inivsya  p³d vuz'kim  p³dhodom  b³lya
visoko¿ st³ni. CHovnyar  dopom³g vil³zti zh³nkam, pot³m vistaviv na  pal³ vazhku
korzinu z prigoshchennyam.
     Gospodinya  Ajsha dovgo  pererahovuvala  dr³bn³  moneti  v  zhmen³,  doki,
zreshtoyu,  ne  v³ddala perev³zniku.  V³n  tezh  ne  posp³shav  rozproshchatis',  a
pererahuvav dr³bn³, majzhe stert³ moneti ³ splyunuv.
     -  Bodaj  na  tob³  ne bulo blagoslovennya  Allaha  ³  na  tvo¿h  d³tyah!
Skuperdyajka  chortova!  Dyakuj d³vchatam - voni ublazhili p³sneyu dushu moyu  -  ne
hochu n³ z kim zaraz svaritis'...
     Ajsha tim chasom posp³shila vhopiti ruchku vazhko¿ korzini, Al³  za drugu, ³
potyagli do  nevelichko¿ hv³rtki v  ceglyan³j st³n³.  Ajsha shviden'ko vidobula z
glibini  svogo  odyagu  klyucha ³  v³d³mknula grub³  dver³. Poki  voni  korzinu
zatyaguvali, poki  zahodili d³vchata, a gospodinya Ajsha zamikala dver³ hv³rtki,
shcho skor³she  skidalas'  na  stulki fortechno¿  brami,  Al³  vstig  rozdivitis'
podv³r'ya. ² jomu stalo strashno - posered dvoru p³d zasohloyu pal'moyu lezhav na
boc³  zdorovennij  mors'kij  choven  -  spravzhn³j korabel'. Linvi  - zav'yazki
obshivki poperetl³vali  - gnut³ doshki de-de  pov³dpadali zhovtoyu shkaralushcheyu na
zemlyu ³ choven sv³tiv krutimi shpangoutami kr³z'  d³rki, nemov zagnivayucha riba
na  priberezhn³j r³n³. Kupoyu valyalis' korov'yach³  ta k³ns'k³ cherepi, bujvolyach³
rogi, verblyuzh³ k³stki, star³ s³dla j korzini, z yakih vizirali shmatki r³znogo
drantya.  P³d  st³noyu  zachineno¿,  nezhilo¿  bud³vl³ zdorovenna  gora  shmatk³v
derevini  r³zno¿ porodi  ta yakost³. Buli tam  takozh  kupi  bitogo cherep'ya  ³
velik³ korzini, zapovnen³ f³n³kovimi k³stochkami.
     Zvivistoyu  stezhkoyu cherez  velike,  get' zaharashchene podv³r'ya Ajsha povela
vs³h do tripoverhovogo starogo budinku.
     ²  t³l'ki koli p³d³jshli do  vazhkih  r³z'blenih dverej chervonogo dereva,
Al³ vtoropav,  shcho ce  zh  toj samij budinok, do yakogo  v³n s'ogodn³  s  ³nsho¿
vulic³ vpershe vstupiv.
     U k³mnat³  z  odnimi glekami  Ajsha vityagla z korzini kv³tki ³  zagadala
d³vchatam splesti z nih v³nki.
     Korzinu z na¿dkami zaperla v kom³rchinu ³ viskochila zustr³chati pov³j.
     Al³ ne  pobachiv,  yak vona ¿h privela  ³  cherez yak³  dver³, bo v³n dob³g
nagoru do Abu Amara.
     Dver³ buli  vzhe  v³dchinen³, a sam Abu Amar  sid³v p³d st³noyu, vbranij u
tonkij  pers'kij  kaptan,  b³lu l'nyanu  sorochku,  perepoyasanij  dorogoc³nnim
sr³blotkanim poyasom.
     Mosulec' sid³v  neporushno,  stuliv  pov³ki  ³ perebirav  chorn³  zernini
pac'orok.
     Al³,  ne  chekayuchi   nakaz³v,  zahodivsya  pribirati  post³l',  p³dm³tati
p³dlogu, protirati pil z r³z'blenih taht³v.
     Pot³m v³n pop³dm³tav shodi.
     Vnizu pochulisya vereskliv³ d³voch³ golosi.
     Ajsha  poklikala  malogo  vniz, ³ v³n  pri sv³tl³ t'myano¿  lampi pobachiv
tr'oh d³vchat -  rozmal'ovanih  nache glechiki. Voni shchos' shepot³li  odna odn³j,
hihot³li,  krivlyalisya,  nache mavpi  v  kl³tc³,  ³ z nepriyaznyu  poglyadali  na
sp³vachku ta muziku.
     Ajsha  skazala  odn³j  pov³¿,  perevdyagnen³j  na  hlopchika,  tak  zvan³j
gulam³jyat <i><sup>2</sup></i>":
     - Pones³t' nagoru z hlopcem korzinu. Ale  ta  v³dkopilila chervon³ puhl³
vusta, yak dv³ vishn³, z tonkim chornim pushkom na verhn³j gub³:
     - YA ne sluzhnicya-najmichka, shchob tyagati korzini.
     Dovelos' Ajsh³ z Al³ perti nagoru korzinu z prigoshchannyam.
     Zapaliv  vogon'  Al³  u  chotir'oh sv³til'nikah,  rozsteliv  skatertinu,
rozklav na n³j vsyak³ lasoshch³.
     Mosulec' p³dv³v  och³ na  hlopcya -  ³  malij Al³ zlyakavsya:  poglyad buv u
n'ogo zovs³m chornij ³ holodnij, a lice  take,  yak u r³znika, koli zgotuvavsya
vdariti vola nozhem. Mosulec' p³dv³v nepom³tnim ruhom l³vicyu ³ priklav pal'cya
do svo¿h  stisnenih  vust. ² Al³ dobre  jogo zrozum³v:  "Movchi  ³ ne podavaj
vidu, shcho b ne stalosya!" ² malij tezh movchki ³ shvidko opustiv pov³ki: "Rozum³yu
³ p³dkoryayus'".
        6. P'YANA N²CH
     Znizu  pochuvsya  peredzv³n  al'-uta, pochav nablizhatis',  p³d³jmatisya  do
k³mnati.  Os'  rozchinilis'  dver³, ³ b³lya  poroga stala  Ajsha,  zagornena  v
pokrivala. A popri ne¿  vstupili v  k³mnatu  malesen'ka muzika ta,  vihlyayuchi
krutimi stegnami, sp³vachka.  ²  dal³ vzhe, na pevn³j  v³dstan³, hihikayuchi  ta
shtovhayuchi odna odnu, vstupili rozmal'ovan³ pov³¿.
     Muzika  bad'oro  perebrala  struni,  ³ pers³yanka prosp³vala  priv³tannya
mosul'cyu ³ blagoslovennya vs'omu domu.
     Mosulec' zhe lag³dno pozdoroviv us³h pribulih ³ pokazav rukoyu p³d bokovu
st³nu - de vzhe Al³ rozklav podushki ³ rozgornuv kv³tchastij kilim.
     ² os' vs³ rozs³lisya, ³ sam Al³ pritulivsya navpoch³pki do dverej, gotovij
shchomit³ shopitis' ³ vikonati nakaz Abu Amara.
     Abu Amar p³dnyav ruku - ³ zrazu zh Al³ buv poruch.
     - Prigosti d³vchat solodoshchami!
     Al³ nahapav na  tacyu  vs'ogo potrohu ³  z takoyu  m³shaninoyu  p³d³jshov do
sp³vachki, yak do najstarsho¿.
     Vona zh uzyala tacyu z jogo ruk ³ podala muzic³.
     Ta   vibrala  sob³  yakijs'  medovij  korzhik  ³  oberezhnen'ko  v³dhilila
prigoshchannya.  A  sp³vachka  bez  posp³hu  vibrala   najsmachn³sh³  ³  najdorozhch³
solodoshch³. ², ne ozirayuchis', peredala tr'om d³vkam reshtu. A t³ vzhe zahodilis'
nad pundikami, azh plyamkannya bulo chuti.
