ya, spinivshis':
Ochi?..
M o k i j perekonlivo:
-_ Tak! Ochi, kazhu, gubi, stan, vse ukra¿ns'ke. Ne virite? Ne virite,
Ulyu? YA vam zaraz dovedu... Ne ya, a nauka, ocya knizhka, Ulyu, antropologiya
vam dovede, shcho vi spravdi ukra¿nka... (Peregornuvshi kil'ka arkushiv, pochav
vichituvati)._ Os': ukra¿nci zdebil'shogo visokogo zrostu, strunki...
(Glyanuv na Ulyu)._ A vi hiba ne strunka? SHiroki v plechah (nu, ce pro
muzhchin), dovgonogi... (Do Uli)._ Nema girsh, yak korotkonoga zhinka! (U l ya
nespokijno podivilasya na svo¿)._ Ni, u vas ukra¿ns'ki, Ulyu... (Z knizhki)._
Z duzhe napigmentovanoyu shkiroyu, sebto smuglyavi, pishnovolosi abo kucheryavi...
(Podivivsya na Ulyu)._ A vi ne jmete viri. (Z knizhki)._ Kruglogolovi,
dovgobrazi, visoko- ta shirokolobi, temnooki, pryamonosi, rot pomirnij,
neveliki vuha... (Podivivsya na Ulyu). YAk_ pro vas pisano...
U l ya roztanula:
- SHCHo vi kazhete?
A sama nepomitno v lyustro.
M o k i j
- SHCHe ne jmete viri? Tak os'! Brahikefal'nosti peresichnij indeks, sebto
korotkogolovist', u polyakiv 82,1, u rosiyan - 82,3, v ukra¿nciv 83,2, u
bilorusiv - 85,1... (Obmiryav Uli golovu)._ U mene, miryav, 83,5, u vas -
83,1 - ukra¿ns'kij indeks.
U l ya serjozno:
- Serjozno?
M o k i j
- Naukovo-serjozno. (Z knizhki)._ Razom z tim, shcho strunki ta
shirokoplechi, voni shche grudnisti. Peresichnij obsyag v grudyah, yak na dovzhinu
tila - 55,04, u rosiyan - 56,18, u bilorusiv...
U l ya
- A skil'ki u mene?
Mokij vzyavsya miryati:
- U vas... Gm. (Dotorknuvsya do grudej). Vibachte... U vas tut tezh
ukra¿ns'kij indeks...
U l ya vdyachno zaglyanula v knizhku:
-_ Skazhit', a pro rodimki tut pishet'sya! U mene os' rodimka na shi¿... i
shche odna º...
M o k i j
- Ne dochitav shche... Prizvishche ukra¿ns'ke, indeksi ukra¿ns'ki, ochi, rot,
stan, vse chisto ukra¿ns'ke. Teper vi virite, Ulyu?
U l ya
- Viryu.
M o k i j
- Otzhe, dozvol'te meni vas ukra¿nizuvati, Ulyu¿
U l ya tiho:
- Ukra¿nizujte, Moko.
M o k i j, uzyavshi Ulyu za ruku?
- Oj, Ulyu, vivchivshi movu, vi stanete. SHCHo tam ukra¿nkoyu. Vi stanete
bil'sh kul'turnoyu, korisnoyu gromadyankoyu, ot vam klyanus'! Vi stanete blizhche
do robitnikiv, do selyan ta j do mene, a ya do vas, ot (Bezporadno zamahav
rukami). Nad movoyu nashoyu brinyat' teper taki chervoni nadi¿, yak prapori, yak
majovi svitanki 3 chudesno¿ gori SRSR ¿¿ daleko bude chuti. Po vsih svitah
bude chuti!. Ta ot ya prochitayu vam zrazok narodno¿ pisni. Vi shche ne chuli
tako¿.
U l ya
- Serjozno?
5_
Uvijshla Mazajlizha z yakoyus' himernoyu elektrichnoyu muhobijkoyu v rukah.
Pochala lyaskati na muh. Polyaskavshi, vijshla.
_
6_
M a z a j l o uviv Baronovu-Kozina.
Zachiniv Mokiºvi dveri. Todi do Barokovo¿:
- Navit' muh ya nakazav vibiti elektrichnoyu muhobijkoyu vlasnogo vinahodu,
shchob navit' muhi nam ne zavazhali. Pochinajte, bud' laska!
B a r o n o v a - K o z i n o zahvilyuvalas':
-_ Pochinati? Ah, Bozhe mij, - pochinati... Mozhe, vi pochnete?
M a z a j l o tezh zahvilyuvavsya:_
- Ni! Ni! YA teper ne mozhu, vi - moya vchitel'ka. Pochinajte vi!
B a r o n o v a - K o z i n o shche girsh zahvilyuvalas':
- Za desyat' rokiv ya tak odvikla od c'ogo dila, shcho... YA vsya hvilyuyus' i
ne mozhu pochati. Ne mozhu! Ah, Bozhe mij, nu, yak jogo pochati, yak?.. Meni,
starij gimnaziyal'nij vchitel'ci...
M a z a j l o zahvilyuvavsya.
- Pochinajte tak, yak vi pochinali kolis', molodoyu... U hlopchachij chi v
divochij gimnazi¿ pracyuvali?
B a r o n o v a - K o z i n o
- V divochij, vidomstva imperatrici Mari¿ Teodorov-ni. Bozhe miji Todi mi
vsi pochinali molitvoyu. Pam'yataºte molitvu pered navchannyam?
M a z a j l o
- Molitvu?.. Strivajte! Tak-tak! U nas v go-rods'komu vchilishchi molitvu
spivali... Tak-tak, vsi horom. A hto spiznyavsya, toj pislya lekci¿ shche dvi
godini v klasi sidiv - "bez obºda" nazivalos'...
B a r o n o v a - K o z i n o
- ¯¿ nas u gimnazi¿ spivali. Prekrasno spivali. Pam'yatayu slova...
M o k i j, prochinivshi dveri, zalyaskav elektrichnoyu muhobijkoyu.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ah, Bozhe mij! Nevzhe zabula? Za desyat' rokiv. Ne mozhe buti... Molitva
pered navchannyam... Nevzhe zabula?
M a z a j l o
- Molitva pered navchannyam. Nevzhe zabuv?.. Ah, Gospodi!.. Preblagij
Gospodi!..
B a r o n o v a - K o z i n o zgadala. Ochi zasyayali. golos sam zaspivav:
- Preblagij Gospodi, iizposhli nam blagodat'...
M a z a j l o, zradivshi, shcho zgadalos', pidhopiv na ves' golos:
-_ ...Duha Tvoºgo Svyato-o...
B a r o n o v a - K o z i n o kriz' sl'ozi, z prosmihom u golosi
popravila:
-_ Svyatago...
M o k i j , prichinivshi dveri, zasvistiv.
Prote Baronova i M a z a j l o dospivali razom:
-_ ...darstvuyushchego i ukreplyayushchego nashi dushevniº si-i-li... dabi vnimaya
pre-po-da-va-º-mo-mu uche-e-niyu, vozrosli mi tebe, nashomu Sozdatelyu, vo
sla-a-vu, roditºlyam zhe nashim na utesheniº, cerkvi i otºchestvu na po-o-l'zu.
B a r o n o v a - K o z i n o na takij golos, yak kolis' kazali v klasi
pislya molitvi:
-_ Sadites'!
M a z a j l o siv. B a r o n o v a - K o z i n o uterla sl'ozi:_
-_ YAk vam zdaºt'sya, chi ne zaspivayut' shche ciº¿ molitvi po shkolah?
Mazajlo sumno:_
-_ Navryad.
B a r o n o v a - K o z i n o. rozgornuvshi staru chitanku:_
-_ A ya shche pozhdu. ZHdu! ZHdu-u! (Na takij golos, yak kolis' uchila)._
Rozgornit', bud' laska, knizhku na storinci sorok s'omij... (Dala Mazajlovi
knizhku i metodichno zhdala, poki vin shukav sorok s'omu storinku). _Znajshli
storinku sorok s'omu?
Mazajlo gluhuvatim, yak kolis' u shkoli, golosom:_
-_ Znajshli.
B a r o n o v a - K o z i n o
- CHitajte virsh "Senokos". CHitajte golosno, virazno, vimovlyayuchi kozhne
slovo.
M a z a j l o, obsmikuyuchis', yak kolis' obsmikuvavsya v shkoli pered tim,
yak zdavati urok, golosno j virazno:
-_ Pahnºt senom nad lugami...
B a r o n o v a - K o z i n o troshki zahvilyuvalas':_
-_ Prononsi Prononsi Ne nad lu-gami, a nad lugami. Ne ga, a ga...
M a z a j l o_
- Nad lu-gami...
- Nad luga-ga!
- Nad luga-ga!
- Ga!
- Ga!
B a r o n o v a - K o z i n o azh vuh svo¿h torknulasya pal'cem:_
-_ Ah, Bozhe mij! Ta v rus'kij movi zvuka "g" majzhe nemaº, a º "g". Zvuk
"g" traplyaºt'sya lishe v slovi "Bog", ta j to vimovlyaºt'sya...
M a z a j l o raptom u rozpach vdavsya:
-_ Znayu! Oce same "ge" i º moº liho vikovichne. Proklyattya, yakes' ka¿nove
tavro, shcho po n'omu mene vpiznavatimut' navit' todi, koli ya vozgovoryu ne te
shcho chistoyu rus'koyu, a nebesnoyu, angel's'koyu movoyu.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ne hvilyujtes', milij! V odchaj ne vdavajtes'!
M a z a j l o_
- O, yak ne hvilyuvatisya, yak, koli oce same "ge" uves' vik mene peklo i
kar'ºru polamalo... YA vam skazhu... SHCHe molodim... Gubernatora doch' oddalya
zakohalasya mnoyu. Prosilasya, molilasya: poznajomte mene, poznajomte. Kazali:
ne dvoryanin, yakijs' tam registra-tor... Poznajomte mene, poznajomte!
Poklikali mene tudi - yak na Apollona, na mene divilasya. Pochuvshi zh z ust
mo¿h "ge"... "ge" - odvernulas', skrivilas'.
B a r o n o v a - K o z i n o
- YA ¿¿ rozumiyu.
- A mene?
- I vas teper rozumiyu.
M a z a j l o_
- O, skil'ki ya vzhe sam probuvav u rozmovi kazati... "kge".
B a r o n o v a - K o z i n o
- "Kge" ?
M a z a j l o_
- Ne mig i ne mozhu, navryad shchob i vi navchili mene...
B a r o n o v a - K o z i n o zahvilyuvalas':_
-_ Ah, Bozhe mij. Ta ce zh ºdinij teper mij zarobitok - "ge"... Samim
"ge" ya teper i zhivu. Postarajtes', golubchiku, nu, skazhit' shche raz: nad
lugami. Nad lu-gami.
Mazajlo
- Nad lukgami. Nad lugami.
- Gami.
- Gami.
- Ga.
- Ga.
B a r o n o v a - K o z i n o do vuh, M a z a j l o do sercya - ta
razom:
- Hu-u-u!
M o k i j odchiniv dveri. Todi golosno do Uli:
-_ Prochitajte, Ulyu (rozgornuv knizhku i pokazav de),_ ocyu narodnu pisnyu.
CHitajte golosno, virazno i til'ki tak, yak u knizhci napisano.
U l ya, hvilyuyuchis', napruzheno:
-_ Brat i sestra. Pid garoyu nad kriniceyu...
M o k i j
- Ne pid garoyu, a pid goroyu... Tam napisano: pid goroyu. CHitajte, bud'
laska, yak napisano.
U l ya
- Pid garoyu...
- Pid goroyu, go!
- Pid goroyu, go!
- Go!
- Go!
- De zh tam, Ulyu, "go", koli v knizhci "go" sto¿t'. Vzagali v ukra¿ns'kij
movi ridko koli zvuk "ge" podibuºmo, hiba v takih slovah, yak (na bat'kiv
bik golosno} _gulya, gava, girliga, a to skriz' kazhemo "ge".
B a r o n o v a - K o z i n o raptom strepenulas':
-_ Strivajte, strivajte! YA znajshla sekreta, yak vas navchiti. Bozhe mij,
znajshla... Os' yak: chitajte, i de "ge" sto¿t', tam vimovlyajte ka, k.
M a z a j l o nesmilivo:
- Ka, ki...
B a r o n o v a - K o z i n o
- Tak! CHitajte!
M a z a j l o
- Pahnet senom nad lu-kami...
B a r o n o v a - K o z i n o
- Tak! Tak!
M a z aj l o smilivish:
-_ Pesn'oj...
- Pesnºj.
- Pºsnºj dushu veselya, babi z k-rablyami ryadami...
B a r o n o v a - K o z i n o rivnim metodichnim golosom:
- Ne z grablyami, a z grap-lyami.
M a z a j l o staranno, azh zhili napnulis':
- 3 krab-lyami...
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ta ni! U vas teper ne "ge", ne "kge"... Treba kazati ne z grablyami, a
z graplyami, s... Okrim c'ogo, v rus'kij movi tam, de zvuk "b" ne
akcentovano, treba jogo vimovlyati yak "p": s grap-p-plyami...
M a z a j l o oberezhno, yak po kamincyah cherez vodu:
- S_ krap-lyami...
- Mi.
- S k-krap-lya-mi ryadami.
- Tak!
M a z a j l o smilivish:
-_ Hodyat', sºno shºvºlya. Tam suhoe ubirayut' muzhichki º-ko krukom.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ne ºko, a ºvo!
M a z a j l o
- YAk? Ta tut zhe sto¿t' bukva "gi", sebto "k", a ne "v".
B a r o n o v a - K o z i n o
- V inteligentnij movi vimovlyayut' "ºvo", a ne "ºgo" i ne "º-ho".
M o k i j strepenuvsya. Azh pidskochiv. Do Uli:
-_ Strivajte! YA tezh znajshov sekret, yak vas navchiti. Znajshov! Os' yak:
chitayuchi, vimovlyajte "g" yak "h". Nu, Ulyu!
U l ya
- Pid horoyu...
M o k i j
- Priblizno tak.
U l ya smilivish:
-_ Pid horoyu nad kriniceyu...
M o k i j
- Ulyu, yak u knizhci napisano. Nad kriniceyu, ceyu "e"... (Raptom)._
Skazhit', Ulyu, palyanicya!
U l ya
- Palyanicya.
M o k i j
- Taki Virno! Raz palyanicya u vas vijshla, ce znak togo, shcho skoro
navchitesya movi.
U l ya
- Serjozno?
- Serjozno.
B a r o n o v a - K o z i n o do znervovanogo Mazajla:
-_ A shcho take palyanicya?
M o k i j golosno:_
-_ Ukra¿ns'kij bilij hlib.
B a r o n o v a - K o z i n o
- A ya j dosi ne znala.
M o k i j
- Otozh i gore, shcho ¿ste, a ne znaºte... CHitajte, Ulyu, dali.
M a z a j l o demonstrativno perebiv:
-_ ªvo kru-kom na voz vilami kidayut, voz rast'ot, rast'ot, kak dom. V
ozhidan'¿...
B a r o n o v a - K o z i n o
- V azhidan'¿.
- Va-zhidan'¿ kon' ubo-kij tochno vkopanij sto... sta¿t': ushi vroz',
dukoyu noki i kak budto stoya spit.
B a r o n o v a - K o z i n o
-Tak!
M a z a j lo golosnish:
-_ Tol'ko ZHuchka...
B a r o n o v a - K o z i n o
- Tol'ka ZHuchka...
M a z a j l o pro sebe:_
-_ Aga¿ Ce znachit' zhuchku zvut' Tolya, Tol'ka... (Golosno)._ Tol'ka zhuchka
udalaya v rihlom sene, kak v valnah...
B a r o n o v a - K o z i n o
- Prekrasno!
M a z a j l o, Baronova razom, nathnenno:
-_ To vzletaya, to niryaya, skachet, laya vpopihah.
U Baronovoi-Kozino chuti "vpap'hah", u Mazajla - "upopihah".
B a r o n o v a - K o z i n o
- Nu ot! Prekrasno!
M a z a j l o zvorusheno i glibokodumno:
-_ Gospodi, to ºst' preblagij Gospodi! U takomu, skazat', malen'komu
virshikovi i taka sila pravil'nih proiznoshenij!
B a r o n o v a - K o z i n o
- Zapishit' ¿h - dali shche bil'she bude!
M a z a j l o pobozhna:_
-_ Zapishu sobi na paperi i na serci...
Siv pisati, shepochuchi, nemov molitvu:
-_ Zamist' g - k, zamist' k - v, b - p, o - a...
M o k i j do Uli:_
-_ CHitajte dali.
U l ya
- Pid horoyu nad kriniceyu horyuvali brat z sestriceyu...
M o k i j
-Tak.
U l ya golosnish:
- Horyuvali, obnimalisya - slizon'kami umivalisya. Hodim, sestro,
ho-goroyu...
M o k i j
- Tak.
U l ya golosnish i vil'nish:
-_ Skinemos' travoyu. Hodim, sestro, shche j stepami - rozviºmos'
cvitami...
M o k i j, yak dirigent, shcho pochuv fal'shivu notu, zamahav blagal'na
rukami:
-_ M'yakshe! M'yakshe! C'vitami...
U l ya m'yako:
-_ Cvitami.
M o k i j
- Prekrasno.
U l ya zvorusheno:
-_ Rozsiºmos' cvitami.,. Budut' lyudi kviti rvati ta nas budut'
spominati... (Kriz' sl'ozi)._ Oce, skazhut', ta travicya, shcho brat ridnij
ta... (zaplakala)_ sestricya...
M o k i j
- Ot vam i maºsh... Ta chogo vi, Ulyu? CHogo?
U l ya plachuchi:
-_ Duzhe zhalisno. Take malen'ke i yake zh zhalisne...
M o k i j, syakayuchis':_
-_ Nu, zaspokojtes', Ulyu, zaspokojtes'... Skazhit', p'yatnicya...
U l ya pokirlivo:
-_ P'yatnicya...
B a r o n o v a - K o z i n o do znervovanogo j zbentezhenogo vkraj
Mazajla:
-_ Ah, Bozhe mij! SHCHo ce take?
M a z a j l o zvivsya, yak drakon:_
-_ Ha-ha-ha¿ Ce po-¿hn'omu zvet'sya ukra¿nizaciya!
Gryaknuvshi shchosili dverima, zachiniv ¿h,
U l ya zdrignulasya, skochila, zblidla:
- Oj, shcho ce take?
M o k i j, shopivshi ruchku z perom v odnu ruku:_
-_ Ha-ha! Zachinyayut' dveri! Ce zh rusifikaciya!
Drugoyu malo ne zirvav - rozchiniv znov dveri. Stav.
Vazhko navisla peredgrozova tisha,
M a z a j l o, ledve strimuyuchis', do Baronovoi-Kozino:
-_ Z ob'ºktivnih prichin dovedet'sya pripiniti nashu lekciyu, odklavshi ¿¿
na zavtra. A zaraz poproshu vas lishe pereviriti, chi tak ya zapisav (pochav i
zaplutavsya, bo vsya jogo uvaga na Mokiºvi),_ Zamist' k - g, zamist' g - v,
p - b... Napriklad. Napriklad... (U nestyami)._ Bahnut' senom ºvo nad
luvami?
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ni! NiI Ne treba! Sebto treba ne tak! YA krashche sama zapishu vam, sama.
(Pochala, tezh zaplutalas'), _Zamist' g - g, zamist' k - h, b - P...¸ Ah,
Bozhe mij, d - boo¸ napriklad... (U nestyami),_ Grablyami ºvo na voz vilami
kidajtº¿so
Tim chasom M o k i j do Uli:
-_ Zavtra, Ulyu, vidbudet'sya druga vasha lekciya. Pri odchinenih dveryah. A
zaraz zapishit', bud' laska, zapishit', Zamist' g - g, napriklad
(nalivayuchis' gnivom),_ pid goroyu, nad kriniceyu.,. (U nestyami)._ U krinicyu
jogo! U krinicyu!..
_
7__
Ubigli M a t i j R i n a .
M a z a j l o do Mokiya:
-_ Ce mene?
M o k i j do bat'ka:_
-_ Til'ki tebe.
- U krinicyu?
- Z novim prizvishchem!
- Z novim prizvishchem?
- Z novim prizvishchem! U krinicyu!
M a t i do Rini:
-_ CHuºsh?.. (Tragichno),_ Bozhe mij, pochalas' katasttrofai Katastrofa! SHCHo
robiti? (Pochuvshi dzvinka v sinyah)._ Pidozhdit'! Strivajte! Htos' prijshov!..
Pobigli v rozpachi u koridor. Tim chasom M o k i j do bat'ka:
-_ Ti spravdi serjozno minyaºsh nashe prizvishche?
M a z a j l o
- YA spravdi serjozno minyayu nashe prizvishche.
M o k i j vdruge:
- Ti... nashe prizvishche minyaºsh spravdi, serjozno?
M a z a j l o
- YA nashe prizvishche minyayu spravdi, serjozno.
- Nashe prizvishche?
- Nashe prizvishche.
-Ti?
-YA.
- Mazajlo?
M a z a j l o
- YA vzhe ne Mazajlo.
M o k i j
- Ti vzhe ne Mazajlo? Dak hto zh ti teper? Hto? Mazajlo
- YA? YA teper poki shcho nihto, ale ya budu...
R i n a z dverej golosno, radisno:
-_ T ' o t ya pri¿hala! T ' o t ya Motya pri¿hala!
M a t i nazustrich:_
-_ Slava Bogu! Slava Bogu! Spasitel'ka nasha pri¿hala...
8__
R i n a , mabut', vzhe poinformuvala t'otyu pro vse, bo v dveryah til'ki
dokazuvala:
-_ ...A Moka yakos' dovidavsya, vi rozumiºte?! I vzhe pochalas' katastrofa,
vi rozumiºte, t'otyu? Pochalasya...
T ' o t ya
- YA rozumiyu... YA tak i znala, ale... ale dozvol'te spitati...
Mazajlo pociluvav t'oti ruki:
-_ Pahnºt senom nad lu-kami... Vi rozumiºte? S'ogodni pochav. S'ogodni ya
sprijmav pershu lekciyu... YAk do prichastya pidhodiv... I ot (na Mokiya)_ vin!
Vin!..
T ' o t ya pociluvala Mazajla trichi v lob:
-_ YA rozumiyu. Rozumiyu. YA til'ki tak i v'yavlyala sobi, ale...
Mazajlo pokazav na Baronovu-Kozino:
-_ B a r o n o v a - K o z i n o. Uchitel'ka pravil'nih proiz-noshenij...
T ' o t ya privitalasya:
-_ Ah, ya tak i znala, ale...
R i n a na Ulyu:_
-_ Moya podruga - U l ya Rozsohina.
T ' o t ya
- Ah, rozumiyu, ale...
M a z a j l i h a do Mokiya:_
- Moko! Idi zh privitajsya z titkoyu. Nu?
Mokij_ movchki privitavsya._
M a t i
- Otakij, yak bachish, Moten'ko!
T ' o t ya
- YA bachu, ya rozumiyu, ale shcho u vas na vokzali robit'sya?
Azh skriknula T ' o t ya, ta takim golosom, shcho vsi, navit' i Mokij.
zatrivozhilisya.
M a t i z perelyaku perepitala:
-A shcho?
T ' o t ya
- I vi otut sidite i ne znaºte?
M a z a jl o
- Ta shcho take?
T ' o t ya
- Ne znaºte, shcho tam robit'sya? Ne znaºte, shcho tam napisano?
Majzhe v s i razom:
-_ Ni...
T ' o t ya
- Ne bachili, ne chitali? "Harkiv" - napisano. Til'ki shcho pid'¿hali do
vokzalu, divlyus' - otakimi velikimi literami: "Harkiv". Divlyus' - ne
"Har'kov", a "Harkiv"! Nashcho, pitayus', navishcho vi nam isportili gorod?
M a z a j l o
- A-a. Tak pro ce vi spitajte os' u kogo (na Mokiya)._ Vin znaº.
T ' o t ya do Mokiya:_
-_ Ta-ak?.. Navishcho?
M o k i j
- Ah, t'otyu! Za n'ogo til'ki shcho vzyalis', shchob vipraviti, a vi vzhe
pitaºtes' - navishcho?
M a z a j l o
- CHuli? (Do Mokiya ironichno)._ To, mozhe, ti j za vashe prizvishche
viz'meshsya, shchob vipraviti?
M o k i j
- Ne mozhe, a treba! Dida nashogo bulo prizvishche Ma-zajlo-Kvach - otozh
treba dodati...
Mazajlo za serce yak navizhenij. _
M a t i zojknula. Baronova Kozina pal'cyami do vuh - zdrignula. _
T ' o t ya do Mokiya:_
-_ Moko! Moko! Moko!.. Ti spravdi za te, shchob buv ne "Har'kov", a
"Harkiv"?
M o k i j
- Tak!
T ' o t ya
- I ti spravdi za... (bridlivo)_ za Kvacha?
B a r o n o v a - K o z i n o znovu pal'cyami do vuh, znov zdrignula. _
M o k i j, pobachivshi vse ce:_
-_ Tak! Za Kvacha! Za tri Kvacha! Za sto Kvachivi Za mil'jon Kvachiv!
B a r o n o v a - K o z i n o malo ne znepritomnila. _
Mokij vbig u svoyu komirku. Todi vsi, krim Uli, do t'oti:_
-_ Nu, shcho teper z nim robiti? SHCHo?
- Ah, Bozhe mij, shcho?
M a t i
- Mozhe, proklyasti?
M a z a j l o
- Ubiti, kazhu?
R i n a
- Ozheniti?
A T ' o t ya hodila Napoleonom i dumala. _
M a t i sila i zaplakala:_
-_ ¿v kogo vin takij udavsya? U kogo? Zdaºt'sya zh, i bat'ko, i ya vsyakogo
malorosijs'kogo slova unikali...
R i n a
- Ti zh kazala, shcho vin u dyad'ka T a r a sa vdavsya.
M a t i
- Oj, hoch ne zgaduj. Ne daj Bog, oce trapivsya b shche vin...
Zadzvoniv dzvonik. Vijshla R i n a . vernulas' blida, perelyakana:_
-_ Dyad'ko T a r a s pri¿hav...
M a t i j Mazajlo z zhahom:_
-SHCHo?
- Ne puskaj jogo! Skazhi - nas nema!.. Nas areshtovano¿
Dyad'ko T a r a s na dveryah:_
-_ A de u vas tut viterti nogi?
Vsim yak zacipilo. _
T a r a s
- CHi, mozhe, j vi mene ne rozumiºte, yak ti u tramva¿... Til'ki j slavi,
shcho na vokzali "Harkiv" napisano, a spitaºshsya po-nashomu, vsyake na tebe ochi
dere... Vsyake tobi shtokae, kakaº, - pristupu nemaº. Zdrastujte, chi shcho!
TRETYA DIYA
Tret'ogo dnya R i n a zustrila Ulyu na porozi:
-_ Oj, Ulyu! Oj, til'ki, Ulyu!.. Nastaº virishal'nij moment! Virishal'nij,
ti rozumiºsh? Zaraz u nas bude diskusiya - chi minyati prizvishche, chi ni. T ' o
t ya Motya viklikala Moku na diskusiyu.
U l ya do lyustra, yak zhadobna do vodi:
- SHCHo ti kazhesh?
R i n a to do Mokiºvih dverej, to do Uli bigayuchi:
-_ Na diskusiyu, ti rozumiºsh? A Mokij - ne duren' - naprosiv shche
komsomol'civ, ti rozumiºsh? SHCHo z c'ogo vijde, ne znayu. Mabut', zhah, zhah i
til'ki zhah. Dobre hoch z dyad'kom posvarivsya za strichku, za yakijs' tam
stil', chi shcho, ti rozumiºsh? Od samogo ranku grizut'sya.
Prisluhalis'. CHuti bulo Maniºvij golos: "Vuz'kolobij nacionalizm!
SHovinizm, use ce!" Vigukuvav dyad'kiv:
"Ne shovinizm, bel'base, a nashe ridne, ukra¿ns'ke!"
-_ YAk u tebe z nim, Ul'ko, pitayu? Nevzhe shche j dosi ne prikohala? Nevzhe
nichogo ne vijde? Nevzhe T ' o t ya Motya pravdu kazhe, shcho teper Mokiya i
vzagali muzhchinu lishe politikoyu j mozhna obduriti?
U l ya novim yakims' golosom:
-_ Nichogo podibnogo¿ Ah, Rino!
R i n a , zachuvshi cej golos:
-_ SHCHo, Ulyunyu, shcho?
- SHCHo? Ti znaºsh, yak po-ukra¿ns'komu kazhut': no-ch'yu pri zv'ozdah ne
spitsya?
- Nu?
- Zoriyu. Pravda prekrasno zvuchit'?
R i n a
- Ce zh ti do chogo?.. Ta nevzhe ti... Nevzhe ti, Ul'ko, zamist' zakohati
Mokiya, ta sama nim, idijotko, zakohalasya?
U l ya zasharilasya:
-_ Ni, ni...
- YAk ni, koli ti sama kazhesh, shcho vnochi ne spish, zoriºsh uzhe, chi yak tam
po-ukra¿ns'komu?..
- Ta ni!
R i n a
- Priznavajsya, Ul'ko, shchob ya po-durnomu nadij ne plekala... Ti meni
skazhi, prikohaºsh ti jogo, odvadish od ukra¿ns'kih usyakih durnic', prigornesh
jogo na svij, sebto na nash bik? Ulyu? Ti vchora z nim gulyala, nu, nevzhe
nichogo ne vijshlo... Ulyunyu! SHCHe raz molyu i blagayu! Blagayu, Ul'ko, rozumiºsh?
Ugovtaj Moku, ni, - vlaskav jogo, ulesti, ukohaj! Nu, koli tak ne beret'sya
- pripusti jogo do sebe blizhche, zovsim bliz'ko, pripusti do vs'ogo,
rozumiºsh?
- Serjozno?
- Ta bodaj i serjozno!.. Til'ki shchob ne stala zhinkoyu, a tak... Na mezhi
jogo pasi, na mezhi... Zatuman' jomu golovu, zahmeli, shchob yak p'yanij
hodiv!.. SHCHob idijotom hodiv!
- A znaºsh, Rino, zhinka po-vkra¿ns'komu "druzhinoyu" zvet'sya?
- Nu?
- I znaºsh, "druzhina" - ce krashche, yak "zhinka" abo "supruga", bo "zhinka" -
to oznachaº "rozhdayushchaya", "supruga" zh po-vkra¿ns'komu - "para voliv", a
"druzhina"... Os' posluhaj; rekomenduyu - moya druzhina, abo: moya ti
druzhinon'ko.
R i n a vzhe ne znala, shcho ¿j kazati na take Uline bezgluzdya:
-_ Nu, bachu ya...
A U l ya vzhe v zahoplenni:
-_ Abo po-vkra¿ns'komu - odruzhitisya z neyu... Ce zh ne te, shcho "zhenit'sya
na nej", rozumiºsh, Rinus'ko! Odruzhitisya z neyu, chuºsh? Z neyu... Tut chuºt'sya
zrazu, shcho zhinka rivnopravno sto¿t' poruch z cholovikom, ce krashche, yak
"zhenit'sya na nej", - ti chuºsh? Na nej, na...
R i n a
- Durelya ti. CHi odruzhit'sya hto z toboyu, chi zhenit'sya na tobi - odnakovo
budesh; ne na i ne poruch, a pid, pid, idijotko! Ta ce ti vzhe, ya chuyu, od
Moki nabralasya! Bachu, vin tebe, a ne ti, na taki fantazi¿ naviv. CHuyu - vin
tobi takogo nakazav, nachitav...
U l ya hotila vipravitis':_
- Ni, Rinko, ya vzhe sama pro ce vichitala."
R i n a do ne¿:
- Sa-ma?!
U l ya od ne¿ v drugu kimnatu. Pobigli.
2__
Z Mokiºvih dverej zadom vijshov dyad'ko T a r a s:
-_ Nehaj mi shovinisti, nehaj... Prote mi rasºjshchini v nashij movi nikoli
ne zavodili, a vi shcho robite? SHCHo vi robite, ga? ª svoº slovo "universal", a
vi "manifesta" zavodite, º slovo UNR, a vi USERER pishete? Ga? Ga? o Ridne
slovo "pristrij" vi na "aparat" obernuli, a zabuli, yak u narodnij movi pro
ce govorit'sya? SHCHo bez pristroyu i blohi ne vb'ºsh, zabuli, a vi dumaºte
aparatom, ga? Po gazetah chitayu - slovo "prosorushka" za "sheretovku"
pravit', i ce taka ukra¿nizaciya, pitayus', ga? Sami vi shche ne sheretovani, i
mova vasha radyans'ka nesheretovana...
M o k i j z dverej:_
-_ Nasheretuvali, navarili prosyano-pshenichno¿ dosit', azh solodom uzyalisya,
Zasolodilis', dya-dyu, Godi! Ne zavazhajte. Teper treba j iz zaliza kuvati.
Iz stali strugati ...
Dyad'ko z dverej:_
- Z yako¿? Vi zh svoyu v "YUgostal'" oddali!..
M o k i j
- SHovinizm!
Zachinivshi dveri, pribiv dyad'kovi nosa.
Od tako¿ nespodivanki, od tako¿ obrazi Dyad'ko azh nogami zatupav:
-_ Ga, pitayus', ga? (Odijshov). _
3_
Uvijshli: T ' o t ya M o t ya v novomu platti, M a z a j l i h a, R i n a
, U l ya. Dyad'ko T a r a s, ne pomitivshi ¿h:
-_ Ukra¿nizatori! A chogo b golovnogo komanduvatelya vijs'ka Ukra¿ni ta
Krimu na golovnogo otamana abo j na get'mana ne pereklasti? Hiba b ne
krashche vihodilo? Zdrastujte, kozaki! Zdorov buv, pane golovnij otamane abo
j get'mane! (Pobachiv t'otyu Motyu, Mazajlihu j divchat)._ Ce ya u jogo
pitayus'. (Ironichno)._ A chomu b shche vam, kazhu, nashogo golovnogo
komanduvatelya Ukra¿ni ta Krimu na golovnogo otamana abo j na get'mana ne
perevesti? Po-¿hn'omu, bachte, krashche vihodilo: zdrastujte, tovarishi kozaki!
Zdorov, zdorov, tovarishu golovnij otamane!.. CHuli take?
T ' o t ya Motya
- Ta yak voni smiyut' do nashih kozakiv yak do svo¿h tovarishiv zvertatis'?
D ya d ' k o
- A ya zh pro shcho kazhu?
_
4__
Uvijshov M a z a j l o. Za nim B a r o n o v a'K o z j n o.
T ' o t ya Motya do Mazajla:
-_ Ta shche j po-ukra¿ns'komu. Vsi kozaki govorili po-rus'komu. Dons'ki,
kubans'ki, zaporoz'ki. T a r a s Bul'ba, napriklad,..
D ya d ' k o T a r a s
vitrishchivs':
-Hto?
T ' o t ya
- T a r a s Bul'ba, Ostap i Andrij - i ya ne znayu, yak dozvoliv nash
harkivs'kij Narkomos vistupati ¿m i spivat' po-ukra¿ns'komu, ta shche j de?..
U gorods'kij operi.-'ªto... ªto zh prosto bezobraziº!
D ya d ' k o T a r a s
nareshti ochuvsya, azh zahlinuvsya:_
-_ T a r a s Bul'ba? Bul'ba T a r a s? Ostap? Andrij? Ga?
T ' o t ya
-SHCHo?
D ya d ' k o T a r a s
- Govorili po-moskovs'komu?
T ' o t ya holodno:
- SHCHo z vami?
D ya d ' k o T a r a s
- Po-moskovs'komu, ga?
T ' o t ya
- A vi dumali po-vashomu, po-hohlap'komu?
D ya d ' k o T a r a s
- T a r a s Bul'ba?.. Nikoli v sviti¿ Til'ki po-vkra¿ns'komu! CHuºte?
viklyuchno po-vkra¿ns'komu...
T ' o t ya Motya
- ªtogo ne mozhet bit'!
- Ga?
- ªtogo ne mozhet bit'i
- Dovodi?
- Dovodi? Bud' laska, - dovodi. Da ºtogo ne mozhet bit', potomu shto
ºtogo ne mozhet bit' nikada.
Zadzvoniv dzvonik. _
R i n a zatulila rukoyu rota titci, drugoyu - dyad'kovi:_
-_ Oj... Cs-s-s... Ce komsomol'ci prijshli.
T ' o t ya z-pid Rininoi ruki do dyad'ka:_
-_ Otak vi skoro skazhete, shcho j Gogol' govoriv, shcho j Gogol' vash?..
D ya d ' k o T a r a s
- Vin ne govoriv, ale vin... boyavsya govoriti. Vin - nash. (Pishli)._
_
5__
Uvijshli komsomol'ci: odin z tekoyu, drugij, chubatij i micnij, z
futbol'nim m'yachem i tretij - malen'kij, kucen'kij, z gazetoyu. Rozdivilis'.
Toj, shcho z gazetoyu_
- Ta-ak. Obstavinki suto mishchans'ki. Toj, shcho z tekoyu
- CHi varto j uv'yazuvatisya? Toj, shcho z m'yachem
- Paren' prosiv - treba pomogti...
Toj, shcho z tekoyu, podivivs' u lyustro. Zrobiv serjoznu minu:_
-_ Do togo zh i temka: zmina prizvishcha! Ta haj sobi minyayut' hoch na
Aristoteliv, nam shcho! Radvlada ne zaboronyaº? Navpaki, poturaº. Ta j
prichinami ne cikavit'sya nikoli.
Toj, shcho z m'yachem, postukotiv pal'cem u lob togo, shcho z tekoyu:
-_ A r e n s ' k i j! Navit' Koz'ma Prutkov skazav: divis' u korinnya
rechej.
Toj, shcho z gazetoyu, tezh postukotiv:
-_ I sobi v golovu, koli shcho kazhesh. Zmina prizvishcha u mishchanina...
Toj, shcho z m'yachem
- Ce oznaka zdvigu v jogo ideologi¿ - raz! I diznatis' pro prichini...
Toj, shcho z gazetoyu
- Nam bude korisno - dva!
6__
Uvijshov M o k i j:
-_ Nevzhe prijshli? Spasibi!.. A ya, bachte, zahovavs' otut iz svoºyu
ukrmovoyu... Sidzhu slive sam uden' i vnochi ta perebirayu, potuzhno vivchayu
zabutu j rozbitu i vse zh taki yaku bagatu, prekrasnu nashu movu! Kozhne
slovo! "SHCHob ne propalo, znaºte, shchob prigodilos' vono na nove buduvannya.
Bo, znaºte, vivchivshi movu tak-syak, nichogo z ne¿ prekrasnogo j cinnogo ne
skladesh... Ot... Sidajte! Zaraz pochnemo (pishov)._
A r e n s ' k i j
- Zanadto zahoplyuºt'sya movoyu.
- Boliº. Pitannya - chogo?
Toj, shcho z m'yachem
- A togo, shcho ti ne boliºsh neyu. I til'ki psuºsh. Partiya pishe, pishe -
viz'mit'sya, hlop'yata, za ukra¿ns'ku kul'turu, ne buzit' z movoyu, a ti shcho?
SHCHe j dosi "Komsomol'cya Ukra¿ni" ne peredplativ. Parnyu treba pomogti! Parnya
treba vityagtii
7__
Uvijshli: Mokij, titka, dyad'ko, Mazajlo, zhinka, B a r o n o v a - K o z
i n o,U l ya.
-_ Tak-ot... Mo¿ tovarishi komsomol'ci... Prijshli...
Toj, shcho z m'yachem, pidmorgnuv svo¿m i, vdarivshi m'yachem ob pidlogu
(Baronova zdrignulas'), pochav:
-_ Na diskusiyu, chi shcho...
Vistupila vpered T ' o t ya M o t ya:_
-_ Prosimo, tovarishi, molodi¿ lyudi komsomol's'ki¿, prosimo sidati!..
Ah, ya zavzhdi kazala, kazhu i kazatimu, shcho yakbi meni rokiv desyat' skinuti, ya
b sama vpisalas' u komsomol. Uh, i komsomolka b z mene vijshla! Uh! (Povela
plechem. Pidskochila)._
Toj, shcho z m'yachem, zvernuvsya do tovarisha z tekoyu:
-_ CHuºsh, A r e n s ' k i j?
T ' o t ya
- CHudove prizvishche!
B a r o n o v a - K o z j n o
- Ideal'ne!
Mazajlo pobozhna zithnuv, todi tiho do Rini, do zhinki:
-_ CHula? (Pobozhno)._ A r e n s ' k i j!
Toj, shcho z m'yachem, i kucen'kij, zachuvshi ce. porekomenduvalis', vmisne
akcentuyuchi svo¿ prizvishcha:
- Tertika.
B a r o n o v a - K o z i n o zdrignulas', mov od elektrichnogo strumu.
T ' o t ya
-YAk?
Tertika, vdarivshi m'yachem ob pidlogu, i kucen'kij virazno:
-_ Ivan Tertika.
B a r o n o v a - K o z i n o zdrignulas'.
-_ Mikita Guba.
B a r o n o v a - K o z i n o zblidla. _
D ya d ' k o T a r a s do Tertiki:
- Vibachte! Vi chasom ne z tih Tertik, shcho Maksim Tertika...
T e r t i k a
- Bat'ko mij Maksim...
- Buv na Zaporozhzhi kurinnim otamanom...
- I teper na Zaporizhzhi, ta til'ki vin robitnik-metalist i otamanom ne
buv...
- Ta ni... Kurinnim otamanom Pereyaslavs'kogo kurenya slavnogo Vijs'ka
Zaporoz'kogo nizovogo na pochatku XVII stolittya.
- Ne znayu.
D ya d ' k o T a r a s
- Duzhe zhalko.
T ' o t ya zacokotila kabluchkoyu ob grafin:
-_ Ne tak davno ya prochitala, shchob vi znali, tovarishi, odnu duzhe cikavu
knizhku. YA prochitala vsyu knizhku, i v tij knizhci prochitala bukval'no vse, shcho
bulo napisane i nadrukovane v tij knizhci. Bukval'no vse. A najbil'sh ya
prochitala, shchob vi znali, take glibokodumne misce: zhittya - to º vse... I
oce vono meni zaraz chomus' zgadalosya: zhittya - to º vse... Tak!
(Troshki zadumalas', pokivala golovoyu, zithnula). _ZHittya - to º vse...
Proponuyu, tovarishi, obrati prezidiyu. (Pospishayuchis')._ Gadayu, godi bude
odnogo pred-sidatelya? Zaperechen' nema? Nema!.. Kogo?
R i n a, pospishayuchis':_
-_ T'otyu Motyu! T'otyu Motyui
M a z a j l o, pospishayuchis':_
-_ Prosimo!
B a r o n o v a - K o z i n o do t'oti, pospishayuchis':_
-_ Vas prosimo!
T ' o t ya
- I prosila zh ya, shche vchora prosila, shchob mene ne vibirali.
(Pospishayuchis')._ ZHittya - to º vse. Zaperechen' nema? - Nema!.. Proshu do
poryadku! (Zacokotila kabluchkoyu)._ Nu, gromadyani, tovarishi, a krashche j
prostishe - mo¿ vi mili¿ lyudi, rus'ki¿ lyudi, ¿j-bogu! Bo vsi mi persh za vse
rus'ki¿ lyudi... Davajte vsi gurtom pomirimo ridnogo sina z ridnim bat'kom.
Po-milomu, po-horoshomu, ¿j-bogu!..
Zachuvshi taki slova, Tertika i Guba skinulis' ochima, lukavo
peremignulis'.
Guba raptom zaproponuvav:
-_ Tertiku!
B a r o n o v a - K o z i n o zdrignulas'.
T ' o t ya
-SHCHo?
G u b a
- Tertiku na golovu proponuºmo mi.
B a r o n o v a - K o z i n o zdrignulas'._
T ' o t ya
- Dozvol'te. YAk ce tak... Adzhe zh na golovu mene vzhe obrano... PR i n a
jmni zaperechen' ne bulo. Nu, mili¿ vi mo¿ lyudi, nevzhe vi ne doviryaºte, i
komu?.. Meni, Motroni Roztorguºvij, z Kurs'ka?..
G u b a
- Prosimo progolosuvati!
T ' o t ya
- U vas-to, mo¿ mili, poshana do rus'ko¿ lyudini, nareshti, do Kurs'ka
ºst'?
G u b a
- ªst'! Ta ne vsyakomu, hto z Kurs'ka, i chest'!
Tertika pribiv m'yachem._
Ne vsyakij t'oti Moti...
T ' o t ya
- Bud' laska! YA zgolosuyu... Hto za Tertiku na golovu, bud' laska...
Odin, dva, tri, chotiri... (Vstromila gostri svo¿ ochici v dyad'ka T a r a
sa)._ Nu?
D ya d ' k o T a r a s
- Ne z tih Tertik... Utrimuyus'.
U l ya, shcho ves' chas divilas' na Mokiya, pidnesla j sobi za nim ruku.
R i n a do ne¿:
-_ Ul'ko! Ti shcho?
U l ya
- Oj... (tiho)._ Pomililas'.
T ' o t ya
- CHotiri! Hto za t'otyu Motyu na golovu? Odin, dva, tri, chotiri...
D ya d ' k o T a r a s
- Hoch i e taka pripovidka: "YAk ºst', to j pani starij chest'", - prote
utrimuyus'.
R i n a do Uli:_
-_ Ul'ko! Ta ti shcho?
U l ya pidnesla ruku._
T ' o t ya
- P'yat'! Bil'shist'!.. Bud' laska... Hotila po-milomu, po-horoshomu, a
teper... (Grizno zacokotila_ kabluchkoyu)._ Bud' laska, diskusiya
pochinaet'syai.. Diskusiya pochinaºt'sya, i slovo maºsh ti, Moko!
M o k i j
-YA?
- Ti. Bud' laska!..
- CHomu ya pershij, a ne vi abo papa?.. Ne ya zh vas viklikav na diskusiyu, a
vi mene.
- Slovo maºsh ti!
- Ta chomu ya?
T ' o t ya
- A tomu, milij, shcho, koli tvij ridnij papa zasnuvav u vlasnij kvartiri
svo¿m koshtom, mozhna skazati i do gazeti napisati, socilistiches'kogo
liknepa pravil'nih proiznoshenij, shche j do togo vigadav elektrichnu
muhobijku, to za taku prekrasnu iniciativu, za takij masshtab, za te, shcho
vin pragne stati nu prosto poryadochnim chelovºkom, ti hotiv jogo...
M a z a j l o ne vitrimav:
-_ Utopiti v krinici.
T ' o t ya
- U separatnij krinici.
M a z a j l o
- Z novim prizvishchem.
T ' o t ya
- Iz zagsivs'kim prizvishchem.
Dyad'ko pro sebe: "Popavs' u matnyu!"_
B a r o n o v a - K o z i n o
- Iz rus'koyu hrestomatiºyu Ovchinnikova.
M o k i j spalahnuv:
-_ Aga, tak vi on shchoi Tak vi on yak! Garazd!.. Zabirayu slovo!
M a z a j l o
- YA zabirayu slovo!
Obidva razom, nemov shablyami:
-YA!
-YA!
-Ti?
-Ti?
T ' o t ya pocokotila kabluchkoyu.'_
-_ YA skazala - bud' laska, slovo maº Mokij.
M o k i j
- Same teper, koli nam do zhivogo treba, zasnuvavshi v nas ukra¿ns'kij
liknep, perevesti skorish zagal'movanu, zapiznenu Holodnu Goru na pershij
stupin' ukra¿ns'ko¿ gramotnosti, todi na drugij stupin' gramotnosti,
potomu negajno do institutu kul'turi, shchob mi nazdognali, shchob mi peregnali
staru ºvropejs'ku...
Guba pidkazav:_
-_ Burzhuaznu...
M o k i j
- Burzhuaznu kul'turu, shchob mi vijshli skorish na visokosti... SHCHob mi
vijshli na visokosti.,. Na visokosti...
Dyad'ko T a r a s pidkazav:_
-_ Nacional'na...
Guba popraviv:_
-_ Internacional'...
T ' o t ya dodala:_
-_ ...no-rus'ko¿.
T e r t i k a micno m'yachem, azh
B a r o n o v a - K o z i n oojknula:
-_ Internacional'no¿!
M o k i j
- Na visokosti internacional'no¿ kul'turi - pershij povstaºsh proti c'ogo
ti, papo, zasnovuyuchi u nas na Holodnij Gori zamist' ukra¿ns'kogo liknepu
yakogos' institutika starih klasnih dam, za programoyu; na gare gusi
gegochut', pad garoj sabaki gafkayut', ta vigaduyuchi elektrichnu muhobijku, od
yako¿ ne menshaº u nas muh navit' i zimoyu...
M a z a j l o
- Dajte meni slova!.. Slova! Vodi!.. Vodi!..
M a z a j l i h a nalila i dala jomu vodi.
Poki vin piv, T ' o t ya uvirvala Mokiºvu promovu. Zadihana:
-_ Godi!.. Godi!.. I skazhi nareshti, Moko, Moko, Mo-ko, nevzhe ti ne
rus'ka lyudina?
M o k i j
- YA - ukra¿nec'!
T ' o t ya
- Ta ukra¿nci - to ne rus'ki lyudi? Ne rus'ki, pitayu? Ne taki voni, yak
usi rosiyani?
M o k i j
- Voni taki rosiyani, yak rosiyani - ukra¿nci...
T ' o t ya
- Todi ya ne rozumiyu, shcho take ukra¿nci, hto voni taki: ºvre¿, tatari,
virmeni?.. Bud' laska, skazhit' meni, kogo u vas nazivayut' ukra¿ncyami? Bud'
laska...
M a z a j l o, vipivshi vodi:
-_ Ukra¿ncyami zvut'sya ti, hto vchit' neshchasnih sluzhbovciv tak zvano¿
ukra¿ns'ko¿ movi. Ne malorus'ko¿ i ne Tarasoshevchenkivs'ko¿, a ukra¿ns'ko¿
- i ce nasha malorosijs'ka tragediya.
T ' o t ya
- Hto voni taki? YAko¿ naci¿ lyudi, pitayu?
M a z a j l o
- CHastina - nashi malorosi, sebto rus'ki...
T ' o t ya
- Nu?
M a z a j l o
- A chastina, z'yavit' sobi, galichani, sebto avstriya-ki, shcho z nimi mi
voyuvalisya 1914 roku, podumajte til'ki!
T ' o t ya
- YA tak i znala, ya tak i znala, shcho tut dilo nechiste... Tak on voni hto,
vashi ukra¿nci! Tepera ya rozumiyu, shcho take ukra¿ns'ka mova. Rozumiyu!
Avstriyac'ka vidumka, tak?
D ya d ' k o T a r a s
- Zrozumila, slava tobi Gospodi, ta, zhal' til'ki, zadom... Ta tomu vzhe
trista tridcyat' dva roki, yak napisano pershogo slov'yano-rus'kogo
slovnika... (Rozgornuv svoyu zapisnu knizhku)._ Os' ya narochito zapisav sobi,
bo ya vse take sobi zapisuyu... (Nadiv okU l yari). _Os'... Porosyata na
bazari po rub. tridcyat', a choboti v cerobkoopi - dvadcyat' sim karb... Ni,
os' vono: najpershij slov'yano-ukra¿ns'kij slovnik 1596 roku Lavrentiya
Zizaniya-Tustanovs'kogo: glagolyu - movlyu, zhitnica - klunya, zautrennik -
snidannya, zizhdu - buduyu, zlak - pasha, mest' - pomsta... A u vas todi
pisanij slovnik buv?.. Buv - pitayus'?.. Dajte meni slova!
M a z a j l o
- Meni slovo!
M o k i j
- Meni, ya shche ne skinchiv... Galichina - nasha, ukra¿ns'ka zemlya, i
galichani - nashi brati ukra¿nci, yakih odirvali od nas, a nas od nih...
T ' o t ya
- Slovo dayu Mini.
M o k i j do bat'ka:
-_ A tvoya teoriya, shcho ukra¿ns'ka mova º avstriyac'ka vidumka, bula
teoriºyu rosijs'kih zhandarmiv i cars'kogo ministra Valuºva... Ti -
valuºvs'kii asistent, papo!
M a z a j l o, vzyavshis' za serce i zaplyushchivshi ochi, nemov prisluhayuchis':
-_ Nikomu ne viryu i ne poviryu, nikomu v sviti! Lishe jomu odnomu...
M a z a j l i h a
- Cs-s-s...
T ' o t ya z trivogoyu:
-Komu?
M a z a j l o
- Sercevi svomu! Bo vono os' peredchuva, shcho nichogo z vasho¿ ukra¿nizaci¿
ne vijde, ce vam fakt, a yakshcho i vijde, to pshik z bul'bochkoyu - ce vam
drugij fakt, bo tak kazhe moº serce.
G u b a
- Ce znachit' - vono u vas hvore.
T e r t i k a pribiv m'yachem:
- Oce fakt!
G u b a
- A nashi vsi proletars'ki organi, v pershu chergu golova nasha - partiya,
navpaki... Peredchuvayut' i real'no znayut', shcho vijde.
T e r t i k a m'yachem:
-_ Kapital'nij fakt!
T ' o t ya
- Vi serjozno chi po-vkra¿ns'komu?
T e r t i k a bah nogoyu m'yacha:
-_ Po-bil'shovic'ko-ukra¿ns'komu!
M'yach udarivsya ob t'otyu. Ojknuli vsi.
T e r t i k a do t'oti:
-_ Prostit', madamko... YA ne hotiv c'ogo... Ce sam m'yach yakos' virvavsya
i buzonuv vas...
T ' o t ya, otyamivshis', - do lyustra, do Tertiki:
-_ Podivit'sya, ya vsya stala bila!
T e r t i k a
- Vibachte!.. Vi j do c'ogo bula bila.
T ' o t ya
- Prote ya ne zlyakalas', ni! I ne zlyakayus'! Hoch bombu shpurlyajte - ne
zlyakayus'! Bud' laska! Bud' laska!
M a z a j l o
- A ya ne poviryu vam, ne poviryu! I tobi, Mokiyu, radzhu ne viriti
ukra¿nizaci¿. Sercem peredchuvayu, shcho ukra¿nizaciya - ce sposib robiti z mene
provinciala, drugosortnogo sluzhbovcya i ne davati meni hodu na vishchi posadi.
D ya d ' k o T a r a s
- ¯hnya ukra¿nizaciya - ce sposib viyaviti vsih nas, ukra¿nciv, a todi
znishchiti razom, shchob i duhu ne bulo... Poperedzhayu!
M o k i j
- Provokaciya. Hto stane nishchiti dvadcyat' mil'joniv samih lishe
selyan-ukra¿nciv, hto?
T ' o t ya
- A hiba selyani - ukra¿nci?.. Selyani - muzhiki.
Dyad'ko T a r a s azh pidskochiv:
-_ Ga? Nashi selyani ne ukra¿nci?.. Slovo meni! Slovo abo hoch vodi, bo ya
ne mozhu bil'sh terpiti (stav piti vodu i zahlinuvsya)._
G u b a do Mazajla:
-_ Nevzhe vi spravdi ne virite?
- Ne viryu!
- Radyans'kij vladi ne virite? Parti¿?
Mazajlo zamist' vidpovidi stav piti vodu.
Dyad'ko T a r a s, prokashlyavshis' pislya vodi:
-_ Nashi selyani ne ukra¿nci? Ga?.. Ta tomu vzhe tisyacha lit, yak voni
ukra¿nci, a ¿h vse ne viznayut' za ukra¿nciv. Ta pislya c'ogo j idijot ne
viderzhit', ne til'ki ya. Vimagayu slova! Slova meni!
T ' o t ya M o t ya vladno zacokotila kabluchkoyu:
-_ Slovo mayu ya! (Tezh zahvilyuvalasya, vipila vodi). _Mili¿ vi mo¿ lyudi!
YAka u vas provinciya, ah, yaka shche provinciya! Oj, yaka shche temryava! Pro yakus'
ukra¿ns'ku movu sporyat'sya i spravdi yakoyus' chudernac'koyu movoyu balakayut'.
Bozhe! U nas, u Kurs'ku, nichogo podibnogo!
Skazhit', bud' laska, u vas i partijci balakayut' ciºyu movoyu?
M o k i j
- Tak.
D ya d ' k o T a r a s (pro sebe)
- Balakayut' tak, shcho vzhe mene lyudi perestali rozumiti. Mene, ukra¿ncya z
dida-pradida... (Zagarchav). Gm!..
M o k i j
- Tak! I partijci, i komsomol'ci.
T ' o t ya
- Ne rozumiyu. Todi u vas yakas' druga partiya. U nas, u Kurs'ku, nichogo
podibnogo! Nichogo podibnogo! Vsi govoryat' rus'koyu movoyu. Prekrasnoyu
moskovs'koyu movoyu, zhal' til'ki, shcho nam ¿¿ troshki popsuvali ºvre¿, shcho ¿m
teper dozvoleno zhiti u Kurs'ku. Ta ne pro ce, mo¿ mili, ya vzyalasya vam
skazati. Duzhe zhal'ko, duzhe zhal'ko, shcho u vas ne vistavlyayut' na teatri "Dni
Turbinih" - ya bachila v Moskvi. Ah, mo¿ vi mili, "Dni Turbinah". Ce zh taka
rozkish. Taka pravda, shcho yakbi vi pobachili, yaki vzagali osoruzhni, ogidlivi
na sceni vashi ukra¿nci, vi b zovsim odcuralisya ciº¿ nazvi... Grubi, diki
muzhlani! Telefon popsuvavsya, dak voni... Ha-ha-ha... trubku chobotom pochali
lagoditi, ob stil, ob stil ¿¿, - bah, bah. Idijoti! I hot' bi odin putnij,
hot' trishki pristojnij buv. ZHodnogo! Vi rozumiºte? - ZHodnogo! Vsi, yak
odin, diki j zhorstoki... Al'oshu, milogo, blagorodnogo Al'oshu vbili, ta yak
ubili!... YAkbi vi, panove, znali, yaka ce draM a t ichna scena, koli
Al'oshina sestra doviduºt'sya, shcho brata ¿¿ vbito! YA plakala... (Uterla
sl'ozi). I tobi, Moko, pislya c'ogo ne sorom nazivatisya ukra¿ncem, ne sorom
postavati proti novogo papinogo prizvishcha! Ta v "Dnyah Turbinih" Al'osha, ti
znaºsh, yak pro ukra¿nizaciyu skazav: vse ce tuman, chornij tuman, kazhe, i vse
ce minet'sya. I ya viryu, shcho vse oce minet'sya. Zostanet'sya ºdina,
nepodil'na...
M o k i j. G u b a. T e r t i k a, navit' D ya d ' k o T a r a s:
-SHCHo-o?!
T ' o t ya hitro:_
- SRSR...
Guba do Tertiki:
- Baba z kovanim nosom!
T ' o t ya
-A yakbi vi znali, yakoyu ogidnoyu, repanoyu movoyu voni govoryat' na sceni.
Nevzhe j vashi ukra¿nci takoyu govoryat'? ZHah! Do rechi, nevzhe pravda, shcho
"akusherka" po-ukra¿ns'komu "puporizka" ? Puporizka? Ha-ha-ha... Nevzhe
"advokat" po-vashomu - "brehunec'", a na lampu vi kazhete - lyampa, a na stul
- stilec'? Hi-hi-hi - stilec'!
Tut yak ne vihopit'sya dyad'ko T a r a s:_
- A po-vashomu, po-ono-o-mu, vishepoimenovanomu, ne po bez-voz-mez-dno u
francuziv bla-go-pri-ob-re-tº-n-nomu, a po istinno po-rasºjs'komu yak bude
"akusherka" ? Po-nashomu "povituha", a po-vashomu yak?
T ' o t ya M o t ya
- Akusherka.
D ya d ' k o T a r a s
- Nichogo podibnogo! "Akusherka" - slovo francuz'ke, "advokat" -
latins'ke, "lyampa" - nimec'ke. Po-nashomu bilet - "kvitok", a po-vashomu yak?
T ' o t ya
- Bilet.
D ya d ' k o T a r a s
- A dzus'ki! "Bilet" - slovo francuz'ke. Dumaºte, "komod" - vashe slovo,
"gardina", "kooperativ" abo "vagon"? "Materiya" - dumaºte, vashe slovo,
"oval'nij", "roza" abo "mashina"? Navit' "garmonika" - i to ne vashe slovo.
T ' o t ya M o t ya
- SHovinizm!
D ya d ' k o T a r a s
- Nehaj shovinizm, prote i ce ne vashe slovo¿ Polovina sliv u vas
pozichena...
T ' o t ya M o t ya
- Koli na te pishlo, to po-vashomu, po-vishchezgadanomu, cherez pozayak
dodatkovo porepanomu yak bude komod?
D ya d ' k o T a r a s
- Odizhnik!
M o k i j
- Nichogo podibnogo! Komod - i po-nashomu "komod".
T ' o t ya
- A "kooperativ" ? "Vagon" ?
D ya d ' k o T a r a s
- "Kooperativ"? Kooperativ... Kooperativ... Gm... Pidozhdit', ya
pridumayu...
M o k i j
- Tak i bude - "kooperativ".
T ' o t ya
- Aga! Tak i vi krali?!
D ya d ' k o T a r a s
- Hoch i krali, ta ne hovalis'. Ukrali u nimciv "lyampu", - kazhemo lyampa,
a vi ¿¿ perekrutili vzhe na yakus' "lam-pu". (Grubo)._ Lampa!
T ' o t ya
- Mi hoch krali, ta pereroblyali. Ukrali u nimciv "shtul'" - zrobili z
n'ogo "stul". A vam lin'ki bulo j pererobiti. Ukrali u nimciv "lyampu", tak
usim vidko, shcho kradena. (Grubo)_ Lyampa...
D ya d ' k o T a r a s
- Vi i v nas krali.
T ' o t ya
- Vi u nas!
- Vi!
- Vi!
G u b a
- Vi, mozhe, i krali, ta mi teper ne krademo odin v odnogo. Svo¿ slova
robimo: tam "oktyabr'", u nas "zhovten'", tam "Sovºti", u nas "Radi". (Do
Tertiki)._ Pravda, Vanyu?
T e r t i k a m'yachem:
-_ Fakt. Dyad'ko T a r a s do t'oti: "Ne davajte slova!"
G u b a
- Tam Volhovstroj, u nas - Dniprel'stan, pravda, Vanyu?
T e r t i k a m'yachem:_
-_ Kapital'nij fakt.
Dyad'ko do titki: "Ne davajte! Golosujte!"_
G u b a
- I duzhe radi budemo, koli nimci za "stil'cya" ta "lyampu" viz'mut' nashi
slova - "oktyabr'", napriklad, i "zhovten'" razom.
T ' o t ya kabluchkoyu:_
-_ Godi! Godi! YA vam slova ne davala. ª propoziciya skinchiti diskusiyu.
Zaperechen' nema? Nema.
M o k i j
- SHCHo?
Guba azh pidskochiv:
- SHCHo-o?
T e r t i k a z m'yachem nacilivs':
-_ SHCHo-o-o?
T ' o t ya
- Golosuyu! Hto za taku propoziciyu, shchob skinchiti diskusiyu?
Pidnyali ruki Mazajlo, M a z a j l i h a, R i n a , B a r o n o v a - K
o z i n o.
U l ya zavagalasya:
-_ Odin, dva, tri, chotiri... chotiri...
D ya d ' k o T a r a s
- Golosuyu za propoziciyu z dodatkom, shchob trohi zgodom meni odnomu dali
slovo.
T ' o t ya
- P'yat'! Hto proti?.. (Porahuvala)._ CHotiri. Diskusiyu zakincheno. Mayu
propoziciyu: zminiti prizvishche "Mazajlo" na inshe, bil'sh lyuds'ke, a yake - to
pridumati jogo tut zhe na zborah negajno, i za konkursom. Umovi konkursu:
hto pridumaº najkrashche prizvishche, tomu premiya - tri pocilunki. ZHinku ciluº
upodobanij ¿j muzhchina, muzhchinu ciluº, yaka jomu vpodobaºt'sya zhenshchina.
R i n a , M a z a j l i h a. B a r o n o v a - K o z i n o,
za nimi U l ya pokrili cyu propoziciyu opleskami.
-_ SHCHe yaki budut' propozici¿?
M o k i j
- Mayu propoziciyu: prizvishche "Mazajlo" ne minyati. Navpaki - dodati do
n'ogo des' zagublenu drugu polovinu - Kvach...
B a r o n o v a - K o z i n o zdrignulas'._
D ya d ' k o T a r a s
- A dajte meni slova!
T ' o t ya
- ZHodnogo slova! Diskusiyu zakincheno.
D ya d ' k o T a r a s
- Ta ya zh golosuvav z dodatkom.
T ' o t ya
- ZHodnogo dodatka! Propoziciyu...
Tim chasom pomizh Tertikoyu j Guboyu vidbulos' nashvidku mimichne,
na samih migah "zasidannya" komsomol's'ko¿ frakci¿.
Tomu na zapitannya t'oti Guba podav taku propoziciyu:
-_ Mi, chleni KSMU, obgovorivshi pitannya pro prizvishche vzagali, principovo
podaºmo taku propoziciyu: mi perekonani, shcho za povnogo socializmu pomizh
vil'nih bezklasovih lyudej povedut'sya zovsim inshi, novi prizvishcha. Mozhlivo,
shcho j ne bude okremih prizvishch.
D ya d ' k o T a r a s
- A yak?..
G u b a
- A prosto tak, shcho kozhnij chlen veliko¿ vsesvitn'o¿ trudovo¿ komuni
zamist' prizvishcha matime svogo numera, i vse. Napriklad: tovarish numer
35-51. Ce viznachatime, shcho u vsesvitn'omu statistichnomu reºstri jogo
vpisano bude 35-51-m, shcho numer jogo trudovo¿ knizhki, osobistogo telefonu,
aeromotora, kimnati i navit' zubshchitki bude 35-51. Otzhe, mi, Ivan Tertika i
Mikita Guba, principovo za vsesvitnyu numernu sistemu. Ale, vvazhayuchi na
daleku majbutnist' ciº¿ sistemi, mi musimo do togo chasu pristati na
propoziciyu tovarisha Mokiya - ne minyati prizvishcha "Mazajlo", tim pache shcho vono
proste, demokratichno-plebejs'ke i ne superechit' principam lenins'ko¿
nacional'no¿ politiki. Navpaki, prizvishche Mazajlo-Kvach, po skladah vidno,
trudovogo pohodzhennya. Mokiºvi predki abo mazali kolesa v kolektivnih
pohodah, abo prinajmni robili maznici j kvachi, sebto ti rechi, shcho j teper u
narodnomu gospodarstvi korisnishi, nizh, skazhimo, gubna pomada.
T ' o t ya M o t ya
- Golosuyu! Hto za moyu propoziciyu, sebto shchob zminiti prizvishche, proshu
pidnyati ruki. Odin (na sebe), _dva, tri chotiri...
R i n a do Uli, shcho ne pidnyala ruki:_
- Ul'ko-o!
U l ya
- U mene ruka bolit'... Vered...
- YAkij vered? De?
- Otut, na pravij ruci... Otut, pid pahvoyu.
- Livu pidnimi!