     Muzika tim chasom p³dtyagla struni, p³dpravila ladi al'-uta ³ tonesen'kim
goloskom zasp³vala:
     SHCHedrij gospodar -
     Vz³rec' dlya kupcya-bagacha,
     SHCHedro podav jogo sluga
     SHCHedr³ dari zeml³ -
     Vse gostyam zaproshenim
     Dlya veselo¿ vt³hi,
     Sluga tv³j hlopec' metkij,
     Dobrij bude ³z n'ogo
     Tovarish v krivav³m boyu.
     Al³ vpershe chuv, yak  skladayut'sya  v³rsh³, otak zrazu, yak oto ptah shchebeche?
Na bagdads'kih bazarah sp³vc³ chasom skladali  p³sn³ v prisutnost³ zahoplenih
bol³l'nik³v-sluhach³v. Ale to buli p³sn³ pro v³js'kov³ podvigi predk³v chi pro
neshchasne kohannya, a  malogo Al³  te zovs³m ne  c³kavilo.  Znov divne v³dchuttya
yakogos'  chi  to  tumanu,  chi to  mlost³  naplivlo  na hlopcya,  hocha  v  c³º¿
ploskolic'o¿ nevelichko¿ d³vchini ne bulo n³ sili golosu, yak  u pers³yanki,  n³
p'yankogo zvuchannya.
     Zdivuvavsya sob³ Al³ ³ nav³t' vshchipnuv sebe, bo podumav,  shcho v³n s'ogodn³
c³lij den'  krutit'sya,  a  ¿v lishe v poluden'.  ² chi mlost' u  n'ogo ne  v³d
golodu  raptom? Ale j golodu  osoblivogo v³n ne v³dchuvav -  ¿sti hot³losya yak
zavzhdi.
     Hlopec' perev³v  och³ na  svogo timchasovogo gospodarya.  Bo v³n znav,  shcho
nastane  chas,  koli  Allah  poverne do  n'ogo  oblichchya  udach³.  ²  v³n,  Al³
al'-Bagdad³,  poplive  za  obr³j  na  b³lobokomu,  krutobokomu  basr³js'komu
v³tril'niku.
     Pobachiv, shcho n³zdr³ jogo hazya¿na rozdulisya, nemov n³zdr³ oshal³logo konya.
Podumav v³n: &bdquo;CHom  ya  ne  mandeºc'?!  SHCHo  vona,  cya muzika, prosp³vala
obrazlivogo,  poganogo? Koli  tak³  oblichchya  u  vantazhnik³v  na  bagdads'k³m
bazar³-suku, voni vzhe ne sperechayut'sya - v ¿hn³h rukah blishchat' nozh³!"
     Abu Amar zhe  klacnuv  pal'cyami, ³  Al³, nemov stribunec',  p³dskochiv do
n'ogo.
     Mosulec' styag z m³zincya vazhkij  persten' z chervonim  lalom,  poklav  na
porozhnyu tacyu ³ proshepot³v:
     - V³dnesi  muzic³ Kadar³¿ ³ skazhi  ¿j, shchob vona  zgadala  sl³di starogo
bab³ya Omara ³ projshlasya po tih sl³dah svo¿mi malen'kimi n³zhkami.
     Hlopec' vikonav pobazhannya hazya¿na.
     Zapala  divna tisha,  koli  muzika  Kadar³ya krutila  v  tonkih pal'chikah
³skristij  chervonij  lal. ¯¿ podruga  N³sso zb³l³la licem p³d tovstim  sharom
rum'yan, a n³gtyami vp'yalasya u vlasn³ dolon³.
     Troº  pov³j  vistrunchilis', vityagli  shi¿,  yak bazarn³ golodn³ suki b³lya
brami bojn³. Muzika vdyagla persten', ³ teper lal spalahuvav za kozhnim zletom
ruki nad zolotavoyu dekoyu al'-uta.
     Kinuli mene druz³ ³ serce strazhdaº,
     Pragnu str³ti kohanu, z³thayu ves' chas,
     ² dlya chogo poradi, ³ dlya chogo lyub'yazn³ p³dkazki,
     ² na shcho spod³vatis', yak nev³rna kohana?
     Hto pot³shit' mene? Nashcho v serc³ nad³yu plekati?
     Tak ³ budu ya zhiti, lishe smert' men³ dushu rozradit'.
     Na och³ krasun³-pers³yanki N³sso naplivli sl'ozi, vona do krov³ prikusila
nizhnyu gubu.
     Ot  ¿¿ Al³ zrozum³v zrazu  -  vona  ne znala c³º¿  p³sn³ ³  ne mogla ¿¿
prosp³vati  svo¿m  charod³js'kim golosom, v³d  yakogo namorochit'sya v  golov³ ³
mlost' rozlivaºt'sya v grudyah.
     Zate nastupnu  p³snyu  -  t³l'ki  pochala  Kadar³ya,  yak  N³sso  p³dhopila
ridayuchim solodkim golosom ³ vzhe vela vsyu do k³ncya.
     V cej chas stali v  dveryah troº - dva kupc³, shcho vzhe trapezuvali s'ogodn³
vden' z mosul'cem; tret³j  buv  u shk³ryan³j kurtc³-pancir³ ³ pri zbro¿, odyaz³
strazhnik³v.   Za   poyasom   Jºmens'ka  dzhamb³ya  <i><sup>2</sup><sup>1</sup></i>   v
dorogoc³nnih p³hvah, pri boc³ doroga damas'ka shablya<sup>2</sup>.
     N³hto z tr'oh ne porushiv sp³vu pishnogrudo¿ pers³yanki.  Abu  Amar tezh ne
voruhnuvsya, ne  pov³v  ³ pal'cem, poki lilasya p³snya ³  dzven³li  struni  p³d
tonkimi  pal'chikami  Kadar³¿. Lishe koli  v³dbrin³la ostannya struna, Abu Amar
p³dv³vsya ³. p³shov do dverej v³tati gostej.
     ² shcho zdivuvalo Al³: koli mosulec' v³tav  ozbroºnogo cholov³ka - och³ jogo
sv³tilisya shchiroyu rad³styu, a usm³hnene lice bulo spovnene veliko¿ povagi.
     Dal³ p³shla robota dlya Al³ - v³n dopomagav zmiti ruki gostyam, podavav ¿m
solodoshch³, b³gav uniz do gospodin³ Ajsh³ za glekami vina.  Obnosiv us³h vinom,
vs³m p³dlivav u chash³,  dozirav  za  sv³til'nikami -  shchob ´noti  ne  chad³li ³
polum'ya ne blimalo.
     Lishe ozbroºnij robiv viglyad, shcho pered nim ne vino, a zapechatanij glechik
yabluchnogo   soku  z  lavki  torg³vcya  Sahla,  togo  samogo,  v  yakogo  rosli
b³lo-chervon³ troyandi.
     - Ce pravda yabluchnij s³k? Tak? Na vino zovs³m ne shozhe.
     Jomu vs³ horom v³dpov³dali;
     - Ce chistij yabluchnij -s³k! A yabluka najkrashch³ - s³r³js'k³!
     YAkraz Al³ p³dlivav u chashu odn³j pov³¿ pahuche  solodke  vino,  ³ vona ne
vtrimalas', proshepot³la:
     -  P'yanicya  ³  bab³j!  SHCHe  j  udaº  z  sebe,  shakal,  chistogo muhtas³ba
<sup>3</sup>.
     Ozbroºnij g³st'  chi ne  najb³l'she  vipiv povnih chash  "soku" ³  poklikav
p³slya c'ogo Al³.
     - Prinesi men³ shche soku yabluchnogo! T³l'ki divis', shchob ne bulo  v n'omu j
krapl³  vina! Prorok zaboroniv nam uzhivati vino, a jogo zapov³ti  - svyat³! -
V³n  p³dnyav  tovstogo  pal'cya  vgoru   ³  pohitnuvsya  us³m  t³lom,  led'  ne
zavalivshis' na skatertinu z prigoshchannyam.
     Gost³-kupc³  buli dobre  p³dpil³,  t³l'ki  mosulec'  ne  viyavlyav  oznak
sp'yan³nnya, h³ba shcho legkij p³t vistupav na jogo zasmaglomu oblichch³.
     Pov³¿ ta sp³vachka tezh dobre  sp'yan³li, pevno, shcho j muzika Kadar³ya trohi
p³dpila, bo  vona,  ce dobre Al³ pom³tiv, chas  v³d chasu  krutila  na  pal'c³
persten' ³ miluvalasya spalahami krivavogo lala.