- Livoyu ne mozhu.
T ' o t ya i R i n a zasichali na ne¿:
-_ SHCHo! Bez ruki mozhna skazati. Skazhi tak: ya za! Skazhit', Ulyu: ya za.
Milaya, skazhit'...
U l ya
- YA za... bula, shcho treba skazati... Krim togo, ne mozhu i, krim togo,
meni treba negajno vijti... (I rvuchko, ne spinyayuchis', vibigla)._
T ' o t ya M o t ya
- Bud' laska! Bez ne¿ obijdemos'. Hto za nashu rezolyuciyu golosuº,
pidnimit' ruku! Odin, dva, tri, chotiri...
D ya d ' k o T a r a s
- A dajte meni teper slovo, bo ya, mabut', budu p'yat'...
T ' o t ya Motya pobachila, shcho liho, - vijde chotiri na p'yat':
-_ Bud' laska, maºte slovo.
Dyad'ko T a r a s, ne pospishayuchi, vijnyav zapisnu knizhku ,. zaglyadayuchi v
ne¿, pochav:_
-_ Roku 1654 pribuli na Ukra¿nu posli od tr'oh derzhav, shcho hotili vzyati
do sebe Ukra¿nu, - od Moskvi, od turkiv, od Pol'shchi. Bogdan sklikav radu
(zazirnuv u knizhku)._ V CHigirini, shchob vona vibrala, pid chiyu ruku pide
Ukra¿na. Posli pribuli na Ukra¿nu z bagatimi gostincyami: gostinci pol's'ki
buli zagornuti v kilim, turec'ki - v dorogij shovk, a gostinci
moskovs'ki...
Raptom T ' o t ya
- Vibachajte!
Odklikala dyad'ka T a r a sa, po sekretu jomu:
- Ti meni tut ne kruti. Krashche prochitaj os' oce... (Rozgornula svoyu
zapisnu knizhku)._ Roku 1918-go nosiv u Kiºvi zhovto-blakitnogo... Zrozumiv?
(Odijshla). _Dyad'ko T a r a s golosuº za moyu...
Dyad'ko T a r a s raptom odklikav t'otyu Motyu. po sekretu ¿j:_
-_ A ti rozzuj ochi ta prochitaj os' ce. (Pokazav u svoyu knizhku)._ Roku
1919-go nosila bilo-sin'o-chervonogo...
T ' o t ya
- A ya skazhu - pid bilo-sinim nosila chervonogo. CHervonij zostavsya...
(Odijshla)._
Dyad'ko T a r a s do Gubi. Ochmanilo:
-_ Skazhit', vi ne z tih Gub, shcho Parhim Guba biv lyahiv roku 1648-go?..
G u b a
- Mij bat'ko Parhim biv shlyahtu roku 1920-go.
D ya d ' k o T a r a s
- Hu-h... (Do vsih)._ Tak oto ya j kazhu. Bulo kolis' na Vkra¿ni.
(Zithnuv)._
T ' o t ya M o t ya
- Dyad'ko T a r a s pristaº na moyu propo...
D ya d ' k o T a r a s
- Til'ki z umovoyu: podumaj, Mino! Podumaj, shcho skazhut' na tim sviti didi
j pradidi nashi, pochuvshi, shcho ti minyaºsh prizvishche...
Zadumavsya, tyazhko zamislivsya. Mazajlo shilivsya na lyustro.
Misli, yak hmari, yak tuman, okrili posivilu golovu. Okrili, zaskakali.
Zaskakav yakijs' did-zaporozhec'.
Zabrinila melodiya: "Oj, siv pugach na mogili ta j kriknuv vin "pugu".
D i d - z a p o r o zh e c '
- Pugu! CHi ne vidno, buva, nashih z Velikogo Lugu?
U M a z a j l a volossya dibki stalo:_
-_ Hto vi?
D i d zaskakav, shableyu irzhavoyu zabryazhchav:_
-_ YA tvij prashchur i toj did, shcho nadiyavsya na obid, ta bez vecheri lig
spati... (Des' vzyalasya u dida maznicya. Mahnuv kvachem)._ Zaporozhec' slavnij
buv i kolesa mazav. Otozh i Mazajlo-Kvach prozivavsya. YAk ishli kozaki na
chotiri polya - mazav, yak ishli kozaki na chotiri shlyahi - mazav. Mazav, shchob ne
propadala taya kozac'ka slava, shcho po vs'omu svitu dibom stala, a ti moº
slavne prizvishche minyaºsh?!
Muzika perejshla na skrip.
Zaskakav drugij d i d, chumak, tezh z mazniceyu, z kvachem:
-_ YAk pugu, to j pugu. CHi ne vidno j chumakiv kraj zelenogo lugu? (Do
Mazajla)._ YA - tvij pradid Vasil', shcho nadiyavsya na sil', ta j bez soli lig
spati. SHCHe z dida Mazajlo-Kvach prozivavsya i chumac'ki kolesa mazav. YAk
ripili voni na pivden' - mazav, yak ripili na pivnich - mazav, a ti moº
slavne prizvishche minyaºsh?!
Zaskakav shche tretij d i d, selyanin, bez maznici j kvacha:
-_ YA tvij did selyanin Aviv, shcho buv sobi ta zhiv, mazav chuzhi¿ vozi, bo
svogo vzhe ne stalo, a ti moº slavne prizvishche minyaºsh?
Des' udalini z'yavilas' nevidoma postat' z telefonom, na aeromotori,
pid N 31-51. Zaskakali, zagovorili v guchnomovec':
-_ Allo! Allo! Mo¿ predki z Velikogo Lugu! Obminyajte svo¿ prizvishcha na
principovi chisla u vsesvitnij nomernij sistemi. Alo! Ale! Alyu! Ulyu!
Dyad'ko T a r a s skazav Mazajlovi:
-_ U l ya vtekla, i ya, mabut', budu p'yat'. CHuºsh, Mino, koli vzhe minyaºsh,
to hoch korin' "maz" zalish! Ga?
Mazajlovi zdalosya, shcho zamist' dyad'ka T a r a sa vin bachit' shche
chetvertogo dida z kvachem. Otozh, koli T a r a s torknuvsya Mazajla, tomu
zdalosya, shcho cej did zadavit' jogo.
Skochiv i ne svo¿m golosom:
-_ Oj-o! Zalishayu korin', til'ki ne chipajte mene, didu, ne chipajte mene.
Bozhe mij. Bozhe mij...
T ' o t ya Motya
- Prekrasno! Mi na cej korin' pridumaºmo bezpodobne prizvishche. Hto
golosuº za cyu rezolyuciyu? Odin, dva, tri, chotiri, p'yat', shist'... Hto
proti? Odin, dva, tri...
R i n a, B a r o n o v a - K o z i n o zapleskali. Opovishchayu konkurs.
Zagomonili, zahodili: M a z a j l i h a, R i n a , Barokova, dyad'ko T a
r a s.
T ' o t ya vpisuvala novi prizvishcha, shcho ¿h vigukuvali
M a z a j l i h a
- Mazov.
D ya d ' k o T a r a s
- Nu j prizvishche - Mazov-Lazov-Loza-Zaloza... A po-moºmu, krashchogo ne
bude, yak Zajlomaz. Zajlomaz!
R i n a
- Zajlomaz? Ha-ha-ha... Ta shcho riznit' Zajlomaza z Mazajlom? SHCHo?
Odnakovo! Krashche Mazelens'kij.
D ya d ' k o T a r a s
- De zh tam odnakovo: to zh Mazajlo, a to - Zajlomaz.
M a z a j l i h a
- De Maze.
T ' o t ya Motya
- De Maze - ce na francuz'kij shtib, a mi lyudi, slava Bogu, rus'ki.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Ramzes! Klasichne prizvishche!
T ' o t ya
- Ramzes? Mozhe, Ramzesov?.. Davajte krashche Ram-zºsovi Mili mo¿ lyudi!
Ramzºsov, ga?
D ya d ' k o T a r a s
- A de korin' "maz" ? Get' Ramzesova! Korenya nema!
M a z a j l i h a i B a r o n o v a - K o z i n o
- Fon Mazel! Ramazaj-Arzamasov!
D ya d ' k o T a r a s
- Krashche Mazajlovs'kij! (Nishkom: "Nahozhe na get'man Vigovs'kij")._
T ' o t ya na T a r a sa:
-_ Pol's'ke prizvishche, i hto zh proponuº?
D ya d ' k o T a r a s
- Nu, todi Mazajlovich. (Nishkom: "Get'man Samojlovich").
T ' o t ya Motya
-SHCHob bulo pohozhe na "Mojsej Mazajlovich", shcho vzhe torguº u nas v Kurs'ku
j nashu moskovs'ku vimovu psuº, - nizashcho!
D ya d ' k o T a r a s
- Mazajlenko! Mazajlenko. (Nishkom: "Get'man Doroshenko")._
T ' o t ya Motya
- Godi vzhe! Godi!.. Dajte drugim skazati.
R i n a
- Mazans'kij... Bozhe mij! Mazºnin! Pohozhe na ªsºnin. Mazenin!
Mazºnin!..
T ' o t ya
- Prekrasno! Genial'no! Mazºnin... Vam do vpodobi, Mino, Mazºnin?
M a z a j l o zvorusheno, azh zadihnuvsya:
- Dºti mo¿!
Baronova popravila:
-_ Deci mo¿...
M a z a j l o
- Deci mo¿! YA b vashi prizvishcha vsi zabrav bi na sebe i nosiv. Prote
mozhna til'ki odne nositi, i meni zdaºt'sya - Mazºnin najkrashche.
T ' o t ya i vsya Ti partiya kriknuli - ura! _
Zavisa
CHETVERTA DIYA
CHetvertogo dnya pribigla U l ya. Zvorushena. Vesela:
- _YA jogo prikohala, i znaºsh chim, Rino? Znaºsh?
R i n a
- Nu, Ulyunyu, zolotko? Nu?
U l ya
- Uchora vvecheri pishli mi v skver... Ni, postrivaj, ne tak... Pam'yataºsh,
ya tobi rozpovila... (Spinilas'). _Moka vdoma?
R i n a kivnula_ golovoyu:
-_ Do biblioteki zbiravsya jti,..
U l ya radisno:_
-_ Nevzhe! (Pal'chikom)._ Ot!.. (Hvilyuyuchis', ale tihshe)._ Pam'yataºsh? YA
tobi rozpovila... yak ya vpershe vela jogo cherez skver i vin skazav urivok iz
virsha. YA pokriyu svogo milogo slidochok, shchob viter ne zviyav...
R i n a
- Pam'yatayu! Nu?
U l ya
- Oto i zapali meni v dushu ti slova. Oto i spitala yakos', chi ne zna vin
us'ogo virsha. Ni, kazhe, Ulyu, ci slova u Grinchenka, a de cilij virsh, to vzhe
misyac' shukayu i niyak ne mozhu znajti. YA j podumala: a shcho, yak ya znajdu? I ot
uyavi sobi. Kupila Grinchenkovogo slovnika, odshukala slova azh u drugomu
tomi, Rino, azh na storinci 647-j. Divlyus', pid nimi primitka; CHub.,
rims'ke p'yat', 46. Kogo til'ki ne pitala, de til'ki ne bula, ne znayut', shcho
vono take. Nareshti v odnogo inovcya - kvartiri nema, tak vin po bibliotekah
griºt'sya, - diznalasya, CHubins'kogo, tom p'yatij, storinka sorok shosta. U
publichnij nasilu znajshli. Dodomu ne dayut', dak ya v biblioteci vichitala,
Rino... i ot uchora vvecheri u skveri ya stala pered Mokoyu ta:
CHogos' meni chudno,
chogos' meni divno,
des' mogo milogo
tretij den' ne vidno.
- Ti rozumiºsh?
Ne vidno, ne vidno
ta j ne vidati, -
til'ki zostalisya
na zhovtim pisochku
dva slidochki znati.
SHCHo odin slidochok
konya voronogo,
a drugij slidochok
milen'kogo mogo.
- Rozumiºsh?
Pidu ya v lisochok,
virvu ya listochok,
ya pokriyu svogo milogo slidochok,
shchob viter ne zviyav,
ptashki ne sklyuvali,
shchob mogo milogo
inshi ne spriyali.
Publichna biblioteka, kazhu, Moko, nomer knizhki 18749, tom p'yatij. Bozhe,
Rino, yakbi ti pobachila... Zatremtiv uves', zapalav...
R i n a radisno: "Zatremtiv!".
Stisnuv meni ruki, v ochi divivsya: "Ulyu, - kazhe, - Ulyu..."
R i n a : "Ulyu, - kazhe, - Ulyu"
Davajte razom...
R i n a azh prigornula Ulyu: "Davajte razom!"
chitati.
R i n a odskochila zlisno:
- Ha-ha-ha.
U l ya
- Davajte razom zhiti...
R i n a perestala:
- Nu?..
U l ya
- Bo meni, kazhe, bez vas, Ulyu, odnomu trudno... Ne mozhna... Ne
prozhivu...
R i n a
- Tak i skazav?
U l ya
- Tochnisin'ko tak, a v samogo azh sl'ozi zabrinili!
U Rini viblisnuv novij plan.
- Tak! Prekrasno... (Do Uli)_. S'ogodni, Ul'ko, ti idesh do svoº¿
titki... Rozumiºsh?
U l ya zdivovano:
-_ Do yako¿ titki? CHogo?.. U mene zhodno¿ titki nema.
R i n a
- S'ogodni, zaraz ti kazhesh Mokiºvi, shcho ¿desh zhiti do titki v Odesu,
rozumiºsh? I til'ki todi, koli vin pogodit'sya zminiti svoº prizvishche na
Mazºnina, ti ne ¿desh, zostaºshsya i hodish do nas, rozumiºsh teper?
U l ya
- Rino!
R i n a
- Ne s'ogodni, to zavtra bude opublikovano v gazeti nashe nove prizvishche,
ale Mokij podav zayavu, shchob jomu zalishili stare... Ti rozumiºsh - Mokij
vipade z nasho¿ rodini. Ti musish jogo privernuti do nas, inakshe, Ul'ko, ti
bil'sh ne pobachish ni Mokiya, ni nasho¿ kvatiri!
U l ya
- YA ne zmozhu, Rinusyu! Vin zhe ukra¿nec'...
R i n a
- Ul'ko! Ti musishi..
U l ya
- Ne mozhu! YA... ya sama vzhe ukra¿nka...
U R i n i trohi ne viskochili ochi.
2__
YAk ne vskochat' T ' o t ya M o t ya j M a z a j l i h a. Ochi rogom:
-_ SHCHo? SHCHo-o? Milaya moya! Gospod' z vami!.. SHCHo vi! SHCHo vi!
R i n a
- YAka ti ukra¿nka, Ul'ko! Ti vzhe j movi ne znaºsh. Sama zh kazala, shcho
til'ki pokijna tvoya baba po-malorosijs'komu govorila.
U l ya
- Mama shche j teper po-ukra¿ns'komu yak koli zakidayut'. Krim togo, u mene
ochi ukra¿ns'ki, nogi ukra¿ns'ki, vse, vse.
T ' o t ya Motya j M a z a j l i h a
- Nogi?
- No-gi?
R i n a
- Do chogo zh tut nogi, idijotko?
U l ya
- A do togo, shcho v antropologi¿ pro ce pishet'sya, shcho ukra¿nci zdebil'shogo
dovgonogi, i shcho nema girsh, yak korotkonogi zhinki, - v antropologi¿ skazano,
ot...
(Vzyavshis' rukoyu za taliyu, gordo vityagla nogu. R i n a i T ' o t ya
bliknuli na svo¿)._
R i n a
- Ce vin tobi pamoroki nogami ta antropologiyami zabiv... Ta vin zhe
bozhevil'nij, ti rozumiºsh!.. Vin prosto zahvoriv na vsyaki oci ukra¿ns'ki
fantazi¿, a ti j vuha rozvisila, idijotko!
T ' o t ya
- Bachite, bachite, vin ne pokohav vas, Ulyu, yak zhenshchinu, nu, yak lyudinu,
nareshti. Vin u vas shukaº til'ki shchos' ukra¿ns'ke, vin til'ki ukra¿ns'kogo
hoche...
M a z a j l i h a
- Vi jomu potribna ne na kohannyachko, ne na miluvannyachko, a til'ki na
te, shchob robiti na vas ukra¿ni-za-a-ciyu...
T ' o t ya Motya
- Bozhe!.. Po-moºmu, prilichnºº bit' iznasilovannoj, nºzheli
ukra¿nizirovannoj. (Odijshla)._
R i n a
- Ul'ko! Zaraz ti viklikaºsh Mokiya i kazhesh jomu otut: abo ti Mazºnin,
abo ya u titki v Odesi... Otut kazatimesh, v ocij kimnati, chuºsh? YA stoyatimu
za dverima! Til'ki tak! Abo - abo... Vse!
T ' o t ya
- Abo - abo!
M a z a j l i h a
- Abo - abo!
Pishli. T ' o t ya, pobachivshi, shcho U l ya uvijshla do Mokiya v kimnatu,
vernulas'. Pidbigla do lyustra, viglyanulasya, todi pidnyalasya i pochala
krad'koma vimiryuvati svo¿ nogi (chvertkoyu na pal'cyah).
R i n a vigul'knula z dverej:
-_ T'otyu!
T ' o t ya zasharilasya:_
- YA_ zaraz. Ce u mene pidv'yazka spala... Pishla do Rini. Prichinila
dveri._
Z__
Uvijshli M o k i j i U l ya. Mokij uzyav Ulyu za ruku:_
-_ Duzhe radij, Ulyu, shcho navidali mene u mo¿j Holodnogors'kij pushchi. Ot!
Duzhe! A ya, znaºte, vchora, z nashogo pobachennya prijshovshi, dovgo shche ne
spav... I znaºte... YAkos' popalas' pid ruku zbirka poezij. Nabriv, mizh
inshim, na prekrasnij primitiv. Os':
Ti, misyacyu, yakij zhe ti yasnij,
yak zasvitish - na ves' svit prekrasnij.
Oj, spusti vniz rogi,
zasviti po dibrovi, -
pokazhi vsi v stepu do milo¿ dorogi.
Pravda, chudesno zvuchit', Ulyu?
U l ya
- YA ¿du zhiti do titki... V Odesu, Moko.
M o k i j prigolomshenij:_
-_ YAk ce... do titki v Odesu?!
U l ya
- Tak... v Odesu, do titki... zhiti...
M o k i j gluho:
- Serjozno?
U l ya
- Serjozno... Zastavlyayut'...
M o k i j
-Hto?
U l ya
- Rizni t'o... obstavini, nºprºodolimiº prepyatstviya...
M o k i j
- Po-ukra¿ns'komu - nepoborni pereshkodi kazhut'.
U l ya z natiskom:
-_ Tak... z odnogo boku, nepoborni, z drugogo - nºprºodolimiº
pereshkodi.
M o k i j
- YAk zhe ce tak!.. Raptom do titki zhiti, ta shche j v Odesu... (Po pauzi)._
Sidi odin v holodnij hati, nema z kim tiho rozmovlyati, anikogisin'ko nema.
Z-za dverej pochulos' ponukal'ne shipinnya:
nu-s-s... nush-sh...
U l ya shchiro z bolem:
-_ Moko!.. A vi b mogli zrobiti... shos', shchob ya zostalasya?
M o k i j
- SHCHos'? SHCHo same, Ulyu?... SHCHo?..
U l ya
- SHCHo?.. Proshchajte!..
Z-za dverej propovzlo shipinnya. M o k i j gluho:_
- Ulyu!.. Mozhna vas hoch teper... pociluvati?
U l ya
- Azh teper!.. Ah vi zh... (Kriz' sl'ozi)._ YAk po-ukra¿ns'komu - razinya,
nºdogadlivij...
M o k i j
- Nu, nedomeka...
U l ya
- Pocilujte zh, nedomeko milij...
M o k i j nezgrabno, ale palko j micno pociluvav Ulyu.
Todi zvorusheno:
-_ Skazhit', Ulyu... SHCHo meni treba zrobiti, shchob vi zostalisya? SHCHo?.. YA vse
zroblyu! Vse!
U l ya
- SHCHo?.. (Navisla mertva tisha. U li prorizalas' kolo gub persha zmorshka
gostro¿ pechali). Ni! Proshchajte!..
Pohilivshis', rvuchko pishla. Uslid ¿j gadyuchkami popovzlo shipinnya,
svistinnya. Mokij, shchob ne zaplakati, pobig do sebe v kimnatu.
_
4__
Uskochili prozhogom T ' o t ya, R i n a i M a z a j l i h a. T ' o t ya do
Rini:
-_ Bizhi, Rinko!.. Skazhi jomu hoch ti, shcho treba jomu zrobiti...
R i n a bula kinulas', ale vernulas':
- Skazhit' krashche vi, t'otyu...
I T ' o t ya kinulas' bula, ale tezh stala, mahnula rukoyu:
-_ Malanhol'naya idijotka!.. A yakij moment buv, Rino! YAkij moment!
Takogo momentu vzhe ne bude.
M a z a j l i h a zaplakala._
_
5__
Uskochiv napivodyagnenij M a z a j l o z gazetoyu v rukah:
-_ Serce!.. Vodi!.. ª publikaciya!.. Os'!.. Vsi razom
- De?
- Nevzhe, papo?
- Gospodi!
M a z a j l o
- Os'!.. (Isterichno)._ Oberezhno, ne porvit'! Os'... Os'... Harkivs'kij
okrzags na pidstavi art. 142-144 Kodeksu... Ne mozhu, vi rozumiºte... V
ochah rajdugi, meteliki, luki... Pahnºt senom nad lukami!,.
T ' o t ya vzyala u Mazajla gazetu:_
-_ Dajte ya prochitayu...
M a z a j l o
- Oberezhnishe, ne pomnit'! Ne pomnit'! T ' o t ya urochisto:_
-_ Harkivs'kij okrzags na pidstavi art. 142-144 Kodeksu zakoniv pro
rodinnu opiku ta shlyub ogoloshuºm gromadyanin Mina Mazajlo minyaº svoº
prizvishche Mazajlo na Mazºnin. (Do Rini}._ A shcho, ne kazala ya, shcho prizvishche
s'ogodni bude opublikovane! Ne kazala!.. Pºsnºj dushu vºsºlya... _
R i n a
- T'otyu, yaka zh radist'!.. Babi z k-rap-lyami ryadami...
M a z a j l i h a
- Hodyat, sºno shevºlya... (Zasmiyalas', zaplakala)._
_
6__
Uvijshov dyad'ko T a r a s:
-_ Cikave shcho v gazeti, chi yak? (Na n'ogo nihto ne zvernuv uvagi)._
Mazajlo do t'oti:
-_ I z'yavit' vi sobi, yak ya zrazu odshukav... Ne chitayuchi gazeti, odshukav.
YAkos' zrazu vijshlo, i znaºte cherez shcho? Serce!.. Kazhut', pishut' - serce
organ, shcho gonit' krov, organ krovogonu. Nichogo podibnogo! Serce - ce
organ, shcho persh za vse peredchuvaº i vgaduº. SHCHe za gazetu ne vzyavsya, a vono
vzhe t'oh - º publikaciya! SHCHe ne vzyavsya chitati (uzyavsya rukami za serce,
nemov stisnuv jomu ruku), yak_ ti, moº nenaglyadne, lyube serce, vzhe
t'ohnulo: divisya na ostannij storinci znizu!.. (Stisnuv shche micnish)._
Spasibi! Spasibi za vishchuvannya! Spasibi!.. Tam suhoº ubirayut' muzhichki º-vo
kru-kom...
D ya d ' k o T a r a s
- Gm... Nevzhe taki opublikovano! Ga? Znov nihto na dyad'ka uvagi._
M a z a j l i h a
- Taka radist', shcho ya vzhe ne znayu, shcho nam dali j robiti!.. Na voz vilami
kidayut'...
R i n a
-SHCHo?.. Na pidstavi publikaci¿ golosno skazati: odnini a R i n a
Mazºnina!
M a z a j l i h a
- Lina Mazºnina!
Mazajlo
- Mina Mazenin!.. Bozhe!.. Voz rast'ot, rast'ot, kak dom...
D ya d ' k o T a r a s
- Ga, pitayusya?
T ' o t ya Motya
- A teper sluhajte, mili¿ mo¿ lyudi. ª propozici¿] gazetu zavesti u
ryamci...
R i n a
- Pid sklo, t'otyu! U nas zalishilis' ryami i sklo vid cars'kogo portreta
na gorishchi... Ura-a!
T ' o t ya Motya uzyala gazetu:_
-_ V ryamci! Vsim nam pribratisya i vrochisto pozdoroviti hreshchenika,
poobidati... (Pishla i, prohodyachi povz dyad'ka T a r a sa, veselo,
zhartivlivo pokazala na n'ogo)._ Nu!.. V azhidan'¿ kon' ubogij tochno
vkopanij sto¿t'... Ha-ha-ha. (Vijshla)._
M a z a j l o
- Ushi vroz', du-koyu no-ki... Lino! A vijmi meni j podaj syudi do lyustra
dorevolyucijnij paradnij mij syurtuk.
Stav pered lyustrom. R i n a i M a z a j l i h a pobigli.
D ya d ' k o T a r a s
- Ga? Dumalos' - Mazajlovs'kij, miryalos' - Mazajlovich, mriyalos' -
Mazajlenko z korenya "maz" vijde, a vijshov Mazºnin. P'yat' na p'yat' bulo! Oj
duren' ya, duren'!.. (Pishov, uhopivshis' za golovu)._
7__
Ubigla M a z a j l i h a z syurtukom:
-_ Na!.. Moten'ka skazala, shchob ti mershchij odyagavsya, bo j nam treba do
lyustra... Krim togo, mozhe, znajomi, susidi, diznavshis' pro publikaciyu,
prijdut'... Mershchij zhe, Minusyu, mershchij! SHCHob ne vijshlo: i kak budto stoya
spit...
Pociluvavshi cholovika, pobigla. M a z a j l o sam:
-_ Odnini ya - Mina Mazºnin. (Stav pered lyustrom)._ Zdrastujte, Mazºnin,
Mino Markevichu! (Privitavsya na drugij golos)._ A-a, dobrodij Mazºnin? Moº
vam!.. (SHCHe privitavsya na tretij golos)._ Tovarishu Mazºnin! Zdrastujte!..
(Ishche privitavsya)._ Zdorov buv, Mazºnin! Zajdimo?.. Gm. (Pomriyav troshki)._
Vi ne znajomi? (Podavshi komus' ruku)._ Duzhe priºmno - Mazºnin.
(Uklonivsya)._ Bud' laska, vi chasom ne Mazºnin?! (Kivnuv golovoyu)._ Tak, ya
Mazºnin!.. (Oficijnim golosom)._ Vashe posvidchennya, gromadyanine¿ (Todi
nemov podav komus' posvidchennya)._ Bud' laska! Mazºnin! (Todi z oficijnogo
na m'yakshij)._ Vibachte, os' u ci dveri, tovarishu Mazºnin... (Sitim
golosom)._ Buli tam Vishn'ov, Spas'kij, De Roze, Mazºnin...
8_
Ubigla M a z a j l i h a:
-_ R i n a vzhe distala z gorishcha ramu... Ti skoro?.. Ta navishcho ti
skidaºsh shtani?..
Zamriyanij, M a z a j l o mashinal'no zastebnuv shtani i znov do kogos':
-_ Vdoma?.. Skazhit', shcho prijshov Mazºnin z druzhinoyu. Zdrastujte!..
(Pidviv do kogos' zhinku)._ A ce moya druzhina.
M a z a j l i h a
-Ah, Mazºnina... A teper, Minasyu, ya... Ce mij cholo...
M a z a j l o perehopiv:_
-_ Ni, ne tak... (Nemov podzvoniv i todi do poko¿vki)._ Tut zhivut'
Mazºnini?.. Bud' laska...
M a z a j l i h a
- A shche krashche tak... (Nemov vitayuchis' i ciluyuchis' z kimos'). Proshu
laskavo, zahod'te... Ce mij cholo...
M a z a j l o vklonivsya:
-_ Mazºnin! Ni, krashche tak: vip'ºmo za zdorov'ya nashogo vel'mishanovnogo
Mini Markevicha Mazºnina!..
M a z a j l i h a
- Za madam Mazºninu! Za Kilinu Trohimivnu Mazºninu!.. (Vipila)._
_
9__
Tim chasom cherez kimnatu projshov, nikogo ne bachachi, ne pomichayuchi, dyad'ko
T a r a s:_
-_ Duren' zhe ya, duren'¿
M a z a j l o, tezh nichogo ne pomichayuchi, nemov vipivshi:_
-_ Vip'ºmo, Mazºnin, ga?
M a z a j l i h a. koketuyuchi, pal'chikom:_
-_ Madam Mazºnina!.. Vipijte...
10_
Vskochila R i n a :_
-_ T ' o t ya vzhe zavodit' gazetu pid sklo. Vi sko... Ta navishcho ti,
papo, skidaºsh spidnyu sorochku? Mamo! A ti zdurila! Tezh rozstebnulasya...
M a z a j l o zamriyano:_
-_ Slovo maº Mina Markevich Mazºnin.
M a z a j l i h a zamriyano:_
-_ Vam skil'ki arshin, madam Mazºnina?
M a z a j l o
- Bravo! Haj zhive Mazºnin!..
M a z a j l i h a
- Ci kviti i konfekti odnesit', bud' laska...
R i n a zamriyano:_
-_ Rini Mazºninij...
M a z a j l o
- CHuli? Pomer Mazºnin, Mina Markevich...
M a z a j l j h a
- Zasmucheni tyazhko, pro ce zhalibno opovishchayut' vsih rodichiv i druziv
druzhina...
- I dochka Mazºnini... (Zamislilas')._
11
CHerez kimnatu perejshov, nikogo ne bachachi i nichogo ne pomichayuchi, dyad'ko
T a r a s:_
-_ Oj-oj-joj zhe duren'!
M a z a j l o
- Na cvintari pam'yatnik zolotimi bukvami: "Tut spochivaº prah Mini
Markevicha".
M a z a j l i h a
- Mazºnina.
M a z a j l o
- Abo prosto: tut Mazºnin...
R i n a
- I nasha vulicya - vulicya Mazºninih.
Obnyalisya vtr'oh i od shchastya zaplakali.
_
12_
Uvijshla T ' o t ya M o t ya:_
-_ YA vzhe vse zrobila: gazeta v ryamcyah, pid sklom!.. Vi sko... Ta shcho z
vami, mili¿ vi mo¿ lyudi!.. SHCHo trapilosya?.. Vi plachete?..
M a z a j l o
- Ce mi z radosti... Nu, yakos' ne virit'sya, chi davno bulo: Kvach,
Mazajlo, M a z a j l i h a, Mazajlyata, Mazajlivna... I ot mi - Mazºnini, i
ot ya nareshti - Mazºnin!
T ' o t ya j sobi slizku vronila:_
-_ Treba bude j sobi troshki odminiti prizvishche. Roztorguºva - ce
prekrasne prizvishche, ta, zhal', ne modne teper... Ot, napriklad,
Mºtalova-Tembrova - zovsim insha rich...
Uvijshov dyad'ko T a r a s:
-_ Ta yakij zhe duren'!.. (Pobachiv, yak obnyalisya T ' o t ya, Mazajlo, M a z
a j l i h a, R i n a )._ Tak... YAk buv sobi do revolyuci¿ u nas pidryadchik
odin zems'kij ta buduvav vin zemstvu shkoli, likarni, dorogi. Nu, a sobi za
ce - budinki. Hoch i krav, dak micno zh buduvav, ne te, shcho teper dlya
zhitlokoopiv buduyut'. Ta ne pro ce ya hotiv skazati. YAk prijshla revolyuciya,
to nacionalizuvali jogo budinki. To vin, cherez p'yat' rokiv iz tyurmi
vijshovshi, pishov prosto do vikonkomu. Prijshov, dveri prochiniv ta j pita: ya
shche vam ne potribnij? Ni, kazhut'... Nu, to ya posli prijdu... Tak oce i ya
teper spitayu (sumno-lukavo) - ya_ vam shche ne potribnij?
T ' o t ya Motya
- Ni!.. (Do Mazajliv)._ Hodimo, ya zh pokazhu gazetu, mo¿ mili. Vi ne
vpiznaºte ¿¿!..
Dyad'ko T a r a s uslid:
-_ Nu, to ya posli prijdu.
T ' o t ya Motya
- Ba ni!.. Vi nam potribnij! Bud' laska, odchinit' dveri, yak hto prijde
do nas pozdoroviti Minu Markevicha... Bud' laska! (Pishli)._
Dyad'ko T a r a s od obrazi ne zna, shcho robiti. Postukav do Mokiya:
-_ Tobi ya shche ne potribnij?
_
13_
Viglyanuv M o k i j:_
- _YAk komsomol'cyu kadilo, tak vi meni potribni.
Todi dyad'ko T a r a s u lyustro:_
- A_ sobi ti shche potribnij? (Podivivsya i pochav sam sebe v lyustro
layati)._ P'yat' na p'yat', ga! Ni, taki ti duren', T a r a se! Bel'bas!
Bevz'! Nedotepa! Kep! Jolop! Glupak! Telepen'! Durko! Duroplyas! Durnoverh!
Dure-penko! Durba! Durilo! Durbas! Durundas!
Zadzvoniv u sinyah dzvonik.
Dyad'ko pozhdav, chi ne vijde hto odchiniti dveri. Todi:
-_ Garazdi YA odchinyu, bud' laska, ale zh i zachinyu za vami, i v pershu
chergu za toboyu, radyans'kij ukra¿ncyu. Oh i zachinyu zh!..
Pishov, odchiniv i shche v sinyah:
Aga-a!
14_
Uvijshla B a r o n o v a - K o z i n o z buketom kvitok.
Pobachivshi, shcho v kimnati nikogo nema, zanervuvalasya.
D ya d ' k o T a r a s
- Tak. Vihodit', ce ya vam odchiniv dveri?
B a r o n o v a - K o z i n o
- Tak...
Dyad'ko T a r a s z prihovanoyu pogrozoyu v golosi:_
-_ Gm... Pidozhdit'.
B a r o n o v a - K o z i n o
- Vibachte, tobto - mersi... Skazhit', bud' laska, chi vdoma Mazºnini?
D ya d ' k o T a r a s
- Gm... Zajlomazi, vi hotili spitati.
U Baronovo¿ -Kozina zakalatalo serce. Pal'cyami do vuh:
-_ Vibachte, vi shche, mabut', ne chitali - v s'ogodnishnij gazeti º
publikaciya...
D ya d ' k o T a r a s
- A v zavtrashnij bude moº sprostovannya: til'ki Zajlomazi! CHuºte?
Zajlomazi! YAk ce tak; raz, dva, tri - i vzhe Mazºnini, ga¿ Ta vi znaºte, yak
ce za starogo rezhimu robilosya, ga? Znaºte, shcho todi potribno bulo, shchob
zminiti prizvishche, - cili roki i najvishchij cars'kij dozvil, ga? Znaºte,
napriklad, yak minyav u nas, i ce, mizh inshim, istorichnij fakt, svoº prizvishche
sekretar odno¿ zems'ko¿ povitovo¿ upravi, Kalenik Mitrofanovich Gimnenko?
B a r o n o v a - K o z i n o, ojknuvshi, sila._
Ce zh ne te, shcho, pripustimo, Nepijpivo abo Tyagniryadno yakes', a spravdi
tragichne prizvishche. Znaºte, shcho za veliki groshi vipraviv vin jogo na
Govnenka,
B a r o n o v a - K o z i n o tiho znepritomnila._
a dali, nu niyak ne mozhna. Ta znaºte, shcho til'ki po tr'oh rokah
klopotannya, til'ki sam car Oleksandr Tretij so¿zvoliv zminiti Govnenka na
Voronenka, ga?! (Pomitiv, shcho B a r o n o v a - K o z i n o
znepritomnila)._ Aga-a!.. Ce til'ki od takogo, vibachte, malovazhnogo
istorichnogo faktu obmorok uzyav, a yakbi ya naviv vam sotni, tisyachi zovsim ne
takih, a spravdi tragichnih istorichnih podij i faktiv. Ga? Ga, pitayusya! (Lo
pauzi)._ SHCHo zh teper meni shche zrobiti? (Pobachiv na lyustri gazetu)._ Hiba
gazetu pochitati! Nu j shcho zh! (Siv chitati)._ Z gorya kozak "Visti" chitaº, bo
svo¿h nemaº. (Prochitav deshcho, zaplyushchiv ochi)._ Otak til'ki ¿h i mozhna
chitati: yak chitaºsh - zakunyaºsh, prokunyaºsh - znov chitaºsh, svogo viku
kozac'kogo dozhivaºsh... (Podivivsya shche v gazetu i raptom)._ Ha-ha-ha! Iona,
shche j Vochrevisushchij! Lyublyu zladºya!
B a r o n o v a - K o z i n o ochulasya:_
-_ Vi shche j smiºtes'! Vi shche j gluzuºte!
D ya d ' k o T a r a s
- De zh pak! CHitaºsh fel'ºtona - zovsim ne smishno j ne dotepno, nu, a vzhe
yak dochitaºshsya do pidpisu, ne mozhna vderzhatis'. Ha-ha-ha! Iona, shche j
Vochrevisushchij.
B a r o n o v a - K o z i n o vstala:_
-_ Bud' laska, ale od c'ogo prizvishcha ya vzhe ne vpadu. Ce prizvishche,
navpaki, ochulo mene i na nogi pidvelo...
Pidijshla do drugo¿ kimnati, ta v cej moment...
SHiroko, navstizh rozchinilisya dveri - od starih Ma-zajliv i od Mokiya.
Razom uvijshli: M a z a j l o v chornomu syurtuci, T ' o t ya Motya z gazetnim
arkushem, zavedenim u ryamci pid sklo, M a z a j l i h a, R i n a z buketom
z odnogo, samotnij M o k i j - z drugogo boku. Zagrala muzika, i pochavsya
balet. B a r o n o v a - K o z i n o pozdorovila Mazajla, t'otyu Motyu,
Rinu, Mazajlihu, todi do Mazajla:_
-_ A ne zabuli shche... Pahnºt senom nad...
M a z a j l o
- Pahnºt senom nad lu-ka-mi...
B a r o n o v a - K o z i n o
- Bravo! Bravo! Bravo! Prekrasno!
M a z a j l o
- Geh! Pºsn'oj dushu vºsºlya...
B a r o n o v a - K o z i n o, M a z a j l o, T ' o t ya, R i n a , M a
z a j l i h a razom:
-_ Babi s k-rap-lyami ryadami
Hodyat, sºno shevºlya.
Dyad'ko T a r a s demonstrativno:_
-_ Vijshli v pole kosari,
Kosit' rankom na zori,
Gej nute, kosari,
Bo ne rano pochali.
M o k i j samitno:
-_ Pid goroyu nad kriniceyu
Goryuvali brat z sestriceyu...
T ' o t ya M o t ya pribila na stinu gazetu v ryamcyah. Todi:
-_ Haj zhive Mina Markevich Mazºnini Ura-a!
D ya d ' k o T a r a s
- Haj zhive Mazajlovs'kij! (Nishkom)._ Get'man Vigovs'kij!
M o k i j
- Mazajlo-Kvach!
T ' o t ya, M a z a j l o. M a z a j l i h a,
B a r o n o v a - K o z i n o. R i n a otochili Mokiya:
-_ Mazºnin! Mazºnin!
M o k i j
- Mazajlo-Kvach!
T ' o t ya ta inshi:_
-_ Mazºnin!
M o k i j
- Mazajlo-KvachI
T ' o t ya, za neyu inshi zakrutilisya meteliceyu, prispivuyuchi:
-_ Tam suhoº ubirayut' i t. d.
- Hoch ne rano pochali,
Tak bagato utyali i t. d.
T ' o t ya Motya
- Haj zhive Mazºnin! Mazºnin!
D ya d ' k o T a r a s
- Haj zhive Mazajlovich! (Nishkom: "Get'man Samojlovichi")
M o k i j
- Mazajlo-KvachI
T ' o t ya Motya ta inshi trohi ne zbili z nig Mokiya:
-_ V azhidan'¿ koi' ubogij i t. d.
- Haj zhive Mazºnin!
- Mazºnin! Ha-ha-ha! Mazºnin!
D ya d ' k o T a r a s
- Mazajlenko. (Nishkom: "Get'man Doroshenko!") _
M o k i j u koli, zatknuvshi vuha. Znesileno:_
-_ Mazajlo-Kvach! Mazajlo-Kvach!
T ' o t ya Motya ta inshi zaskakali:
-_ Tol'ko ZHuchka udalaya
V rihlom sºnº, kak v volnah,
To vzlºtaya, to niryaya,
Skachet, laya, vpopihah,
(U Mazajla: upopihah).
Zakrutilis' krugom Mokiya, peremozhno vigukuyuchi:
-_ Haj zhive Mazºnin!
- Mazºnin!
16_
Raptom uvijshli: Tertika, z m'yachem i z gazetoyu "Komsomolec' Ukra¿ni",
Guba i v perspektivi za nimi U l ya. M o k i j do nih:
-_ Pomozhit' hoch vi! Sam uzhe ne mozhu, hiba zh ne bachite...
T e r t i k a m'yachem bac u pidlogu:
-_ A skazhit', shcho za shum sochinivsya?
G u b a
- Z yakogo privodu? CHogo?
T ' o t ya Motya pokazala na gazetu v ryamcyah:_
-_ Bud' laska, bud' laska, molodi¿ mo¿ lyudi, prochitajte!
Guba pidijshov do gazeti:_
- A shcho tut take?
M a z a j l o
- Serce shche zranku... Ta krashche prochitajte sami! Golosno prochitajte!..
Bud' laska, odchinit' tam vikna,d dveri, shchob usim bulo chuti! Vsim, vsim,
vsim, vsim!
Guba, pridivlyayuchis', pochav chitati:
- Ukra¿nizaciya.
T ' o t ya Motya
- Ne te chitaºte, mij milij, i ne tam!...
M a z a j l o
- Ne te i ne tam!.. Divit'sya znizu.
T e r t i k a z m'yachem:_
- CHitaj, Vanyu, zgori, koli na te pishlo!
Guba shvidko:_
-_ "Administraciya mariupol's'kogo zavodu ne pustila na zavod komisi¿ v
spravi ukra¿nizaci¿..."
T ' o t ya j M a z a j l o
- Ta ne pro te, milij vi hlopche! Ne tam! Divit'sya v ob'yavah!
G u b a
- "Za ostannij chas nabagato zbil'shivsya popit na ukra¿ns'ku knizhku pomizh
robitnictvom na harkivs'kih zavodah... Za sistematichnij zlovmisnij opir
ukra¿nizaci¿..."
T ' o t ya
- Ah, Bozhe mij! Ta shcho vi tam vichituºte pro yakus' tam ukra¿nizaciyu... Vi
znizu prochitajte! Opovistki!
M a z a j l o
- On tam chitajte! Bachite? YA navit' zvidsi bachu: Harkivs'kij okrzago na
pidstavi art. 142-144 Kodeksu...
G u b a
- Strivajte! Strivajte! Ta nevzhe?... (Perechitav yakis' ryadki v gazeti).
M a z a j l o
- A vi dumali! Serce zh, kazhu...
G u b a
- "Za postanovoyu komisi¿ v spravah ukra¿nizaci¿, shcho perevirila aparat
Donvugillya, zvil'neno z posadi za sistematichnij i zlovmisnij opir
ukra¿nizaci¿ sluzhbovcya M. M. Mazajla-Mazenina..."
Ojknuli. T ' o t ya Motya rozgubilasya. Do Mazajla:
- SHCHo zh ce take?.. YAk ce?..
R i n a do bat'ka:_
-_ Nevzhe c'omu pravda, papo?.. Ta chogo ti movchish?
T ' o t ya i R i n a z odnogo i drugogo boku:
-_ Mino Markevichu!
- Papo!
Dyad'ko T a r a s, pidijshovshi, vdivivsya v Mazajla:
-_ Vin uzhe ni gu, ni mu!.. Ni ge, ni me - zanimiv!
M a z a j l i h a
- Golkoyu, Mino! YAzika pokoli golkoyu!..
T e r t i k a do Mokiya:_
-_ A mi prijshli vryatuvati tebe od mishchans'ko¿ stihi¿... Blizhche do
komsomolu! Derzhisya komsomolu! Verni rulya na komsomol! Nu?
U l ya
- Ce ya... Pobachila - nashi komsomol'ci jdut'... Tak YA poklikala na
pomich... YA vzhe do titki nikoli ne po¿du.
T e r t i k a
- Nu!
M o k i j do Uli:_
- Nu, Ulyu!.. (Do komsomol'civ). Prisyagi ne kazhemo teper...
G u b a
- Znayu. Ce z virsha YAnovs'kogo:
Desyat' lit buduºm vladu Rad.
Mayakom sto¿t' USRR.
Naciya ne pide vzhe nazad!
T e r t i k a
- Navpaki, skoro skazhemo vsim Mazeninim: gol!
Udariv m'yacha. Guba pidbiv. Mokij i sobi. Ulya sobi. _
Zavisa
** 97 **
P'ºsa na chotiri di¿
DIJOVI LYUDI
S m i k S e r g i j - golova sil'radi
P a n ' k o - sekretar
K o p i s t k a M u s i j
P a r a s k a - jogo zhinka
S t o n o zh k a I v a n nezamozhni
G a n n a - jogo zhinka
V a s ya - jogo sin
D i d YU h i m - 105 rokiv
G i r ya G n a t
L i z ya - jogo dochka bagati¿
G o d o v a n i j
D i d z c i p k o m
CH e r n i c i z m o n a s t i r ya
L a r i v o n - gluhonimij, Girin najmit i storozh pri cerkvi
O r i n a - starchiha
DIYA PERSHA
1
Zapalila G a n n a u pechi. Stala, shililas' na komin, sumuº:
- Otakogo narobili, shcho j variti nichogo. Sloboda!..
A na lavi kraj vikoncya sin V a s ya vchiv gramoti susidu M u s i ya K o p
i s t k u.
- Ti ne tak, dyadyu Musiyu, ne tak. Ne o-si-a, a o-s-a, osa... Protyagom
treba - oossaa...
K o p i s t k a. Ooossia...
G a n n a. Ta kin'te svoº chitannya! V pechinkah uzhe sidit'. CHuºte, chi vzhe
pozakladalo?
K o p i s t k a. Tr-r, mamasho!..
G a n n a. Lyudi smiyut'sya...
K o p i s t k a. Bo durni.
G a n n a. Godi, rozumnij!
K o p i s t k a. I ti, mamasho, durna.
G a n n a. Narobili slobodi...
K o p i s t k a. Durna, yak otoj rogach... Ti chula, shcho kazav Lenin? Todi
svit novij nastane, yak mi z toboyu rihmetiki vivchimos'...
G a n n a. Haj vona tobi skazit'sya!
K o p i s t k a. Rihmetiki j usyako¿ politiki vivchimos'. a todi
zladnaºmo tobi taku pich, shcho sama varitime, sama j pektime...
G a n n a. Varnyakaj...
K o p i s t k a. Ot todi pobachish! Pokrutish gvinta, a vono... sh-sh-sh! -
borshch zakipiv, ishche pokrutish - trah-tara-rah! - borshch na stoli...
G a n n a. Variti on nichogo! Golod zahodit'! (Do sina). Kin', bo'gzhe,
¿j-bo, popalyu vsi tvo¿ knizhki!
V a s ya. Mamo! Mi lyudi temni, a ya ne hochu buti temnim. YA ne mozhu tak...
Teper revolyuciya, i vchitisya treba vsim, vsim...
K o p i s t k a. I tobi, mamasho!
V a s ya. I vam, mamo, vchitisya treba, a ne garchati na mene raz u raz.
K o p i s t k a (azh plesnuv u doloni). Trah-tara-rah, rezolyuciyu
prijnyato!
G a n n a. Oj lishechko! Tak ot shcho sloboda narobila! Vzhe ya garchu, vzhe ya
sobaka...
V a sya. Ta ne sobaka, mamo!..
G a n n a. A vse cherez knizhki oci, cherez knizhki!.. (Kinulas' do
knizhok).
K o p i s t k a. Tr-r! (Zastupiv ¿j dorogu).
V a s ya. Vtechu do CHervono¿ Armi¿. Tam luchche bude...
G a n n a. Tyu na tebe!.. Durnij... YA zh tobi dobra bazhayu, yak ridnaya
nenya, a ti... (Odijshla).
V a sya. ¯j-bo, vtechu!
G a n n a. Shamenis'!.. Ta hiba oti knizhki meni vadyat'! Tobi, Vasyu!..
Podivis', yak ti zmarniv, Vasyu!
K o p i s t k a. Nu tebe k lihij materi, mamasho, - ne zavazhaj nam! Uchi,
Vas'ko, ta vchi ugolos, shchob i vona chula, i vsi shchob chuli!.. Haj smiyut'sya!
Osia!..
2
Rip u hatu - d v i ch e r n i c i.
K o p i s t k a (azh tyuknuv). Tyu! Divi - temna sila prilizla.
G a n n a (na Kopistku). Tyu na tebe! Zduriv?
CH e r n i c i mov ne chuli, nizen'ko vklonilis', perehrestilis'. Odna
zagugnyavila:
- ZHertvujte, pravoslavni, na postroºniya bozho¿ cerkvi, yakshcho laska
vasha...
D r u g a (prispivuvala). I ne ostavit' vas gospod' ta presvyata
bogorodicya za zhertvu vashu.
G a n n a (zasharilasya, rozgubilasya). Pozhertvuvala b, sestrici, koli zh
ani pilinki boroshna... Hiba, pozhdit', ya rushnichok vam vijmu na cerkvu.
Vishitij. (Odchinila skrinyu. SHukaº).
K o p i s t k a (skosa na chernic'). Kolyaduºte, divchata?
CH e r n i c i ni v tih ni v sih. Zashmorgali nosikami.
I hiba oto vas shche ne rozignali?
P e r sh a (zchulasya). Rozignali, blagodi¿ nashi, rozignali...
D r u g a (vzhe prispivuvala). A v cerkvu bozhuyu konej postavili.
G a n n a (rushnik zatremtiv u rukah). Oj matinko bozha! U cerkvu -
konej?
CH e r n i c i (tak i posipali): Pravdu znajte, pravoslavni!..
- Prijshla komuna, vignala nas z obiteli nasho¿ divocho¿, a v cerkvu
konej...
- I hresta z cerkvi znyato...
- Unochi znyali...
K o p i s t k a (cigarka ne skruchuºt'sya). Ta de, vi kazhete? V yakomu
monastiri?
CH e r n i c i. U Blagovishchens'komu, blagodiyu, mozhe, znaºte...
K o p i s t k a. Ce toj, shcho kolo zelenogo brodu?
CH e r n i c i. Istinno, blagodiyu, - kolo brodu.
K o p i s t k a (cigarka skrutilasya). Tak... Lovko zh vi breshete,
divchata!
CH e r n i c i (ochatkami blik-blik). Istinno pravoslavni, istinno tak!
Nam grih nepravdu kazati...
K o p i s t k a (do Ganni, do Vasi). Ot zhe breshut', azh kuryava vstaº! YA
zh tam buv oce... v ponedilok chi v nedilyu, koli b ne zbrehati. Avzhezh, u
nedilyu! SHCHo rozignali monashok, to taki rozignali. Til'ki ne konej, a ditej
tudi naveli, otih siritok voºnnih i vsyakih... (Povernuvsya do chernic'). Ta
j breshete zh vi!.. Ti divi - ¿h uzhe nema! SHCHezli, yak vid'mi... (Prochinivshi
dveri, kriknuv uslid). Ga? Pijmalisya na brehni, suchi dochki! (Do Vasi). Ot,
sinok, incident... Anu, yak ote sovic'ke slovo, shcho pro takij sluchaj
govorit'sya? Podivis' lishen' u tetrad'ku, ti tam buv zapisav...
G a n n a. Ta j ti zh kazhesh, shcho rozignali?
K o p i s t k a. Tr-r-r, tobi nema teper slova. SHukaj, sinok, shukaj!
V a sya (vzyavsya vichituvati). Konstituciya, dyadyu?
K o p i s t k a. Ni...
V a s ya. Rezolyuciya?
K o p i s t k a. Ni... Rezolyuciyu zh ya znayu.
V a sya. Revolyuciya?
K o p i s t k a (azh zachuhavsya). Ta ni... SHukaj togo slova, shcho na akaciyu
skidaºt'sya.
G a n n a. Ta kin'te vi ci gaspids'ki slova!
K o p i s t k a. Tr-r-r...
V a sya. Reºstraciya?
K o p i s t k a. O! SHCHos' troshki vihodit'.
V a sya. Ekspropriaciya? Ekspluataciya? Provokaciya?
K o p i s t k a. Os' vono! Vpijmav! Provokaciya... Ot ti, mamasho, ne
virila, a vono vihodit' na moº. (Zagnuv pal'cya). Popi - raz. (Zagnuv
drugogo, tret'ogo). Dyaki - dva. Monahi - tri. Pani - chotiri.
G a n n a. Nu?
K o p i s t k a. Monashki - p'yat'. Vsya cya navoloch robit' nam
provokaciyu... Ot shcho, sinok: tut shchos' nesprosta... Kataj za monashkami!
V a s ya. YAk za monashkami? CHogo?
K o p i s t k a. Za monashkami, na vividki. Do kogo zajdut', shcho
kazatimut' - pro vse vividaj, sinok...
G a n n a. I navishcho oto? Ne hodi!
K o p i s t k a. SHa! CHula, shcho monashki kazali? CHula?
G a n n a. Nu j shcho takogo voni skazali?
K o p i s t k a. Ot tobi j na! Nu j durna zh ti!.. Sluhaj shche raz!
Monashki zbrehali?
G a n n a. Odchepisya!
K o p i s t k a. Ni, ti skazhi - zbrehali?
G a n n a. Nu, mozhe j zbrehali.
K o p i s t k a. Skazali, shcho komuna v cerkvu konej postavila?
G a n n a. Skazali.
K o p i s t k a. A ti ¿m rushnika za ce dala?
G a n n a (vzhe od pechi). Ne monashkam dala, a bogovi v prijom!
K o p i s t k a. Ne bogovi, a provokaci¿!.. Bizhi, sinok, ta naglyan', de
voni spinyat'sya, u kogo nochuvatimut'... Kataj!..
Pobig Vasya. K o p i s t k a, zakurivshi, do Ganni:
- Ot moya zhinka c'ogo b ne zrobila.
Gannu zachepilo.
G a n n a. Godi hvalitisya! Mozhe j zrobila b...
K o p i s t k a. Biv bi!..
Tut z pechi D i d YU h i m izliz. Kahi, kahi, - splyunuv u cherepok.
- I dobre zrobiv bi, bo zhinka, sinu, yak kosa: ne poklepesh - ne
pokosish...
K o p i s t k a. Ot bach! Trah-tara-rah! Rezolyuciyu prijnyato... CHuli,
didu, provokaciyu?
D i d YU h i m. Ta ya oce zakunyav buv troshki... Prisnilos', nemovbi ya
znov u soldatah, na SHipci. A ¿sti, a kuriti - yak oce, primirom, teper,
da... Koli bachu - nash rotnij cigarku kurit'. Pobachiv mene ta...
K o p i s t k a. Zakurit', didu YUhime!
D i d YU h i m (dopavsya do kiseta). Radij staratisya... Pobachiv ta yak
krikne: "Zdorov buv, molodec'!" YA tak i skochiv. Divlyus', azh ce ti...
G a n n a. A vzhe meni oce kurinnya vvirilos'! Tozh vikon ne vidno!
D i d YU h i m. Kuri jogo, proklyate zillya, - vono bogovi ne vklonilosya.
Kazhut' zhe lyudi, yakshcho ne breshut', shcho kolis' bog ta svyatij Petro prijshli na
zemlyu...
K o p i s t k a. Tug os' monashki tako¿ rozkazali, shcho... Ot yakbi
diznatisya, koli voni prijshli?
D i d YU h i m. Hto?
K o p i s t k a. Monashki...
D i d YU h i m. Ta ne monashki, a bog z Petrom!.. Ishli stepom. To vsi
travi j kviti vklonilisya ¿m nizen'ko, odin tyutyun ne vklonivsya...
K o p i s t k a (do Ganni). Ti ne bachila ¿h vchora?
G a n n a movchit'.
D i d YU h i m. Kogo? Boga j Petra?
K o p i s t k a. Ta monashok.
D i d YU h i m. Ta ya tobi ne pro monashok, a pro Ooga ta Petra! Sluhaj!
Odin tyutyun ne vklonivsya. Todi skazav bog: "Budesh ti, tyutyune, odnini
proklyatij, i palitimut' tebe lyudi, doki svitu..."
K o p i s t k a (zamislivsya). Gm... Treba bulo b movchati!
D i d YU h i m. YAk movchati?
K o p i s t k a. Haj bi voni yazichki svo¿ porozv'yazali...
D i d YU h i m. Hto? Bog ta Petro?
K o p i s t k a. Ta monashki, didu! Bulo b meni, kazhu, pomovchati ta
posluhati, chogo b voni nakazali...
D i d YU h i m. Ta ti sluhaj! Bog tyutyunovi skazav...
K o p i s t k a. Pobizhu. (Ta j podavsya z hati).
D i d YU h i m (do Ganni). Ta kudi ce vin zirvavsya? (Po pauzi). A
sonechko vzhe za snidanok! CHi nema u tebe tam?..
G a n n a, ¿sti? Uchora zh i poslidki vishkrebla - hiba povilazilo?
D i d YU h i m. Ta ni... Vodi garyachen'ko¿...
4
Dveri navstizh - chobitkami zaripiv P a n ' k o - sekretar sil'radi:
- Ta shcho sko¿los' - syurpriz yakij chi puzhar, dyad'ku Musiyu?
Za P a n ' k om uvijshov Musij K o p i s t k a, za Kopistkoyu I v a n S t
o n o zh k a - gospodar hati.
K o p i s t k a. Ta kazhu zh - provokaciya... U cerkvu, kazhut', konej
naveli... YA zrazu ne dobrav dila, a todi podumav-podumav: ce zh voni vse
selo nam zvorushat', a najpache bagati¿v otih - Giryu, Godovanogo... Dobre,
shcho dogadavsya - trah-tara-rah, pognav parnishku i sam oce...
P a n ' k o. Durnici! Niyako¿ voºnno¿ nebezpechnosti... Prosto babi
ponapivalis' opiyu religi¿ ta j pleshchut' yazikami...
K o p i s t k a. Oj, ne kazhi! Takogo, brat, napleshchut', shcho azh-azh...
Treba pobigti naglyanuti. Najpache do Giri pid dvir, do Godovanogo.
P a n ' k o. Plyun'te j rozitrit'!
K o p i s t k a. Ne mozhna!.. Ne bud' Giri, Godovanogo - naplyuvav bi, a
tak... chuº moya dushen'ka...
P a n ' k o. Ne hodit' - º jteresnishe dilo.
K o p i s t k a. YA na hvilinku! Til'ki do Girinogo dvoru... YA zaraz!
Uzhe vzyavsya K o p i s t k a za klyamku, yak tut P a n ' k o plyashku z-pid
poli na stil ta:
- Vip'ºmo, dyad'ku Musiyu?
K o p i s t k a (ochi zabigali). Ni, ya mabut'... pobizhu. (A sam za
kiset, shche j didovi dav). Os' til'ki zakuryu... i pobizhu.
S t o n o zh k a. Pospiºte, svatok! Sidajte, tovarishu sekretar! Ganno!
CHi nema u tebe tam...
G a n n a nastovburchilas'. Vin do ne¿ stiha:
- Tovarish zhe sekretar nash... Zranku ne ¿li... i toj...
G a n n a. Odno¿ lishe kapusti dvi chi tri pelyustki, a bil'sh
nichogisin'ko...
P a n ' k o (ushi chutki). Dajosh, titko, j kapusti! Abi v zhivoti bulo chim
podryapati...
S t o n o zh k a. Treba zh, yak to kazhut', po-brats'ki...
D i d YU h i m, kahiknuvshi, pishov do pripichka.
- A vi, tatu, kudi?..
D i d YU h i m. Ta ya vzhe, sinu, ¿v...
S t o n o zh k a. Aga, oto j dobre...
P a n ' k o (nalivshi Stonozhci). Hazya¿nu! Pozhalusta...
S t o n o zh k a. Nashomu bratu j ne godilos' bi teper piti, ta vzhe nehaj
nam Radyans'ka vlada prostit'...
P a n ' k o. Same teper treba piti... CHomu? A tomu, shcho v samogoni hlib
º, tak bi moviti, - sila, a mi bez hliba... S'orbanit', dyad'ku Musiyu!
K o p i s t k a (povagavshis', vzyav charku, vihiliv, spoloskav zubi). I
ne piv bi, dak cherez zubi... Krutyat' i krutyat', nemov u nih kontra
zavelas'...
G a n n a. A za monashkami hto bravsya bigti?
K o p i s t k a (mov ne do n'ogo bulo skazano). Gm... mi vipili, a za
dida zabuli...
S t o n o zh k a. Ta toj... Voni on zakunyali.
K o p i s t k a. Ne godit'sya tak... A znaºte, shcho ya nadumav?.. YAk buv ya
v gorodi, to bachiv, yak ushanovuvali trudovih gero¿v... Oj lovko vijshlo!
Predsidatel' take slovo skazav, shcho azh-azh... Kazhe: spasibi, tovarishi, shcho
potrudilisya dlya Sovic'ko¿ vlasti. Skil'ki viku, kazhe, vona vas ne zabude.
S t o n o zh k a. A hto zh voni za lyudi, oti gero¿?
K o p i s t k a. Dumaºsh, pani? Nash brat, trudovij eli-ment!.. Odin
didok buv z robochih - tak jogo na rukah gojdali... ¿j-bo! SHCHob ne piti oce
po-durnomu, davajmo dida YUhima vshanuºmo? Ga?
P a n ' k o. A ce - kumediya bude. Dajosh!.. Gej, didu!
K o p i s t k a j S t o n o zh k a (do dida): - Didu YUhime!
- Tatu!
D i d YU h i m. Ga-ga!
K o p i s t k a. Prosimo do stolu, yak trudovogo elimenta...
G a n n a. Lyudi prosyat' na charku gorilki...
K o p i s t k a. ZHal', nema muziki, a to b zaraz ushkvarili didovi
"Internacionala"... (Nalivshi charki, podav odnu didovi). Nu,
brati-tovarishi, j vi, Tarasovichu! Pozdorovlyayu vas, YUhime Tarasovichu, yak
trudovogo geroya, od shchirogo sercya... Spasibi, shcho potrudilisya za svij dovgij
vik, bo Sovic'ka vlast'... Ot ne vmiyu yak slid balakati...
P a n ' k o zasmiyavsya.
- Anu, P a n ' k o, ti!..
P a n ' k o v regit.
- Geh, yakbi zh to ya vmiv govoriti! YA todi b skazav take, shcho popadali b
usi burzhu¿ u sviti... a Did YUhim vozradovavsya b...
P a n ' k o. Anu, dyad'ku Musiyu! ¿j-bo, jteresno...
K o p i s t k a. Grazhdani burzhu¿! - skazav bi... - SHapki skin'te pered
didom, cholom jomu bijte, taku vashu mamu... Vin vam zemlyu orav? Orav...
Ovec' vipasav? Vipasav. A skil'ki soli vivolochiv?.. Sto lit robiv? A shcho
sobi pridbav? Gorb na spinu, ta cipok u ruki, ta shche denikins'kih shompoliv
u spinu... Eh vi!.. A shche vcheni... Ta shcho tam kazati! Vra - i bil'sh
nichogo!..
P a n ' k o (azh zajshovsya). Vra-a!..
D i d YU h i m. Oce meni nagadalo, yak kolis' mi generala Gurka na vra
brali... SHCHe za turec'ko¿ vijni...
P a n ' k o. Anu, didu, anu?
D i d YU h i m. Sto¿mo mi raz, da... (Zvivsya na nogi). Koli pid'¿zdit'
otak (pokazav u vikno na stizhok solomi) yak do solomi... "Zdorovi, dºti
mo¿, orli!" (Po cim slovi pokivav golovoyu i urochisto dodav). Ta j
zaplakav...
P a n ' k o (tak i rozligsya). Zaplakav? Ha-ha-ha... A Skobil'ova
generala vi, didu, bachili?..
D i d YU h i m. Ayakzhe... Vidav i Skobil'ova. Dis'vitel'no, pid'¿zdit'
otak yak... do solomi... "Zdorovi, dºti mo¿, govorit', orli!" (znovu
suvoro, vrochisto). Ta j zaplakav... (A v samogo azh sl'ozi). Na vra vzyali,
yak oce vi mene... Spasibi vam...
K o p i s t k a. Graj, muziko, "Internacional"!.. ZHal', shcho nemaº moº¿
Paraski... Hiba pobigti?..
P a n ' k o. Kudi?
K o p i s t k a. Po zhinku...
P a n ' k o. Plyun'te na zhinku... Hto teper z takim barahlom vozit'sya?
Modi nema. Teper yaku popav, ta j zhinka. Pravdu kazhu?
K o p i s t k a. Ni, bratiku, ce ne tak. Ce ti, ne vo gniv bud'
skazano, troshki breshesh...
P a n ' k o. YA breshu?..
K o p i s t k a. Bo cholovik ne piven', i obratno zh: bez zhinki, yak bez
hati.
P a n ' k o. Durnici! Vi dokazhit', shcho ce imenno tak.
K o p i s t k a. Ta hoch bi j ya z Paraskoyu...
G a n n a. Godi vzhe - z Paraskoyu!..
K o p i s t k a. Tridcyat' godochkiv, yak odin, vizhili. A buvalo vs'ogo.
Buvalo, j nap'ºshsya otak ta pritelipaºsh-sya dodomu bez rozumu... Prokineshsya
vranci - u kisheni viter, u golovi kovali. To vona: "SHCHo, p'yanyugo, golova
bolit'?" - "Bolit', Parasyu, oj yak bolit'..." Odchine skrinyu, vityagne
shkalika: "Sidaj, ka, p'yanyugo, ta vipij iz zhinkoyu". Sili, vipili,
zakusili...
P a n ' k o. Ce ne dokaz i ne jteresno... Geh, yak buv ya u povstancyah!
Ot de bulo, da... I obshche jteresno bulo. Ne to shcho teper: hlib povivozili,
golod... Vip'ºmo!
K o p i s t k a. Pidozhdi... Bo bulo shche j girshe: ne to shcho hliba, -
kizyaka, shchob vitopiti, ne bulo. A nadvori b º, mete, shche j do togo niyako¿
tobi Sovic'ko¿ vlasti ne bulo. To vona: "Znaºsh, ka, starij, shcho ya
nadumala?" A shcho, kazhu? "Prodamo hatu?" To j prodamo, kazhu... SHCHo vi dumaºte
- prodali hatu! Nu tam sili, vipili, zakusili, a todi yak pishli u najmi, yak
pishli... I de vzhe mi z neyu ne sluzhili...
P a n ' k o. Ne jteresno!
K o p i s t k a. Pidozhdi! Zasadili mene v tyurmu za te, shcho pans'ku
ekonomiyu palili. Sidyu u vikoncya ta j kukuyu. Koli trah-tara-rah - zhinku
privodyat'... Pobachila mene, gukaº...
5
Azh tut uvijshla P a r a s k a:
- Os' de vin sidit', ruda satana!
K o p i s t k a. Parasyu!
P a r a s k a. Jdi, p'yanyugo, dodomu!
D i d YU h i m. Aga, vpijmavs'?.. Hrestis' mershchij ta chitaj - da
voskresne bog...
K o p i s t k a. Os' vona, moº lado. Parasyu!.. (SHutkuyuchi obnyav ¿¿).
P a r a s k a. Odchepis', nechista silo!.. Musiyu! Ta hiba na lyudyah tak
godit'sya?
Pociluvav.
Haj ti skazishsya... Ta pusti!
K o p i s t k a. Parasyu! Podivis' meni u vichi... ne tak!..
P a r a s k a. Dodomu jdi, nechista silo!.. Ti zh slovo davav ne
baritis'...
K o p i s t k a. Ta nema zh u nas domu. Ni hati, ni hudobi... Klopit nam
yakij, chi shcho?
P a r a s k a. Avzhezh, klopit!.. Gulyaºsh, a tam on monashki po hatah, yak
ti voroni na hugu...
K o p i s t k a. Znayu! Zaraz pobizhu. Os' til'ki vipij charochku, lado
moº...
P a n ' k o. Vipij, titko, slish?
G a n n a. Ta vipij, svaho, koli choloviki prosyat'!
D i d YU h i m (do Kopistki). Ta kresni ¿¿ kulakom raz! A to pripadaº,
yak piven' do kurki...
K o p i s t k a. Vi ne divujte, shcho vona zverhu serdita... Vseredini zh
serce u ne¿ - dak istinno puhovaya po-dushen'ka... Ta shcho tam kazati! Vipij,
ziron'ko!.. Ta vipij, nu tebe k lihij materi!
P a r a s k a. Ot satana, taki spokusiv. Nu, za vashe vsih
zdorovlyachko!.. I za tvoº, moº lado kohaneº!
K o p i s t k a. Ura-vra!.. A sluhaj, Parasyu, shcho ya nadumav...
P a r a s k a. A shcho, starij?
K o p i s t k a. ZHivem mi do kotorogo chasu blagopoluchno, a shcho dali z
nami bude, to j ti, mabut', ne znaºsh...
P a r a s k a. Phi, golodu ne bachili?
K o p i s t k a. Tr-r-r, staren'ka... Pidemo v gorod ta na patret
iznimemos'!..
G a n n a. I kudi vam, murim, ta na patret!
P a r a s k a. A shcho zh!.. I pidem!.. SHkodi od c'ogo lyudyam ne bude.
K o p i s t k a. Trah-tara-rah, rezolyuciyu prijnyato¿
6
Pripadayuchi na livu nogu, vvijshla O r i n a - starchiha.
Stala u poroga.
- Zdrastujte-e!
K o p i s t k a. Zdrastuj, mamasho!
O r i n a. Z p'yatinkoyu vas usih svyatoyu... Bachte, - po miru pobirayusya...
Do kogo ne prijdu - gonyat', layut'... Takij golod. Golod-golod...
P a n ' K o. Golod skriz', babo.
O r i n a. To ya oce j podumala: zavitayu do komitets'kih. Hot' sami voni
bez hliba, dak hot' teple slovo skazhut'...
S t o n o zh k a. CHi ne zostalos' tam kapusti?
G a n n a (til'ki pal'cyami hrusnula). Nema.
K o p i s t k a. Nu, to hot' vipij, mamasho!..
O r i n a (vipila). Haj zhe vam, mij tatochku, bozhen'ka za ce ta lasku
duhu svogo poshle!
K o p i s t k a. Ot yakbi vin zamist' duhu ta lantushok boroshna kinuv! A
duhom mi vzhe davno zhivem, mamasho.
G a n n a. A to pravda, Orino, shcho tya, kazhut', kota zvarila?..
K o p i s t k a (azh rukoyu zamahnuvsya na Gannu). A shche pro shcho spitaj! Nu
j kruchena...
S t o n o zh k a. Ganno!
D i d YU h i m. Ta vdar ¿¿, Jvane!..
O r i n a (zaplakala). Koli zh p'yatero, virite... Od persho¿ prechisti bez
hliba... A tut i Olenka pomerla. Lyudi prisikalis' - yakbi, kazhut', ridnu
don'ku, to ne pohovala b bez batyushki... A ya, ot pobij mene bozhen'ka,
tatochku, ne chuzha Olenci... Azh teper priznayusya: u zhiti rodila, prinesla j
sama sobi pidkinula.
P a n ' k o (kulakom ob stil). Ne jteresno! Godi!.. Nabridlo meni use
ce... SHCHodnya u sil'radi: toj pomer, toj pomiraº, a toj puhne... Durni mi
buli, shcho hlib dali vivezti!.. Hodili, shukali, trusili, a shcho nam za ce?.. I
obshche revolyuciya ne jteresna stala, ot!..
Poviv P a n ' k o okom, vipituyuchi kozhnogo prihovanu dumku.
Pohnyupilis' usi, movchali. Til'ki v Musiya gubi azh brinili, ot-ot shchos'
skazhe.
Zasmiyavsya P a n ' k o:
- Nu, ce ya shutkoma... Vip'ºmo, dyadyu Musiyu! Vip'ºmo, ta rozkazhit'
takogo, shchob za pupa vzyalo!..
7
Nihto j ne pomitiv, yak u hatu vvijshov S e r ' o g a S m i k, golova
sil'radi.
Pochuv vin P a n ' k o v u movu.
- Nu, koli vzhe P a n ' k ovi zahotilos' takogo, shchob za pupa vzyalo, to ya
rozkazhu...
P a n ' ko. Ce ti, Ser'ogo?
S m i k. Ni, ne ya...
K o p i s t k a. A mi oce troshki...
S m i k. Bachu... Tak hochesh takogo, shchob za pupa vzyalo?
P a n ' k o (zniyakoviv). Ta to ya tak... Zgadalos', yak u povstancyah,
da... Odin chudij rozkazuvav... Kishki rvali...
S m i k. YA krashcho¿ rozkazhu... Tako¿, shcho j pupa porvesh. Hochesh?
P a n ' k o. Dajosh!.. Til'ki ti vipij... I shchob bulo jteresno...
S m i k. A sluhaj!.. S'ogodni ya dovidavs', shcho Gnat G i r ya mlinovogo
prodkomovi ne plativ. Buv agent u volosti j kazav, nemov u Giri º
posvidchennya z pechatkoyu j pidpisami od nasho¿ sil'radi, shcho jogo mlin cile
lito ne molov...
K o p i s t k a. Girin mlin? Ta vin shche j teper mele...
S m i k. To oce ya j pitayu sekretarya, molov chi ne molov Girin mlin?
P a n ' k o prikipiv do lavi. Hotilosya vstati. Ne zmig.
- Hiba vzhe za pupa vzyalo?
P a n ' k o. Durnici!.. Ce na mene pogovori... Ce brehnya! Ti dokazhi, a
ne tak...
S m i k. YAk?
P a n ' k o. Ne takechki, yak...
S m i k. Nu yak?
P a n ' k o. YAk toj... yak jogo.
S m i k (vazhko pidijshov do Pan'ka). Ti posvidchennya pisav?
P a n ' k o. YAke posvidchennya?
S m i k. Posvidchennya Giri, shcho jogo mlin cile lito ne molov?
P a n ' k o. A chort jogo zna! Mozhe j pisav... Bo v mene vzhe nervi v
golovi zaplutalis' od tako¿ roboti, shcho zranya j do nochi sidish u Radi ta
pishesh statistiku...
S m i k (vazhko vgruz rukami v stil). Ti ne vikruchujs'... ot...
Posvidchennya ti napisav za tri funti krims'kogo tabaku... Zvil'niv Giryu z
chergi v pidvodi, bo viyavsya za jogo dochkoyu... i prodavav nashe bil'shovic'ke
dvizhennya.
P a n ' k o. Hto prodavav? Ti dokazhi!.. Da j plyuvati hotiv ya na cej
tvij vikaz! Bo ya tezh perevorot u revolyuci¿ robiv i z kadetami voyuvav. A
mlin - ce durnici, j obshche mi shche pobachimo, yaki budut' dokazi... (Odskochiv
do poroga). YA v povit napishu. YA shche pokazhu vam!.. (Udariv dverima. Vijshov.)
S m i k (uslid). Ah ti zh... YUda-predatel'! Habarnik! Gad! Prijshov nakaz
z povitu: zaboronyaºt'sya hlib odbi-rati j trusiti, dak pro ce pershij
uznav... ne ya, golova sil'radi, a G i r ya... Giri prodavsya, gad, i
revolyuciyu prodavav po shmatochku...
Posmutnili vsi u hati.
S t o n o zh k a. Azh teper ya bachu, yakij mi shche temnij narod... Povna nich
u golovi. To buv uryadnik, habari brav, a teper svij brat spotikaºt'sya.
K o p i s t k a. Ne zhuris', brattya!.. Til'ki derzhis' kupi, golovne tut
- kontahtu derzhis'... Povagom, povagom - ta j vijdem na rivnij shlyah... Ta
shcho tam kazati!.. Sidajmo ta vip'ºmo, zakusimo, pogovorimo pro ce!
S m i k. Vilij!
K o p i s t k a (ne dochuvshi, naliv jomu charku). CHarchinu od sercya, shchob
ne peklo...
S m i k. Vilij, kazhu!
K o p i s t k a. Ta shcho ti, Ser'ogo?..
S m i k. Vilij!..
K o p i s t k a. A ne garyachis', bratuho, tr-r... bo mozhna zahekatis'!..
S m i k. Vilij, bo ce toj samogon, shcho G i r ya umisne pidkinuv, yak hlib
u jogo shukali... Znav, yak zamazati ochi komisi¿. Pidkinuv p'yatnadcyat'
cars'kih karbovanciv, oberemok staro¿ vovni, a vseredini baril'ce samogonu
poklav... De b shukati dali, a komisiya za baril'ce ta ch nazad...
P a r a s k a. A ne kazala ya?..
S m i k. Bo P a n ' k o pered viv!.. A ya znayu, shcho v Giri shche odna yama z
hlibom º.
P a r a s k a (do Kopistki), Ne kazala: oj Musiyu, ne vodis' z P a n ' k
o m, ne pij!.. Dak hiba posluha, ruda satana!..
K o p i s t k a. Znaºsh shcho, Parasko?
P a r a s k a. SHCHo?
K o p i s t k a. Ne pidnimaj prenij, ot shcho!.. (Do S m i ka). Tak ne
vip'ºsh?
Toj ni slova.
Nu, yak tak, to j ya ne pitimu. I nikoli bil'she ne pitimu...
Ta shcho tam kazati! Vilivaj ¿¿ k lihij materi, Ser'ogo! (Divit'sya, shcho S m
i k zhde, shchob vin viliv). Znaºsh, Parasyu, shcho?
P a r a s k a. Nu shcho?
K o p i s t k a. Na, vilij!..
P a r a s k a. A sam ti shcho - bo¿shsya?
S m i k (todi). Avzhezh bo¿t'sya.
K o p i s t k a. Narodneº zh dobro...
S m i k. Kurkul's'kogo samogonu viliti bo¿t'sya!.. Ayakzhe! Ce zh svyate
prichastya Girine, a Musiºve dobro.
Po cih slovah azh kreknuv K o p i s t k a.
Shopiv nedopitu plyashku - pidijshov do pomijnici ta j uzyavsya vilivati.
Tisha v hati stala. Vsi do Kopistki povernulis', azh vityagajs'.
YAk uzhe viliv Musij samogon, pidijshov do pomijnici D i d YU h i m.
Postoyav, podivivs' i usmihnuvsya:
- Gore nam... ta j mi zh sukini sini! K o p i s t k a. Trah-tara-rah,
rezolyuciyu prijnyato!
8
Vasya na dveryah:
- Dyadyu Musiyu! Monashki u Giri... Akafista vzhe chitayut'... Lyudej poven
dvir... Kazhut', od arhireya prijshli z blagoslovennyam.
Zavisa
DIYA DRUGA
1
U Girinij hati CH e r n i c i akafista chitali. ZH i n k i prispivuvali:
- Radujsya, nevºsto nenevºstnaya.
U poroga gluhonimij L a r i v o n na storozhi stoyav, temnij, visokij, z
dryuchkom u rukah. Mugikav:
- Go-geg-gu-gi-i...
SHepotili zhinki:
- CHuli, shcho monashki kazali?
- Ayakzhe! U monastiri koni stoyat', igumenyu zamucheno...
- A chuli, znaki na nebi poyavilisya?
- Ayakzhe! Hrest zoryanij vnochi j titla ognyani, shchob opolchalisya na
komuniyu...
- A pravda, shcho v odnogo cholovika ditina narodilasya, stali hrestiti, a
vono na sokiru obernulosya?
- Na kanat, ya chula. Ce znak tomu, shcho bagato shche lyudu zagine na
shibenicyah...
- A sokira - to na krov, kazhut'...
Prispivuvali:
- Radujsya, nevºsto nenevºstnaya!
Gomonili tiho choloviki:
- Bachili, polovina komnezamiv puhli hodyat'?
- Ayakzhe! Stonozhku Ivana pitav, chom ¿h ne ryatuº komuna.
- Nu?
- Movchit'.
- Nevzhe movchit'?
- Ani slova. Movchit' ta shche girshe puhne.
- Kumediya, hi-hi-hi...
- Otozh, kazhu, chi chuzhogo hliba ob'¿vsya, khi-khi-khi...
Prispivuvali:
- Radujsya, nevºsto nenevºstnaya!
- Sobak ¿dyat'.
- Tak ¿m!
- Kotiv.
- Otak ¿m!
- Radujsya, nevºsto nenevºstnaya!
Zadzvoniv godinnik. Htos' pochisliv:
- Raz, dva, tri... sim, visim.
2
G i r ya vijshov iz drugo¿ hati:
- Kinchajte, sestrici, bo vzhe nich.
Vsi zagomonili:
- A pora!
- Avzhezh, pora!
Stali rozhoditis'.
- Spasibi, sestrici, za akafista!
- I vam (do Giri), Gnate Arhipovichu! Za prosvishcheniº...
U sinyah.
- A snig! A mete!
Rozijshlisya. Monashki yak tini. Tiho pogasili svichechki, bezguchno vijshli v
drugu hatu. G i r ya pidijshov do gluhonimogo, na kivah, na migah jomu:
- Nu, a ti chogo sto¿sh? Cibe na storozhu!.. SHCHo? Aga, pajku zhdesh, ¿sti
hochesh. Dam, dam... Til'ki troshki dam, shchob ne spav ta zlij buv. Krashche budesh
steregti... (Prichiniv dveri v chulanchik, guknuv). Lizyu! Urizh tam Larivonovi
skibku hliba. CHuºsh?
3
Uvijshla L i z ya u shovkovij yupci, na visokih kablukah. G i r ya do ne¿:
- Urizh, kazhu, L a r i v o n o v i... Ta shcho ce ti modu vzyala pribiratisya
shchovechora, yak na vesillya? SHCHo ce za norovi na tebe napali?
L i z ya. YAki tam norovi? SHCHe shcho vidumajte!
G i r ya. Ta shche j nabililasya?
L i z ya. Phi!.. SHCHe shcho vidumajte!
G i r ya. Zaraz skin'! Lyudi prihodyat' akafista sluhati, a vona... Odrazu
chutki roznesut', shcho mi barahla za hlib naminyali.
L i z ya. Ta koli zh ya priberusya? Vzhe dva tizhni, yak toj akafist
chitaºt'sya...
G i r ya. Todi, yak golod perestane, a teper ne smij!
L i z ya. Phi! YAk golod perestane. SHCHe shcho vidumajte! On Kil'ka Godovanogo
shchodnya pribiraºt'sya.
G i r ya (poviv ochima). YA tobi kazhu. CHuºsh?
L i z ya vzyalasya krayati hlib.
Bagato ne rizh! Ta ne krishi, chuºsh?.. Daj-no syudi krihti!
L i z ya odkinula nozha.
Ta ne serd'sya! Ot povecheryaºmo, todi j pribirajsya. Zanavis' vikna j
horoshis' sobi hoch do ranku, abi til'ki nihto ne bachiv...
L i z ya. Ta ya til'ki primiryala, a vi vzhe j na krik.
G i r ya. Nu godi, ne serd'sya! Bach, us'ogo ponaminyuvav tobi.
L i z ya. Phi! On u Kil'ki Godovanogo barahla shche bil'sh nashogo. U ne¿
pahoshchi francuz'ki j gitara...
G i r ya. Nu nichogo. Ot skoro ya po¿du v gorod i kuplyu tobi, znaºsh, shcho?
L i z ya. A shcho?
G i r ya. Anu, vgadaj.
L i z ya. Phi! Stanu ya shche vgaduvati.
G i r ya. Durenya ti! Gramofon tobi kuplyu. Kazhut', shcho deshevo sto¿t' -
pivpuda yachmenyu.
L i z ya. Papasho! Ot abi vi kupili meni duhiv... U takomu granchastomu
butliku. SHCHo zapashni - miri nema! Os' ponyuhajte. (Dala jomu hustochku).
Kil'ka pobrizkala.
G i r ya (ponyuhav hustochku). Ti ba, j spravdi pahushche yake, nemov miro
cerkovne. Ti rozpitaj Godovanih, de voni kupuvali. Po¿du v gorod i tobi
kuplyu.
Zamugikav gluhonimij. G i r ya do n'ogo:
- Zaraz dam!..
L i z ya. I navishcho oto zaklikaºte jogo v hatu! Voshej na jomu, gryazyuki,
shcho j strashno divitis'... A smerdit'!..
G i r ya. Vin akafista sterig, starciv ne puskav...
L i z ya. Oj, ¿j-bo, ne mozhu dihati! Phu, yak z barlogi! Utechu!
G i r ya. Ne pokazuj vidu, a to shche rozserdit'sya! Ti ne divis', shcho vin
gluhij i nimij. Norovistij, a zlij! Pravda, dyadyugo, shcho hot' durnij, a
zlij?.. Nu, na tobi tvoyu pajku... Ta perehresti loba, gluha maniya... De
vzhe tam! Pidozhdi, hot' ya za tebe pomolyus'. (Povernuvs' do bozhnici). Otche
vsih, na tya vpovaºmo, i ti daºsh nam pishchu...
4
Tiho, cherez silu vvijshla O r i n a. Liz'ka nakrila hlib rushnikom:
- Papasho! O r i n a!..
G i r ya (obernuvsya, zastupiv hlib). Ti znov priperlas'?
O r i n a. Drastujte-drastujte, taton'ko mij ridnij!.. Hoch shmatochok
dajte!
G i r ya. Skil'ki ya tobi kazav, shcho nema v mene hliba! Sam golodnij sidyu.
O r i n a. Hoch shkurinochku, mij bozhen'ko...
G i r ya. Tobi shcho skazano?! Nema!
O r i n a. Hoch ponyuhati dajte, a to zh use snig ta snig... SHCHo vzhe
nabridlo jogo ¿sti.
L i z ya. Idit' z hati, bo holodu nanesli...
O r i n a. Hoch garyacho¿ vodici, shchob pogritisya. Oj lyubi mo¿, zoloti mo¿,
ya zh u vas kolis' sluzhila, hatu mazala i tebe, moya donyu, nyan'chila...
Doglyadala, doglyadala, yak svoyu ridnu. Ta vse tobi spivala ociº¿, yak ¿¿...
Pam'yataºsh?.. (Zaspivala).
M'yata moya rum'yanaya,
Ditya moº kohaneº.
G i r ya. Kazhu tobi - hliba nema! I ne bude!.. Do komuni jdi!
O r i n a. Hoch kapel'ku, hoch posiditi, bo vdoma zh holodno-holodno... YA
til'ki hvilinochku, ya til'ki otak ruchen'kami do teplen'kogo, bo vzhe,
zdaºt'sya, cilij vik snig ide... (Torknulasya puchkami komina).
G i r ya (yak ne vizvirit'sya). Budu z toboyu shche pan'katisya! Get', sobacha
pechinko, z hati! CHuºsh?
Posunulas' O r i n a v sini. Koli tut Larivon do ne¿ mugika, tiche ¿j u
ruki svoyu pajku hliba. Vijshli.
L i z ya. CHi ne simpatiya vona jomu! (Zaregotalas').
G i r ya (plyunuv). Phu! Ti divi na jogo, na gluhu maniyu... Ta kudi zh ce
vin? Oce tak storiya! Sobak pokrali, a tut shche j storozh za starchihoyu pobig.
L a r i v o n vernuvsya. Na golovi j na plechah snig.
(Do jogo). Durnij ti, yak berkovi shtani! Ta ne revi, yak toj vil... Oddav
hlib, tim i zdobrij. Bil'she ne dam! Ne dam, ne dam!.. Bo shche ponesesh yakijs'
simpati¿, a vona j rozbovkaº na vse selo, shcho v mene º hlib... Cibe na
storozhu - nich!.. Pidozhdi, ya sam za toboyu vijdu ta pokazhu, de stoyati j
hoditi, shchob i cerkvi doglyadav, i moº dobro sterig... A ti, Lizyu, posteli
meni v cij hati, bo tut zruchnishe bude z vikon poglyadati. (Vijshov za L a r
i v o n om).
L i z ya zanavisila vikna, prinesla dvi podushki, kozhuh. Potim vijnyala
lyusterko i pochala viglyadatis'. Zaspivala:
Ob chom, dºvo, plachesh,
Ob chom sl'ozi llºsh.
CHobitkami rip-rip uvijshov P a n ' k o.
- Zdrastuj, Liz'ko!
L i z ya. Panyu!
P a n ' k o. A starij?
L i z ya. Cs-s... Vijshli do hudobi... Ta strusi snig, na yakus' maryuku
pohozhij! (Pochala sama trusiti}.
P a n ' k o. Durnici! Ne chiplyajs' hot' ti...
L i z ya. Divi, yakij serditij! YAka ce muha tebe vkusila?
P a n ' k o. Ne muha, Liz'ko, a... (Poter loba). Slish... daj shamati,
Lizyu!.. Zranku ne ¿v.
L i z ya. YA b dala, Panyu, ta zaraz uvijdut' papasha. Krashche, yak voni
lyazhut', todi. CHom uchora ne prihodiv? YA j borshchu bula zostavila.
P a n ' k o. Nikoli bulo. Statistika zamuchila.
L i z ya. I koli vzhe ti ¿¿ skinchish?
P a n ' k o. Durnici pitaºsh! Hiba mozhna teper statistiku skinchiti?
Til'ki-no skladu ta perepishu - odin pomer, drugij pomer, p'yatij,
desyatij... CHortzna-shcho robit'sya! Vsyu statistiku mertvi perevertayut' dogori
nogami.
L i z ya. Zaraz uvijdut' papasha. Mozhe b, ti vijshov na yakij chas u tu hatu
abo nadvir?
P a n ' k o (uzyav ¿¿ za ruki). Durnici! Ne boyus', bo mayu do starogo
dilo. Slish, Lizyu... daj poshamati! Virish, azh temno v ochah i vves' svit
nemov... hitaºt'sya, hilit'sya otak nabik...
L i z ya (prigornulasya). Zazhdi troshki. Panyu! Ot nehaj usi lyazhut'... Todi
poshamaºsh... Sluhaj, Panyu, a ti zh mene budesh svatati?
Ne zrozumiv P a n ' k o. Znovu poter sobi loba;
- Svatati? YAk ce svatati?
L i z ya. Divi! A ti dumav, shcho tak i nochuvatimesh zo mnoyu darom?
P a n ' k o. A, svatati! Sebto vesillya spravlyati, samogon piti, shamati.
SHamati, slish, Lizyu, shamati ya hochu!.. (Podivivsya na ne¿ golodnimi ochima).
Glyanu na tebe j na sebe. Ti, yak cvit toj, vsya nalita - u mene zh sami
maslaki... Sil nema vzhe, Lizyu... (Siv do stolu. Shilivsya).
L i z ya (tak i prilipla do jogo). YAk zasvataºsh mene ta povinchaºmos'.
Panyu, oh i goduvatimu: borshchem, m'yasom, holodcyu navaryu, varenikiv z
maslechkom, sirom...
P a n ' k o (azh zastognav). Koli, koli zh ce bude? Davajmo zavtra.
Liz'ko, s'ogodni!.. Zaraz!..
L i z ya. A hto zh tobi zavazha, durnen'kij? Prosi papashu s'ogodni,
zasilaj svativ, a v nedilyu j do cerkvi...
P a n ' k o (ustav, odhilivs' od Lizi). Do cerkvi, kazhesh... Ne mozhna
meni, bo ya shche sovºc'kij. Ta j patlatih ne lyublyu!
L i z ya (napruzhilas', tverdo skazala). A ti zh dumav yak? YA hochu, shchob nas
povinchali... YA hochu, shchob ti buv mo¿m, nashim, a ne sovºc'kim...
P a n ' k o v i zgadalosya:
- SHCHe yak u povstancyah buv, to volochiv patlatih... Eh, i jteresno todi
bulo, da!.. Troshchili mi burzhu¿v, yak hotili... Kerenok bulo za poyasom...
(Zaripili chobitki. Zavihrivsya chubok nad lobom). Raz v odnogo popa
nochuvali... Ot de smihu bulo, yak na pristavleni¿! Popadi nakazali
gramofona krutiti, a popovi gopaka tancyuvati. Ha-ha-ha... YAkbi ti, Liz'ko,
bachila, yak vin u ryasi...
L i z ' k a (na jogo morozom vijnula). Ne lyublyu ya takih balachok!..
Perestan'!
P a n ' k o (znitivsya). Jteresno bulo, da... A teper golod, shamati
hochet'sya, shamati... Hiba dovedet'sya?.. A chort jo'beri! Vse odno komnezami
mene z Radi vigrizut'.
6
G i r ya (vernuvs'. Bliknuv na Pan'ka, na Lizyu, usmishku v usa shovav). A
ya chuyu - dveri ripnuli... Dumav, shcho L i z ya vihodila.
P a n ' k o (kartuza v ruci zakrutiv). Dobrogo zdorov'ya, Gnate
Arhipovichu!
G i r ya. Zdorov, zdorov, tovarishu sekretar! YAkim vitrom do nas?..
P a n ' k o. Ta ce skinchiv dila u Radi ta jshov dodomu... Divlyus' - u
vas shche svitit'sya
G i r ya. Tak, tak... Nu, shcho tam novogo? SHCHo chuti?
P a n ' k o. A º novini, Gnate Arhipovichu...
G i r ya (povazhno, spokijno). Ti b, dochko, dala Pantelejmonovi Petrovichu
po¿sti. SHCHo tam º u tebe?
L i z ya. Troshki galushok zostalos'.
G i r ya. Galushki zh, libon', holodni... Krashche dostan' ogirkiv, ukrishi
sala aboshcho...
L i z ya. Mozhe, papasho, yaºchnyu spryagti?
G i r ya. Vo-vo. Haj cholovik po trudah svo¿h popo¿st'. Znayu, yake te
pisaryuvannya ta j shche pid lihij takij chas... ZHaluvannya, mabut', ne
platyat'?..
P a n ' k o. Bomaga z povitu prijshla: z usih cerkov rechi koshtovni
zabrati: chashi, hresti zoloti, obshche - sriblo, zoloto...
G i r ya (uvazhno). Gm... YAk ce chashi?.. Navishcho?
P a n ' k o. Na golodnih nemovbi. Tak pishut'.
G i r ya (po pauzi). Gm... Pri¿dut' z povitu, komisiya, chi yak?
P a n ' k o. Ni, tut... YAk na obches'kih zborah bil'sh polovini za ce
golosi podadut', todi vzhe komisiyu...
G i r ya. Nemovbi vihodit', shcho yak narod skazhe? Ne siloyu?
P a n ' k o. Ta vono tak til'ki pishut', shchob komnezami pered poveli...
Oce S m i k ta K o p i s t k a po hatah i pobigli...
G i r ya. Aga... A zbori koli?
P a n ' k o. Ne bude.
G i r ya. YAk ce... adzhe zh pishet'sya?
P a n ' k o. S m i k kazav, navryad shchob bidnota zibralas'... Ne
dijdut'...
G j r ya. A to tak. Kudi ¿m, serdeshnim... Ne hodyat' vzhe, a lazyat'...
Dovedet'sya, ma't', odklasti?
P a n ' k o. Tak S m i k hoche, shchob po hatah pidpisalis', shchob bez zboriv
ce dilo zrobiti...
G i r ya. SHCHo?! A koli?
P a n ' k o. Nemovbi zavtra.
G i r ya (azh stilec' trisnuv pid nim). SHCHo-o!? Zavtra?.. (Ustav).
Gospodi, shche ne vse! SHCHe ne vse! Ta shcho voni dumayut' - zhittya vse zirvati, yak
dveri z petel'? A ne dozvo... (Grimnuv na dochku). Anu tam sovajsya skorish!
L i z ya (zdivuvalasya). Papasho!
Stuknulo v prichil'ne vikno. G i r ya ne pochuv.
Zirknuv na Pan'ka, potomu na dochku.
- Pantelejmon zhe Petrovich toj... golodnij, libon', narobivsya, a mi jogo
pro te, pro se...
L i z ya. Ta ya j tak uzhe zahapalas'. Haj krashche Pantelejmon Petrovich
pomozhe v pechi rozpaliti.
G i r ya. SHCHe shcho skazhi z durnogo rozumu! (Do Pan'ka). CHi bachili taku
ledachu divku?
P a n ' k o. A chomu zh ne pomogti! Ta ya zalyubki... Raz-dva - lºvoj! Na
poslugu do vas, molodaya hazyajka!
L i z ya. Zaraz idit' u chulan ta zapalit' meni v pechi! Soloma j kizyaki u
sinyah...
P a n ' k o (stuknuv, ripnuv chobitkami). Radij sluhati! (Pishov).
L i z ya (do zbentezhenogo bat'ka). Htos' stuknuv u vikno. Mabut', G o d
o v a n i j. Posli rozpitaºtes'. (Vijshla).
7
G i r ya zirknuv u vikno. Pishov odchinyati.
Prijshli dvoº: did a cipkom i visokij ogryadnij cholovik - G o d o v a n i
j.
D i d z c i p k o m (strusiv snig). Nasilu dobilis': b'º, mete,
krutit', shchob ti znav. Pryamo tobi cila livoruciya. A tut shche L a r i v o n
trohi dryuchkom ne zagiliv...
G o d o v a n i j. Sterezhe, yak chasovij na postu. Nasilu vgamuvali. Hu!
A mi oce do vas, Gnate Arhipovichu, prijshli, chi ne znaºte vi...
D i d z c i p k o m (perehopiv). CHogo otoj S m i k ta K o p i s t k
a...
G i r ya. Po hatah bigayut'?
D i d z c i p k o m. Ege... Nevzhe znaºsh?
G i r ya. Znayu.
G o d o v a n i j. Hto skazav?
G i r ya. A º taki. (Pokazav na dveri). Ne tak poki shcho golosno kazhit',
bo...
G o d o v a n i j. Aga! Molodcya u vas dºvka!
G i r ya. Ta vzhe dilo svoº znaº...
G o d o v a n i j. Tak oce mi do vas: shcho to znachit', shcho voni po hatah
bigayut'?
D i d z c i p k o m. YAk bi chogo ne vijshlo, shchob ti znav?
G i r ya. A vzhe vihodit'! YA oce po vas sestric' dumav posilati...
G o d o v a n i j. On yak!
G i r ya. Vihodit' tak, yak od arhireya cherez monashki bulo uperedzheno:
zavtra bratimut' z cerkvi chashu j hrest... Prijshla taka bomaga... Pishet'sya,
shchob na ob-ches'kih zborah, z narodnogo dozvolu ce robilos', ta S m i k i K
o p i s t k a ne durni. Znayut', shcho golota vsya na zbori ne polize, tak voni
oto j majnuli po hatah svo¿h pisati. Dumayut' bez zboriv ce dilo zrobiti...
Pauza. Sipnulo snigom u vikno. G o d o v a n i j azh za golovu vhopivsya:
- Ta nevzhe zh taki zaberut'?
D i d z c i p k o m. Ga?
G i r ya movchki popraviv lampadika.
G o d o v a n i j. Nu to yak zhe, Gnate Arhipovichu?
G i r ya (perehrestivsya). Pora.
D i d z c i p k o m. SHCHo same, Gnate?
G i r ya. Pora, kazhu!
Skinulis' G i r ya j G o d o v a n i j ochima. Odin odnogo zrozumili.
G o d o v a n i j (po pauzi). Tak grajmo na trivogu?
G i r ya. A tak...
D i d z c i p k o m (zalupau ochima). Ta shcho same - ne vtoropayu?
G o d o v a n i j. Ce, didu Onis'ko, voºnnij signal takij º - trivoga.
SHCHob, znachit', at'-dva - i vsi yak odin na nogah!
D i d z c i p k o m. Aga, aga!.. Teper dobrav dila.
G i r ya. Udosvita rano sesirici pidut' po nashih hatah. Kazatimut', shchob
ne piddavalisya i hresta ta chashi svyato¿ - anikomu. Bo skoro, movlyav, kraj
bude komuni...
D i d z c i p k o m. I bol'shevic'komu dvizheniyu, shchob kazali.
G i r ya. A vihodit' - kraj ¿m!.. Oce j zoloto z cerkov zabirayut', shchob
bulo chim po zagryanicyah zhiti. Ne dozvolimo, gospodi!
G o d o v a n i j. A yak dijdet'sya chogo?
G i r ya. V usi dzvoni vdarimo, z hutoriv lyudej poklichemo, murom
stanemo!
G o d o v a n i j. Ta ni, ya pro shchos' protchee...
G i r ya (pidviv brovi). Vi dumaºte?
G o d o v a n i j. A ne obijdet'sya.
Pauza. Trisnulo v lampadiku.
Na oblichchi v Giri tini zagrali.
Popraviv lampadika i moviv gluho:
- Nu, shcho zh... i pro takij sluchaj º cholovik.
G o d o v a n i j. Hto?
D i d z c i p k o m. A ya znov ne vtoropayu, shcho vi j do chogo?
G o d o v a n i j. Pomovchit', didu. (Do Giri). Hto?
G i r ya. L a r i v o n !
G o d o v a n i j (nespodivano, rozlozhista). Ha-ha-ha. Oce vzhe
ilyuzijon!
G i r ya (zachepilo jogo). Ne jmete viri?
G o d o v a n i j. Ta... Gluhe zh i nime. YAk govorilos' u nas, u
draguniv, - idijot!
G i r ya. Hochete, pri vas navedu jogo na tropu? (Guknuv u drugu hatu). A
vvijdit', sestrici, syudi!.. Nechutno z'yavilis' CH e r n i c i. G i r ya do
nih:
- Pobizhit' kotora ta poklichte L a r i v o n a! Vin tam bilya kluni abo
bilya cerkvi... CHerez sadok idit'!
CH e r n i c i metnulis' obidvi.
G o d o v a n i j. Et... Daremno j yazika terti - vono zh ne zrozumiº!
G i r ya. Vi nemov za durnogo mene maºte...
G o d o v a n i j. Ta ni! L a r i v o n a ya mayu za durnya.
G i r ya. A ne takij vzhe durnij. YA jomu na migah, na znakah pro carya j
pro komunu - pro vse. Ta j sam vin bachiv, yak hlib trusili ta zabirali...
Tam takij zlij na komnezam, shcho azh-azh.
G o d o v a n i j. Oj, chi takij zhe vin do samogo spodu?
8
Vernulis' CH e r n i c i.
Za nimi zaviyanij snigom vsunuvs' L a r i v o n.
Bez shapki. Na golovi bilim vinkom snig.
G o d o v a n i j. Ta v jogo shapki nema, chi yak?
G i r ya. A to yak viter, groza abo oce huga, dak vin bez shapki otak cilu
nich vihodit'. (Povernuvsya do L a r i v o n a. Na migah, na znakah jomu).
Sidaj, L a r i v o n e, do pechi!.. Pogrijsya! Ta snig obtrusi, snig... Ta
dryuchka u kutok postav. Ne hochesh? To sidaj tak.
Zamugikav L a r i v o n . Obtrusivsya. Til'ki na golovi snig bilim
vinkom zostavsya.
G o d o v a n i j. Ta nevzhe oto vin rozumiº?
G i r ya (na migah, na znakah.) Divis', L a r i v o n e!.. Komuna ota
napisala... komnezamam... shcho u nas hlib zabrali j odvezli, znaºsh?..
L a r i v o n zamugikav.
Ot-ot... Zrozumiv? Komuna napisala hresta j chashu z cerkvi brati,
korogvi brati. (Do Godovanogo). Vin lyubit' korogvi nositi. (Do L a r i v o
n a). Use sriblo-zoloto... Vsi cyaci brati... cyaci... (Pokazav jomu na
pozolotu j sribni vinci v ikonah). Napisali zabrati!
L a r i v o n zamugikav.
I chashu bozhu zaberut'! CHashu!.. Otu same, shcho batyushka z ne¿ medu davav
tobi... Zrozumiv? No-no! Odvezut', odvezut'. Zubi sobi robitimut'! Bachiv u
komisara, shcho zhiv u nas otut na kvartiri?.. Nu ot... A cerkvu zachinyat',
zapechatayut' i tebe nazhenut'...
D i d z c i p k o m. YAk sobaku nazhenut', shchob ti zna...
G i r ya. Zavtra prijdut' do cerkvi. Ne treba puskati!.. Biti ¿h
treba!..
Zvivsya L a r i v o n . Golosnish zamugikav.
S m i k a otogo, K o p i s t k u Musiya znaºsh?..
D i d z c i p k o m (ne vterpiv). Biti ¿h!
Zasvarivsya dryuchkom L a r i v o n . Zamahav. Tini po stinah pobigli.
G i r ya. Otak!.. Otak!.. (Do Godovanogo). Ot hto vdarit'! A vi ne
virili...
G o d o v a n i j (godi j sobi). Bij ¿h!
D i d z c i p k o m. Za razv'orstku bij!
G o d o v a n i j. Na mahan bij! CH e r n i c i (j sobi): - Bij ¿h! -
Bij! Bij!
Persha (pidskochila do L a r i v o n a. Spivaº. Plache). Mi trudilis'...
Kilimki, obrusi tkali... Lyudyam... Mi kapustu, kvitki polivali...
Vasil'kami pahlo, sonechko bulo. A voni nas... na snig, na moroz...
Druga (zboku zabigla. Prostyagla ruki). Hrest znyali na brami... Hlak
chervonij tam... A mi bigli, bigli... cherez greblyu, lugom, stepom... Nich ta
snig... Nich ta snig... SHCHe j dosi trusimos'... Os' divis' - trusimos'.
Obstupili L a r i v o n a. Sipayut', sharpayut', plachut'.
G i r ya nasilu ¿h vgamuvav:
- Ta vin zhe gluhij, ne chuº... Na znakah jomu treba, na migah... A vi...
Ta vi, divit'sya, zasmikali jogo!.. A gospodi!.. Ta vi jogo shche z tropi
zib'ºte, shcho dopiru ya naviv... Odstupit'sya!
Odsapalis' usi. L a r i v o n , svaryachis', stav do stini.
Snigovij vinok pochav tanuti. Skotilisya pershi kraplini - nemov chuzhi
sl'ozi na
L a r i v o n o v i m oblichchi. Todi G i r ya do Godovanogo:
- A shcho! Teper virite?
G o d o v a n i j. Spinit', bo shche kogos' zagilit'.
G i r ya (do Larivona). Nu godi... Zavtra!.. Rozumiºsh - zavtra! Vo-vo...
A zaraz...
Zasharudilo shchos', zamacalo za dverima.
Vsi obernulis' do dverej. G i r ya zanepoko¿vsya:
- Ce vi, sestrici, sinej ne zaperli... Hto tam?
Pochuvsya golos:
- Ce ya... S t o n o zh k a Ivan. Odchinit'!
G i r ya poshepki pokazav usim, shchob vijshli u drugu hatu.
9
Zasnizhenij, spirayuchis' na cipok, tiho uvijshov S t o n o zh k a:
- Ce ya, Gnate Arhipovichu... Ot shcho ya vam skazhu, Gnate Arhipovichu. YA
prijshov... Pozichte meni hoch z pivpuda...
G i r ya. Gaj, gaj, golube mij, yakbi zh to ya mav shcho pozichiti...
S t o n o zh k a. Ozadku chi toj... makuhi, mozhe, a to zh sami bachite -
ginu... U Ganni vzhe nogi spuhli...
G i r ya. Po shchirosti skazhu, Jvane, zostalos' yachmenyu togo pudiv z desyat'
- derzhu na nasinnya. Ni zhita, ni pshenici j ozadku nema. Koli ne virish,
hodim pokazhu gorishche, zasiki, bochki... Os' hodim!
S t o n o zh k a. Ta nashcho! Ne treba, Gnate Arhipovichu, ya viryu vam...
G i r ya. Bachish, posiviv? Nochami ne splyu, vse dumayu, ob vesni pomishlyayu,
yak siyati budemo, Jvane? Na vse selo semero konej zostalosya: u mene, u
Godovanogo, u dida Onis'ka, u SHCHerbaka Trohima. A pshenici - ni zernini, ni
prosa, ni grechki nema. Ot koli zagibel' prijde, Jvane, dak ce vesnoyu. Usim
bude kraj!.. (Po pauzi). Nu, shcho tam kazhut' S m i k ta K o p i s t k a?
Nevzhe tomu pravda, shcho mayut' zabrati v cerkvi chashu hristovu, hrest,
pozolotu j sriblo?..
S t o n o zh k a. Kazhut', bomaga prijshla...
G i r ya. Nu a ti, Jvane, yak pro ce dumaºsh?
S t o n o zh k a. Ne dumav pro ce, Gnate Arhipovichu, bo ne mozhu... Svit
v ochah otak hilit'sya, krutit'sya... Zapamorochilos' u golovi tak, shcho inodi
ne znayu, de ya j shcho meni robit'sya.
G i r ya. Ga? Do chogo doveli lyudej! Divitisya tyazhko...
S t o n o zh k a. Gnate Arhipovichu!.. Mozhe, u vas... kishka º, to
pozichte!..
G i r ya. Styamsya, Jvane! De zh taki vidano bulo, shchob hristiyans'ka dusha
vzhivala koli kotyatinu... Ta krashche vzhe vmerti, yak oto ¿sti kotiv chi
sobak...
S t o n o zh k a. Ta ni, ya ne ¿sti... Mishi zavelis' u hati, dak G a n n
a prosila distati kishku...
G i r ya (zasmiyavsya). A de v tebe ti¿ mishi vzyalisya! Davno, ma't',
podohli voni... Ot shcho, golube mij, dav bi ya tobi yachmenyu, yakbi ti...
S t o n o zh k a (azh skinuvs', ozhiv). YA odroblyu!.. YA...
G i r ya. Dav bi z ostann'ogo, kazhu, yakbi zh ti odcuravsya ¿h, odsahnuvsya
vid K o p i s t k i ta S m i k a ta j povernuv na hristiyans'ku tropu...
S t o n o zh k a. YA toj... ya krashche odroblyu vam...
G i r ya. A, golube, shcho meni tvij odrobitok! Ti na pravil'nu tropu
vijdi! On zavtra voni zabiratimut' z cerkvi chashu i hrest, ti shcho ¿m skazhesh?
Dozvolish chi ni?..
U Stonozhki golova ponikla.
Ga?
S t o n o zh k a zasipavsya.
Nevzhe, pitayus', dozvolish i z bogiv sorochki poznimati?
S t o n o zh k a. Ne znayu pro ce...
G i r ya. Gm... Tak-taki j ne znaºsh?
S t o n o zh k a. Ne dumav pro ce...
G i r ya. Gm... YAkshcho ne dumav, to pidi ta podumaj, pomisli. A todi
prihod'! Tim chasom i ya podumayu, obmislyu... (Glyanuv na godinnik). Ta
divisya, vzhe skoro desyat'! Bizhit' chas, obminaº nas... I ne zglyaneshsya, yak
otak i smert' u dveri nabizhit'...
S t o n o zh k a (gluhim golosom). Gnate Arhipovichu I YA za vami ruku
pidijmu... YAk skazhete, tak i chinitimu...
G i r ya. E, ni!.. YA ne prinevolyuyu, ya ne silyu tebe, Jvane. Ti krashche
podumaj, golube, vivazh vse ce, obmirkuj...
S t o n o zh k a. YA vzhe nadumavs'... YA za hrest i chashu... SHCHob ne brali
¿h, skazhu, i shchob bil'she nichogo u lyudej siloyu ne brali.
G i r ya. Os'-os' vono j º: shchob siloyu ne brali! Svyatu pravdu, Jvane,
kazhesh - shchob ne brali siloyu!.. A brali, spitavshis' u hazya¿na, dozvolu
viprosivshi u lyudej... u gromadi... Eh, zhal' yakij, Jvane, shcho ti prozriv
todi, koli vzhe u mene siloyu zabrali hlib, a ti zh i pomagav jogo brati!..
S t o n o zh k a. Prostit', Gnate Arhipovichu!
G i r ya. Nu, ta vzhe haj bog tebe prostit'... Mishechka u tebe chasom
nema?.. Aga, torba!.. Davaj... Ta vona taka, shcho pudiv zo dva vlize. Postij
tut, ya zaraz... (Vijshov u sini i skoro vernuvsya). A znaºsh, Ivane, ti os'
shcho... Ti krashche prijdi po yachmin' do mene zavtra chi tam pozavtra.
S t o n o zh k a. YA ¿j-bo, dyadechku, za hrest i chashu... Mozhe, ne virite,
to ya zaprisyagnusya...
G i r ya. Prihod' zavtra... YAk til'ki oto skazhesh privselyudno, bilya
cerkvi, shcho ti za hrest i chashu, yak til'ki pokaºshsya, tak i prihod'...
Pozichu, golube, ¿j-bo, pozichu i tak dam... Sercya uvirvu shmatochok, a taki
dam...
S t o n o zh k a. Dyadechku, Gnate Arhipovichu! Sili moº¿ ne vistachit' do
zavtra... Boyus', shcho ne vstanu, do cerkvi ne dijdu, des' upadu...
G i r ya. A gospodi, ne mozhu na taki muki divitisya... Ne mozhu, Jvane!..
Serce kraºt'sya... Postij, postij, golube... (Pidijshov do stolu, odkinuv
rushnika i, vzyavshi v ruki buhanok hliba, urizav polovinu. Potomu,
povagavshis', shche shmatochok dodav). Na, Jvane! Oddayu tobi svij zavtrashnij
paj, bo sam uzhe davno na porciyah zhivu.
S t o n o zh k a (cholom jomu davshi). Spasibi vam!.. Spasibi!..
G i r ya. A zavtra prihod' do cerkvi... CHuºsh?
S t o n o zh k a (iz sinej). Prijdu!
10
Vernuvsya G i r ya v hatu, azh tut L i z ' k a iz chulanu vijshla.
Ochi syayut', na shchokah yagidki grayut'. Pidijshla i poshepki:
- Papanyu, milij... Zavtra svati do nas budut'. CHuºte? Svati!
G i r ya (strepenuvsya). A ne breshe?
L i z ya. Ni, ni, shchos' na jogo oti komzlidni nasili, dak vin na vse
rishivsya...
G i r ya. Ta nevzhe?
L i z ya. Cs-s...
G i r ya. Rishivsya, kazhesh?
L i z ya. Cs-s-s, papanyu... Ne pokazujte jomu, shcho mi tak i zradili...
Phi!
G i r ya. Gm... Podivlyus' na tebe, Lizyu, - vilita ti mati. Pokijna tezh
taka bula, carstvo ¿j nebesne... Nu, jdi, donyu, do n'ogo... Ta glyadi
lishen', shchob ne obduriv!..
L i z ya. Phi! SHCHe shcho vigadaºte! Ne na taku napav...
G i r ya. A pro cerkvu ti jomu nagadala?
L i z ya. Pide j do cerkvi.
G i r ya. Glyadi zh... A na vesillya - duhiv otih ta pahoshchiv povne vidro
tobi kuplyu... Postrivaj shche... (Ozirnuvsya, odchiniv yakus' lyadku, vityag
plyashku samogonu, odliv polovinu). Na, pochastuj... Til'ki bagato ne
davaj... Ta glyadi meni!..
11
Vijshla L i z ya. G i r ya projshovsya po hati.
Iz drugo¿ hati vijshov G o d o v a n i j, D i d z c i p k o m, CH e r n i
c i, L a r i v o n .
G i r ya (usmihnuvsya do nih). CHuli?
G o d o v a n i j. Golova u vas, Gnate Arhipovichu.
G i r ya. Prosvitlyaºt'sya zhittya, prosvitlyaºt'sya. (Povernuvsya do bozhnici).
O gospodi, caryu nebesnij! Perebori ti siloyu svoºyu revolyuciyu! Popali ti ¿¿
ognem svo¿m! Popelom ukrij! Vitrom rozvij!
CH e r n i c i stali navkolishki.
Zashelestili gubami j shirokimi rukavami. Molilisya vsi.
- Poverni vse na starij lad!.. Ta nevzhe zh ti ne v silah poduzhati
komunu? Bij ¿¿, troshchi, z korinnyam virivaj get'!.. Ti pokarav buv Jova
miloserdnogo, dak ti zh jomu povernuv use dobro... Verni zh nam nashe dobro,
shcho komnezami zabrali!.. Verni koni, hlib, hudobu, groshi!.. Nu. verni zh,
verni, tebe blagaºmo!..
Zavisa
DIYA TRETYA
1
Bilya cerkovno¿ brami zibralas' komisiya:
S m i k, dva nezamozhniki. Pidijshov K o p i s t k a z klyuchami.
S m i k (nazustrich jomu). Nu yak?
K o p i s t k a. Klyuchi os', a pip ne hoche jti. Kazhe, shcho horij...
S m i k. Vin prochitav protokola i shcho z centra pishut'?
K o p i s t k a. Prochitav.
S m i k. Nu j shcho?
K o p i s t k a. Duzhe, vidno, zradiv, bo gubi tak i vdarili tropaka...
S m i k. Kin' zharti!.. Ti jomu skazav, shcho j yak?
K o p j s t k a. Za vse skazav... Kazhe - ne vijdu, horij...
S m i k (odimknuv bramu). Budemo brati j bez jogo. A v protokol
vpishemo, shcho pip odmovivsya... Zahod'te, tovarishi! (Spiniv Kopistku). A ti v
cerkvu ne zahod', chuºsh? Tvoº dilo tut naglyadati. (Poshepki). Nash YUda - P a
n ' k o - nochuvav syu nich u Giri, spav z jogo dochkoyu, to, mabut', pro vse
uzhe vishepotiv...
K o p i s t k a. Pro ce, bratuho, ya vzhe znayu. U mene zhinka - telegraf.
S m i k. Tak ya jogo s'ogodni iz Radi vignav i nakazav na ochi ne
z'yavlyatis'.
K o p i s t k a. Torkaj, bratuho, torkaj!
S m j k. A yak shcho trapit'sya, to...
K o p i s t k a. Et!.. Ne malolitnº zh ya ditya, - torkaj!
2
Pishov S m i k.
K o p i s t k a, shchob ne stoyati na vidnoti, zajshov za primurok.
Til'ki skrutiv cigarku, azh tut G i r ya:
- SHCHo ce ti, Musiyu bat'kovichu, sto¿sh tut? Hiba chogo sterezhesh?
K o p i s t k a (jomu pid ton). Avzhezh, tak! Darom ne stoyav bi.
G i r ya. Mozhe, cerkvu svyatu, shchob chasom nihto ne okrav?..
K o p i s t k a. Mozhe j cerkvu.
G i r ya. Spitat' bi, chashu dolotu, chi yak?
K o p i s t k a. Skazat' bi, j chashu, i plashchanicyu, i vse chisto.
G i r ya. Gm... Od zlodi¿v, chi yak?
K o p i s t k a. A to zh od kogo, dumaºsh?
G i r ya. Nevzhe zh vono º taki, shcho j na bozheº dobro vzhe zazihayut'?..
K o p i s t k a. YAkbi-to na bozhe, a to zh na nashe, na narodne...
G i r ya. Gm... A hto zh voni, oti zlodi¿?
K o p i s t k a. Ta ti zh sami, shcho, chuzhimi rukami hlib robivshi,
pozakopuvali jogo v yami, yak kradene, - vi!
G i r ya. Oj shanujs', Musiyu!..
K o p i s t k a. A to shcho?
G i r ya. A to, shcho za taki slova... ne pomiluº tebe gospod'
miloserdnij... Ne pomiluº!
K o p i s t k a. A hto tobi kazav za ce?
G i r ya. Ne pomiluº!.. Znayu!
K o p i s t k a. Hiba z bogom balakav, shcho znaºsh?
Zvirom glyanuv G i r ya na Kopistku. Pishov.
3
Pribrela O r i n a:
- Zdrastujte, dyadechku Musiyu!
K o p i s t k a. Zdrastuj, mamasho!
O r i n a. Z p'yatinkoyu vas svyatoyu!.. Taki poslav gospod' lasku svoyu. YAk
ne gnivili jogo, miloserdnogo, a vin taki zglyanuvsya na nas, bidnih.
Ko p j s t k a. YAk same, mamasho?
O r i n a. Kazhu zh, p'yatinku poslav, a buv chetver, i ne znala ya, chi j
vizhivu z ditochkami, - tak zhe ¿ston'ki vsi pohotili...
Pokrutiv golovoyu K o p i s t k a.
Oce prijshla pid cerkvu. Kazhut', chashu zolotuyu j kadil'nicyu minyatimut' na
hlib, dak ya hot' podivlyus', yakij vin º... Mozhe, taki p'yatinka svyataya i
meni shkurinon'ku abo zerninon'ku poshle... A yak ne to, to perezhdu tut do
suboton'ki... A v suboton'ku, mozhe, hto pominannya do cerkvi prinese...
Kolis' bagato prinosili. (Sila sobi ostoron' na snig. Ta vse burmotit'
shchos', kivayuchi golovoyu),
4
A vzhe do brami nadijshov D i d z c i p k o m.
Stali zbiratisya ch o l o v i k i, zh i n k i.
Did pristupivs' do Kopistki, lupnuv ochatami:
- Hiba do cerkvi prijshov, Musiyu? S'ogodni zh buden'!..
K o p i s t k a. A vi, didu, chogo prijshli, koli buden'?
D i d z c i p k o m. Molitisya prijshov, shchob ti znav, a ne kadit', yak ti
os', cigarkoyu. Kin' meni zaraz! Hiba povilazilo - cerkva?
K o p i s t k a. Ta ya zh ne v cerkvi kuryu, a na vulici. Komu yaka z c'ogo
shkoda.
D i d z c i p k o m. Ne maºsh takogo prava, shchob cigarkoyu smerditi pid
cerkvoyu! Ne maºsh prava, shchob ti znav!
Z l i j g o l o s. Ta hiba voni posluhayut' starih lyudej?
D i d z c i p k o m. Dumayut', shcho zabrali sobi slobodu, dak mozhna j na
boga verhi sisti? Ni, vin-vam ne sterpit'. Vin znajde na vas karu,
pozhdit', anahtemi. Vin, miloserdnij, zagonit' vas u peklo.
K o p i s t k a. Nehaj u peklo - tam hot' teplo. A pidi u raj, to j za
drova dbaj...
D i d z c i p k o m. Ach, yakij! Ah ti zh bezbozhniku! Buzuvire ti
okayanniji.. Kin' cigarku, kazhu!
Prijshov G o d o v a n i j. Nemov nichogo ne znayuchi:
- SHCHo tut takeº, didu Onis'ko?
D i d z c i p k o m. Otak, yak bachish. Sto¿t' kolo bozhogo domu ta kurii',
ta smerdit', shchob ti znav, cigarkoyu.
G o d o v a n i j. A chogo, dozvol'te, sto¿t'?
D i d z c i p k o m. Spitaj jogo!
H t o s ' i z l yu d e j. CHashu, svyatinyu cerkovnu zabirayut'!.. Pozolotu,
sriblo...
G o d o v a n i j. YAk ce zabirayut', dozvol'te? Hto bere? Po yakomu
pravu?
H t o s ' i z l yu d e j. A po takomu, yak i hlib brali. Kamuni otij.
G o d o v a n i j (prikidayuchis'). Dozvol'te, to hlib - veshch zrozumilaya,
ale zh chasha j hrest - ce zh bozhi¿ rechi... Ta hto bere?
K o p i s t k a. Komisiya.
G o d o v a n i j. YAka taka komisiya? Hto ¿¿ obrav?
K o p i s t k a. Narod.
Z l i j g o l o s YAkij narod? De toj narod?
K o p i s t k a. Bºdnij narod.
G o d o v a n i j. Ta narod azh os' koli shodit'sya, a pro komisiyu to
nihto, ma'i', i ne chuv?
K o p i s t k a. A ya kazhu - kotorij najbidnishij narod. YAk i polagaºt'sya
teper.
6
Prijshli shche lyudi.
Z nimi S t o n o zh k a, D i d YU h i m, V a s ya, P a r a s k a. Gomin
pishov.
G o d o v a n i j. Os' shcho. Kopistko! Mi, narod, vzhe znaºmo pro vse...
Bo mi, narod, znaºmo, koli j yaka z povitu bomaga prijshla i shcho v tij bomazi
pishet'sya. Mi, narod, teper pitaºmos', yak ce tak? V bomazi pishet'sya, shchob
brati sriblo-zlato cerkovneº z dozvolu narodnogo, a mi, narod,pro ce
znaºmo?
G o l o s (nezamozhnic'kij z natovpu). Kotore bidne - znaº yak odin.
G o d o v a n i j. Pidozhdi tam!.. YAk ce tak, mi, narod, pitaºmos', shcho v
bomazi pishet'sya tak, a vi chinite navivorit ta shche j nishkom od usih? U
bomazi skazano, shchob na ob-ches'kih zborah progolosovani buli vsi cerkovni
rechi, a vi, yak ti zlodi¿, vderlis' v cerkvu i shcho robite?
D i d z c i p k o m. CHuºsh?
G o d o v a n i j. Tak oce mi, uves' narod, i kazhemo: chi damo, chi ne
damo chashu i hrest - ob cim vi v naroda spitajtesya!..
G o m i n. U naroda spitajtesya!..
D i d z c i p k o m. CHuºsh, shcho narod kazhe?
K o p i s t k a. Ta yakij zhe z vas narod, chudak ti, choloviche?
D i d z c i p k o m. YAk tak?.. A hto zh mi, shchob ti znav?
K o p i s t k a. Vi zh nezorganizovanij eliment, ta j use...
G o d o v a n i j (po pauzi). A mi os' shcho, grazhdani, komisiya od narodu!
Hodimo zaraz v cerkvu ta j zaboronimo ¿m po zakonu sovºc'komu...
K o p i s t k a. SHa!.. Pidozhdit'!.. Zakon to sovºc'kij, ta ne pro vas
jogo pisano.
G o d o v a n i j. Ta ti chogo tut rozkamashuºsh! SHCHo ti nam - nachal'stvo
chi hto?
K o p i s t k a. Ne nachal'stvo, a Sovºc'ka vlast'!
D i d z c i p k o m. YAke ti maºsh pravo?.. Hto tebe nastanoviv?
K o p i s t k a. A zvisno, ne vi, didu. Buli taki, shcho nastanovili... Mi
teper vlast', i bil'she nihto!
G o d o v a n i j. Rozstupis', more, - kizyak plive.
D i d z c i p k o m. Oce pravda - rozstupis', more... Nedavno z kizyaka
j ne vilazilo, a teper - nachal'stvo!
P a r a s k a (tut yak ne vihopit'sya). A vam dosadno? Ga? Azh ochi puhnut'
z dosadi, shcho kolis' Musij mij z pans'kogo zagonu j ne vilaziv, a ya v
kizyaci j diti plodila, a teper... teper pitayut': de tut zhive tovarish Musij
K o p i s t k a?..
K o p i s t k a (posmihayuchis'). Tut! Os'dechki ya, Musij K o p i s t k a!
P a r a s k a. Ne perebivaj, satana!.. Pozhalusta, na z'¿zd do nas...
Os' vono! Kolis' moºmu satani j na zemlyu zaboronyali sisti, a teper jogo j
na plisovi krisla sadovlyat', radu z nim radyat', yak vono, shcho j do chogo, a
vam shcho? A vam sto suhih dosad od c'ogo!..
K o p i s t k a. Trah-tara-rah - oce vam, didu, rezolyuciya!..
D i d z c i p k o m. A ti... A ti kin' cigarku, kazhu! (Ta j zamirivsya
na Kopistku cipkom).
K o p i s t k a (ne zvoruhnuvsya). SHa, didu!
D i d z c i p k o m. Kin', bo...
K o p i s t k a. Ne dmuhajte, didu, proti vitru...
D i d z c i p k o m. Bo...
K o p i s t k a. Bo pup uvirvet'sya.
Udariti did ne navazhivsya. Odstupivs'. Tryaset'sya.
7
Razom slive vijshli: iz cerkvi - komisiya,
z-za ogradi - G i r ya, monashki, gluhonimij L a r i v o n.
Natovp podavsya nazad. Galas upav, ushchuh.
S m i k. SHCHo tut take, Musiyu?
K o p i s t k a. Ta yak bi tobi j skazati... Vihodit' incident.
S m i k. SHCHo same?.. Hto?..
P a r a s k a. Ta hto zh, yak ne did Onis'ko.
G o d o v a n i j... Bach, dosadno stalo, shcho mij rudij...
K o p i s t k a. Ta cit'!
D i d YU h i m des' lunoyu ozvavsya: "Moya mila, shchob ti voza ne pobila!"
Nezorganizovanij eliment poprihodiv i za pazuhoyu svoyu rezolyuciyu
derzhit'...
S m i k. YAku tut rezolyuciyu? V cirkulyari pishet'sya, hto bude
nevdovolenij, haj o svo¿m nevdovolenni napishe do povitovo¿ komisi¿, i tam
rozsudyat'...
G o d o v a n i j. A mi, narod, znaºmo, shcho v cirkulyari obratneº
pishet'sya. Otozh mi, narod, i pitaºmos': yak ce tak, dozvol'te? Pishet'sya, shchob
brati sriblo-zlato cerkovneº z dozvolu narodnogo, a vi yak berete?
G o m i n: - Hto vam dozvoliv?
- Skazano, shchob na obches'kih zborah!..
- Pishet'sya, shchob uves' narod progolosuvav, a vi sami?
S m i k. Hto nam dozvoliv?.. (Nagukav). Stonozhkin Vasil'ko! Os' idi
syudi, Vasyu! (A sam do Kopistki), Na, Musiyu, poderzhu, poki mi protokola ¿m
prochitaºmo...
Nemov bliskavka v ochah u vsih blisnula, yak pobachili, shcho S m i k dav
Kopistci rechi cerkovni, v golubu tkaninu poviti.
K o p i s t k a (pomitivshi blisk cej i ruh). Ne garyachis', Sergiyu! CHuºsh?
S m i k. Ne boyus', bo maºmo pravo!.. (Vijnyav protokola). Tovarishu Vasya!
Prosyu vas prochitati.
V a sya (pochav chitati). Protokol najbidnishih grazhdan slobidki
Ribal'chans'ko¿. Sluhali j postanovili mi sobi tret'ogo marta 1923 roku, shcho
dijsno pridumali ne treba luchche tovarishi v centri, shchob zabrati z cerkov
sriblo-zlato i povernuti na hlib golodnim, kotori u nas dijsno puhnut' i
mrut' bez soblyudºniya statistiki...
G i r ya. A skil'ki vas vpisalosya?
G o l o s i . Skil'ki vas dush?
K o p i s t k a. Dev'yanosto sim!
S m i k. Vsih, hto maº pravo golosu v nashij slobidci, sto visimdesyat
dev'yat'. Nas vpisalosya dev'yanosto sim. Kogo bil'she?.. Maºmo pravo?.. Otozh
ne krutit', bo na svoº ne vikrutite!..
G i r ya. A hto vpisavsya v protokol?
S m i k. Ne vam pitati, ta vzhe prochitaj ¿m, Vasyu, shchob ne krutili!
Vichitaj usih... Hto tam? Nu?
V a sya (vichituvav). Pidpisalis' sriblo-zlato cerkovne brati: S m i k
Ser'oga, K o p i s t k a Musij ta Paraskoveya...
G o l o s . I syudi vskochila!
D r u g i j. Ayakzhe! Bez ne¿ j paski ne posvyatyat'sya.
V a s ya. Rogachka Vasil', Klimenko Zahar, Barilo Svirid. Zoloto Mojsej,
S t o n o zh k a Ivan...
G i r ya. Ne viryu!
S m i k. SHCHo?
G i r ya.Ne viryu! Vi bagato bez sprosu povpisuvali...
S m i k. Kogo, napriklad?
G i r ya. Ta hot' bi j Stonozhku Ivana. Ta chimalo º takih, shcho ne hotili,
a vi ¿h povpisuvali, shchob protokolom uim nezakonnim lyudej duriti.
S m i k (usmihnuvsya). Anu spitaj, on S t o n o zh k a Ivan sto¿t',
spitaj jogo!..
K o p i s t k a (do Stonozhki). CHuºte, svatok?.. Ha-ha-ha! Ta na takih,
yak svatok Ivan S t o n o zh k a, ves' cej protokol, malo protokol - usya
Sovºc'ka vlast' derzhit'sya...
G i r ya (do Stonozhki). Skazhi, Jvane, privselyudno, ti z dobro¿ voli
pisavsya? Ti zgodzhuºshsya, shchob chashu j hrest u nas zabrali?..
K o p i s t k a. Skazhit' jomu, svatok!.. Posadit' jogo na lid - anu?
Vsi obernulisya do Stonozhki Ivana.
Vin vimoviv tiho i hripko pomertvilim yazikom:
- YA ne z dobro¿ voli pisavsya... YA shchob ne davati chashi i hresta...
G i r ya (blisnuv zlim smishkom). CHuli?
G o d o v a n i j. Otak voni duryat' nashogo brata - narod!
D i d z c i p k o m. Otak, shchob vi znali!
Z n a t o v p u: - Ga?
- Ga-ga?
- Aga!
- Aga-ga.
K o p i s t k a azh zblid.
Podivivsya na Stonozhku, shchos' hotiv skazati ta til'ki kreknuv:
- Hto b znav, shcho takij incident sluchit'sya! U Vasi zatremtili gubi,
zaskakav papir u rukah:
- Tatu!.. Vi zh, tatu, pogodilis', a ya... za vas, za negramotnogo,
pisavsya... (Do vsih). Tato pisalisya!..
S t o n o zh k a (zahitavsya ta vse shchos' kazhe, nemov hoche timi slovami
pidpertisya, shchob ne vpasti). YAka zh mi vlastd, koli maslaki po dorozi, zemlya
puhne i svit uves' hitaºt'sya, hilit'sya - ne vderzhishsya... Niyak ne
vderzhishsya... (Potochivsya, buv bi vpav, yakbi ne G a n n a).
S m i k (do Vasi - azh golos vlomivsya). Vikresli!.. Dev'yanosto shist'...
Vichituj dali, hto tam!..
Dva golosi: - Vipishit' i mene!..
- I mene. Dracha Mikitu...
- Sirotu YUhima!..
G o d o v a n i j. Grazhdani narod! Protokol uves' chisto fal'shivij...