     Mosulec'  poprohav  prosp³vati  v³rsha  Omara  pro  gazelej,  ³  Kadar³¿
dovelos' ³  sp³vati, j grati sam³j - N³sso lishe veselo hihot³la ³ rozpustila
poli svogo  halatu  tak, shcho  u vir³z³ sorochki buli  dobre vidn³ velik³  b³l³
opuklost³ grudej.
     Ta strazhnik chomus' ne zac³kavivsya ¿¿ shchedrotami, a  tod³, koli  stomlena
Kadar³ya  poprosila perepochinku, poklikav do  sebe  d³vchinu, perevdyagnenu  na
hlopcya.
     - YA strazhnik ³ vs³ ce znayut'! A tomu ya povinen peresv³dchitisya  - chi  ti
d³vchina,  chi ti hlopec'? YAkshcho ti hlopec',  to ti b³glij  rab Sahla. ²  ya mayu
tebe jomu povernuti. YA davno vzhe jdu po c'omu sl³du.
     Mosulec' napruzhivsya,  ce zrazu pom³tiv  Al³, ta  kr³m  n'ogo  n³hto  na
mosul'cya ne zvernuv uvagi.
     Obidva kupc³ pochali peremorguvatis' m³zh soboyu ³ tihen'ko pohihikuvati v
borodi.
     Tim  chasom  strazhnik  posadoviv  pov³yu  poruch  sebe  na  kilim ³  pochav
rozv'yazuvati  ¿¿ poyas, zdirati z ne¿ kaptanchik,  zn³mati z  golovi  shapku  ³
zalaziti v pazuhu.
     - Anu zn³maj sorochku!  SHCHos' ya n³yak ne namacayu  v tebe grudej, pevno, ti
hlopec'!
     ²,  ne chekayuchi,  poki d³vchina zn³me sorochku, sam zder z ne¿  odezhinu. ²
pered  vs³ma briznuli ¿¿  malen'k³  tug³ grudi,  vs³ v  chervonih  plyamah v³d
bezzhal'nih labet strazhnika.
     - D³jsno - ti d³vchina... Hocha duzhe shozha na  raba c'ogo klyatogo m³nyajla
Sahla. Sluhaj, a ti tancyuvati vm³ºsh?
     ², ne chekayuchi, shcho vona v³dpov³st', v³n poklikav dvoh ¿¿ podrug.
     - Kastan'ºti vzyali z soboyu? Dobre! A bubona nema? ª? CHudovo! A nu jdi ³
tancyuj!  Ta  divis' men³, shchob  z Jºmens'kimi pridihannyami, z  negrityans'kimi
vihilyannyami, z  magr³b³ns'kimi zojkannyami. D³vchina potyaglasya do sorochki,  ta
strazhnik bolyache vdariv ¿¿ po ruc³.
     - Tancyuj tak, shchob us³ bachili, shcho ti d³vchina!
     Lyasnula  doloneyu  odna  bludnicya  v  nevelichkij  bubonchik,  a  druga  -
zastrekot³la kastan'ºtami.
     Nap³vogolena  shopila z p³dlogi  poyas ³  p³d stuk³t buboncya  vijshla  na
seredinu pomeshkannya, obgortayuchi dovgij chervonij poyas navkolo tonkogo stanu.
     D³vchina tancyuvala  dobre, ³  nav³t' sp³vachka ³  gost³  pochali lyaskati v
takt tancyu.
     -  Tiho!  -  naraz  zakrichav  strazhnik  ³,  ne  chekayuchi,  zvernuvsya  do
basr³js'kih kupc³v: - A raptom toj b³glij rab ºvnuh abo  germafrodit? YAk vi,
shanovn³, vvazhaºte? Mozhe tak buti?!
     Obidva kupc³ veselo j p'yano zakrichali:
     - Mozhe, mozhe buti!
     Mosulec' z usm³shkoyu shiliv golovu, ale slova ne podav.
     Strazhnik p³dklikav  do sebe tanc³vnicyu ³ pochav sam na n³j  rozkruchuvati
poyas.
     Bez  poyasa shovkov³  sharovari  z³sliznuli  z ¿¿  hudih  n³g  ³ vpali  na
p³dlogu.
     - Slava Allahu! D³vchina! A to vzhe dumav - dovedet'sya  polishiti shlyahetnu
kompan³yu ³ v³dvesti vt³kacha do m³nyajla... Tancyuj, d³vko, ³ zveselyaj nas!
     Krutilasya v shalen³m tanc³ bludnicya - vusta  rozkrit³, och³ beztyamn³. Ale
t³lo v³dgukuvalos' na kozhen udar buboncya ³ tr³skot³nnya kastan'ºt.
     Na  zdivuvannya  vs³h,  muzika  Kadar³ya  p³dstro¿la  al'-ut  ³  dr³bnimi
kraplyami zadzven³li jogo struni. Vs³  azh p³dstribuvali na  m³sc³,  sharpalis'
t³lom, trusili plechima. A N³sso sp'yan³lim solodkim golosom zavela sorom³c'ku
p³snyu.
     Strazhnik  raptom  p³dhopivsya  ³,   zgarbavshi  tanc³vnicyu   zdorovennimi
labetami, pon³s ¿¿ p³d st³nu na m'yak³ podushki...
     Muziki  zamovkli,  prigolomshen³  d³yami  strazhnika,  ale mosulec' v tish³
promoviv:
     - Muziki! Prodovzhujte gru!
     Tonesen'kim  goloskom zasm³yalasya Kadar³ya  na  zauvazhennya  Abu  Amara  ³
zadzven³la  strunami. Zagurkot³la bubonom  bludnicya, zaklacala  kastan'ºtami
druga. Starij ³ molodij kupc³ pleskali v dolon³...
     Garmider  nastav  nejmov³rnij!  Vs³  prosto   oskazhen³li,   spoglyadayuchi
strazhnika ³ bludnicyu.
     Al³ ne  vitrimav  ³ p³dv³v golovu, shchob podivitis' na shparku  p³d stelyu.
V³n prosto vzhe ne m³g poboroti zaboronu -  jogo c³lij vech³r tyaglo podivitisya
na tu shch³linu, taºmnicyu yako¿ v³n pershij uznav. V shch³lin³  blishchali chi¿s' chotiri
oka.
     Al³ zrazu  zh nahilivsya do glechik³v z vodoyu, shchob n³hto ne perehopiv jogo
poglyadu. Ta bulo  p³zno -  Abu Amar  vzhe klikav  jogo  do  sebe ³  zashepot³v
hlopcev³ na vuho:
     - Vazhish golovoyu! Na pershij raz - vibachayu, vdruge povtorish - goduvatimesh
krab³v  u kanal³!  - ² golosn³she, shchob  us³ chuli: - V³dchini dver³  v  sus³dnyu
k³mnatu, voni zrazu za kilimom! Zapali v k³mnat³ sv³til'nik, postav vodu!
     V nap³vtemryav³ Al³ nechutno v³dhiliv kraj  kilima, zrazu za nim  namacav
dver³, ³  voni  bez zvuku v³dvernulis'  useredinu nevelichko¿ k³mnatki. Kr³z'
visoke v³konce probivavsya prom³n' m³syacya ³ klav divnij v³zerunok na dol³vku.
Hlopec', polishivshi m³dnogo gleka ³ tazik, posp³shiv do hazya¿na.
     - Tam vidno j bez sv³til'nika - m³syac' cherez v³konechko padaº.
     - YA bachu, ti stomivsya j tomu verzesh durnic³, - zashepot³v jomu mosulec'.
     A vs³ navkolo d³jshli do skazu, sp³vali durnimi golosami pohabnu bazarnu
p³sen'ku.
     - V³z'mi halvi ta rodzinok ³ pospi.
     - De?
     - V k³mnat³ Ajsh³. Skazhi ¿j, shcho ya nakazav.
     Al³ v temryav³ zagr³b z³  skatertini v shapku dobr³ kuski halvi ta  zhmen³
rodzinok.  SHCHe  jomu mezhi pal'c³ popali  f³stashki,  f³n³ki,  medov³  kolobki,
sushen³  smokvi,  ale  z c'ogo  v³n  ne  prihopiv  n³chogo.  Dzhafarov³  f³n³ki
vkarbuvalisya jomu nazavzhdi.