Vipisujtes'!
Z l i j g o l o s. Vipisujtesya! Vipisujtesya!
D i d YU h i m (protisnuvsya kriz' natovp). Propustit', kazhu!.. Mayu shchos'
kazati - os' sluhajte!.. Os' nu-bo, posluhajte! (Vistupiv napered, skinuv
shapku, na cipochka spersya ta j pochav). Otak same bulo, dostemenno tak, yak
mi na SHipci stoyali... Otak, prigaduyu... Tri tizhni bez harchu, shche j
lihomanka - nikotorij soldat na nogah ne derzhavsya. I ot, z'yavit' sobi -
general-lejtenant Skobil'ov pid'¿zdit', nu otak yak do solomi: "Zdorovo,
dºti mo¿, orli!.." Bachit' - nikotorij soldat na nogah ne vsto¿t'... ta j
zaplakav. "Dis'vitel'no, govorit'... (Po pauzi). Ta ne ryabºj, govorit',
dºti, - bogovi molitva, a cerkvi sluzhba... darom ne minet'sya!.."
G o d o v a n i j. Sutaya pravda, starik! Kazhi - govori!.. Govori!
D i d YU h i m. I ne minulas'! Ne propala, kazhu, bo dis'vitel'no prijshla
Sovºc'ka vlast', kotoraya za nashogo brata stala i sto¿t'... I do sudno¿
doshki stoyatime... (Obernuvsya do sina. Zatrusilasya siva golova). A ti,
sinu, shcho ¿j zaraz zapodiyav?.. Vihodit', vrodi yak do turkiv peredavsya?..
Gaj-gaj!.. (Do Vasi). Vpishi mene u protokol... za tvogo bat'ka!.. I shchob
dis'vitel'no bulo!..
Z natovpu golosi: - Vpishit' i mene!..
- I mene: Kondratiya Hursu!
- Sirotu YUhima!
S m i k. Vpishi! (Vzyavshi u Vasi protokoli, zgornuv jogo). Bulo i º
dev'yanosto sim!
K o p i s t k a (na storonu Giri ta Godovanogo). Oce vam rezolyuciya!
Tut did z dilkom yak ne vchepit'sya v dida YUhima:
- A na tim sviti?.. Na tim sviti shcho tobi skazhut' za hrest ta za chashu?
Kudi tebe za nih posadyat'?..
D i d YU h i m. Kudi b ne zasadili, abi til'ki ne z toboyu! Tak i bogovi
skazhu: u ochi v peklo, til'ki ne z toboyu!.. (Odijshov get', suvorij,
spokijnij).
D i d z c i p k o m (zavereshchav uslid jomu). A ti dumav, u raj?.. U
peklo popadesh, shchob ti znav! U peklo!
D i d YU h i m (obernuvsya, podivivsya na vsih). Soldat pekla ne
bo¿t'sya!..
G i r ya. Godi nezgodi, grazhdani! Ne treba ni boyu, ni krovi, bo vzhe j
tak zemlya nasha vsya v sukrovishchah... Krashche poprosimo tovarishiv, a nashih
susid i brativ... Navkolishki stan'mo... (Prostyag ruki). Blagaºmo vas,
Ser'ogo j Musiyu, i vas, didu YUhime, vi zh najstarisha v slobidci nashij
lyudina... blagaºmo - postavte chashu i hrest, pokladit' na bozhij tron!.. Ne
znushchajtesya!..
Monashki (yak pni vklonilisya). Molimo vas, pravoslavni... Blagashchim
prosimo slovom...
Vklonilisya i ti, shcho poruch stoyali.
SHCHe vishchoyu viznachilas' na zadn'omu plani ponura i grizna postat'
gluhonimogo.
S m i k. A ti, Gnate, ne znushchajsya z temnogo lyudu! Kogo durish? Komu ochi
zamazuºsh?
G i r ya. Sam zhe ti kolis' do cerkvi hodiv, na krilasi navit' spivav, i
lyudi tebe za ce povazhali. Koli teper ne virish, to ne zavazhaj drugomu, ne
zastupaj stezhki do boga...
S m i k. Buv i ya temnim, ta, spasibi revolyuci¿, prozriv... Pobachiv, shcho
vira - temnicya, a popi to º storozha... Ot i kazhu...
G i r ya. Blagaºmo, pokladit' svyatinyu, bo ¿j zhe, serdeshnij, bolit' u
nemitih, mozhe i grishnih rukah... Vona zh bat'kivs'kimi j nashimi molitvami
vkrita, vona sliz'mi nashimi polita... (Upav navkolishki i zaspivav:
"Vzbrannºj voºvodo, pobºdmgel'naya").
Do jogo pristali CH e r n i c i.
Z l i j g o l o s. Ne znushchajsya, sobako!.. Lyudi zh tebe prosyat', ne
zviri!..
G i r ya. Blagayu!
G o m i n: - Hlib zagrabuvali...
- Hudobu zabrali...
- Ovec', voronogo konya...
- Kachok, gusej, ryadna, a teper i svyatinyu berut'...
- Ta shcho zh ce robit'sya?
S m i k. YAk treba bulo caryam voyuvatisya, to z cerkov zoloto brali i
dzvoni, a yak mi za shmatok hliba voyuºmo, za svoyu vlast', to vzhe j grih?
Grazhdane! Proshu vas cirkulyarno rozijtisyai.. (Do komisi¿). Hodimo!
Vzyavsya jti, za nim rushila bula komisiya. Koli tut zlij, azh dikij golos:
- Lyudi dobri, zastupit' svyatinyu!.. Ryatujte! Ryatujte, hto v gospoda boga
viruº!..
G i r ya pidshtovhnuv L a r i v o n a.
Gluhonimij vijshov, nahilivshi golovu, navperejmi komisi¿.
Vishkiriv zubi. Grizno mugiknuv.
Raptom odnim ruhom virvav u Kopistki cerkovni rechi, plechem odkinuv S m
i ka i shche kogos'. Od cherevnogo dikogo jogo revinnya shugnuli, rozstupilis'
usi.
Prichinivshi bramu, poklav rechi, vijshov, zachiniv bramu i stav pered neyu,
temnij, griznij, oshkirenij.
Kinulis' do jogo S m i k, K o p i s t k a:
- Oddaj, L a r i v o n e!
- CHuºsh ti?.. Oddaj, bratko!
L a r i v o n zamahnuvsya dryuchkom - zasvistilo v povitri. Musili odijti.
G i r ya. Ne zajmajte jogo, ne zajmajte! Ce zh bog jogo z neba vrozumiv i
siloyu svoºyu osiyav... (Do vsih). CHudo yaviv!..
S m i k. Znaºmo, hto vrozumiv!..
K o p i s t k a. Vrozumili jogo tut, na zemli! (Do L a r i v o n a).
Eh, ti zh temnicya, temnicya, bratko! Kogo ti posluhav, podumaj!..
G o d o v a n i j. Hiba mozhna jomu lyuds'ke slovo pochuti chi cholovika
posluhati, koli vin od rodu gluhij i nimij, grazhdani? Ne shcho inshe, yak chudo
gospodnº, grazhdani...
D i d z c i p k o m. Avzhezh, chudo! Til'ki boga pochuti vono mozhe, til'ki
boga, shchob ti znav.
K o p i s t k a. Pochuº vin i nas. grishnih. (Do L a r i v o n a).
Sluhaj, bratko (na migah ta znakah), os' sluhaj: bach, puhli krugom, ¿sti
hochut' - yak hochut'! Prihodyat' do jogo (pokazav na Giryu), prosyat',
padayut'... Daj-daj! Vorota zaperto, sobaki gav-gav - ne daº!
G i r ya. Dushu b oddav! Zabrali! Nema!
S m i k. Dushi v tebe nema j ne bulo, a hlib ishche º!
G i r ya. Nema!
S m i k. ª!
K o p i s t k a (do Larivona). Pomirayut', bratko, sam zhe ti bachiv taki
incidenti. I tam pomirayut'. I skriz' pomirayut'. Nihto darom hliba ne daº.
Govoryat' - daj groshi, shcho krugli i syayut'... Ot-ot, shcho krugli i syayut'. A
groshej nema: i v tebe, i v mene... A z chashi j hresta Sovic'ka vlada vikuº
groshi!.. Ot-ot! Groshi, bratok!
G o d o v a n i j. Zubi!
K o p i s t k a. SHCHo?
G o d o v a n i j, did z cipk om, m o n a sh ki : - Komisaram zubi!
- Kabluchki!
- Persni!
K o p i s t k a, P a r a s k a i S m i k. Groshi na hlib!
K o p i s t k a. Bidnomu klasu - tobi, bratuho, meni j usim - za chashu i
hrest zoloti - hliba, bratok, privezut'. Dobrav teper dila? Ot-ot.
Privezut'! On-on z togo krayu, tiºyu dorogoyu, z goroda... Brat, brat, yak
zariplyat' vozi! A to j mashinoyu, otim avtomobilem. Bachiv! CHoh-choh...
Mabut', nadiya zamriyala v kozhnogo, bo v natovpi golovi vsih povernulis'
u toj bik.
Glyanuv tudi j L a r i v o n .
G o d o v a n i j (ironichno). Podivit'sya, grazhdani, podivit'sya! On-on
golovnij komisar ¿hnij ¿de - golodnaya smert'! Ga-ga! Hiba ne chuºte -
rebrami torohtit'?.. Podivit'sya, yak kazhut', pozhalusta...
U natovpi ruh. V ochah zatinilos' strahittya.
CHogo zh vi vsi odvertaºtes'?.. Ga-ga! Otozh vono j º! Ne privezut'! Bo
nikoli shche do nas ne vozili - til'ki vivozili. Ga-ga! Pticya povtikala -
podumajte. Gav ne stalo!..
K o p i s t k a (pidijshovshi bliz'ko do L a r i v o n a). Golodno¿
smerti hrestom ne odgonish, til'ki hlibom... Vse odno bez chashi, bez
prichastya narod umiraº... Na bisa vono? Oddaj, L a r i v o n e!.. Nu,
golube?
Vizvirivsya znov L a r i v o n , zamahnuvsya dryuchkom.
K o p i s t k a odskochiv:
- Eh ti, temnaya silo!
S m i k. Odijdi, Musiyu!.. Jogo vzhe osvitili j osyayali... (Vijnyav nishkom
revol'vera). Teper til'ki oce j dopomozhe...
K o p i s t k a. Ti zduriv?.. Ta voni c'ogo til'ki j zhdut'... Kin'!..
Zahovaj!.. (Ta j prikriv svoºyu rukoyu revol'ver. Uchepivsya za S m i k o v i
ruki).
S m i k. Pusti! YAk oddamo cinnosti - oddamo use. Abo teper, abo...
Pusti, kazhu!
P a r a s k a (pomitila, shcho liho). Stijte, choloviki, os' stijte!
(Uhopila za ruku Orinu, vivela napered). Hodimo, Orino, L a r i v o n nas
ne vdarit'... Ganno! YAvdoho, chogo sto¿te? Hodimo vsi zhinki! Viz'memo chashu
i hrest od jogo! Vin nam oddast', ot ¿j-bo... (Do chernic'). A vi, gavi,
cit'te! (Do zhinok). Nu?
ZHinki zvoruhnulis' prote ne pishli.
Odna O r i n a poshkandibala, beztyamno burmochuchi:
- Avzhezh, hodimo!.. Hodimo, hodimo... Abi ne dodomu - hodimo! Po chashu
hodimo!..
P a r a s k a. Stij, L a r i v o n e, golube, stij!
O r i n a. Avzhezh, stij! Stij-stij! Taton'ko, stij!
Stav L a r i v o n . Dryuchok dodolu spustiv. Divit'sya.
P a r a s k a. YA tobi shche raz sorochku z brudu viperu... Trichi viperu,
til'ki ti ne bijsya...
Vishchirivs' na ne¿ L a r i v o n, podobno usmihnuvsya.
A P a r a s k a tak i zasvitilas' radisno:
- Bach, ne zabuv, yak kolis' ya sorochku jomu viprala
O r i n a. Avzhezh, ne zabuv, mij taton'ko. Bo hto zh, yak ne ya, na jogo
kalictvo zglyanulas' i v zhiti z nim troshen'ki polezhala... Taton'ko mij! Ne
zabuv - ne zabuv...
P a r a s k a. Ti zh ¿¿ ne vdarish, L a r i v o n e? A mene? Ni? A chashu
ta hrest oddasish? Durnen'kij, na hlib pominyaºmo, ditok pogoduºmo, od
golodno¿ smerti vryatuºmo...
O r i n a. Avzhezh, pogoduºmo! Hoch raz pogoduºmo! Pogoduºmo-pogoduºmo. A
voni zasmiyut'sya, taton'ku mij... (Azh zasmiyalas', do L a r i v o n a
pripavshi).
Povernuvsya L a r i v o n , bramu odchiniv i vinis chashu ta hrest.
Tiche ih Orini, Parasci, a sam odkriv rota, mugikaº.
P a r a s k a. Sam vinesi, L a r i v o n e! On-on tudi, u revkom! Nesi!
Nesi!..
Pidijshli shche zhinki, otochili L a r i v o n a. Pidbig S m i k.
O r i n a (shkandibayuchi poplich z L a r i v o n om, za chashu rukoyu
vhopilas'). Avzhezh, nesi! Nesi, nesi!..
P a r a s k a. A shcho! Dorogu dajte, choloviki!
Natovp posunuv za nimi. Til'ki bilya Giri ta Godovanogo kupka zostalas'.
Ta shche K o p i s t k a, skruchuyuchi cigarku, odstav.
Zapaliv, cvirknuv ta j kinuv na storonu Giri:
- Oce j ya skazhu - chudo! Z rezolyuciºyu... (Ironichno). Nu, molit'sya,
molit'sya, bo ya b molivsya, ta, virite, nikoli... (Ta j podavsya).
Zavisa
DIYA CHETVERTA
1
Naprovesni K o p i s t k a sidiv u sil'radi sam. Koli chuº: bam-bam-bam!
- zadzvonili v cerkvi. Zadzvonili - perestali.
K o p i s t k a. Gm... SHCHo za znak? Nemov na puzhar, til'ki zh
perestalo... (Odchiniv vikonce, viglyanuv). Aga, Vas'ko!.. CHuºsh, Vasilyu? CHi
ne znaºsh chasom, chogo tak u cerkvi zadzvonili?.. Pitayu, chogo tak chudno
zadzvonili?.. Ne znaºsh... A kudi ce ti z torboyu, ga?.. SHCHo?.. Ti os' krashche
zajdi syudi, sinashu! Ta na chasinku!.. (Povernuvsya do dverej). SHCHos' nadumav,
mabut', hlopec'.
Uvijshov V a s ya. Nogi puhli. V rukah palichka, za plechima torbinka.
K o p i s t k a. Zdrastuj, sinok!.. Tak, kazhesh, ne znaºsh, chogo
dzvonili?
Vasya til'ki golovoyu hitnuv.
Mozhe, de puzhar?.. Ne vidko, kazhesh... Gm... A kudi ce ti nalagodivsya?
V a s ya (yak hvorij, poviv rukoyu). A... tudi.
K o p i s t k a. Ot tobi j na! Ta kudi same?
V a s ya. Ne znayu... V gorod dumka bula.
K o p i s t k a. V gorod?
V a s ya. Mati pomerla j bat'ko, vi zh znaºte. A s'ogodni did vnochi:
tikaj, kazhut', zakurili - i vmerli. Sumno yakos' stalo odnomu. Tak ya vstav
uranci ta j pishov.
K o p i s t k a. A did hiba ne hodiv do cerkvi? G i r ya zh tam, kazhut',
varenim yachmenem lyudej goduº!
V a sya. Dida prognali... A ya ne hodiv. Maslaki kins'ki zbirav i variv.
A paliva z strihi S m i kav.
K o p i s t k a (zvorushivsya). To chom zhe do mene ne prijshov, chudij ti,
ne cholovik! YA b tebe pechenoyu gavoyu nagoduvav... A v torbinci v tebe shcho?
V a s ya. Ta... Knizhki.
K o p i s t k a. Gm. . Knizhki? I bukvarya, ma't', zabrav?
V a s ya. Ta... j bukvarya.
K o p i s t k a. I tetrad'ku?
V a s ya. YAku tetrad'ku?
K o p i s t k a. Ta tuyu, shcho... sovic'ki slova vpisuvav.
V a s ya. A-a... Zabrav, dyadyu! Ayakzhe!
K o p i s t k a (zahodiv po hati). Ti os' shcho, sinok!.. Ti ne hodi v
gorod, bo ne dijdesh. Pomresh u dorozi. Zostavajsya tut... Za sekretarya
budesh. Tobi skil'ki rokiv?
V a s ya. Ta... shche pomru ya tut.
K o p i s t k a. CHorta pomremo, sinok! Bud' ºroj!.. Ot-ot, yak ne vidno,
¿de vzhe, povertaº z goroda Ser'oga i, mabut', z hlibom...
V a s ya. Kazhut', shcho ne pri¿de, bo vzhe misyac', yak poviz u gorod chashu j
hrest, a ne vidno j ne chuti, kazhut'...
K o p i s t k a. Hto kazhe?.. Pri¿de! Os' pobachish - pri¿de! A on tobi
nadvori shcho - vesna? A ondechki podivis' shcho - sonce? Ta yake sonce, gej!
V a s ya. Ta... soncya zh ne mozhna ¿sti.
K o p i s t k a. A to tak: sonce ne gava - jogo ne vpijmaºsh. Ta til'ki
ti ne dobrav dila, sinok! Sonce pripeche, trava naroste, rogoza v richci,
ribi nalovimo, yushki navarimo... Nu, a tam nezabarom trah-tara-rah - hlib
urodit'... A poki shcho v mene s'ogodni gava º. Kataj, sinok, do mene zhiti!
Nu shcho?
V a sya (osmihnuvsya kriz' sl'ozi). Ta... ne znayu, yak ce vono bude.
K o p i s t k a. Znaºsh, sinok, shcho ya nadumav?
V a sya. SHCHo?
K o p i s t k a. A os' shcho: ya tebe smazhenoyu gavoyu goduvatimu, a ti mene
za ce bukvarya dovchish. Garazd?
V a s ya. Garazd!
K o p i s t k a. Trah-tara-rah, rezolyuciyu prijnyato! Otzhe, taki vivchus'
ya gramoti, tudi jogo mamu! I rihmetiki vivchus', i vsyako¿ politiki...
3
Ubigla P a r a s k a. K o p i s t k a do ne¿:
- CHuºsh, stara? Davaj na starist' shche taku shtuku vstrugnemo - i tebe
gramoti vivchimo, ga?
P a r a s k a. Godi! On shcho v cerkvi robit'sya!
K o p i s t k a. SHCHo?
P a r a s k a. YA tak i dumala: sidit', mabut', ruda satana ta cigarku
smokche, a ne tudi, shcho vzhe treba nam hovatisya abo tikati!
K o p i s t k a. Ot tobi j na!
P a r a s k a. Tobi na!.. To zh zakuriv sobi golovu tak. shcho j smerti vzhe
svoº¿ ne bachish! I tak uves' vik. YAk shche kolis' kozaki pri¿zdili vbivagi
lyudej za tu pans'ku ekonomiyu, shcho spalili, - tak lyudi - yak lyudi... Toj
utik, toj zahovavsya, a vin, ruda satana, dosidivsya, dokurivsya otak, azh
poki naskochili kozaki...
K o p i s t k a. Ta cherez kogo zh, yak ne cherez tebe, zozul'ko, uves' toj
incident i sluchivsya. Pribigla otak: gari, gari... ¿dut'! A hto ¿de - ne
doberesh...
P a r a s k a. SHCHo? CHerez mene, kazhesh?.. Podivis', Musiyu, meni u vichi!..
K o p i s t k a. Podivis' ti meni u vichi!..
I divilis' odne odnomu v vichi, azh poki K o p i s t k a ne odviv svo¿h.
Nu godi, bo hiba zhinku peredivishsya!..
P a r a s k a. Moya pravda, Musiyu!
K o p i s t k a. Godi!..
P a r a s k a. I pobachish, yak ne na moº vijde! Otak i vb'yut' tebe, otak
cherez cigarku ne vbachish, de j smert' na tebe viz'met'sya...
K o p i s t k a. Ta kazhi, shcho v cerkvi?
P a r a s k a. Aga! Teper kazhi... Sluhaj, Musiyu! Voni os'-os' prijdut'
z cerkvi syudi... vbivati...
K o p i s t k a. Hto?
V a s ya. Kogo?
P a r a s k a. Orinu, L a r i v o n a i nas!
K o p i s t k a. Ta kazhi tovkom!
P a r a s k a. Sluhaj! O r i n a j L a r i v o n (vin zhive u ne¿)
prijshli do cerkvi. G i r ya zh oto rozdavav po lozhci varenij yachmin' lyudyam, i
Liz'ka bula, i znaºsh shche hto? Pan'ko! Pribravsya, odyagsya, misku z yachmenem za
Liz'koyu nosit', shche j svichechku. A Liz'ka rozdaº. Pobachiv mene i, yak pes
toj, shchulivsya i svichechku tu ne zna, de poditi... Ga, Musiyu? Nash sekretar!.
K o p i s t k a. Ta mat' jogo!.. Kazhi dali!
P a r a s k a. Otozh G i r ya ne dav Orini yachmenyu, kazhe:
"Pidi ta persh pomolis', u batyushki pospovidajsya". A vona vzhe nespovna
rozumu, pishla, shche j L a r i v o n a potyagla. A na spovidi j kazhe: ditej z
L a r i v o n o m po¿la...
K o p i s t k a (azh pohitnuvsya). Ta shcho ti kazhesh, Parasko?..
P a r a s k a. Pip pro ce Giri, G i r ya lyudyam... Zadzvonili v dzvoni,
pozbigalisya, L a r i v o n a pov'yazali... Do rozpravi, krichat', povbivati
¿h treba!.. CHuyu, j na tebe pohvalki gonyat'... Kazhut': S m i k utik, Sovita
nema - same slushnij chas... Ta ya z cerkvi ta gorodami, gorodami syudi...
Tikajmo, Musiyu, bo vb'yut'!
K o p i s t k a. Ti os' shcho, Parasko!.. Ti...
P a r a s k a. Tikajmo, kazhu! CHogo shche siditi otut! SHCHob na shmatki
rozirvali?.. YAkbi ti chuv, shcho voni kazali!.. Syudi prijdut', kazali...
Tikajmo! Otak gorodami povz staru greblyu, shchob ne pobachili...
K o p i s t k a. SHa, Parasyu, sha!.. Ti os' shcho, kazhu, bizhi zaraz ta
sklikaj...
P a r a s k a. Kogo?
K o p i s t k a. Nashih!.. Usih, hto zhivij shche zostavsya.
P a r a s k a. Vzhe j: ¿h ne doklicheshsya, durnij ti!..
K o p i s t k a. Dev'yanosto sim...
P a r a s k a. Bulo ta zagulo! S'ogodni vnochi ne spalosya, dak ya vsim
chislo sklala. Polovina slobodi lyudej vimerlo, a nasha golota popered usih v
yamki popadala...
K o p i s t k a. A Kondratij Hursa, Klimenko Zahar, Barilo odin i
drugij, Sirota YUhim, Zoloto Mojsha?..
P a r a s k a. Ta voni vzhe taki, shcho j nig, libon', ne potyagnut'...
K o p i s t k a. Klimenko Zahar, zavchora bachilis', os' tut sidiv... Ta
j Sergij kazav, yak ¿hav: glyadi zh, sterezhi, Musiyu, kazav...
P a r a s k a. Sterezhi! Kogo?.. SHCHo?.. Ocyu porozhnyu halupu?
K o p i s t k a. Sovic'kuyu vlast', durna na tobi golova!..
P a r a s k a. Na tobi! Bo yak poprihodyat' os', to j tu durnu zirvut', a
bez ne¿ shcho ti vsterezhesh. SHCHo, pitayu? K o p i s t k a. Ser'oga os'-os' yak ne
pri¿de...
P a r a s k a. Ne pri¿de tvij Ser'oga! Vin uzhe zabuv, vidkilya j dveri
do nas odchinyayut'sya. P'yatij tizhden' pishov, a jogo nema. I ne bude! Bo vin
ne takij durnij: zabrav zoloto...
K o p i s t k a (azh ruku zviv). Znaºsh shcho, Parasko?
P a r a s k a. Nu shcho?
K o p i s t k a. Ne pidnimaj prenij - ot shcho!
P a r a s k a. Musiyu! Blagayu!..
K o p i s t k a. YA shcho skazav?
P a r a s k a prinishkla.
Zaraz, kazhu, bizhi!.. Nagukaj tam, hto zhivij!.. Ta ne barisya, chuºsh?
Odnoyu nogoyu tam - drugoyu shchob tut!..
P a r a s k a. A koli ya vzhe tebe zdihayus', ruda satana! Koli vzhe ti
meni svit rozv'yazhesh! I yakbi zh putyashche shcho, a to zh... (Vibigla i za hvilinu
nazad). Musiyu!.. Idut'!.. Vzhe nedaleko, os'...
K o p i s t k a. Nu shcho ti ¿j!.. Bizhi!
P a r a s k a. Teper ya gorodami... Ti zh glyadi, Musiyu, bez mene...
nichogo ne robi tut... YA odnim duhom... (Pobigla).
K o p i s t k a (do Vasi). A mi, sinok, os' shcho... Zaraz zorganizuºmo
revkom.
V as ya. YAk ce revkom?..
K o p i s t k a. A tak, shcho Sovºta u nas nema? Nema, bo povmirali abo
nesposobni lezhat'. G i r ya do vlasti svo¿ ruci prostyaga? Prostyaga, cherez
Pan'ka prostyaga, bo P a n ' k o jomu prodavsya... YA oce pro vse podumav,
pro vsyu ¿hnyu politiku... A ti, Vasilyu, gramotnij, pishesh tak azh-azh - i
hlopec' - ºroj revolyuci¿. Sidaj za sekretarya.
V a s ya. Ta ya ne vmiyu, shchob po-pisars'komu. Ne vchivsya.
K o p i s t k a. Na bisa po-pisars'komu! Pishi po-nashomu. (Distav iz
shafki paperu, pero, chornilo, tiche Vasi). Pishi: yak u nashij slobidci
komnezami vimerli, Sovºta nema, a kontra visunula golovu, sichit' gadyukoyu,
ot-ot ukusit', to postanovili...
V a s ya. Ta ne mozhu ya, shchob za sekretarya! Ot pravo, ne mozhu!..
K o p i s t k a. Ta ti zh uzhe pisav raz! Sidaj! (Posadiv Vasyu, umochiv
jomu pero). YA budu prokazuvati, a ti pishi! Odno znaj pishi, a todi
pidpishemo... udvoh... Nu, sluhaj! Pishi: priznachennya revkomu. Napisav?
Teper pishi: postanovili...
V a s ya. SHCHos' ne tak, dyad'ku Musiyu. Treba persh - sluhali.
K o p i s t k a. Ta kogo ti budesh sluhati, yak nikogo nema! Kazhu ya -
povmirali abo nesposobni lezhat'...
Bliz'ko grizno pidstupiv do vikon gomin. Uzhe stalo chuti tupotnyavu.
Ta shcho jogo dovgo balakati! Pishi: postanovili priznachiti na revkom, poki
povernet'sya z goroda Ser'oga, na predsidatelya Musiya Kopistku, a na
sekretarya - tovarisha Stonozhkina Vasilya... Pishi, sinok! Trah-tara-rah -
rezolyuciyu prijnyato! SHabash!.. A teper - treba pokuriti, bo hto jogo zna, shcho
tam bude...
4
Htos' odkinuv dveri navstizh. Gunuv natovp.
Poperedu vvijshov G o d o v a n i j. Za nim D i d z c i p k o m:
- Vedit' ¿h syudi! Zaraz suditimemo!..
Uveli Orinu j L a r i v o n a, zv'yazanogo j sputanogo.
Uvijshov G i r ya. Nabilosya lyudej.
G o d o v a n i j. De predsidatel'?
K o p i s t k a. SHCHo trapilos'?
G o d o v a n i j. YA pitayu, de predsidatel'? De vasha vdast'?
K o p i s t k a. SHCHo trapilos', pitayu?
D i d z c i p k o m. Lyudo¿div priveli, shchob ti znav!.. Hiba ne bachish?
G o d o v a n i j. Mi, narod, pitaºmo - de predsidatel'?
K o p i s t k a. Hiba ne znaºsh - u povit po¿hav!
G o d o v a n i j. Grazhdani lyudi! Uzhe misyac', yak nema predsidatelya! CHi
ne pora nam spitati: a chomu jogo tak dovgo nema?
Z l i j g o l o s. Utik!
G o d o v a n i j. Sutaya pravda! Utik! Zabrav zoloto, narodne dobro, i
vtik. (Do Kopistki). Vihodit' - utekla vasha vlast'? Vihodit' - vlasti
nema? (Do natovpu). Grazhdani lyudi! Vlast' utekla, Sovºta nema - mabut',
sami suditimemo?
Z l i j g o l o s. Avzhezh, sami!
G o m i n: - Sami!
- Pochinajte!
K o p i s t k a. SHa troshki, sha!.. Bo º revkom...
G o d o v a n i j. Revkom? De vin? Hto?
K o p i s t k a. Tutechki vin, os'!.. YA predsidatel', a ocej parnishka -
tovarish Stonozhkin - sekretar. Protokol º. Vam chogo trebuºt'sya?
G o d o v a n i j. Ta hto vas obrav? De vi vzyalisya?
K o p i s t k a. Tut i ne trebuºt'sya obirati. Tut tak: ob'yavivsya - j
shabash. Abi til'ki za bidnij klas stoyav. Takij sovic'kij zakon º... I ne
dumajte, ne prostij sobi zakon, a sekretnij i vrodi voºnnij...
G o d o v a n i j. Tak ce ti ob'yavivsya revkomom?
K o p i s t k a. Ege zh!
G o d o v a n i j. Ti?
K o p i s t k a. Ot chudak, shche j pitaºsh... Ta komu zh i ob'yavitisya, yak ne
nam?.. Nu, podumaj! Ne stanesh zhe ti, chi G i r ya, chi tam did Onis'ko
revkomom, koli po zakonu vam ne polagaºt'sya...
G o d o v a n i j, (azh ochi nalilisya krov'yu, zasipalisya gubi). Ta ce ti
dumaºsh shche raz zastupiti nam dorogu?.. Grazhdani, lyudi!.. Ta doki shche vin
bude!..
G i r ya (spiniv Godovanogo). Postrivaj! Ne treba svarki... Haj pokazhe,
yakij vin revkom. (Todi do Kopistki). Nu, shcho zh! Obibravsya gribom, to liz' u
kozub. Os' narod priviv lyudo¿div. Skazhi, shcho z nimi robitimesh? (Do lyudej).
Postoronit'sya troshki! Haj lyudo¿di vijdut' napered, shchob ¿h revkom pobachiv.
D i d z c i p k o m. Ot do chogo prizvelo bil'shovic'keº dvizheniº!
Lyudo¿dstvo povelosya!.. Nu, shcho teper skazhesh, tovarishu revkom?
K o p i s t k a. A ot rozpitayusya, todi j skazhu. Anu cit'te! Do poryadku!
Didu, odstupit'sya troshki nazad!..
D i d z c i p k o m. Godi vzhe nastavlyati na poryadok! Bo vzhe
doporyadkuvalisya, godi!..
K o p i s t k a. Vam, didu, slova ne dadeno!
D i d z c i p k o m. I prosit' tebe ne stanu. Zahochu skazati, to skazhu,
shche j v ochi plyunu. Otak!.. (Ta j plyunuv na Kopistku).
K o p i s t k a (ne zvoruhnuvsya. Vijnyav kiset. Zakuriv). Tovarishu
sekretar! Vpishit' c'ogo fakta v protokol. A rezolyuciya troshki zgodom
vijde...(Do natovpu). Zaraz revkom pravit' zasidannya. YAkshcho maºte shchos'
skazati, to kazhit' po-lyuds'komu! A plyuvati teper i na dolivku
zaboroneno...
G o d o v a n i j. A lyudej ¿sti u vas zaboroneno?
G i r ya. Os' tiho, grazhdani!.. (Do Kopistki). S'ogodni lyudi dovidalis',
shcho ocej cholovik, L a r i v o n , porizav ditej... Azh tri tizhni ocya
zhenshchina, O r i n a, skazat' bi, mati, varila j smazhila vnochi svo¿h ditok
m'yaso. Maslaki os' u ryadnini - rechovij dokaz... Teper narod priviv ¿h do
rozpravi, shchob suditi. Pravdu ya kazhu, grazhdani?
G o m i n (grizno): - Avzhezh, pravdu!
- Gola pravda!
G i r ya. Sudi zh ¿h, koli ti revkom! Pri vsih sudi, pri lyudyah, shchob kozhne
bachilo j chulo, yak sudit' revkom lyudo¿div... A todi j mi svoº slovo
skazhemo...
D i d z c i p k o m. Ta hiba v ¿h sud º? Bil'shovic'ke dvizheniº, ta j
use!.. Nema boga, nema carya - nema j suda, shchob ti znav!..
K o p i s t k a. Skazhi, Orino, ti ¿la svo¿h ditej m'yaso? Pravdu kazhi,
ne bijsya!
O r i n a (chudno yakos' posmihayuchis'). ¯ston'ki hotilos'. Duzhe hotilos'.
YA prijshla uvecheri dodomu, azh Marinka pomerla. A L a r i v o n , daj bog
jomu zdorov'yachka, j pokazuº: abo vsim pomirati, abo davajte po shmatochku
¿sti Marinku...
K o p i s t k a. Vihodit', vi ¿li mertvih ditej?
O r i n a. Avzhezh, mertven'kih! Mertven'kih, mertven'kih... L a r i v o
n , spasibi jomu, nagostriv nozha... A ya stala do ikoni, pomolilasya. I
bozhen'ka bachiv, yak L a r i v o n rizav, a nichogo ne skazav. Til'ki
osmihnuvsya... (Zasmiyalas' tihim napivbozhevil'nim smihom). YA ¿ston'ki duzhe
hotila, azh v golovi kalamutilos'... YA v pechi zapalila, popoloskala
garnen'ko, chisten'ko.
K o p i s t k a (azh hitnuvsya). SHCHo popoloskala?
O r i n a. Marinku, moyu donechku... Hoch ¿ston'ki duzhe hotilosya, prote ya
v toj vechir Marinki ne ¿la. L a r i v o n ¿v i dityam davav. Til'ki soli ne
bulo... Bez soli bidnen'ki ¿li... Bez soli - bez soli...
Z natovpu gomin.
G o d o v a n i j. Breshesh, i ti ¿la! Troº ditok bulo - i vsih po¿la!
Os' u ryadnini kistki...
O r i n a. Avzhezh, kistki. (Mahnula kudis' rukoyu). I tam kistki, i
skriz'-skriz' kiston'ki-kiston'ki... Uchora v cerkvi, dumala, svichki
goryat', azh to kistki... taki zhovten'ki, yak u Marinki... Ij-bo... Stirchat'
i syayut'...
G i r ya (do vsih). CHuºte? Vona priznalas', vona ne kriºt'sya. Os' tiho!
Dajmo teper revkomovi slovo! Haj vin pershij skazhe, yakoyu karoyu pokarati
lyudo¿div... Nu, Kopistko?
Z natovpu pidhopili:
- Kazhi!
- Govori!
- Sudi!
K o p i s t k a. Os' shcho ya skazhu! Ne meni j ne vam ¿h suditi...
G i r ya. On yak!..
K o p i s t k a. Ne meni, kazhu, i ne vam, bo mi ne special'ni¿ lyudi. Do
povitu treba vdaritisya, shchob pri¿hala komisiya, bo do c'ogo dila treba takih
suddiv, shchob na golovu special'ni buli...
G o d o v a n i j. Aga! On kudi vin gne... Ga?
K o p i s t k a. A ti yak dumav: trah-tara-rah - i ves' sud? A mozhe,
voni z golodu rozum vteryali i treba, shchob doktor ¿m u golovu zaglyanuv. YAk
tam i shcho... Mozhe, u ¿h shchos' ne v poryadku, i todi hto za ce odvitit'?..Ta
shche j nezvisno, shcho v poviti skazhut', yak doznayut', shcho v nas take liho
povelosya. A doznayut'!..
G i r ya. Vihodit', shcho revkom ne v silah lyudo¿div suditi?
K o p i s t k a. Revkom zaraz viz'me ¿h pid aresht i negajno spovistit'
u povit... Tovarishu sekretar! Napishit' u povit cirkulyara, shchob zaraz,
negajno...
G i r ya (perebiv). Vihodit', shcho revkom za lyudo¿div?
K o p i s t k a. Pidozhdi!..
G i r ya. Ayakzhe: de b vivesti zaraz lyudo¿div otudi do kanavi ta
povbivati, a ti ¿h pid aresht, goduvatimesh, ta shche j doktora do nih?.. Oce
sudi Oce revkom, ya vam skazhu! (Do yurbi). Bachili? CHuli?
D i d z c i p k o m. Pogibaºmo! Od bil'shovic'kogo dvizheniya pogibaºmo!
G o l os . Povbivati ¿h... Lyudo¿div i revkoma razom!.. SHCHob ne bulo!..
SHCH e g o l o s i. Povbivati, yak sobak!
Z l i j g o l o s. Malo povbivati! Bo sobaka, yak golodna, to lezhit' i
zdohne, a ne z'¿st' svo¿h ditej... ZHivih zakopati ¿h v zemlyu, os' shcho ya
skazhu!
G o d o v a n i j. Hto za te, shchob povbivati lyudo¿div, haj pidnime
ruku!.. Raz, dva, tri, chotiri... sim... desyat'-trinadcyat'... Vsi, yak odin!
Z l i j g o l o s. I Kopistku z nimi.
Galas, viguki, azh zatancyuvali:
- I Kopistku!
- Uves' revkom!
G o d o v a n i j. Hto za te, shchob i Kopistku ta j c'ogo parubijka z
nimi? (Pokazav na Vasyu). Raz, dva, tri... p'yat'... sim... desyat'... Vsi,
yak odin! Tak! I hto za te, shchob ce dilo zrobiti po-voºnnomu, odnim zahodom,
zaraz?.. Raz, dva, tri... sim... dev'yat'... Vsi, yak odin!..
Z l i j g o l o s. Ta godi shchitati! Vivod' ¿h! Do kanavi!..
V yurbi zakrichali, zamahali rukami, cipkami:
- V'yazhi!
- Davaj motuzka!..
G i r ya (vistupiv). Ishche, grazhdani, zabulisya!.. Nam treba novu vlast'
obrati! CHuºte? YA dumayu tak: Godovanogo na predsidatelya, a za sekretarya...
G o d o v a n i j. Ta kogo zh, yak ne Pantelejmona Petrovicha! Pan'ka!..
Ta vzhe ¿h nihto ne sluhav. V'yazali Kopistku.
Vivodili Vasyu, Orinu, L a r i v o n a. D i d z c i p k o m shmatuvav i
toptav protokola.
5
Viveli ¿h na vigin do kanavi. Postavili vryad. Gomin, viguki vshchuhli.
G i r ya (vistupiv napered). Nu, chogo zh mi stali?.. Kinchajmo?
YUrba zavagalasya. G i r ya znov:
- Nu ot... Priveli, a sami postavali... Treba zh toj... Nu?..
(Usmihnuvsya, skrivivshis'). Ne molit'sya zh na ¿h!.. Anu-nu? Hto pershij,
pochinaj!
YUrba zvoruhnulas' i znovu stala.
Ta nevzhe nihto ne navazhit'sya, ga? Vse odno nazad vzhe ne mozhna. Raz
pochali... Grazhdani!
G o d o v a n i j (godi). Gospodi blagoslovi! YA pervij pidnimayu ruku...
(Vijnyav z-pid poli obriza, povernuvsya do Giri). Po odnomu chi vsih pidryad
budemo?
G i r ya. YAk hochesh... YA zh ne vmiyu strilyati.
G o d o v a n i j. Dovedet'sya po odnomu... tam za kanavoyu... (Guknuv na
yurbu). Anu rozstupit'sya, grazhdani!.. Dajte dorogu... (Smiknuv L a r i v o
n a). Hodim, ti!.. (Poviv jogo, vzyavshis' za kinchik pov'yazanogo motuza).
YUrba zagomonila i vtihla.
Kozhne stezhilo. ochima, yak zavodiv G o d o v a n i j gluhonimogo za
kanavu, yak spiniv jogo j nakazav stati na kolina.
CHulosya zvidti: "Stan' navkolishki! Nu?.. CHuºsh?.. Otak, divis'. Otak!.."
H t o s ' (todi v natovpu). Navishcho vin jogo navkolishki?
D r u g i j. SHCHob krashche vciliti... Tretij (ne odvodyachi ochej). Cit'te! V
yurbi. Cit'te!.. Cit'te!..
YUrba zavmerla. Grimnuv vistril.
U Kopistki vpav z golovi kartuzik. Vasya zaplyushchiv ochi.
YUrba ozhila, vibuhla gomonom, krikami:
- Popav!
- YAk u serce vlipiv!..
- Divis', krov on...
H t o s ' (azh pidskochiv). Tak jogo!
YU r b a (raptom podalasya nazad): - Divis', vin vstaº!
- ZHivij!..
- Lize!
D i d z c i p k o m. Jogo kulya ne viz'me.
Dehto vzyavsya tikati. SHCHe raz bahnuv vistril. Vtikachi spinilis':
- Upav! Upav!
- Teper vzhe kaput jomu!.
- Ni, divis', shche vstaº...
D i d z c i p k o m. Kazhu, kulya ne viz'me! Svyachenim nozhem dorizati
treba!.. Svyachenim, shchob ti znav!..
6
Priskochiv Go d o v a n i j.
- Dajte sokiru!.. Dobiti treba!
YU r b a pidhopila:
- Sokiru syudi!
- Avzhezh, sokiroyu treba¿
Podali sokiru. G o d o v a n i j vihopiv z ruk. Htos' do jogo,
neterplyache:
- Daj ya!
D r u g i j. Os' ya! Tretij. YA! YA!
Vchepilisya v sokiru.
- Pusti!
- Ti pusti!
Z yu r b i. Pustit'! Nehaj odin hto...
- Odin nehaj!
H t o s ' (tonom filosofa). Nu j narod u nas! I tut odin v odnogo z-pid
ruk vihoplyuº.
G o d o v a n i j. Pustit', ya sami (Pobig za kanavu).
Za nim posunulas' sp'yanila od krovi yurba.
O r i n a (beztyamno). Hu, muhi... (Zamahala rukami). Muhi... Nichogo ne
vidno... Odgonite zh muh!.. Odgonite-odgonite!..
U Vasi zacokotili zubi.
- Dyadyu Musiyu! Otak voni i nas... vbivatimut'.
K o p i s t k a. Os' zaraz, sinok... Prijdut' nashi, sinok... P a r a s
k a zh pobigla. Ta os' i vona!... Os'!..
7
Pribigla P a r a s k a. Hustka zlizla, ot-ot upade:
- Musiyu! SHCHo zh ce take, Musiyu?!
K o p i s t k a (zdvignuvsya, poviv golovoyu). SHa!.. Kazhi tiho!..
Poklikala?
P a r a s k a. Ne doklikalas'!
K o p i s t k a. Klimenko Zahar?
P a r a s k a. Uchora pishov v pole korinci kopati, nahilivsya j pomer...
K o p i s t k a. A Hursa?..
P a r a s k a. Hursa na pechi pomer...
K o p i s t k a. Ta ti vsih obbigala?.. A Barili, Sirota YUhim, Zoloto
Mojsha?..
P a r a s k a. Vsih! Barili des' podalisya v gorod. Sirota p'yatij den' u
hati mertvij lezhit'... (Ta j zamovkla).
K o p i s t k a (po pauzi). Ti os' shcho, Parasko
Pa r a s k a. Nu?
K o p i s t k a. Skruti meni cigarku... Kiset otut... u pravij
kisheni... i sirnichki...
Vzyalasya P a r a s k a krutiti cigarku. Pal'ci tremtyat'.
- Musiyu! Znaºsh, shcho ya nadumala?
K o p i s t k a. Ne rozsipaj!..
P a r a s k a. YA z toboyu stanu... Nehaj vbivayut' razom!
K o p i s t k a. Ti os' shcho... Ti zaraz kataj v gorod!.. YArkom, ponad
grebleyu, shchob ne pobachili.
P a r a s k a. Godi! Nikudi ya ne pidu!..
K o p i s t k a. Ne zavod' prenij! Zvistku dasi, za svidka na sudi
budesh...
P a r a s k a. Musijchiku!..
K o p i s t k a. Mershchij kruti!.. Za svidka, kazhu, budesh!.. Pro vse
rozkazhesh, yak i shcho... Skazhesh - protokole porvali.
Z-za kanavi pochulosya:
- Gotovij!.. Vedit' teper Kopistku!
Kriknulo kil'ka golosiv:
- Kopistku!
- Podaj Kopistku!
K o p i s t k a (do Paraski). Zapali!..
Zapalila P a r a s k a cigarku, potyagla, dala cholovikovi,.
Nu, glyadi zh meni... shchob dijshla blagopoluchno!.. Jdi! Bizhi, a to...
Nasunulas' yurba. Poveli Musiya Kopistku. Todi V a s ya nemov viris:
- Stijte! Os' i ya z nim... Stijte, kazhu! Dyadyu Musiyu, pidozhdit'! Bo yak
zhe ya bez vas budu?.. (Pobig spotikayuchis' do Kopistki).
Kinulas' bula j P a r a s k a, ta spinilas'.
Pidnyala z zemli Musiºvogo kartuzika, pritulila do ust, do grudej,
zaplakala i vzhe vzyalasya bigti, azh tut zacokotilo, zagurkotilo des'
nedaleko vozom.
P a r a s k a zamahala rukami, kriknula:
- Ser'ogo! Ser'ogo! Os' syudi, Ser'ogo!.. Htos' (zlyakano kriknuv). S m i
k vernuvsya! Ser'oga! Predsidatel'!..
YUrbu mov zacipilo. I raptom kil'ka cholovik vdarilos' tikati. Zchinilas'
panika.
8
Z'yavivsya S m i k. Za nim prodarmiºc' z rushniceyu.
Pobachivshi vse, kinulis' za kanavu. P a r a s k a poperedu:
- Musiyu! Os' Ser'oga!.. Stij!.. Ne strilyaj!..
YUrba kinulas' vroztich.
I v cej chas, koli vse ruhalos', biglo, odna O r i n a zostalas' na tim
misci, de j stoyala.
Burmotila. Mahala pered ochima rukami.
9
Povernulis' od kanavi: S m i k, K o p i s t k a, P a r a s k a, V a s
ya, dehto z lyudej.
S m i k. Uchora b pri¿hav, ta vis' zalomilas'... Hliba privezli,
Musiyu!.. Ne til'ki ¿sti, a j siyati bude! SHCHe prishlyut'... Ta yak vse ce
vijshlo? YAk pochalosya? Musiyu, ga?
P a r a s k a. Pidozhdi, daj jomu do tyami dijti. (Do cholovika). Os'
kartuz, Musiyu!.. Ta ya sama nadinu! (Nadila na Kopistku kartuzika).
Vin pripraviv jogo, potomu zakuriv, cvirknuv i, nemov nichogo ne bulo z
nim, spitav S m i ka:
- A skil'ki pudiv hliba?
S m i k. Tri huri!.. Dev'yanosto sim pudiv... ishche dadut', na oranku, bo
divis', vzhe vesna...
10
Prodarmiºc' priviv Giryu j Godovanogo.
Zavisa
** NARODNIJ MALAHIJ **
TRAGEDIJNE
PERSHA DIYA
_1_
Zaplakala, zatuzhila u svoºmu domi (na Mishchans'kij vulici, N 37) _
madam S t a h a n ch i h a T a r a s o v n a:_
- Oj, hto skazhe, hto zh rozkazhe, chi ti, donyu, chi ti, ptashko, a chi ti.
Matinko Bozha, kudi vin, u yaku storonon'ku tikaº ta na kogo zh mene, bidnu,
pokida-a-º?".
Pohnyupilas' kanarka v klitci. Posmutniv obraz Bozho¿ Materi. Movchat'. _
Til'ki d o ch k a s e r e du l ' sh a bilya materi vpada:_
- Mamon'ko!
- Ne perebivaj!
- Vipijte, lyuba...
- SHCHo ce?
- Valer'yanovi krapli.
- Get', odchepisya! Hiba mozhna taku dramu v serci ta valer'yankoyu
vpiniti... Daj meni otruti!
- Sili b vi krashche od vikna, aboshcho.
- A to shcho?
- Lyudi zh prohodyat' povz vikon...
- Tovchenogo skla daj, ya vtruyusya!..
- Susidi zh on bachat' i chuyut'.
- Haj bachat'! Haj chuyut'! YAk druzi, - haj pozhaliyut', a vorogi, - haj
izradiyut', shcho drama taka v nas u domi, shcho muzh mij zakonnij tika-a-º...
_
2_
Uvijshla s t a r sh a d o ch k a. S e r e d u l ' sh a do ne¿:_
- Poklikala hreshchenogo?
- Idut'.
T a r a s o v n a
(tak i skinulas')_
- De vin, daleko?
- Zaraz uvijdut'.
- De, pitayu?
- Ta kazhu zh vam, mamon'ko, zaraz... Zaskochili v odne misce, zaslabli na
shlunok...
T a r a s o v n a
(uterlas')_
- A gospodi, tak bi j skazala vidrazu. Ta chi pribrano zh tam?
- YA mila uchora.
S e r e d u l ' sh a
(do starsho¿)_
- Ti zh skazala hreshchenomu, shcho papon'ka pobig vzhe po pashport?
- Ayakzhe.
- A vin shcho?
- Skazali, shcho vzhe znayut' pro ce.
T a r a s o v n a
- A basiv iz cerkvi poklikala?
- Lyubunya zh pobigla.
- A gorilki basam?
- Vona j gorilki kupit'.
- Pidi zh, moya donyu, ta narizh cibuli dribnen'ko, red'ki, olijkoyu pomasti
na zakusku lyudyam.
S t a r sh a
(tak i pirsnula)_
- Vse ya, ta ya! I po hreshchenogo, i po basiv, i cibulyu krishi. A vona on
sto¿t', izgornuvshi ruchki...
S e r e d u l ' sh a
- A hto kviti poliv, yak ne ya? A hto z valer'yankoyu, yak ne ya? Povilazilo?
Ushchipnuli odna odnu, shchob M a t i ne bachila._
- Oj!
- Oj-oj!
T a r a s o v n a
- Oj pomru ya i shche raz pomru z takimi dochen'kami, shcho vzhe temno v ochah i
sonce zrobilosya chornim, a voni zh togo gorya shche dodayut'." Dajte meni karti!
SHCHe raz kinu na jogo... SHCHe raz, ta j godi. (Kinula na karti, Glyanula. Za
serce vzyalasya) _
- Oj, znovu doroga kladet'sya!..
D o ch k i
- Ta nevzhe zh, nevzhe, mamon'ko mila?
- Hiba povilazilo? CHervonaya shistka?
A v Tarasovni zhah v ochah glibokij, mistichnij:_
- Vorozhu, vorozhu - i vse ocya karta... A tut ishche j son; doroga u poli j
misyac' shcherbatij, shcho vzhe smutnij, a shcho blidij... Nemov bi tika, pokotivsya
za zemlyu. A ya stoyu pri dorozi, yak tin' ta samotnya. Ce zh bat'ko nash, misyac'
otoj, chuº dushen'ka - vteche vin, poko-o-tit'sya, zagine v doro-o-zi...
D o ch k i
- Mamon'ko, cit'te!..
- Susidi jdut'.
T a r a s o v n a
- Godi movchati, bo vzhe zh namovchalas'! I kritisya godi! Haj znayut' usi,
yaka v domi j u serci drama...
_
Z_
Uvijshli s u s i d i, tiho j povazhno, yak i godit'sya zahoditi pro takij
sluchaj. Stali. To d o ch k i obidvi, yak ti lastivki do materi:
- Mozhe, vam, mamon'ko, kompresa naklasti?
- Mozhe b, vi, mamon'ko, lyagli ta spochili?
S u s i d i
(Zithnuli. Pokivali golovami. I yak godit'sya pro takij sluchaj, skazali
filosofichno)_
- A vzhe, mabut', spochinemo v komhoza na dachi (na kladovishchi).
- Otam uzhe vispimos' vvolyu.
- Zdrastujte, Tarasovno!
T a r a s o v n a
(Ledve, cherez silu pidvelas'. Privitalasya)
- Sidajte, susidon'ki. Hoch i hvora ya, hoch i drama v domi, a prosyu -
sidajte. (Dala seredul'shij hustochku)._ Daj meni drugu hustochku!
S e r e d u l ' sh a
- Mokra zh, yak hlyushch... Hiba zh otak mozhna plakati, mamon'ko?
S u s i d i
(na take pitannya vsmihnulis', primovivshi)
- Gm... A chomu j ni?
- Pitaº.
- Skazano - molode, zelene...
T a r a s o v n a
- Ne tak sebe zhal'ko, yak ¿h, mo¿h ditok; shcho 'dne ne spit' - mamo, kazhe,
ne mozhu, druge ne spit', plache u podushku tiho, tretya, Lyubunya, yak tin',
bilya mene vsyu nich vistoyuº... A bat'kovi bajduzhe: tika-a-º...
S u s i d i
- Ta nevzhe M a l a h i j Minovich, skazat' bi, vzhe pri litah, ta na take
dilo pustivsya? Prosto ne virit'sya.
T a r a s o v n a
- Vzhe u dorogu sklavsya, os': cipochok, torbina a suharyami.
S t a r sh a
- Sami j sushili.
T a r a s o v n a
- Potajki sushiv... Oce pobig do vikonkomu sovic'kogo pashporta brati...
S'ogodni j taka.
S u s i d i
- Ta kudi, hoch i ne godit'sya zakudikuvati, kudi, Tarasovno!
- Ne pitajte!
S t a r sh a
- Ne kazhut'.
T a r a s o v n a
- Ne kazhe, susidon'ki mili. Vzhe j kum pitav, vzhe j na moleben' davala,
vzhe j p'yanim napuvali - ne kazhe...
S u s i d i
(shche bil'she zdivuvalis')
- Gm... Vono spravdi - cipochok. I torbina. Ce tak, yak na proshchu jdut'...
A mozhe, vin goviti nalagodivsya, do ikoni yako¿, aboshcho?
T a r a s o v n a
- De vzhe jomu do ikoni, koli syurpriz takij vikinuv, shcho paski zaboroniv
buv pekti...
- Ta shcho vi kazhete?
- Svinyam... Krashanok nakrasila sito, dak vin svi-i-nyam... Semij godok
otak - nema v domi poradon'ki, supokoyu, semij zastupaº, a vin shche j z domu
tika-a-º... (Ta j zagolosila)._
D o ch k i
- Oj, oj, mamon'ko, oj!..
S u s i d i
- Ta shcho vi, Tarasovno! Styamtesya! Mov po mertvomu. Hiba zh tak mozhna?
T a r a s o v n a
- Ne mozhu, susidon'ki, do tyami prijti. Luchche b jomu vmerti. SHCHob ya jogo
na toj svit viryadzhala, yak oce vin tika ne znat' i kudi... Bo do mertvogo
hoch poraditisya pidesh, na hrest toj pohilishsya ta j viplachesh gore, a yak
vteche vin, kudi meni jti? De jogo shukati? Po yakih svitah, u yakih
dorogah... Ni mertvogo, ni zhivogo ne vi-i-dno...
S u s i d i
(Vzhe j ¿h projnyalo. U hustki ta v fartuhi syakayuchis')
- Taka zh drama, taka drama, shcho j kina ne treba!.. (Po pauzi)._ Hoch
skazhit', koli ce stalosya z nim, z chogo j yak?
D o ch k i
(tak i sipnuli)
- SHCHe z to¿ pori, yak saldati parkan nash spalili...
- Nepravda! YAk kulya udarila v sini...
- YA rozkazhu!
- YA!
T a r a s o v n a
(vpinila dochok)
- Pro muzha nihto krashche ne rozkazhe, yak zakonnaya zhona, - til'ki ya...
Lastivkoyu, lastivkoyu, susidon'ki, huten'ko, bo s'ogodni zh buden'... SHCHe yak
pochalas' ota revolyuciya, yak pochalas', yak pochalasya...
D o ch k i
- Saldati...
- Ne perebivaj, idijotko!
- ...parkan nash spalili.
S u s i d i
- U nas todi svinej pokololi krasnogolovi makedoni.
T a r a s o v n a j d o ch k i
(navviperedki)_
- Z to¿ pori j pochalos', susidon'ki. Popervah Malasik piv vodu
nishkom...
- U papon'ki azh cokotili...
- Ne perebivaj, bo 'dna ya bachila... Tri dochki, tri divuli v domi, a
nihto, prich mene, ne bachiv, yak piv vodu mij Malasik i yak v jogo cokotili
zubi...
- ...I v mene cokotili, mamon'ko...
- Breshesh! Ti j v revolyuciyu spala. To Lyubunya svo¿ zubki zciplyuvala,
bidna, shchob ne zaplakati od revolyuci¿...
- ...Mi vsi zciplyuvali.
- Movchi!.. A vnochi pered svitom, susidon'ki, yak uzhe j revolyuciya
zasinala, mi, zbivshis' dokupki, plakali, plakali j plakali...
S u s i d i
(roztrivozhilis')
- Udarila revolyuciya, vsih chisto zh vona vdarila!
T a r a s o v n a
- A najduzhche mene i za shcho? Za vishcho?
D o ch k i
(yak gorohom)
- Otodi yak...
- Ne perebivaj.
- ...bulo vbito nachal'nika poshti...
T a r a s o v n a
- Movchi! Otodi, yak bulo vbito nachal'nika poshti, Malasik zatrusivs',
zatremtiv i zamuruvavs' u chulani...
S u s i d i
- Ga? SHCHo?
D o ch k i
- Papon'ka...
- Zamuruvavs'...
- ...a dveri zamazali.
T a r a s o v n a
- Dva roki visidiv.
S u s i d i
(azh povstavali)
- Ta shcho vi kazhete!
- Dva roki v chulani?
T a r a s o v n a
- Tozh podumajte, yaka muka bula movchati... Movchala ya j voni movchali, mov
u rot vodi ponabirali.
S u s i d i
(skinulis' ochima)
- To vihodit', shcho M a l a h i j Minovich i ne ¿zdiv, yak kazali, na selo
do brata?
- Ni, ni... Azh teper odkriyus', susidon'ki, azh teper usyu pravdu skazhu...
- I ne sluzhiv tam?
- Ni j shche raz ni! Til'ki Bog znav, shcho Malasik zamurovanij sidit',
til'ki Bog, ta shche ya, ta shche divon'ki, ta shche kum...
S u s i d i
(dosadno stalo, shcho yak zhe ce voni ne diznalisya pro ce)
- Nu, hto pojme viri!.. Ot drama... Tozh nam chulosya vnochi... Ta kudi zh
vin, prostit' na slovi, do vitru hodiv?
S e r e d u l ' sh a
- U vikonechko.
T a r a s o v n a
- Cit'!.. U potajne vikonechko, v gorilochok...
S u s i d i
- Ce v toj, shcho poluplenij?
T a r a s o v n a
- U toj same... SHCHe yak Lyubuneyu hodila, to kupila.
S u s i d i
(zveli plechima)
- Hm... To zh shchoranku divishsya...
- Gorshchok na parkani... A j ne tudi, shcho to zh M a l a h i j Minovich u
chulani zamurovanij...
- Sidit'...
T a r a s o v n a
- Vzhe yak zajshla nepa... Pam'yataºte, susidon'ki, kumovi dozvolili
torguvat' ikonami?
- Ayakzhei Vpershe za vsyu revolyuciyu ladanu kupili...
S e r e d u l ' sh a
- Azh todi papochka rozmuruvavsya...
T a r a s o v n a
- Cit'!.. I krashche b vin zamurovanij doviku sidiv, yak teper, knizhok
bol'shovic'kih nachitavshis', iz domu tika-a-a...
4_
Tut ubigla L yu b u n ya, molodsha dochka. Koshika dodolu, ruki do sercya:
- Vi tut plachete, vi tut tuzhite, a ne znaºte, shcho vzhe papon'ka z
vikonkomu vijshli.
Joknula T a r a s o v n a.
Mene pociluvali, a sami radi ta veseli...
T a r a s o v n a
- Pashporta uzyav?
- Ne znayu... Pishli do nachrajmila. A ya v cerkvu zaskochila, mamon'ko,
navkolishki vpala, pomolilasya:
Bozhe, kazhu. Bozhe, ne daj meni shchastya-doli, til'ki daj, shchob papon'ka
vdoma zostalisya! Pidlogu pociluvala (a sama plache ta pokazuº, yak vona ce
robila_). CHi garazd, shcho ya tak zrobila, mamon'ko?
T a r a s o v n a
- Garazd, moya donyu... A basi? Basi?
- Zaraz prijdut'.
S u s i d i
- Molebnya najnyali, chi shcho?
L yu b u n ya
- Ni, ce hreshchenij kazali poklikati basa j tenora z horu, shchob papon'ku
spivami vpiniti... Oj, ya j zabula!.. Mamon'ko! Mokij YAkovich skazav, shcho
najbil'sh lyubit' papon'ka ne "milost' mira", a "vskuyu mya otrinuv esi".¸.
T a r a s o v n a
(zametushilas')
- Tak pro ce zh zaraz treba hreshchenomu... (Do starsho¿_). Bizhi nagukaj!
S t a r sh a
- Ta yak zhe ¿h nagukaºsh, koli voni... zaskochili!
_
5_
Ta j prikusila yazika, bo povagom uvihodiv k u m. Znesilenij._
T a r a s o v n a (yak do Boga)_
- Hiba zh mozhna tak dovgo... koli take gore, take gore, kume!
K u m
(ne puskayuchi ruki z zhivota)
- Spokijno!., Na krilah priletiv bi, kumo, koli zh chuºte. (I po pauzi,
yak vsi dosluhatisya stali, dodav). CHuºte, yak bul'kotit'?.. Hu... Tak,
kaºte, tika?
T a r a s o v n a
- Vzhe vijshov z vikonkomu.
K u m
(avtoritetno)
- Znayu.
L yu b u n ya
- Mene pociluvali, a sami radi ta veseli.
K u m
(avtoritetnishe )
- I pro ce znayu.
T a r a s o v n a
- Podavs' do nachrajmila.
K u m
(neperemozhno avtoritetno)_
- I ce meni ne sekret.
T a r a s o v n a
- To za shcho zh, kume, taka meni drama? Za vishcho?
K u m
(glibokodumno pokazav ugoru pal'cem)
- Til'ko Toj znaº.
S u s i d i
(primovilis')
- A pravda, pravda... Til'ki Toj znaº, za vishcho.
K u m
(do susid)
- Zdoroven'ki buli!
S u s i d i
- Zdrastujte j vam!
K u m
- Ot yakih muk zaznaºm. Tika od nas kum, a kudi - to j sam, ma't', ne
zna.
T a r a s o v n a
- Karti v odnu dushu - doroga.
K u m
- Znayu j pro ce i kazhu: haj vzhe na grobki doroga jomu lyazhe, til'ki ne
tudi...
T a r a s o v n a, d o ch k i j s u s i d i
- Gospodi, kudi? Kudi, hreshchenij? Kudi?
K u m
(do klitki. ZHurno pohitav golovoyu)
- Zdrastuj, ptashon'ko! Sumuºsh? Pechalueshsya j ti, shcho tika tvij hazya¿n?
(Obernuvsya do susid)._ Ne durno zh u pisni spivaºt'sya: "kanareºchka tak
zhalibno pojot'"... (Todi stav dramatichnij ves' i vozgovoriv_). Sluhajte,
kumo, i vi, hreshchenici, j vi, s u s i d i! Dovidavsya oce ya, shcho vikonkom ne
v silah zaboroniti kumovi nashomu tikati...
T a r a s o v n a
(hitnulas'. Todi do kuma, do vsih)
- Dzvenit'... v uhah... tonyusin'ko zh otak dzvenit'...
K u m
(pobachiv, shcho L yu b u n ya yakos' chudno divit'sya, ne ruhaºt'sya - do ne¿)
- A ti shche derzhishsya, hreshchenice?
L yu b u n ya
- YAk bula revolyuciya, hreshchenij, to vsi pili vodu j cokotili zubami...
Odna ya otak stoyala i vsyu revolyuciyu yak "strasti" vistoyala. Til'ki otut
(pokazala na shchelepi_) bolilo... A teper tut bolit' (na shchelepi_), i tut
bolit' (vzyalasya za serce_), i v kolinkah bolit', bolit'...
K u m
- I navit' nachrajmil skazav meni, ege... Nema, ka, v Radyans'ko¿ vladi
takogo zakonu, shchob zaboronyav tikati z domu, tim pache, ka, nemalolitn'omu
vashomu kumovi.
T a r a s o v n a, d o ch k i, s u s i d i
- Kume! SHCHo zh teper robiti?
- Hreshchenij, porad'te!
- Taka zh drama, taka drama!
K u m
- Spokijno!.. Ot teper vi vpovni zrozumili, od chogo zhivit, nervi i vse
chisto v sviti... CHerez kuma!.. Basiv poklikali?
L yu b u n ya
- Zaraz, skazali.
K u m
- Sluhajte zh shche raz!.. Spokijno - sebto, ne plakati, tim pache v
nepritomiº ne padati, azh poki ne skazhu - ce raz...
S u s i d i
- Sluhajte! Sluhajte!
K u m
- Kanarku syudi! Blizhche do stolu!.. Otak... Zasvitit' lampadika!
T a r a s o v n a j d o ch k i
- Rozib'º, kume!
- Papon'ka vzhe ne viryat' u lampadik.
K u m
- A ya kazhu - zasvitit'!.. Ladan º?
T a r a s o v n a
- ª... Otam dostan', donyu, otam na bozhnici!..
K u m
- Nakadit', shchob na nervi jomu vdarilo. To darma, shcho s'ogodni vin proti
religi¿. 27 god lyudina lyubila kanarok, shchob ladanom pahlo, u spivah
cerkovnih kohalas' - i shchob darom oce vse minulos' jomu? Ce - dva...
S u s i d i
(hitali, vihituvali golovami)
- A tak, tak!
- Avzhezh, tak!
K u m
- Ot shcho, - kotoruyu kurku najbil'sh lyubiv kum?
T a r a s o v n a
- ZHovtyavu, zolotij chubok.
K u m
- Ubijte zhovtyavu!
T a r a s o v n a
- Ta shcho vi, kume! Taku kurku!...
K u m
- Ubit', kazhu! I haj pribizhit' kotora z divchat... Nu, ot ti, Lyubunyu!..
Ni, ti gratimesh na fisgarmoni¿... Ti, Virunyu!.. Pribizhi z kurkoyu j krichi,
shcho nemov susida Tuhlya ubiv kurku kijkom po golovi...
T a r a s o v n a
- Ce zh kurka - nema cini, kume.
K u m
- Otut-to j vono! Ubit' kilkom, shchob oko viskochilo, shchob roztrivozhivsya
vin!.. Mozhe, bog dast', pochne pozivatis' za kurku, yak kolis' do vijni
pozivavs' vin tri roki za pivnya...