     Koli v³n  shtovhnuv dver³,  to vdariv  po  lob³  gospodinyu  Ajshu  - vona
p³dglyadala v d³rochku v³d suchka, ale raptovo¿ poyavi  hlopcya ne pom³tila ³  ne
vstigla v³dhilitis'.
     Vona ne vtrimalas'  ³  gepnulasya  na s³dnic³, led'  ne zagurkot³vshi  po
shodah.
     - Ce ti, durniku? Led' ne vbiv mene, b³dolashnu... YA tvoºmu hazya¿nu nesu
vino, a ti...
     Vona ne vigadala shcho dal³ skazati ³ sid³la tak na krayu shod³v.
     Al³  stoyav ³ divivsya na ¿¿ zagolen³ nogi, a stupiti ne m³g -  vona jomu
peregorodila shlyah.
     - Kudi ti jdesh? - zreshtoyu zdogadalasya spitati.
     - Hazya¿n nakazav men³ perepochiti v tvoºmu pomeshkann³, hazyajko.
     - Nu dobre, ³di spi, t³l'ki ne baz³kaj tam bagato...
     - Dobre! - pogodivsya Al³, hocha tak ³ ne vtoropav, chomu "ne baz³kati". ²
de ne baz³kati - "tam" unizu, v pomeshkann³ Ajsh³, chi "tam" nagor³, z hazya¿nom
svo¿m? Ga?!
     V³n p³shov uniz, ³ koli vzhe zavertav, to p³dnyav golovu - gospodinya Ajsha,
z³gnuvshis', zaglyadala v d³rochku.
        7. PERSTENX Z LALOM
     U k³mnat³ Ajsh³ tonkij vognik lampi v³dsv³chuvali  stokrat gleki, kazani,
tazi ³ chash³.
     B³lya zharovn³ klopotalasya malen'ka, chorna d³vchina z prekorotkim kruchenim
v k³lechka volossyam. D³vchina  obernulas' ³ prikrila roztulenogo rota pal'cyami
pravic³.
     - Ti hto? - spitav Al³.
     - Rabinya Ajsh³.
     Vona pom³shuvala lozhkoyu  yakes' varivo  v  m³dn³m kazanku. Kazanok buv ne
zak³ptyuzhenij, zovs³m sv³tlij. Tomu Al³ v³drazu  vtoropav - tut r³dko gotuyut'
- bo kupuyut' ¿zhu v yak³js' harchevn³.
     - A tvoº yak ³m'ya?..
     - Dzhar³ya. YA z kra¿ni z³ndzh³v.
     - Ne sl³pij, bachu, hto ti taka! Ale vse zh, yak tebe mati zvala?
     - Te ³m'ya t³l'ki moº... A ya chuyu, hto ti takij!
     - YAk tak?
     - Sluhom chuyu - mova tvoya bagdads'ka. Bazarna mova. ² jdesh ti stomlenimi
nogami. Sovaºsh, chovgaºsh nogami - spati hochesh.
     - Prigosti mene yushkoyu, a ya tebe halvoyu ta rodzinkami...
     - Halvi n³koli ne kushtuvala...- ³ golos negrityanochki zatremt³v.
     Vona shvidko  nasipala hlopcev³ v chashku garyacho¿ sochevichno¿  yushki ³  dala
shmat cherstvogo korzha. Sama zh vihopila z  shapki grudku halvi, v³dshchipuvala v³d
ne¿ po kriht³ ³ kidala v chervon³, nache obdert³ do krov³ vusta.
     Vona  sid³la, tak  rozstavivshi nogi, shchob polotnyana  sorochka natyaglasya ³
zhodna krihta ne  vpala  na  dol³vku.  Viryachila na Al³ velichezn³ chorn³  och³ z
takimi ³skristimi  b³lkami,  shcho - zdavalosya, n³bi  voni  sv³tilis'  u moroc³
k³mnati.
     Poki  Al³  vis'orbav  polovinu sochevichno¿ yushki, vona  zlizala  z tonkih
pal'c³v  najdr³bn³sh³ krihtochki  halvi. Tod³ hlopec' vid³liv  ¿j shchedru  zhmenyu
rodzinok.
     V³d poglyadu - takogo  vdyachnogo  v³n n³koli ne  bachiv u  zhodno¿ lyudini -
hlopec' v³dvernuvsya.  Jomu  soromno  stalo, shcho sebe vvazhav  chasom  b³dnim  ³
neshchasnim. Os' de b³dna ³stota -  za grudochku halvi ³ zhmenyu  rodzinok  vvazhaº
tebe svo¿m najb³l'shim blagod³jnikom!
     Vodnochas Al³ duzhe hot³losya spitati  v  negrityanochki pro bagato rechej, a
te, shcho vona znaº pro c³ rech³, v³n ne sumn³vavsya.
     - Skazhi men³, Dzhar³º, chomu v c'omu dom³ ne zhivut' pozhil'c³? Adzhe voni b
v³ddavali  Ajsh³ bagato  groshej!  ² kudi  vihodit' mur  c'ogo budinku z  t³º¿
k³mnati, de zaraz benketuyut'?
     - Tomu tut ne zhivut' lyudi, shcho ran³she bagato lyudej zhilo! A pot³m ¿¿ odin
pozhilec' pograbuvav ³ vt³k. V³n ¿¿ polyubovnikom buv ³ vt³k nev³domo  kudi  z
us³m ¿¿ zolotom ³  sr³blom. Tod³ m³nyajlo-pers, zvut' jogo Rustem, poradiv ¿j
prognati  vs³h pozhil'c³v, a v³n platitime ¿j,  yak  bi v budinku zhili lyudi...
Nu, yak bi  v³n  plativ za vs³h pozhil'c³v, t³l'ki shchob ¿h ne bulo... Zrozum³v?
V³n  boyavsya, shchob htos' ³z pozhil'c³v ne  zrobiv do n'ogo  p³dkop. Tomu v³n  ³
ºvnuh³v tr'oh trimaº, storozh³v znachit',  ³ k³l'koh sobak... Sobaki  prelyut³,
¿h privezli  z Horasanu<sup>2</sup> shche cucenyatami. A shche Ajsha  grosh³ zaroblyaº
tim,  shcho  v³ddaº  v najmi  gleki,  kazani j taziki r³znim  lyudyam. Vs³h  vona
pam'yataº, n³kogo  n³koli ne  pereplutaº  ³  ne  zabude!.. SHCHe  vona hodit'  ³
skupovuº pryazhu v zam³zhn³h zh³nok, bo ce ne brudnij zarob³tok u nih, u  b³lih,
vvazhaºt'sya... Ti,  pravda,  tezh  b³lij, ale  ti ne zlij. ²  ne vvazhaºsh  mene
p³dloyu...
     - A chomu ya povinen tebe vvazhati p³dloyu?
     -  Tomu,  shcho  vs³ b³l³  lyudi vvazhayut' sebe najkrashchimi,  najchesn³shimi, a
temnih lyudej najbrehliv³shimi!
     - Nu dobre, nehaj vono tak... Ale hto taka Ajsha? CHomu ce ¿¿ budinok?
     - Vona sestra odnogo  bagatyushchogo  kupcya.  V³n  teper zhive v  Magr³b³. A
budinkom upravlyati lishiv ¿¿.
     -  Sluhaj,  Dzhar³º!   A  kudi  vihodit'  st³na  ³z  k³mnati,  de  zaraz
benketuyut'?
     - Upritul do starih Rustemovih  golub'yaten'. Rustem  strashenno bo¿t'sya,
shchob zlod³¿ ne prokolupali d³rku v jogo murah, chi shchob ne prorili nori do jogo
skarb³v! A t³l'ki ya znayu - jogo starsha don'ka udvoh ³z odnoyu nalozhniceyu sam³
zrobili d³rku v budinku Ajsh³ ta j p³dglyadayut' potihen'ku, shcho tut robit'sya...
     - A shcho zh tut mozhna pobachiti? Teper zhe u vas nemaº pozhil'c³v...