S u s i d i
- A spravdi - ce sposib rozumnij... Bizhi kotora.
T a r a s o v n a
- Virun'ko, bizhi!
Vsi
(razom na Virunyu i sama vona na sebe)
- Bizhi, bizhi! (Pobigla_).
K u m
- Ce - til'ki tri... CHotiri, spokijno, - ya oce jshov i na prirodu
divivsya... I znaºte, shcho ya pomitiv (po pauzi). Pomitiv, shcho vzhe j priroda ne
ta, shcho za starogo rezhimu bula (po pauzi). A chogo tak?.. A togo, shcho
popsuvali komunisti j prirodu... Otak zapitannyami samimi zaplutayu kuma -
ne vteche... Nedavno v rajsel'budi central'nij orator vistupav, dak ya jogo
zapitannyami, nemov kaminnyami otak... Ot i b a si.
6_
Til'ki h o r i s t i u dveri, a vzhe kozhne ¿m dorogu daº. _
T e n o r, za¿ka, privitavshis', yak pochav:_
- CHu-chu-chuv, shcho...
Ta, spasibi, b a s pidhopiv:
- Tikayut' M a l a h i j Minovich?
K u m
- Ne tak tyazhko bulo b, yakbi vin pomer dobrovil'no, navit' s'ogodni.
Sorok sim rokiv, podumajte, sim'ya, chest' chestyu, i tut tobi na¿ - tika.
T e n o r i b a s
(zdivuvalisya)
- A ku-ku-ku...
- Kudi, interesno, tika?
K u m
- Idu, kazhe, kume. Kudi, pitayusya? Posli, ka, odkriyusya.
T e n o r i b a s
- CHu-chu-chudno!
- CHudno!
K u m
- Zabolilo, zashchemilo meni serce, nemov kropivoyu vin udariv. Vse zhittya
priyatelyuvali, skazat' bi, v serci odne v odnogo nochuvali, i ot tobi na¿ -
tika, i ot tobi na! - s'ogodni tika.
T e n o r
- A chi-chi ne krashche na jogo podiº - ra-ra... (zaspivav). "Razbojnika
blagorazumnogo vo ºdinim chase..."
K u m
- Ni, ni Til'ki "milost' mira" Dehtyar'ova! Milost' mira najbil'sh vin
vpodobav. Ribu, bulo, lovimo, a vin "milost' mira" tihen'ko spiva. Sam
kazav - umlivayu, ka, vidinnya bozhestvenni bachu, yak zachuyu cej spiv...
7_
S t a r sh a
(na dveryah)_
- Papon'ka!.. Papon'ka jdut'!
Znyalasya trivoga. Zaruhalis' vsi:
- Daleko?
- Do dvoru dohodyat'.
- Kume! YAk zhe teper?
- Mozhe, pochinati? (b a s).
- Do-sol'-mi-do! (T e n o r).
Do kuma vsi obernulis'. A vin rukoyu, yak bulavoyu:
- Spokijno! YA todi znak pokazhu... Kurku zh ubijte! Kadil'nicyu
vinesit'!..
8_
Uvijshov M a l a h i j. Stav na porozi. Tisha. Til'ki shelest ochej.
K u m
- CHogo, kume, stav u poroga?.. Hiba ne vpiznav? Ce zh druzi tvo¿
poshodilis', zachuvshi, shcho ti s'ogodni tikaºsh.
M a l a h i j (ochi zamriyani, z poroga zijshov)
- Ne tikayu, a jdu.
K u m
- Ce vse odno - tikaºsh.
M a l a h i j
- Oj, yak mi ne vtyamimo, navit' shche ne bachimo, - yakih prav, yakih prav
nadavala revolyuciya lyudini! Istinno potribni onovleni ochi, shchob bachiti ¯h.
- Ce zh do chogo, kume, hoch i znayu ya?
- Hotiv zaboroniti meni jti u podorozh... A shche nachrajmil. Vin, yak i ti,
kume, ne vtyamit', shcho pravo na veliku podorozh dala meni revolyuciya...
- Tak ti, znachit', jdesh?
- Idu, kume! Idu, druzi mo¿!
- Kudi?
- Kudi?.. U golubuyu dal'.
S u s i d i
(yak ocheret od vitru - sh-sh-sh)
- Kudi vin skazav? Kudi? YAk?
K u m
(udariv Malahiya ochima)
- Ne shutkuyuchi skazhi, kudi?
T a r a s o v n a
- Lyudi zh prijshli na provodi, hoch ¿m skazhi - kudi?
M a l a h i j
(povin' mrijna v ochah)
- Ah, kume, i vi, druzi! YAkbi vi znali - nemov muziku chuyu i spravdi
bachu golubuyu dal'. YAkij vostorg! Idu!.. Mizh inshim, pogasit' lampadik!
K u m
- Nevzhe lampadik zavazha tobi tikati.
M a l a h i j
- Ne meni, a vam zavazha vin vtikati z polonu religijnogo. Pogasit'!..
Skoro vzhe misyac' stane nepotribnij - elektrika zh! A vi z lampadikom...
K u m
- Zapitannya!
M a l a h i j
I ladanom pahne... YAk posmili kaditi! Odchinit' vikno!
Zvoruhnulas' bula T a r a s o v n a, ta kum ¿¿ poglyadom spiniv.
Pomitivshi ce, M a l a h i j sam odchiniv vikno, pogasiv lampadika._
K u m
- Spokijno! Zapitannya mayu...
M a l a h i j
- Bud' laska,
- Til'ki spokijno! Ti, kume, za socializm?
- Tak.
- I navit' za kooperaciyu?
- A ti za lampadik?
- Spokijno! Raz ya pitayu, to prosyu odpovisti.
- Bud' laska, pitaj!
- YAk ti mozhesh za socializm, tim pache za kooperaciyu stati, koli vsya vona
do ostann'ogo gudzika fal'shiva?
- Sebto?
- Spokijno! CHomu ya nabrav v ºpi radyans'ko¿ materi¿ j misyac' ne ponosiv,
yak vona polinyala, rozlizlas', i ce fakt, yak dvichi dva?
S u s i d i
- A pravda! Golubogo naberesh na kosinku chi tam na prapor, gul'k - a
vono vzhe polinyalo, azh bile.
M a l a h i j
(usmihnuvsya)
- Dali!
K u m
- CHomu zhinka kupila radyans'kogo grebincya, narochito z najkrashchogo sortu,
i hoch bi sama chesalasya, a to zh... (povernuvsya do vsih, yak do svidkiv).
Ninon'ka, ditya nepovinne, shche j volossyachko, yak l'on (zakivali vsi golovami
- movlyav, znaºm). To chomu, ya pitayu, z grebincya zrazu azh tri zubci vipalo,
i ce tezh fakt?
- Tri zubci. Dali!
- CHomu nitki gnili, a panchohi na T r e t i j den' rvut'sya, chom u bani
ne tak chisto, yak kolis' bulo? i likarya ne doklicheshsya, hoch trichi pomiraj?
- Panchohi i banya. Dali!
K u m
(golosom guchnim, yak tribun)
- I chomu vzhe T r e t i j rik, yak vesni nema, a vse yakes' nedouminnya v
prirodi: holodno, navit' snig, i raptom - trah, bah, yak u bani na vishnij
polici!.. I ce hiba ne fakt, skazhesh?
B a s i T e n o r
- Fakt!
- Fakt!
S u s i d i
- A fakt!
- Avzhezh, fakt.
M a l a h i j
- Vse?
K u m
- Nehaj bude vse, hoch takih zapitan' mayu ya mil'jon.
M a l a h i j
(povin' v ochah)
- Skazhit' meni, chomu ya, ti, kume, vsi mi do revolyuci¿ duM a t i
boyalis', a teper ya dumayu pro vse, pro vse?
K u m
(odijshov do kanarki)
- Dali!
M a l a h i j
- Skazhi, chomu ya mriyati boyavsya, hoch i manulo vzyati torbinku, cipok i
pojti, pojti otak v dalechin', - ya gnav ti¿ mri¿, e teper... vil'no beru
cipochok v ruki, suhariv u torbu i jdu j..
K u m
(ushchiplivo)
- Tikaºsh. Dali!
M a l a h i j
- Skazhi, chomu ya trepetav nachal'stva, na sluzhbi, vdoma navshpin'kah hodiv
(zahodiv navshpin'kah). - Otak, otak... Muham dorogu davav, a teper (glyanuv
chudno yakos' na vsih) pishu listi do radnarkomiv Ukra¿ni i mayu vidpovid'
(vijnyav lista, urochisto pidnis golos). Prosyu vstati! (Prochitav). "UeSeReR,
Upravlinnya Radi Narodnih Komisariv, Harkiv, data, numer. Na vash: zapitannya
kancelyariya RNK povidomlyaº, shcho vashi proekti ta listi oderzhano j peredano do
NKO ta NKOZ..." YAkij vostorg! RNK Ukra¿ni, Olimp proletars'ko¿ mudrosti j
sili, spovishchaº mene, kolishn'ogo poshtal'jona, shcho mo¿ proekti oderzhano...
(Troshki velichno). Mo¿ proºktii Ot kudi ya jdu. A na vsi tvo¿ zapitannya,
kume, º vidpovid' u mo¿h proektah. YAk til'ki ¿h bude rozglyanuto j
uhvaleno, todi ti, kume, i vsi vi, vsi oderzhite vsyaku vidpovid' negajno.
Negajno, kazhu, i zaraz rushayu. Lyubunyu! Daj meni v dorogu sorochku j
pidshtaniki!
K u m
- Kume! Ne hodi!
M a l a h i j
- Nevzhe zh ti ne zrozumiv? Proekti peredano na poperednij rozglyad...
Nevkosnitel'no treba pospisha-tis', boyus'-bo, shcho deshcho v proektah narkomi ne
zrozumiyut' i potribni budut' poyasnennya... Sorochku j pidshtaniki! (Ta j
vijshov u drugu kimnatku).
Prinishkli vsi.
T a r a s o v n a
(zashepotila pomertvilimi gubami)
- Matinko Bozha! Kume! Susidon'ki! Ryatujte!.. Prosyu vas - ryatujte!.. Ne
puskajte, blagayu!..
K u m
- Spokijno!.. Odkrivsya... Tak os' vono shcho! Tozh vin cilisin'kij rik shchos'
pisav unochi j na marki u mene pozichav...
L yu b u n ya
(vhopilas' za matir)
- Oj, mamon'ko! Hreshchenij! Strashno! S'ogodni, u cerkvi molivshis',
vidchula - nemov duhom holodnim podulo na mene... Glyanula - v Bozhih ochah
sum i tin' neminushchogo... Tin' neminushchogo.
T a r a s o v n a
- Skinulos' serce! CHuyu i ya, shcho na smertnu put' ide vin...
K u m
- Spokijno! Do VeCeKa, do ReNeKa voznosit'sya. Vzhe gordist' u golovu
vdarila, a mi rabi i nemov durni... I ce nash kum! Ni! Ne pustyui Ne ya budu.
Bogom prisyagayus', yak ne povernu jogo nazad. Z dorogi vernu. Sam do VeCeKa
vdaryusya!.. Ot shcho: zaraz, yak vijde, ya promovu skazhu, a vi, Mokij YAkovichu,
pochnit' "Milost' mira"...
T e n o r
(tak i kinuvsya)
- Do-do, sol', mi, do-do. Lyubo Malahiºvno! Na-du-du-nyu! Stavajte do
fisgarmoni¿...
K u m
(rukoyu, znov yak bulavoyu)
- Spokijno! Ne zrazu, kazhu! Poryadok dayu: pershe - ya promovu skazhu, dali
kanarka, "Milost' mira", sl'ozi i kurka. Glyadit' lishen' ne zbijtes'! YA
znak pokazhu.
Kozhne poshepki sobi povtorilo:
- Promova, kanarka, "Milost' mira", sl'ozi i kurka.
9_
Uvijshov M a l a h i j, gotovij v put'. Kum zastupiv jomu dorogu:_
- Ti spravdi jdesh, kume?
- Idu, kume.
K u m
(glyanuv na vsih. Tiho)
- Promova. (Golosno_). Sluhaj, Malahiº, - ne til'ki ti, a vsi, hto v
domi semu sushchi! Gadalosya nam, shcho dozhivesh ti bezmalahol'no svogo viku i
skonannya zhittya vchinish na rukah u nas, u druziv, i mi za trunoyu tvoºyu
pidemo, spivayuchi: "Svyatij Bozhe, Bezsmertnij, pomiluj nas..." Dajte vodi!
(Vipiv, tyazhko zithnuv). Spokijno! Gadalosya, shcho cyu promovu skazhu ya nad
trunoyu tvoºyu, abo ti nad moºyu, bo ce zh odnakovo, a vijshlo ne tak. Ne tu
put' ti sobi izbrav i zradiv religiyu, zakon, zhonu, i ditok, i nas, druziv
ta kumiv tvo¿h... I kudi oto ti vzagali jdesh, podumaj til'ki!.. Vipijte
vodi, Tarasovno!
T a r a s o v n a
(vipila vodi. Ledve vimovila)
- YA zh ne vizhivu sama, pomru ya, Malasiku...
Ishche htos' hotiv vipiti vodi, ta kum, strogo zirknuvshi, grafina zatknuv.
K u m
- Ta ne viryu ya, ne viryu, shcho pidesh ti na temnu put', bo hto zh, yak ne ti,
najvirnishij hristiyanin buv i na klirosi 27 god vispivav, a shcho vzhe svyatoº
pis'mo, to do bukovki znaºsh! Ne jdii Tebe prosit' cerkovna gromada, obrati
na golovu hochut', i ce fakt...
B a s, T e n o r, s u s i d i
- Faktichno tak, bo v nedilyu j zbori!
K u m
- YAk idesh, to oglyan'sya, podivis', yak sumuº zhona tvoya ta j don'ki
pohililis', nemov verbinon'ki nad stavom u stepu... Ti glyan', kanarka - i
ta zasumuvala!
M a l a h i j
(pidijshov do klitki. Zamislivs'. Zata¿li vsi duh. Znyav klitku)
- Otak i ya sidiv, otak u klitci zhittya svogo najkrashchi roki (do vikna ta
j pustiv kanarku_). Leti, ptashko, i ti v golubuyu dal'. (Povernuvsya do
vsih_). Proshchavajte!
K u m
(pokazavshi znak Tenorovi, do Malahiya)
- Kume, ne hodi, bo zaginesh!
M a l a h i j
- Haj i zaginu!
- Zaradi chogo, kume?
- Zaradi vishcho¿ meti.
L yu b u n ya zabrala na fisgarmoniyu, T e n o r rukami, yak krilami,
mahnuv i zalunalo: "Milost' mira zhertvu hvalenij" (Dehtyar'ova). M a l a h
i j spinivsya, hotiv shchos' promoviti, ta b a s ne dav: pokriv usi golosi j
fisgarmoniyu, azh zhili na shii nabryakli - viviv: "Imami ko Gospodu"._
M a l a h i j
(bolisna usmihnuvshis', do kuma)_
- Ot i povimitav z dushi pavutinnya religi¿, a ne znayu, chogo mene spiv
cej tak chudno trivozhit'...
Hor dali: "Dostojno i pravedno ºst' poklonyatisya Otcu, i Sinu, i Svyatomu
Duhu, Trojce ºdinosushchnej i nerazdel'nej...
M a l a h i j
- SHCHe malim, pam'yatayu, na zeleni u cerkvi svyatki, yak spivali ce,
uzdrilos' meni, nemov za nashim mistechkom Bog zijshov na zemlyu, v carini
hodit' i kadit'... Takij sobi didok siven'kij u bilij odezhi, a ochi
sumni... Kadit' na zhito, na kviti, na vsyu Ukra¿nu. (Do susid, do kuma_).
CHuºte, brinit' kadilo i spivayut' zhajvoronki.
K u m
- U nedilyu, kume, v cerkvi spivatimut' oce "Milost' mira" hiba tak!
Zostavajsya z nami! (Uzyav Ma-lahiya za ruku, nalagodivs' vzhe torbinu z n'ogo
znyati).
M a l a h i j
(raptom zchuvsya)
- Pusti!.. Get' spiv cej otrujnij! Zamovchit'!
K u m
(rukoyu)
- Spivajte!
M a l a h i j
- A-a, ce ti vmisne horistiv cerkovnih naklikav, Icob mene spivom ocim
ta ladanom znov otru¿ti. Tak ne vdast'sya tobi ce zrobiti! Bo divit'sya -
pidhodit' do staren'kogo Boga htos' v chervonomu, licya ne vidno i kila
granatu.
Hor grimnuv: "Svyat, svyat, svyat Gospod' Savaof ispoln' nebo i zemlya
slavi tvoºya¸."
CHuºte grim? Ogon' i grim na kvitchastih stepah ukra¿ns'kih... Krishit'sya,
divit'sya, pala rozbiteº nebo, on sorok muchenikiv storch golovoyu, Hristos i
Mago-met, Adam i Apokalipsis rakom letyat'... I suzir'ya Raka j Kozeroga v
puh i prah... (Zaspivav shchosili). "CHuºsh, surmi zagrali..." Surmi revolyuci¿
chuyu. Bachu dal' golubogo socializmu. Idu! (Do zhinki). Bud' zdorova i
shchasliva, staren'ka...
T a r a s o v n a
(zaridala)
- Ne jdi, Malasiku, bo vmru ya otut!.. Prijde, prijde zhurba gorbata ta j
syadet' v golovah vnochi... Zasushit', zadavit'...
10_
Raptom uskochila s t a r sh a dochka z ubitoyu kurkoyu:_
- Mamon'ko! Papon'ko! Kurku nashu vbito¿ Tisha navisla.
K u m
-YAku?
- ZHovtyavu os', zolotij chubok.
M a l a h i j
(vzyav kurku. Obdivivsya)
- Hto vbiv?
D o ch k a
- Tuhlya Vasil' Ivanovich. Kijkom u tolovu vluchiv...
K u m
(do Malahiya)
- SHCHo, kume! SHCHe j z dvoru ne vijshov, a vzhe vorogi tvo¿ dibki pishli. To ya
b, toboyu buvshi, ne podaruvav c'ogo Tuhli doviku. Zaraz bi po miliciyu i na
sud.. o
S u s i d i
- Avzhezh, na sud treba!
T a r a s o v n a
- Ce zh zoloto, a ne kurka. Pam'yataºsh, Malasiku, yak ti j' shche kurchatkom
pshonyanoyu kashkoyu goduvav, a vono popo¿st' ta na plechi hur-hur.
K u m
(pobachiv, shcho M a l a h i j zamislivsya)_
- Klichte miliciyu! YA za svidka budu. Lyudi dobri! Podivit'sya, yake
varvarstvo! Vbito nepovinnu kurku, i za shcho?
M a l a h i j
- Tak. Ce varvarstvo.
K u m
- To klich miliciyu protokola pisati!
M a l a h i j
- Ni, ne treba... Protokolami zla ne zrujnuºsh i socializmu ne zbuduºsh.
Cej zlochin shche raz perekonuº mene, shchob ya negajno pospishiv do radnarkomiv,
shchob priskoriti uhvalu mo¿h proektiv... Bo golovne zh teper - reforma
lyudini, i same pro ce proekti ya sklav... Idu!
K u m
(uzhe j vin rozgubivsya)
- Kume, ne jdi! Pam'yataºsh, yak shche shkolyarami krashanki mi ¿li u strasnu
p'yatnicyu.
M a l a h i j kartuzika na golovu natyag.
Ne jdi, bo vdaryu!..
L yu b u n ya vpala pered bat'kom navkolishki. Ochima samimi prosila.
M a l a h i j
- Zvorushili mene rozhvilyuvali.,,. Ta ne mozhu, donyu, ne mozhu, kume,
zostatisya" bo v sto krat duzhche zvorushenij i potryasenij ya od revolyuci¿.
11_
T a r a s o v n a
(tim chasom primchala iz kuhni solodku babku)
- Malasiku! Os' ya babku tobi ulyublenu spekla... Ne jdi, Malasiku! Taka
vzhe zh vijshla puhovita, zapashna I zirka, os' glyan', p'yatikutna z
ozyuminok...
SHCHe trichi hitnuvshis', pishov M a l a h i j. CHerez silu stupav, nemov
vidiravsya z bolota. Za porogom hoda jogo stala vil'nisha. Vipala babka.
SHdognulis' nogi v Tarasovni. Pripala vona do rozbito¿ miski.
S u s i d i
- I miska rozbilas'...
T a r a s o v n a
- Ne miska, susidon'ki, - ce zhist' moya rozbilasya...
Zaplakala tiho i tyazhko. Don'ki pomlili. Lyubunya, mov statuya ta, -
skamenila. Num, odchinivshi dveri, divivsya uslid. I, yak ocheret toj vechirn'o¿
pori, shelestili s u s i d i:
- Ot uzhe drama! Ot vzhe koli viplakatis' mozhna uvolyu!..
DRUGA DIYA
Zadzvonili telefoni v RNK UeSeReR - to zhalilis' k o m e n d a n t
i, shcho ¿m klopit robit' M a l a h i j S t a k a n ch i k:
- CHergovij sekretar RNK? Dzvonit' Komendatura. Prosimo direktivi,
tovarishu, shcho zh robiti z Ma-lahiºm Stakanchikom? Ta z otim bozhevil'nim, shcho
proekti pishe. T r e t i j tizhden' hodit', den' u den'. I nehaj bi sam, a
to zh uzyavs' drugih voditi. Kogo? Ta, napriklad, htos' pobivs' iz zhinkoyu,
vin togo priviv, htos' kogos' nalayav, vin oboh prityag, p'yanij des' mochivs'
v provulku, vin i togo ublagav prijti. Vimagav i negajno¿ na nih
reformi... Sluhayu! Tak. Tak. Tak. A yak ne posluhaºt'sya, to shcho todi? (Kinuv
trubku_). Oce direktiva! I
D r u g i j
- SHCHo skazav?
P e r sh i j
- "Taktovno j oberezhno porad'te, kazhe, staromu, shchob vernuvs' dodomu. Do
OVK napisano, shchob bulo dano jomu posadu..." Ne pomozhe babi j kadilo, koli
babu skazilo!
D r u g i j
- Ti dumaºsh - vin bozhevil'nij?
P e r sh i j
- Koli vin ne bozhevil'nij, to todi ti abo ya bozhevil'nij, inakshe ne mozhe
buti.
D r u g i j
- Et... prosto chudij!
P e r sh i j
- A jogo proekti?
D r u g i j
- I bozhevil'nogo malo. YA chuv, kazali v RNK - prosto nakolotiv cholovichok
gorohu z kapustoyu, olivi z muhami, namishav Bibli¿ z Marksom, akafista a
"Anti-Dyuringom"...
P e r sh i j
- Nu, koli tak prosto, bud' laska, - taktovno j oberezhno porad' jomu,
shchob vernuvsya dodomu. On vin ide.
D r u g i j
- Sam?
P e r sh i j
- Prosto ne sam. Zaraz nakolotit' tobi olivi a muhami- i ti musish vse
ce taktovno j oberezhno z'¿sti.
Pochuvsya Malahi¿v golos:
- O lyudi, lyudi!...
P e r sh i j
(uhopivsya za golovu)
- CHuºsh?.. Pochinaºt'sya!
2_
Uvijshov M a l a h i j z cipochkom. Za nim rozgubleni, azh nalyakani,
protovpilis': didok u darmovisi, z parasol'koyu, kolishnij voºnnij v galife,
litnya D a m a _
v briliku z tremtyachim rozhevim perom, pokrashena pannochka, blida divchina,
zastarenij parubok._
M a l a h i j
(propustivshi ¿h)_
- O lyudi, lyudi! - skazav Taras (do k o m e n d a n t _
iv_). I ce u stolici! - dodam i ya.
D r u g i j
(pid ton jomu)
- SHCHo trapilosya, skazhite?
M a l a h i j
- SHCHo? Pershe, - perekazhit' od mene privit na proletars'kij Olimp. Bil'sh
tochno: narkomam i golovi.
SHanovni social'ni bat'ki! ZHduchi na uhvalu mo¿h proºktiv (vzhe T r e t i
j tizhden'), vinshuyu vas z dnem mogo eingola. CHim rozvazhete mene vi v cej
narechenij i svya-tij den'? Pitayus', - chim, bo tin' zhurbi ukra¿ns'ko¿ cpala
i meni na plechi: misyac' propav, pshenicya pogorila, hazyajka vignala z
kvatiri...
Znyavsya gomin:
- Pshenicya?
- YAka hazyajka?
- Pri chomu zh tut mi?
- Za vishcho zh nas?..
- (Perebiv htos'_). Navishcho nas?..
- (Razom dvoº_). Privedeno?
M a l a h i j
- A hiba ya malo pitan' ta problem rozplutav, rozv'yazav? Primitka:
problemi - ce plombi, shcho nimi zapechatano dveri v majbutnº. 1) Pro negajnu
reformu Lyudini i v Pershu chergu ukra¿ns'kogo rodu, bo v stani dyad'kiv ta
perekladachiv na tim sviti zajciv budem pasti; 2) pro reformu ukra¿ns'ko¿
movi z poglyadu povnogo socializmu, a ne tak, yak na telegrafi, shcho za slovo
unochi Oravlyat', yak za dvi slovi - u, nochi; 3) dodatok: shema perebudovi
Ukra¿ni z centrom u Kiºvi, bo Harkiv zdaºt'sya meni na kontoru. Social'ni
bat'ki! SHCHe raz nagaduyu: pospishit' z mo¿mi proektami, najpache z proektom
negajno¿ reformi lyudini. Naochni dovodi negajnosti - os' voni (pokazav
pal'cem na vsih, kogo priviv). Odin, dva, tri, chotiri, p'yat', shist',
sim!.. Uchora p'yat' bulo, zavchora tri...
P e r sh i j
(do vsih)
- SHCHo sko¿los'? Za shcho vin vas priviv?
Znyavsya shche guchnishij gomin.
- Mi sami ne znaºmo...
- Stoyali bilya cerkvi, gomonili pro se, pro te, i raptom... (Zametushivsya
didok_).
- Pardon! Cij divchini mlosno stalo v cerkvi, otozh ya zaskochila tudi i
vivela ¿¿ na svizhe povitrya. Sami anaºte, yakij na Trojcyu u cerkvi pikantnij
duh: berezka, trava, kviti... (Tremtila rozhevim perom dama). Vivela ¿¿ u
holodochok, i raptom pidhodyat' voni (na Malahiya): "YA vas vedu v Radnarkom".
- "Mene?" - "Vas..." - "Bud' laska, - od cerkvi, kazhu, ne odijdu, ale v
Radnarkom, bud' laska!"
- YA stoyav. Prijshla ocya B a b a
... grazhdanka... Pro shchos' mene spitala... I raptom; idit' v
Radnarkom!". Dozvol'te, - ya chlen ditej, aviohemu, zhitlkoopu i mene v
Radnarkom? Za shcho? (Vigukuvav, nemov vigavkuvav, toj, shcho v galife). Za
vishcho?
M a l a h i j
- Za shcho?.. O lyu-di! SHCHe zrecheno bulo v staroindijs'kih knigah Rid-Vegah;
ne vdar zhenshchini navit' kvitkoyu, a vi shcho zrobili? (Na galife j didka). Vi
naperedodni socializmu odshtovhnuli zhenshchinu, vdarivshi ¿¿ znevazhlivim
slovom!..
T o j, shch o v g a l i f e
- YA? Udariv?
M a l a h i j
- Vi zh (na damu j parubka) shche girsheº vchinili, - vi bilya cerkvi polyuvali
na divchinu (pokazav na blidu divchinu). O lyudi!
D a m a
- YA? YA, navpaki... YA zh sama zhenshchina!
T o j, shch o v g a l i f e
(roztrivozheno)
- Dozvol'te, ms'jo! YA udariv? Kogo?
M a l a h i j
- Kogo? (Do babi-prochanki_). Ob chim vi, grazhdanko, hotili v ¿h spitati?
YA bachu, vi iz sela prijshli.
B a b a
- Ege... Pribilas', golube. Lyudi skazali, shcho dorogu do ªrusalimu vzhe
rozgorodzheno...
M a l a h i j
- Vibachte i dozvol'te perebiti na slovi: ob chim vi v ¿h spitali?
B a b a
- CHi ne znayut', e teper doroga do ªrusalimu, - spitalas'.
M a l a h i j
(do didka j galife)
- A vi... vi shcho ¿j odpovili?
D i d o k
- Mi?
G a l i f e
- Dozvol'te - ya?
M a l a h i j
- Taki Vi!.. De b skazati ¿j, shcho ne do grobu teper ºrusalims'kogo nam
treba jti, a do Leninovogo Mavzoleyu, do novogo ªrusalimu plyus do novo¿
Mekki, - do Moskvi, vi skazali: prohod', prohod', matinko, - znevazhlivo,
prikro, - i komu, pitayu? ZHenshchiii, selyanci!
G a l i f e
- ZHodnogo prikrogo slova¿ Navpaki, ya z dityachih lit voºnnij. Vvichlivist'
- moya stihiya! Ideal!
M a l a h i j
(na didka)
- A vi... Zamist' dokazati ¿j i stverditi vse vishcheskazane, shcho skoro,
skoro, skoro prijde chas, koli vsesvit zaspiva Moskvi: svyatisya, svyatisya,
novij Ierusa-lime, slava-bo revolyuci¿ na tobi vozsiya - a vi skazali:
odchepis'! Na birzhu!..
D i d o k
- YA zh ne znav, shcho takih na Moskvu treba spravlyati.
M a l a h i j
(shche z bil'shim pidnesennyam)
- Aga! Vin ne znav!.. Naochni dovodi kazhu j pokazuyu dali (do blido¿
divchini). Skazhit', bud' laska, i prostit' na slovi, - chim nadili, na yakeº
remeslo spokushali vas (pokazav na damu j pannochku) voni s'ogodni tam, bilya
cerkvi?
Divchina movchala.
Ne kazali vam: trincyat' karbovanciv na misyac', harchi dobri, navit'
solodke, bilizna, vbrannya?
D a m a
(zatremtila rozhevim perom)
- Par-don, i yak vam ne soromno! (Do divchini_). Skazhit', milon'ko, (do
pannochki_) ti, Matil'don'ko, skazhi, shcho ya skazala, pro shcho govorila, yak
viveli mi ¿¿, serdeshnuyu, z cerkvi. Ditya moº! - skazala... Matil'do, skazhi,
yak ya skazala?
P a n n o ch k a
- Ditya moº, - skazali vi, madam Apolinaro... (sama zakurila, zatyaglasya
dimom). Ditya moº! Vi ne z mashinistochok, chasom?
Madam A p o l i n a r a
(do divchini)
- A vi yak meni odpovili, milon'ko... Nu? Nu?.. (pobachila, shcho divchina
movchatime, sama odpovila_ za nyu, zminivshi golos na molodij i skorbotnij_).
Ni, sanitarka ya, - skazala vona, ditya moº. YA tyazhko, vazhko zithnula i
spitala... M a t il'do, skazhi, pro shcho ya spitala?
P a n n o ch k a
- U yakij likarni? Skil'ki zarobitku? - spitali vi.
A p o l i n a r a
(za divchinu)
- U Saburovci, visimnadcyat' na misyac', - skazalo ditya... To M a t
il'don'ka azh ojknula... (Do M a t i l ' d i). Skazhi, yak ti ojknula?
M a t i l ' d a
- Oji Ta tam zhe zbozhevoliti mozhna...
A p o l i n a r a
- Ojknula Matil'don'ka, a ya dodala: serdeshneº ditya moº!.. Kolis' i ya
otak siritkoyu bidnen'koyu, divon'koyu bliden'koyu sluzhila, sluzhila, plakala,
plakala, - azh poki.. o ne viplakala sobi doli... (Do Malahiya), SHCHo, mozhe,
ne tak ya skazala? Ne taka bula vasha rozmova?.. Pardon, i bud' laska! YA
znayu, shcho ya kazala i shcho ishche kazatimu...
M a l a h i j
(pil'nuyuchi kozhnogo ¿i slova, raptom, rukoyu vpiniv)
- Bil'sh tochno: "Sluzhila, sluzhila, plakala, plakala, azh poki ne plyunula
otak... phu" ta j pishla do odno¿ madamochki", - skazali vi. "Os' i
Matil'don'ka tak, a podivit'sya - vi j vona, vona j vi", - skazali, shche j
pokazali vi, o zhenshchino!
A p o l i n a r a
- YA?
M a l a h i j
- I nadili, i spokushali velehitro, shcho e u vas ¿sti j piti, horoshen'ko
pohoditi, milo duhovite, gigiºna, shokolad...
A p o l i n a r a
- Matil'don'ko, skazhi, chi zh ya take kazala, dushen'ko?
M a t i l ' d a
- Navpaki i nichogo podibnogo!
P a r u b o k
- YA pri tomu buv. Nichogo takogo i podibnogo ne govorila cya grazhdanka
madam... Navpaki, hot' ya ¿hn'ogo social'nogo pohodzhennya j ne znayu, prote
skazhu, shcho povodzhennya ¿hnºº bulo z Oleyu, ne treba vam Vos'mogo bereznya.
M a l a h i j
- Propoviduyut' i pishut' - nema nichogo poza klasami, a ya kazhu - os' vam,
os' vam pozaklasova solidarnist' zlih (do parubka). Ta hto zh, yak ne vi
pershij, pristupiv z pomaranchami do ne¿, yak zmij-spokusitel' spokushav j pid
derevom bilya cerkvi, shchob zabula vona pro Kiryushika i polyubila b vas, i hto,
yak ne Olya, zaplakavshi girko, rozsipali vashi pomaranchi ta j pobigla v
cerkvu gubiti svidomist'?
P a r u b o k
- Vihodit', ya ¿¿ prizviv do cerkvi? Ha-ha... Ta ya vsyu antireligijnu
agitaciyu napam'yat' znayu i navpaki ves' chas ¿j agituvav, shchob vona kinula
vse i ne boyalasya Boga...
A p o l i n a r a
- A ya ¿¿ z cerkvi vivela.
P e r sh i j k o m e n d a n t
(pidijshov do Oli - serjozno, chutlivo)_
- Skazhit', bud' laska, tovarishko, vas spravdi vmovlyali, uleshchuvali, shchob
vi kinuli radyans'ku robotu i pishli... nu... na inshu robotu, chi shcho?
O l ya
(po pauzi)_
-Ni.
D r u g i j k o m e n d a n t
(zviv brovi)
- Ni?.. Tak, mozhe, hto-nebud' nav'yazlivij buv, obraziv vas slovom,
nechemno povodivs'?.. Skazhit' po shchirosti, ne bijtes', za ce, ya zapevnyayu,
nepriºmnosti vam anihto ne zrobit'.
O l ya
- YA j ne boyusya. Kazhu - ni! (Zametalivs' gnivom golos). I koli vzhe
hochete znati, to najbil'sh meni upiksya (na Malahiya) ta. Cilij ranok
prostezhiv za mnoyu. Nu yak mara ta (do Malahiya, gnivno). Skazhit', chogo vi
stezhili za mnoyu? Navishcho?
M a l a h i j
- Ne stezhiv, a sterig od tih, hto imenno stezhiv i polyuvav na vas.
O l ya
(zlo j nasmishkuvato)
- Vi chasom ne buli v bozhevil'ni?
M a l a h i j
- Dvadcyat' sim god.
Ruh. Zahvilyuvalisya vsi.
O l ya
(dva kroki do Malahiya).
- SHCHo?.. De same?
M a l a h i j
- U svo¿j sim'¿.
O l ya
- A ya podumala - spravdi...
M a l a h i j
- Spravdi, Olyu, bo zh suchasna sim'ya - bozhevil'nya. Pershij stupin'
bozhevil'ni. Bozhevil'nij kutok. Skorocheno - bozhkutok.
O l ya
- A lyubov?
M a l a h i j
- Ce - mara! Golubaya mara, sebto - mriya... Bo hiba zh ne vona,
nezdijsnenna, privela vas s'ogodni do cerkvi?..
Olya ponikla. M a l a h i j dva kroki do ne¿.
I hiba zh ne voni (na parubka j Apolinaru pokazav), skoristavshisya z
vashogo stanu, spokushali i nadili vas vijti na rozputtya zhinoche, shchob grati
na strunah universal'nogo kohannya?
O l ya
(zvela golovu)
- Ni! (Rvuchko povernulas' i pishla_).
P a r u b o k
(do Malahiya)
- Ga?
A p o l i n a r a
(kinulas' bula za Oleyu)
- Ditya moº¿ Olyu! (Ta Olya tak glyanula na ne¿, shcho A p o l i n a r a
prikusila yazika. Todi obernulas' ta do Malahiya). Bud' laska, vedit' ¿¿
teper vi! Bud' laska! YA mayu sobi zarobitok... (Do komendantiv). Nareshti, ya
prosyu zashchiti od takih i podibnih natyakiv, ta shche de - u Radnarkomi,
Matil'do! (Demonstrativno odijshla).
M a t il'da
- YA tezh! (Odijshla).
P a r u b o k
- Ce zh naklep! Provokaciya! (Odijshov).
D i d o k
- Nu da zh... (Podibav i sobi).
G a l i f e
- I za shcho?.. (Odijshov). Z
A vzhe vhodiv u komendaturu kum, nebritij, suvorij. Za nim boyazno
stupala z dorozhnim klunochkom L yu b u n ya.
K u m
- Spokijno! Vin tut! (Ne hapayuchis', movchki dijshov do Malahiya, stav,
podivivsya na jogo. pominuv, pover nuvsya. znov pidijshov).
P e r sh i j k o m e n d a n t
- Vi v yakij spravi, tovarishu" prijshli? Do kogo?
K u m
(Suvoro glyanuv na k o m e n d a n t a, odijshov od Malahiya, postoyav,
pozhdav, chi ne ozovet'sya vin, chi ne usmihnet'sya vin, todi vtretº pidijshov)
- Hoch zdrastuj, kume, koli movchish, i ya movchu! (Do k o m e n d a n t i v
i do vsih_). Ga?.. Trohi pid mashinu ne popali, i za ce taka stricha!
L yu b u n ya
(boyazno nablizilas')
- Papon'ko! Mamon'ka... (Zatremtili gubi, ne mogla dali vimovitis'_).
K u m
- Spokijno!.. Nu shcho zh, kume¿.. Klanyalas' tobi zhona tvoya, a moya kuma...
L yu b u n ya
(peremoglasya)
proklenu, Lyubun'o, yak bez papon'ki
- Kazali verneshsya...
K u m
- Spokijno! Klanyalas', ridala, shche j perekazala, shcho maº tri don'ki:
Viru, Nadiyu, Lyubov (do vsih), mo¿ hreshchenici. (Do Malahiya). Viru ta Nadiyu
vdoma zalishaº, a Lyubov do tebe posilaº.
M a l a h i j
- Tini minushchogo, get'te z ochej! Get'te a ochej!
L yu b u n ya
- Papon'ko! (Hotila shchos' skazati, ta kum, vodi ¿j podavshi, perebiv).
K u m
- Vipij, Lyubon'ko¿ Vipij, hreshchenice, bo voda, hoch i holodna, prote
teplisha za serce i krov tvogo bat'ka... (Do Apolinari). Mozhna poduM a t i,
shcho vin ¿j ridnij papasha?
A p o l i n a r a
(tiho)
- YA spochuvayu... Skazhit', vin za kogo tut sluzhit'? U yakomu chini?
K u m
- Vin?.. Nide vin ne sluzhit'. Navpaki, - hoch i povnolitnij, -
bezprizornij vin pravoporushnik. Tri tizhni, yak iz domu vtik.
A p o l i n a r a
- Aga-a!.. Tak on vin hto!.. (Do svsiih). Vin nihto - vi rozumiºte?
G a l i f e
-YAk?
A p o l i n a r a
- Vin z domu vtik, a dochka shukaº...
P a r u b o k
- Aga-a... Z polyubovniceyu?
A p o l i n a r a
- Til'ki tak! Zabrav groshi, use chisto, a don'ka oce os' i dognala, vi
rozumiºte? Niyakogo prava vin ne maº, shchob voditi nas po radnarkomah, tim
pache dopituvati... Niyakogo prava, i zhodno¿ hvilinki ya tut ne lishayusya. M a
t il'do! Al'on dodomu!.. (Do k o m e n d a n t a). Orevuar! (Pishla).
M a t i l ' d a
- YA tezh!.. (Pishla).
P a r u b o k
- YA j podavno! (Pishov).
D i d o k
- He-he... YA tezh (i sobi podibav).
G a l i f e
- Za shcho? (I pishov).
M a l a h i j
- Use ce, plyus poperednº, plyus - shcho vtekli - shche duzhche perekonuº mene,
yak potribna negajna i til'ki za mo¿mi proektami reforma lyudini... (Do k o
m e n d a n t i v). De mo¿ proekti?.. Pivtora roku nosiv ya ¿h v golovi,
pivroku pisav i perepisav kaligrafichne, - de voni?..
D r u g i j k o m e n d a n t
- YA vam uzhe skazav...
M a l a h i j
- Negajno podajte ¿h na rozglyad RNK1 SHCHob s'ogodni podali! CHuºte? Ni,
zaraz podajte¿ Zaraz! CHogo zh vi sto¿te? Hiba mozhna siyugodni stoyati, koli zh
vi sami bachili j chuli, - otakeº z lyud'mi robit'sya, darma, shcho navkolo u
radio grayut', pasut'sya tramva¿, b a suº avto!
D r u g i j
- Os' sluhajte, dorogij mij! Vi vitratili na pisannya dvoh prekrasnih,
skazhu, nadzvichajno serjoznih proektiv dva roki?
M a l a h i j
-Tak.
- I vi hochete, shchob taki proekti ta bulo rozglyanuto j vivcheno (a ¿h
treba serjozno j vsebichno vivchiti) za yakihos' dva tizhni?
- Ce zh vi do chogo?
- Bachte, treba bil'shogo chasu, shchob, primirom, derzhplan vivchiv vashi
proekti. To ya b radiv vam posisti yaku-nebud' posadu (mizh inshim, º
direktiva Ovikovi dati vam posadu), zhdati na uhvalu proektiv, a tim chasom,
mozhe, napisati ishche paru novih...
M a l a h i j
(podumav, tiho sobi usmihnuvsya)
- Garazd! YA zgodzhuyus'.
K o m e n d a n t i
(zradili)
-Tak?
- Ot i chudesno! Do rechi, os' i donya vasha po vas pri¿hala...
K u m
- Ne til'ki hreshchenicya, i ya, jogo kum!
D r u g i j
- I kum. Ot razom vsi j povernetes' na vashu okrugu...
K u m
- I ya tebe, kume, yak vernemos', oj i pozdorovlyu zh z dnem tvogo angola!
(Do k o m e n d a n t i v). Ce jomu s'ogodni sorok sim godochkiv vijshlo.
(Do Lyubuni). A yak tam, podumaj, vdoma z privodu c'ogo, yak tam susidam i
lyudyam, shcho den' angola º, a samogo cholovika nema!
M a l a h i j
- Zgodzhuyus' - z umovoyu: posadu meni tut, v stolici, v RNK. Hot' za
shvejcara, abi tut.
K o m e n d a n t
- Ot tobi j na! Ta shcho vi, golubchiku! V RNK vsi posadi obsadzheno, i
shvejcars'ka tozhe. Zvil'niti zh kogos', shchob vas posaditi - vi zh sami
rozumiºte - niyakovo, zhivi zh lyudi sidyat'...
M a l a h i j
- YA stoyatimu... Dajte meni posadu stoyati, koli vsi sidyat'! Inakshe
Simeonom Stovpnikom stanu otut i stoyatimu, azh poki RNK ne rozglyane mo¿h
proektiv. Krim togo, prosyu vas ne kuriti!
D r u g i j
- Vibachte!
M a l a h i j
- Za cej plakatik bolyache, - krichit', krichit', i nihto jogo ne sluhaº. A
ce zh RNK...
P e r sh i j
- Til'ki vi ne krichit'!
K u m
- Spokijno!
M a l a h i j
- Mil'joni divlyat'sya z molinnyam na cyu svoyu najvishchu ustanovu, na goru cyu
- Preobrazhennya Ukra¿ni, na novu Favor, a vi hodite tut pid plakatom i
lamaºte pershu najvazhnishu zapovid' socializmu - ne kuri!.. Ni, shche raz
perekonuyus', shcho bez moº¿ negajno¿ reformi lyudini vsi plakati - ce til'ki
latki na starij odezhi... De mo¿ proekti? YA zaraz samoruchno podam ¿h golovi
RNK. Vin zrozumiº, bo vin bachit' i chuº, yak shkodyat' revolyuci¿ lyudi, lyudi i
lyudi.
K u m
- Napriklad, ti v pershu chergu, bo kume, kume, hto zh, yak ne ti prijshov
do tovarishiv, kotori special'ni lyudi, v revolyuci¿ napraktikuvalisya, a ti
¿m zavazhaºsh?
M a l a h i j
(zhodno¿ na ce uvagi)
- Negajno potribna reforma, najnegajnishe, kazhu, bo bachite, shcho robit'sya
z lyudinoyu, bachite? (Pokazav na babu-prochanku, shcho zakunyala na stil'ci i
tihen'ko hropla). Bachite? CHuºte? Til'ki shcho vvijshla u svij radnar-kom - i
vzhe zasnula¿ Naochnij priklad do negajnosti reformi - os'... Poklichte syudi
golovu RNK1 Til'ki, bud' laska, mershchij. Ce bude cikave j povchayushche
vidovishche: najkrashchij sin narodu, golova RNK, rozbudit' u sebe v komendaturi
najtemnishij element z togo zh narodu, v prisutnosti reformatora z togo zh
taki narodu... O druzi! Golovu mershchij! Do rechi, j fotografa poklichte!..
(Zamriyano). Uvijde golova, torknet'sya ¿¿... Mizh inshim, skazhit', shchob ne
zabuv vin bulavu vzyati, bo do golovi treba j bulavi... Uvijde, torknet'sya
bulavoyu j spita: hto ti, gromadyanko, shcho prijshla j zasnula?
B a b a
(prochulasya)
- A g a p i ya Savchiha ya! Pidbilasya, golube, - jdu v ªrusalim.
- Kudi? - perepita golova.
- A ªrusalim abo na Ahon-goru.
- Temna zh vasha put', gromadyanko, j neprogresivna! - skazhe golova.
- A temna, golube! Taka vzhe temna, shcho jdesh i ne znaºsh, chi º tudi put',
chi nema - i nihto ne zna. Kazali na seli u nas lyudi, shcho bucimto sovic'ka
vdast' u turkiv grob Gospodnij vtorguvala i dorogu govil'nikam
rozgorodila, ta chi tak zhe vono?..
- O lyudi, lyudi! - skazhe golova i dodast' vel'mi vvichlivo: ne do
ªrusalimu teper treba jti, a do novo¿ meti.
- Do yako¿ zh, golube?
- Do yako¿? Do vishchezaznacheno¿, veliko¿, N 666006003, golubo¿ meti...
Todi vernet'sya gromadyanka nazad, na svoº selo, i, jduchi, propoviduvatime
slovo nove j blagokrasne.
A g a p i ya
- Ni, ya v ªrusalim obrikalasya. Hatu sprodala i vse chisto sprodala, shchob
til'ki dostavitis' tudi abo na Ahon-goru, namal'ovanu bachila - syajvo i
Bozhuyu Matir na hmaron'kah - ta shchob oto vernulas' ya?
M a l a h i j
(napivmrijno)
- Oj, vernisya, gromadyanko, - skazhe golova.
A g a p i ya
- Oj, ne vernusya.
M a l a h i j
- Oj, vernisya, - dodam vzhe ya.
A g a p i ya
- Oj, ni!
M a l a h i j
(gnivlivo)
- Vernisya!
A g a p i ya
(tezh z sercem)
-Ni!
M a l a h i j
(z spriskom)
- Raba ti!
A g a p i ya
(zradila)
- U lavri manahi kolis' tak vzivali; raba Bozha A g a p i ya
M a l a h i j
(odijshovshi)
- Oj, rabi zh!". YAk ponochi v slivi, tak vona v toj socializm divit'sya.
ZHal', shcho ne mayu bulavi...
K u m
- Zapitannya!..
M a l a h i j obernuvsya.
Teper vzhe ne do tebe, kume! (Do k o m e n d a n t i v). Zapitannya!
Ruba!
D r u g i j
- Bud' laska! Ruba!
K u m
- Ta nevzhe zh radnarkomi ne mayut' sili pognati kuma dodomu, hocha b
etapnim shlyahom?
D r u g i j
(zdvignuv plechima)
- Nema za shcho.
K u m
- YAk, nema za shcho?.. Adzhe zh cholovik utik iz domu, u zhinki (u kumi) udar
za udarom v samisin'ke serce, d o ch k i v nepritomi¿. (Do Lyubuni). YA vzhe
dumayu, hreshchenice, chi ne podohli tam kuri, bo hto zh za nimi teper naglyane,
pripustim - s'ogodni, koli taka speka i vzagali nezruchno v prirodi.
(Vtersya hustkoyu, do k o m e n d a n t i v). Do togo zh usi s u s i d i,
uves' narod u mistechku zvorushivsya, hodit' otak i sam sebe pitaºt'sya: "YAka
zh ce vdast', shcho pid neyu bat'ki tikayut' z domu?"
D r u g i j
- Podajte na jogo v sud.
K u m
- Na taki vashi byurokratichni slova dozvol'te skazati, shcho ya nevdovolenij
z Radyans'ko¿ vladi!
D r u g i j
- SHCHo zh porobish...
K u m
- Spokijno!.. Nezadovolenij i mayu na ce yuridichne pravo." A vtim, ya ne
pro ce prijshov skazati radnar-komam.
D r u g i j
- A pro shcho?
K u m
- Os' pisane prohannya. Prosyu, prochitajte zaraz i vgolos pri jomu, pri
meni j pri hreshchenici.
D r u g i j k o m e n d a n t
pochav chitati tiho. To pershij pidijshov i dochitav ugolos:_
- "...na pidstavi programi Komunistichno¿ parti¿ pro darove derzhavne
likuvannya, z odnogo boku, i na pidstavi nemovbi slabogo na golovu otcya
nashogo j kuma, z drugogo, ya j hreshchena don'ka moya kolektivno klopochemos' u
radnarkomiv, abi odislati otcya j kuma nashogo do bozhevil'nogo domu na
probu, i yakshcho hoch troshki rozumu v jomu vbavilos', to..."
K u m
- Pro shcho dali pishet'sya, to dovoºnnij ablakat skazav, shcho radnarkomi ne
mayut' prava odkinuti ne til'ki moº¿, a j hreshchenici pros'bi.
L yu b u n ya
-Til'ki ce ne naspravzhki.
K u m
(perebiv)
Spokijno!
P e r sh i j
(dochitav)
- Garazd! Podumaºm...
K u m
- Podumajte¿.. Til'ki prosyu vas nedovgo dumajte.
M a l a h i j (do kuma)
- Meve do bozhevil'nogo domu? Mene? Ta yak vi smiºte! Mene narod poslav.
K u m
- Breshesh, kume¿ Vsi s u s i d i, uves' narod mene syudi poslav, shchob
zvernuti tebe dodomu...
M a l a h i j
- Bil'sh yak sto sil, hutoriv, mistechok ya pishki projshov, jduchi do
Harkova, stolici UeSeReR, na nogah mo¿h shche j nini poroh stepovih shlyahiv,
iz sta krinic' ta kolodyaziv, spochivavshi, piv ya vodu i z narodom gomoniv...
YA delegat!
K u m
- Bresheshi Ti z domu vtik!
M a l a h i j
- YA vseukra¿ns'kij delegat, kume!
K u m
- Navpaki, hoch skoro vsya Ukra¿na delegatami stane, ti zh i ya - nikoli v
sviti¿ Otozh hodim krashche dodomu, kazhu.
M a l a h i j (do k o m e n d a n t i v)
- Vimagayu: vigon'te jogo - ce razi i negajno poklichte syudi golovu RNK i
vsih narkomiv - dva. YA sam berusya, zaraz otut na Agapi¿ pokazhu vam, yak
treba robiti negajnu reformu lyudini. Nu?.. CHogo zh vi stali?
K u m
- I ya vimagayu! Ne til'ki ya, hreshchenicya os', kuma tam, a za susid, za
narod ya vzhe govoriv, yak vin hodit' i vimaga... Negajno poshlit' jogo tudi!
M a l a h i j
(obrazheno, velichno)
- Mene? Reformatora? (Pidijshov do telefonu). Stanciya? Perekazhit' tam
golovi RNK i vsim narkomam, haj popricheplyuyut' znachki do petel'ok i jdut' v
komendaturu na radu - negajno. CHuºte?.. Poryadok dennij: dopovid'
reformatora Malahiya pro negajnu reformu lyudini z naochnim pokazom na Agapi¿
- taka dal' golubaya s'ogodni, a vona sto¿t' ta sonyashnik luskaº... Ne
perebivajte! Hto tam perebivaº?
P e r sh i j
- Tovarishu reformatore! Proshu do poryadku!
Til'ki odviv Malahiya, kum za telefon.
K u m
- Tovarishi radnarkomi! Na sluhajte jogo! Ne sluhajte, kazhu, bo hiba zh
ne bachite, shcho vin nespovna rozumu stav. Mladenci v golovi... Ta ne
perebivajte zh!..
P e r sh i j
(odibrav telefona, podzvoniv)_
-Allo... Trapilas' malen'ka tragikomediya... Ce ti sami, shcho z
Uchorashn'ogo prijshli... ta ni, z mistechka Vchorashn'ogo... Ni, ne p'yani...
Troshki zgodom vse ce viyasnit'sya...
Uvijshov k u r' º r
P e r sh i j
(do Malahiya)
- Zaraz dzvonili syudi z RNK, prosili, shchob vi prijshli do zastupnika
golovi.
M a l a h i j
(zradiv)
- A shcho, kume!.. (Velichno). Podzvonit' i perekazhit' jomu - idu. Ni,
krashche pustit' mene do telefonu, ya sam podzvonyu. Odnini mizh mnoyu j uryadom
zhodnogo poserednika. Godi!
P e r sh i j
- Vin odijshov uzhe od telefonu. Mizh inshim, prosili, shchob vi prijshli
negajno. Vas zhdut' na dachi RNK.
M a l a h i j
- YAkij vostorg! Idu!.. Mizh inshim, zbirajtes' i vi, Atashe. YA poyavlyu vas
zastupnikovi golovi RNK yak naochnij dovid do mo¿h proektiv...
A g a p i ya
- Mozhe, vin skazhe, chi º teper doroga do ªrusalimu?
P e r sh i j
- Prosili konfidenciyal'no. Rozumiºte?
M a l a h i j
- Aga! To todi vi. Atashe, zostan'tesya poki shcho tut... YA skoro vernusya...
A kudi zh iti? Kudi?
Pershij (napisavshi paketa, dav jogo kur'ºrovi)
- Os' vas ocej tovarish provodit'... (Do kur'ºra). Bud' laska, odvedit'
tovarisha reformatora na Saburovu Dachu.
M a l a h i j
- Dyakuyu! (Pishov za kur'ºrom, pokazavshi kumovi dulyu_).
K u m
- Kudi zh vi jogo?
P e r sh i j
- YAk vi prosili - psihiatram na osvidchennya.
A g a p i ya
(nablizilas' do telefonu, boyazlivo vzyala trubku ta nishkom)
- Tovarishi! Prosyu zh ya vas, yak bi meni do ªrusalimu dostavitis'.
TRETYA DIYA
Zakryakali, zakruzhlyali nad Malahiºmu sadu v Saburovci grajvoroni
dzyubati. Zagomonili, zakrichali krugom jogo hvori:
- Gej, chorni¿ Pomovchit'!.. Tozh ne vstig shche Bog svit sotvoriti, yak voni
nebo vkrili i poklyuvali pershu zolotu zoryu, iz soncya resheto zrobili...
Temno meni j holodno!.. (Sumno krichav na grajvoroniv_ odin i zvertavsya do
Malahiya)._ Reformuj sonce!
M a l a h i j
(ruhom golovi j ruk svo¿h pokazav)
- Reformuyu!
D r u g i j
(ves' chas napruzheno do vs'ogo prisluhayuchis', taºmniche shepotiv)
- Tiho, blagayu vas.
2_
Pidijshla sanitarka O l ya, a za neyu zastarenij
parubok - s a n i t a r.
s a n i t a r.
- Olyu Manojlovno!
O l ya
- YA vzhe skazala...
- Olyu!
- Odchepit'sya!
- Vin zhe vas uviv u neslavu, a ya zovsim drugu lyubov mayu na mislyah...
Prijdit', a to ya do vas prijdu.
O l ya
(odijshla)
- YA misc'komovi skazhu...
P e r sh i j h v o r i j
(do Malahiya)
- Ce profesor napustiv navmisne ¿h u sad, shchob voni klyuvali meni
golovu... Os' glyan', yak uzhe poklyuvali... (Stav navkolishki_). Vizheni ¿h!
M a l a h i j
(odnim ruhom)
- Vizhenu!
_
3_
Pidijshov T r e t i j. Vin uves' chas zmitav shchos' bilya sebe.
T r e t i j
- Pozamitajte krihti! Divit'sya - nakrishili...
4_
Pribig CH e t v e r t i j z zhovtoyu kvitkoyu.
CH e t v e r t i j
- Bachili Olyu! Vona s'ogodni charivna. Vona - prekrasna. U ne¿ taka nizhna
j zapashna polova zaloza (ponyuhav kvitku). Tako¿ ya shche ne bachiv, hoch i mav
lyubov...
P e r sh i j
- Voni j zalozu poklyuyut'!
T r e t i j
- Haj klyuyut', abi ne toptali...
D r u g i j
(trepetno)
- Tiho!.. Pochuyut'.
CH e t v e r t i j
- Mav lyubov z divchatami, zhinkami, babami... Prigaduyu, de ce bulo.
Vpershe u kuhni, potim v komorci, na kladovishchi, v cerkovnij ogradi - rosyana
trava i dzvoni, shche j dosi dzvoni, bilij fartushok, gostrij molodik z
pravogo boku...
T r e t i j
- Ce na krihtah, na hlibovi!..
CH e t v e r t i j
- Zazhdit'! Razom sto sim zhinok za p'yatnadcyat' rokiv, chotirnadcyat'
tisyach, p'yatsot tridcyat'... tridcyat'...
P e r sh i j
- Pomozhit' ¿h rozignati! U-u-u-...
Zakrichavshi tuzhno, stav bigati j pidstribuvati. Za nim pobigli drugi,
kozhen iz svo¿m ruhom, vigukom abo pisneyu._
_
5_
Pidijshov sanitar. CH e t v e r t i j do n'ogo:_
- Vi bachili Olyu?
S a n i t a r
- On tudi jdi! Vona tam... (Pokazav u drugij od Oli bik_).
CH e t v e r t i j
- U ne¿ prekrasna j zapashna, yak troyanda, polova zaloza - ya bachiv...
S a n i t a r
- De ti... bachiv?
- YA sidiv otam v kushchah... A vona pidijshla...
- Nu?
- Rvala kviti...
- Nu?
- Nahililas'...
- Nu-nu?
- YA j pobachiv... Na nozi, bilya kolina. A vnochi vona prijshla do mene i,
yakbi ne kishka...
- YAka kishka?
- Ta, shcho j ciº¿ nochi znov privela meni troº kotyat... Skazhit', yake maº
pravo ta kishka nyavkati vsim, shcho ko tyata od mene...
- Nu, vzhe pobludiv... Otudi jdi, do vsih...
CH e t v e r t i j
(odijshovshi)
- SHCHo prokinus' unochi, a vona vzhe z ketyagami i nyavkaº, nyavkaº vsim:
nyav-nyav-nyav...
_
6_
Pidijshla O l ya, shchob zaspoko¿ti chetvertogo. S a n i t a r zastupiv ¿j
dorogu:
- Inteligentik ocej kazhe, shcho vi prihodili do jogo vnochi.
O l ya
- SHCHodnya jomu girshaº.
- A mozhe, c'omu j pravda?
- SHCHo?.. Bozhe mij! Trohime Jvanovichu!
- YA ne vinnij, bo shche j ne takij na vas pogovir mozhe vijti.
- Pogovir?
- Znayu ya pro vse, Olyu, - yak i de gulyalosya vam, i yak morozivom Kiryushika
goduvala, ta yak postil' kvitochkami posipala, sorochechku biluyu skidala...
O l ya
(hitnulas')
- Nepravda!
- Nepravda? Ta ya pro lyubov pro vashu vse chisto znayu i navit' mozhu
skazati, yakogo chisla unochi vi priv'yazali Kiryuhu do sebe kosoyu i takechki
spali...
- YAk zhe ce... vi doznalis'! Bozhe mij! Hto vam pro ce skazav?
- Hto, pitaºte?
- Skazhit'!..
- A garnesen'ka vi zaraz. Cej sorom vam duzhe lichit', ¿j-bogu. Ochata, yak
dvi nebesni planeti, i tak dali...
O l ya
(samimi gubami)
-Hto?
- Pro morozivo ptashka rozpovila, bo na derevi sidila i vse chisto
bachila, pro postil' ta kviti netlya-metelik, nu a pro kosu - muha-ha-ha.
Nu, nu... YA shutkuyu, bo shcho take mu-ha? Durna komaha-ha-ha...
- SHCHo zh teper meni robiti?..
- Ne shcho inshe, yak plyunuti na Kiryushika, bo vse odno z drugoyu vzhe krutit'
lyubov.
- Na lyubov svoyu hiba mozhna plyunuti? - YAk ne plyunete - pide pogovir...
- Trohime Jvanovichu! Nevzhe zh vi hochete mene pered usim svitom na poglum
vistaviti, shchob zgorilo v meni serce. SHCHo ya vam zrobila?
- Nichogo. Prote ya hochu, shchob vi zrobili meni lyubov, bo ya vzhe znemigsya
bez ne¿... CHuºte?.. Pora vzhe podumati j pro mene.
O l ya
(zalomila ruki)
- Skazhit', yak vi doznalisya?
- Pro shcho?
- Nu... pro morozivo, postil', kviti?.,
- YA zh uzhe skazav: ptashka, metelik, muha...
- Trohime Jvanovichu! Skazhit'!
- A poprosit'!
- Trohime Jvanovichu...
- Poprosi!
- Nu, milij! Skazhit'!
S a n i t a r ¿¿ za ruki prityag do sebe.
O l ya
- Pustit'!
- Nu-nu... Ne norovisya!
- Ne davit' meni ruki!
7_
Tyazhko zignuvshis' ta micno stisnuvshi ruki, nablizivs' p' ya t i j h v o r
i j:_
- Pomozhit'!
S a n i t a r
(do Oli)
- Oc'omu vvizhaºt'sya, nemov nosit' vin na plechah velicheznogo udava, shcho
hvist jogo volochit'sya des' po toj bik svitu... A lyubov moya bez vzaºmnosti
shche girsh za togo udava, bo davit' ne ruki, a serce... Otak! Otak!
O l ya
(skriknula)
Ne muchte!
P ' ya t i j
- Ne mozhu¿ Znemigsyai Zaraz vpustyu. Zaraz bude katastrofa. Pomozhit'!
S a n i t a r
- Vin skazav... Kiryuha.
O l ya
- Vin!..
P ' ya t i j
(do Malahiya)
- Ne mozhu zadaviti... Ce zh udav - vsesvitnº zlo. I til'ki ya vpustyu jogo
- vin zadavit' uves' svit... Pomozhit'!
M a l a h i j
(ruhom ruki)
- Pomozhu!
O l ya
- Nevzhe vin?
S a n i t a r
- SHCHe ne virite?.. U vas tut (pokazav na spinu) rodinka. Tak? (Pokazav
na grudi}. A liva troshki bil'sha za pravu... Tak? A vi lyubite, shchob use
(zashepotiv pro shchos' v uho).
O l ya
- A vin ne kazav vam, shcho teper u mene tut... od jogo ditina?
S a n i t a r
- Durnicya! Podvijnij abort: Kiryuhu iz sercya, ditinu iz chereva - ot i
vsya problema.
O l ya
- A pro svoyu hvorobu ne kazav?
S a n i t a r
- Pro yaku hvorobu?.. Ta vi shutkuºte, Olyu Manojlovno!
O l ya
- Hochete peresvidchitis'?
S a n i t a r
- Nu-nu... Ce vin na zlo meni, za ti groshi... Ot zhe paskudnik, ga¿ A vi
chogo zrazu pro ce ne skazali... Hiba tak mozhna gratisya!.. (Pishov).
Olya upala i tyazhko zaplakala.
P ' ya t i j
- Zaraz bude katastrofa! Puskayu! Pomozhit'!
M a l a h i j
(nepomitno stezhivshi za sanitarom ta Oleyu, zahodiv, zahvilyuvavs', yak shche
nikoli)
- Negajno... Negajno potribna reforma lyudini!.. Zaraz, kazhu, abo vzhe
nikoli! Razom z cim peresvidchuyus', shcho nihto, oprich mene, tako¿ reformi ne
zrobit'... Tak. Ot til'ki ne znayu, z chogo pochati... Vihor dumok, golubih,
zelenih, zhovtih, chervonih. YAk ¿h bagato¿ Cila metelicya! A najbil'sh
golubih, i voni, po-moºmu, najkrashchi ta iajpridatnishi budut' na moyu
reformu. Treba loviti ¿h... Os' odna! Os' druga! Os' tretya. Nemov
meteliki, a divit'sya, shcho z nih vihodit'!
U hvorij jogo uyavi z'yavilisya, rozkvitnuli divovizhni proekti, reformi,
cili kartini. Spochatku z golubih kolivan' i metelikiv zbiglisya,
zakrutilisya yakis' golubi kola z zhovtogaryachimi centrami, zabriniv spiv
"Milost' mira" Dehtyar'ova, peremishanij z Internacionalom, bryazkotom kadila
ta z trelyami zhajvoronkiv, po tomu vimalyuvalos' take: des' u golubij RNK
golubi narkomi sidyat' i sluhayut' jogo dopovid' pro negajnu reformu lyudini.
Pleshchut' v doloni, shva-i lyuyut' i vitayut' jogo, vin dali pokazuº narkomam
naochno, yak treba reformuvati lyudej. Po cherzi do n'ogo pidhodyat': didok u
darmovisi, kolishnij voºnnij v galife, dama, Agapiya, sanitar, bozhevil'ni.
Vin nakrivaº kozhnogo golubim pokrivalom, povchaº, perekonuº, potim robit'
magichnij ruh rukoyu, i todi z-pid golubogo pokrivala vihodit' onovlena
lyudina, strashenno vvichliva, nadzvichajno dobra, angelopodibna. Dali ci
lyudi, bagato lyudej i vin na choli ¿h, z chervonimi makami ta z zhovtimi
nagidkami jdut' u golubu dal'. Po dorozi bachat' - sto¿t' gora Favor, Olya
nese yabluka svyatiti, lyudi spivayut' ¿j "osanna", til'ki yakos' po-novomu. Po
tomu v golubomu marevi mayachit' yakijs' novij ªrusalim, dali golubi dolini,
golubi gori, znov dolini, golubi doshchi, zlivi i nareshti golube nishcho.
8_
Ochuvsya M a l a h i j. Oli vzhe ne bulo. Navkolo hodili j kruzhlyali hvori.
M a l a h i j
- Aga. Na pidstavi vishchepobachenogo (vzyav puchku zemli, poplyuvav, rozter i
pomazav sobi loba) pomazayusya narodnim narkomom (guchno). Spovnilos'!
Sluhajte vsi, vsi, vsi!.. V im'ya golubo¿ revolyuci¿ ya pomazavs' narodnim
narkomom...
D r u g i j
- Tiho! YA bachiv, u travi verblyuzhi vuha rostut'.
M a l a h i j
- Haj rostut'!
- Voni zh sluhayut'.
- Prekrasno!
- I perekazuyut'!
- Komu?
- Vsim...
M a l a h i j
(zviv golovu)
- Prekrasno! Gej, verblyuzhi vuha! Perekazhit' vsim, vsim mij p e r sh i j
dekret.
H v o r i
(pomizh sebe)
- Vsim, vsim, vsim.
M a l a h i j
- Z laski veliko¿ materi nasho¿ revolyuci¿ ya pomazavsya narodnim narkomom.
Anketa moya: cipok i torbina suhariv; rodinnogo stanu ya zriksya, pishki
projshov uves' stazh poperednij, vodu ya piv iz sta semi krinic'; narkom bez
portfelya; zovnishni oznaki ta klejnodi mo¿: chervona lenta cherez live pleche,
cipochok i surma, dlya ukra¿nciv bril' i na veliki svyata korona z sonyashnika
v ruci. Narodnij narkom M a l a h i j. Ni, ne tak... Narodnij Malahiv, v
duzhkah - narkom. Skorocheno - Narmah... Ni, Narmahnar.
H v o r i
- Narodnij narkom. Narmahnar poyavivsya.
H t o s '
(stav navkolina)
- Vivedi nas zvidsi!
H t o s '
(zahvilyuvavsya)
- Vin samozvanec', ne virte!
T r e t i j
- Koli ti velike nachal'stvo, - prikazhi, shchob hliba svyatogo ne krishili.
Haj krihti pozbirayut'. Otozh od takih i golod. Dumka bula vesillya
spravlyati, koli gul'k - i moloda, i M a t i vesil'na na bashtani posohli...
A zamist' kavuniv dityachi golovi poshodili. SHCHo kriku, shcho plachu, kazhut'...
M a l a h i j
- Prikazhu! Vivedu! Vsi-bo vashi pros'bi, zayavi u serce kladu. Do rechi -
mij drugij dekret... Vsim, vsim, vsim... Negajno skasuvati vsi portfeli j
teki. Koli zh uryadovci spitayut', kudi ¿m skladati zayavi ta skargi,
vidpovid' dajte: odnini vsi skargi narodni, zayavi i pros'bi nosite: 1) v
golovi; 2) v peredserdechnih sumkah - nizhe ni v portfelyah, ni v tekah.
Narodnij M a l a h i j, narkom. Skorocheno - Narmahnar. Harkiv. Villa
Saburova.
H v o r i
- Vivedi nas, Narmahnare!
M a l a h i j
- Vivedu j povedui Povedu tudi, de zoriº nebo j golubiº zemlya, de za
obriºm spivayut' na zolotih sidalkah golubi budimiri socialistichni pivni...
H v o r i
- Nas ne pustyat'!
- Ne virte jomu!
- Storozha ne pustit'.
- Nebesni dva storozhi j kvochka ne pustyat'.
M a l a h i j
- YA vam skazhu take slovo, shcho pustyat', - parol' takij, shcho j mur
rozvalya... Pidhod'te po parol'!
Hvori
- Po parol'!
- Po parol'!
- Po parol'!
M a l a h i j
(kozhnomu tiho)
- Golubi mri¿...
H v o r i
(povtorivshi toj parol', kinulis' do muru)
- Tak vivod' nas! Vedi!
M a l a h i j
- Liz'te!
Htos' z hvorih
- A yak pijmayut'?
M a l a h i j
- Ne vpijmayut'!.. Na storozhi kolo vas sam narkom narodnij. Liz'te,
kazhu!
Poderlisya, perelizli hvori cherez mur. M a l a h i j perezhdav
ostann'ogo, todi poplyuvav na ruki:
- V im'ya social'no¿ materi nasho¿ revolyuci¿ (poliz i sobi).
_
9_
O l ya
(pribigla)
- Stijte! Kudi vi?
M a l a h i j
(z muru)
- Ne zakudikujte! Hiba shche j dosi ne zrozumili? Obijti treba kozhnu hatu,
mezhu i zavod, shchob kozhnomu prepodati golubi¿ mri¿...
- I vam ne sorom perelaziti cherez mur! Zliz'te!
- Narodnij narkom maº pravo perelaziti cherez vsi tini na Ukra¿ni, cherez
vsi muri j parkani. Ce moya prerogativa.
- Proshchu j blagayu vas - zliz'te.
M a l a h i j
- Gm... Vona prosit' (zliz z muru). Koli hto-nebud' z bidnih i
pokrivdzhenih poprosit', shchob narodnij narkom povisivsya, vin musit' i ce
negajno zrobiti... Bachte, Olyu, narodnij narkom uvazhiv vashu pros'bu, teper
uvazhte vi moyu. Pustit' mene tudi.
- Kudi?
- Tudi, do vsih, a persh - do gegemoniv.
- Pobud'te shche troshki u nas, vidpochin'te, a todi j pidete sobi...
- Olyu! Nevzhe vi maºte mene za bozhevil'nogo.
- Nu, ot shche... Ta nihto, nihto ne maº vas za bozhevil'nogo.
M a l a h i j
(proniklivo)
- Olyu! U vas ochi taki chisti j prozori, shcho navit' tin' legen'ko¿
nepravdi ya bachu na dni ¿h i chitayu - avzhezh, bozhevil'nij.
- Ta ni! To vam tak zdaºt'sya.
- SHCHob znali vi, Olyu, - ya ne bozhevil'nij. Vijshla, yak ce traplyaºt'sya,
malyusin'ka pomilka. Ugadajte, yaka?
- Ne znayu... Skazhit'!
- Malyulyunichka. Provozhatij pomilivsya - de b vesti mene na villu RNK, a
vin na Saburovu villu odviv.
Ot i vse. A Olya povinna pomilku cyu zalagoditi, pustivshi mene...
- Ni-ni¿ YA ne mozhu¿ Poprosit' profesora. Vin rozumnij i dobrij, vin vas
oglyane... I vzagali vas skoro vipustyat'. YA chula, vas til'ki na osvidchennya
prislali... Ta hiba vam pogano tut? Divit'sya - zeleno yak, kviti, povitrya
yake!..
- Ne golube! Ah, Olyu! Od vas teper zalezhit', shchob onovilasya lyudina i
zemlya u prostorah blakitnih, yak lebid' bila na tihih stavah, muzichno i
vil'no poplivla...
Des' za sadom zaguv lunko zavods'kij gudok.
M a l a h i j tak i skinuvs':
- CHuºte?.. Tudi, tudi, - do gegemoniv!.. I bozhevil'nim spravdi budu,
koli spiznyus' i ne povedu ¿h za soboyu...
O l ya
- Oj Bozhe! Gudok u zavodi - dvanadcyat' godin. Zaraz na snidanok... A de
zh drugi... De voni?
M a l a h i j
- Voni vzhe pishli.
O l ya
- Spravdi? Pishli snidati?
M a l a h i j
- Tak. Na golube snidannya pishli.
O l ya
- Tak hodimo zh i mi. Mershchij! (Pishla).
M a l a h i j pishov buv za neyu.
Skoro vernuvsya - sam. Vzyavsya lizti znov na mur. Zavagavsya:_
- Ni... Vona mene prosila.
10_
O l ya
(povernulas')
- Narkome!
M a l a h i j
- Ne bijtes'! YA zh vidstupivs' i zdavs' na vashu pros'bu. Prote ya mayu vas
perekonati, Olyu. YA mushu pershij vam prepodati golubi¿ mri¿, tim pache, shcho v
ochah u vas voni shche ne ziv'yali, brinyat', a yak koli, tak ¿h tam cila povin'.
YA z vas pochnu...
- A ya poklichu sanitara.
- Olyu, ya navkolina stanu, os'... Do nig vklonyus', molitimu, pustit'...
- U vas temperatura, narkome. Vam treba lyagti.
- Navpaki, meni treba vstati. Olyu, hvilinku... Vi til'ki zvazhte, shcho
dadut' mo¿ proekti vam osobisto. Bo hto-hto, a vi kolishete zavzhdi golubi¿
mri¿. Ne pustite zh mene - dovedet'sya, chornij ochipok nadivshi, odnesti ¿h na
grobki.
- Gukayut'.
- A pustite - vin vernet'sya.
- Hto?
- Kiryushik.
- Ne vernet'sya.
- Zgidno z proektami mo¿mi - vernet'sya. Nevkosnitel'no. Unochi zimoyu...
- Gm... A chom ne vesnoyu?
- Zimoyu. Vi, Olyu, zasvitivshi kaganec' samotnosti, pryastimete nitku
zhinochogo smutku. A koliska rip-rip, a v kolisci ditya hlip-hlip, - Mati Olya
goryuval'nicya pisnyu spivatime, otu samu, yak j'... (zaspivav): "Oj spi,
ditya, bez spovittya. Poki Mati z polya prijde ta prinese tri kviton'ki: odna
bude drimlivaya, druga bude sonlivaya, a tretya - shchaslivaya..." (Nahilivsya do
Oli) u Oli sl'ozi?..
O l ya
(kriz' sl'ozi)
- Nu, a dali shcho?
M a l a h i j
- Zimoyu vnochi. Metelicya bude po vsih stepah, po vsih svitah: gu-gu-u.
Koni v stepu tupu, tupu, - to z pohodu revolyucijnogo ¿hatime vin...
- Hto?
- Zgidno z proektami - Kiryushik.
- Tak?
- Nevkosnitel'no. U vikoncya stane, tihen'ko postukotit': "Odchini,
druzhino Olyu, tovarishu virnij..." (Do Oli). Olya?
O l ya
(tiho)
- Odchine...
M a l a h i j
- Zasnizhenij, zametenij u poroga stane; - "Drastuj", - skazhe. Todi Olya
u vidpovid' (zaspivav z vidomo¿ soldats'ko¿ pisni, odminivshi trohi
slova_). "Drastuj, drastuj, milij mij, pozhaluj u hatu..." Todi skazhe
milij; "Olyu, onovlenij pislya reformi lyudini, spokutavshi grihi svo¿ pered
toboyu v pohodah i boyah za golubosyajni mri¿, ya vernuvs' do tebe, prosti
mene..." Olya skazhe...
O l ya
(zamriyano)
- Proshchayu! Proshchayu!
M a l a h i j
- Todi milij posadovit' svoyu Olyu kolo koliski... Otak (posadiv Olyu na
pni). To na ne¿ lyubo glyane, to na mileº ditya, to k sercyu prigorne, to v
ochi zaglyane, to nogi ciluº svyati u chashechki pohololi... Olya plache?
O l ya
- Ni... ce ya tak, durnen'ka (zamriyano). Oh, yak zhe ya nagoryuvalasya, tebe
zhduchi, milij!
M a l a h i j
- Ce vse vidbudet'sya zgidno z mo¿mi proektami... YA mayu pospishati, Olyu.
YA jdu.
O l ya
(zamriyano)
- Idit'i Idit'!
M a l a h i j
(viliz na mur, siv)
- Hodimo razom, Olyu. YA poyavlyu vas RNK yako najkrashchij naochnij priklad
moº¿ negajno¿ reformi... Bliz'ko pochuvsya sanitariv golos: "Olyu
Manojlovno!"
O l ya
- Klichut'!.. Tikajte!
M a l ah i j
- Ne tikayu, a jdu! ZHdu vas, Olyu, na svyato onovlennya nashogo ukra¿ns'kogo
rodu, shcho vidbudet'sya dvadcyatogo serpnya za novim stilem, po staromu zh na
Spasa. Podrobici: boj konfetti, serpantin i toshcho u mo¿h dekretah...
(Skochiv - i za mur, potupotiv des'_).
_
11_
S a n i t a r
(pribig)
- Olyu Manojlovno, tam prijshli po Stakanchika jogo rodichi (podivivsya
krugom). Ta de zh vin?
O l ya
(zastupila te misce, de pereliz M a l a h i j)
- Ne znayu.
S a n i t a r
(pidozrilo)
- YAk tak ne znaºte? Ta ya chergovomu likaryu raporta napishu, yak i hto gU l
yaº z hvorimi v kushchah, a todi - ne znayu... (Olya movchala). Vi nabrehali na
Kiryuhu: niyako¿ hvorobi, kazhe vin... (Olya movchala). De Stakanchik?.. A hvori
vsi de?.. Mozhe, povtikali?
O l ya
(ochutilas')
- Hvori? Voni on...
- De?
- Pishli snidati, i Stakanchik.
- Nichogo podibnogo, tam ¿h nema.
- Ta on voni, hiba ne bachite, za rig zajshli...
S a n i t a r pobig. Des' bliz'ko pochulisya trivozhni golosi:_
"Htos' vipustiv hvorih! Hvori vtekli!" Olya perelizla cherez mur._
_
12_
Bilya kancelyari¿ stoyali, zhdali kum i L yu b u n ya. Hvilyuvalisya._
L yu b u n ya
- Azh ne virit'sya, shcho zaraz papon'ka vijdut', shcho zaraz povezem jogo
dodomu... Bozhe! SHCHo vzhe nahodilisya, shcho naprosilisya, a shcho nagovorilisya...
Nevzhe, hreshchenij?
K u m
- Spokijno! Hoch i sam ya oj hvilyuyus'... Os' prikladi, hreshchenice, ruku ik
sercyu...
- Oj!
- Ta ni... Do mogo sercya.
L yu b u n ya priklala ruku do kumovogo sercya.
- YAk?
- Oj zhe b'ºt'sya!
- Ne serce, a stupa. CHuºsh? Gup-gup, gup-gup. Sil'no hvilyuyusya ya (po
pauzi). SHCHe b pak ne hvilyuvatisya, koli vzhe zaraz bachu: verba os',
Zagnibogina greblya, shu-shu - ocheret... Kum sidit' - i ya sidyu, kum vudit' -
i ya vudyu. U prirodi j bilya ne¿ tiho, yasno. Koli - dz-z-z, cim-m... Kume,
komari A kum: ga-ga? Lyap sebe po lobi...
L yu b u n ya
- U papon'ki zavzhdi pislya ribal'stva uves' lob u gulyah.
_
13_
Vijshov sanitar:
- Ce vi prijshli po hvorogo Stakanchika?
K u m
- Ne til'ki mi, a j dochka jogo os'...
S a n i t a r
- Jogo u nas vzhe nema.
- YAk tak, nema?
- Vin utik.
Kum ostovpiv. Lyubunyu spazmi vzyali:
- Oj...oj...oj...
K u m
- Ne krichi, bo ya vzhe nichogo ne chuyu (do sanitara). Skazhit', vi mene
vdarili?
S a n i t a r
- YA?.. nichogo podibnogo.
K u m
- A chogo zh meni v golovi zagulo?
L yu b u n ya
(znov uzyalo ¿¿ na spazmi)
- Utik...
K u m
- Ne kazhi!
- Utik...
- Ne kazhi c'ogo slova!
L yu b u n ya
(zaplakala)
- Uti-i-k...
K u m
(do sanitara)
- Zapitannya!
- Bud' laska. - Koli utik?
- P'yatnadcyat' hvilin tomu... Ta vi ne turbujtes': zaraz podzvonili do
milici¿, zaraz jogo vlovlyat'...
- Spasibi, - teper uzhe ne vlovlyat'.
- Vi tak dumaºte?
- Ne vlovlyat'. YAk sudivsya za pivnya z susidoyu, to tri roki, azh poki ne
visudiv...
- Do chogo zh tut piven'?
- A do togo, molodij choloviche, shcho harakter u kuma taka. Raz uzhe pochav
tikati - do smerti tikatime. Rozumiºte?
- Nichogo ne rozumiyu.
- YAk ne rozumiºte! Vin u vas tikaº, a vi ne rozumiºte! A yak ya podam u
sud i navit' na radnarkomiv, shcho ne vsteregli kuma, shcho vin utik i mozhe
chorzna-shcho narobiti... Byurokrati vi vsi pislya c'ogo!.. A vtim, vi teper nam
ne potribnij, molodij choloviche... I vzagali luchche b vi udarili mene z
dvanadcyatidyujmovo¿ garmti v samisin'ke moº serce, nizh prijshli z takim
povidomlennyam... Idit', bo ne mozhu na vas divitisya!
S a n i t a r
- A ya kazhu - miliciya vlovit'. Navidajtes' zavtra (pishov).
K u m
- Syadu teper ta posumuyu... Zasmutyusya, zazhuryusya za kumom. Eh, kume,
kume! Lyubiv tebe, shanuvav, yak brata ridnen'kogo, u serci nosiv i donosivs'
- do mu-zoliv... (Po pauzi). A posumuvavshi, skazhu: shabash! Dodomu,
Lyubon'ko, i navit' negajno!
L yu b u n ya
- Bez papon'ki?
- Ne til'ki bez papon'ki, - bez kuma.
- Hreshchenij!..
- Dodomu!
- Hreshchenij!..
- SHabash!
- Hreshchenij! YAk zhe mi bez papon'ki na ochi poyavimos'?
- Prijdem unochi.
- Mamon'ka zh proklenut' mene... A vam do cerkvi yak, na bazar? Skriz'
pitatimut', chom bez kuma vernuvsya?
- Ne pidu ya do cerkvi... A vtim, chogo ya hvilyuyus', koli ya postanoviv:
prijti, zahvoriti i vmerti...
- Ne mozhna bez papon'ki.
- Mozhna - ne mozhna, godi, kazhu!
- Z kim zhe teper ribu lovitimete?
- Sam!
- A ne mozhna, ne mozhna bez papon'ki... Hto v damok syade z vami, hto pro
politiku?
- Sam!
- A z kim "sadi mo¿ zelenen'ki" zaspivaºte?.. A yak zhe na Rizdvo, na
Velikden'?..
- Sam! Sam zaspivayu, sam zaneduzhayu, sam i pomru! Sam!
- Hreshchenij! Zgadajte, yak na vashi jmenini vi papon'ku dodomu veli ta j
zabludilis' na svo¿j zhe vulici, j yakbi ne Polkan nash, to b i ne znajshli
vorit...
- Ne zgaduj, bo hiba ya kazhu, shcho kum poganij cholovik? Kazhu ya tak? Kazhu?
- Ni.
- Muzoli u serci od lyubovi j dosadi. Hto mi, kum i ya? Hto?
Hlopchiki-pijonerchiki, shcho navviperedki pobigli, chi do grobu vzhe
pidhodimo?.. (Po pauzi). Vin bude po narkomosah usyakih bigati, do Veceka
skakatime, a ya budu ostannih porosyat prodavati, shchob jogo zavertati
dodomu?.. Godi! Dodomu!
- YA ne po¿du, hreshchenij.
- SHCHo?
- YA sam shukatimu. Znajdu, privedu - shchastya, ne znajdu...
- Zaginesh!
- Ne znajdu - zaginu... Sama sobi smert' zapodiyu.
- A yak tvoya mamon'ka, a moya kuma, hreshchenice, ta vzhe hvora lezhit' i
navit' pomiraº... od tifu?
- Mamon'ka, yak blagoslovlyali mene v dorogu, da ruki meni ciluvali,
sl'ozami polivali, prosili, molili, klyali, shchob ya bez papon'ki ne
vertalas'.
- A yak tvo¿ sestri Virunya j Nadyunya i sobi lezhat', na malyariyu zaslabli,
nihto vodi ne podast' i nikomu kompresa na neshchasnij lob naklasti?
- Ne mozhu! Todi shche, yak u cerkvu zaskochila ta molilas', todi shche vidchula,
shcho dolya nas rozluchit'.
- A yak tam bez tebe vsi kviti na viknah posohli i v palisadniku
posohli?
- Son meni shchonochi, hreshchenij: odna ya nemov, odin na stepu pletu vinok z
vasil'kiv ta nagidok, a voni suhi nemov, suhi - yak oto mertvomu v golovi
kladut'... Dolya vishchuº, ¿¿ ne obijdesh, hreshchenij.
- I kurchata bez vodi zalivayut'sya, a kvochka ne zna, shcho dali robiti, de
vodi shukati.
-Hreshchenij!..
- I pislya c'ogo ne jdesh?
- Ni!
- Aga! Tak ti hochesh pokazati, shcho v tebe papon'kina harakter... Dak znaj
zhe, znaj, shcho j ya ve abishcho i mayu harakter, tverdishuyu vtrichi za kumovu j
tvoyu. Proshchavaj! (Odijshov. Posvarivsya). Odumajsya! Zaginesh! (L yu b u n ya
movchala. K u m nasunuv kapelyuha). Zaginesh, kazhu!
CHETVERTA DIYA
_
Zdivuvalis' robitniki na zavodi "Serp i molot", yak pobachili, shcho cherez
mur do nih perelaziv yakijs' cholovichok u brili.
P e r sh i j
- Ti divis' - perelazit' htos'... Gej grazhdanine!
D r u g i j
- Cs-s-s... Ce, mabut', shpigun abo zlodij do nas hoche vdertisya...
P e r sh i j
- Tak zaareshtuvati treba!..
T r e t i j
(povazhno, spokijno)
- Putnº teper do nas cherez mur ne polize - ce fakt, prote ne
garyachit'sya, hlopci... P e r sh i j movchok ta para ochok krashche za yazichok -
otak i vividaºmo, hto vono j yake na mast'.
Pripali do roboti, ne zvertayuchi na gostya osoblivo¿ uvagi: lize, movlyav,
nehaj lize.
M a l a h i j
(z muru)
- Vitayu gegemoniv! (Robitniki movchki j skupo pozdorovkalis'. M a l a h
i j ce pomitiv, ushchiplivo_). Vitayu i razom pitayu: nevzhe i gegemoniv
zagorodzheno murami, ta shche yakimi? (Pokazav na zavods'ki muri). Todi, bud'
laska, skazhit', shcho riznit' vas z timi, shcho sidyat' po buprah ta po
bozhevil'nyah? Tam muri i tut muri...
T r e t i j
- Tam voni obmezhuyut', tut voni zahishchayut' prava, bo krugom vorogiv shche
bagato.
M a l a h i j
- Rozgoroditis' pora, gegemoni, zrujnuvati muri oci treba negajno, bo
vona zastupayut' dorogu do vas...
T r e t i j
- Komu?
M a l a h i j
- Druzyam vashim, o gegemoni, - skazhu ya.
T r e t i j
(do svo¿h)
- Dlya druziv, zdaºt'sya, u nas º vorota i dveri...
M a l a h i j
- Mene ne pustili v vorota.
T r e t i j
- Ne rozpiznali, chi yak?
M a l a h i j
- Ne rozpiznali j ne viznali, darma shcho ya pokazav oznaki j klejnodi
svo¿, shcho pro nih opovistiv u pershim dekreti i shcho po nih mene musit'
vpiznati vsyak sushchij na Ukra¿ni (pokazav na cipochok, na bril', podivivs' na
robitnikiv)^ Nevzhe i vi ne rozpiznali? (Pov'yazavs' cherez live pleche
chervonoyu strichkoyu). I teper ne vpiznaºte? Ot shcho vihodit', koli ne chitayut'
dekretiv. Sluhajte shche raz: z laski veliko¿ materi nasho¿ revolyuci¿, nas
pomazano narodnim narkomom Malahiºm...
D r u g i j
- Nu j shcho z togo?
P e r sh i j
(do tret'ogo)
- Vin p'yanij.
T r e t i j
- Ni, ni.
P e r sh i j
- Ta yak zhe ni? Divis'... Haj bi do zelenogo zmiya, a to zh do narkoma
dopivsya...
T r e t i j
- Uvazhnishe sluhaj!
M a l a h i j
(tim chasom zliz z muru. Pidijshov do robitnikiv)
- SHCHo ce vi robite?
T r e t i j
- Hiba ne bachite?.. Formi.
M a l a h i j
- A ya prijshov do vas robiti reformi.
T r e t i j
- YAki?
M a l a h i j
- Golubi. Bil'sh tochno - negajnu reformu lyudini, bo s'ogodni, znaºte, do
chogo vzhe dijshlo? Zgvaltovano dvoh starih babiv - gazetyari krichat',
krichat'...
P e r sh i j
- To zh ohota na kogos' napala.
M a l a h i j
(ne zrozumiv ironi¿)
- I ce naperedodni socializmu, v kra¿ni, de pro kohannya narod utvoriv
najkrashchu v sviti pisnyu pro zelenij barvinok, pro zoryu z misyacem, chervonu
kalinu, de nareshti sam narodnij narkom sterezhe vnochi golubi¿ mri¿, -
zgvaltovano dvoh starih babiv, o lyudi, lyudi!
Za murom pochuvsya dzvinkij, bad'orij hlopchachij golos:
- R-r-radio! Uzhasnoº iznasilovaniº dvoh neshchasnih staruh, kotoraya
starshaya shest'desyat sºm let imeºt.
M a l a h i j
- CHuºte?
P e r sh i j
(ironichno)
- Polasuvali babusi.
M a l a h i j
- YA peven, shcho koli b rozdati uvecheri na vulicyah lyudyam anketi - meteliki
z odnim zapitannyam, hto pro shcho todi dumaº, to yak vi gadaºte, pro shcho
zdebil'shogo buli b dumki?
T r e t i j
- Ne skazhu. Vsyachina bredet'sya v golovu lyudyam.
M a l a h i j
- A ya skazhu.
T r e t i j
- Anu?
M a l a h i j
- Ne pro golubi reformi, a pro formi zhinochih nig dumayut' i mriyut',
zovsim ne zvertayuchi uvagi na te, shcho vnaslidok takim mriyam lyubov
obmezhuºt'sya nogami, v ochah ne cvite, v serci ne spivaº, - otozh i
zgvaltovano dvoh starih babiv... Ni, dali ya zhdati ne mozhu. Pora pochinati
(zasurmiv v kulak, nemov u surmu, vijs'kovij signal "vstavaj").
Tru-tru-tu-ru-ru-tu-ru-ru, tro-tro-to-to-to-to-tro-to-to-to, tru-tu.
Revut' sireni po zavodah, gudut' gudki j droti, spiva Ukra¿na za mogilami
v dolini, ta surma zolota narodnogo narkoma nad use: pro dal' golubu ta
pro golubi mri¿ surmit' vona vam, gegemoni...
_
2_
Poprihodili shche robitniki:
- Hto cej orator? Od kogo? Pro shcho?
- Od narkomiv do nas...
- Ta ni!.. Sam narkomom nazvavsya.
- Po-moºmu, kloun z cirku prijshov...
- Popav pal'cemi.. Ce artist z ukra¿ns'ko¿ trupi.
P e r sh i j
(do tret'ogo)
- Bachu-taki, - pomishav gorilku z pivom.
T r e t i j
- Ti dumaºsh?
P e r sh i j
-Fakt!
T r e t i j
(usmihnuvsya)
- Uvazhnishe sluhaj, kazhu!
M a l a h i j
- Negajnu reformu lyudini prijshov ya robiti do vas, gegemoni. Sluhajte
mene, a bil'sh nikogo...
Htos' svisnuv.
Hto tam svistit' na promovu narodnogo narkoma. Hto zavazha nam, pitayu?
H t o s '
- A hto vam zavazhaº v roboti?
M a l a h i j
- I tak bagato svistu na Ukra¿ni: svistyat' vitri-suhovi¿, svistyat'
yunaki na divchat, svistit' miliciya vnoshchi, na vulicyah mochat'sya, zgvaltovano
babiv... Negajnu reformu lyudini prijshov ya zrobiti i v pershu chergu reformu
ukra¿ns'kogo rodu, bo v stani dyad'kiv ta perekladachiv...
Gomin pishov pomizh robitnikiv:
- Ce bozhevil'nij...
- Prikidaºt'sya.
- Do administraci¿ jogo¿
- Haj starij vigolosit'sya.
T r e t i j
(spokijno)
- Uvazhnishe sluhajte, tovarishi
M a l a h i j
- Sluhajte mene, gegemoni, i ya vivedu vas z cih zakurenih muriv.
Provulkami, zakavulkami povz zavodi j fabriki, mezhami ta stezhkami, gen-gen
za mogili, u golubu dal' povedu. Tru-tu, tru-tu! Ustavajte, lyudi, bo nesu
na vas reformu, ne formu, a reformui Tru-tu, trutu! Zbirajtesya do novo¿
Favor-gori dvanadcyatogo serpnya, po-staromu - shostogo, nesit' mak chervonij,
nagidki, a najbil'sh prinos'te goluben'kih mrij. Tam budemo svyatitisya,
svyatitisya - povitisya... Zaodno prinos'te j movu ukra¿ns'ku. CHi znaºte, mizh
inshim, chogo nasha mova u poroga viki vistoyala? Bog pro ne¿ zabuv, yak mishav
yaziki na vavilons'kij bashti. Krim togo, duh svyatij zijshov na apostoli
vsima movami, zabuv til'ki pro nashu ukra¿ns'ku. Na ce RNK zvernuv uzhe svoyu
uvagu, ta til'ki bez mene navryad, shchob shcho vijshlo...
T r e t i j
(golosno, mogutn'o)
- Vihodit', i vijde!!! Tovarishi... (Vistupiv napered do Malahiya). Vi
selyanin?
M al a h i j
-Ni.
T r e t i j
(navporno)
- I ne robitnik?
M a l a h i j
- YA narodnij M a l a h i j.
T r e t i j
- Iz proulkiv ta zaulkiv, kruchenimi stezhechkami, navit' cherez muri oci
prolazyat' do nas otaki¿ Malahi¿. A hto voni? SHCHe dobre, yak prosto sobi
melanholi-mrijniki, bo takih chimalo i pomizh nashim bratom, na prevelikij
zhal', vodit'sya - ochi, yak v isusiv, golubij dim v golovi, grihi vse
zbirayut' ta na tomu j ¿zdyat' - dobre, kazhu, yak shche taki isusiki na
oslikah...
M a l a h i j
- Osanna ¿m! Voni chistyat' svit.
T r e t i j
- Hochesh chistiti, peresyad' z oslika...
H t o s '
(vtuliv zboku)
- Na asenizacijnu bochku.
Vibuhnuv smih.
T r e t i j
- A hocha b i na bochku, bo luchche buti bochkarem, nizh takim isusikom, yak
cej. To dobre, kazhu, koli shche isusi-ki voni, bo ce shche pivliha. A ot koli
vchuvaºsh v ¿hnih blagen'kih propovidyah des' v odnomu, v dvoh slovah zovsim
drugu muziku...
M a l a h i j
- Golubuyu muziku...
T r e t i j
- Ne nasho¿ klyasi muziku, todi nam treba skazati - tovarishi! Za golubimi
¿hnimi slovami hovayut'sya burzhuazni shovinistichni zhal'cya. Za golubim otim
tumanom chigayut' na nas suprotivniki, v golubih reformah zakutano ¿hni
mirochki i formi - sterezhit'sya!
M a l a h i j
- Negajnu reformu lyudini vigoloshuyu ya, gegemoni, i berusya zrobiti ¿¿.
T r e t i j
(pal'cem pokivav)
- Oj, zrobiv, dyadya, na sebe glyadya - znaºmo vas... Ni, zrobimo ¿¿ krashche
mi, po obrazu j po podobiyu proletars'komu.
M a l a h i j
- Tru-tu... A reformu ukra¿ns'kogo rodu vi zrobite?.. Gen-gen sidit'
bilya vikoncya v hati, morshchit' postoli ta viglyada, chi ne veze jomu starij
bozya doshchu na pshenicyu, chi ne vidno siniv iz soldativ, iz najmiv dochok. I
den' ide, i nich ide, bozi nema - i doshch ne jde, b'yut' porogi, misyac'
shodit', yak i pershe shodiv, nema Sichi... Ochereti u Dnipra pitayut'...
Vihopilis' golosi_
- Stara pisnya.
M a l a h i j
- De-to nashi diti dilis', de voni gulyayut'?
T r e t i j
- Zavtra tam, de b'yut' porogi, vzhe ne misyac' zijde. Zavtra zijdut'
elektrichni, mozhna skazat', soncya i zasyayut' na ves' step kozachij, na vsyu
nashu Ukra¿nu, azh do morya...
M a l a h i j
- Zapitannya: do yakogo morya?
T r e t i j
- Zavtra tam, de skiglila chajka litayuchi, zaspivayut' sireni, mozhna
skazat', mors'kih paroplaviv, zalunayut' gudki novih fabrik, zavodiv. Vzhe
s'ogodni Dniprel'stan rozbiva dinamo-motorami ocheretyanij toj sum i dike,
haj vono skazit'sya, tuzhinnya porogiv, bo chuv ya jogo na ekskursi¿...
M a l a h i j
- Kin'te vash Dniprel'stan! Tut os', chuºte, krichat' - iznasilovaniº dvoh
staruh, o gegemoni! Ne pomozhe!
T r e t i j
- Pomozhe! Otam pochinaºm mi nashu reformu vs'ogo ukra¿ns'kogo rodu, otam,
i tut, i skriz', de til'ki e ruka robitnika...
_
Z_
Pidbig r o b i t n i k , mokrij ves' od potu:
- Gotovi formi?
Robitniki napruzhilis':
- Gotovi!
Mokrij r o b i t n i k
- Vipuskaºmo chavun!.. (Kriknuv tudi, de znimalisya zagrava_). Gotovo!..
Dajosh!..
Polilasya rivchakami ta zholobami ognenna ridina, osvitila
ognyano-chervonim, azh garyachim, svitlom uves' ceh livarnij, zagravami
podihnula, odsvitilas' na oblichchyah i v ochah u kozhnogo. Znyavsya ruh.
Pereskakuyuchi cherez rivchaki, pripadayuchi do form, poveli robitniki za soboyu
lopatami ognyanu lavu u formi. Nesli u kovshah. Gukali na Malahiya:
- Z dorogi, starik!
- Berezhis' tam, gej!
- Stan'te ostoron', gej, yak vas!..
M a l a h i j!..
- Ta pokazhit' jomu, kudi vijti, bo shche roztopit'sya.
A vin v dimi ta v zagravi metavsya mizh ognennih richechok, azh poki htos'
ne viviv jogo do dverej, skazavshi:
- Klopit z takimi reformatorami...
Otyamivshis', vin glyanuv na ogni, na dim, na zagravi i skazav:
- U nih svo¿, chervoni mri¿. YAka tragediyai Zakriv ochi j pishov. Uslid
jomu grimila simfoniya truda.
P'YATA DIYA
Turbuvalas' madam A p o l i n a r a, shchob, buva, ne nakrila ¿i ustanovu
miliciya, a najbil'she vnochi pobivalas':
- Glyadi, Agapiº, chasom naskochit' miliciya, kazhi: ce mo¿ onuki Olen'ka i
Lyubon'ka, dopiru pri¿hali... goviti aboshcho.
A g a p i ya
(na vse godilasya)
- A Gospodi! Tak i skazhu, abi til'ki podorozhnu vi meni do ªrusalimu
viklopotali...
- Viklopochu!
- CHi skoro zh?..
- Zavzhdi!
- Koli zh misyac' zhdu... (SHepotila). Ni groshej, ni ªrusalimu.
I yak na zlo Apolinari v cyu nich des' nedaleko zrivalis' trivozhni
svistki.
2_
Viskochiv z yakogos' chulanchika znervovanij gist'.
G i s t '
- Svistyat'!.. Ah, madam Apolinaro, skil'ki ya vam radiv znajti
bezpechnishu kvartiru, shchob podali - dali od Radyans'ko¿ vladi... (Dokirlivo,
serdito glyanuv na madam Apolinaru i pobig po shidcyah cherez zadni dveri.
Zabuv zastebnuti pidtyazhki).
A p o l i n a r a
(jomu vslid zalomila ruki)
- Ah, znayu, shcho muka, ta shcho zh porobish - mi teper nelegal'ni!
Iz togo zh chulanchika vijshla L yu b u nya:
- Nudno... Haj grayut'.
A p o l i n a r a
- Ne treba, Miron'ko! CHuºsh - svistki?
L yu b u n ya
- Vtechu!
A p o l i n a r a
(do muziki)
- Nu, grajte! Til'ki, blagayu, - piyano, piyano...
L yu b u n ya
(pidijshla do Agapi¿)
- A shcho, yak papon'ka vdoma?
A g a p i ya
- To Bog svyatij odin znaº...
L yu b u n ya
- YA oce podumala, i ves' svit meni pochorniv. A shcho, yak papon'ka vdoma, a
ya tut!.. (Na muziku). Golosnishe!
4_
Uvijshli, po shidcyah zahitalisya dvi divchini z gostyami j M a t i l ' d a.
- Os'... Prijshli.
P e r sh a
- Kotiki, vi ne pozhaliºte.
G i s t '
- "Ne zhalºyu, ne zavu, ne plachu, vs'o projd'ot, kak s belih yablon'
dim..."
D r u g a
- Bravo!
G i s t '
- "Uv'yadan'ya zolotom ohvachenij..."
M a d a m A p o l i n a r a
(do divchat)
- Prijshli, mo¿ dituni... A Olya zh de?
M a t i l ' d a
- Vina! A todi pro Olyu...
D r u g a
(do gostya)
- Mozhna grushu?
G i s t '
- Bud' laska... "YA ne budu bol'she molodim..." CHogo dushen'ka vasha hoche,
te j berit'!..
D i v ch a t a
- Oj, yakij dobren'kij!
G i s t '
(zlyakavsya svoº¿ dobroti)
- Til'ki z umovoyu.
D i v ch a t a
- Z yakoyu?
- Na vibir daºt'sya pivhvilini (vijnyav godinnika). Pivhvilini shcho
zavgodno. Pivhvilini! Raz, dva!..
D i v ch a t a
- SHokoladi! Vina! Pundikiv!
G i s t '
- YAko¿ same shokoladi? YAkogo vina?
D i v ch a t a
- CHervonogo solodkogo! Ni, bilogo!
G i s t '
- Ta yakogo zh, kazhit'?
D r u g a d i v ch i n a
- Cukerok! Rahat-lukumu!
G i s t '
- SHCHo bil'sh vam do smaku?
D r u g a
- Cukerki!
G i s t '
- Sto gram? Dvisti gram? Trista gram? Pivhvilini minulo.
P e r sh a
- Tak skoro?
G i s t '
"ZHizn' moya, il' ti prisnilas' mne..."
P e r sh a
- YA zh shokoladi hotila.
G i s t '
"Tochno ya vesennºj gulkoj ran'yu proskakal na rozo-vom kone..." Ni, godi
(siv na stil).
D r u g a
- Postrivajte zh1 Mi vam tezh skazhemo: shcho zavgodno, til'ki pivhvilinki...
Ha-ha-ha. Uyavlyayu! Pivhvilinki...
A p o l i n a r a
- Ah, Musyu, Musyu! Hiba zh tak mozhna zhartuvati. Gosti j spravdi podumayut'
- pivhvilinon'ki...
Rozlila vino po charkah. Gosti vzyalis' chastuvati divchat.
A g a p i ya
(do Lyubuni)
- Ot yakbi tobi, donyu, papon'ku znajti, a meni dorogu. Mozhe, golubon'ko,
ti znala Vakulihu?..
- Ne znayu. Ne z vashih kra¿v ya, babunyu.
- YA j zabula, shcho ti des' iz stepiv... Koli zh na vsyu okolicyu odna
Vakuliha bula v ªrusalimi...
- Bolit', babunyu, serce, podobno ya umru...
- A vona yak garno vmerla - Vakuliha! Prijshla a ªrusalimu i na t r e t i
j den' pomerla...
D i v ch a t a
(shopilis' z-za stolu)
- Madam Apolinaro! Mamochko! Gosti prosyat' potancyuvati. Mozhna?
A p o l i n a r a
- Til'ki blagayu vas, divon'ki, piyano! Piyanisimo!
Muzika zagrav fokstrota.
Majnuli tini po stinah, po steli - gosti j divchata pishli u tanok._
L yu b u n ya
- Os' grayut', tancyuyut', a meni mlini chogos' vvizhayut'sya, shcho kraj nashogo
mistechka. A shcho, yak papon'ka do mliniv uzhe dohodyat', a ya tut?
A g a p i ya
- Nemov zasnula: lice take yasne ta bile, ¿j-bo, ne breshu. A v trunu ¿j
struzhok, shcho od grobu Gospodn'ogo prinesla, pahushchih poklali i kiparisovij
hrestik... Daj, Bozhe, tobi, donyu, meni j usyakomu tak umerti, yak vmerla
Vakuliha. (L yu b u n ya pishla v chulanchik. A g a p i ya dokazuvala svoº}.
Hiba proshennya napisati? Tovarishi, otak i otak Vakuliha vmerla, to hochu j ya
tak. Tozh ne povirite, tovarishi, azh snit'sya vzhe. Idu, nemov plivu v povitri
povz more teple, i stezhechka v chervonih kvitah, a des' za morem syajvo do
neba, yak oto zorya ulitku buva... A znaºte, tovarishi, yak ne vdast'sya do
ªrusalimu, tak ya vzhe... (Zakunyala).
_
5_
O l ya privela M a l a h i ya. SHCHe z poroga guknula:
- I ya z gostem, ta shche z yakim!..
Divchata j gosti privitali Olyu opleskami, vigukami "ura". Muzika vdariv
tush._
M a l a h i j
(stavshi na shodah)_
- Azh os' de viznali!.. (Velichno vklonivsya). Vitaºmo nashih
virnopodanih!..
A p o l i n a r a
(do Oli)
- Ce, zdaºt'sya, Mirin, Lyubchin...
O l ya
- Bat'ko.
A p o l i n a r a
- Navishcho, Olyu!.. SHCHob roztrivozhiti serdeshne ditya!.. Navishcho drama!
O l ya
- De vona?
A p o l i n a r a
- SHa! ¯j golova zabolila. Spit'.
O l ya
(zaglyanula v kabinetik)
- Miro, ti spish?.. Spit'! (Pidijshla do Malahiya). SHCHo dorozhche, narkome,
bat'ko chi son?
M a l a h i j
- Son, yakshcho vin po roboti.
O l ya
(krivo vsmihnulas')
- Nu da zh, po roboti. Vibachte, ya pidu peredyagnusya, a to zmokla (do
vsih). Doshch nadvori.
6_
Z rozgonu vvijshov ishche gist':
- Zdorovo, kontrrevolyuciº!
A p o l i n a r a
(zradila i razom zanepoko¿las')
- Bozhe mij! Divon'ki! Divit'sya, hto prijshov...
Divchata (do novogo gostya)
- A-a! O-o!.. Nashe "nikoli" prijshlo.
G i s t '
(podivivsya na godinnika)
- Oto! P'yatnadcyat' za pershu. Po¿zd o drugij. SHCHe treba telegramu
vdariti... Tak! Plyashku piva meni, dvi plyashki vina i cukerok divchatkam -
mershchij!
A p o l i n a r a
- Mozhe b, povecheryali b, milij...
G i s t '
- Nikoli! Nikoli! De Mira?
D i v ch a t a
- Miro! Miro! Do tebe "nikoli" prijshov.
A p o l i n a r a
(shche girsh zanepoko¿las')
- SHa! Piyano, divon'ki... (Do gostya blagal'no). Mozhe b, vi s'ogodni
drugu sobi podruzhen'ku vibrali.
G i s t '
- Nikoli, kontrrevolyuciº! YA na p'yat' hvilin.
A p o l i n a r a
- Vona hvora.
- Na shcho same?
- ¯j golova bolit'.
- Durnici!
A p o l i n a r a
- Milij, drama bude...
G i s t '
- Nikoli!.. Miro! Mozhna? (Pishov u chulanchik).
M a l a h i j
(do Apolinari)
- Hto vin takij?
A p o l i n a r a
- Znakomij nash... SHCHo veselij, a dobrij...
M a l a h i j
- Do kogo pishov?
A p o l i n a r a
- YA j sama ne znayu... Bachte, ya harchuyu ¿h, sebto - prihodyat' ¿sti, tut i
spochivayut', a kotora, to j z gostem... Hiba vglyadish? Klopotu z nimi ta
klopotu... Mozhe, gorilon'ki z doshchu abo piva?
M a l a h i j
- YA vam zaboronyayu prodavati lyubov u korobkah!
- YAku lyubov?
- U korobkah, kazhu! Hiba ne bachu - nagorodili korobok na kohannya, nemov
klozetikiv. De misyac'? De zori, pitayu? De kviti? (Vijnyav z kisheni yakus'
samorobnu dudku, zadudiv). Vsim, vsim, vsim dekreti Odnini zaboronyaºmo
kupuvati j prodavati zakonservovanu v derev'yanih, tim pache u fanernih
korobkah lyubov... Ni, ne tak. SHCHob ne zlamati principiv nasho¿
ekonompolitiki, timchasovo dozvolyaºmo kupuvati j prodavati lyubov, til'ki ne
v korobkah, ne zakonservovanu, a pri misyacyu, pri zoryah vnochi, na travi, na
kvitah. Koli zh zakortit' komu vden', to zdebil'shogo tam, de dzvonit' u
rozgonah sonce i gudut' zoloti bdzhilki, vdak: dz-z-z... Narmahnar.
(Podumav). Pershij.
7_
Ubigla L yu b u n ya._
Za neyu gist'_
G i s t '
- Kudi ti? Meni zh nikoli. Mirko!
L yu b u n ya
- Papon'kin golosi Pustit'!.. Papon'ka milij mij, lyubij, dorogij,
zolotij!.. (Pociluvala jomu ruki). Nasilu, nasilu ya vas znajshla.
8_
Uskochila O l ya, nabigli divchata, pidijshli. hitayuchis', gosti.
O l ya
- Ce a tobi jogo znajshla.
A g a p i ya
- A meni prisnilos': angol u sopilku zolotuyu graº... Koli gul'k - azh ce
Lyubon'kin baten'ko.
D i v ch a t a
- Spravdi, bat'ko?
- Miro! Ce tvij bat'ko?
M a l a h i j
- YA ne bat'ko. YA narodnij M a l a h i j. Ta nevzhe zh ne chitali pershogo
dekretu? Zriksya rodinnogo stanu...
Gist' podivivsya na godinnika, mahnuv rukoyu j pobig.
L yu b u n ya
- Papon'ka lyubij! Vi ne divit'sya, shcho ya taka, shcho ya v takih naryadah...
M a l a h i j
- Zriksya rodinnogo stanu, kazhu.
- Prostit' mene, papon'ko! Ce ya ne navspravzhki. Ce ya, shchob odshukati vas,
kopijku zaroblyala...
A g a p i ya
- Prostit' ¿¿ za blud, i Bog vam shche ne taki grihi vidpustit'...
Olya ne spuskala z Malahiya ochej.
L yu b u n ya
- Zaraz pri¿de Van'ko, mi syademo, papon'ko, i do vokzalu... U mene º
groshi, azh p'yatdesyat tri rubli. Kvitki ya kuplyu z plackartami, sitra v
dorogu, poma-ranchiv. Vi lyazhete, papon'ko, spochinete, lyubij mij, a vzhe
siven'kij...
M a l a h i j
(odijshovshi)
- Kazhu, nema papon'ki!.. I kuma nema! ª narodnij M a l a h i j narkom!
Narmahnar! P e r sh i j!
L yu b u n ya
- SHCHo zh meni teper?
O l ya
(do Malahiya)
- SHCHo zh vona teper robitime, gej liho vi, penya narodna!
M a l a h i j
- Zapalyujte ognishcha universal'nogo kohannya na vulicyah vashih gorodiv,
grijte potomlenih: v golubih mo¿h kra¿nah vam za ce sporudyat'
pam'yatniki...
L yu b u n ya
- YAk zhe meni teper?
O l ya
- Poprosimo, shchob vin ishche odnu golubu brehen'ku rozkazav, i znaºsh pro
kogo?.. Pro milih, shcho vernut'sya do nas zimoyu vnochi. Ha-ha-ha. Skil'ki ¿h,
milih, vzhe zo mnoyu spalo, shcho zh yak dovedet'sya prijmati ta griti z pohodu,
to shche zadavlyat'... Muziko! Kolechko!
Lyubunya, yak hvora, potochilasya v chulanchik. Divchata j gosti pidhopili Olyu:
- Bravo! Bravo!
- Kolechko!
- Olya kolechko spiva.
O l ya
(v suprovodi muziki zaspivala)
Poteryala ya kolechko,
poteryala ya lyubov,
cherez etoº kolechko
budu plakat' den' i noch'.
Mil uºhal, menya brosil,
shche j malyutku na rukah,
yak zglyanu ya na malyutku,
tak sl'ozami i zallyus' -
cherez tebya, moya malyutka,
pojdu v more utoplyus'.
M a l a h i j
(zijshov na shidci)
- Allo, allo!.. Perekazhit' radiom vsim, vsim, vsim na Ukra¿ni sushchim -
lyudyam, topolyam, verbam nashim, stepam, i yaram, i zoryam na nebi.
O l ya
Dovgo rusoyu kosoyu
Trepetala po volnº,
Pravoj ruchen'koj mahala:
Proshchaj, milen'kij, proshchaj!
M a l a h i j
(samotn'o)
- Perekazhit', shcho narodnij M a l a h i j vzhe sumuº, i sribna sl'oza
povze z sivogo usa ta j kapa v golube more. YAk ce tragichno: na golubih
mriyah sumuº...
Jogo otochili divchata i gosti. Smiyalisya. Tancyuvali.
I ot v cej moment kriknula A g a p i ya:_
- Lyubina zavisilas'!
A p o l i n a r a
- Zavisilas'!
D i v ch a t a
(zaglyanuli v chulanchik)
- Zavisilas'!
- Zavisilas'!.. Mirka!.. ¯j-bogu!
Znyalas' trivoga. Gosti, divchata kinulis' vroztich. shidcyami v dveri.
A g a p i ya
(do Malahiya)
- Vasha donechka zavisilas'!
M a l a h i j
- Ne trivozhtes', virnopodanko, vona ne zavisilas', a potonula v mori...
Bil'sh tochno - v golubomu mori...
9_
Olya
(vijshla z chulanchika)
- Znyala... Vona vzhe mertva... (Do Malahiya). CHuºte¿ Ce zh vi ¿¿ doveli...
do smerti!
M a l a h i j
- On krashche lovit' molodika, bo vin mochit'sya u more.
O l ya
- Vin ostatochno zbozhevoliv... Kudi zh teper, pislya golubih mrij? (Sama
sobi odpovila perekonlivo). CHogo zh ishche dumaºsh!.. Tudi!.. Nazad. Na sluzhbu!
(Dov'yazalos' hustkoyu j pishla, tverdo stupayuchi_).
10_
Uskochila A p o l i n a r a_
z nevelichkoyu skrin'koyu, v yaku zapihala namisto, zoloti obruchki, shmatok
shovku toshcho._
A p o l i n a r a
- YA vzhe yaka, ale zh ne taka, yak ocej... (plyunula na Malahiya j pobigla).
M a l a h i j
- I plyuvali, i bili jogo po lanitah. Tomu vin, uzyavshi surmu zolotuyu,
poduv u nyu... (vijnyav dudku) i zagrav vsesvitn'o¿ golubo¿ simfoni¿ (zagrav
na dudku). YA - vsesvitnij pastuh. Pasu cheredi mo¿. Pasu, pasu ta j
zagrayu...
A g a p i ya zasvitil svichechku. M a l a h i j grav. Jomu zdavalosya, shcho
vin spravdi tvorit' yakus' prekrasnu golubu simfoniyu, ne vvazhayuchi na te, shcho
dudka gugnyavila i lunala dikim disonansom.
Zavisa
** PATETICHNA SONATA **
DRAMA
Mikola Kulish dovgo vinoshuvav zadum napisati roman pro neshchasne kohannya
poeta do pannochki Marini. Za tlo mali praviti grandiozni podi¿ persho¿
svitovo¿ vijni j revolyuci¿. Ta realizuvati zadum pis'mennikovi vdalosya v
formi p'ºsi.
Iz spogadiv mogo romantichnogo nini pokijnogo druga j poeta Il'ka YUgi na
ZHovtnevih rokovinah u klubi LKSMU pro svij nezavidnij, yak skazav vin,
prote povchal'nij revolyucijnij marshrut.
I_
1_
-_ Uyavit' sobi, druzi, - tak pochav vin, - pershe - vulicyu starogo
provincijnogo mista; druge - dvopoverhovij budinok z tablichkoyu: "Dim
general-majora Peroc'kogo"; tretº - revolyucijnu vesnu; chetverte -
Velikodnyu nich.
Pochatok di¿: ya pishu. Napivgorishche v budinku. Kvadratove vikonce zapnute
zoryanim nebom. Svitit' gasova lampochka. V kutku midyanim udavom vibliskuº
gelikon.
_
2__
Poruch za derev'yanim prostinkom zhive bezrobitna modistka Z i n ' k a.
Vona cheshe kosu. Pid dverima g o s t i.
P e r sh i j g i s t ' (chitaº napis krejdoyu na dveryah)._ "Z nagodi
Velikodnya viziteriv ne prijmayu". (Pauza. Z dosadoyu)._ He-he! Original'no!
D r u g i j g i s t ' (revnivo, basa)._ CHogo zh vi stali?
P e r sh i j g i s t '. A kudi meni teper iti?
D r u g i j g i s t '. Na Velikden' u kozhno¿ gospodini dveri gostyam
odchineno.
P e r sh i j g i s t '. To ya pidu do vasho¿. Dobre?
_
Z__
Z i n ' k a smiºt'sya. Gosti, oshchirivshis', rozhodyat'sya. YA pishu. Pido mnoyu
v generalovij kvartiri dzvonyat' kuranti, nemov z dalechi vikiv: mirno,
zhurno, elegijno. A shche nizhche, na pershomu poversi, zhive vona. Nemov zaraz
bachu: odchinene vikno, vitrilom napnulas' serpankova zavisa. Pid neyu nemov
plive osvitlenij kut kimnati: pianino, pogruddya SHevchenkove j kviti. Vona
vivchaº Bethovenovu "Patetichnu sonatu". Graº v povtoryuº vstup, ote povne
zoryanogo pafosu, gliboke j mogutnº vgaue. (Todi ya ne znav shche ni nazvi, ni
avtora).
4__
Do mene v dveri stukotit' 3 i n ' k a:_
- Mozhna? (Uvihodit')._ Skazhit', susido, vidgadajte, koli do divchini
hodit' udostach muzhchin, a ¿j raptom hochet'sya bigti od nih do muzhchini zh, to
shcho ce znachit'?
YA. Ne znayu.
Z i n ' k a. A koli vsi zbirayut'sya rozgovlyatisya, a ¿j hochet'sya
zagoviti, to vi tezh ne znaºte, shcho vono znachit'?
YA. Tezh ne skazhu.
Z i n ' k a. Nevzhe ne znaºte? I ne vgadaºte? Ta nu-bo! Ce zh taka
zrozumila rich. Ce znachit', shcho prijshla... Dumaºte, lyubov? Velikodnya nichi I
vse. A vam podumalos'?
YA odhituyu golovoyu._
Prijshla Velikodnya nich, a za neyu v gosti madam zhurba pret'sya. Sluhajte,
susido. YA golube plattyachko, bachte, nadila divoc'ke, kosu po-skromnomu
zaplela - zagovila, a vi takij bidnij ta samitnij, shcho j s'ogodni ne
rozgoviºtesya. To, mozhe, pishli b udvoh, ga?..
YA (odhituyu golovoyu)._ Bachte...
Z i n ' k a. Ha-ha! Do cerkvi, napriklad. A vam podumalos'?..
(Pidmorgnula)._ Ne bijtes'! Vi ne poskoromites' od mene.
YA. YA j ne boyus'. YA, bachte, ne mayu chasu. YA pishu lista.
Z i n ' k a. Vi pishete. Vibachte, pishit'. YA b oce sama napisala lista
aboshcho. Napisala b: roku dvadcyat' tret'ogo zhittya, chisla v kalendari
chervonogo, u serci zh - chornogo. Oj kazali meni lyudi, shcho yak prijde svoboda,
to vona, yak mama: ne zhurisya, movlyav, divko, - viskochish iz yami... Bude svit
todi, yak cvit, shche j milij, yak sonechko. Svoboda prijshla. To oce ya j pishu:
dorogij mij, milij! Hoch kazhut', ya taka, shcho j za p'yataka, a prote ne vse shche
sprodala, zostavila deshcho pro milogo, shcho prijde zh, dumalos', do mene hoch na
den', na mij Velikden'. Svichku zasvitila, plattyachko nadila golube,
divoc'ke, a vin shchos' ne ide... Pishit'! Na dobranich.
Groshej chasom nema u vas pozichiti - sim karbovanciv? Za kvartiryu, bachte,
vimagayut'. YA oddam. Oderzhu za svoyu (pidmorgnula)_ kvartirku - i oddam.
Nema? Pishit', pishit'.
__
5_
Z pershogo poverhu kam'yani pristupci uniz, u temnij pidval'nij zakut.
Dvoº sortuyut' literaturu. Ostoron' zh i n k a prasuº biliznu. Iz steli
zridka, ale metodichno vperto j dzvinko kapaº u vidro voda.
L i t n i j (odkladayuchi listivki)._ Na Vadoniv zavod. Teper portovim
majsternyam: broshurok "Koli skinchit'sya vijna" - odna, dvi, tri, chotiri,
p'yat' (kraplya: dzen'! Obernuvsya, glyanuv na stelyu, na vidro i znov),_ sim,
visim, dev'yat', desyat' (kraplya: dzen'! Nahmurivsya)._ Otak u vas zavzhdi
kapaº zi steli?
ZH i n k a. Tretij rik. SHCHe yak brali na vijnu Ovrama, muzha mogo, -
pochalo. Z togo chasu zhdu j rahuyu. Sorochku peru ya za simdesyat krapel',
prasuyu za desyat'. A za cilij den', znaºte, skil'ki ¿h vipadaº? Azh
chotirista tridcyat' dva po sto. Skil'ki ce, po-vashomu?
L i t n i j. Sorok tri tisyachi dvisti.
ZH i n k a. ZHdu j rahuyu. Golova - yak resheto. Vse zhittya - yak resheto: vse
podovbali ci krapli. Pam'yatayu, pochala shchitati, yak vernulas' z provodiv.
(Rahuyuchi krapli)._ Odna, dvi. Provodzhayuchi, pitala: ti zh kotlyar, Ovrame, na
zavodi stav gluhij, nedochuvaºsh, a tebe berut'. A vin meni... Tri. "CHerez
te nas i berut', shcho gluhi mi i slipi shche". Ta j pishov. Tuman stoyav, vorit
bulo ne vidno. YA za nim: Ovrame! Vin ne obernuvs'... CHotiri... Koli zh tebe
teper zhdati? Ne obernuvsya. Ale bilya zavodu stav. Dobigla. Same todi...
P'yat'... Ishlo na shostu, i zarevli gudki. Nikoli ne plakav, a to divlyus' -
sluhaº j plache... SHist'. A skazhit', yake najbil'she chislo v sviti?
L i t n i j. Kvadril'jon, zdaºt'sya.
ZH i n k a. Kvadril'jon. YAkbi meni hto skazav, shcho, yak upade
kvadril'jonna kraplya, todi vijde vijni kinec', todi vernet'sya mij Ovram, ya
b pereshchitala. YA b kozhnu krapel'ku obchislila, ne propustila b! (ZHaguche,
pristrasno, azh sl'ozi prostupili)._ YAk namistechko b, zibrala ta na pam'yat'
nanizuvala krapel'ku do krapli. Otak. (Stavshi. yak na molitvu, rahuº
krapli)._ Sim. Visim. Dev'yat'.
P a r u b o k. Sestro, ti znovu...
ZH i n k a. Visim. Dev'yat'. Desyat'...
P a r u b o k. Nu ot... (Do litn'ogo)._ SHCHo robiti?
L i t n i j (suvoro)._ SHCHo? Nesti literaturu! Organizovuvati! Agituvati!
Treba uves' svit pidpaliti nashimi lozungami: vimagaºmo zrobiti z tajnih
dogovoriv plakati - raz, iz vijni negajnij mir narodam - dva, iz
dvanadcyati godin roboti visim - tri, maºmo chotiri ruki - chotiri, a
pakunkiv p'yat' - p'yat', shcho robiti z p'yatim - shist'.
P a r u b o k. U mene º tut tovarish odin. Poklikati?
L i t n i j. Hto?
P a r u b o k. Student.
L i t n i j (mina)._ Hm...
P a r u b o k. Ta ne spravzhnij, iz selyan. Z universitetu na domu.
Ekstern. Pribivs' u gorod iz sela vchitisya. Bat'ko des' za pastuha. Hlopec'
troshki mrijnij, prote pevnij, svij...
L i t n i j. Sim! Klich!
_
6__
I prihodit' do mene mij pershij drug, mij pobratim L u k a:
- Il'ko, zdrastuj! Ti shcho robish?
YA (patetichno)._ Pishu do ne¿ lista!
L u k a. Ce sto tridcyat' pershogo?
YA. Ne smijsya. Luko!
L u k a. Skoro porvesh?
YA. Ne smijsya! Ti chuºsh, yakij u mene nastrij? (YA chuyu znizu akordi
grave)._ Visokij, zoryanij, yak nebo! Pershe (zhest na gelikon),_ bachish cyu
shtuku? Gelikon zvet'sya. Koli vzyati forte,_ mozhna zagasiti lampu. Ale ya
navchusya grati tak, shcho zori na nebi gasitimu.
L u k a (ironichno)._ Navishcho?
YA. SHCHob... shchob mati robotu.
L u k a. Robotu, bachu, matimesh, a ot zarobitok?..
YA. I zarobitok tezh. Ce zh gelikon z orkestru, shcho graº vlitku na
bul'varah, voseni na vesillyah, uzimku na pohoronah - z orkestru gumanizmu.
ª gelikonisti, shcho dobivayut'sya od c'ogo udava tako¿, shcho vin ne prosto graº,
a dzvonit', yak sribnij dzvin. Otak: bom, bom...
Pido mnoyu nemov narochito dzvonyat' kuranti.
I ya navchus'! Obov'yazkovo! Tretº, i ce golovne, ya pishu do ne¿ lista.
(Znizu ya chuyu, yak uslid za uaie naplivaº_ persha hvilya svitlo-yarogo
_allegro_ _molto_ _e_ _con_ _brio_)._ Sluhaj! (CHitayu j fantazuyu),_
"Mozhlivo, shcho j c'ogo porvu, ale pishu j pisatimu, bo viryu v Petrarku i v
vichnu lyubov. U vichnu lyubov. Mizh inshim, od zolotih figur v istori¿ chorni
tini, od chernecho¿ zh Petrarchino¿ zolota j yasna - svitin' vichno¿ lyubovi.
Viryu i pishu. Vi graºte s'ogodni shchos' nove, shcho same - ne znayu, ale cya
muzika, napevno zh, pro yunaka, shcho mchit' konem stepami, shukaº kra¿ni vichnogo
kohannya. Tam, u golubih viknah, divchina samitna: livu brovu troshki lomit',
yak usmihnet'sya, ochi golubi. Skazhit', vitri, abo vi, zori, chi vijde divchina
jomu nazustrich, chi odchine dveri, prekrasni voritcya v kra¿nu vichnogo
kohannya!" (Kriz' sl'ozi j posmih)._ Anu, vgadaj. Luko...
L u k a. Na te u divchat i voritcya, shchob ¿h odchinyati.
YA. Ta ni! Poshlyu ot ya c'ogo lista chi ni?
L u k a. YAk sto tridcyat' poperednih.
YA (todi vrochisto, kategorichno)._ S'ogodni. Sam odnesu!
L u k a. S'ogodni treba nesti literaturu, i ti musish pomogti. Hodimo!
YA. Zavtra odnesem.
L u k a. Ti hochesh spravu social'no¿ revolyuci¿ odklasti na zavtra!
YA. Ani podobini! Ale znaj. Luko: nad svitom poloshchet'sya v krovi prapor
borot'bi. Dlya chogo? SHCHob zavtra zamayav nad nami prapor vil'nogo truda. Ta
til'ki todi, yak nad svitom zamaº prapor vichno¿ lyubovi...
L u k a. K chortu tvoyu vichnu lyubov! S'ogodni nam na cehovih zborah
petrograds'kij tovarish skazav: "Musimo, - kazhe, - pripustiti po¿zd
revolyuci¿ povnim gonom do socializmu". A ti jogo hochesh spiniti na
stanci¿... (Peredrazhniv)._ Vichna lyubov!
YA (z dosadi j obrazi, vslid jomu)._ Til'ki todi, yak Petrarkoyu stane
toj, hto s'ogodni b'º zhinku, - nastupit' vsesvitnya social'na vesna. A ti
¿¿ k chortu! Cilu problemu!
7_
YA majzhe idu uslid za Lukoyu. Nesu lista. Tak. Za insho¿ situaci¿ ya b jogo
porvav, yak porvav sto tridcyat' poperednih. Ale zh teper ya zmushenij jogo
odnesti. I ya nesu. Shodami, vniz, de zhive vona. Ale yak jogo peredati? Idu
dali vniz. Bachu, yak z pidval'chika vihodit' litnij robitnik, obvazhenij
pakunkami literaturi. Na nim L u k a. N a s t ya sune jomu kusok paski,
krashanki. SHepotit':
- Nate. U dorogu.
L u k a. Nu ot... (Do litn'ogo, zhest na krashanki). Brati, tovarishu
Gamar? Religiyu?
L i t n i j (serdito). Beri! Vse odno z'¿mo!
SHCHob ne zdibatisya z Lukoyu, ya povertayu nagoru. Bilya dverej Peroc'kogo chuyu
- dzvonyat' kuranti. Po tomu dzvinok elektrichnij.
G o l o s P e r o c ' k o g o (do ekonomki). Telegrama od A n d r e z
frontu: "Zdobuv vidpustku. Pershogo pri¿du, nomerom shostim". Za pivgodini
vin bude. Vannu i postil', Anet. A meni, bud' laska, s'ogodnishni vitrati.
Ne obrazhajtes', Anet. YA vam viriv i viritimu, ale koli jde revolyuciya,
treba shchohvilini pisati rahunki. Spasibi, Anet. (CHitaº). "Za tri zamki do
dverej odinadcyat' karbovanciv simdesyat tri kopijki". A za rozbitu
rosijs'ku koronu, Anet! Zapishit'. Na karb revolyucioneram. I za strajk na
moºmu mlini - robitnikam. "Za brom". Komu? Nam chi ¿m? Ne smijte kupuvati!
De pahne brom, tam skoro smerditimut' trupi. Ne smijte!.. Pributki!.. Vid
Stupaj-Stupanenka za kvartiru desyat' karbovanciv p'yatdesyat kopijok. I vse?
A za mezonin? Za pidval?.. Viseliti! YA ne boyusya ¿hn'o¿ revolyuci¿. Odnogo
lishe boyusya, shchob ne rozpalyali fundamentu, na yakomu stoyala Rosiya, - ºdnosti
j nepodil'nosti ¿¿. A ne rozvalyayut' Stupaj-Stupanenki - Rosiya visto¿t' i
peresto¿t' yaku zavgodno revolyuciyu. Rosiya! Zemlya rus'kaya! Rus'! De ce tak
prekrasno grayut'? Anet, lyuba moya! Distan'te z garderoba moyu uniformu. YA
pidu do cerkvi, Anet! Pam'yataºte Velikodnij ranok tisyacha dev'yatsot
trinadcyatogo roku, Anet, berizku za viknom i zoryu? Todi Rosiya pahla, Anet,
a nini!.. Smirno! Ce ya na svo¿ misli, Anet!.. YAkij haos! Zmenshit' vitrati,
Anet!.. Ceremonial'nim marshem! Mo¿ misli! Povzvodno!