     -  E-e-e,-  protyagla negrityanochka,- koli Rustem v³d'¿zdit'  do morya  na
dva-tri  dn³,  tod³  Ajsha zdaº na n³ch  chi  na dv³ znajomim dlya ut³h yakus' ³z
k³mnat. Abo vs'ogo na k³l'ka godin  - yakshcho ce s³mejn³ lyudi ³ n³ v³n, n³ vona
ne mozhut' polishiti dom³vku na n³ch... A t³ p³dglyadayut' ³ movchat'. Pevno, Ajsha
znaº shchos' pro nih, to  voni j movchat'... Eh,  yakbi znati ¿hn³ sekreti! Tiho!
Spuskaºt'sya Ajsha!.. Davaj syudi mershch³j misku, n³bi ce ya z'¿la!
     Zajshla v k³mnatu Ajsha. Na hodu vihopila grudku halvi u hlopcya ³ zarazom
spodobilas' prihopiti shche j z desyatok rodzinok.
     - Smachn³  rodzinki... Lyagaj spati otam! - vona kivnula na kupu motlohu.
-  Ti, mavpo, divis' ne bludstvuj z nim! Vs³  vi chorn³ rozpusnic³! - ²  vona
solodko potyaglas', azh pal'cyami hrusnula. - A  ti men³, glyadi, ne prigoshchaj ¿¿
solodoshchami, bo  hazya¿nu  skazhu! Adzhe pravil'no kazhut'  -  ne  goduj  doshochu
sobaku, bo vona tebe zzhere!
     YAk  Ajsha  znov p³shla  nagoru, Dzhar³ya pochala  gladiti  sebe po cherevu  ³
rad³sno posm³hatis'.
     - Ot smachno, ot smachno! YAk vino p'yanit'... Ajsha  shche grosh³ zaroblyaº tim,
shcho zvodit' molodih gul'tya¿v z  zh³nkami kupc³v ³  moreplavc³v, koli t³ des' u
dalekih mandr³vkah. A  pozhadliva! Na  vulic³  p³dn³me  f³n³kovu  k³stochku  ³
prityagne v sadibu! A v samo¿  najkrashchogo sortu pal'ma zasohla, bo ne vm³º za
neyu  doglyadati.  CHolov³k³v bo¿t'sya najnyati - dumaº, shche pograbuyut'  ¿¿!  Ta j
platiti treba  ne menshe,  n³zh ³nsh³ platyat'... U dvor³  ³ zhasmin  r³s, ³ kushch³
troyand buli! Vse propalo!
     - A ti? H³ba ti ne lyubish kv³t³v?
     - Kv³ti - to zabavka dlya v³l'nih...  YAkbi ¿h mozhna bulo z'¿sti... otod³
b ya...
     - Sluhaj! Os'  tob³ shapka. Tut shche trohi rodzinok ³ krihti halvi. YAk use
viberesh, nadyagnesh men³ na golovu!.. - ² vpav na motloh,  uzhe styatij glibokim
snom.
     Prokinuvsya  Al³  odrazu, ³z nespok³jnim  v³dchuttyam,  shcho  pochalosya  shchos'
divne.
     D³jsno, na shodah pochulisya rozlyuchen³ zh³noch³, p'yan³ cholov³ch³ golosi, yak³
n³bi namagalisya  zaspoko¿ti zh³nok, vtishiti. Ta cholov³ch³  golosi taki zdorovo
buli p'yan³ - varnyakali z velikim zusillyam. Nav³t'  golos Abu Amara ³ toj buv
uzhe p'yanij.
     Vs³ projshli povz k³mnatu, ³ htos' v³dper dver³ na h³dnik do kanalu.
     N³ hvilyu  ne vagayuchis',  Al³ pob³g na drugij poverh  ³ v³dkriv dver³ do
k³mnati z erkerom. CHomus' u c³j k³mnat³ ne bulo zapori, a sama cya k³mnata ne
mala  n³  zhodnogo tahta,  n³  cinovki,  n³  kilimka  na  st³n³,  ta j n³yakih
v³zerunk³v chi prikras.
     Za Al³ posp³shila  ³  chornoshk³ra Dzhar³ya. Voni vdvoh pritisli oblichchya  do
tovsto¿ resh³tki v³kna.  Vnizu stoyali vs³ prinayavn³  v c'omu budinku,  nav³t'
nap³vrozdyagnenij strazhnik ³ nap³vgola tanc³vnicya.
     Dv³ pov³¿ blagali muziku Kadar³yu:
     - Ne kidaj!!! Podumaj, shcho ti robish?!!
     - Ta kidaj vzhe shvidshe -  p³dburyuvala pers³yanka N³sso naparnicyu. -  Vona
zdohne, yak take pobachit'! Klyanus' Allahom!
     -  Mozhesh kidati - rubav strazhnik  hriplivim basom. - Ale tod³ ya  nakazhu
mo¿m lyudyam vityagti persten' z bagna... ¿ podaruyu jogo mo¿j lyub³j Zulam³.
     V³n pri vs³h torsav ¿¿ za ogolen³ grudi. Kadar³ya p³dstupila do Ajsh³:
     -  Protancyuºsh  st³l'ki,  sk³l'ki  tancyuvala  Zulama  -  persten'  tv³j!
Prisyagayus' Allahom!
     Gospodinya  Ajsha  trohi  pohitnulas'  (vidno, ³  ¿¿  dobre napo¿li), ale
n³chogo  ne  govorila,  t³l'ki vodila golovoyu  za persnem,  shcho  nim  pered ¿¿
oblichchyam rozmahuvala Kadar³ya.
     Zreshtoyu Kadar³¿ te vse nabridlo. Vona p³d³jshla shvidkimi krokami do krayu
h³dnika,  nevdalo rozmahnulas'  ³ zhburnula  persten'  -  shchedrij  darunok Abu
Amara.
     Zojknuli rozpachlivo dv³ pov³¿.
     Rad³sno skriknula N³sso.
     Al³ ta Dzhar³ya, ne zmovlyayuchis', posp³shili vniz, na  vulicyu,  shchob zatyagti
nepritomnu zh³nku do budinku.
     Hlopec'  razom  ³z rabineyu  peretyagli  zoml³lu gospodinyu  v pomeshkannya.
Teper Al³ peresv³dchivsya, yaka vazhka ³ nezruchna dlya nosh³ nepritomna lyudina.
     Vs³ zh ³nsh³  z p'yanimi  sp³vami ta  sm³hom ³ kepkuvannyam nad  pozhadlivoyu
hazyajkoyu p³dnyalisya na tret³j poverh.
     CHorna rabinya, vkraj perelyakana, sid³la b³lya svoº¿ volodarki ³ n³chogo ne
robila.
     A hlopec' to hapavsya  terti skron³ zoml³l³j  zh³nc³ (des' take  chuv), to
klasti mokru ganch³rku na cholo.
     Zaskrip³li, dver³.  Negrityanochka nache  j ne chula, zlyakano  divilas'  na
potemn³le lice hvoro¿. Vstupili mosulec' ³ strazhnik.
     -  SHCHo b ne  stalosya  -  spochatku  znajdi  mene! YA vse uladnayu  -  slovo
vo¿na... Spasib³ tob³ - vzhe k³l'ka rok³v ya tak ne veselivsya, yak c³º¿ noch³!
     - O  shejh! -  Mosulec' priklav ruku  do sercya.- Tako¿ dotepno¿ vit³vki,
yaku  ti  vtnuv  z otim "rabom",  ya shche  n³  v³d kogo  ne chuv! ²  skazhu  tob³,
vel'mishanovnij ta  vel'midostojnij,  ne chuv  nav³t'  pro pod³bnij  zhart,  ba
nav³t' ne chitav! - ³ mosulec' zahihikav.
     A  strazhnik zaregotav  na  vse gorlo  ³ lyasnuv  zdorovennoyu praviceyu po
plechu Abu Amara.
     -  Poklich  p³slya molitvi  l³karya ²bn  YUsufa.  Vpravnij hristiyanin. YAkshcho
hochesh  vznati pro  groshov³ spravi c³º¿  g³ºni - p³dmazh m³nyajla  Ben Zakar³yu.
²udej bere u ne¿ grosh³ j puskaº ¿h v ob³g... A ti,  hlopche, znajdi, de v ne¿
ocet ³ m'yatna nastojka, ta j zrobi ¿j ganch³rki  mokr³ na cholo ³  skron³... U
nas pri  dopitah  ³ duzhim  cholov³kam ocet  dopomagaº, a  m'yata  povertaº  do
tyami...
     - Lishajsya b³lya Ajsh³, poki ya ne poklichu, ³ divis', shchob chorna robila vse,
shcho potr³bno! - nakazav mosulec', ³  cholov³ki p³shli na shodi. Derev'yan³ shchabl³
sp³vali p³d ¿hn³mi nogami yakus' ripuchu melod³yu.
     SHCHob d³stati ocet ta m'yatnij  nast³j, dovelosya zagolyuvati Ajshu ³ zn³mati
z  ne¿  tonkij poyas  z  c³loyu silkoyu r³znih  klyuch³v. N³yakovo bulo  j strashno
torkatis' hlopcev³ zh³nocho¿ golizni...
     Negrityaiochka shvidko v³dnajshla klyuch v³d kom³rchini z pripasami.
     V kom³rchin³  thnulo g³rkim baranyachim loºm, cv³limi suharyami, prokislimi
f³n³kami ta smerd³lo sushenim akulyachim m'yasom.
     Poki Al³ shukav l³ki, Dzhar³ya z rad³snim krikom vihopila gorshchik, zasunula
tudi ruku ³ naphala sob³ poven rot prosa. Dal³ vona potyagla z polic³ glinyanu
baklazhku ³ vib³gla get'.
     Al³ op³kuvavsya gospodineyu ³ chuv, yak u sus³dn³j k³mnat³ rabinya gurkotit'
tovkachem - troshchit' pshono na grube boroshno.
     Pot³m  z-za  dverej kr³z'  temnij koridor popliv  g³rkij chad  derevnogo
vug³llya, prosto yak ³z kuzn³. Al³ zrozum³v -  negrityanochka zapravila  zharovnyu
palenimi f³n³kovimi k³stochkami.
     CHi to v³d turbot Al³, chi v³d ¿dkogo dimu, ale gospodinya Ajsha rozplyushchila
och³, p³dvela golovu, vtyagnula z shumom pov³trya, sperlasya na l³kt³.
     - Hto  bez mogo dozvolu gotuº mlinc³? - Tremtyachoyu rukoyu pomacala v sebe
na zhivot³. - De klyuch³?!! Pogra-buvali-i! - z rozpachem zakrichala Ajsha ³ vpala
navznak.
     Golova  v  ne¿  povernulasya nab³k, ³  z nosa tonkoyu c³vkoyu  tekla temna
krov.
     Al³ p³dstaviv p³d lice gliboku m³dnu  tacyu ³ sam  metnuvsya do sus³dn'o¿
k³mnati. Pri slabomu sv³tl³ v³d zharovn³ Al³ pobachiv, yak negrityanochka polivaº
prigor³lij  oladok kunzhutnoyu ol³ºyu,  posipaº  gruboyu s³llyu ³ phaº  do  svogo
shirochennogo rota.
     - P³shli shvidshe! Ajsha konaº - v ne¿ krov nosom churit'! - zakrichav Al³. -
A ti tut oladki zheresh!
     - Puste! Ne zdohne,- spok³jno v³dpov³la rabinya, oblizuyuchi, chorn³ pal'c³
z rozhevimi  n³gtyami.  - YAk p³shla krov, to nebavom ¿j  stane legshe.  Take vzhe
buvalo - yak ³de nosom krov, to za den'-dva okligaº. S³daj, skushtuj oladka...
Znaºsh, v³dkoli mene shopili lyudolovi, ne ¿la ya nashih pshonyanih oladk³v!
     Al³ zavagavsya lishe  na hvilyu, bo vraz v³dchuv, shcho ¿sti jomu hochet'sya, azh
u cherev³ smokche.
     A pot³m ³ sob³,  obp³kayuchi pal'c³, zgornuv trubochkoyu vognennogo oladka,
zmastiv zapashnoyu ol³ºyu ³ posipav temnoyu s³llyu.
     A  Dzhar³ya tim  chasom vzhe plyuskala na  rozpechenu  skovorodu  novu porc³yu
r³dkogo pshonyanogo rozchinu.
     Al³ vporavsya z drugim oladkom ³ posp³shiv nazad do Ajsh³.
     Jomu stalo bridko ³ strashno - tacya perepovnilas' krov'yu, ta z  nosa vzhe
ne lilosya.
     Al³ povernuvsya do d³vchini.
     - ²di, vinesi ³ vimij krov! Obmij ¿j lice!
     - A ti? - zdivovano spitala negrityanochka.
     - YA musul'manin. Men³ p³slya krov³ treba ochishchatis'!
     -  Sk³l'ki  vi  vbivaºte lyudej,  a  krov³  bo¿tes'! - led'  ne  krichala
negrityanochka,  a sama  vse  strushuvala  skovorodu  z  mlincem,  shchob  v³n  ne
prigor³v.- Nu pochekaj trohi - os' cej oladok lishen' z'¿m ³  vse zroblyu... Nu
pochekaj! - Vona zaplakala.
     Tod³ Al³ mahnuv rukoyu ³ p³shov chekati ¿¿ b³lya hvoro¿ Ajsh³...
     Pered  sam³s³n'kim  shodom   soncya,  pered  molitvoyu,  vesela  kompan³ya
vivalilasya ³z zanedbanogo budinku-palacu.
     Al³ viglyadav u erker ³ bachiv, yak na  svist  strazhnika z-za rogu  kanalu
viplivli  dva  velik³  chovni, a  v  nih  lyudi  n³chno¿ strazh³. Do odnogo  s³v
nachal'nik strazh³, do drugogo - kupc³ z d³vkami.
     Bula povna voda, ³ hvil³ plyuskali p³nistimi brizkami azh do verha pal'.
     Mosulec' stoyav na sam³s³n'k³m kraºchku grebl³ ³ mahav rukoyu v³dplivayuchim
gostyam.
     Al³ buv b³lya gospodin³, koli vseredinu zajshov mosulec'.
     - Sluhaj uvazhno - nesi nagoru zharovnyu, skovorodu, m³dnij kuhol', stupku
³ glek vodi. Ta shvidko!
     Bez zhodno¿ pohibki ³ zupinki vikonav Al³ nakaz gospodarya.
     Mosulec'  kinuv z tr³skotom zhmenyu  yakihos'  zeleno-olivkovih  zernin  u
stupku ³ zachav rozbivati ¿h tovkachem.
     - M³j gospodine! Davaj ya vse dobre zroblyu! - vihopivsya Al³.
     - Ne zavazhaj! ²di vniz - doglyan', chi vse garazd, pot³m prijdesh.
     Ta hlopec' ne spustivsya zrazu  do Ajsh³ j rabin³, a zavernuv u k³mnatu z
erkerom. Pritissya do m³cnih ´rat, zroblenih z dubovih brusk³v.
     Prosto p³d  bashtoyu erkera kolivavsya na priplivn³j hvil³ choven.  U chovn³
bulo dvoº: yakijs' ribalochka  ³ cholov³k z pov'yazkoyu  na oblichch³, zagornutij u
shirokij plashch.
     Des' z-za obr³yu  probilisya  promen³ soncya, zasp³vali na m³naretah temn³
muedzini.
     A cholov³k u plashch³ j  ne  chuv zakliku do molitvi, a pokazuvav, yak muzika
zhburnula persten' ³ de v³n n³bito zanurivsya u vodu.
     ² tod³ Al³ vp³znav u n'omu strazhnika.
     Sposter³g -  strazhnik pomilyaºt'sya -  n³kchemn³ sili d³vchini vveli jogo v
omanu - pokazuvav  ribalc³  nabagato blizhche  do berega,  n³zh vona kinula toj
cars'kij darunok.
     Ribalka rozdyagsya ³ p³rnuv u viruyuchu vodu.
     P³d vodoyu  v³n tak zatrimavsya, shcho tyurok (a strazhnikami, yak ³  skr³z' po
hal³fatu, budi abo  tyurki, abo kurdi) pochav nepoko¿tis' ³  vse  zaglyadati  u
vodu.
     Al³ podumki zasm³yavsya - tak³ vs³ skazhen³, t³l'ki b ³ lili lyuds'ku krov,
a voda ¿h lyakaº!
     Vip³rnuv ribalka bez persnya.
     ² vdruge tak samo.
     ² vtretº bez n³chogo.
     ² shche bagato raz³v.
     Al³ bachiv, shcho  ribalka ne tam shukaº,  ale v³n buv  ne takij durnij, shchob
poyasniti c'omu r³znikov³ pro  jogo pomilku. P³slya sramno¿ p'yano¿ noch³  v Al³
ne lishilos' ³ krihti povagi  do strazhnika. SHkoda t³l'ki zusil' ribalki. Ta j
ribalka hlopcev³  ne  spodobavsya  -  p³rnaº  nezgrabno,  v³ddihuvavs'  yakos'
bezladno, nevm³lo.
     Zreshtoyu  hlopec'  zgadav, shcho hazya¿n Abu  Amar nakazav jomu vse oglyanuti
vnizu  ³ p³dnyatis' do poko¿v. Vnizu  n³chogo  ne  zm³nilos' - Ajsha lezhala bez
pam'yat³, a negrityanochka vse shche pekla tonen'k³ pshonyan³ mlinc³.
     Kodi Al³ p³dnyavsya do pomeshkannya mosul'cya, to jogo chutliv³ n³zdr³ vraziv
divnij ³ taºmnichij  zapah  smazhenogo zernya.  Pahlo nache ³  zhirnim, ³ g³rkim,
chimos' takim, shcho vodnochas zaspokoyuº  ³  bad'orit', shcho  odnim  t³l'ki zapahom
p³d³jmaº p³dupal³ sidi, v³dganyaº vtomu...
     Koli Ad³ v³dhiliv dver³, to mosulec' stoyav  navkol³shki pered zharovneyu ³
sipav  yakes' terte  listya v  kuhol'.  A kuhol' povnivsya varivom,  brizkav na
vug³llya, ³ tod³ dzv³nkij  ³ solodkuvatij, pritornij zapah  vibuhav ³z povnoyu
siloyu.
     Mosulec' znyav  kuhol' ³ dav  v³dstoyatis',  a pot³m naliv sob³ nevelichku
chashu. Obp³kayuchis'  ³  krivlyachis', kovtav pahuchu, temnu r³dinu.  N³zdr³  jogo
rozduvalis',  och³  zaplyushchen³,  a  na  oblichch³  z'yavilos'  och³kuvannya  chi  to
nasolodi, chi to radost³.
     - Rozpov³daj, shcho vznav! - nakazav mosulec' ne v³dkrivayuchi ochej.
     Al³  vse viklav - kr³m  odnogo, shcho  strazhnik ne  znaº tochnogo m³scya, de
vpav persten', a v³n, Al³, dobre zapam'yatav tochku pad³nnya.
     Al³ sam hot³v d³stati persten'. Hlopcev³  praglosya znajti persten', shchob
jogo vinagorodili - dali trohi groshej. Tod³ v³n ne do¿dav bi okrushini, a m³g
bi  kupiti  dobrij  na¿dok.  Ta  napered  hvalitis'  Al³  boyavsya.  V³n dobre
pam'yatav, yak  usya vulicya  nad nim kepkuvala, koli v³n pohvalyavsya, shcho vityagne
z-p³d mlina velikogo vusacha. ² cej vusach virvavsya z jogo pal'c³v. P³slya togo
napered v³n n³koli ne hvalivsya ³ ne zar³kavsya.
     - Molodec'!  -  pohvaliv  mosulec'. - Os'  tob³ grosh³ na l³karya j l³ki.
Ajshu treba dobre l³kuvati, bo shche pomre. A zaraz posp³shi na k³nec' kvartalu -
tam vzhe chovnyar³ proplivayut' - ³ poklich  men³  choven. Ta  ne gajsya!  Pot³m na
bazar.  Zelen',  hl³b,  smazhena  riba, akulyache  m'yaso v'yalene.  Zapam'yatav?!
Dobre!  - Mosulec' na  ochah  porozhev³v,  och³  v  n'ogo  bad'oro zablishchali. -
Nagoduj z nashogo na¿dku Ajshu ta negrityanku - pom³chnik³v treba prikormlyuvati,
shchob buli sluhnyan³sh³... Hochesh mokkans'ko¿ taºmnic³  skushtuvati?.. Bo¿shsya?! Ce
ne vino ³ ne hashish - ne durmanyat' lyudinu c³ zerna, a dayut' bad'or³st' ³ silu
do d³¿...
     V³n prostyag chashu ³z zalishkami temno-zelenogo pitva.
     Al³ zrobiv  k³l'ka kovtk³v garyachogo  variva,  a dal³ bula  temno-zelena
gushcha  tovchenih zeren. Z  nezvichki obpeklo  stravoh³d  ³  garyache rozlilosya  v
shlunku. Na yaziku terpko g³rchilo ³ bulo nav³t' bridko...
     Ta  koli  p³d murami sklad³v posp³shav do pochatku  kvartalu, v³dchuv - do
n'ogo povertaºt'sya bad'or³st' ³ veselij  nastr³j. Nache j ne bulo bozhev³l'no¿
noch³! U golov³ ne krutilos', yak v³d vina, ³ ruhi buli zgrabn³ j upevnen³.
     Sp³vali, tyagli molitvi muedzini na gostroverhih m³naretah.
     Gospodar v³dpliv, shche raz nakazavshi poklikati l³karya dlya Ajsh³.
     T³l'ki-no  choven  zavernuv za r³g kvartalu,  yak Al³  shvidko spustivsya z
h³dnika  ³ primostivsya  na  pal³.  Mittyu roz³bravsya ³ sklav svo¿ odezhini  na
drugu palyu.
     Prim³ryavsya ³  kinuv  shmatochok svincyu  tudi, kudi shche v  sut³nkah Kadar³ya
zhburnula persten' z lalom.
     Pripliv nache sk³nchivsya, ³ voda v kanal³  zaspoko¿las'. Brud  ³ kalamut'
opadali na dno.
     Hlopchina  shche z v³kna erkera dobre  prim³rivsya, de jomu  p³rnati. Vibrav
sob³ ³ dobre zapam'yatav vkaz³vniki - na kanal³ z togo boku tri sv³zh³ pal³, a
na c'omu boc³ - dver³ budinku Ajsh³.
     Bez zhodnogo plyuskotu sliznuv u vodu ta shvidko j tiho popliv na potr³bne
m³sce.
     Zupinivsya  nache  v  potr³bn³m  m³sc³,  perekrutivsya  u vod³,  obdivivsya
budinki  Ajsh³  ta m³nyajla  Rustema  - chi  ne  p³dglyadaº  za  nim hto? ² jomu
zdalos',  nache  za  gustoyu resh³tkoyu  erkera  blisnuli  och³. Mozhe,  ce Dzhar³ya
p³dglyadaº?.. Prote yak v³n ne vdivlyavsya pil'no, b³l'she n³yakih oznak lyudini za
resh³tkoyu ne prim³tiv.
     SHCHe trohi pochekavshi ³ vse rozglyadayuchis' na vs³ boki - chi nema de kogo? -
shvidko zanurivsya p³d vodu.
     Koli hlopec' nablizivsya do dna, v³dchuv - jogo  znosit'  pridonna tech³ya.
Na  vsyak vipadok posharud³v pal'cyami  po kupah sm³ttya, shcho skupchilosya  na  dn³
kanalu. N³ shmatka svincyu, an³ persnya ne znajshov. Vip³rnuv ³ pobachiv, shcho jogo
zneslo  l³voruch. V³dpliv  pravoruch ³  p³rnuv z nad³ºyu, shcho tech³ya pronese jogo
nad potr³bnim m³scem.
     Hoch  namul ³ spav, prote u  vod³ shche  buli sut³nki. ²  koli  jogo pochalo
znositi vtretº l³voruch,  raptom  u gust³j  zeleno-zhovt³j kalamut³  spalahnuv
zhovtij - prom³n' ³ zrazu zh zagas. Al³ vip³rnuv, dobre v³ddihavsya ³ spustivsya
yakomoga  oberezhn³she  ³ shvidshe.  V³n  duzhe posp³shav, bo  pov³trya  tyaglo  jogo
nagoru,  u  skronyah  kolivavsya  tonkij  dzv³n  ³  os'-os'  hot³losya haponuti
pov³trya.
     V³n zatrimavsya  nad  kupkoyu  cherep'ya ³  pochav shvidko-shvidko  perebirati
ulamki, skalki. Os' ³ vinagoroda  - v denc³ glechika pal'c³ namacali shmatochok
svincyu. Znachit', persten' des' zovs³m poruch.
     Hot³losya   haponuti  na  povn³  grudi  pov³trya.  Dzv³n   u  vuhah  stav
nestrimnij. Ta hlopec' znav  - zaraz ³ t³l'ki c³º¿ mit³ v³n povinen shukati ³
znajti persten' z  lalom! Dokaz c'omu -  shmatochok svincyu! Zoloto des' poruch,
zovs³m  poryad!  Pri  drugomu  zanurenn³  hto  zna,  chi  poshchastit'  potrapiti
tochn³s³n'ko v ce m³sce! V³n povol³  pochav vesti rukoyu po  kolu, vse  shirshe j
shirshe roblyachi krugi... ² os' pal'c³ sliznuli po tverd³j opuklost³ lala. Nache
vishen'ka,  opukl³st' bagryanogo lalu. Al³ zatis zdobich praviceyu ³ z  us³h sil
posp³shiv na poverhnyu. U hlopcya vistachilo tyami, shchob  ne rozdivlyatisya persten'
³ ne miluvatis' nim pri yaskravomu sv³tl³.
     Vil³zshi  na  palyu,  shvidko  zav'yazav persten'  u  k³nchik  hustki,  yakoyu
obgortav shapochku.
     V³n,  v³n,  Al³,  sin  bagdads'kogo sm³ttyara,  vityag, vidobuv skarb  ³z
brudnogo kanalu!
     A koli v³ddast' jogo Amaru? Ce vzhe pot³m... Poki shcho treba ne dumati pro
persten',  a  shvidko  vikonuvati  nakazi hazya¿na  - znajti  l³karya  ³ kupiti
na¿dki...

        8. KVASOLYANE NAMISTO
     Al³ v³d³mknuv vazhk³ zapl³snyav³l³ dver³ ³ tiho prosliznuv do prim³shchennya.
     Gospodinya  Ajsha shchos' burmot³la ³ stognala, ta  ne bulo zrozum³lo, chi ce
son v ne¿, chi marennya.
     Negrityanochka spala  na  p³dloz³ v sus³dn³j k³mnat³, led'  ne torkayuchis'
s³ro-rozhevimi p'yatami rozpecheno¿ zharovn³.
     Al³ ne rozbudiv ¿¿, a sam vin³s  zharovnyu na podv³r'ya, a pot³m pozamikav
us³  dver³, shovav  klyuch³, yak  ³ Ajsha,  na  golomu  t³l³.  Visliznuv tiho  j
nepom³tno cherez zapasnu hv³rtku do b³chnogo kanalu.
     T³l'ki  prob³g  p³d st³nami  sklad³v do perehrestya kanal³v, yak zrazu  zh
zdibav chovnyara. ² vinajnyav jogo do poludenno¿ molitvi za  dirhem. CHovnyar buv
radij, shcho znajshov takogo durnika, a hlopec' zrad³v,  shcho ne treba teper znovu
kozhnogo razu shukati chovnyara - v³n bude napohvat³.
     Z l³karem bulo g³rshe.
     Koli  ogryadnij, sivoborodij hristiyanin  vznav,  shcho jogo  viklikayut'  do
Ajsh³, v³n zamahav puhkimi rukami.
     - N³kudi ne rushu j kroku! Cya g³ºna bude krichati, shcho vona vdyachna men³ na
dinar, a  zaplatit'  bitij  fals! Z  m³scya  dlya ne¿  ne  rushu!  Ce  spravzhnya
basr³js'ka skuperdyajka!
     - Os' tob³,  gospodine, dva dirhemi, yak zadatok.  Spravzhn³, ne "chorn³"!
Ce  m³j  hazya¿n,  Abu  Amar,  mosulec',  kliche tebe do  gospodin³  Ajsh³. V³n
platit'. Bachish oce - tob³ moneti! YAkshcho ¿j dopomozhesh...
     L³kar uzyav monetu, dovgo krutiv mezhi pal'cyami. Zreshtoyu prikusiv m³cnimi
b³limi zubami shmatochok karbovanogo sr³bla.
     - ²du! Sr³blo - ne zoloto, prote r³ch perekonliva!
     Koli Al³ zav³v  l³karya  u  cej potaºmnij  budinok,  z-za dverej pochuvsya
stuk³t u doshki ta plach.
     Al³  ne  v³d³mknuv negrityanochku, poki l³kar  ne  oglyanuv hvoro¿  ta  ne
priznachiv r³znih l³k³v ³ ne poyasniv,  de j u kogo ¿h kupiti,  ³ yak ¿h davati
hvor³j.
     Tod³  t³l'ki   Al³  v³d³mknuv  dver³.  Negrityanka  viskochila   str³loyu,
perechepilas' ³ roztovkla sob³ nosa.
     L³kar veselo ³ vdovoleno rozsm³yavsya.
     - Teper ³ v rabin³ krovotecha, ³ v  hazyajki! Nedarma zh kazhut', shcho sobaka
j rabinya shozh³ na gospodarya!
     Negrityanochka  viterla  krov kulakom ³ kinulas' ³z  oburenim vereskom do
hlopcya.
     - Zachiniv mene, mov sobaku?!! Kudi ti jdesh?! V³z'mi mene ³z soboyu!
     - Cit', chorna mavpo! - L³kar oburivsya. - Ti rabinya, a  v³n musul'manin!
Ti  shcho -  zbozhevol³la?<sup>8</sup> YAkshcho  hochesh na vulicyu  p³ti, to poklonis'
jomu niz'ko ³ poprosi  ta j odyagni na  shiyu  svoyu rabs'ku kulyu. ² - A tod³ do
Al³ ³  tezh oburenim golosom:  - CHogo na mene divishsya? Z rabami  treba t³l'ki
suvoro! Dobra ³  laski  voni ne rozum³yut'.  Syadut' tob³  na  shiyu, yak  D³d na
S³ndbada-Morehoda. ² ne skinesh, ³ ne zn³mesh.
     Z takimi napuchuvannyami voni j s³li do chovna. Al³ dumav  v³dvezti l³karya
do jogo domu, prote l³kar poprohav, shchob jogo v³dvezli do sadibi kupcya Sahla.
     - Pravda, gospodine, shcho  v togo Sahla º chudo z  chudes  - sered kv³t³v -
troyanda  z  pelyustkami  napolovinu chervonimi, napolovinu b³limi? YA  tak hochu
pobachiti chudovu troyandu!
     - ª. A  chogo  tob³, hlopche, divitis'? Ti zh prostolyudin,  sluga... A shchob
zrozum³ti  krasu chi  kv³t³v,  chi shche chogo ³nshogo, treba buti ³  osv³chenoyu,  ³
vihovanoyu  lyudinoyu.  A ti zh, pevno, do  vs'ogo ³ ne vchivsya n³koli ³ ne znaºsh
nav³t' gramoti?
     Al³ n³chogo ne v³dpov³v ³ sumno  opustiv golovu - vse bula chista pravda.
Zv³dk³l' sinov³ Hasana-sm³ttyara znati gramotu?
     ² hlopchina v³dchuv sebe takim malim ³ nicim v³d znevazhlivih sl³v l³karya,
shcho laden buv upasti kamenem na dno kanalu ³ b³l'she ne virinati.
     T³l'ki shchodo krasi  - to tut Al³ oburivsya, ta ne posm³v perechiti l³karyu.
H³ba  voni,  c³  bagat³ j pis'menn³, pom³chayut' krasu  c'ogo  sv³tu ³  r³znih
lyuds'kih vitvor³v? Ot hocha b Dzhafar - h³ba jogo c³kavit' prosto krasa?! Jomu
treba, shchob vona dorogo koshtuvala, a v³n za ne¿ shchob malo zaplativ! Tod³ krasa
dlya n'ogo spravd³ krasa... A sam l³kar?! Govorit'  pro osv³tu ³ vihovan³st',
a zhodnogo razu ne zirknuv  na divnu shtukovu stelyu, shcho v k³mnat³ Ajsh³ zavisla
nad golovoyu, n³bi zolot³ prishpilen³ soti...
     CHovnyar spiniv svoyu posudinu b³lya  kvartalu, de zhili r³zn³ ³nov³rc³. Al³
dobre  zapam'yatav, shcho