Tiho. Pevno, pishov, bo chuyu drugij golos. Sin Peroc'kogo - ZH o r zh i k:
- Anet, dorogaya! Nu?
A n e t. ZHorzhe! Papa prikazav zmenshiti vitrati.
ZH o r zh. YA oddam! Slovo majbutn'ogo oficera, oddam!
A n e t. ZHorzhe, zrozumijte, groshej nema.
ZH o r zh. Slovo chesti, oddam! Znajte: za misyac'-dva nas, starshij klas
kadetiv, popryamuyut' u praporshchiki. Uh, pidu ya na vijnu! Na bil'shovikiv!
Vdaryu, vdaryu chobitkami, bryaznu, dzen'knu ostrogami, glyanu v dzerkalo, a
tam (zafantazuvav)_ moloden'kij oficerik, u pogonchikah bliskuchih, chorni
vusiki...
A n e t. Mij hlopchiku-mrijniku!
ZH o r zh. Hlopchiku?.. (Navmisne brutal'no i vse zh staki na¿vno).
Moloden'kij oficerik, p'yat' kondoniv u kisheni; ahm, - krasunyu!
A n e t. (pevno, ochi veliki, azh zblidla). ZHorzhe!
ZH o r zh. Entre nous soit dit! Vi, Anet, yak Bogomatir, budete strazhdati,
viryadzhayuchi vashogo hlopchika na vijnu. Rozstebnete meni kitel', nachepite
dukatika zolotogo i zaplachete, yak kolis' pokijna mamochka.
A n e t, ochevidyachki, zvorushena j rozstiba ridikyulya.
Za viknom bude vechir, yak chernec' smutnij, i zorya, yako lampadnik. Papa
pokliche. Znyavshi z nosa okU l yari, skazhe vin: "Nu, ZHorzhe, bud' sluga carevi
shchirij..." - I ne movit' bil'she slova.
A n e t, ochevidno, vijmaº asignaciyu.
Do vokzalu risakom. Vi zo mnoyu. Papa zzadu. U salon-vagon vvijdu ya, azh
tam zhinka neznajoma, moloda, prekrasna, nu yak vi, Anet. (Ciluº). Likti v
ne¿ krugli, bili, grudi, yak u vas, Anet! Bude nich, bude doroga, i rozmovi,
i prigodi. (YArlivo ciluº, yak zhinku).
A n e t. (ochevidno, zhah i zadovolennya). ZHorzhe!.. YA papu poklichu!
ZH o r zh (odsapavshis'). Tyazhko zithne parovoz u tu storonu, de vijna.
Svisne: na vijnu - vijnu-nu!.. Imperator - Rosiya - ura! YA po¿hav na vijnu!
_
8__
Vihorom probigaº povz mene. Do Zin'ki. Stukotit'.
Z i n ' k a. Hto?
ZH o r zh. Ce ya! Mozhna do tebe?
Z i n ' k a (viglyanuvshi). Do "tebe"?
ZH o r zh. Do vas.
Z i n ' k a. CHogo?
ZH o r zh. YA prijshov... Hiba ti... Hiba vi ne znaºte?
Z i n ' k a. Mami shukaºsh chi, mozhe, zabludiv?
ZH o r zh. YA prijshov... Papa mene prislav! Groshi odibrati! Ti, shcho za
kvartiru nam. Papa skazav - viselit' tebe, yakshcho ne zaplatish s'ogodni.
Z i n ' k a (peremoglasya). Nu shcho zh... Zahod', hazya¿ne.
_
9__
Slive navshpin'kah pidhodzhu do zapovitnih dverej. Stoyu. Persha hvilya
svitlo-yarogo a_lltgro_ _molto_ _e_ _con_ _brio_ spadaº. Vona graº dali -
svitlij rozdum buntarnogo duhu, vichnij spiv kohannya. Raptom perestaº:_
- A-a, mij tatok: poshchipani ukra¿ns'ki vusa, siven'kij chubok!
B a t ' k o (vrochisto chitaº). "Uchitelya malyuvannya ta chistopisannya,
ukra¿ncya zaporoz'ko¿ krovi Ivana Stepanovicha Stupaj-Stupanenka li-to-pis".
V o n a (z gumorom). Oj!
B a t ' k o. "Bereznya s'omogo, roku na Ukra¿ni tisyacha dev'yatsot
simnadcyatogo. Misyac' tomu vnochi ne spalos' - dumalos': nich taka velika, yak
Rosiya, a Rosiya, yak nich, - ne vidno j ne chuti nasho¿ Ukra¿ni. A nini chitayu
vidozvu nasho¿ Central'no¿ radi: narode ukra¿ns'kij, narode selyan,
robitnikiv, trudyashchogo lyudu... misyac' minuv, a yaka odmina! Blagoslovlyayu
revolyuciyu!"
V o n a. I ya! (V ton). Blagoslovlyayu!
B a t ' k o. "Bereznya dvadcyat' s'omogo. CHitav, yak u nedilyu v Kiºvi
vidbulos' velike .ukra¿ns'ke viche. Sotni, tisyachi, desyatki tisyach ukra¿nciv
zaprisyaglisya obrazom SHevchenka ne skladati ruk, azh doki ne vidbudovana bude
vil'na nasha Ukra¿na. Prisyagayus' i ya!
V o n a. I ya! Ne til'ki SHevchenkom, - toboyu, tvo¿mi vusami, tvo¿m
siven'kim, tatok, chubkom.
B a t ' k o. "Tridcyatogo. Prisnivsya presvitlo¿ pam'yati get'man vsiº¿
Ukra¿ni Ivan Stepanovich Mazepa".
V o n a. I meni! Nemov ¿hav avtomobilem, tak? A za nim zaporozhciv sila
ta vse na velosipedah.
B a t ' k o. "Tridcyat' pershogo. Bil'shoviki pishut', shcho derzhavnih mezh
vzagali ne treba. Voni za Internacional. Ce znachit', i Ukra¿na bez mezh? Ta
yak ¿m ne soromno!"
V o n a. Oj yak ¿m ne soromno!
B a t ' k o. R. S. Treba roztlumachiti ¿m, v chim sprava i shcho take
Ukra¿na. (Dopisuº). Obov'yazkovo! (CHitaº). "Pershogo. Zavtra Velikden'.
Dumayu, chi potriben teper Ukra¿ni Bog? Dumayu, shcho koli j potriben, to til'ki
svij, ukra¿ns'kij. Inakshij zradit' abo obdurit'. Marinka graº cilij vechir
yakus' prekrasnu rich. Pevno, ukra¿ns'ku, bo meni vchuvaºt'sya: sivousi
licari-zaporozhci mchat' kin'mi vichnim stepom po shchastya-dolyu dlya svoº¿
Ukra¿ni". Osoblivo, de ti, Marinko, graºsh skoro, da otak (naspivuº):
coki-coki-cok-cok! Tru-tu-tu¿ (Ciluº ¿¿). Ot zagraj!
Vona graº. Znovu zdijmaºt'sya vgoru z buntarnih glibin do zoryanih
prostoriv hvilya svitlo-yarlivogo pafosu. Za neyu, zdaºt'sya, plive pid
napnutim vitrilom zavisi osvitlenij pokut kimnati: pogruddya SHevchenkove,
kviti, vona nad klavirom, bat'ko z litopisom i ya za dverima. Mi plivemo
nad zhittyam na korabli "Argo" do vichno prekrasnih kra¿n, kozhnij po svoº
zolote runo.
B a t ' k o. Sonata?
M a r i n a . Patetichna.
B a t ' k o. YAk avtora na prizvishche?
M a r i n a . Bethoven.
B a t ' k o. Nevzhe ne ukra¿nec'?
M a r i n a . Nimec'.
B a t ' k o. Znachit', mati bula ukra¿nka.
M a r i n a . Tatu, ti komik. Vin skoro sto lit tomu, yak pomer, i na
Ukra¿ni nikoli ne zhiv.
B a t ' k o. Hm... CHuv des' nashu muziku! Ukrav! Sonata ukra¿ns'ka. On
rosiyani - cilogo Glinku u nas ukrali ta j kazhut', shcho ¿hnij Glinka! Ta yakij
vin Glinka, koli vin Glinka! Prizvishche ukra¿ns'ke! Ukra¿nec'! Nu, ta teper
ne damo! Ne damo, Marinko, ne damo! Ni pivglinki, ni vuglinki! Os' pidu ya
zaraz vulicyami, pid cerkvi pidu, de til'ki º lyudi, agituvati j
propoviduvati za vil'nu nashu Ukra¿nu. Bo kozhnij teper ukra¿nec' musit',
lyagayuchi, v golovi klasti klunok dumok pro Ukra¿nu, vkrivatisya musit'
dumkami pro Ukra¿nu i vstavati razom z soncem z klopotami pro Ukra¿nu.
Vidbuduºmo - todi za Internacional, Os' yak, a ne tak, yak vi pishete,
tovarishi bil'shoviki! Bo hiba zh mozhe buti Internacional bez Ukra¿ni, bez
banduri?!
M a r i n a. Tatu, ti komik. (Ciluº jogo)._
B a t ' k o. Idu!
YA vsovuyu lista mizh odvirki j dveri i mchu do sebe nagoru. Viglyadayu._
_
10_
S t u p a j - S t u p a n e n k o (odchinivshi dveri)._ O! List! Ce tobi,
Marinko.
M a r i n a. Bez marki j shtampa?
S t u p a j. Pevno, toj, shcho z neba pada ukra¿nkam, - zolotij. (Ide)._
M a r i n a (sama)._ Ne zolotij, a golij. (CHitaº, deyaki slova povtoryuº
vgolos)._ "...Cya muzika, pevno zh, pro yunaka, shcho mchit' konem stepami, shukaº
kra¿ni vichnogo kohanaya..." (Z teplim, gumorom)._ Maºsh! Ishche odin komik...
Nu!.. (CHitaº)._ "Tam, u golubih viknah, divchina, samitna..." Hm!
(Usmihaºt'sya, livu brovu spravdi troshki lomit')._ "Skazhit', vitri, abo vi,
zori, chi vijde divchina jomu nazustrich?.." (Ochi mrijni, golubi. Pauza)._
Skazhit', monsenieur, vitri, shepnit', madame zori, yak vidpovisti c'omu shche
milomu komikovi - nashomu vidlyudnikovi?.. (Sidaº. Notnij stolik. Olivec'.
Liva ruka na klavishah. Prava za dumkami_ - pishe). _"Divchina samitna. Tak.
I zhde. Kogo! Ne znayu, ale vzhe davno zhde! U snah, u mriyah, des' nibi v
golubih viknah, kogos' iz-za Dnipra, chi to vid tr'oh mogil, od ZHovtih Vod,
chi z Sichi zhdala j zhde. Kogo? (Torknuvshis' klavishiv)._ Mozhlivo, vas, poete
milij. Napevno, vas, yakshcho vi na koni. Tak, til'ki vas, yakshcho vi na koni j
pri zbro¿". Ni!.. C'ogo ne napishu, bo ce vzhe od programi. Haj bude od
dushi. (Perebiraº klavishi)._ "ZHde vas, poete milij. Samitna divchina. V
kra¿ni, de na dveryah dva zamki irzhavi visyat', moskovs'kij i pol's'kij, zhde
i mriº, shcho tomu oddast' i dushu, j tilo, hto zamki ti pozbivaº..." Ni, haj
bude od dushi!..
11_
M a r i n a graº. Meni zdaºt'sya, shche odna hvilina, shche odin dotik ruki -
i hvilya svitlo-yarlivogo pafosu dosyagne neba, zadzvenit' ob zori, i todi
nebo - zoryanij royal', misyac' - sribnij rig zagrayut' vichnu nad zemleyu
patetichnu simfoniyu. Meni nemozhlivo yasno v ochah, ya bachu daleki zoryani
prostori, ya nibi chuyu muziku zir, odnogo.ne bachu - yak do mene jde z listom
M a r i n a . Na shodah obganya ¿¿ vijs'kovij. Oficer. Oglyadaºt'sya. Zbiga
zahoplenij do ne¿:_
- Mon Dieu! Ce vi, Marine? Zdrastujte! Vpiznaºte vashogo kolishn'ogo
gimnazial'nogo chevalier d'amour A n d r e? Tri roki ne bachilis'! Bil'she!
Pam'yataºte, ya napisav vam sekretku na tancvechori, sam prinis, sam
poznajomivs'! A yak mi tancyuvali val's-menuet? A vi teper shche krashcha stali.
M a r i n a . Vi z frontu?
A n d r e. Dopiru. Strashenno radij. Uyavit' temryavu, yami, okopi, vse v
glini, v bagnyuci, navit' nebo - i otak den' za dnem, misyaci, i sam ti nibi
z glini, bez zhenshchini, sebto bez dushi, odna lishe temna hit' do ne¿, vazhka,
yak chorneº zhive sriblo. I ot kontrasti: ya ¿du po¿zdom, ogni i ukra¿ns'ki
zori...
M a r i n a . Vi sami zh rosiyanin?
A n d r e. Ale lyublyu, bo voni mo¿... ¯du po¿zdom, ogni i zori, vokzal,
i ot ya viznikom na gumovih shinah. CHort! A tut shche dzvoni. I raptom vi,
Magipe, ta rgetiege iepage88e. YA ne mozhu bil'sh... (Ruki prostyag), _Nu,
Hristos voskres!
M a r i n a (odstupila)._ Voistinu...
A n d r e. Nu shcho zh... YA pociluyu vashu tin'! (Ciluº). _Za cej moment, za
zustrich cyu ya radij zaraz povernut' nazad, na front i bitis' tam za vas bez
vidpustki cilij vik. Za vas!..
M a r i n a . I za ukra¿ns'ki zori?
A n d r e. Z cilim svitom!
M a r i n a. Spasibi. Ale vi pered cim zaglyan'te do svo¿h, obmijte
glinu, vidpochin'te... Ce vam takij nakaz.
A n d r e. Marine!
M a r i n a . I zavitajte zavtra!
Kornet, ciluyuchi ¿¿ ochima, bizhit' dodomu. M a r i n a jde do mene.
Zatrimuº postup. Krok vpered, krok nazad._
Poet, mozhlivo, zavoyuº tvoyu dushu, cilij svit, ale zhodnogo kilometra
teritori¿, moya ZHanno d'Ark... (Vertaºt'sya)._
_
12_
CHuyu vtrete "Patetichnu". I raptom suprovid do allegro - stogolosa mid'
Velikodnih dzvoniv. Divlyusya u vikonce. Dzvinici, yak bili topoli. Z
najblizhcho¿ plive spiv hornij: "Hristos voskres". Kometami zdijmayut'sya
raketi, chervoni, golubi, zeleni. Tancyuº svit. Patetichnij koncert. I til'ki
niz'ko nad obriºm visit' blidij, poshcherblenij serp misyacya - rozp'yatij
mifichnij Hristos._
_
13_
Vernuvsya Stupaj, zvorushenij, pidnesenij, azh chubok podersya ugoru._
- Graj, Marinko, "Patetichnu", - Ukra¿na voskresaº! Til'ki shcho zagituvav,
zaluchiv do nasho¿ "Prosviti" azh tri novih chleni: uchitelya slobids'ko¿
narodno¿ shkoli, susids'kogo teslyara i nichnogo storozha. Graj! Tak! Otak!
Geh, sucho¿ ti mami svyataya Rus', garbuz tobi teper u tvij tovstij derzhavnij
zad! Sluhaj, yak dzvonit' i gra Ukra¿na! Ustayut' z mogil sivousi zaporozhci,
sidayut' na konej. Coki-coki!., CHuºsh, mchat'? Sivousi licari...
M a r i n a (graº)._ Pokijnimi ne vvoyuºsh. Gej, yakbi povstanci! Molodi,
tatu!
S t u p a j. Mchat' po dolyu zolotu vichnimi stepami Ukra¿ni. Gul'k -
zorya. Stali nad vikami, blisnuli spisami. Gej!
M a r i n a. Garmat bi nam ta kulemetiv zamist' mrij, tatu.
S t u p a j. SHCHo?
M a r i n a. Nichogo. Ti, tatusiku, poet, kazhu.
Stupa j. YA - ukra¿nec'. Strivaj, Marinon'ko, ya zaraz budu z nimi
hristosuvatisya. (Dzvonit' v telefon),_ Bud' laska, dvadcyat' tri nul'
sim... Direktor gimnazi¿? Z vami hoche pohristosuvatis' ukra¿nec' Ivan
Stepanovich S t u p a j-Stupanenko. Ukra¿na voskresla! A vi odmovlyajte:
voistinu voskresla! Ha-ha! Graj, Marinko, "Patetichnu"! (Dzvonit'). Bud'
laska, simnadcyat' dva nuli. Od infanteri¿ general-major P e r o c ' k i j.
14_
P e r o c ' k i j bilya telefonu, v uniformi:_
- Z kim mayu chest'?
S t u p a j. Z vami volit' pohristosuvatisya na svo¿j zemli ukra¿nec'
Ivan Stepanovich S t u p a j-Stupanenko. Ukra¿na voskresla, vash-dit-stvo!
P e r o c ' k i j (perezhdem, poki jomu vrivnovazhilos' serce)._ Atvechayu.
Smir-no! Ravnºniº na edinuyu-nºdºlimuyu, gaspada ukra¿nci!
S t u p a j. Po-vkra¿ns'komu ne tak. Strunko, vash-dit-stvo!
Ceremonial'nim marshem, na odnogo generala distanciya, z Ukra¿ni krokom
get'!.. Marinko, graj "Patetichnu"!
_
16_
Z i n ' k a, ZH o r zh.
Z i n ' k a (chitaº)._ "Dayu cyu posvidku kolishnij nashij poko¿vci Zina¿di
Masyukovij na pevnist' togo, shcho ya z doruchennya mogo papi, generala
Peroc'kogo, oderzhav vid ne¿ sim karbovanciv komirnogo i z doruchennya zh
papinogo zaplativ ci groshi za pershij mij vizit do ne¿ i sim dodatkovo za
papu, shcho ne zaplativ ¿j za pershij vizit svij shche roku tisyacha dev'yatsot
trinadcyatogo, tezh na Velikden'. Vihovanec' ens'kogo kadets'kogo korpusu ZH
o r zh P e r o c ' k i j". Tak. Teper ti, ZHorzhiku, hodi dodomu.
ZH o r zh (navkolishkah)._ Nu, porvi... Proshu vas, porvit'. Nu hoch ne
pokazujte. Ne pokazhete? Ni?
Z i n ' k a (vivodit' jogo, zachinyaº dveri. Sama)._ Oj Bozhe zh, yak vazhko.
(Bere gitaru, graº i molit'sya)._ "Oj Bozhen'ku, Bozhe" CHom ti ne pomozhesh?
CHi, mozhe, bezplatno pomogti ne hochesh? CHi, mozhe, j ti, Bozhe, vzhe hochesh togo
zhe?" Tak prihod'!
16_
U pidval'chiku, yak statuya, Nastya. Skamenila - v dveri lize beznogij
soldat z georg, hrestom:_
- CHi vpiznaºsh, Naste, cholovika?.. Zdrastuj! Bach, vkorotili mene troshki,
zrobili nizhchim za vsih. Nu, nichogo! Pidu do svo¿h na zavod, mozhe,
pidnimut'. Zdaºt'sya, skazav "pidu" - polizu! Drugij zhe misyac', yak lizu. Do
tebe. CHogo zh stala, Naste! Prijmaj uv ob'yatiya geroya, polovinu cholovika
tvogo! (Doliz do seredini pidval'chika i zaplakav)._
_
II_
1_
Den'. Sonyachne" vibliskuº gelikon. YA bezsonnij i nevtomnij krokuyu po
kimnatci. Pido mnoyu vse ti zh periodichno b'yut' kuranti. M a r i n a graº
tuyu zh "Patetichnu sonatu", ale s'ogodni vzhe ne zoryane grave ya chuyu i ne
svitlo-yarlive allegro molto brio, a sonyachno-kvitchane adagio cantabile. Nu,
a meni, zvichajno zh, uvizhaºt'sya: bezmezhnij step, nad nim plive v chovni
"Argo" vona, zvichajno, livu brovu troshki lomit', ochi golubi, na veslah
kviti i rosa. I os' udruge prihodit' do mene mij neromantichnij drug L u k
a:
- Do¿hav?
YA nibi ne rozumiyu. Movchu.
(Ushchiplivo)._ Do ¿¿ voritec'? YA movchu.
Nu, lista, zvichajno, ti porvav?
YA (patetichno)._ Odnis, Luko! ¯j-bo, odnis!..
L u k a (vrazhenij)._ Nu j shcho? YAk?
YA. Odgadaj: yaka ce doroga, shcho neyu svit ide tisyacholittya i ne znaº vtomi?
L u k a (zrozumivshi beznadijnist' mogo lyubovnogo stanovishcha, rishuche)._
Doroga revolyuci¿!
YA. Doroga kohannya, Luko! Odgadaj: bez yako¿ dorogi svit davno b uzhe
ºvnuhom starim brodiv po pustini zhittya?
L u k a. Bez dorogi revolyuci¿, yak oce ti zaraz ºvnuhom tut hodish.
Sluhaj, Il'ko! S'ogodni manifestaciya ob odinadcyatij. Organizatori - vsi
ti, hto revolyuciyu oberta na operetku abo liturgiyu, a klasovu borot'bu na
paradi j ciluvannya, skazav nam petrograds'kij tovarish. I ya kazhu. Do nih
pristanut', mabut', i vashi ukra¿nci, - v rushnichkah uzhe, posvatalis'!
Bil'shoviki organizovuyut' kontrdemonstraciyu. Rozumiºsh? Nashi zavods'ki
hlop'yata vsi za bil'shovikiv. Meni doruchili rozdavati literaturu na nashij
vulici j agituvati proti vijni, za vos'migodinnij robochij den', za
peredplatu "Pravdi". Hodimo, ga?.. Na vulicyu!.. Pomozhesh rozdavati
literaturu. A to j tak. Prosto. SHCHob nashogo brata bulo bil'she.
YA. YA pidu... ale ya troshki zgodom.
L u k a. CHomu?
YA. YA... ya zaraz idu do ne¿. Ne virish? YA vzhe b davno pishov, ta steregli
mene, ne puskali. Luko, dvi diki zvirihi: soromlivist' i vovkuvatist'. A
s'ogodni, vsyu nich vihodivshi, ya nareshti ¿h vtomiv, proklyatih, i prispav.
Splyat'. I ya pidu! Zaraz! YA vzhe j pershi slova nagotoviv pro nashe pobachennya:
"Vi ne zdivujte, shcho ya neproshenij, - skazhu, - neprosheno zajshli do mene vi u
serce!" Ni, ne tak. Skazhu prosto: "Zdrastujte!" I ne tak: "Vdoma?" -
"Vdoma..." Ni: "YA ne spitavshis' uvijshov, ce privilej starciv i zakohanih".
L u k a. Ni, ti vzhe krashche tak: "Vdoma?" - "Vdoma". Todi ti: "Prostit',
ale v mene ne vsi doma, i ya prijshov, shchob vi pobachili idiota z ikonkoyu
vichno¿ lyubovi, z divchachim fartushkom zamist' chervonogo prapora. Ta yakbi zh
idiota! - Paskudnika! Zradnika!" Ot!.. I znaj, Il'ku, vostannº do tebe
prijshov ya, vostannº j kazhu prosto; virshi mi z toboyu pisali, arifmetiki
navchiv mene, geografi¿, knizhki chitali, tovarishuvali, ale koli ti zrazu ne
vijdesh na vulicyu, sebto na dorogu revolyuci¿, to ya tobi ne tovarish i ti
meni ne tovarish. Raz! Dva! Tri! (Pishov)._
YA (uslid jomu)._ Adzhe zh sam ti pochuvaºsh. Luko, shcho legshe, mabut',
vchiniti azh tri revolyuci¿ zrazu, nizh, skazhim, vidkritisya divchini vpershe, shcho
lyubish... Ga, Luko? Tak divis', ya jdu!
2_
I ya spravdi jdu. Shodami vniz. Znovu odna techiya nese mene do P dverej,
druga odnosit' i gonit' uniz._
3_
Nepochuta rozmova._
M a r i n a (peregravshi)._ Bude!
A n d r e. Marinon! SHCHe i shche!..
M a r i n a . Nevzhe i vam podobaºt'sya?
A n d r e (revnivo)._ "Nevzhe i vam"! A shche komu?
M a r i n a . Ugadajte.
A n d r e. Nu, zvichajno, komu zh. Jomu!
M a r i n a . Ugadali. S'ogodni navit' unochi rozbudiv:
U A n d r e ochi rogom.
"Zagraj, dochko, "Patetichno¿", bo vzhe shchos' ne spit'sya".
A n d r e. I ya b vas rozbudiv, koli b bulo dozvoleno.
M a r i n a. Jomu vse yakis' zaporoz'ki licari z ciº¿ muziki bredut'sya v
golovu, vichni stepi, Ukra¿na, a skazhit', shcho vam?
A n d r e. Meni?.. Ugadajte!
M a r i n a . Rosiya?
A n d r e. CHest' oddayu, ale ni.
M a r i n a . Revolyuciya?
A n d r e. Vitayu, ale ni.
M a r i n a . Nu, ne Ukra¿na zh?
A n d r e. Ukra¿ns'ki zori, dzvoni j shodi. YA idu. Raptom zustrich. YA
ciluyu chiyus' tin'. Tin' krasi! SHedevr! Meni hochet'sya uzyat' ¿¿ na ruki i
nesti, nesti...
M a r i n a . Vi skazali - vitaºte revolyuciyu? Za shcho?
A n d r e. Nam potribnishij teper trikutnij kapelyuh, nizh Monomahova
shapka.
M a R i n a. A vgadajte, shcho meni vvizhaºt'sya od muziki?
A n d r e. Tatok?
M a r i n a . SHCHos' chudne i nezrozumile. Privid, son, real'nist', use
razom. Nibi temna j dika º kra¿na i taka zh prignoblena, shcho zabula navit'
pro svoº uchora i ne zna, shcho bude z neyu zavtra. Son. Dva zamki irzhavi
visyat', pechati z orlami - bilim, dvogolovim. Zamknuto minule, zamknuto
prijdeshnº. V tij kra¿ni divchina samitna. Mriº j zhde. I znaºte kogo?
A n d r e. Kogo?
M a r i n a . Licarya, shcho lyubit' ukra¿ns'ki zori.
A n d r e. Tak?
M a r i n a . Den' u den', nich u nich, shchob zamki ti pozbivav i dveri
odchiniv...
A n d r e. Divchini?
M a r i n a . Divchini j kra¿ni. (Zirvala kil'ka akordiv z fortepiano.
Pidnesla ¿h u dolonyah, nibi kviti)._ Mo¿ lyuboshchi ce - son, mozhe, mriya -
divchina strichaº licarya. Otak (udaº z sebe spovnenu lyuboshchami divchinu,
zustrich)._ "Lyubij mij, davno bazhanij, milij!.. - I povede, yak get'mana, u
svoyu svitlicyu. Skazhe:
- Oj dzvonit', sofijs'ki dzvoni, shchob lyudi ne chuli, yak ya milogo
ciluyu..."
A n d r e. Marine! Skazhit'! Ce lishe mriya, chi º do c'ogo praktichnij
shlyah, real'na programa?..
M a r i n a . Ce lishe mriya, muzichnij privid himerno¿ divchini. A vtim -
zamist' trikutnogo kapelyuha mozhe zh buti get'mans'ka bulava? Todi ce
programa. Na Ukra¿ni. Vi zazdalegid' formuºte zagoni vil'nogo kozactva, ya
- organizaciyu. Ce praktichnij shlyah. SHCHos' chudne j ne zrozumile - pravda?
A n d r e. Haj divchina zhde licarya!
M a r i n a . Tak?
A n d r e. Licar bude! Vin uzhe na porozi.
_
4_
Odchinivshi tiho dveri, ya:_
- Prostit'!.. YA ne spitavshis' uvijshov, - ce privilej starciv i
zakohanih...
YA bachu kornetovu spinu. Vin navkolishkah, ciluº ¿¿ kinchik sukni. "Licar
prijshov. Vin prosit' posvyati. Maripop! Mila!" - chuyu ya i, nepomitnij, idu
get'._
_
5_
YA povertayus' do sebe na gorishche. Meni nejmovirno vazhko. YA ne vpiznayu
rechej. Vse zminilosya, pomerklo, posirilo. Navit' sonce na nebi vzhe ne
sonce, a yakijs' zhovtogaryachij plastir na rani. Skriz' zapalennya i bil'.
SHepochu:
- Nu shcho zh... SHCHe hlopchikom kolis' gnavsya ti za mriyami na palichci verhi i
z rozgonu, pam'yataºsh, bosoyu nogoyu na rozbite gostre sklo - do kosti, do
sercya?.. YAk upav ti z palichki-konya na smittya yakes', pam'yataºsh? Nu ot!
teper z rozgonu z primrijnogo konya... YAkij smitnik krugom! Nevzhe zh ves'
svit lishe smitnik, a mri¿ - vipari iz jogo!.. Tak, Luko, vsi dorogi v
sviti - ce lishe orbiti: yakoyu b ne pishov, vse odno poverneshsya tudi, zvidki
vijshov, - v yamu. Riznicya lishe ta, shcho koli narodzhuºshsya - vipadaºsh z yami;
vmiraºsh, to popadaºsh v yamu. Ot i vse. CHogo zh iti! Kudi iti? Kruzhlyati po
orbiti?.. (Pidhodzhu do vikoncya)._ Kinutisya vniz, chi shcho?.. (Divlyusya)._
_
III_
1
Uyavit' sobi, druzi, vulicyu starogo gubernial'nogo mista, so-| nyachnij
rig budinku, hmarku nad zolotobannim soborom, daleku "Marsel'ºzu". Sidit'
chistij. Spivaº:
V subotu i v nedilen'ku,
Skazat' bi raz u raz,
Po vulici gulyalisi
V shtibletah gospoda-s.
A yak prijshla svobodon'ka,
Vzhe vulicya ne ta-s:
Nema, nema roboton'ki
Z suboti j do suboton'ki,
da-da-s.
2_
Pidhodit' drugij. Sidaº:_
- Bravo! Bis! Vi spivaºte, yak opera, shcho gorit'.
P e r sh i j. A ti kvitka kupiv, shcho siv na ceº misce? Marsh!
D r u g i j. Vi ne podumajte, shcho tut vam spravdi opera, a vi bileter.
P e r sh i j. Ce moº misce.
D r u g i j. Teper svoboda slova, sovisti i miscya.
P e r sh i j. Pishut': "Proletari vsih kra¿n, ºdnajtes'", - a ti shcho!..
D r u g i j. YAj prijshov ºdnatisya, nu!
P e r sh i j (zaspivav i zatarabaniv shchitkami)._
Oj chistyu, chistyu, chistyu -
SHtibleti, yak sonce...
D r u g i j. (shche golosnishe).
A ya j sonce vam pochistyu,
Ne to shcho shtibleti...
P e r sh i j. Dak ti spravdi konkurenciyu prijshov robiti? Marsh, kazhu!
D r u g i j. SHa! On de konkurent... (Pokazuº na Ovrama)._
_
3_
Lize O v r a m z yashchikom i shchitkami._
D r u g i j. Dotepnaya º voºnna prikazka: de dva b'yut'sya, tretij ne
liz'. Pravdu ya kazhu, gromadyanine soldat?
O v r a m. YA vzhe pislya boyu - ot i lizu.
D r u g i j.. Vi lizete tudi, de vsiº¿ roboti ne bil'she, yak samomu sobi
pochistiti botinki.
O v r a m. Gej, yakbi zh ya mav taku robotu, to ya b syudi nikoli ne
priliz!..
_
4__
YA bachu, yak lyudniº vulicya, golosnishaº, blizhchaº "Marsel'ºza". Za neyu nibi
plive ugori hmarka od soboru. Na balkon vihodyat' starij P e r o c ' k i j.
Nizhche na ganku M a r i n a j A n d r e.
M a r i n a . Podivit'sya, yakij den'! Otakij divchina zamovit' u boga
den', yak vijde zustrichati licarya (spinivshi ruh A n d r e do sebe)._
Cs-s-s!.. Divit'sya, tatok on - vijshov agituvati. Davajmo posluhaºmo!
Nachepiv zhovtoblakitnu kvitku - ot komik!..
P e r sh i j (navstrich Stupaevi)._
Oj chistyu, chistyu, chistyu,
Vaksa, yak svoboda!..
D r u g i j.
Sonce, bachite, blishchit', yak
To moya robota!..
S t u p a j (vistavivshi nogu pershomu)._ Bud' laska!.. Ta ba! Strivajte!
Vi hto?
P e r sh i j. YAk hto? CHistij.
Zbiraºt'sya natovp.
S t u p a j. Ta ni! YAko¿ naci¿?
P e r sh i j. Rasºjs'ko¿ derzhavi, zvichajno-s!
P e r o c ' k i j(z balkona)._ Bravo!
S t u p a j (znyavshi nogu, do drugogo)._ Vi yako¿?
D r u g j j. A vam yako¿ treba?
S t u p a j (do Ovrama)._ A vi?.. (Vpiznavshi)._ A-a! Susida znizu!
Ovram-kotlyar! Svij! Ukra¿nec'! Bud' laska!.. (Vistavlyaº botinki)._
M a r i n a (na ganku do A n d r e)._ Nu, ne komik?
A n d r e. Ce priklad nam!.. Hvalyu!
D r u g i j (do pershogo)._ Vi bachili takogo malahol'nogo?
P e r sh i j. CHogo vin hoche?
D r u g i j. Vin hoche, shchob jomu vzhe naciya botinki chistila._
S t u p a j. Mi, S t u p a j-Stupanenki, hochemo, shchob naciya nasha chuzhih
chobit ne chistila! Pora! Vil'nimi stati pora! Musimo sisti na koni j mchati
po nashih kozac'kih stepah razom z orlami j vitrami!.. (Jomu azh pochuvsya toj
tupit v suprovodi patetichnogo allegro molto e con brio)._ Coki-coki,
cok-cok! M a r i n a . Bravo, tatok! Bravo!
A n d r e. Bravo!
O v r a m. Vi, mozhe, j syadete, ta nas kudi posadite?
S t u p a j. Kogo ce vas?
O v r a m. Nu, mene ot... beznogogo proletariya vkra¿ns'kogo? (Pokazav
na chistiv)._ ¯h os'...
Z i n ' k a (vijshla z natovpu p'yanen'ka)._ A mene?.. Znovu, mabut', za
pidsidel'nyu, za perinku, ga?.. (Do natovpu)._ Kazali, yak prijde svoboda,
to vona - yak mama: ne zhurisya, movlyav, divko, - viskochish iz yami. Bude svit
todi, yak cvit, shche j milij, yak sonechko. To oce ya j klichu: dorogij mij,
milij!..
G o l o s z n a t o v p u. Hto?
Z i n ' k a. Ta hto obizvet'sya!..
Smih.
Hoch, kazhut', ya taka, shcho j za p'yataka, a prote ne vse shche sprodala,
zostavila deshcho pro milogo, shcho prijde zh" dumalos', do mene hoch na den' - na
mij Velikden'. Smih i golos. Obizvet'sya mil'jon! Z i n ' k a. Vas mil'jon,
a jogo nemaº. Svichku zasvitila, plattyachko nadila golube, divoc'ke, a vin
shchos' ne jde. To pidu, podumala, do susidi, vin tezh beztalannij. Prijshla do
susidi, a vin listi pishe. To pidu ya na vulicyu, kriknu, pogukayu: milij,
dorogij! Dorogij mij, milij!..
P e r o c ' k i j (z balkona)._ Ot vam, panove, svoboda slova! I
vzagali svoboda! Sut' svobodi! Simvol! (Ide z balkona)._
L u k a. Tak! Ce sut' burzhuazno¿ svobodi! Simvol! Lyudina krichit'...
(_D_o natovpu)._ Tovarishi!
A n d r e (perebivaº)._ Gromadyani!
S t u p a j (ochnuvshis' i sobi)._ Brati ukra¿nci!
YA bachu, yak u natovpi viruº tri techi¿. Kozhen hoche stati poblizhche do
svogo oratora.
A n d r e vlashtovuyut' ovaciyu. Tomu vin pochinaº pershij:
- Hto ne bachiv, hto ne zna kra¿ni nasho¿ uchora? Kra¿na nasha...
S t u p a j. Ukra¿na!
L u k a. Trudyashchij lyud, proletariat!..
A n d r e. Vsya Rosiya - ce neruhomij buv, gnityuchij monument: tron, do
jogo shodi - pristupci rabstva i na pristupcyah mi, rabi, rabom buv komir
zolotij, senator, kamerger u palatah...
L u k a. Brehnya, tovarishi! Rabami mi zhili j zhiºm - robitniki, soldati,
i rosiyani, j inshi!
S t u p a j. Zlidennishih nema rabiv u sviti, yak mi, bratove ukra¿nci!
A n d r e. Rabom, zvichajno, buv muzhik i ukra¿nci. Gromadyani! Kra¿nu
rabstva i nevoli...
S t u p a j. Ukra¿nu!
A v d r e. Kraj nesvidomosti i prozi...
L u k a. Hrestiv i shibenic'...
A n d r e. Ne mig ya bachit' sam kriz' sl'ozi (patetichno}. A nini?
Patetichna pauza i des' zvichajnij, dilovij golos chisti¿v:
- Pochistit' treba, gromadyanine!
A n d r e. A nini, bachim mi, daleko nam pahne vil'naya doroga. Gorit'
zorya svobodi. Siyayut' gorizonti. Tak! Nam treba sisti na konej! I pomchati
na zahid i na shid. SHCHob nesla kra¿nu nashu vzhe ne trojka, a mil'jon
midnostalevih konej, shchob, yak bliskavki, blishchali zoloti¿ bulavi, shchobi
prahom rozpadalis' pered nami vsyaki Dardanelli, i ne til'ki rozstupalis'
vsi narodi i derzhavi, a shchob upali nam u nozi navit' vitri i vklonilis'
gorizonti!
Opleski. Viguki "slava" i gomin.
P a n n o ch k a (zahopleno do matrosa)._ Matrosiku! Teper vi prob'ºte
Dardanelli, tak?
M a t r o s (vibite oko, ryabij, golos, yak zipsovanij klapan garmoni¿).
Vashi, pannochko, hoch i zaraz, a turec'ki kotori - haj voni on (na A n d r
e) probivayut'.
D a m a (zatryasla vojovniche perom)._ Mi na nashih zborah, mi, slabki
zhinki, odkinuli propoziciyu bil'shovikiv pro pripinennya vijni. Mi skazali:
mi voyuºmo ne z vijs'kom nimec'kogo narodu, a z vijs'kom Vil'gel'movim.
Vpered! Na front!
M a t r o s (daº dorogu. Ruchkoyu)._ Bud' laska!
Pidnosit'sya golos Luki. Troshki zapinaºt'sya:
- Gorit' zorya svobodi i svitit' poki shcho komu? U vikna burzhuazi¿, bo v
nashih pidvalah i vikon nema. Dali skazhu: koli burzhuaziya hoche sisti na
koni, to ce znachit' shcho? SHCHo vsi shlyahi do vsih u sviti Dardanell bude vkrito
nashim trupom. Na syajnih ¿hnih gorizontah zhdut' nas hresti i kladovishche.
Vitri vpadut' ¿m u nozi, - ce znachit' shcho? Ce znachit', nas voni gojdatimut'
na shibenicyah. Tovarishi! Vihod'te na internacional'ni dorogi, zasipajte mizh
soboyu yami, okopi, - bratajs'! A vsi fronti, skazhu ya vam, povertaj na
burzhuaziyu! Ishche skazhu: zamist' zoloto¿ haj bliskavkoyu b'º na nashij Ukra¿ni
bulava robocho¿ diktaturi!
M a t r o s. A burzhuaziyu, kot'olki i yunkernyu u tryum zemli! Na dno
svobodi!
A n d r e. Nash deviz - svoboda, rivnist' i braterstvo!
P a n n o ch k a (¿j Ovram cim chasom chistit' cherevik). Svoboda!
Rivnist'! Braterstvo! (Od zahoplennya zatupala nizhkoyu).
O v r a m (odkinuvshi raptom korobku). Desyat' rokiv robiv ya na zavodi,
tri voyuvav. Za ce, bachte, dali meni hrestika. Teper dayut' svobodu -
svobodu lizti z hrestikom do grobu. Svoboda? YA bez hliba. Rivnist'? YA
nizhchij od usih, bez nig! Braterstvo? YA chistyu vashi nogi!.. Dak nate vam vash
hrestik, vernit' meni mo¿ nogi! (Zrivaº j kidaº get' georg. hresta).
L u k a. Nash deviz: vsya vlada Radam! Svitova revolyuciya! Socializm.
Na dahu budinku ZH o r zh i k z nacpraporom. Bez kashketa. Zahoplenij
krichit':
- Mij deviz - Rosiya! Imperatori Ura-a-a-a!.. (Strilyaº vniz).
YA bachu, yak pohitnuvsya L u k a.
YA (krichu)._ Luko!
I shchosili bizhu vniz. Vibigshi, ya bachu, yak natovp podavsya uroztich. Vulicya
porozhniº. Poseredini ranenij v ruku L u k a. Z i n ' k a perev'yazuº ranu.
Ovram. Dali matros. Vin na kogos' svarit'sya:
- Pozhdit', pozhdit'!.. Prijde na vas sud'ba!
_
IV_
1_
Uyavit' sobi, druzi, tuyu zh taki vulicyu j misto, zapiznene v ZHovten'.
Vdalini garmatnij stugin. Viter. Nich. YA na tajnij varti bilya tajnogo
povstanpunktu, shcho prita¿vsya v Ovrama v pidvali.
_
2__
U pidvali zapnuto vikonce. Svitit' kaganec'. Kapaº voda. G a m a r
pishe. Viv u shapci. Bilya jogo poslanec' tezh u shapci, napruzheno zhde. U kutku
na poliku O v r a m, bilya jogo tinnyu Nastya.
G a m a r. Revshtabovi... (Podumavshi, rve napisane). _Ni, ti krashche
perekazhi. Dislokaciya: partizani na stanci¿, nastrij nibi bil'shovic'kij,
nash. Bili po cej bik zalyagli. Pid bokom u mene ¿hnij rezerv - kulemeti,
pihoti sot zo tri. Zli. Vishayut'. Moleben' spravlyayut'. Nas bude tak: po
tri, po p'yat' u kvartirah. CHolovik iz simdesyat robitnikiv. Nashi vsi
napogotovi. Zbro¿ malo¿ Na rushnicyu tri patroni, zate nastrij vartij stam.
Entuziazm! Prote dumayu, shcho, ne zgovorivshis' z partizanami, pochinati
povstannya nebezpechno. Na zgovori ya poslav Luku. ZHdu na n'ogo. Koli zh ne
vernet'sya, umovilis', do shodu misyacya sami pochnem. I vse. Tochka.
N a s t ya. Zdaºt'sya, htos' ide...
O v r a m (lo pauzi)._ Viter!
G a m a r (dumayuchi pro svoº)._ SHCHo?
O v r a m. Viter!
Gamar zirknuv na godinnika.
N a s t ya. Simsot p'yata, vpala, yak pishov. SHosta. S'oma, vos'ma...
O v r a m. Cs-s...
Poslanec' ide._
_
Z_
Tim chasom nagori._
M a r i n a (pishe)._ "SHtab. Peroc'komu. A n d r e!.." (Rve napisane)._
Ni, ti krashche (bat'kovi)_ tak perekazhi.
S t u p a j. Mozhe b, telefonom?..
M a r i n a . Komik! Takih rechej u telefon ne kazhut'. Perekazhi, shcho
komitet...
S t u p a j. YAkij ce komitet, Marinko?..
M a r i n a . Vin znaº... Zaraz dopomogi ne mozhe dati. Ale vin
vdaºt'sya, i zrobit' ce negajno, do sil's'kih svo¿h viddiliv. Perekazhi: shche
den' - i dopomoga bude. Nu, shche shcho?.. SHCHo pidvali nespokijni, ce vin znaº.
Ale perekazhi: mozhlive povstannya robitnikiv - treba beregtis' udaru z tilu.
Perekazhi, tatok! A golovne: bizhi, mij lyubij, i diznajs' pro vse: yak na
fronti, shcho u shtabi, yakij nastrij?.. Nu, i vse. (Ciluº bat'ka)._
S t u p a j. Znov bizhi! YA vzhe ne znayu, chi ya ukra¿nec' zaporoz'ko¿
krovi, chi ya prosto kin'. I nichogo ne znayu. YAkijs' komitet. Kish maº buti,
rada! - u nih komitet... Ta hiba tak voyuvali kolis' zaporozhci!..
(Bizhit')._
4__
YA podayu signal svo¿m - "nebezpeka". Hovayus' za primurok. Vuliceyu
prohodit' vorozhij patrul'. Dvoº kuryat' z rukava - chervoniyut' vusiki,
migotit' kokarda. Odin spotikaºt'sya:
- CH-chort!.. (Vpivgolosa)._ Zakopali, a nogi od kolin stirchat'.
D r u g i j. Vam zhal', chi shcho? Bil'shovic'ki zh!
P e r sh j j. Ne zhal', zavazhatimut' tikati!
T r e t i j (vidno, p'yanij, spinivshis' pered zakopanim)._ Bezpodobno!
Original'no! Mij antipod! Vin golovoyu tudi, ya - syudi. Koli u nas den', u
n'ogo nich, i navpaki. Haj zhive geografiya, i numo mochit'sya na n'ogo!..
5_
Inodi meni vchuvaºt'sya, shcho des' grayut'. Ah, ce, pevno, z napruzhennya
galyucinuº moº vuho. A koli ne vuho, to ce viter v drotah. Inakshe i buti ne
mozhe. Bo zh hto inshij navazhit'sya grati v taku nich. Til'ki viter. Ta shche,
mozhe, p'yana Z i n ' k a na gitari - cilij den' gulyala z oficerami i zaraz.
A shcho, yak ne viter, ne Z i n ' k a, a htos' inshij? Napriklad - vona. On ¿¿
pokut, napriklad. Vikno zavishene kilimom. Gorit', mabut', svichechka. Gluho,
yak u kayuti. Gluha des' kanonada. Vona nespokijna. Dosluhaºt'sya. Tiho
hodit'. SHCHe tihshe probuº grati (fragmenti z patetichnogo gopao). Tak. Vona
graº. Haj zhe plive ¿¿ choven, muziki poven, sered ciº¿ trivozhno¿, vitrom
zbureno¿, vitrom rozorano¿, chorno¿ nochi!_
_
6_
Meni chudno: ya na varti, a navkolo muzika. Des' blimnulo zhovtlyavoyu
smuzhechkoyu svitlo._
M a r i n a odslonyaº krajok kilima u vikni, majnulo yasno-golubim. Jogo
zagasilo vitrom i muzikoyu z "Patetichno¿"._
Odhodit' i graº grave._
Za akordami basiv nespokijnij tupit, cokannya kopit. Htos' kreshe vogon'.
Temnim stepom kin' bizhit'. Ah, to zh yamchu, konem v kra¿nu vichnogo kohannya!
Za chornim obriºm kraj golubogo vikna zhde vona. On-on viglyadaº.
M a r i n a znov odslonyaº vikno. Divit'sya. Jde shodami vniz. Nazustrich
vihodit'. Prostyagla do mene ruki - livu brovu troshki lomit', ochi
usmihayut'sya. M a r i n a divit'sya na mene sonnogo._
Nas opovivaº muzika z gopgio. Melodiya, yak sribnij serpantin. Razom z
cim ya chuyu viter, bachu nich. "Sonce ne lyubit'! tak zemli svoº¿, yak lyublyu ya
vas", - hochu skazati ya Marini - ne mozhu. Vona nibi odhodit', odplivaº.
Serpantin rvet'sya i zgaslij letit' za vitrom. Vona nibi na chovni. Bachu,
shchogla, graº parus, strunami napnulis' shkot i bras, zamist' goshio znov chuyu
grave._
M a r i n a staº pid parus._
"Ce "Argo"?" - pitayu ya.
"Ce starij kozac'kij choven, zaporoz'kij", - kazhe vona._
"Na kozac'kih chovnah vitril ne bulo", - zgaduyu ya._
"A hiba ce vitrilo?"_
YA vdivlyayus' i bachu prapor - vin zhovto-blakitnij. odplivaºmo. Nazustrich
nam L u k a. Vin, zignuvshis', nese plechah chervonogo prapora. Prapor chomus'
kruglij, ya" misyac'. YA zgaduyu, shcho ya kinuv vartu, shcho ya zradnik. Mene ohoplyuº
sorom, nespokij, trivoga._
"Luko!" - krichu ya._
"Cs-s-s", - svarit'sya L u k a._
_
7_
I spravdi - ce prignuvshis' perebigaº z togo boku vulici L u k a. Nad
obriºm misyac'. Vin gusto-chervonij i od vitru nesi kijnij. Vin spravdi
pohozhij na prapor._
YA (ruh do Luki}._ Nu?
L u k a (zadihana)._ Misyac'!.. Skorishe!.. Gamar?
YA. Tut!
Na shidcyah nas zustrichaº Gamar.
L u k a (zapaleno)._ Proskochiv za kladovishchem, de yarok (do mene)._
Pam'yataºsh - gulyali vesnoyu, de ti virshi vchiv mene pisati. Hu-h!.. Kadeti ne
pomitili, a povstanci trohi ne vbili - dumali, shpigun. Nareshti ¿hnij
otaman. Hu-h!.. Proviriv, rozpitavsya, skil'ki u nas sili j hto. Kazhu -
robitniki, brakuº zbro¿, pro vse, pro vse skazav, hu-h!.. Perekazali tak:
yak til'ki zijde misyac', shchob mi udarili, todi j voni pidut' v ataku, a mi
shchob udarili v til, obov'yazkovo, hu-h!.. Ce ne od strahu, bo big ya shcho º
sili, bo misyac' uzhe shodit' (do mene),_ shche j viter, oj zhe viter, hu-h!..
G a m a r (pidneseno)._ Nash misyac'. I viter nash! Pozhdit' zhe troshki -
bude nash ves' svit. Haj stavlyat' shibenici, hresti...
N a s t ya (prisluhayuchis')._ Spivayut' "Otche nash"...
G a m a r. Spravlyayut' haj molebni, spivayut' "Otche nash", - svit, druzi,
bude nash! Iz shibenic' mi zrobimo arki. Hresti razom z kapitalizmom
pronesem i pohovaºmo na starih kladovishchah na zori socializmu. A sami
rushimo vpered!.. (Do mene)._ Vam u revshtab! Skazhit', shcho pochinaºm
(nasovuyuchi tugishe shapku)._ Nash bude svit!.. Perekazhit' priviti (Do Luki).
A_ tobi pid chas boyu pokazuvati dorogu partizanam. Nu!.. (Zavagavsya, chi
proshchatisya)._
N a s t ya. Mozhe b, godilosya sisti.
O v r a m. Meni b oce dobre bulo vstati. Nu shcho zh!.. Perekazhit' privit
od mene vsim nashim, zavods'kim. Vs'omu proletariatovi! (Porivna, kriz'
sl'ozi)._ Ta shanujte, bratcya, nogi! Nogi! (Otyamivshis')._ A vtim
(usmihaºt'sya),_ abi v cholovika obidvi golovi cili buli, a pro nogi...
(Pomitiv, shcho v Luki rozlizlis' botinki. Do Nasti)._ Distan' jomu mo¿
choboti, Naste! Haj hoch voni pidut' teper atakoyu na spravzhn'ogo voroga.
N a s t ya (zajshla za pichku j skinula, shchob nihto ne bachiv. Vinesla
Luci)._
L u k a (bere)._ V dorozi perezuyus'.
Mi movchki vihodimo po shidcyah. U dveryah zustrichaº vas viter. Nad obriºm
misyac'. Pered tim, yak rozijtis', mi z Lukoyu romantichno tisnem odin odnomu
ruki.
YA (patetichno)._ Svit, Luko, bude nash!..
L u k a. Obov'yazkovo! (Koli ya pishov, vin do sebe)._ Ot til'ki brati
choboti chi ni?.. Kalyuzhi po dorozi, tak ale zh i N a s t ya bez chobit... Ta shche
j z ubitogo znimut'. Nu ¿h (na choboti. Stavit' pid dverima i bizhit')._
N a s t ya (po_ pauzi)._ Pishli. CHi zh do ranku vernut'sya, Ovrame?
Ovram movchit'. Kraplya - dzen'! _
(Za zvichkoyu, mashinal'no)._ Odna. Dvi. Tri...
_
8_
Vertaºt'sya S t u p a j. Bilya zakopanogo vin spinyaºt'sya, hii golovoyu i
bizhit' do sebe._
M a r i n a (nazustrich bat'kovi. Nespokijno)._ Perekazav?
S t u p a j. Tak.
M a r i n a . Nu yak tam? SHCHo?
S t u p a j. Misyac' shodit'.
M a r i n a . Bozhe! Vin meni pro misyac'...
S t u p a j. A viter, Marinko, viter! CHuºsh?
M a r i n a (ironichno)._ Pivdennij chi yakij?
S t u p a j. Pivnichnij!
M a r i n a . ZHal'! Nam teper potriben zahidnij. Zori svityat'?
S t u p a j (vidchuvshi ironiyu)._ Pryamo z frontu viter! Od partizaniv!
(Malo ne z zahoplennyam)._ Kazhut', shcho pomizh nih chimalo ukra¿nciv.
(Pomitivshi u Marini shchiru do c'ogo skruhu)._ Slive usi tam ukra¿nci,
kazhut'!..
M a r i n a . A sami voni znayut', shcho voni ukra¿nci?
S t u p a j. Gm... (Po pauzi)._ Koli zh mizh cimi zovsim malo ukra¿nciv.
U shtabi zhodnogo ukra¿ns'kogo slova. Ta j narod proti. Ta j z p'yati
povishenih, dovidavsya, - chotiri ukra¿nci. Zakopanij tezh - po materi
ukra¿nec'. Mizh inshim, vzhe odnogo chobota znyato. A pro Ukra¿nu ni slova. Haj
uzhe krashche chervonij zamaº! Ga, Marinko?
M a r i n a . Hoch yarmo j chervonim stane, a yarmom ne perestane.
S t u p a j zithnuv.
Ti, krim misyacya, shche kogo bachiv?
S t u p a j. Bachiv.
M a r i n a . A krim vitru, shcho-nebud' shche chuv?
S t u p a j. CHuv.
M a r i n a . Nu?
S t u p a j (po pauzi)._ Pohozhe na te, shcho ne vstoyat'. Berut'sya vzhe
tikati.
M a r i n a . Tak? (Shvil'ovana. Telefonuº)._ SHtab? Poprosit', bud'
laska, korneta Peroc'kogo!..
Raptom gasne elektrika.
_
9__
P e r o c ' k i j (bilya telefonu)._
A n e t derzhit' svichechku.
SHtab? Korneta Peroc'kogo!.. Andrijku - ti? CHogo pogasla elektrika? Krim
c'ogo, ZHorzhik utik z domu. Pevno, na front. Poprosiv Anet nachepiti
dukatika, shcho z Bozhoyu Matir'yu, rozumiºsh? I karabina vzyav. Boga radi, znajdi
ta nazheni dodomu! Boga radi!.. YAk na fronti? YA ne hvilyuyus', ale... meni
prisnivsya son: nemov Rosiya - gole pole, snig, poseredini nich i Hristos u
povstyanikah. Prihodit' S t u p a j i sidaº na pich. Ti rozumiºsh, do chogo
nahabstvo dijshlo! (Hvilyuºt'sya)._ Bezobraziº! Ti chuºsh, Andrijku? Andriyu! A
n d r e!
Garmatnij vistril, Anet upuskaº svichechku. P e r o c ' k i j v temryavi.
SHtab! SHtab!.. Telefona odirvano.
Anet odslonyaº vikno. B'º chervonim misyac'. CHervonij odsvit u svichadi. P
e r o c ' k i j golosno.
Zaslonit' vikno!
_
10_
N a s t ya (ce do vistrilu)._ Desyata. Odinadcyata. Dvanadcyata.
Vistril.
O v r a m (golosno)._ Ostannya!.. Odchinyaj dveri!
N a s t ya. Komu?
O v r a m (zbudzheno)._ Komu? Social'nij revolyuci¿!
_
11_
S t u p a j (hoche odsloniti vikna)._ Vijdu navstrich ¿m!
M a r i n a . Tebe zab'yut'.
S t u p a j. YA mayu zbroyu.
M a r i n a . YAku?
S t u p a j. Ukra¿ns'ke slovo.
M a r i n a . Kozhne slovo perekonuº todi, koli za nim dzvenit' zbroya!
S t u p a j. Vijdu navstrich i skazhu, nagadayu svyati j social'ni slova:
obnimite, brati mo¿, najmenshogo brata!..
M a r i n a . Komu? Bil'shovikam? Banditam? Vidlovi, shcho reve od krovi i
troshchit' nashi najkrashchi ide¿? (Zaslonyaº vikno)._
12__
Vuliceyu tikayut' bili, kupkami j poodinci. Htos' znovu spotikaºt'sya ob
nogi zakopanogo. Laºt'sya. I vse zh taki vulicya lyakaº porozhnecheyu. Ani ognika
u viknah, ni golosu. Des' daleko strilyanina. Misyac'. Viter.
13
Od tini do tini, oginayuchis', perebigaº troº partizaniv, o d i n - m a t
r o s, d r u g i j - v koshlatij shapci, z chervonim bantom, t r e t i j v
kozhushku. Pobachivshi nogi zakopanogo, pidhodyat' i rozdivlyayut'sya.
M a t r o s (slipij_ na odne oko, golos, yak z popsovanogo klapana
garmoni¿)._ Po nogah vidat', shcho zhertvoyu vpav vin v bor'be rokovoj. (Po
pauzi)._ Nu raz vbiv uzhe - zakopaj, hochesh odkrovenno - ne zakopuj. Ale zh
cholovik ne nedokurok, shchob jogo vtikati otak v zemlyu! Ne mozhu divitis' na
taku civilizaciyu! Mirovaya dosada shkrebe! (Divit'sya na budinok)._ A yak tak,
to proponuyu zrobiti z c'ogo domu trunu! Hto "za" - idi za mnoyu!
Idut', trimayuchi rushnici napogotovi._
14
Iz pidval'chika lize O v r a m. Povstanci azh odstupilis'. Odnookij
matros pitaºt'sya v Ovrama, u golosi hmurij gumor:_
- To chasom ne tvo¿ nogi, bratok?
O v r a m. Mo¿ pishli v zemlyu. Imperializma zagnala.
O d n o o k i j. Nu, a cih, vidat', shcho burzhuaziya?
O v r a m. Tak.
O d n o o k i j. Vihodit', shcho mizh nimi riznici nema.
O v r a m (pidlazit' do nig, obdivlyaºt'sya chobota)._ Na odin lishe
nomerok... (Nikne golovoyu i tak zastigaº)._
O d n o o k i j (po pauzi zatryas rushniceyu)._ Poshchadi ne davat'. I vsyu
burzhuaziyu v tryum zemli!
Idut' utr'oh po shodah._
15
Pidhodyat' do Stupaºvih dverej. O d n o o k i j probuº - ne zaperti.
Odchinyaº navstizh:_
- Zbirajsya na smert'.
M a r i n a (spokijno)._ A tato zibravsya zustrichati vas.
O d n o o k i j (obdivlyaºt'sya)._ Hto takij... tato?
S t u p a j. Ukra¿nec'.
O d n o o k i j. Ce po formi. A v dushi hto?
S t u p a j. Ukra¿nec'...
M a r i n a (spokijno)._ Dusheyu uchitel'.
O d n o o k i j (pohmurij vihodit'. Do koshlato¿ shapki)._ Inteligenciya.
Dveri buli nezaperti. Krikni po cepi, shchob ne zajmali!
SH a p k a (na ves' golos, shchob pochuli na shodah i na vulici)._ Perekazhi
tam po cepi - inteligenci¿ pokºda ne zajmaj!
16
Idut' po shodah vishche. O d n o o k i j chitaº na dveryah Peroc'kih midyanu
tablichku. CHitaº tiho, po skladah. Raptom do SHapki j Kozhushka:_
- Stij! Zamri!.. (Poshepki)._ General-major Peroc'kij. General'nij vrag,
bratishki, ga! (Pripadaº uhom do dverej)._ Po dihaniyu chuti - dvoº. (Tiho
stukotit')._
A n e t (odnimi gubami)._ Ne hodit', Mate!
P e r o c ' k i j (tiho)._ A mozhe, ce ZHorzhik? Mozhe, A n d r e?.. (CHujno
prisluhaºt'sya. Zatulyaº godinnichka na ruci v Anet)._ Hto?
O d n o o k i j. Sud'ba!
SH a p k a (ne vitrimav, na ves' golos)._ Sud'ba-koketka! Odchinyaj!
O d n o o k i j cit'kaº na n'ogo.
A n e t. Zaraz! Os' klyucha znajdu... (Gubami do Peroc'kogo). Tikajmo!
P e r o c ' k i j. Kudi?
A n e t. V Rosiyu.
P e r o c ' k i j. V Rosiyu iz Rosi¿... Znachit', Rosi¿ nema! (Ide za
Anet u zatil'ni dveri).
Troshki zgodom partizani vibivayut' dveri.
O d n o o k i j. Nevzhe zh, bratishki, od Sud'bi utik? (Obshukuº
kvartiru)._
_
17_
Kvartira Stupa¿v._
S t u p a j. Ni, ya, mabut', budu za socializm.
M a r i n a (ne rozumiyuchi)._ Sebto?
S t u p a j. Prinajmni po-ukra¿ns'komu zvernuvsya: "Zbirajsya na smert'",
a ne "Gotov'sya k smerti". Matros! A general P e r o c ' k i j skorish sam
sobi smert' zapodiº, nizh promovit' slovo ukra¿ns'ke. Ni, najkrashchij
spil'nik toj, hto movu nashu rozumiº i po-vkra¿ns'komu govorit'.
M a r i n a . Najkrashchij spil'nik toj, u kogo zbroya po-vkra¿ns'komu
govorit'.
S t u p a j. Odnim slovom, ya za socializm!
M a r i n a . Milij ti mij komik!
S t u p a j. Za socializm, za vitri, nehaj i pivnichni, abi til'ki voni
viduli, abi til'ki viviyali z nashih kozac'kih stepiv...
M a r i n a . Nu, kogo, napriklad?
S t u p a j. Peroc'kih, napriklad! Sam budu duti, vitrovi pomagati,
otak, otak. (Dme rotom).
18_
P e r o c ' k i j na porozi:
- Vibachte, ale mene shukayut' povstanci. YA tikayu. Mozhna?
S t u p a j (serdito). Tikajte! Davno pora!
P e r o c ' k i j. Do vas.
S t u p a j. Do mene?
Des' vdarilis' dveri. Bryaznulo rushniceyu.
G o l o s O d n o o k o g o. Nevzhe zh utik? General'nij vash vorog?
SHukaj! Na nebo liz', pid zemlyu - shukaj!
G o l o s SH a p ch i n. Postav na vsih dveryah do samogo morya storozhu!
P e r o c ' k i j. Od smerti, od sud'bi mozhna?
S t u p a j (povagavshis')._ Bud' laska.
M a r i n a (do Peroc'kogo)._ De A n d r e?
P e r o c ' k i j. Ne znayu! Vse propalo!
M a r i n a zbiraºt'sya jti. Napinaºt'sya prosten'koyu hustkoyu. Divit'sya v
lyustro._
_
19_
Bilya vhodu v budinok Peroc'kogo stanovit'sya storozha. Rozkladayut'
vognishche. Dvoº pidvodyat' A n d r e. Vin bez shapki._
K o n v o j. Tut tovarish Sud'ba? Storozha. Tut. A shcho? Konvoj. Tazh
pardona priveli. Storozha. Pribijte do stinki! Konvoj. Kazhe, shcho vtik od
bilih i maº sekret. Storozha (oglyanuvshi A n d r e)._ Glyadi, gromadyanchiku,
bo Sud'bi ne obmanesh!
A n d r e vedut'._
_
20_
Gryukayut' u dveri do Stupa¿v. Vihodit' M a r i n a ._
K o n v o j. Tut des' Sud'ba... Komanduyuchij!
M a r i n a . Vin tam, nagori. U generalovij kvartiri. Ta os' ya vas
dovedu! (I vede). Komanduyuchij shukaº generala. General utik. A vi ne znaºte
chasom, tovarishi, tovarisha YUgi?
K o n v o j. Ni! Takogo shchos' ne chuli.
M a r i n a . YAk zhe! Vin tezh za bil'shovikiv. ZHal'! Nu ta ya jogo
rozshukayu i prishlyu do vas.
_
21_
YA pidhodzhu do storozhi:_
- Mozhe, vi skazhete, de komandir peredn'ogo partizans'kogo zagonu...
Storozha movchki i pidozrilo oglyadaº mene.
De mozhna znajti Sud'bu?
S t o r o zh a. Duzhe lyubopitnij. Ti hto takij?
YA. YA poslanec' od revshtabu, vid G a m a rya. (Pokazuyu paketika). _
Meni pokazuyut' nagoru.
_
22_
Pominayu vartu. Idu shodami. Raptom chuyu;_
- Vibachte!
Oglyadayus' - vona. Bliz'ko. Navit' odstupayus' - tak bliz'ko. CHuyu, yak u
krovi vibuhaº muzika (z "Patetichno¿"), kolihayut' zagravi-akordi. Stihlo.
Golubiyut' ochi.
Vona. De b z kvitami nazustrich, a ya, bachte, z pros'boyu. Mozhna?
YA vsluhayus' v ¿¿ golos. Movchu.
Poklasti na vashu triumfal'nu put'? Moyu pros'bu?
YA vzhe po-durnomu movchu.
Vona vas ne zapinit'. Obminete - to pidete, potopchete - _tezh pidete.
YA. A yak ya pidnimu ¿¿?
V o n a. Odnesit' do poeta, shcho pisav meni lista. Vin shche zhivij?
YA. ZHivij?
V o n a. Skazhit', i mchit' konem stepami? Dorogi u vitriv pitaº? Pro
divchinu ne zabuv?
YA. Ne zabuv i ne zabudu. Ale vin mchav na palichci. ZHiv mriyami. ZHiv u
minulomu. Teper vin hoche zhiti dnem prijdeshnim. Peresidaº na konya.
V o n a. Na yakogo?
YA. Na yakogo?.. Na ognyanogrivogo¿ U revolyuci¿ ¿h bagato.
V o n a. Perekazhit', shcho na jogo zhdala i zhde bilya ukra¿ns'ko¿ krinici
samitna ukra¿ns'ka divchina. Vin zverne do ne¿ hoch na godinu z dorogi?
Pri¿de?
YA. Tak!
V o n a. Perekazhit', shcho divchina samitna zhde, ale ne sama. Z neyu
viglyadaº stara ridna nen'ka. Viglyadaº siniv svo¿h iz soldativ na voronih,
na kozac'kih konyah...
YA. Ci koni vzhe v muze¿.
V o n a (spalahnula)._ Ci nashi koni u kogos' na priponi! Prikuti!. Za
chuzhim zamkom! Irzhut'! Dorogi prosyat'!.. Nevzhe ne chuºte? Nevzhe, skazhite,
vam chuzha najridnisha i svyata ideya nacional'nogo vizvolennya?
YA. YA "za", ale...
V o n a. Bez "ale"! Nevzhe dlya vas zotlila svyachena korogva Bogdana,
Doroshenka, Mazepi, Kalnisha i Gonti?
Pauza._
_
23_
Povz nas prohodyat' dvoº. Odin hvalit'sya:_
- YA za Internacional, Mikesho! I shchob ti znav, za vsi movi! Bo vsi movi
hochu znati i vzhe troshki znayu.
M i k e sh a. Anu?
P e r sh i j. SHCHo nu? Grand-otel', ce tobi shcho? Oriºnbank, skazhi?
Argarnij? A nacionalizaceya?.. Preskurant, ce tobi shcho? Garnitur? Bomond?..
A rekvi-ziceya? Proletar'yat, ce j ti znaºsh - klas, nu a naceya?
M i k e sh a. Ce j bude naceya.
P e r sh i j. Nu, naceya - ce, pravda, naceya. A panaceya todi shcho? Progres?
CHi, skazhim, antrakt?
M i k e sh a.Acezh shcho?
P e r sh i j. SHCHo?.. Kruti revolyuciyu bez antraktu, ot shcho!
24__
V o n a. Skazhit', vi tezh za cej Internacional?
YA. Tak. YA za cyu ideyu. Vi?..
V o n a. YA?.. Ne proti. Ale ya znayu, shcho togo lishe ide¿ peremozhut', hto z
nimi vijde na eshafot i smerti v vichi skazhe. A vashi ci?
YA (tiho)._ Vijdut'!
V o n a. Pokid'ki i potoloch ocya? Udar, porazka - i voni pidut' uroztich,
ideyu kinut' na dorogu razom z brudnim svo¿m soldats'kim kartuzom i sami zh
roztopchut'!.. Ot insha rich vbivati bezoruzhnih, robiti eshafot u kozhnim domi,
- na ce u nih nema antraktu.
YA. Prote zhivih u zemlyu ne zakopuyut', - vidzhitih i mertvih.
V o n a. Odnak, prostit', ya ne pro ce zbiralas' vam skazati. Ah, ne pro
ce! Ni, ni!.. Ne pro politiku, pro zovsim inshe. Pro shchos' bil'she, lyuds'ke,
teple i proste. Mi vsi na svit iz vikon dats'kih viglyadali i mriyali, shcho
vin bude nam takij yasnij i teplij. YAk Gospodnij den', takij prostij i
zrozumilij, yak nash ditinyachij bukvar. Nad trupkom zamerzlo¿ ptashinki
plakali, a teper? CHerez lyuds'ki trupi perestupayuchi, hto holodnishij, trupi
chi mi - ne znaºmo, ne vidchuvaºmo. Lyubovi De ti, lyubove, podilas' u sviti?
CHi gostya ti Velikodnya, chi prosto mriya?.. (Po pauzi). Skazhit', poet shche j
dosi virit' u Petrarku i v vichnu lyubov?..
YA. Tak. YAk u svoyu mriyu. A vi?
V o n a. YA?.. YA za divchinu skazhu. Vona v poeta virila i virit', i
perekazhit', shcho berezhe jomu svoyu lyubov.
YA (zvichajno, muzika, akordi do nebes, i zori, i golubi zirnici). Bozhe!
Ce taka pros'ba! Ce zh radist'! Za vse zhittya!
V o n a. Ah, ce ne pros'ba! Vona ne radisna! Vona taka vazhka - dlya
mene, dlya vas!..
V o n a. Nam treba vizvoliti Peroc'kogo A n d r e!
Temno. Tiho. Odhituyus'. Movchu.
YA znayu. Vazhko. Ale zrozumijte, shcho na vashu dorogu vpade cej trup. I na
moyu do vas. Ni ya, ni vi c'ogo, zvichajno, ne hotili, shchob vin prijshov i stav
mizh nami. Ale tak vijshlo. Tut pravila programa. Teper Sud'ba. I ya ne mozhu,
ya ne mozhu, shchob vin shche lig mizh nami trupom. Vin musit' odijti od nas zhivij.
Nevzhe vi zmozhete?
YA. SHCHo?
V o n a. Perestupiti cherez trup do mene?
YA (hripko). YA sprobuyu...
V o n a. SHCHo?..
YA. Uryatuvati c'ogo trupa.
_
25_
YA jdu do Peroc'kih. Dveri stoyat' navstizh. Svizho techut' z koridore j
vulici strumeni vitru, rvut' i krutyat' plomenem tr'oh svichok (odna na
pidvikonni). Bachu spini, shapki, chervoni strichki, rushnici j dim. Sudyat' A n
d r e. Vin bez kashketa. Oblichchya spokijno-blide i razom krichit' nimim
smertnim krikom.
O d n o o k i j. YAk zvati?
A n d r e. Andrij.
O d n o o k i j. Na prizvishche?
A n d r e. Enen.
O d n o o k i j. Oficers'kij rang?
A n d r e. Praporshchik zapasu.
O d n o o k i j. Pitaj dali, hlopci, bo chuyu, shcho breshe. Ne mozhu!
SH a p k a. CHogo pishov u kadeti?
A n d r e. Mobilizuvali.
SH a p k a. I ya ne mozhu!
K o zh u sh o k. SHinelya svoya, chi dali?
A n d r e (zvazhuyuchi vidpovid')._ Dali.
K o zh u sh o k. A choboti?
A n d r e. I choboti,
K o zh u sh o k. Hiba taki dayut' kaz'onni? Ne mozhu j ya - tak breshe.
M i k e sh i n d r u g. Pardon! De zh podiv pogoni?
A n d r e. Bez pogoniv hodiv.
M i k e sh i n d r u g. Po-durnomu taka konspiraceya. Ce yakbi ti buv u
pogonah, to, mozhe, j povirili b, shcho ti praporshchik. A bez nih yaka tobi vira?
A mozhe, ti j kapi-tan v dushi abo vishchij yakij rang kontrrevolyucijnij, A shcho,
hlopci, maºm z nim robiti, to kazhi na sovist'!.,
O d n o o k i j, YA skazhu! (Do A n d r e),_ Tak kazhesh - Andrij?
Praporshchik zapasu? Siloyu mobilizuvali? Kazhesh, shcho utik? Tak! A chogo ti ne
prijshov, yak pisalisya prikazi od mamochki nasho¿ revolyuci¿, a do nen'ki tak
pribig? CHom, napriklad, Vanya Maha ne pishov na prikaz kontrrevolyuci¿, a
koli vpijmali, to bidnyazhechka skazav:
"Mirte mene najvishchoyu mirkoyu i kladit' u grob, a ya ne pidu!" I jogo
poklali! Ne mozhu dali govoriti. U serci shtorm i sl'oyai. Hto hoche shche
skazati, to kazhi!
SH a p k a. YA skazhu!
O d n o o k i j, Kazhi!
SH a p k a. Proponuyu postaviti jogo pid tuyu zh mirku, pid yaku voni Vanyu
Mahu postavili, pid najvishchuyu!
M i k e sh a (do A n d r e). Pokazh ruki! (Podivivshis'). Bez muzolika.
Prisoºdinyayus'.
K o zh u sh o k (obmacavshi sukno na shineli)._ Prisoºdinyayus'.
M i k e sh i n d r u g. A ya za te, shchob demobilizuvati. (Vizhdavshi
efektu)._ SHinel' znyati, choboti skinuti, jomu zh pripechatati chervonu pechat'
- bez antraktu¿ (Navodit' rushnicyu)._
Povstanci rozstupayut'sya.
O d n o o k i j. SHCHe ne rush! Ce Sud'ba igraet z etim chelovºkom, sebto -
golosuyu: hto za smert' jomu? (Rahuº)._ Hto za zhizn'? Ni odnogo!
A n d r e. Postrivajte! Tovarishi! YA pishov do nih, shchob robiti shkodu.
U v e s ' s u d. Go-go-go! Nu prosto Maks Linder.
A n d r e. Mene poslano bulo do nih.
S u d ' b a. Od kogo? _
A n d r e vagaºt'sya.
SH a p k a. Od Boga?
A n d r e. Vid odniº¿ tajno¿ grupi revolyucioneriv.
Sud'ba. Od yako¿? Hto mozhe posvidchiti?
A n d r e znov zavagavsya.
YA (vistupayu napered). _YA mozhu posvidchiti... YA svidchu, shcho jogo bulo
mobilizovano i poslano od nas u shtab do kadetiv. Vin mav nas povidomlyati,
yaki v nih plani, skil'ki zbro¿ toshcho...
S u d ' b a. Od kogo od vas bulo poslano?..
YA. Od miscevogo taºmnogo revshtabu.
S u d ' b a. A ti hto?
YA podayu jomu paketika.
(CHitaº)._ "Tovarishu Sud'ba... Posilayu do vas dlya zv'yazku tovarisha YUgu.
Robitnichi zagoni, vibivshi voroga z pozicij, gonyat' jogo i zaraz vijshli na
liniyu... G a m a r". (Do svo¿h)._ Pustit'!
_
26_
YA j A n d r e vihodimo v koridor. Bilya Marininmh dverej ya obertayus' do
n'ogo:_
- Bud' laska, zajdit' syudi!
_
27_
A n d r e vhodit'. Jogo zustrichaº M a r i n a :_
- Zvil'nili?
A n d r e. Cej poryatunok - chudo! Ni! Curayus' minulogo, rubayu shableyu
kolishnº i pochinayu nove zhittya. Nove zhittya!
M a r i n a . Cs-s-s... (Ironichno)._ Ne tak golosno pochinajte.
Nima zustrich A n d r e z bat'kom.
_
28_
YA jdu shodami vniz. Meni staº holodno. Bilya vognishcha spinyayus'. Storozha
griºt'sya. Prostyagayu ruki j ya._
O d i n. Virite, azh divno. Taka revolyuciya i bij, a blohi bez unimaniya.
D r u g i j. Nich - ot i grizut'.
T r e t i j. Pivni spivayut'.
P e r sh i j (nedovirlivo)._ Ce u gorodi?..
T r e t i j. CHuºte?
YA dosluhayus'. Spravdi, des' za murom chuti dosvitnº legato zahriplogo
pivnya. Zlovisne legato, potrijne. Meni zgaduºt'sya ºvangel's'kij mif pro
apostola Petra, koli vin zradiv i trichi odmovivsya vid Hrista. YA zdrigayus'
i jdu get'._
_
29_
Bizhit' bez shapki ZH o r zh i k. Z rozgonu naskochiv na storozhu._
S t o r o zh a. Stij!
ZH o r zh i k zavmiraº. Vin - yak statuya zhahu.
Ti kudi?
ZH o r zh i k. T-tudi.
S t o r o zh a. Ti hto?
ZH o r zh i k. YA?.. ZH o r zhik ya!
S t o r o zh a. Ti tut zhivesh?
ZH o r zh i k. Ni! ¯j-bogu, ni!.. Tut moya sestra zhive!
S t o r o zh a. A sestra hto?
ZH o r zh i k. Vona?.. Z i n ' k a! ZHive otam na gorishchi.
S t o r o zh a. Hto vona?
ZH o r zh i k. Vona prostitutka!
Vin ide po shodah. Odin iz storozhi sliduº za nim do samih Zin'chinih
dverej._
_
30_
ZH o r zh j k (stukotit')_ Zin'o!
Z i n ' k a. Hto? (Odchinyaº dveri). _
ZH o r zh i k. Ce ya! ZH o r zh i k ! (Vhodit'). _
Z i n ' k a. Znov papa prislav? Get'!
ZH o r zh i k. Ni, ya sam! Na hvilinochku! YA til'ki na hvilinochku! Hu-h! Ot
buv naporovsya, Zin'ko! Na cilij polk storozhi! Nasilu odbrehavs'. Ale ya ¿h
ne zlyakavsya, ¿j-bogu. Ne virish? YA s'ogodni ubiv odnogo. I ti znaºsh,
Ziya'ko, yak ce vijshlo? Zovsim ne tak, yak ya dumav, prote ya ne zlyakavs',
¿j-bogu! Vin vibig iz-za rogu i prosto na mene, u mene vistreliv karabin.
YA divlyusya - misyac' pidskochiv, a vin upav. U vas nema shokoladu? Hoch troshki.
Mizh inshim, z cukerni Regode vivisku zirvano. Vitrom. A potim viter stih, -
ce yak z karabina vistrelilo. CHogo vi na mene tak divites'?
Z i j ' k a. CHogo ti pribig? Hovatisya?
ZH o r zh i k. YA? Ni! Phe! Stanu ya hovatisya! Ti til'ki, Zin'ko, ne kazhi,
shcho ya tut. Mizh inshim, ya skazav, shcho ti moya sestra.
Z i n ' k a. U vas takih sester ne buvaº.
ZH o r zh i k. Tak ce zh ya ne vserjoz skazav, a tak. Hocha, znaºte, v mene
zh sestri shche nikoli ne bulo. Hu, ot znovu misyac' viskochiv, yak tam. Mizh
inshim, krovi ya ne bachiv. YAkos' chudno vse ce vijshlo j nepriºmno. YAkbi ce
bula zhiva mamochka. YA pomolyusya Bogovi. Mozhna?
Z i n ' k a. Pomolis'.
ZH o r zh i k. Bozhe i ti, mamochko! Zrobit' teper tak, shchob Z i n ' k a na
mene ne vikazala. (Rvuchko povertaºt'sya}._ Ti ne vikazhesh?
Stukit u dveri.
Lyubaya, ne treba! YA proshu! Blagayu! (Sidaº navkolishki pered Zin'koyu)._ YA
vzhe ne budu voyuvati! ¿j-bogu! Strashno i duzhe pogano.
Z i n ' k a. Az dahu budesh strilyati?
ZH o r zh j k. Nu, to zovsim insha rich.
Z i n ' k a jde odchinyati. ZH o r zh i k, uchepivs' za suknyu.
Vi Bogorodicya! Vi teper meni yak mamochka! Ne treba!
Z i n ' k a (vrazhena slovom "mamochka")._ Anu, shche skazhi ce slovo!
ZH o r zh i k. Mamochka.
Z i n ' k a. "Mamochka". Ditya ti moº. Ne plach. Hochesh, ya cici dam?,Ni!..
Ne vijde vzhe z mene mamochka! (Zlisno)" Cit'! (Odchinyaº dveri}._
31
S u d ' b a (movchki obdivivsya vsyu kimnatu, navit' u vikonce
podivivsya}._ Zaraz vidyu, de ya.
Z i n ' k a. A de?
S u d ' b a. Kazhut', viºshsya z burzhuaznim klasom?
Z i n ' k a. A shcho meni tvij proletars'kij dast'? Spuskatime shtani, yak i
toj.
S u d ' b a. Ne v shtanyah tut dilo.
Z i n ' k a. To chogo j prijshov?
S u d ' b a. Bachila nogi? Vidala? Nashogo brata utknuli v zemlyu, yak
nedokurok yakijs'! I ot na - upijmav generala, a vin utik. General'nij
vorog utik. (Sidaº_ i dosaduº)._
Z i n ' k a (daº ZH o r zh i k o v i plitku shokoladu)._ Ti prosiv
shokoladu?
S u d ' b a. Golovne zh - od Sud'bi utik.
Z i n ' k a. Na, beri sina!
O d n o o k i j (ruh, obdivivsya)._ YUnoj shche. De tvij bat'ko?
ZH o r zh i k. Ne znayu.
O d n o o k i j. A bat'ko zna, de ti?
ZH o r zh i k. Ne znaº.
O d n o o k i j. Tezh skazhu vam - vospitaniº shche j povedeniº! A meni
klopit: pridumaj teper disciplinarne pokarannya... (Zamislyuºt'sya)._
_
32_
Okremo kozhnij. S t u p a j i P e r o c ' k i j hodyat' po kimnatci. Z
dverej drugo¿ kimnati vpala tin'. M a r i n a sidit'. Tin' A n d r e
nespokijno hodit'. Hodyat' slive navshpin'kah. _
S t u p a j i starij P e r o c ' k i j povoli zblizhayut'sya. SHepit:_
- Ot shcho narobila vasha avstrijs'ka ideya yako¿s' avtonomno¿ Ukra¿ni.
- Ce naslidok vasho¿ ºdino¿!..
- Samostijno¿!..
- Nepodil'no¿!..
Zijshlis'. Ot-ot zcheplyat'sya. Ale des' bryazkit zbro¿ (to Sud'ba vede ZH o
r zh i k a), i voni z pal'cyami na gubah: "Cs-s-s", - rozhodyat'sya. Znov
shodyat'sya i znov rozhodyat'sya.
Todi P e r o c ' k i j bezsilo pidhodit' do vikna, odslonyaº trohi kilim
i raptom, nemov poranenij holodnim vibliskom misyachnih shabel', gluho
krichit':
- ZH o r zh i k a kudis' poviv toj... Sud'ba!.. Bozhe mij! A n d r e!..
Nu?.. Todi ya pobizhu!.. (Bizhit' po shodah vniz, mashinal'no komanduº)._ Na
meste!.. Stoj!..
A n d r e pidhodit' do vikna i raptom zatulyaº doloneyu ochi. Vidhodit'.
Pidhodit' M a r i n a . Divit'sya. Do A n d r e:
- Rubajte shableyu kolishnº. Cim razom vas zarubayut', yak kolishnº. Vas i
nas. Pomilka bula, shcho vi na Ukra¿ni robili "rus'koº dvizheniº", ¿¿ treba
vipraviti!
A n d r e. SHCHo tam?.. Za viknom?
M a r i n a . Bil'shovic'ka revolyuciya. Treba vipraviti! Negajno ¿d'te na
okolishni hutori. Tam lyudi º i zbroya. YA zaraz napishu lista...
A n d r e. SHCHo z nimi?
M a r i n a . Z nimi? (Glyanuvshi u vikno, staº yak ukopana. Sto¿t' yak
statuya, shcho v strashnomu napruzhenni zhde smertel'nogo udaru)._
Zaklyaknuv A n d r e. ZHdut' na zalp.
(Nareshti M a r i n a zdrignulas')._ Rushnicyu do nogi! Poviv dali...
(Pishe)._ "Marshrut: CHornoyars'ki hutori - bratam Zakrutenkam, Buga¿vka -
Dmitrovi Kopici. Z doruchennya komitetu zoloto¿ bulavi posilayu korneta
Peroc'kogo..."
A n d r e. Kin'mo krashche cyu bulavu, Marine! Kin'mo vse i spravdi na
hutir des' udvoh, u zelenij zatishok...
M a r i n a (pishe)._ "...korneta Peroc'kogo. Dopomozhit' negajno zibrati
povstans'ki zagoni, oruzhno i kinno..."
A n d r e. CHi ne º vse ce moya lyubovna pomilka?
M a r i n a (dopisuº)._ "CHlen komitetu CHajka". (Do A n d r e)._ Gaslo:
"Lyul'ku zapaleno". Vse. Idit'!
_
V__
1_
Ishche uyavit', mo¿ druzi: povna vulicya cvitu akacij. Ne proglyanesh. Na
ganku v Peroc'kih prapor revkomu paruskom chervonim povis. Sonce. SHtil'. N
a s t ya vishivaº zolotom prapora._
Poryad spivaº Z i n ' k a:_
Na beregu sidit dºvica,
Ona sholkami shjot platok.
Do nih zbigaº L u k a:
- Nu, yak vash prapor?
N a s t ya. Podivisya. (Rozgortaº)._
L u k a. Ta vin uzhe gotovij?
N a s t ya. SHCHe troshki. Za godinu skinchu.
L u k a (lyubuºt'sya, chitaº)._ "Proletari usih kra¿n, ºdnajtesyai" Serp ta
molot, yak viliti. "UvSeReR" - Ukra¿ns'ka Socialistichna Radyans'ka
Respublika. (Zahopleno)._ Ga? Viboroli! Vijshlo! Gaptuºmoi.. (Azh pishov u
tanec')._
Gop chuki-chuki-chuki,
Podivit'sya, burzhujchiki!..
Podivisya, uves' svite, i maj na uvazi, shcho vs'ogo tebe vigaptuºmo
otakimi respublikami. ZHal', nema Il'ka teper, shchob tezh podivivsya, yak pid
"Proletariyami vsih kra¿n, ºdnajtesya!" vihodit' "UeSeReR"! A to vin tezh buv
plutavsya mizh yakoyus' lyubov'yu ta mriºyu. (Do Zin'ki)._ Nu, yak vam zhivet'sya,
tovarishko Zino?
Z i n ' k a. Dali b vi meni yakus' robotu.
L u k a. Damo! Teper robota bude. To j ne bulo za pershogo etapu
revolyuci¿, koli jshli bo¿ ta rujnuvannya! A ot za drugogo bude! Napriklad,
teper: koli buduºt'sya nove zhittya, to ya dumayu, shcho j pro lyubov mozhna bude
podumati.". Bo lyubov - ce ne rozvaga ta j ne mriya, yak ce v Il'ka, a tezh
funkciya, ot! (Pokazav rukoyu, azh_ m'yazi vipnulisya)._ Funkciya!.. (Raptom
ruka rozginaºt'sya)._ Strivajte! Zaraz zasidannya revkomu, i meni treba
dopovisti pro novij rozpodil funkcij u mo¿h pidsekciyah... Tak skazati, shcho
prapor za godinu bude?.. YA zabizhu, i todi vzhe shcho?.. Za godinu ya budu.
(Bizhit')._
Z i n ' k a. Zazhdit' na hvilinochku!.. Vi skazali, shcho v Il'ka lyubov - yak
mriya. YAka ce mriya?
L u k a. Til'ki j togo, shcho graº na piyaninah, a vin zrobiv z ne¿ mriyu.
Z i n ' k a. Tak ce ta, shcho graº? Vi ¿¿ bachili zblizu koli?
L u k a. Ni! YA shche zabizhu! (Bizhit')._
Z i n ' k a. Treba bude podivitisya na cyu mriyu...
Na beregu sidit dºvica...
_
2_
M a r i n a pripala do vikna. S t u p a j nishkom od ne¿ vorozhit' na
ªvangeli¿._
M a r i n a (shvil'ovano)._ Na hvilinku, tatok! Syudi! Do vikna! Po toj
bik projshov muzhchina, zdaºt'sya, z lyul'koyu. Ti postij i podivis', chi ne
povernet'sya vin? A ya pobizhu do vikna v stolovu. Tam krashche vidno...
(Vibigla)._
S t u p a j (postoyavshi trohi bilya vikna, odijshov). _Vigadala gratis' u
Nat Pinkertona... Nu, a ya povorozhu shche raz, teper uzhe vostannº. Na
ºvangeliyu. Ni! Koli vzhe vostannº, to na "Kobzari". SHCHo bude, te j bude.
Vostannº, Ivane! (Distavshi "Kobzarya", vijmaº vsi strichki-zakladki,
blakitni vse ta zhovti. Klade knizhku na stil. Todi vrochistij i suvorij,
klade na knizhku tri pal'ci. Pitaº)._ Bude chi ne bude Ukra¿na?
M a r i n a (vigul'knula z dverej)._ Ti divishsya, tatku?
S t u p a j. Divlyusya! (Po pauzi, sam sobi)._ Pershij stovbik, tridcyat'
tretij ryadok. (Rozgortaº knizhku, odshukuº misce)._ "Ne vernut'sya zaporozhci,
ne vstanut' get'mani, ne pokriyut' Ukra¿nu chervoni zhupani..." (Girko
hitayuchi golovoyu)._ Coki-coki, cok-cok. Nevzhe zh pomilivsya? Nevzhe j spravdi
tryuhi-tryuhi - tikayut' staren'ki z kozachogo stepu, za obrij na bezvik
zahodyat'? Pohilili spisi, yak hresti? Ni! SHCHe raz - i teper vostannº! Drugij
stovbik, s'omij ryadok.
M a r i n a . Divisya, tatku! Zdaºt'sya, vin?..
S t u p a j. A ne zavazhaj meni, Marinko! (Rozgortaº j vichituº)._
"Zginesh, zginesh, Ukra¿no, ne stane j znaku na zemli..." (Mistichnij zhah)._
Dak vtretº zh - i teper uzhe vostannº. Bude chi ne bude?..
_
Z__
M a r i n a (z poroga drugo¿ kimnati. Zbudzheno). _Bude!
S t u p a j (serdit'sya)._ Ne zhartuj!
M a r i n a . Bude, mij siven'kij vorozhbite!
S t u p a j.A ti shcho - v Pifiyu obernulas', chi shcho?
M a r i n a . Koli hochesh, to tak. Stari avtori perekazuyut', shcho spochatku
Pifiya - ce bula prekrasna moloda divchina. Vona vishchuvala v cerkvi na kameni
Omfalos, shcho znachit' - centr zemli. Na brami buv napis: "Piznaj sebe". I ya
zaraz budu vishchuvati. Omfalos! Ukra¿ncyu, spiznaj samogo sebe! Bude! (¯¿
spravdi ohoplyuº yakes' nezvichajne pidnesennya. Do bat'ka)._ Pidijdi do vikna
i stan'! Til'ki tak stan', shchob z vulici bulo nepomitno.
S t u p a j. Navishcho vse ce?
M a r i n a (udayuchi z sebe Pifiyu)._ Pershe, shcho ti pobachish, skazhe tobi -
bude chi ne bude... Po toj bik, divisya, sto¿t' bilya tumbi muzhchina.
S t u p a j (z gumorom)._ Nu j vibrala!
M a r i n a . Divisya!.. (Graº shcho º sili kil'ka akordiv z
"Patetichno¿")._
S t u p a j. Zapaliv lyul'ku j pishov. Kapelyuha na potilicyu nasunuv - yaka
znevaga! I ce takij geroj romanu?
M a r i n a . Ce od geroya! Nashe gaslo; "Lyul'ku zapaleno!" Lyul'ku
kontrpovstannya. S'ogodni! (Burhlivo graº kil'ka fragmentiv z "
Patetichno¿")._ Coki-coki, cok-cok. CHuºsh, tatok? Mo¿ vusa, chuºte? Siven'kij
chubok? YAk mchat' nashi licari z okolishnih hutoriv?.. Mi napogotovi. (Vstaº
shche v bil'shomu ekstazi)._ Omfalos! Omfalos! Lyul'ku zapaleno¿ (Azh
zakruzhlyala)._ Dmi teper, pivnichnij, - ne zgasish. SHCHe bil'she rozdmuhaºsh -
duj. SHCHob iskri letili! (Udarila po klavishah)._ Omfalos! Zapalyujte zh vashi
lyul'ki, shchob dim ishov cherez usi stepi vihorom do neba! Kurite, azh poki vse
nebo zakurite, azh poki ne poshle do vas Bog angola spitati, yak u tij kazci:
"CHogo ti hochesh, rode kozac'kij, shcho kurish i kurish". Svoº¿ derzhavi ya hochu
(rozbiglisya kosi po spini)_ pid praporom os'!.. (Vinesla zahovanogo
prapora. Rozgornula v rukah)._ Pid cim!..
S t u p a j (zahoplenij od prapora)._ Koli ce ti vishila?
Stukit u dveri.
M a r i n a (skladaº prapora. Spokijno)._ Mozhna!
_
4__
Z i n ' k a z praporom:
- Vibachte! CHi nemaº u vas chasom tako¿ zapolochi? Ne vistachilo troshechki -
na ostannyu bukvu. (Rozgortaº prapora)._ YAkshcho º, to dopomozhit', pozichte chi
dajte! (Oglyadaº Marinu)._
S t u p a j. Gm... Napisano po-ukra¿ns'komu. (CHitaº)._ "Proletari usih
kra¿n, ºdnajtesya!" Serp i molotok. "USRR". SHCHo take "USRR"?..
Z i n ' k a. Ukra¿ns'ka Socialistichna Radyans'ka Respublika. Ce, kazhut',
nash takij novij derzhavnij gerb...
S t u p a j. Gm... Komu prapor?
Z i n ' k a. Revkomovi. Za godinu mushu skinchiti.
S t u p a j (shche raz chitaº)._ Gm... Bez zhodno¿ pomilki. (SHCHe raz
prochitav, podivivs' na Marinu)._
M a r i n a . Nema.
Z i n ' k a (oglyadaº Marinu)._ YA dumala, u vas ochi seni, azh voni
blakitni! Vam, pevno, zhovte do licya?
M a r i n a. A u vas, ya dumala, kari, azh voni chogos' chervoni!
Z i n ' k a. Tretyu nich ne splyu, ot i zachervonili. Tretya nich, yak
vishivayu. A mozhe, ce od prapora, od chervonogo, yak i v vas on od blakitnogo.
(Vihodit')._
S t u p a j (po pauzi)._ A mozhe, º?
M a r i n a . SHCHo?
S t u p a j. Ta takaya zapoloch u nas?
M a r i n a . Ti komik, tatu. Po¿hav bi ti na hutir, nizh tut plutatisya.
(Jde v drugu kimnatu)._
_
5_
Na shodah ya (idu v revkom). Povz mene prohodit' 3 i n ' k a. Iz dverej
vihodit' M a r i n a . Na odnu mit' mi spinyaºmos', skidaºmos' ochima i
rozhodimosya._
Z i n ' k a. Mriya? YA dumala yaka? A vona v pantalonah i v yubci, yak i
vsyaka. Dobriden', suside!
YA (ne rozumiyuchi Zin'chinogo vislovu)._ Dobriden'!
_
6_
S t u p a j sam:_
- I ce prapor (na Marinin),_ ta j to zh prapori YA vzhe dumayu, chi ne
zaproponuvati take: na zhovto-blakitnomu - "Haj zhive radyans'ka", haj uzhe
bude j socialistichna, abi til'ki ukra¿ns'ka respublika. Abo zh tak: na
chervonomu dvi st'ozhechki vshiti: zhovtu j blakitnu... (Dumaº)._
_
7_
Uyavit' i revkom u kvartiri Peroc'kih. V zali nemov bivuak: lyudi v
shinelyah, z rushnicyami j bez, yakijs' ch e r v o n o g v a r d i º c ' spit'.
Tut zhe cherga prositeliv. Na shodah nevpinnij ruh riznomanitnogo lyudu.
Prijmaº chergovij chlen revkomu G a m a r. Vin bilya telefonu._
Bilya jogo ya j L u k a zanotovuºmo direktivi._
Pozad jogo na drabini robitnik provodit' telefon. Za prostinkom bilya
komutatora na tabureti O v r a m._
G a m a r (u telefon)._ Zaraz! Idu! (Do Luki)._ SHCHos' chudno. Mene
negajno viklikaº Slobids'kij revkom. CHogo - ne kazhe. YAkas' nagal'na
sprava. Telefonom, kazhe, ne mozhna.,. Ti provad' prijom za mene, a ya
po¿du... (Na hodu, zbirayuchis')._ Volrevkomam direktivnu telegramu: "Pershe
- ce yak mozhna bil'sh posiyati pshenici". (SHirokim ruhom)._ Step!
L u k a. Nasinnya?
O v r a m i v g o l o s. Komutator revkomu...
G a m a r. Po hutorah u yamah. (Kolupnuv rukoyu i vibig)._
G o l o s z d v e r e j. Skazhit', bud' laska, de tut bil'shovic'ke
dvizheniº pomishchaºt'sya?
O v r a m (komus' u telefon)._ Tut. Vi v yakij spravi?
G o l o s i (dumayuchi, shcho to do nih, tezh pidnosyat' ton)._ Ta v yakij
zhe!.. Hodimo po zemli, a sami bez zemli.
O v r a m i v g o l o s. Spoluchayu!
L u k a (golosom azh do dverej)._ Vihod'te napered, hto tam bez zemli¿
(Do mene)._ Napishi: "Druge - zorganizuvati bidnotu. Kulakam skazati, shcho
¿hni hati ta dvorishcha na yamah dovgo ne vistoyat'. Tretº..." (Do robitnika)._
Papasho! Ne tam i ne tak. Krivo vedesh provid! (Do mene)._ "Tretº: po toj
bik Dnipra º pokladi torfu..." Hto tam hropit'?
G o l o s i. Tovarishu, chuºsh? Revolyuciyu prospish.
L u k a (vzhe na stoli)._ Tovarishi! Revkom - ce shcho? Revkom - ce ne
spal'nya i navit' ne stanciya, de mozhna kunyati. Revkom - ce parovoz, pomni!
I koli mi...
N o v i g o l o s i z d v e r e j. Tovarishu L u k a! Vitrusili zbroyu:
sim rushnic' i tri nagani. Kudi ¿h?
L u k a. U voºnkomat!
G o l o s. Kilimi, biliznu odkopali...
L u k a. U soczap!
G o l o s. Desyat' shtuk korsetiv.
L u k a. Zakopajte! (Do mene)._ Tobi treba shkoli oglyanuti. Meta -
remont... (Na robitnika)._ Ta ne tak, papasho! Os' daj-no ya! (Vilazit' na
drabinu, zvichno j akuratno kinchaº provodku)._
O v r a m i v g o l o s. Komutator. SHCHo?.. YAka kavaleriya? To vi spite i
po vas pligayut' blohi...
L u k a (zlazit'. Do mene)._ "Druge - ce bukvariv ukra¿ns'kih
nadrukuvati. Z bukvarya pochnem". (SHCHos' sobi notuº)._ Hto tam po zemlyu?
(Notuº. Do mene)._ Ba i shche pro vchiteliv... (Do dverej)._ Pidhod'te. (Notuº
j divit'sya na godinnika razom)._
O v r a m (zovsim inshim golosom)._ V nashivkah?.. Hvilinku!..
L u k a (do mene)._ "Treba zibrati vidomosti, skil'ki uchiteliv, shcho
znayut' ukra¿ns'ku movu..." (Do chergi)._ Hto P e r sh i j na cherzi?
Raptom trivozhnij, zapalenij g o l o s u dveryah:
- Tovarishi! Na gorod naskochila yakas' banda! Kavaleriya! V nashivkah!..
I nemov na dokaz c'omu des' rozlozhiste b'º garmata. Trishchit' telefon.
Pauza i tisha.
L u k a. Pershoyu ne cherzi znov stala hto? Zdaºt'sya, burzhuaziya.
G o l o s O v r a m i v. Spoluchayu.
Trishchit' telefon.
L u k a (bere trubku)._ G a m a r ya nema. Vi zh jogo viklikali. YAk ne
klikali?.. (Azh hitnuvsya)._ Ne vdavajtes' u paniku! SHCHo?.. U monastiri
dzvonyat'?.. SHCHo?.. Kavaleriya? Spinit'! Zaraz visilayu z revkomu zagin! (Do
dverej)._ Odkopanu zbroyu odnesli chi shche?
G o l o s. SHCHe.
L u k a. Zanos' syudi! (Vilazit' na stil. Do chergi, do vsih)._ Tovarishi!
YAk chuºte, shcho? Pershoyu na cherzi stala burzhuaziya. Vona siloyu vderlasya. Vona
hoche shcho?.. SHCHe raz zastupiti nam dorogu do socializmu. Hto hoche boroniti
svoº misce v cherzi po zemlyu, po hlib, po mashini, po bukvari, po kul'turu -
stanovis' u chergu po shcho?.. Po zbroyu! Hto pershij - pidhod'!
Htos' pidhodit' pershij. Za nim hochu stati ya, ale mene odtiskuº yakas'
shinelya. YA dayu ¿j misce, potim drugomu, tret'omu. Nareshti, pislya p'yatogo, ya
hapayus' za rushnicyu - dehto staº neohoche. Dehto tikaº, odverto abo
krad'koma.
L u k a. Stanovis'!
Mi shikuºmos'.
O v r a m. Stanovis', hto maº nogi, hto zh ne maº - liz'!
L u k a. Telefon?
O v r a m. Ne pracyuº.
L u k a. Znachit', bilya jogo htos' pracyuº. Tovarishi! Maj na uvazi shcho?
Nash front na vsi chotiri storoni. Vorog na klasovih poziciyah, sebto de?
Skriz'. Napryamok nash - socializm, viz'mi vtyamki! Revolyucijnim krokom...
Mi jdem za Lukoyu, shodami, na vulicyu.
8_
S t u p a j sam:
- Dak vtretº zh i teper vostannº. CHuºsh, T a r a se? Vostannºi YAka zh vona
bude?
D r u g i j garmatnij vistril.
(S t u p a j u rozpachi). Ot ne dadut', ne dadut' dovorozhiti. (Rozgortaº
knizhku, chitaº). "Pohovajte ta vstavajte¿" (Bizhit' bez shapki, pidnyavshi
shchitom knizhku).
9_
Stav S t u p a j na perehresti. Vagaºt'sya:_
- Nu ot... Dobre tobi bulo pisati - "povstan'te", a | yak meni povstati?
Kudi jti, na chiyu ruch stati - ¿j-1 bogu, ne znayu! (Dumaº)._ Oce spravdi -
ni syudi, Mikito, ni tudi, Mikito. Ishli lyahi na tri shlyahi, a kozaki na tri
polya. Piti na chervone, hocha ni. "U zaporozhciv na bilih korogvah til'ko
chervoni hresti", - pisav Kulish. Piti pid zhovto-golubij - znov-taki u
zaporozhciv ne bulo. A zaproponuvati chervonij i st'ozhechki. Hiba zh zaraz
posluhayut'!..
Postril. Padaº zbitij kuleyu cvit. S t u p a j pidnimaº jogo. '
SHCHo vi robite? Otak i na mojomu hutori, ¿j-bogu, pozbivayut' uves' cvit.
Kulyami poklyuyut' zemlyu, pshenicyu, povibivayut' sonyashniki.
Postril.
SHCHe vb'yut'. Pidu krashche na tretº pole, yak nakazuvala M a r i n a . Do
sebe na hutir. Shovayusya i peresidzhu cyu revolyuciyu, a tam vidno bude, do
kogo kristati. (Tikaº).
10__
O v r a m (povze). Ot meni b teper nogi...
Probigaº kil'ka chervonogvardijciv. Odin krichit'; "Htos' u til nam b'º!
Tikaj!"_
Dali smerti ne vtechesh! Stijte!
Nabigayut' kontrpovstanci. Ovram sidit'. Bilya n'ogo spinyaºt'sya A n d r
e.
A n d r e (gukaº). Zaberit'! (Pokazuº na Ovrama). Kontrpovstanec' (na
Ovrama). Anu, ti! Vstavaj!
O v r a m. Ne dizhdete, shchob ya vstav...
11
Z ganku Peroc'kih tiho padaº dodolu chervonij prapor. Hto jogo skinuv -
ne vidno. Natomist' zvisaº zhovto-blakitnij. Hto jogo chiplyaº - ne vidno._
12
Nazustrich A n d r e vihodit' M a r i n a z buketom kvitiv. Pochuvshi
dzvona:_
- Nibi Velikden'. Kazhut', shcho koli vas zustriv monastir, vi tam
vigolosili: "Haj zhive Ivanova dzvinicya, a nad neyu Pivnichna zorya". Ce
znachit' Rosiya?
A n d r e (serjozno i tverdo)._ Tak.
M a r i n a . Nu, a za Ukra¿nu chom licar promovchav?
A n d r e. Obminemo!
M a r i n a (ide i gostro, dopitlivo divit'sya jomu v ochi - zhartuº chi
ni)._ Ukra¿nu?..
13
Z ganku Peroc'kih padaº dodolu zhovto-blakitnij. Hto jogo skinuv - ne
vidno. Natomist' maº trikol'orovij. Hto jogo chiplyaº - ne vidno._
_
VI_
1_
Na vulici Peroc'kih ruh. Bilya domu zbiraºt'sya publika. Svyatochnij gomin,
vitannya - najbil'she dami. Cvitut' parasol'ki. Od cerkov plivut' urochisti
dzvoni._
D a m a. Varvaro Mihajlivno! Zdrastujte, milaya! Druga. Ne zdrastujte, a
Hristos voskres! Persha. Azh teper ya zrozumila, yak vin, bidnen'kij, zradiv,
koli voskres!
CH o l o v i k d r u g o ¿ (Zin'chin gist')._ I vse zh taki, rivnyayuchi do
bil'shovikiv, jogo muchili lyudi!
P e r sh a. Ah, ne kazhit'! YA sama bula ci tri dni nemov u domovini.
D r u g a. Milayai YA bula trup!
CH o l o v i k p e r sh o ¿ (tezh Zin'chin gist')._ Tak! Voni zagnali nas u
l'ohi, voni hotili zrobiti z nas trupi, a z nashih domiv - domovini, ale
duzhe divno, shcho ¿h za ce dumayut' suditi, yak lyudej!
D r u g a. Hiba shche mayut' suditi?
Z i n ' ch i n g i s t '. Uyavit' sobi - pered tim, yak rozstrilyati,
dumayut' ishche suditi.
P r o f e s o r. Znov liberalizm! Znov reformi!
_
2_
CHetvero nesut' na nosilkah O v r a m a. Pobachivshi natovp, vin komanduº
na nosi¿v:_
- Nozhku, nosi¿! Mene zustrichayut' paradom. At'-dva! Lºvoj! Zapevaj
pºsnyu!.. Ne hochete? Nu tak ya sam... (Spivaº prispiv z vidomo¿ soldats'ko¿
pisni)._
Oj lyuli, oj lyuli da -
YA vam pesºnku spoyu.
Smir-no! Odvichaj, yak proletariatovi! Zdorovo, burzhuaziya! Dyakuyu za
cars'ku zustrich!
V i g u k i. YAkij cinizm! YAke nahabstvo!
O v r a m. A teper vinos'te mene na prestoli
V i g u k i. YAk vin smiº!
- Zatknit' jomu rota!
Odna dama hoche shtriknuti jogo v ochi parasol'koyu. Ne popadaº.
O v r a m. Ah ti zh... Kakºtka!
Druga namagaºt'sya.
Kish, chorne voronnya! YA shche ne trup. Skladit' vashi parasol'ki. CHi, mozhe,
dumaºte revburyu pid nimi perestoyati?
_
Z _
Nesut' jogo v zal. Tam zhde na n'ogo sud. _
Golova kazhe do publiki promovu. _
- Panove! S'ogodni mi sudimo tajnogo chekista. Vin nas sudiv po
pidvalah, zdebil'shogo vnochi, bez svidkiv, mi jogo vinosimo na denne svitlo
i na vashi ochi. Cej sud mi robimo publichnim, navit' shiroko narodnim. Bil'she
- mi, pozvavshi s'ogodni na sud bil'shovizm, daºmo jomu mozhlivist' zahishchati
svo¿ krivavi doktrini publichno. SHCHe bil'she - mi daºmo kozhnomu v cim zali
pravo skazati svoº slovo za chi proti zlochincya. Statuyu Femidi, simvol
zagal'nolyuds'kogo sudu, shcho ¿¿ zakopav buv bil'shovizm, mi znovu odkopuºmo i
stavimo na cej stil. (Do Ovrama)._ Pidsudnij! Vashe im'ya?
O v r a m. Ovram chi YAkiv - ne vse odno? Vam zhe ne im'ya rozstrilyuvati!
O v r a m. Vasha profesiya do CHK? Ovram. Laziv po tij zemli, po yakij vi
¿zdili. Golova.Av CHK? Ovram. Ta, yaku vi viznachite. Golova. Skil'ki vam
rokiv? Ovram. Vid narodzhennya tridcyat', do smerti - vi krashche znaºte, hocha j
ya ne girshe znayu. Golova. Vi bil'shovik? Ovram. Polovina. Golova. Sebto?
O v r a m pokazuº na sebe.
Nogi ne mayut' znachennya. Vi bil'shovik. Teper skazhit', chomu vi ne
vidstupili razom z bil'shovikami, a zalishilis' tut?
O v r a m. Raz nogi ne mayut' znachennya, to j pitannya ne maº znachennya.
G o l o v a. Vi hochete sklasti provinu na nogi!
O v r a m. Navishcho, koli vinni vashi golovi.
G o l o v a (shlyahetno rozvodit' rukami)._ Mi?
O v r a m. YAkbi ne zavarili vijni, de odbito meni nogi, ya b oce
odstupiv z bil'shovikami.
G o m i n. YAke nahabstvo!
- Cinizmi
G o l o v a. A ot nam vidomo, shcho vi zostalis' tut na tajni vividki, za
shpiguna. SHCHo vi na ce skazhete?
O v r a m. A yaku shche mozhna najti robotu za vashogo panuvannya? Ne stanu zh
ya vishati abo vishatisya!
G o l o v a. Ale vi ne vid togo, shchob vishati nas... (Viklikaº)._ Svidok
general P e r o c ' k i j!
P e r o c ' k i j vstaº.
Vashe prevoshoditel'stvo, vi maºte slovo.
P e r o c ' k i j. Ot u ce vikno ya pobachiv, yak prijshov toj - O d n o o
k i j i shche dvoº, - odin u kudlatij shapci. Cej beznogij stirchav bilya nig, -
i pokazav, de ya zhivu i de, pevno, zahovavsya ZH o r zh i k. Potim ya stoyav
bilya chuzhogo vikna i bachiv, yak O d n o o k i j viv ZH o r zh i k a. Mij
hlopchik, panove, plakav. Loviv u n'ogo ruku, shchob pociluvati, a vin ZH o r zh
i k a odshtovhnuv. YA ne mig bil'sh buti v inkognito. YA skomanduvav: na
mºstº!.. Merzavec', stoj! Vin nacilivsya v mene. Vi rozumiºte?.. Ale
nabigli drugi, ne dali j poveli mene v ¿hnij shtab.
G o l o v a. SHCHo vi bachili v ¿hn'omu shtabi?
P e r o c ' k i j. Koshmar! Unochi do mene v kameru vsadili monaha, i vin
cilu nich molivsya. Po-vkra¿ns'komu. Vi rozumiºte, panove! Vin ne davav meni
spati. Mizh inshim, cej monah meni skazav, shcho beznogij inkvizitor zabivaº
gvizdki v pogoni i za ce bere veliki groshi. Vin sebe na vse zhittya
zabezpechiv.
G o l o v a. Ti zabivav gvizdki v pogoni?
O v r a m. Nashcho v pogoni, koli krashche v taki lobi zabivati!
P e r o c ' k i j. Vin sebe zabezpechiv!
O v r a m. Tak tochno. YA sebe zabezpechiv tak, shcho skoro vzhe ne budu
beznogim zhiti. Mene do samisin'ko¿ smerti na rukah nestimut'.
G o l o v a. Vi vikazali na ZHorzhika? YAk ce vijshlo?
Des' z publiki vitknulas' 3 i n ' k a:
- YA skazhu! YA mozhu posvidchiti - mozhna? (Pokazavshi na Ovrama). _YA budu
proti n'ogo svidchiti, ¿j-bogu! Dozvol'te?
SHCHe sud ne pohvativsya, yak vona vzhe pochala.
Bozhe! Vikazati na ZH o r zhika, na nepovinnogo angolika - ce zlochin,
yakomu miri nema! YAk til'ki (na Ovrama)_ mig vin ce zrobiti! ZHorzhika,
milogo hlopchika, shcho lyubiv shokoladki. Bogu molitisya, golubiv strilyati,
navit' mene lyubiv... Pam'yataºte, vin pid chas manifestaci¿ z dahu
vistreliv? To vin u goluba strilyav, ta vipadkovo popav u cholovika.
V zali pohval'nij gomin.
Angolik u golubka vcilyav. YA znayu pro ce tak, yak i pro te, yak na n'ogo
vikazano...
G o l o v a Bud' laska, pidijdit' blizhche do stolu. _
Z i n ' k a. Z frontu ZH o r zh pribig do mene, serdeshnen'kij hlopchik.
Vin ubiv odnogo bil'shovika, to za nim gnalisya, panove. Vin tak prosiv, shchob
ya kazala povstancyam, shcho vin mij bratik abo zh moº ditya, ga? U mene serce
plakalo, ¿j-bogu! Vin poprosiv u mene shokoladku, ale prijshov toj, shcho O d n
o o k i j. Vin shukav ¿h prevoshoditel'stvo i duzhe zhurivsya, shcho voni vtekli.
Todi ya dala ZHorzhikovi shokoladku i skazala odnookomu: beri sina! Spochatku
vin ne poviriv, shcho ZHorzhik sin...
G o l o v a. CHij sin?
Z i n ' k a. Ale ya prochitala ot cyuyu posvidku. (CHitaº)._ "Dayu cyu
posvidku kolishnij nashij pokoivci Zina¿di Masyukoviii na pevnist' togo, shcho ya
z doruchennya mogo papi generala Peroc'kogo..." (CHitaº/syu posvidku)._
Koli kinchaº, v zali burya. Golova daº znak storozhi, shchob vona zabrala
Zin'ku, po tomu zvertaºt'sya do Ovrama:
- Tobi mi daruºm, yakshcho ti vikazhesh bil'shovika, shcho lishilis' u gorodi.
Skazhesh?..
Ovram movchit'.
Ni?.. Odnesit' i rozstrilyajte!
Na shodah Ovram raptom spinyaº konvo¿riv:
- Stijte! YA skazhu... shchos'. (Koli konvoj spinyaºt'sya, dodaº)._ Ale pered
tim, yak skazati, ya hochu pokuriti. Za papirosu skazhu...
Jomu dayut' papirosu. Vin zatyaguºt'sya dimom. Natyagaº kartuzik_
- Nesit'!
_
4_
Tim chasom v podval'chiku N a s t ya. Sto¿t'. ZHde. Rahuº krapli, ¿j uzhe
zdaºtkya, shcho ce namistini i vona ¿h nizhe na nitku: _
- Simsota... Simsot persha... Simsot tretya...
_
VII_
1_
Znov u Peroc'kih. Nich. L u k a telefonuº:_
- SHtab? Poklichte do telefonu komgrupi. Tovarish G a m a r? Govorit'
nachavangardu L u k a. Bandu rozbito. Misto nashe. YA v revkomi. Zdobuv
cikavi dokumenti: rejd-avantyura Peroc'kogo, ochevidno, pidtrimana yakoyus'
miscevoyu tajnoyu organizaciºyu. Skil'ki zhertv? CHimalo. Sluhayu... Tak...
Rozumiyu...
_
2_
U cej chas vertayus' z frontu ya. Idu do Luki. Ruh radosti. Pidnesennya.
Voistinu patetichna zustrich._
L u k a. Zdrastuj, brate!
YA. Brate, zdrastuj!
L u k a. Ti de zh podivsya? Pislya boyu? Gasiv des', mabut', zori?
YA. Gasiv stari. Zasvidchuyu teper novi, chervoni, brate!
L u k a. Z peremogoyu? A znaºsh, hto zorganizuvav cej rejd, hto v jomu
viv pered?.. P e r o c ' k i j, brate!
Pidskochila svichka, i zsunulis' rechi.
U vbitogo gajdamaki znajdeno lista. Cikavij dokument. Os' vin.
(CHitaº)._ "Marshrut: CHornoyars'ki hutori - bratam Zakrutenkam, Buga¿vka -
Dmitrovi Kopici i t. d. Z doruchennya komitetu zoloto¿ bulavi posilayu do vas
korneta Peroc'kogo. Dopomozhit' oruzhno i kinno", - cila instrukciya, brate¿
Pidpis: "chlen komitetu CHajka". Teper zrozumilo, chomu stil'ki zhertv. Mizh
inshim, susidku tvoyu, Zin'ku, zakatovano. Ovrama vivezli za gorod i v
glinishchah - rozstrilyali, de padlo i riznij nepotrib. Kazhut', koli posadili
- nad yamoyu, vin...
Na mene plive shchos' bezzvuchne i temne. Svichka tane. Golos Luchin des'
daleko nibi smertnij meni, napivmertvomu, prisud vichituº.
- Luko, zazhdi! (Hapayus' ya).
L u k a. A shcho?
YA. Svichku treba popraviti...
L u k a. Svichku?
YA. Nagorila zh, chi shcho...
L u k a. Vin nibi skazav: "Spasibi za pohoron! Dav bi na chaj, ta nichogo
ne mayu. Ta ne lajtes', - kazhe, - vam za ce zaplatit' proletars'kij
klas..." A N a s t ya, brate, sestra - zbozhevolila... Ta ti shcho? Vzhe jdesh?
YA. YA?.. Ni!.. Hocha tak. YA jdu. YA pidu...
L u k a. Do sebe?
YA. Tak. YA pidu do sebe...
_
3_
YA na shodah. Idu nesvidomo. Idu mashinal'no. Kudi?.. Ta ba! YA mayu jti do
sebe. Tak. YA pidu do sebe. YA pidu teper sam do sebe, shchob dopitati sebe pro
vse ce. Maº buti rozmova iz samim soboyu. Tak! Musit' buti shche raz rozmova
lyudini z samim soboyu pro zradu i pro smert'. Persha - pro zradu... Stoyu.
Perebirayu Luki informaciyu, prigaduyu podrobici zradi. Raptom bachu, shcho ya
bilya Stupaºvih dverej. Voni prochineni. CHuyu hropinnya. Zaglyadayu. Zahriplij
golos:_
-Hto?
YA. Skazhit', bud' laska, tut zhili S t u p a j-Stupanenki?..
G o l o s. Ce pannochka? Viseleno v pidval. A tut teper zv'yazkova
komanda.
_
4_
I nareshti, mo¿ druzi, final. YA pid dverima v pidval'chik Prisluhayus'.
Mij sluh teper takij prozoro-napruzhenij, shcho ya mozhu chuti j chuyu, yak techut' u
prostorah chas i zori. YA chuyu, yak za dverima v pidval'chiku kapnula kraplya. _
Ale ¿ ¿ ne chuti. Spit'?.. Stukayu. Dveri odchinyayut'sya. Svichechka. V o n
a:_
- Vi?
YA. YA...
V o n a. YA po stukotu vidchula, shcho prijshov htos' inshij, htos' ne takij,
yak (zhest ugoru)_ ti, htos' tihij, svijs.s
YA. Tak. Prijshov imenno, shcho htos'. Htos', na zhal', ne takij, yak ti, ne
vash i sam ne svij...
V o n a. Prijshov poet, milij, shchirij. YA taka rada. Adzhe zh ya zhdala vas!
Prostit', shcho ne vijshla nazustrich, ne odchinila dverej (zhest nagoru)_ v moyu
kra¿nu, ale, yak bachite, provina ne moya. Moyu kra¿nu v mene odibrali.
YA. Nichogo. Mi z vami skoro dijdemo do 'dnogo krayu.
V o n a. Ce, zvichajno, natyak na vashe poetichne gorishche? (Livu brovu
zlomila)._ Spasibi. Ale ya j tut os' (zhest navkolo),_ na vas zhduchi, vzhe
virostila cilij sad kohannya. Divit'sya! Os' marmurovi shidci. Pravda,
chudovi? Os' (zhest na krapli j pat'oki)_ fontan i vodyanij godinnik razom.
Tut, koli perebudesh nich, to vrazhennya take, nibi vichnist' vibivaº takt...
YA. Tut, kazhut', zhiv nedavno robitnik i zhinka. Buv na vijni. ZHinka
zhdala. Rahuvala oci krapli ne odnu nich i ne dvi...
V o n a (nespokijno)._ Tak, tak... Os' (zhest na_ oslonchik)_ sadovaya
lavochka. (Vidblisk gumoru)._ Special'no dlya poetiv. Sidajte, gostyu milij!
Vi, pevno, vtomilis'? Ni? Todi chim meni shche vas vitati? YA b oce zagrala
vam, yakbi ne rozluchili mene z mo¿m pianino. Navishcho vono ¿m? Hto z nih umiº
grati? Skazhit', hto gratime?
YA. Ne turbujtes' nimi! Zagrayut'!
V o n a. I "Patetichno¿"?
YA. Z c'ogo j pochnut'...
V o n a. Tak? (Z sumom)._ Oj yakbi ya oce zagrala! Sonatu pro yunaka, shcho
mchit' konem stepami, dorogi u vitriv pitaºt'sya. Pam'yataºte? Velikodnyu nich?
(Navit' rukami povela, nibi po klaviri)._ YA todi lista vam pisala. Hochete,
pokazhu? Zberegla! ZHdala. YA dovgo zhdala vas! Davno! (Liva ruka nibi na
klavishah. Prava za dumkami nibi pishe)._ U snah. U mriyah. Des' nibi v
golubih vikah litala j viglyadala.
YA spravdi chuyu muziku. (Rondo). SHCHo ce? Rozstril? Galyucinaciya? Gipnoz?...
Treba kinchati! Pora!..
- Skazhit' (pitayu),_ vi j todi chajkoyu litali? Vona (ruki vpali.
Zibgalas'. YAk divchinka, shcho palas' na shkodi i ne styamit'sya, shcho skazati)._
Ni! Ni!.. YA tak litala. YA prosto litala...
YA. Moshkoyu?
V o n a (instinktom zhinochim vidchuvshi, shcho spravila hirne vrazhennya,
raptom viprostalas')._ Ni!.. Ni!.. (Vizivno)._ Tak!.. YA chajkoyu litala!..
(Peremoglasya. Proniklive)._ Skazhit'... a vi teper prijshli ospivati ¿¿ chi
zabrati?
YA. YA prijshov ¿¿ spitati... Prosto! Bez alegorij! Skazhit', chi pishli b vi
zaraz zo mnoyu tudi, nagoru, vkupi j razom, shchob rozkazati, shchob mi rozkazali
pro vse ce?
V o n a. Pro shcho?
YA. Pro shcho? Nu, pro take, napriklad, yak buv sobi v pidvali beznogij
robitnik, a nagori poet zhiv i nedaleko jogo divchina odna, yak u ne¿ vse
zhittya bula muzika, u poeta mri od tiº¿ muziki, v robitnika zh - vodyanij
godinnik, yak godinnik probiv chas povstannya pidvalam ta yak divchina obdurila
poeta, pochala grati zolotoyu bulavoyu, yak, zagravshi vona "chiki-chiki",
napustila oficerchikiv - poet dopomig, yak ponesli beznogogo i vbili... YA
jdu skazati, shcho ya zradnik, vi skazhete, shcho vi - CHajka!
V o n a. Znachit', tam ishche pro ce... ne znayut'?
YA. YAkbi tam znali, to, dumayu, nam godi bulo b tudi jti - voni b davno
do nas prijshli i nagadali, shcho toj lishe borec' za ide¿, shcho togo lishe ide¿
peremozhut', hto z nimi vijde j na eshafot i smerti v vichi skazhe. Vi
skazhete?
V o n a (znov zibgalasya, yak divchinka, v rukah tremtit' divochij
fartushok). YA?..
YA. Ovram beznogij donis svo¿ ide¿ do najdal'sho¿ yami - v glinishchah i
smerti v vichi kinuv, Zin'ka tezh. Z i n ' k a! A vi, vi donesete svo¿ hocha
b do pershogo reºstracijnogo stolu? Vi skazhete?..
V o n a (ruki kinuli fartushok)._ YA skazhu!.. (Znov_ tremtit' vin u
rukah)._ YA vam skazhu... YA krashche vam skazhu...
YA. Todi dovedet'sya meni za vas skazati. Dozvolite?
V o n a (peremoglasya)._ Za ce zmenshat' vam karu, tak?
YA. Ta ne pro ce ya... ne pro ce! SHCHe todi, yak vizvoliv Peroc'kogo, ya po
stepu hodiv. Usyu nich vihodiv. Bula persha v lyudini rozmova v stepu z samim
soboyu pro zradu i pro smert', i visnovok: samomu vbitisya - ce shche ne kara.
A karoyu bude ta, shcho dast' meni L u k a, suspil'stvo, klas. Pidu j skazhu.
Ale ya ne pishov, bo shche nosiv u dushi vash vidblisk milij, bo shche ne znav, shcho v
yasnij teplini svo¿h ochej vi nosite chornij holod zmovi...
V o n a (vizivno)._ YA sama pro ce skazhu! YA jdu j skazhu... Tak, ya
CHajka!.. Skazhu: ya taya CHajka, shcho litala nad ZHovtimi Vodami, ob dorogi
chumac'ki¿ bilas' (pritishuyuchis'),_ shcho lita i b'ºt'sya v kozhnomu kozac'komu
sercevi... YA skazhu, shcho ya... (Znov divchinkoyu). _Meni treba perevdyagtisya,
tak?
YA. Krashche jdit' tak.
Vona. Tak?.. Ni, ya peredyagnusya!.. YA zaraz!..
Skazhit', u shcho luchche meni vdyagtisya? YA. U shchirist' i muzhnist'... Vona (ne
zbagnuvshi zrazu moº¿ dumki)._ Tak?..
Todi ya zaraz... Pidozhdit'! YA zaraz... (Zrozumila)._ Ah, vi on u vishcho
skazali!..
YA. Hodimo!
V o n a. Hodimo... (Jde za mnoyu)._ YA, bachte, vas lyubila i lyublyu. Ne od
programi - vid dushi. (Na porozi vona staº)._ Mozhe b, nam tudi ne jti, a
krashche tak: piti zovsim zvidsi, get' daleko, zrektis' vs'ogo, til'ki ne
zhittya. Milij! Piti, shchob prosto zhiti, ga? U hati! Za hatoyu krinicya bude j
zhito, YA vijdu z hati bezsonna od bazhannya - divka z vidrami. Vi bilya
krinici. Povedu vas u zhito... (Vona, nemov spravdi zhito, rozgortaº rukami
i vede mene uyavnogo)._ A v zhiti voloshki golubiyut', stelet'sya bilen'ka
berezka. Bachili? Bozhe! YAk pahne lyubov!
YA (jdu shodami, burmochu)._ Vse ce starih pisen' perelic'ovanij
santiment...
V o n a (za mnoyu)._ YA, bachte, prihovala svoº pershe kohannya, a vono
teper i reve. Pidozhdit' hvilinku, ya jogo, mozhe, prisplyu... Cit', moº
kohannya, a ya tobi dudochku vkra¿ns'ku kuplyu... (Zahitalas', zakolihalas')._
A-a, lyulechki,
SHovkovi¿ virvechki,
Zoloti¿ bil'cya,
Sribni kolokil'cya,
Mal'ovana kolisochka.
Zasni, moya ditinochka!
YA beru ¿¿ za ruku.
Kudi vi mene vedete? Na strasti? Tak?.. Pustit' mene! milij! Ne mozhu...
YA (puskayu ¿¿ ruku, bil'sh perekonuyu sebe, nizh ¿¿)._
Bachte, tut zhila i ta... Tezh molilas': milij, dorogij... Spravdi, na
strastyah stoyala. L u k a kazhe, shcho ¿¿...
V o n a. A hto zh skazhe mo¿j nen'ci, yak ya v cerkovci bula, na strastyah
stoyala, yak dodomu svichechku nesla (nemov spravdi nesuchi svichku),_ a vi,
viter, milij viter (zatulyaº od mene doloneyu i jde vniz),_ phu-phu, hochete
zagasiti svichechku mogo zhittya.
YA (pochuvayu, shcho shche odin moment, i ya zdamsya)._ Luko! (Krichu)._ Luko!
(Pobachivshi na shodah Luku, ya vidchuvayu, yak bil'shaº v meni sili. Hapayu ¿¿ za
ruku i vivodzhu nagoru. do Luki)._ Ot ya i moya mriya - CHajka, Luko!..
V o n a. Ni!..
YA. Tak! Pam'yataºsh pershe povstannya? Viter, misyac'? Todi do ruk Sud'bi
popavs' kornet P e r o c ' k i j. Sud'ba ne znav, hto vin, hocha instinktom
chuv i bravsya vzhe do stinki pribiti. Ta nagodivsya ya. G a m a r poslav. Po
dorozi, otut na shodah, vona zustrila: "Spasit'!.." I ya spas. De zh pak!
Moya mriya, shcho do ne¿ ya slive dva roki mchav, iz mrij konya, zrobivshi, dorogu
u vitriv, u zirok pitavs', hoch do ¿¿ dverej sim metriv od mogo bulo
poroga, sama nazustrich vijshla i prosila spasti togo, kogo ya mav za
suprotivnika. YAk zhe tut bulo ne proyaviti blagorodnogo chuttya, romantichno¿,
viddano¿ lyubovi, ta shche od kogo! Od mene, shcho vidirvavshis' masi, des'
zagubivshis' na gorishchi, mizh nebom i zemleyu, dumav visoko (u pavutinni
mrij), shcho jogo poklikannya - ce buti za zvedenika mizh nebom i zemleyu! Mizh
natovpom ta idealom, mizh naciºyu j ¿¿ majbutnim - zvichajnij tip himernogo
mrijnika. Rezul'tat tobi vidomij: naskok, ru¿na, krov i smert' tovarishiv -
mertva pauza u tvorchomu zmaganni revolyuci¿ i avtor ciº¿ pauzi - ya. Luko!..
L u k a. Skazhi meni odne: ti znav, shcho vona CHajka?
YA. Ni!
V o n a. Znav... YA jomu kazala...
L u k a (podzvonivshi v zv'yazkovu komandu, zhestom pokazuº
chervonoarmijcyam odvesti Marinu. Vizhdavshi, poki ¿¿ odveli, znov do mene)._
Skazhi, yak drugovi, Il'ko, - znav?
YA. Ni!.. Ale ya znav, hto takij P e r o c ' k i j.
L u k a (zamislivsya gliboko. Govorit' bil'sh do sebe)._ Treba persh za
vse skazati shcho? SHCHo naskok cej trapivsya b i poza tim, chi spas bi ti
Peroc'kogo, chi ni. Znajshli b drugogo, ne Peroc'kogo. Ale Peroc'kogo
vizvoliv ti, i ce zrada.
YA Zrada, Luko! Ta yaka! Kudi ne pidu, skriz' za mnoyu bigtime od viku,
cherez usi sviti tin' shchºi zradi
L u k a. Nesvidoma. I dobre, shcho vzhe trapilas', bo shcho?.. Bo neminushcha
bula, bo zh rezul'tat vona otih gorishchnih mrij... (Vzhe do mene). Pokladi j
sobi za znak i poperedzhennya nadali, bo gej shche skil'ki zhde na nas spokus,
hitan' i zrad u dalekih pohodah.shcho cherez usi sviti, do daleko¿ meti!.. A
teper idi ya tebe zapru, posterezhu i zavtra v revtrib, bo shcho?.. Bo suditi
tebe treba, a ya tvij drug i vzagali shche molodij... Ti shche, mabut', i ne ¿v?
Prinesu...
Zavodit' mene v kimnatu Peroc'kih. Tisnem odin odnomu ruki L u k a
vihodit' i zamikaº dveri. CHuyu take shchire, tovaris'ke, zvorushlive.
Na dobranich, Il'ku!
YA. Ni, Luko, - dobriden'! Divis', uzhe svitaº...
Meni staº legko. Vikno, yak ognyanij prapor. Mene ohoplyuº nadzvichajne
pidnesennya. Meni vchuvaºt'sya, shcho ves' svit pochinaº grati spochatku na
gelikonah, baritonah, trombonah patetichno¿ simfoni¿, shcho zgodom-perehodit'
na klarneti, flejti, skripki. YA znayu. L u k a tezh zaraz divit'sya v vikno i
chuº cyu simfoniyu.
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT