Ocenite etot tekst:Ne chital10987654321
SoderzhanieFine HTMLPrinted versiontxt(Word,KPK)Lib.ru html
Volodimir Vinnichenko. Mizh dvoh sil

 ------------------------------------------------------------------------
 Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
 OCR: Evgenij Vasil'ev
 Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
 ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
 ¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
 I,i (ukr) = I,i (lat)
 ------------------------------------------------------------------------



   DRAMA NA CHOTIRI DI¯

   Diºvi osobi:

   MIKITA IVANOVICH SLIPCHENKO
   GLIKERIYA HVEDOROVNA, jogo zhinka
   SOFIYA
   HRISTYA
   ¿hni diti
   MARKO
   TIHON
   ARSEN
   PANAS ANTONOVICH, cholovik Hristini

   SªMYANNIKOV
   GRINBERG
   Lideri bol'shevikiv
   MIKOLA PETROVICH VILYANKEVICH
   SINICIN
   PODKOPAªV
   bol'sheviki
   SOROKIN
   Krasnogvardejci, selyane, robitniki.

   Diºt'sya v odnomu z velikih provinciyal'nih mist  na  Ukra¿ni  v  pochatku
1918 roku.

   _DIYA PERSHA

   __
   Velika kimnata. Vona odnochasno sluzhit' i  za  ¿dal'nyu,  i  za  robitnyu,
kabinet i vital'nyu.  Livoruch  vid  glyadacha  blizhche  do  rampi  teslyars'kij
varstat. Tut zhe doshki,  stru-menti  teslyars'ki;  nad  varstatom  do  stini
popribivani polici z pofarbovanogo dereva. Bilya varstatu sto¿t'  nevelichka
shafa dlya knizhok, yaku dopiru roblyat'.

   Dali po livij stini polici z  knizhkami.  Mizh  varstatom  i  policyami  z
knizhkami dveri v drugi kimnati. V zadnij stini  velike  italijs'ke  vikno.
Kriz' jogo vidno budinki mista. Bilya vikna zliva sto¿t' stil  do  pisannya,
fotel'. Sprava bufet. V stini, shcho pravoruch, drugi dveri  do  sinej.  Popid
seyu stinoyu sto¿t' shiroka turec'ka kanapa. Nad neyu starovinnij  ukra¿ns'kij
kilim i  portret  SHevchenka  u  velikomu  rushniku.  Posered  kimnati  stil,
pokritij biloyu vishivanoyu skatirkoyu.

   Skriz' na stinah portreti ukra¿ns'kih pis'mennikiv, tak samo  pribranih
rushnikami.
   U p'ºsi v osnovnomu zberigaºt'sya avtors'ka orfografiya.

   PANAS.  (Rokiv  30,  z  golenoyu  borodoyu,  bilyavij,  v  ochah  perevazhno
yumoristichnij viraz. Na jomu sorochka z  sirogo  tovstogo  polotna,  na  shi¿
zav'yazana  chervonoyu  vuzen'koyu  st'ozhkoyu;  rukava  zakachani.  Pidperezanij
temno-sinim  poyasom.  CHorni  neshiroki  shtani  v  choboti.  Vin  divit'sya  u
dzerkalo, rozglyadayuchi sebe zo vsih bokiv. Koli  v  susidnij  hati  chuºt'sya
golos, vin hutko odhodit' od dzerkala, bere rubanok i strugaº.)
   HRISTYA. (Rokiv 24-h, bilyava, z m'yakimi risami  licya,  odyagnena  v  bilu
blyuzku j sinyu modnu spidnicyu, na spini dvi kosi. Hutko vhodit' i shukaº  po
hati, poglyadayuchi skosa na Panasa.) Ta de zh vona? Oce, ¿j-Bogu! Nu, nema zh,
ta j godi! Panyu, ti ne bachiv tatovo¿ shapki?
   PANAS. Bachiv. Na trapku lezhit'. (Ne perestaº strugati.)
   HRISTYA. Aj, Panyu! (SHukayuchi, pidhodit' do Panasa, m'yako, zanadto  shchiro.)
A znaºsh. Panyu, tobi taki bez borodi daleko  krashche!  Teper  u  tebe  zovsim
ukra¿ns'kij tip. A todi troshki skidavsya na  kacapchuka,  ce  cherez  te,  shcho
boridka bula bilyava i troshki capina. A teper zhe zovsim  takij,  yak  chotiri
roki nazad.
   PANAS. (Nibi shukaº shchos' krug sebe j zaglyadayuchi za Hristyu.)
   HRISTYA. SHCHo ti shukaºsh?
   PANAS. Ta shchos' tut dopiru govoreno pro moyu boridku. Hto to, Hristyu?
   HRISTYA. Avzhezh, krashche. A shcho ya vchora kazala, shcho girsh, tak to ya  tak...  z
poganogo nastroyu. Meni zdavalos', shcho ti pogolivsya radi pri¿zdu Sofi¿,  shchob
b\ti takim, yakim vona tebe znala.
   PANAS. Aga, a teper uzhe ne zdaºt'sya?

   HRISTYA. Nu, Gospodi! Nu, rozumiºt'sya, ti mozhesh hotit' podobatis' Sofi¿.
SHCHo zh tut takogo? Hiba ce zaraz zhe povinno znachiti, shcho ti v ne¿  zakohanii?
Gospodi Bozhe! Nevzhe ti dumav uchora, shcho ya imenno ce dumala? Panyu!.. Ale dayu
tobi slovo, ya zovsim tak ne dumayu. Ti virish meni? Virish? (8u.su.par jomu v
lice, lovit' ruku z strugankom.)
   PANAS. (Smiºt'sya.) Ah, ti hitryuga!

   HRISTYA. CHim? CHim? CHim zhe ya hitryuga?

   PANAS. Nu, ditincha, idi shukaj shapku, meni treba dokinchit' ocyu  polichku.
A to yak prijde Sofiya, yak zakohayus' u ne¿, to j ne kinchu vzhe zovsim.
   HRISTYA. Nu, a hiba zh ti ne radij,  shcho  vona  pri¿zhdzhaº?  Nu,  skazhi  po
pravdi. Troshki vse zh taki hvilyuºshsya, ga?
   PANAS. Ni, meni duzhe sumno. I strashno: a shcho znaºsh, yak povernet'sya stara
lyubov? Ga? SHCHo zh mi todi robitimem, mala moya, ga? Stara lyubov, brat, cupka,
zhivucha. Ot moroka bude!
   HRISTYA. (Nespodivano girko.) Na shcho ¿j povertat'sya, koli ti ¿¿  j  teper
lyubish i ne perestavav usi ci chotiri roki lyubit'.

   PANAS. (Smiyuchis'.) Ot-tak maºsh!

   HRISTYA. Ah Gospodi, i chogo b ya  pristavlyavsya.  I  zo  mnoyu  ti  zhenivsya
til'ki na zlist' ¿j, i borodu  pogoliv  til'ki  dlya  ne¿,  i.sto¿sh  tut  z
rubankom dlya ne¿. Ah, neshchasnij poet, musit' teslyarstvom zaroblyat' na hlib.
Bidnij talant, zaginuv cherez  sim'yu.  A  Sofiya,  yak  zhe,  vidoma  artistka
rosijs'ko¿ imperators'ko¿ sceni, vona zrozumiº...
   PANAS. (Z posmishkoyu pil'no divlyachis' na ne¿.) Ditincha, navishcho  ti  sobi
kigton'ki v serce zapuskaºsh? Ga? Navishcho dryapaºsh? Nikomu z  togo  absolyutno
niyako¿ koristi nemaº. Povir ti meni.
   HRISTYA. (Plache.)
   PANAS. Tak... Dodryapalas'.
   HRISTYA. Ti nik...koli m.-.mene ne lyubiv... Til'ki ¿¿... I teper...
   PANAS. Nu, skazhit' na milost', shcho znachit' odna  malen'ka,  parshiven'ka,
capina boridka. V ruki vzyat' nema chogo, a yak zgoliv, tak yaki sl'ozi  cherez
ne¿. Ni, ditincha, godi, ya zavedu cherez misyac' tobi  taku,  shcho  vsi  kacapi
budut' ahkat'. Oj, pobachish... Na vistavku v Ryazan'  poshlyu  ¿¿.  (Obnima  j
zlegen'ka miluº.)

   HRISTYA. (Plache j smiºt'sya.) YA poganka. Panyu! Ti ne serd'sya na mene, ale
meni tak bolilo vves' chas, tak bolilo. A teper, znaºsh, legche. YAk  skazala,
tak i legche.
   PANAS. (Z usmihom.) Nu, zvichajno, yak zvalish kamenyuku,  tak  vono  vmit'
legche.

   Vhodit' Slipchenko. Vin prisadkuvatij, kremeznij, rokiv 50. Vusa  dovgi,
z pidvusnikami, zvisayut' uniz po-kozac'komu, vishivana sorochka z  st'ozhkoyu.
Zverh sorochki pidzhak, ale shtani pidperezani chervonim  shirokim  poyasom,  za
yakogo prichepleno revol'vera. Govorit' povazhno, silkuyuchis' udavati  kozaka,
trohi teatral'no:
   - Nu, dochko! Ti syudi z cholovikom lyuboshchi rozvodit' prijshla? (Do Panasa.)
Zdaºt'sya, vono trohi ne po-ukra¿ns'komu bude "lyuboshchi rozvodit'"? Ga?
   PANAS. Po-ukra¿ns'komu mozhna vse govorit'. Ne sushit' sobi golovi.
   SLIPCHENKO. Nu, nehaj uporaºmosya z toyu proklyatushchoyu kacapn'oyu, zasyadu  za
gramatiku. Nu, a shapka zh de? Dochko?
   HRISTYA. Ta, ¿j-Bogu, tatu, ¿¿ tut nemaº. SHukayu, shukayu azh... Oj, ta  os'
zhe vona, divit'sya. Lezhit' sobi...
   PANAS. Ta j uredna yaka, i ne povoruhnet'sya, nache j ne vona.
   SLIPCHENKO. (Bere smushevu, sivu shapku z chervonim  kozac'kim  verhom,  shcho
zvisaº majzhe na plechi, gladit' ¿¿ rukoyu.) A de zh nash Arsen?

   HRISTYA. Ta pishov zhe, tatu, na vokzal zustrichat' Sofiyu.
   SLIPCHENKO. Ta azh z samogo ranku sidit' tam? Oce dobra meni sprava. Nu j
po¿zdi, chi toj, potyagi  hodyat'  teper,  haj  ¿m  grec'.  Nu,  nichogo,  haj
uporaºmos' z bol'shevikami. A, ta j  slavne  kozactvo  roste.  Kidajte  vi,
Panase, svoº teslyarstvo, zapisujtes'  u  vil'ni  kozaki,  boronit'  ridnij
kraj. YAke teper teslyarstvo?  Glyan'te,  yaka  lovka  shapka.  Ga?  (Odyagaº  j
beret'sya v boki.)
   PANAS. (Spivaº, nibi ne chuyuchi.) "Gej, ne shumi, luzhe".

   SLIPCHENKO. O, vzhe zaspivav svoº¿. Ukra¿nec' nazivaºt'sya.

   Vhodit' Glikeriya Hved. Rokiv 50. odyagnena v temne,  blyuzka  dzvinochkom,
po-selyans'komu, na golovi temna hustochka. Lice tihe, dobre. Vdacha lagidna,
duzhe dovirchiva, na¿vna.
   - A Sofiºchki nasho¿ vse nemaº? CHuyu gomin ta j dumala  vzhe,  shcho  to  vona
pri¿hala.
   SLIPCHENKO. (Serjozno.) A ti, stara, hiba j ne znaºsh? Prijshla zh  od  ne¿
telegrama, shcho vona prosto na aeroplani priletit' do nas. (Morgaº Hristi.)
   GLIKERIYA HVED. (Zdivovano.) Oce, skazhit'! (Sturbovano.) Ta ce zh, ne daj
Gospodi, j upasti mozhna.
   SLIPCHENKO. Ogo, priv'yazhe sebe!
   GLIKERIYA HVED. Ta j holodno zh. Bozhe mij. Oto yaka!  A  vona  taki  taka.
Zmalku taka bula.
   SLIPCHENKO. Ta pishe, shcho prosto v vikno hoche do nas uletit'. Os' syudi. Ta
shchob mi vijnyali jogo. Oce sto¿mo ta j radimos'.

   GLIKERIYA HVED. Ta yak zhe tak?! Oj, starij, ti znov oce mene durish...
   SLIPCHENKO. (Vdovoleno smiºt'sya.)

   GLIKERIYA HVED. A  ya  zh  i  povirila.  Haj  Bog  miluº,  litat'  na  cih
eroplanah. Nehaj uzhe po¿zdom ¿de... (V sinyah gomin.) Anu zh stijte.  CHi  ne
vona zh oto? Oj, matinki! (Kidaºt'sya do dverej u sini j znikaº.)

   SLIPCHENKO. A spravdi, nibi Sofi¿n golos. E, priletila taki! (SHvidko jde
za Glikeriºyu Hvedorovnoyu.)
   HRISTYA. (Poglyanuvshi pil'no na Panasa,  bizhit'  za  nimi.)  Vona,  vona.
Sofivchka, Sofiºchka! (Vibigaº.)
   PANAS.  (Sam  shvidko  jde  do  dzerkala,  divit'sya,  chepurit'sya.  Potim
beret'sya za struganok, ale, rozdumavshi, odklada nabik  i  odkochuº  rukava.
Vidno, hvilyuºt'sya, niyakovo  pro  sebe  posmihaºt'sya,  ne  znaº,  yaku  pozu
pribrati. Gomin u sinyah sto¿t' hvilini tri. Panas uzhe  neterplyache  poglyada
na dveoi.)

   Vhodyat' vsi j Sofiya, ¿j rokiv 27. Garna, volossya temno-rusyave. Odyagnena
elegantno v sirij zimovij kostyum, gaptovanij hutrom. Na golovi  sira,  pid
kol'or  kostyuma,  hutryana,  ne  smusheva  shapka.  Ide,   obnyavshi   Glikeriyu
Hvedorovnu.  Manera  balakat'  vesela,  rishucha,  troshki  neuvazhna.   Teper
shvil'ovana, v radisnomu pidnyattyu:
   - I vse tak samo, tak samo, yak bulo. Navit' º Panas Antonovich!  Dobrogo
zdorov'yachka? YAk sya maºte? (Zdorovkaºt'sya z Panasom.) Gospodi, takij samij,
anitroshki ne zminivsya. Til'ki... SHCHo ce tut za doshki? Majsternya?

   SLIPCHENKO. A to nash Panas pokinuv virshi pisat' ta viroblyaº shafi  teper.
Zarobitni tce, nizh virshi.
   SOFIYA. Ta-ak? Nevzhe?
   PANAS.  (Z  posmishkoyu.)  Pristosuvannya  do  suchasnogo  momentu,  til'ki
vs'ogo, Sofiº Mikitivno. Vi ne lyakajtes'.
   SOFIYA.  (Suho.)  YA  j  ne  lyakayus'.  Gospodi,  vse  take  same,  navit'
fotografi¿  v  cherepashkovih  ryamcyah.  Ni,  ya  mushu  ¿h  pociluvat',   voni
nadzvichajno mili. (Ciluº ryamci.)
   GLIKERIYA HVED. Ta ti b, ditinko, hoch  shapochku  skinula,  rozdyaglasya.  I
¿ston'ki zh hochesh? Gospodi, takij zhe svit pro¿hala.

   SOFIYA.  (Skidayuchi  kapelyuha,  zhaket.)  Ta  shche  yak,  mamunyu!  U   vagoni
chetvertogo klasu, dvoº sutok ne vihodyachi z vagona.  Odin  saldat  spav  na
plechi, drugij na kolinah, tretij vpiravsya nogami ob moyu golovu,  chetvertij
dihav u shiyu.

   HRISTYA. (Rozdyagaº kapelyuh i zhaket.)

   GLIKERIYA HVED. Oj, matinki!
   SOFIYA. A pochuvayu sebe yak svizhen'kij ogirochok.

   ARSEN. Ta ya zh ¿¿ cherez vikno z vagona vijnyav!

   SLIPCHENKO. A shcho zh! Po-kozac'ki!

   GLIKERIYA HVED. Otto, Gospodi!
   SOFIYA. Ogo, mi molodci! Ale shcho najkrashche, shcho najkrashche,  tak  ce  te,  shcho
nareshti doma. Doma, doma, na ridnij zemli, na Ukra¿ni,  tatusyu,  na  nashij
lyubij i svo¿j teper zemli. I yake shchastya govorit' po-svoºmu,  nache  plavaºsh.
(Lukavo.) Nu, tatu, teper vi vzhe, rozkazuvav meni Arsen, ne matimete  nas,
ditej, shcho mi "durnu hohlachchinu" zavodimo? Ga?
   SLIPCHENKO. Buvaº, dochko, shcho j stari rozumu navchayut'sya.  Vik  zhivi,  vik
uchis'. A durnem pomresh.
   HRISTYA. O, tato teper takim ukra¿ncem stav, shcho j nas za poyas zatkne.
   SOFIYA. Bravo!
   GLIKERIYA HVED. Nu, a yak zhe Mikola Petrovich tam,  donyu?  CHogo  zh  vin  z
toboyu ne pri¿hav?
   SOFIYA. (Veselo.) A navishcho vin tut zdavsya, kacap?

   SLIPCHENKO. Imenno, tak! Oce, vidno, spravzhnya ukra¿nka!
   GLIKERIYA HVED. Nu, de zh taki. Hoch i bidnij, i kacap sobi, a taki zh tvij
cholovik ridnij.
   SOFIYA. Ege, mamunyu, uzhe godi. Uzhe ya ne "gaspazha Padprugina",  a  prosto
sobi Sofiya Slipchenko.
   GLIKERIYA HVED. O! YAk zhe ce tak?

   SOFIYA. Rozvelas'. Podala zayavu v "Sovºt  rabochih  deputatov",  priklala
marku za simdesyat kopijok, i kinec'. Vin meni ne  cholovik,  a  ya  jomu  ne
zhinka. Ot yak teper, mamcyu. (Vsi vrazheni.)
   GLIKERIYA HVED. Oce Gospodi! Ta chogo zh tak, ditino? SHCHo zh, vi dogano zhili
mizh soboyu? Obizhav tebe? CHi yak?
   SOFIYA. E, mamo, dovgo govorit', a malo sluhat'. Kolis' rozkazhu. A teper
ya b vse zh taki vmilasya.
   GLIKERIYA HVED. Ta zaraz, zaraz. Oto spravdi! Ta hodim,  hodim!  Hristyu,
ti b pomogla!
   SOFIYA. Til'ki ot shcho. Tut do mene zaraz maº prijti odin cholovik. YA  jomu
z vokzalu telefonuvala. Duzhe vazhna sprava. Doruchennya z Petrograda. Tak  de
meni jogo prijnyati?
   SLIPCHENKO.  U  nas,  dochko,  ocya  hata  za  vse.  Ti  zh   sama   znaºsh.
Proletari!...
   SOFIYA. I chudesno... (Dzvinok.) O, ce nibi yakraz htos' dzvonit'?
   Arsene, anu, podivis'. YAk do mene, to vedi  syudi.  A  vas  usih  ya  vzhe
poprohayu... (Z posmishkoyu pokazuº rukoyu na dveri.)

   ARSEN. (SHvidko vihodit'.)
   GLIKERIYA HVED. Ta, mozhe b, umilasya vse zh taki?

   SOFIYA. Ni, yak vin, to vzhe potim. Ce hvilin p'yat', ne bil'she.  Odcheplyus'
ta j budu vzhe vil'na.
   ARSEN. (Vhodyachi.) Do tebe, Sofiº.

   SOFIYA. Aga... To prosi, bud' laska.


   Vsi vihodyat' nalivo. Arsen napravo.
   Vhodyat' Grinberg i Sºmyannikov. Grinberg v  saldac'kij  odezhi,  golenij,
kucheryavij, lit 28.  Trimaºt'sya  vil'no.  Samovpevneno,  troshki  garkavit'.
Staraºt'sya but'  anglijcem.  Sºmyannikov  -  v  kosovorotci  j  pidzhaku,  z
boridkoyu, nezgrabnij, trohi zgorblenij, viglyad suto inteligents'kij.

   SOFIYA. Dobrogo zdorov'ya. (Do Grinberga.)  Vibachajte:  vi  hto?  Tovarish
Grinberg?
   GRINBERG. Da, ya Grinberg.
   SOFIYA. Duzhe priºmno. A vi, tovarishu?

   SªMYANNIKOV. Moya familiya - Sºmyannikov.

   SOFIYA. CHula j pro vas. Sidajte, bud' laska.  Spodivayus',  vi  balakaºte
po-ukra¿ns'ki? Poperedzhayu: ya ni slova po-rus'ki  ne  skazhu.  YA  til'ki  shcho
pri¿hala i tak skuchila za svoºyu movoyu, shcho...

   GRINBERG. K sozhaleniyu, tovarishch Semyannikov ne govorit po-ukrainski...
   SOFIYA. Ale zh vi balakaºte? Tovarish Sergiºnko kazav meni  u  Petrogradi,
shcho vi chudesno govorite po-ukra¿ns'ki.
   GRINBERG. Da, ya iz®yasnyayus' svobodno. YA, mozhno skazat', vlyublen  v  etot
prekrasnyj, bogatyj yazyk. Koli vi ne duzhe budete smiyatisya z  mene  za  moyu
vimovu, to ya z velikoyu priºmnistyu. YA zh sam ukra¿nec', rodivsya j  viris  na
Ukra¿ni.
   SªMYANNIKOV. A menya uzh vy togo... uzh izvinite, ya  ponimat'  to  nemnozhko
ponimayu, a govorit'... (Rozvodit' rukami j posmihaºt'sya.)
   SOFIYA. (Veselo.) Nu abi rozumili. A hutko j govorit'  budete.  Nu,  tak
ot, tovarishi, ya... (Oziraºt'sya j  govorit'  tihishche.)  YA  mayu  doruchennya  z
Petrograda. Tam divuyut'sya, shcho u vas tut tak mlyavo posuvaºt'sya sprava.

   SªMYANNIKOV. Izvinite. YA ne sovsem ponyal. CHto znachit "mlyavo"?

   GRINBERG. Medlenno, vyalo.
   SªMYANNIKOV. CHto zhe imenno vyalo? (Do Sofi¿.) Vy menya prostite.
   SOFIYA. (Smiyuchis'.) O, bud' laska.
   GRINBERG. Pochemu vyalo idet® delo.
   SEMYANNIKOV. Ah, vot chto! Da. da...
   GRINBERG. Nichogo divnogo, tovarishko, nemaº. Mi ne  maºmo  vkazivok,  ne
maºmo groshej. Mi gotovi kozhnu hvilinu priznachit' vistup i ne rishaºmos'.
   SOFIYA. A sil º dosit'?
   GRINBERG. Vse robitnictvo i vves' garnizon u nashih rukah. Za Central'nu
Radu til'ki zbrod rizhnij, huligani ta najmani  grupki  vil'nogo  kozactva.
Nikchemni bandi.
   SOFIYA. (Vijmaº z torbinki paketi i listi.) Tut groshi.  Poki  shcho  til'ki
p'yatdesyat  tisyach.  Potim  bude  bil'she.  (Podaº.)  A  ce  list  vam.  (Daº
Grinbergovi paket i listi.)
   GRINBERG. Aga... Dyakuyu... (CHita lista.)

   SOFIYA. (Tim chasom do Sºmyannikova.) A vi davno vzhe na Vkra¿ni?
   SªMYANNIKOV. Mesyacev shest', sem'...
   SOFIYA. SHCHo zh vam podobaºt'sya tut?

   SEMYANNIKOV. Kak?
   SOFIYA. (Smiyuchis'.) Nravitsya vam zdes'?
   GRINBERG.  (Raptom.)  Velikolepno!  Vot®  etogo  my  tol'ko  i   zhdali.
(Semyannikovu.) Prekrasno! Segodnya mozhno vystupat'.

   SEMYANNIKOV.  (Radisno.)  Neuzheli?!  (Prostyaga  ruku  do   lista.)   Anu
pokazhite.

   GRINBERG. (Nemov ne pomitivshi jogo ruhu, hova list v  kishenyu.)  Segodnya
noch'yu vystupaem. O, teper' my pokazhem  etim  naemnym  bandam  razbojnikov.
(Sofi¿.) Spasibo vam, tovarishch. Dyakuyu duzhe-duzhe. Vi zrobili  nam  velicheznu
poslugu.
   SOFIYA. Duzhe rada.
   GRINBERG. Nu, teper mozhna jti? YA gadayu, shcho mi  shche  pobachimos'.  Vi  moyu
adresu  znaºte.  Dozvol'te  vam  shche  raz  podyakuvat'  i  pobazhat'   vs'ogo
najkrashchogo. (Stiskuº ruku.) Vibachajte, shche  odno  malen'ke  zapitannya.  Ale
chisto  osobistogo  harakteru...  Vi,  zdaºt'sya,  artistka  Petrograds'kogo
derzhavnogo teatru?
   SOFIYA. Tak.
   GRINBERG. Mozhna vas zapitat', yakim sposobom vi nasha  prihil'nicya?  Koli
ce º neskromnist' z mogo boku - vibachte, bud' laska.

   SOFIYA. O, proshu, ya prihil'nicya vs'ogo, shcho garne. Sociyal'na revolyuciya  -
ce taka grandiozna, velichezna rich, shcho buti bajduzhim  abo  vorozhim  do  ne¿
mozhe buti lyudina zovsim tupa abo duzhe zainteresovana  v  svoºmu  suchasnomu
dobrobutovi, abo, yak kazhut' teper, v svo¿h  klyasovih  interesah.  Tupoyu  ya
sebe ne  mozhu  vvazhati,  a  shchodo  klyasovih  interesiv,  to  mij  bat'ko  -
zaliznodorozhnij robitnik,  mati  -  selyanka,  brati-robitniki  na  zavodi.
Til'ki ya ta sestra maºmo osvitu. Ale ce stalos' zovsim vipadkovo. Koli  mi
buli dit'mi, to zhili v domi vidomo¿ artistki Musalovo¿, mozhe, chuli?
   GRINBERG. Ayakzhe.
   SOFIYA. Vona zacikavilas' mnoyu j sestroyu i prisyaglas', shcho zrobit' z  nas
artistok. I, yak bachite, ya na sceni. Sestra tezh bula, ale  vijshla  zamizh  i
pokinula.
   GRINBERG. Ce strashno interesno. Musalova mogla  b  raditi,  koli  b  ne
vmerla. YA b za odno ce postaviv bi ¿j pam'yatnika.

   SOFIYA. Nu, za dobre serce pam'yatnikiv, na zhal', ne stavlyat'.
   GRINBERG. O, ne v dobromu serci rich. A v tomu, shcho,  dyakuyuchi  Musalovij,
mi maºmo taku veliku artistku, takij talant. (Vklonyaºt'sya Sofi¿.)
   SOFIYA.  (Smiyuchis').  Nu,  ce  vzhe  ne  po-bol'shevic'ki,  tovarishu.   Ce
burzhuaznist' - govorit' komplimenti damam. Tak, znachit', s'ogodni vnochi? YA
dumayu, ce projde bezkrovno?
   GRINBERG. O, da! YA dumayu... Vs'ogo dobrogo. Buvajte.

   SOFIYA. Bazhayu uspihu. (Proshchaºt'sya i provodzhaº ¿h do dverej.)
   GRINBERG. Dyakuyu. Dyakuyu. (Vihodyat'.)

   SOFIYA. (Pidhodit' do dzerkala j popravlyaº volossya.)

   GRINBERG.  (Vhodyachi.)  Vibachajte.  SHCHe  na  odnu  hvilinku.   (Pidhodit'
blizhche.)
   SOFIYA. Bud' laska.
   GRINBERG. Vi ne mozhete se¿ nochi perejti v nizhnij etazh abo  perenochuvat'
u kogos' v drugomu rajoni? Rich, bachite, v tomu,  shcho  mi  pochnem  nastupat'
yakraz z c'ogo rajonu. Mozhe buti obstril. YA boyus', shchob snaryad ne  popav  do
vas.
   SOFIYA. O, ya ne  boyus'.  Ale  nevzhe  tak  serjozno?  Navit'  obstril?  Z
artileri¿?
   GRINBERG. Vse mozhe but'. YA  spodivayus',  shcho  obijdet'sya  j  bez  c'ogo,
ale... Meni nevimovne shkoda bulo b, koli b vam  bulo  zrobleno  yaku-nebud'
nepriºmnist'. YA strashno radij, sho mi maºmo taku chudovu, taku...  prekrasnu
tovarishku. O, ce ne kompliment, a shchira pravda.
   SOFIYA. (Smiyuchis'.) Dyakuyu, dyakuyu. Ale spodivayus', shcho niyako¿ nepriºmnosti
meni ne bude.
   GRINBERG. A vse-taki perejdit' u druge misce. YAkraz vi v takomu  rajoni
zhivete. Duzhe vas proshu. Ga?
   SOFIYA. Nu, Gospodi! SHCHo ya, pannochka yaka-nebud', od vistrilu  v  isteriku
vpadu? YA v Petrogradi martovs'ku j oktyabr's'ku revolyuci¿ perezhila, i to ne
hovalas', a to tut...
   GRINBERG. Nu, koli tak, to... do pobachennya (Duzhe stiskuº ruku j pil'no,
virazno divit'sya ¿j v ochi.)
   Vhodit' Panas, ale, pobachivshi Grinberga, hutko vihodit' nazad.

   SOFIYA. Do pobachennya. Vs'ogo dobrogo.

   GRINBERG. Spodivayus', do skorogo pobachennya?

   SOFIYA. YA dumayu.
   GRINBERG. (Niz'ko galantno vklonyaºt'sya j vihodit'.)

   SOFIYA. (Znov chepurit'sya pered dzerkalom, i vves'  chas  podivlyaºt'sya  na
dveri, z yakih vihodiv Panas.)
   PANAS. (Vhodyachi.) Mozhna? Zdaºt'sya, vzhe zovsim pishli?

   SOFIYA. Mozhna, mozhna. Vibachajte, shcho vignala vas iz vasho¿ vlasno¿ hati.
   PANAS. O, nichogo, ce teper traplyaºt'sya na kozhnomu kroci.  A  vi  vzhe  z
nashimi bol'shevikami poznajomilis'?
   SOFIYA. Z yakimi?
   PANAS. Adzhe ce buli Grinberg i Sºmyannikov, tuteshni lideri  bol'shevikiv.
Hiba vi ne znali togo?
   SOFIYA. Ta nevzhe? Zvidki zh meni znati.  YA  burzhujka,  niyakih  partij  ne
rozumiyu. YAkoyu bula, takoyu j zostalas'. (Lukavo.) Pam'yataºte,  yak  vi  mene
kolis' layali za ce? CHi vi vzhe vse zabuli9

   PANAS. A cikavo, shcho voni azh udvoh prijshli. Voni vazhni tut personi.
   SOFIYA. A vi takij samij upertij lishilis', yak i buli.

   PANAS. Zdaºt'sya, vi j pro sebe mogli b ce same skazat'?
   SOFIYA. (Smiyuchis'.) Nichogo sobi zustrich starih priyateliv:  z  pershogo  zh
slova layatis' pochali. U mene take vrazhennya, shcho mi dniv na  dva-tri  til'ki
rozluchalis'.
   HRISTYA. (Vhodyachi, na porozi.) Sofiº, umivatis' idi.

   SOFIYA. (Veselo.) Ta nevzhe? A umival'nik toj  samij,  shcho  perekidaºt'sya?
(Obnima Hristyu.)
   HRISTYA. Toj. Til'ki Panas jogo vzhe polagodiv.

   SOFIYA. E, shkoda. (Vihodit'.)
   PANAS. (Sam. Sto¿t' yakijs'  chas  neporushne,  v  zadumi,  potim  stripuº
golovoyu, nemov odganyayuchi dumki, rishuche zakachuº rukava j pochinaº  strugati,
naspivuyuchi "Gej, ne shumi, luzhe".)

   Vhodit'  z  sineshnih  dverej  Marko,  rokiv  25-26,  roslij,  chornyavij,
odyagnenij v saldac'ku shinelyu, e shapci z chervonim visyachim  verhom.  V  ruci
rushnicya. Koli rozdyagaºt'sya, pid shineleyu shtats'ki shtani v choboti j pidzhak.

   MARKO. (SHvidko, v pidnyattyu.) De bat'ko? Panase Antonovichu! Doma?
   PANAS. A shcho stalos'?
   MARKO. (Ushchiplivo.) E, vam vse odno ne cikavo.

   PANAS. (Hitayuchi golovoyu nalivo, bajduzhe.) Tam des'. (Spivaº znov.)
   MARKO. (Pidhodit' do dverej livoruch,  odchinyaº  j  gukaº.)  Tatu!  Idit'
syudi. SHvidche. (Vertaºt'sya v kimnatu.)
   SLIPCHENKO. (Vhodyachi, znepokoeno.) SHCHo take?

   MARKO. (Taºmno, tihishe, ale v veselomu pidnyattyu.) Zaraz treba jti.
   SLIPCHENKO. Kudi?
   MARKO. Taºmnij nakaz po vs'omu garnizonu:  s'ogodnya  vnochi  obezzbro¿t'
bol'shevikiv. Vsim vil'nim kozakam z shosto¿ godini vechora buti na miscyah.
   PANAS. (Uvazhno prisluhaºt'sya.)
   SLIPCHENKO. Oce, nareshti, dilo.  Oce  tak!  A  to  pan'kayut'sya  z  nimi,
sukinimi sinami.
   MARKO. Tihshe. SHCHob Tihon ne znav. Vin doma?
   SLIPCHENKO. A pravda. Ni, zdaºt'sya, jogo nema.

   MARKO. Meni treba shche svoyu vintovku pochistit'. SHCHob s'ogodnya vnochi  dobre
pracyuvala. (Skida shinel', shapku, vijmaº z  kisheni  ganchirochku,  strumenti,
sidaº za stil i pochinaº rozbirati rushnicyu.)

   SLIPCHENKO. Nu, nareshti, dodumalis'! Ni, nehaj zhe... (Zupinyaºt'sya.)

   Vhodit'  Tihon,  rokiv  27,  odyagnenij  v  podertij  temnij  kostyum   v
kosovorotci pid pidzhakom, nizen'kogo rostu, bilyavij, suhorlyavij,  podibnij
do materi.

   SLIPCHENKO. A, ot i nash panich prijshli.  YAk  tam  tvo¿  druzi  kacapi  sya
mayut'?
   TIHON. (Ne vidpovidayuchi, bere z etazherki  knizhku,  lyagaº  na  kanapi  j
pochinaº chitat'.)
   MARKO.   Voni   po-ukra¿ns'ki   ne   rozumiyut'.    Voni    til'ki    po
kacaps'ko-bol'shevic'komu molitveniku umiyut' molit'sya.
   PANAS. (Golosnishe.) "Gej, ne shumi, luzhe".

   SLIPCHENKO. YAka ce godina? (Divit'sya na  kishen'kovogo  godinnika.)  Oto,
vzhe p'yata. CHuºsh, Marku?
   MARKO. CHuyu. To zh to  vono  vzhe  tak  temno  v  hati.  (Vstaº  j  puskaº
elektrichne svitlo.) Ot teper i chitat',  i  vintovku  chistit',  i  strugat'
vidnishe. Pravda, panove? Tatu, a Arsen doma? Treba j jomu novinu skazat'.
   SLIPCHENKO. Ta vin tam kolo Sofi¿. Sofiya zh pri¿hala.

   MARKO. (Shoplyuyuchis' radisno.) Ta ne mozhe but'?! Ta de zh vona?
   TIHON. (Klade knizhku j ne hapayuchis' sidaº.)

   SLIPCHENKO.  Umivaºt'sya.  Zaraz  syudi  prijde.  Treba  j  svoyu   rushnicyu
obdivit'sya... (Vihodit' livoruch.)
   MARKO. (Sidaº.) Nu, ce zdorovo, shcho vona pri¿hala, Ot, Tihone, u  nas  u
rodini shche pribavilos' burzhuazi¿ ta shovinizmu. Sofiya pisala, shcho  ¿j  uzhe  v
pechinkah dobre  zasila  kacapnya.  Prijdet'sya  tobi,  brat,  v  kacapiyu  do
yahr'on'ok ¿hati, propadesh ti tut z nami... Eh, ta j lovken'ka  vintovochka,
Tihone! Podivis'. Ga? Bol'shevichkiv, yak travichku, kositime.

   Vhodyat' Sofiya, Glikeriya Hvedorovna, Hristya.

   SOFIYA. (SHvidko jde do Marka, obnimaº jogo, ciluº.)  Zdorov,  gajdamache!
Zdorov, mij hlopchiku milij! U-u, ta  j  viris  zhe!  Nichogo  sobi  hlopchik!
O-go-go!
   MARKO. Ale zh i  ti  nivroku,  yakoyu  krasun'oyu  stala!  I  petrograds'ka
golodnya tebe ne vzyala.
   SOFIYA. O, mene j dovbneyu ne dob'ºsh!

   TIHON. (Pidijshovshi tiho.) Zdorova, Sofiº!

   SOFIYA. O! Tihen'kij Tihon! Zdorov,  golubchiku.  Tebe,  rozumiºt'sya,  ne
chuti j  ne  vidno.  (Ciluyut'sya.)  Nu,  cej,  mabut',  sribnih  karbovanciv
pal'cyami ne lamaº? Nu, chogo zh ti takij hudij? Podivis' na Marka.
   MARKO. O, zate vin lamaº Ukra¿ns'ku derzhavu, yak bublika!
   SOFIYA. O? YAk tak?
   MARKO. A spitaj jogo. "Vsya vlast' sovºtam, doloj burzhuaznuyu Ukra¿nu. Da
zdravstvuet ºdinaya, nedelimaya matushka Rus' pravoslavnaya"!
   SOFIYA. Ta nevzhe? CHogo radi?
   TIHON. Brehat' zhe zh taki ne treba, Marku.

   MARKO. YA j ne breshu.
   GLIKERIYA HVED. Nu, diton'ki, ne treba...  hoch  s'ogodnya  ne  svarit'sya.
Hriste, nakrivaj zhe stil.
   TIHON. (Potiskuº plechima j odhodit'.)

   SOFIYA. Mamunyu! Ij-Bogu zh, ya ne golodna. Hriste, ne treba.
   GLIKERIYA HVED. Nu-nu, shcho ti. Gospod' z toboyu? YAk zhe tak:  pri¿havshi  ta
ne zakusit'. Oce dobre bulo b.
   SOFIYA. (Rozvodit' rukami.) Nu, shcho zh! Marku, shcho ce ti robish?
   MARKO. A ce ya  chepuryu  rushnicyu  v  gosti  do  Tihonovih  priyateliv,  do
bol'shevikiv.
   SOFIYA. A-ga. Hiba voni... shcho?
   MARKO. Ta nichogo osoblivogo. Pravda, Tihone?

   TIHON. (Rizko.) Daj meni spokij, Marku! Mozhesh sobi z bat'kom, z Arsenom
i z svo¿mi vil'nimi royabishakami plesti vsyaku merzotu, a mene lishi.
   MARKO. Ce zh hto vil'ni rozbishaki?

   TIHON. (Movchit'.)
   GLIKERIYA HVED. Diti, diti! Znov! Marku, ne chiplyajsya zh ti, radi Boga.
   MARKO. Ni, ya tebe pitayu: hto to vil'ni rozbishaki? Bat'ko? YA?  Arsen?  A
ti hto?
   HRISTYA.  Vin  predstavnik  interesiv  saldat,  robochih  i  b''dn''jshago
krest'yanstva!
   MARKO. O, znaºmo mi ¿h!
   GLIKERIYA HVED. Ta hoch bi ti vzhe, donyu, ne mishalas'.


   Vhodit'  Bilyankevich,  odyagnenij  v  potertu,  kol'oru   haki   tuzhurku,
koroten'ki shtani. Jomu rokiv 45, lice ne golene, ale vidno, kolis' peshchene,
pans'ke. Balakaº mishaninoyu ukra¿ns'koyu z rus'koyu.

   BILYANKEVICH. Izvinitº... YA...  Meni  treba  pobachiti  Mikitu  Ivanovicha.
Izvinitº, pozhalujsta.
   GLIKER1YA HVED. Nichogo,  nichogo,  Mihaile  Petrovichu.  Zahod'te.  Mikita
Ivanovich zaraz vvijde. Ot poznakomtesya. Moya starsha dochka...
   BILYANKEVICH. (Ugodlivo, duzhe vvichlivo.) Ochen' rad, ochen' pol'shchen,  ochen'
priyatno. Slyhal mnogo. Izvolili iz Petrograda?
   SOFIYA. Tak, oce dopiru.
   BILYANKEVICH. YAk zhe tam, u Petrogradi?

   SOFIYA. Nichogo, potroshku zhivut'.

   BILYANKEVICH. (Hihikayuchi.) Socialisticheskaya Respublika?

   GLIKER1YA HVED. (SHepochet'sya z Hristeyu i shviden'ko vihodit'.)
   MARKO. Pidozhdit', ot i v nas bude taka  sama.  Kacapnya  tam  podihaº  z
golodu i sune vsya syudi, pod flagom social'noj revolyuci¿. A nashi durni ¿m i
vorota rozchinyayut'. Ta shche tih, hto svij kraj i narod boronit',  rozbishakami
nazivayut'. Sami zh padlyuki, chisti rozbishaki, grabizhniki, huligani!


   Vhodyat' Slipchenko i Arsen z rushnicyami v rukah.

   MARKO. Bat'ku, mi z toboyu, z Arsenom i z usim vil'nim kozactvom  popali
v rozbishaki.
   BILYANKEVICH. (Primoshchuºt'sya v kutochku j zhivo, uvazhno poglyadi na brativ.)
   SLIPCHENKO. Ce Tihon tak? Spasibi, sinku. Spasibi. Plyuj na ridnu  matir,
na bat'ka, na nen'ku Ukra¿nu, shcho vigoduvala tebe takogo rozumnogo.

   TIHON. (CHitaº.)
   MARKO. YAke jomu dilo do Ukra¿ni?

   TIHON. A ti dumaºsh, ti ¿¿ ryatuºsh svo¿m shovinizmom i shcho oddaºsh na potalu
panam i burzhuyam?
   SLIPCHENKO. YAkim panam? YAkim burzhuyam? De ti vzyav ¿h? Hto v  nas  pani  v
Ukra¿ni? Ukra¿nci? Burzhu¿ - to yakraz tvo¿ priyateli-kacapi, zhidi, lyahi.  Ot
hto burzhu¿! I ot z kim ti jdesh  proti  svogo  narodu,  z  vorogami  nashogo
vidrodzhennya. Renegat ti, zradnik!
   TIHON. YA jdu z robochimi i selyanami proti ¿hnih vorogiv.
   SLIPCHENKO. A mi zh hto, shchenya ti? Hto ya takij, chortiv sinu ti?  Ga?  Pan?
Burzhuj? A hto z mene sorok p'yat' lit po zavodah  krov  smokche?  A  tebe  ya
vigoduvav na yaki groshi? YAkimi rukami voni zarobleni?  Tak  shcho  zh  ti  meni
varnyakaºsh pro robochih ta voroniv ¿hnih? YA vzhe ¿h dobre znayu,  ne  vchi!  "Z
robochimi ta selyanami". Tak ti zh i jdi z nimi!  A  ne  z  sºmyannikovimi  ta
grinbergami.

   GLIKERIYA  HVED.  (Gukaº  z  dverej.)  Mikito!  Starij!  A   jdi-no   na
hvilinochku.
   SLIPCHENKO. Vsipat' bi tobi  garyachih  shtuk  dvadcyat',  porozumnishchav  bi!
(Vihodit'.)
   PANAS. (SHCHo vves'  chas  strugav  i  podivlyavsya  na  Bilyankevicha,  raptom
golosno smiºt'sya.)

   Vsi zdivovano divlyat'sya na jogo.

   PANAS. A pravda, Mihaile Petrovichu, cikava scenka? YAk  demokratiya  sama
sebe za gorlo dushit'? SHCHe troshki, i mozhna bude golimi rukami brat'.  YAk  vi
gadaºte? SHCHe troshki movchki pidozhdat' i... gotovo. Pravda? (Pidmorguº.)
   BILYANKEVICH. (Vstaº.) YA vas ne  rozumiyu.  Izvinite,  ya,  kazhetsya,  zdes'
lishnij... (uklonyaºt'sya damam i obrazheno vihodit'.)
   HRISTYA. Mihaile Petrovichu! Ta kudi zh vi?..  Nu,  za  shcho  zh  ti  obraziv
cholovika?!
   PANAS. Ne hvilyujtesya, Hristen'ko... Vin ne  obrazivsya.  Vin  piznishe  u
svij chas prijde. Ot voni  peregrizut'  sobi  gorla,  a  vin  todi  prijde,
zaligaº oboh i syade.
   SOFIYA. A vin hto takij?
   PANAS. Bezrobitnij pomishchik. Mav tisyachu desyatin, kins'kij zavod, divochij
garem, ingus'ku ohranu, a  teper  vchit'sya  choboti  shit'  i  najmaº  u  nas
kimnatu. Odyagnenij, yak bachish, pid proletariya.
   TIHON. Lyubit' nen'ku Ukra¿nu j hoche zapisatis' u vil'ni kozaki.
   MARKO. Aga: hoche! A ne zapisavsya! Bo znaº, shcho ne prijmut', a bol'sheviki
prijmayut' vsyakogo, hto zayavit' sebe vorogom ukra¿nstva.
   SOFIYA. Ta nevzhe bol'sheviki tut taki vorogi nacional'nogo vidrodzhennya? YA
chula, shcho...
   TIHON. (Hvilyuyuchis'.) Ta shcho vin breshe? Hto vorog? Ce zh til'ki brehni!  I
shcho vin... Ce prosto merzost' govorit' podobnyya veshchi.
   SLIPCHENKO. (Vhodit'.)
   MARKO. O! YAk zahvilyuvavsya, azh na ridnij bol'shevic'kij movi zabalakav...
   TIHON. Da s toboj... s toboj... knutom nado razgovarivat'.
   SLIPCHENKO. (Spalahnuvshi.) Hto smiº  poganit'  moyu  hatu  movoyu  vorogiv
nashih?! Ce shcho take?!
   GLIKERIYA HVED. (Vhodit'.)
   TIHON. Vi sami poganite ¿¿ svo¿m shovinizmom, lyudozherstvom.

   SLIPCHENKO. YAk ti skazav? (Stupaº do jogo.)

   MARKO. (Shoplyuº rushnicyu j pidbigaº  z  neyu,  zamahnuvshis'  do  Tihona.)
Movchi, gad, prihvosten' kacaps'kij! Movchi!

   SOFIYA. (Kidayuchis' do nih.) Marku, Marku! Radi Boga! SHCHo ti?
   GLIKERIYA HVED. Oh, Bozhe mij! Bat'ku! Ta shcho zh ce take?! Ta diti zh ridni!
Brati zh voni!
   MARKO. YAkij vin meni brat?
   TIHON. Dejstvitel'no, ne brat, a huligan...

   SLIPCHENKO. (Lyuto do jogo.) Ta doki zh ce bude? Get' z moº¿  hati!  Get'!
SHCHob i duhu tvogo ne bulo!
   GLIKERIYA HVED. Bat'ku! SHCHo ti robish?!

   SLIPCHENKO. Movchi! V mo¿j sem'¿ ne bulo zradnikiv i ne bude!  Zabirajs',
zaprodancyu kacaps'kij!
   GLIKERIYA HVED. (Plache.)
   TIHON. (Rishuche vihodit'.)
   SLIPCHENKO. Ubit' jogo malo, paskudnika! Tut rozrivayut' serce, a svo¿ shche
j sobi. Marku, Arsene, hodimte! Arsene, beri moyu rushnicyu.
   GLIKERIYA HVED. Kudi zh ce j vi?
   SLIPCHENKO. Boronit' nashu zemlyu,  nashu  derzhavu,  nash  temnij  narod  od
vorogiv jogo, od takih, yak otoj tvij sin. Proshchajsya z sinami. Ta ne ryumsat'
meni i ne rozbalakuvat', bo ya vam vsim tut... Nu?

   GLIKERIYA HVED. Ta ce zh... Ta yak zhe... nochuvat' zhe prijdete?
   SLIPCHENKO. YAk zhivi budemo, prijdemo. A yak ni, to zanochuºmo  des'  inde.
Nu, Marku, shvidche proshchajsya. Arsene!
   MARKO. Ta prijdemo! CHogo tam? Durnicya. Nichogo ne bijtes', mamo.  Bat'ko
ce tak sobi. Mi til'ki v karaul.
   SOFIYA. Tatu, a mozhe b, vi zostalis' zhe taki cej vechir vdoma?  Mi  zh  ne
bachilis' chotiri roki.
   SLIPCHENKO. Ne mozhu, dochko. Mi  z  nashoyu  derzhavoyu  ne  bachilis'  trista
rokiv. Koli b i ti mogla, to j tebe zabrav bi z soboyu. Vsih!  (Pokazuº  na
Panasa.) On zostaºt'sya vam muzhchina. On yak struzhe! Taki shche girshi, nizh otoj.
Krashche vzhe v bol'sheviki idi, a ne bud' takim bajduzhim.
   PANAS. (Struzhe j naspivuº "Gej, ne shumi, luzhe".)

   SOFIYA. (Obnimaº bat'ka.) Nu, a ya vse zh taki blagayu vas: ne  hodit'  cej
vechir. Nu, cej zhe til'ko vechir. Nu, do  odinadcyato¿  godini.  Posid'te  zo
mnoyu. YA zh tak skuchila za vsima vami. Tatochku, horoshij, dorogij!  Nu,  radi
vasho¿ j moº¿ lyubovi do Ukra¿ni, ne hodit' s'ogodnya. Marku, prohaj tata.

   MARKO. A mozhe b, spravdi, tatu?

   GLIKERIYA HVED. (Plache.) Starij, ne hodi ti...  Nu,  nehaj  uzhe  hlopci,
molodshi. A ti zh...
   SLIPCHENKO. Hto starij? YA? Teper nema ni starih, ni molodih. Ne ryumsajte
j odchepit'sya. Marku, Arsene, hodimte. Nema  chogo!  Vernemos'  usi  zhivi  j
zdorovi. Nu, hodim, hodim! (Shvil'ovanij, shvidko vihodit'.)

   MARKO j ARSEN. (Movchki proshchayut'sya j vibigayut' za nim.)
   GLIKERIYA HVED. (Plache.)
   MARKO. Ta chogo vi, mamo?! Ta nichogo zh... Eh!

   GLIKERIYA i HRISTYA. (Vihodyat' za nimi.)

   PANAS. (Movchki, zcipivshi zubi, strugaº.)

   SOFIYA. (Trivozhno. shvidko hodit' po hati.)


   Zavisa


   _DIYA DRUGA _

   Tam zhe. Togo zh vechora. V  hati  temno,  til'ki  na  stini,  niz'ko  nad
verstatom Panasa, gorit' elektrichna lyampa z gustim sinim abazhurom.
   Kriz' temne vikno vidno  vogni  gorods'kih  budinkiv.  CHuti  priglushenu
triskotnyu kulemetiv i rushnic'. Pomizh cim  odin  za  odnim  chuyut'sya  vibuhi
garmat - to blizhche, to dali. Z kozhnim  vibuhom  v  gorodi  blimav  svitlo,
nemov od bliskavki, potim za cim grohit rozrivu.


   PANAS. (Z molotkom i dolotom v  rukah,  zignuvshis',  sto¿t'  spinoyu  do
vikna nad doshkoyu i vibivaº. Ne spivaº.)
   SOFIYA. (Sto¿t' bilya vikna j neodrivno divit'sya na gorod.)
   HRISTYA. (Lezhit', zgornuvshis', u kutochku  kanapi  j  za  kozhnim  vibuhom
zdriguºt'sya, sidaº, oziraºt'sya, nepoko¿t'sya, znov zgortaºt'sya v  klubochok,
nareshti ne vitrimuº j povnim muki, plachu j  strahu  golosom  skrikuº.)  O,
Gospodi! Koli zh ce skinchit'sya? Sim godin uzhe ce strahittya! YA ne mozhu! YA ne
mozhu. O! Znov! O, proklyati bol'sheviki, bodaj vas Bog pobiv!

   Novij vibuh tako¿ sili, shcho bryazkotit' posud u shafi.

   HRISTYA. (Prisidaº, staº na kolina j hovaºt'sya za bik kanapi.) Sofiº! Ta
ne stij zhe tam, YA boyus' divit'sya na tebe. Sofiº! Odijdi!

   SOFIYA. (YAk vibuhaº, zdriguºt'sya j mashinal'no odstupaº  vid  vikna,  ale
zaraz zhe znov pidhodit' i divit'sya.)


   Zatihaº. Til'ki zridka zdaleku chuti vistrili rushnic'.

   SOFIYA. Zdaºt'sya, kinec'.
   Vhodit' GLIKERIYA HVED. (Golova ¿j zav'yazana  mokroyu  hustkoyu,  stomleno
govorit'.) - Diton'ki. Ne sidit' vi tut, mo¿ ridni. Tut take velike vikno,
shcho bombi legko vletiti. Perejdit' u kolidorchik, peresil'te tam, tam use  zh
taki zatishnishe.

   SOFIYA.  (Zaraz  zhe  pidhodit'  do  ne¿,  nizhno  obijmaº  j   zhartovlivo
vigovoryuº). A vi chogo, mamunyu, hodite? CHogo? Vam  lezhat'  treba.  Hodimte,
hodimte. Vzhe perestali.
   GLIKERIYA HVED. Ta j vi, ditki, idit' zvidsi. Hriste, Panasiku.
   PANAS. Nichogo, mamo, mi zatulimo vikno gazetoyu, to bombi ne vidno bude,
kudi letit'. Lezhit' sobi spokijno.
   GLIKERIYA HVED. Oh, pobachit' vona! Oh, poslidni dni  nastali...  Bozhe  zh
mij. Bozhe zh mij! De zh ce nashi? Mozhe,  j  na  sviti  vzhe  nemaº?  Zmilujsya,
carice nebesna...
   SOFIYA. (Zlegka vede.) Hodimte, mamo,  hodimte.  YAk  golova  bolit',  to
hodit' ne mozhna. Treba lezhat'. A mi pidemo v  koridorchik.  Hodimte.  (Vede
matir.)
   HRISTYA. Mozhe b, ti perestav hoch stukati. Meni vse zdaºt'sya, shcho  ce  tut
strilyayut'.
   PANAS. Pishla b ti spravdi v koridorchik, tam nemaº vikon i menche chuti.
   HRISTYA. YA sama tam boyatimus', hodim i ti.

   PANAS. Meni treba kinchit' ocyu polichku...

   HRISTYA. Ah, ya znayu, shcho tobi treba, chogo ti odsilaºsh mene v koridorchik.
   PANAS. Na tebe garmatni vistrili pogano vplivayut', ditinko.
   HRISTYA. Zate na tebe duzhe garno. YA znayu.


   Vhodit' Sofiya.

   SOFIYA. Hriste, perejshla b ti, spravdi, v  koridorchik,-  ti  tut  til'ki
nervuºshsya.
   HRISTYA. YA boyus' tam sama, hodim zo mnoyu.

   SOFIYA. Ot tobi j maºsh, chogo zh tam boyatis'? Tam ne dostane ni odna kulya.
   PANAS.  (Upuskaº  na  zemlyu  doloto.  Od  stuku  jogo  Hristya  j  Sofiya
zdriguyut'sya.)
   SOFIYA. Ah, Panase Antonovichu! Ohota vam, ¿j-Bogu, v  takij  chas...  Nu,
nevzhe vam hoch ne cikavo prinajmni, shcho tam robit'sya?

   PANAS. Hiba vam ne vidno j ne chuti, shcho tam robit'sya?

   SOFIYA. Nu nevzhe zh vam ne cikavo, hto kogo peremagaº?

   PANAS. Absolyutno ne cikavo. (Stukaº.)

   HRISTYA. (Pidbigaº do jogo). Pokin' stukati! (Nervuºt'sya.)
   PANAS. Hristyu, ne hvilyujsya. SHCHo z toboyu?!

   HRISTYA. YAk ti mozhesh stukati tut, koli tam  pomirayut'  lyudi,  koli  tvo¿
brati... YAk mozhna tak?!
   PANAS. (Spokijno.) Til'ki tak i mozhna... (Raptom,  ne  strimavshi  sebe,
vibuhaº nespodivanim gnivom.) Til'ki tak i mozhna!  CHuºsh  ti?!  Til'ki  tak
mozhna j treba. Treba-a! CHuºsh?!
   HRISTYA. (Zlyakano, tiho.) CHogo zh ti na mene krichish?

   PANAS. (Tim zhe golosom.) Zapam'yataj tverdo: til'ki tak i mozhna!
   HRISTYA. (Vibuhnuvshi plachem, vibigaº z hati.)

   PANAS. (Vrazheno, zniyakovivshi.) Ot tobi j maºsh.

   SOFIYA. Navishcho zh vi ¿¿ obrazili?

   PANAS. I na dumci ne mav obrazhati j'.


   Strilyanina znov vibuhav, shche z duzhchoyu siloyu.  Garmatni  rozrivi  chuyut'sya
raz poz raz, majzhe bez perervi, utvoryuyuchi strashnij grohit. Na  foni  c'ogo
gurkotu stayut' chastishchimi strili kulemetiv i rushnic'. V  gorodi  zajmaºt'sya
pozhezha. Kriz' rikno vidno velike syajvo, dim i velichezni yaziki polum'ya.

   PANAS. (Odkladae molotok i doloto j pidhodit' do vikna) Odijdit', Sofiº
Mikitivno. (Bere ¿i za ruku.)
   SOFIYA. (Movchki vizvolyaº ruku j zlegka odpiha jogo.)

   PANAS. YA vas proshu... Ne bud'te zh hoch tener takoyu,  yak...  chotiri  roki
tomu. Sofiº!

   Snaryad vibuhav z velikoyu  siloyu  nedaleko.  Zaraz  zhe  kulya  z  dzvonom
rozbivaº shklo v vikni. Panas i Sofiya razom odskakuyut'  od  vikna  vbik  za
shafu. Sofiya mashinal'no hapaºt'sya za Panasa, shukayuchi v jogo zahistu.

   PANAS. (Sil'no obnimaº ¿¿, potim raptom garyache, zhaguche ciluº.)
   SOFIYA. (YAkijs' ment sto¿t' v jogo obijmah neporushna, potim  odkidaºt'sya
nazad, vdivlyaºt'sya e Panasa.)
   PANAS. (Hoche pidijti do ne¿.)
   SOFIYA. (Movchki pomalu, ale rishuche krutit' golovoyu.)

   PANAS.  (Zupinyaºt'sya.  Dali  povertaºt'sya  j  ide  do   vikna,   stayuchi
poseredini jogo.)
   SOFIYA. (Strogo, serdito.) Panase! Odijdit'...

   PANAS. (Movchki sto¿t', ne povertayuchis'.)

   SOFIYA. (Pidhodit' i staº takozh.)

   PANAS. (Bere ¿¿ z siloyu za ruku j obvodit' do kanapi. Sam perehodit' do
varstatu i sidaº tam, shilivshi golovu na ruki.)
   SOFIYA. (Sidit' v kutku kanapi, odkinuvshi golovu na spinku j  zaplyushchivshi
ochi.)

   Strilyanina potrohu zmenshuºt'sya j zatihaº.

   SOFIYA. (Vorushit'sya, vstaº i divit'sya v vikno.) SHCHe des' gorit'.
   PANAS. (Ne ruhaºt'sya.)
   SOFIYA. (Pomalu pidhodit' do jogo j zupinyaºt'sya. Tiho.) Panase!
   PANAS. (Sidit' tak samo.)
   SOFIYA. (Nizhno, ale rishuche bere jogo golovu odnoyu rukoyu j odhilyae nazad.
Pil'no divit'sya yakijs' chas jomu v ochi, ne prijmayuchi ruki z  chola  jogo,  j
tiho pitaº:) SHCHo zh to bulo tam? (Hitaº golovoyu do shafi.) Nervovist'?..
   PANAS. (Movchit' i divit'sya na ne¿.)

   SOFIYA. Spomin?
   PANAS. (Ne vidpovidaº.)
   SOFIYA. ZHart?
   PANAS. A u vas shcho bulo?
   SOFIYA. (Prijmaº ruku z loba j posmihaºt'sya.) Stara istoriya. Nevzhe vi shche
j teper bo¿tes' "zagubit' svoº pershenstvo i vladu muzhchini?" Ce zh, nareshti,
skuchno i smishno, mij druzhe. SHCHo bulo chotiri roki tomu prinajmni bolyache,  to
teper... prosto smishno. Dobre, ya vam persha skazhu, shchob pokinchit'  z  samogo
pochatku: u mene buv prosto strah kuli. YAkbi tut stoyav Marko, ya  zrobila  b
te same. A pro ostannº treba vzhe u vas pitat'.
   PANAS. (Vstaº j posmihaºt'sya.) Ta j pitat' ne treba: tak yasno i vam,  i
meni. (Beret'sya za molotok.)
   SOFIYA. (YAkijs' ment movchit'.) Pravda, meni ne zovsim yasno, ale, koli...
   PANAS. (Smiºt'sya.) Nu, ne yasno. Nu tak ne  vart  pro  taki  dribnici  j
govorit'... Zdaºt'sya, kinchilas' uzhe "bitva russkih s kabardincami"?

   SOFIYA. (Rizko odhodit' od jogo. Ide do vikna j divit'sya. Raptom  puskaº
elektriku j rizko do  Panasa.)  Vi  vsi  tut  taki  shovinisti  j  zapal'ni
oboronci starogo ladu, yak bat'ko j Marko?
   PANAS. (Zdivovano yakijs' ment divit'sya na ne¿.) Dlya chogo vi zasvitili?
   SOFIYA. Hochu. Odpovidajte. CHi j na ce zapitannya u vas nema vidpovidi?
   PANAS. De zh vi bachili tut "oboronciv starogo ladu"?

   SOFIYA. On voni! (Pokazuº na vikno.) CHuºte, yak b'yut'sya z timi, hto  hoche
znishchit' toj lad?
   PANAS. A-a? Tak vi, znachit', z tih, shcho nishchat' starij lad?
   SOFIYA. A vi gadaºte,  shcho  kozhna  hoch  troshki  chesna,  shchira  lyudina,  ne
zasliplena dikim nacionalizmom, mozhe ne nalezhati do tih? SHCHo mozhna strugati
doshki v toj chas,  koli  perevertaºt'sya  vse  zhittya,  koli  rujnuyut'sya  vsi
¿idoti, v yakih mi bovtalisya dosi? Vi gadaºte, shcho bagato º takih  boyaguziv,
yaki  v  takij  ment  mozhut'  stavati  v  pozu  filosofs'kogo  pesimizmu  j
prikrivati nim svoyu dijsnu naturu?
   PANAS. YAk kazati po shchirosti j serjozno, to  takih  neshchirih  i  nechesnih
lyudej º teper bagaten'ko. Tak meni zdaºt'sya, Sofiº Mikitovno.

   SOFIYA. Gospodi! A ya ¿hala syudi i dumala, shcho hto, a nashi ne mozhut'  buti
oboroncyami togo zla, yakogo tak zaznali za svoº zhittya. YA dumala: nu nehaj v
Rosi¿ burzhuaziya, panstvo boronyat' svoº panuvannya. A hto u nas na  Ukra¿ni?
Mi zh tak lyubimo govoriti, shcho mi "narod robitnikiv  i  selyan",  kogo  zh  mi
ot-tam (kivaº na vikno) tak lyuto boronimo? Nu,  ta  nehaj  bat'ko,  Marko,
nehaj tisyachi obdurenih ne znayut', shcho voni roblyat', nehaj  svo¿mi  vlasnimi
rukami derzhat' i ne puskayut' yarma z  svo¿h  bidnih  temnih  shij.  ¿m  bude
proshcheno. A vi? A vi? Vi zh poet, vi hudozhnik, vi  sociyalist.  Vi  zh  kolis'
muchili mene za te, shcho ya ne bula "gromadyankoyu", yak vi  kazali,  shcho,  buduchi
ukra¿nkoyu, ya ne cikavilas' politikoyu i hotila buti  aktrisoyu.  Vi  zh  sami
meni  davali  knizhki  pro  sociyalizm,  vi  zh  mene  vchili  nenavidit'  cej
licemirnij, nespravedlivij, grabizhnic'kij i zlochinnij burzhuaznij lad. Hiba
ne pravda?
   PANAS. Pravda.
   SOFIYA. Tak shcho zh vi teper, teper, koli inchi  nishchat',  rujnuyut',  topchut'
cej proklyatij lad, shcho zh vi struzhete otut-o? CHomu vi ne tam? (Hapaº sebe za
golovu, z neporozuminnyam.) Gospodi! YA ne rozumiyu, shcho zh ce robit'sya?! YAk zhe
ce mozhe buti take. YAk mozhna buti proti, ta shche yak! Proti  togo,  shcho  hochut'
bol'sheviki. YAk vi, vi ne rozumiºte, shcho ce zh velichezna  podiya  vsih  vikiv,
us'ogo svitu? SHCHo ce perevorot vsih cinnostej, shcho  ce  zorya  novogo  zhittya?
Cilkom novogo, na inchih pidvalinah, spravedlivih, rozumnih, prekrasnih. YAk
vi ne bachite vsiº¿ estetichno¿ grandiozno¿ krasi c'ogo? Gospodi! Nu,  nehaj
obivatel', nehaj burzhuj gvaltuº, shcho odbirannya v jogo  nagrablenogo  nim  º
grabizh. Ale yak vi ne rozumiºte, shcho ce zh same odbirannya tvorit' nove zhittya,
novu moral', krasu, novi vidnosini lyudej, vil'ni, zdorovi,  garni?  YAk  ce
mozhe buti, viyasnit' meni, shcho bat'ko, Marko, shcho  tisyachi  nashih  robitnikiv,
rabiv neshchasnih, shcho voni c'ogo ne rozumiyut' i b'yut'sya z timi, hto  nese  ¿m
vizvolennya? YA nache v koshmari. YA ne dumala, shcho bude taka  borot'ba.  YAka  zh
sila shtovhaº ¿h na take zlochinstvo proti sebe, proti takih zhe, yak i  voni.
YAka sila derzhit' vas otut-o, za cim durnim varstatom?
   PANAS. (Z cikavistyu.) I nevzhe vi serjozno virite v mozhlivist'  c'ogo...
novogo zhittya?
   SOFIYA. Pri chomu tut vira? YA hochu, ya bazhayu c'ogo vsima silami moº¿ dushi.
Hiba c'ogo ne dosit'? Hiba ne dosit', shcho ves' narod, vsi, hto pracyuº,  hto
pokrivdzhenij, hto uposlidzhenij, vsi hochut' c'ogo? C'ogo malo? Hto  zh  mozhe
stati proti narodu? Hto? De ta  sila?  (Raptom  stupaº  do  Panasa,  shchiro,
zhaguche.) Nu, Panase, zabudem vsi osobisti nashi neporozuminnya. YA  govoryu  z
vami ne yak... ya govoryu z vami yak vasha uchenicya. Vi  pershij  primusili  mene
dumati pro taki rechi. YA ne znayu niyakih partij, program, ya ne  bol'shevichka,
ne men'shevichka, nihto, ya prosto sluzhu yak lyudina, yaka hoche... but' chesnoyu i
hoche dobra yak sobi, tak i svo¿m bliz'kim. Vi rozumiºte Mene? Nu, tak ya vas
pitayu vsim sercem svo¿m: chomu vi ne z timi, shcho b'yut'sya tam za dobro  vashih
bliz'kih, za shchastya, mozhe, vsiº¿ lyuds'kosti? CHomu?
   PANAS (3 mukoyu beruchi ¿¿ za ruku.) Znaºte shcho,  Sofiº:  ne  muchte  mene.
Radi Boga, ne muchte. Dosit' z mene odnogo. YA ne mozhu vzhe dumat' pro ce.  YA
nichogo ne hochu. YA vzhe ne sociyalist. YA... Nu, znaºte shcho:  ne  budemo  luchche
govorit' pro ce.
   SOFIYA. Ale chomu zh. CHomu. Radi Boga?


   Na vulici pid viknami vnizu vibuhayut' vistrili. Kuli pocilyayut' v vikno,
shibki z bryazkotom padayut' dodolu.

   SOFIYA. (Instinktivno kidaºt'sya do Panasa.)

   PANAS. (Tyagne ¿¿ do zemli j sam lyagaº.) Lyagajte! Lyagajte!

   Vistrili ne perestayut'.

   PANAS. (SHvidko povze do elektrichnogo gudzika  j  gasit'  svitlo.)  Voni
strilyayut' na svitlo. Lezhit'.

   Stihaº. CHuti na ulici topotinnya bagat'oh nig, kriki, gluhishchi vistrili.

   PANAS. (Prisluhaºt'sya.) Htos' odmikaº dveri...


   Z sineshnih dverej hutko vhodit'.

   ARSEN. (Z rushniceyu v ruci. Golova obv'yazana bilim, na bilomu  vistupila
krov. Vin pohituºt'sya i vazhko dihaº. Pomitivshi Panasa, skrikuº).  Hto  ce?
(Nastavlya rushnicyu.)
   PANAS. Ce ya. Arsene. Ce ya. (Svitit' svitlo.) SHCHo z vami? Vi raneni?!
   ARSEN. Ce nichogo. Durnicya... Tato prislav skazat'...

   SOFIYA. (Pidbigayuchi, trivozhno.) Arsene! Hlopchiku!  SHCHo  v  tebe?  Raneno?
Gospodi! Idi syad', lyazh... Panase, dajte vodi, shvidche!

   ARSEN. (Kladuchi rushnicyu na kanapu.) Ta nichogo nema. Ne treba, tak sobi,
vdryapnulo. YA na hvilinku. Mushu zaraz... znov iti. YA til'ki skazat'...  (Ne
hoche sidat'.)
   Vhodit' HRISTYA. (Pobachivshi Arsena, kidaºt'sya do jogo.) SHCHo? SHCHo take?  Ti
ranenij.

   ARSEN. (Neterplyache.) Aj, dajte meni spokij. Tato prohav skazat', shcho  mi
vsi zhivi j zdorovi. Ot i vse. SHCHob vi ne  turbuvalis'.  I...  ya  b...  vodi
vipiv.
   SOFIYA. Zaraz, zaraz. YA podam. Ta prisyad'. (Kidaºt'sya do karafki z vodoyu
j podaº jomu. V toj zhe chas pil'no sluhaº, shcho kazhe Arsen).

   ARSEN. (Sidaº). YA trohi vtomivsya. SHvidko jshov.  Za  mnoyu  gnalas'  cila
yurba bol'shevikiv.
   HRISTYA. Nu, a hto zh peremagaº? Hto to tak strashno strilyaº? Nashi?
   ARSEN. I voni, i nashi. U ¿h nema garmatchikiv-navodchikiv.  Voni  platyat'
po tridcyat' karbovanciv u godinu navodchikam. Des' vzyali masu groshej.
   HRISTYA. Masu groshej?
   SOFIYA. Na, golubchiku, pij.
   ARSEN. (ZHadno p'º). Dyakuyu.
   SOFIYA. Mozhe, shche?
   ARSEN. Ni, dyakuyu. Treba jti.
   SOFIYA. Ta spochin' trohi. Vstignesh. Rozkazhi nam trohi. Hto zh peremagaº.
   ARSEN. YA ne znayu. Voni, zdaºt'sya,  mayut'  pidderzhku.  Mi  odstupaºmo  z
c'ogo rajonu.
   HRISTYA. Odstupaºte? CHogo?
   ARSEN. Nu, ya ne znayu. Voni strilyayut' z usih vikon, z dahiv,  z  l'ohiv.
Zajnyali poshtu, telegraf, bank.
   SOFIYA. On - yak! (Poglyadi na Panasa).

   PANAS. (Sto¿t', spershis' spinoyu do varstatu, nibi bajduzhe sluhaº).
   HRISTYA. YAk zhe vi ¿m pozvolili zajnyat'?! U vas zhe vijs'ko, garnizon.
   ARSEN. Nu da, garnizon. Kurin'  zaporozhciv  ob'yaviv  nejtralitet.  Polk
koshovogo Sirka tak  samo.  A  polk  Sagajdachnogo  uves'  perejshov  na  bik
bol'shevikiv.
   PANAS. (Kashlyaº, zminyaº pozu.)
   HRISTYA. Polk Sagajdashnogo?! Otoj  samij,  shcho  tak  urochisto  prisyagavsya
na...
   ARSEN. Otoj samij. Ta shche yak, svolochi, zradili. Mi vibili bol'shevikiv  z
zhinocho¿ gimnazi¿. Znaºte de?  Nu,  a  tut  nedaleko  kazarmi  Sagajdashnogo
polku. Mi, znachit', rahuvali na te, shcho z'ºdnaºmos' z nimi j ochistimo zrazu
vves' rajon. I sagajdashniki vves' chas nas klikali. Nu, mi vzhe pidhodimo do
kazarm. Bol'sheviki vtikayut'. Oj, yak utikali! Ne daj Bog. Tam  ¿h  polyaglo!
Nu, nichogo. Sagajdashniki vistavili zhovto-blakitnij  prapor,  mahayut'.  Mi,
rozumiºt'sya, i na dumci nichogo ne mali. Vhodimo v dvir. A dvir  tam  takij
pivkruglij. Til'ki vvijshli, tut yak pal'nut' voni  z  usih  vikon  na  nas.
Mi...

   HRISTYA. Hto?! Sagajdashniki?!
   ARSEN. Atozh. Nu, a koli sagajdashniki zradili, to rozumiºt'sya, mi musili
odstupat'. YAk bi ne sagajdashniki, mi b ¿h roznesli! Ce zh bandi  huliganiv.
Ubili nashih tam masu. Tam i mene oce...
   PANAS. (Raptom zrivaºt'sya z miscya i z vibuhom lyuti  grozit'  kulakom  u
vikno.) O, proklyati poganci! Ottak zavzhdi, zavzhdi, na protyazi vsiº¿  nasho¿
proklyato¿ neshchasno¿ istori¿. Svo¿  vbivayut',  svo¿  parshivci!  (Do  Arsena,
rishuche.) Davajte syudi vashu vintovku, patroni, vse.

   ARSEN. Na shcho?!
   PANAS. Vi zostanetes' vdoma, vi raneni, a ya pidu zamist'  vas.  Hristyu,
daj meni pidzhak i shapku. V tij hati. Davajte patroni.

   ARSEN. Ta yak zhe...
   HRISTYA. Panase! SHCHo ti hochesh...
   PANAS. Hriste, ya tebe proshu prinesti meni pidzhak i shapku z to¿ kimnati.
Koli tvoya laska. CHuºsh?
   ARSEN. (Pidvodit'sya.) Pochekajte. Ale zh mi  mozhemo  vdvoh  piti.  YA  vam
zaraz dostanu rush... (Hitaºt'sya j hapaºt'sya rukami za Panasa i Sofiyu.)
   SOFIYA. Arsiku, lyubij!.. Vin zomliv. Hristyu, daj vodi, shvidche radi Boga.
Panase, derzhit' z togo boku. Kladit' na  kanapu.  Arsiku,  hlopchiku!..  Ce
rana jogo. Pidderzhujte,  ya  podivlyus'  ranu.  Treba  perev'yazat'.  Hriste,
shvidche vodi. Mozhe, º jod, karbol'ka abo yakas' incha dezinfekciya.
   HRISTYA. ª jod.
   SOFIYA. Davaj shvidche. Vodi nalij u gliboku tarilku. Ta  shvidche,  Hriste.
(Rozmotuº v toj zhe chas pov'yazku z golovi Arsena.) Nichogo sobi "vdryapnulo",
taka masa krovi. Derzhit', Panase, derzhit'. Arsiku, dorogij mij,  bidnij...
Ot, Gospodi! Ah, yaka zh rana! Hristyu, Boga radi, shvidche  zh.  Servetok  daj,
servetok. Dvi, tri, chotiri.
   HRISTYA. Zaraz, zaraz. Ah, Bozhe  mij.  (Hapa  z  bufetu  gliboku  misku,
karafku z vodoyu, slo¿k z jodom i bizhit' z cim do kanapi. Pidstavlya stilec'
i stavit' vse ce na jogo, hapaºt'sya, trivozhno  divit'sya  na  Arsena.  Znov
bizhit' za servetkami. Podaº Sofi¿.) Na, na. Mozhe, rushnik?
   SOFIYA. Nalij vodi v tarilku i vlij tudi jodu.

   HRISTYA. Bagato jodu?
   SOFIYA. Nu, shchob dobre zhovta voda stala. Ne bijsya, lij.

   HRISTYA. (Gotuº vodu.) Zaraz. Zaraz... (Pidstavlyaº stil'cya z vodoyu.) Tak
nichogo? CHi shche?
   SOFIYA. Dobre, dobre. Servetku.  Ah,  bidnij  hlopec'.  (Proliva  ranu.)
Zdaºt'sya, cherep ne zachepilo, ale vsyu shkuru zneslo. Arsiku, milij!
   ARSEN. (Rozplyushchuº ochi, vorushit'sya). SHCHo take?

   SOFIYA. Nichogo, nichogo, lyubij. Treba tvoyu ranku perev'yazat'. Posid' tak.
   ARSEN. Meni po... pogano... (Umlivaº znov.)

   SOFIYA. Znov umliv. Krovi zagubiv bagato.
   PANAS. Mozhe, poklasti jogo? Jomu tak legche bude.
   SOFIYA.  Nu,  davajte,  til'ki  oberezhno,  bud'   laska.   Tak,   tak...
Pidderzhujte  razom  i  golovu,  Hristyu,  ti  krashche  viz'mi  jogo  nogi   j
oberezh-nen'ko pokladi na kanapu, Ottak... Tak... Nu, ot. Podushku treba.

   HRISTYA. Zaraz. (Bizhit' u drugu kimnatu, po dorozi divlyachis' u vikno, za
yakim gluho chuºt'sya strilyanina.)
   SOFIYA. (Promivaº ranu.) Pidstavte stil'cya z vodoyu syudi blizhche. Dajte tu
servetku. Vijmit' shche servetok.
   HRISTYA. (Z podushkoyu.) A tam vse strilyayut'. Gorit' shche z odnogo boku. Vsya
ta kimnata azh zhovta. Treba tihshe, shchob  mama  ne  pochula.  Vona,  zdaºt'sya,
nareshti zasnula. (Tim chasom pidkladayut' podushku pid golovu Arsenovi.)

   SOFIYA. Nu, zdaºt'sya, promila.
   HRISTYA. (Zaglyadaº.) Gospodi! YAka rana! Arsik! Bidnij! O, proklyato¿ dushi
bol'sheviki! Bozhe, shcho zh ce bude?

   PANAS. Nu, ya bil'she ne potribnij?

   SOFIYA. Ni.
   PANAS. (Oberezhno obv'yazuº z Arsena poyas z patronami.) Vibachajte, ya poyas
jogo...

   HRISTYA. Htos' u sinyah gomonit'! (Z strahom divit'sya tudi, za neyu vsi.)

   Vhodyat' Slipchenko j Marko.

   HRISTYA. Tato j Marko! Slava BoguI

   SLIPCHENKO. Arsen doma? (Zlyakano.) SHCHo vin?..
   SOFIYA. Nichogo, zlegka ranenij. Zomliv.

   SLIPCHENKO. A, ta sama rana? Na golovi?

   MARKO. (Hmarno stavit' rushnicyu bilya dverej u kutok i sidaº za stolom.)
   SLIPCHENKO. (Stavit' rushnicyu tam zhe i p'º prosto z karafki.  Do  Panasa,
shcho vijmaº z-pid Arsena poyas.) SHCHo ce vi robite? Ne tormosit' jogo.

   PANAS. Meni patroni jogo potribni.

   SLIPCHENKO. Na yakogo bisa?
   PANAS. Potribni.
   SLIPCHENKO. Mozhe, do bol'shevikiv pidete dobivat' nas?

   HRISTYA. Vin z vami hoche.
   SLIPCHENKO. A-a? Nadumavsya? Nu, ta pizno. Mi vistupaºmo z goroda. Zajshli
poproshchat'sya. Viganya kacapnya z ridno¿ hati! Prodali  svo¿  sinki,  prodali,
zradili, naplyuvali sami sobi v dushu... Aj, Bozhe! Aj,  Bozhe!  SHCHo  z  takimi
robiti? SHCHo robit' z nimi? Na vogni pekti? Rizat' na dribni shmatki? I Tihon
zhe z nimi!
   PANAS. Tak yak vistupat', to vistupat'. Nema chogo sidit'. Hodimte!
   SLIPCHENKO. (Movchki  divit'sya  na  jogo.)  A  doma  zh  hto  zostanet'sya?
Pokinemo same zhinoctvo?
   PANAS. Nu, lishajtes' vi.
   SLIPCHENKO. Mene j Marka rozstrilyayut' se¿ zh nochi. Pershij Tihon vikazhe.
   SOFIYA. Ah, tatu, yak mozhna take govoriti?

   SLIPCHENKO. Ne til'ki vikazhe, a sam rozstrilyaº.

   MARKO.  (Z  gnivom  b'º  kulakom  po  stoli  j  ustaº.)  YAkbi  ne  polk
Sagajdashnogo! Na ranok mi b ¿h na trisochki roznesli.

   SLIPCHENKO. (Do Panasa.) Samij virnij, svidomij,  samij  krashchij  polk...
zradiv! Vsi bol'sheviki. Ne treba ¿m Ukra¿ni, ne treba ¿m voli,  nichogo  ne
treba, dajte ¿m volyu grabuvat', nasiluvat',  nishchit'.  A  bol'sheviki  zh  ce
dayut', skil'ki hochete. Rozbili  zh  tyurmu  i  vipustili  vsih  ugolovnikiv.
Ozbro¿li ¿h i pustili po gorodu. Nu?

   SOFIYA. Ce ne mozhe buti.
   SLIPCHENKO. Ta yak ne mozhe buti?! Pidi podivis': tyurma porozhnya. "Ne  mozhe
buti"! CHerez shcho zh ne mozhe?
   MARKO. (Hodit' po hati, pidhodit' do vikna, znov do stola.) A mama de?
   HRISTYA. Spit'. U ne¿ duzhe bolila golova.

   SLIPCHENKO. Nu, to j ne treba budit'. Skazhete,  shcho  buli.  Ta  mi  skoro
vernemos'. Ce chorta vzhe z dva!  Kamenya  na  kameni  ne  lishimo.  Vivishaºmo
padlyuk do korenya. Kacapa yak ne vinishchiti do nogi, to j radi z nim nema! Nu,
budem proshchatis'. Vi, Panase, zostavajtes' z zhinkami. Treba zh komu-nebud'.

   PANAS. (Spokijno, ale rishuche.) Ni, ne zostanus'. I ne kazhit'. YA jdu  zo
vsima.
   SLIPCHENKO. Gm!.. YAk zhe voni...
   PANAS. Prozhivut' cej chas bez nas. Groshi mayut'. SHCHo zh robit'?

   Golosnij dzvinok.
   Vsi zmovkayut' i povertayut'sya do dverej.

   SLIPCHENKO. Hto b ce mig but'?
   MARKO. CHi ne Homchuk zabig za nami? Pora, tatu. (SHvidko jde v sini.)
   SLIPCHENKO. Gm! Divno, divno. Hto b ce mig buti?


   CHerez yakij ment chuti duzhij krik.  Topotinnya  nig.  V  kimnatu  vbigayut'
bol'sheviki z revol'verami i rushnicyami v rukah. Deyaki v  saldac'kij  odezhi,
deyaki v shtats'kij. Dekotri obmotani "lentami" z naboyami.  Zboku  v  deyakih
visyat' shabli. Vsi voni krichat' "Ruki vverh"! "Ruki vverh"! I  cilyat'sya  na
vsih.
   Vsi pidvodyat' ruki dogori. Slipchenko zrobiv buv ruh do  svoº¿  rushnici,
ale zupinivsya i takozh pidnyav.
   Slidom za yurboyu vvodyat' Marka z pidnyatimi  dogori  rukami  v  suprovodi
tr'oh bol'shevikiv z revol'verami i rushnicyami.

   1-j BOLXSHEVIK. (Do  Slipchenka.)  A-a,  vot  on,  staryj  pes!  Popalsya,
sterva? A kto eshche tut est'? (Do Panasa.) Ty kto?
   2j BOLXSHEVIK. Da shto ¿h rozpituvat'sya mnogo. Usih na odnu shvorku  ta  j
gajda!

   3-j BOLXSHEVIK. (Do Panasa.) Ty - kto, ya sprashivayu?

   PANAS. Hiba vi ne bachite?
   1-j BOLXSHEVIK. (Divit'sya na verstat.) Rabochij?
   PANAS. Robochij.
   1-j BOLXSHEVIK. (Pobachivshi Arsena.) A-a, ranenyj vil'nyj kozak?
   SOFIYA. |to ne vil'nyj kozak. |to gimnazist. Ego ranila pulya cherez okno.
Posmotrite. On sidel doma. Mal'chik.
   2-j BOLXSHEVIK. A ti hto zh taka, zastupnicya?

   SOFIYA. (Movchki oglyadaº jogo z nig do golovi j odvertaºt'sya.)
   1-j BOLXSHEVIK. Podozhdi, tovarishch. Nevinnyh ne trogat'.

   3-j BOLXSHEVIK. Nu, skoree, nechego! Skazano, etih dvuh. CHert s  nimi,  s
drugimi. Nu, marsh za nami.

   SERED BOLYYEVIKIV. Idem, idem! (Nado skoree. Ukraincy zahvatyat'.)
   SOFIYA. Kudi zh vi vedete ¿h?
   2-j BOLXSHEVIK. A tobi kakoe delo? Hochesh z nimi? Hodim!
   1-j BOLXSHEVIK. (Do Slipchenka.) Nu, idem! Vedite togo.

   SOFIYA. (Do 1-go.) Poslushajte, tovarishch, kuda vy vedete ih?
   MARKO. Ta shcho ti pitaºsh ¿h? Hiba ti ne bachish, z kim ti govorish?

   SERED YURBI. Ta shto tam za razgovori?

   - Marsh! Vedi ¿h!
   - Da prikonchit' zdes' i basta.
   - Strelyaj ih vseh, burzhuev!
   1-j BOLXSHEVIK.  Tovarishchi!  Pomnit',  chto  my  ne  razbojniki!  Slyshite?
Pervago sam zastrelyu! (Do Sofi¿.) |to vash otec i brat?

   SOFIYA. Da.
   1-j BOLXSHEVIK.  My  ih  arestovali  za  kontrrevolyucionnoe  vystuplenie
protiv rabochih i krest'yan. Oni budut' sudimy revolyucionnym tribunalom.

   SOFIYA. Mne mozhno sledovat' za vami? YA znakoma s tovarishchami Grinbergom i
Semyannikovym. YA segodnya priehala iz Petrograda. Vy  mozhete  otvesti  ih  k
tovarishchu Grinbergu?
   1-j BOLXSHEVIK. Ta shto za razgovori taki? Tam gajdamaki nabizhat',  a  mi
tut z burzhuyami marmaladi... vedi  ¿h  k  chortovij  materi,  a  to  tut  zhe
perestrelyayu vsih, yak sobak.
   1-j BOLXSHEVIK. Nu, idem! (Do Sofi¿.) Sledovat' mozhete. No... ya  Vam  ne
sovetuyu.

   SLIPCHENKO. Proshchajte, diti! Mami tam  ska...  (Jogo  shtovhayut'  u  spinu
prikladom, i vin zatochuºt'sya j majzhe vibiga v sini.)

   SOFIYA. (Do Hristi.) U tebe º yakes' pal'to? Hustka?

   HRISTYA. (Ridayuchi.) Tam... tam... u... sinyah... na vishal'ci... a  hustka
na... skrini...
   SOFIYA. Dobre...
   PANAS. CHekajte, ya z vami! (Bizhit' u susidnyu kimnatu, vibigaº j pribigaº
u sini z shapkoyu j pidzhakom, na hodu odyagaºt'sya.)

   HRISTYA. (Golosno ridaº.)

   Koli v sinyah stihaº, v kimnatu oberezhno vhodit' Bilyankevich.  Vin  nemov
vinyuhuº, oziraºt'sya, use rozglyadaº.  Zupinyaºt'sya  i,  skosa  divlyachis'  na
vikno i prisluhayuchis', ledve pomitno vdovoleno posmihaºt'sya.

   Zavisa

   _DIYA TRETYA_

   Velika kimnata, kancelyariya.  Kancelyars'ki  stoli,  shafi,  etazherki.  Na
stini velikij portret SHevchenka.
   V stini livoruch vikna na dvir. V zadnij stini dvoº dverej. Odni  blizhche
do vikon, drugi v peredpokij. V stini pravoruch takozh dveri v drugi poko¿.
   V kimnati  strashennij  rozgardiyash:  shibki  povibivani,  doli  valyayut'sya
poderti paperi, kancelyars'ki knizhki, porozlivano chornilo, deyaki stil'ci  j
stoli  pobito,  perekinuto.  Bilya  dverej  peredpokoyu  sto¿t'   na   varti
krasnogvardeºc'. Na stolah,  pidklavshi  knizhki  pid  golovu,  splyat'  dvoº
drugih krasnogvardejciv. Bilya vikna stoyat' inchi dvoº j divlyat'sya na  dvir.
Nadvori chuºt'sya zalp.

   1-j KRASNOGV. Gotovo! Prishili. Bol'she ne vstanet', sukin syn.
   2-j KRASNOGV. Nosom tak i klyunul v stenku.
   1-j KRASNOGV. Stoj! Vedut' oficera! A-a, chortova dushe, trusishsya? Ach-ach,
yak nogi pidginayut'sya. O, o, hapaºt'sya za  barin'ku,  za  barin'ku.  A  tij
yakogo chorta tam nada?
   2-j KRASNOGV. ZHena, dolzhno byt'. Vidish', prosit... ZHalko, stalo byt'.

   1-j KRASNOGV. ZHalko? A nas chom ne zhalila, yak voni po mordah nas bili ta
rozstrilyuvali? Nehaj teper... A-a, ruki hapaº ciluvat'. Tak ¿¿, prikladom,
padlyuku. Verno, ottak, nogoyu. Do stºnki stavaj, chogo  tam  ruki  ciluvat'.
Pravil'no. Umlila. Ottak krashche.
   VARTOVIJ. Krikni im, Kornienko, chtob... Kuda? Kuda? Syuda nel'zya.  (Hoche
spinit' Sofiyu, yaka shvidko vhodit'.)
   SOFIYA. (Pokazuyuchi papircya.) U  mene  propusk.  Syudi  maº  zaraz  prijti
tovarish Grinberg. Meni jogo treba bachit'.
   VARTOVIJ. A vi kto budete? Iz ukraincev ili nashih?
   SOFIYA. I z ukra¿nciv, i z vashih.

   VARTOVIJ. Gm! CHudno. Takih my von kuda  otpravlyaem.  (Hitaº  v  napryami
vikon.)
   SOFIYA. Ne znaºte, hutko maº pributi tovarish Grinberg?

   VARTOVIJ. YA tvoego durackogo yazyka ne ponimayu, govori po-chelovecheski!

   Dveri v zadnij stini livoruch odchinyayut'sya. Zvidti  vihodit'  oficer,  za
nim S i n i c i  n,  odyagnenij  v  shtats'ke,  molodij,  bilyavij,  v  sinij
kosovorotci.

   SINIC. (Golosno.) Svoboden! Dvuh provozhatyh! Provozhatye!

   1-j KRASNOGV. (Pochinaº budit' tih,  sho  splyat'.)  Provozhatye,  vstavaj.
Slysh'?
   OFICER. (Syaº vid radosti.) Blagodaryu  vas,  tovarishch!  Ne  bespokojtes',
pozhalujsta, ya i bez provozhatyh.
   SINIC. (Serdito.) Provozhatye! Spyat, chert by ih pobral. Provozhatye!

   PROVOZH.  (Vstayut',  pohmuro  chuhayut'sya,   berut'   rushnici   j   kazhut'
oficerovi:) Nu, idem! V seredinu stanovis', kuda lezesh'! (Vihodyat'.)

   SINIC. (Do vartovogo.) Sleduyushchago! Mnogo ih eshche tam?
   VARTOVIJ.  Est'  poryadochno.  Vot  tut  kakaya-to.  (Pokazuº  na  Sofiyu.)
Tovarishcha Grinberga hochet videt'.

   SINIC. Vam tovarishcha Grinberga? Propusk est'?

   SOFIYA. ªst'. (Pokazuº papirec' i hoche podat'.)

   SINIC. (Maha rukoyu.) Ne nado. Podozhdite.  On  sejchas  dolzhen  priehat'.
(Vartovomu.) Sleduyushchego. (Ide do sebe.)

   VARTOVIJ. Sejchas. Zakurit' nado. (Zakuryuº.)

   1-j KRASNOGV. (Smiºt'sya.) A toj oficerik zradiv, shcho svoboden. YA,  kazhe,
i bez provozhatih. A togo j ne znaº, shcho tut-to j vsya shtuka v provozhatih. Ot
voni jogo provedut', kuda nado, i bude vzhe svoboden. (Divit'sya  v  vikno.)
Anu, chi vzhe viveli do stºnki?
   2-j KRASNOGV. Sejchas vyvedut.
   VARTOVIJ. (Gukaº v dveri do peredpokoyu). Sleduyushchij! ZHivo!

   Z peredpokoyu vpihayut' molodogo hlopcya, gimnazista. Za nim,  vidirayuchis'
z ouk krasnogvardejciv, vbigaº mati jogo, zhinka rokiv 38-40, shche ne stara.

   VARTOVIJ. (Odpihayuchi ¿¿.) Kuda? Kuda? Nel'zya!  Kakogo  cherta  puskaete,
svolochi? Nel'zya, govoryu.
   MATI.  (Hapayuchi  jogo  za  ruki,  trusyachis',  napivbozhevil'na  ugodlivo
posmihayuchis'.) YA  nichogo,  ya  nichogo.  YA  postoyu  tut.  |to  moj  syn.  On
gimnazist. Kolya, prosi proshcheniya.  Prosi  proshcheniya.  Kolechka,  sinochek  moj
edinstvennyj!

   VARTOVIJ. Da nel'zya, ya vam govoryu. Nu, narod...
   GIMNAZIST. (V odchayu.) Mamo, idit' dodomu!.. Ne treba...
   MATI. (Zlyakano.) Kolya, zamolchi, zamolchi! Vy, gospoda, to est' tovarishchi!
Ne slushajte ego, ne slushajte. On uchastvoval v  lyubitel'skih  spektaklyah  i
potomu govorit po-malorossijski.

   SINICIN. (Na porozi.) Nu, chto zh sleduyushchij? CHto zdes'?
   VARTOVIJ. Da vot, etu zhenshchinu syuda pustili opyat'.

   MATI. (Kidayuchis' do Sinicina, hoche shopit' jogo ruki.) Ne slushajte,  ne
slushajte! On tol'ko  v  lyubitel'skih  spektaklyah.  |to  moj  Kolya.  On  ne
vinovat. Kolechka, prosi proshcheniya. Kolya,  ne  stoj  tak  nepochtitel'no!  On
boitsya, on tol'ko boitsya...
   GIMNAZIST. Ah, mamo!
   MATI. Kolya, molchi! Molchi, Kolechka! Oni tebya otpustyat. Ty zdes'  nichego,
tol'ko v spektaklyah, vy zh ego opustite, pravda?
   GIMNAZIST.  Nehaj  rozstrilyuyut'!  YA  ¿h  ne  boyus'.  Haj  zhive   vil'na
samostijna Ukr...

   MATI. (Lyuto kidayuchis' do jogo.) Movchi, tobi kazhu! Skazivsya ti?!  SHCHo  ti
robish?! Gospoda, on tak, on...
   SINICIN. |, k chortu tam! Svoboden, dvuh provozhatih. Sleduyushchago.
   MATI. (Radisno.)  Svoboden?!  Kolechka,  chuºsh:  svoboden!  Spasibo,  oj,
spasibo zh vam! Haj vas Bog...
   SINICIN. (Zlisno do vartovogo.) Viprovadit' ih i sleduyushchago!
   VARTOVIJ. (Do materi i gimnazista.) Nu, uhodite!  Skoreº!  (V  odchineni
dveri.) Dvuh provozhatyh, svoboden. Sleduyushchago.
   MATI. (Veduchi za ruku sina.) Spasibo, tovarishchi, spasibo! Idem, Kolechka,
idem! (Vihodit'.) Skoree, skoree, Kolechka.
   1-j KRASNOGV. Ege,  "id'om.  Kolechka".  Idi,  idi,  tam  tobi  pokazhut'
"svoboden".
   2-j KRASNOGV. A,  vidno  zayadlyj  hohlenok.  Samostijna  Ukraina.  Vot,
uvidit on samostijnu.
   1-j KRASNOGV. (Regoche navmisno grubim golosom, perekrivlyaº gimnazista.)
"Haj zhive vil'na, samostijna Ukra¿na".  I  vigadali  zh,  burzhu¿  proklyati.
Poddºluyut'sya pod muzhic'kij razgovor i dumayut', shcho to komus' interesno.

   VARTOVIJ. (U dveri do peredpokoyu.) Nu, chto zh tam opyat', chert by  vas...
CHto tam? Skoreº!

   Vhodit' zaliznodorozhnik, molodij, lice blide, z zhahom v ochah.

   VARTOVIJ. Syuda. (Provodit' do drugih dverej.)
   2-j KRASNOGV. Vil'nyj kozak, dolzhno byt'.

   Nadvori vibuh zalpu. Krasnogvardejci divlyat'sya v vikno.

   1-j KRASNOGV. O! oficer uzhe "svoboden". Til'ki odnoyu nogoyu podriguº, yak
zhaba. Tak jogo za nogi, do kupi. Prikladom bi shche po golovi, a to, suka, shche
ozhive.
   2-j KRASNOGV. Pushchaj ozhivaet, ih v obshchuyu yamu vseh...  Odnu  uzhe  zaryli,
dush sorok. Nekotorye eshche dyshali.
   1-j KRASNOGV. Ta nu? Dyshali?
   2-j KRASNOGV. Odin duzhe stonal. Nichego, vseh zasypali.
   VARTOVIJ. A odin, sukin syn, hitryj, pritvorilsya mertvym. Ego,  znachit,
hoteli ottyanut' v storonku. A on, eto, kak vskochit, ves' v krovi, mordy ne
vidno, pobili prikladami. Da kak kinetsya do nashih, da zubami. Vpilsya,  kak
beshenaya sobaka, otorvat' nel'zya. Ego b'yut vintovkami, a on uzhe bez  pamyati
vpilsya zubami i visit. Tak, podlec, i pomer. Kusok tela vyrval.

   1-j KRASNOGV. Ot proklyata  dusha!  Ottak  voni  nashogo  brata  povsigda.
Pomira, a taki virve v tebe shmatok tila.
   SINICIN.  (Vihodit',  za  nim  zaliznodorozhnik.)  Svoboden.  Bol'she  ne
vodit'. Na dva chasa pereryv.
   VARTOVIJ. Svoboden bez provozhatyh?

   SINICIN. Bez. (Vihodit' v dveri do peredpokoyu.)

   ZALIZNODOROZHN. (Z tim zhe perelyakanim licem za nim.)

   VARTOVIJ. Nu, svobodny i vy, tovarishchi.
   1-j KRASNOGV. Nu, tol'ko, mi tozhe bez provozhatyh. (Smiºt'sya j bere svoyu
rushnicyu.)
   2-j KRASNOGV. (Takozh bere.) Oh, da i spat' zhe budu! Ustal, kak pes. Tri
nochi ni na minutu ne spal.
   1-j KRASNOGV. YA z nedelyu vzhe ne splyu. Ta j shche ne spav bi z nedelyu,  abi
peredushit' usih burzhu¿v. Vichistit' do nogi, shchob i duhu ¿hn'ogo  ne  pahlo.
CHisto vsih, z dit'mi, z zhinkami...
   2-j KRASNOGV. CHtob i na rasplod ne ostalos'? (Poglyadayut' na Sofiyu.)
   1-j KRASNOGV. Atozh! A tih ukra¿nciv  dak  ne  to  shcho  rozstrilyuvat',  a
prosto zhivimi vsih u yamu j zasipat'. Ot vam samostijna Ukra¿na,  ot  teper
oddilyajtes' od Rosi¿. Verno! Drugogo sposobu na ¿h nema.

   Nadvori zalp. ZHinochij priglushenij krik. Vsi kidayut'sya do  vikna.  Sofiya
takozh.

   1-j KRASNOGV. Aga, samostijnogo gimnazistika "oslobodili". A ta,  a  ta
shcho viroblyaº!
   VARTOVIJ. Pomeshalas'... Poet, smeetsya. Ah, ti... vish' beda kakaya vyshla.
Bednaya!
   1-j KRASNOGV. Ta j ¿¿ slid bi tozhe... SHCHo ¿h zhalit'? Voni nas zhalili? Ot
nehaj teper sami pokushtuyut'. Usih virizat', proklyatih!
   2-j KRASNOGV. Dda-a... Tronulas' umom. Nado bylo otpustit' malago.
   1-j KRASNOGV. Kuda pustit'?! Kogo?  Varnyaka  chortzna-shcho.  Z  tih  malih
povirostayut' veliki, to voni nam pokazhut'. Hodim luchche! (Vihodyat'.)


   Vartovij i 2-j krasnogvardeºc' idut' za nim.

   SOFIYA. (Sama. Divit'sya u vikno. Potim nepokijno hodit'  po  hati.  Hoche
jti do dverej u peredpokij, ale rozdumuº i rishuche  sidaº  chekat'.  Nadvori
chuºt'sya znov zalp. Sofiya shoplyuºt'sya, hoche bigti do vikna, ale zupinyaºt'sya
j sidaº.)
   GRINBERG. (Vhodit'  zadihanij,  ale  ozhivlenij,  v  pidnyattyu,  prostyaga
obidvi ruki Sofi¿, shvidko pidhodit' do ne¿.) Radi Boga, izvinite, tovarishch,
chto zaderzhal vas. Nevozmozhno  bylo  vyrvat'sya.  Zdravstvujte,  dorogaya!  S
pobedoj, s torzhestvom proletarskogo dela!
   SOFIYA. (Vitaºt'sya.) YA do vas u  vazhnij  spravi.  YA  ne  hotila  vam  po
telefonu...
   GRINBERG. Nu da, nu da... Konechno. Nu? CHto? A? ZHarko bylo  noch'yu  A?  A
kak oni, merzavcy, udirali! A? |to bylo pryamo taki velikolepn. My ih bili,
kak  kuropatok.  Da  ved'  bandy  huliganov,  zhulikov.  Nu,   vy   n-ochen'
volnovalis' noch'yu? Vash dom ne postradal? YA dumal  o  vas  i,  predstav'te,
delal vse, chto mog, chtob snaryady ne leteli v vashu storonu. YA dazhe...
   SOFIYA. (Neterplyache.) YA duzhe dyakuyu vam, ale ya hochu poprohati vas...
   GRINBERG. Znaete chto, tovarishch:  govorite  po  russki,  ej-Bogu,  teper'
kak-to ne  do  etogo.  Vy  menya  izvinite,  no  moment  slishkom  vazhnyj  i
torzhestvennyj, chto li, chtob...
   SOFIYA. (Rizko.) Horosho. YA budu govorit' tak, kak vam hochetsya.

   GRINBERG. Ne tak, kak mne hochetsya, a...
   SOFIYA. Delo v tom,  chto  noch'yu  pri  mne  na  kvartire  krasnogvardejcy
arestovali moego otca i brata. Oni nahodyatsya zdes', v etom shtabe. Ih hotyat
rasstrelyat'.
   GRINBERG. Vashego otca i brata? Za chto? Ved' oni, vy govorili, rabochie.

   SOFIYA. Da, no oni ukraincy. Vil'ni kozaki.

   GRINBERG. Vil'nye kozaki? Gm! Oni zdes'?
   SOFIYA. Da. YA nasilu uprosila podozhdat' s kazn'yu do vashego prihoda.
   GRINBERG. (Sturbovano.) To est' kak? V kakom smysle?
   SOFIYA. YA spodivayus', shcho vi ¿h vizvolite.

   GRINBERG.  Ah,  tovarishch,  da  ostav'te  vy  hot'  v  etu  minutu   vashe
ukrainofil'stvo. I kak vy, pravo...
   SOFIYA. (Tiho, zcipivshi zubi.) YA oshiblas'. YA nadeyus' na vashu pomoshch'.
   GRINBERG. V kachestve kogo oni arestovany?

   SOFIYA. V kachestve vragov, konechno. CHto za vopros?

   GRINBERG. (Rizko.) YA ponimayu. No oni  kto:  oficery,  soldaty,  vol'nye
kazaki, gajdamaki?
   SOFIYA. Vol'nye kazaki. YA ved' skazala vam.

   GRINBERG. Vol'nye kazaki? Tak chto zh ya mogu sdelat'?  YA  nichem  ne  mogu
pomoch'. My  izdali  prikaz:  vseh  "vil'nyh"  kazakov  rasstrelivat'.  |to
zlejshie vragi rabochih. Provokatory, izmenniki,  razbojniki!  |to  negodyai,
kotoryh vseh do odnogo...
   SOFIYA. Tovarishch, ya govoryu s vami o  svoem  otce  i  brate!  Ot  ogul'noj
harakteristiki vy mogli by vozderzhat'sya.

   GRINBERG. Izvinyayus'. Ochen' izvinyayus'. YA ponimayu vashe polozhenie.  I  mne
ochen'-ochen' dosadno, chto imenno vam ya  ne  mogu  pomoch'.  Imenno  vam.  No
soglasites' sami, tovarishch, ya inache ne mogu. Pochemu osvobodit' vashego  otca
i brata i ne osvobodit' vseh? Potomu chto oni  vashi  rodstvenniki?  U  menya
samogo - brat kontrrevolyucioner. No esli ego pojmayut, ya ne budu  starat'sya
osvobozhdat' ego. Bor'ba. V social'noj vojne net ni  otca,  ni  materi,  ni
brat'ev. Brat'ya - vse social'no ugnetennye,  vragi  -  vse  ugnetateli.  YA
ponimayu, vy kak zhenshchina... I potom stoyashchaya daleko  po  svoemu  social'nomu
polozheniyu ot boryushchihsya nizshih klassov.

   SOFIYA. Ah, prichem zdes' zhenshchina, social'noe polozhenie?

   GRINBERG. Da pri tom, chto nuzhno imet' muzhestvo  v  bor'be,  tovarishch.  I
nuzhno byt' blizkim k boryushchimsya,  chtoby  umet'  nenavidet'  i  interesy  ih
stavit' vyshe rodstvennyh svyazej. Esli by vy byli v nashih ryadah, vy dazhe ne
podumali by o tom, chtoby prosit' za dvuh... kontrrevolyucionerov,  hotya  by
oni byli rodstvennikami. No  vy,  konechno,  v  drugom  polozhenii...  I  ya,
ponyatno, ne mogu byt' v pretenzii. Naoborot, vy okazali nam takuyu  uslugu,
kotoraya...

   SOFIYA. Vo imya chego zhe ya okazala ee, kak vy dumaete?

   GRINBERG. Da, konechno, simpatii vashi...
   SOFIYA. Perestanem ob etom. Znachit, vy reshitel'no  otkazyvaetes'  pomoch'
mne?
   GRINBERG. YA ne mogu etogo sdelat', tovarishch, pojmite vy  eto.  YA  narushu
svoj dolg, sovershu podlost', izmenu. Ved'  ya  prosto  ne  imeyu  fizicheskoj
vozmozhnosti vypustit' ih. Tovarishchi ne dadut vse ravno, ya  dolzhen  obmanut'
ih, solgat'. Pojmite, chto vy trebuete nevozmozhnago.

   SOFIYA. Znachit, ih rasstrelyayut? Tak, kak teh? (Hitaº golovoyu na vikno.)
   GRINBERG. YA ne znayu, za chto ih arestovali; mozhet byt', vyyasnitsya...  No
ya lichno...
   SOFIYA. Horosho. Dovol'no. YA ponimayu, chto vy ne mozhete.

   GRINBERG, No uveryayu vas, chto ne mogu. Naprasno vy...

   SOFIYA. Da veryu ya! CHto zhe mne delat', Gospodi?! Ved' ne mogu ya, pojmite,
ne mogu ya...
   GRINBERG. YA vas ponimayu, ya ponimayu. No byvayut takiya polozheniya, kogda...


   Vhodyat' Glikeriya Hved i Hristya. Glikeriya Hved v temnij velikij  hustci,
v pal'to, Hristya v chepurnen'kij shapochci.

   GRINBERG. Kuda? Kuda? Kto takie? Zachem?
   SOFIYA. |to ko mne. Mat' i sestra.
   HRISTYA. (Do Grinberga shvil'ovano.) Nam skazali, chto vy priehali, -  my
prishli... Vy, veroyatno, ot sestry znaete... My vas umolyaem.

   GLIKERIYA  HVED.  (Padaº   navkolyushki   pered   Grinbergom.)   Gospodin,
pomilujte, zzhal'tesya, kormil'ci zh voni nashi.
   GRINBERG. Tovarishch!.. Sudarynya, chto vy, chto vy! Vstan'te. (Hoche pidnyat',
ale Glikeriya Hvedorovna  hapaº  jogo  za  nogi,  blagayuchi  "Pomilujte!  Ne
vstanu".) Pozvol'te, sudarynya... (Do Hristi.) Da pomogite zhe, podymite...

   HRISTYA. My vas umolyaem. Spasite ih.
   GRINBERG. (Do Sofi¿.) Tovarishch, da podnimite zhe vashu mat',  chto  zhe  eto
takoe?

   SOFIYA. (Movchki, tisno stulivshi gubi, hmarno divit'sya vbik.)
   GRINBERG. Sudarynya, vstan'te, ya vas proshu. Pojmite zhe, chto  ya  ne  mogu
tak... O, Gospodi! No ne mogu zhe ya, ya prava ne imeyu.
   HRISTYA. My vas umolyaem, vy mozhete.

   GRINBERG. A, chert voz'mi! (Odsuvaºt'sya  od  Glikeri¿  Hvedorovni,  vona
povze za nim. Todi vin rishuche, serdito povertaºt'sya j vihodit' v dveri  do
peredpokoyu.)
   HRISTYA. (Pidvodit' Glikeriyu Hvedorovnu.)  Vstan'te,  mamo...  Vstan'te,
godi. Bude z nas... Navalyalis' v nogah Sofi¿nih priyateliv...  (Do  Sofi¿.)
O, sestro, Bog tobi c'ogo ne prostit'! Nevinno divishsya? A  hto  zh  z  ocim
samim shepotivsya uchora ta shchos' jomu peredavav? Ga?  Hto  uspihu  ¿m  bazhav?
A-a, chula ya vchora, ta ne znala, shcho to za uspih, a to b...  Aga?  A  hto  z
otim parshivcem Tihonom naslav na tata j Marka bol'shevikiv  uchora?  Ne  ti?
Proklyata! Pri¿hala? Prodala vsih nas i vtekla syudi, sidish...

   GLIKERIYA HVED. (Plache.) Godi, donyu, hodim... Bog z nimi.
   HRISTYA. A shcho zaplatili tobi? Nashi sl'ozi, krov nashu? SHCHo vzyala za bat'ka
ta brata? Ga?
   SOFIYA. (Do Glikeri¿ Hvedorovni.) Mamo, radi Boga, ne  virte  ¿j!  Mamo,
vona...
   HRISTYA. A za vsyu Ukra¿nu shcho  vzyala?  Uh,  ti,  poganka!  Svo¿mi  rukami
zadushila b tebe. (Raptom grizno, zhaguche.) Oddaj zhe  nam  bat'ka  j  brata!
Oddaj zaraz zhe! Idi do svo¿h polyubovnikiv, kazhi, shchob  zaraz  zhe  vipustili
¿h!Idi!
   GLEKERIYA HVED. (Do Sofi¿.) Donyu!.. Ti z nimi  blizhche  znakoma,  poprosi
¯h, ublagaj, ditino, ryatuj tatochka svogo i bratika ridnogo. Donyu moya,  oj,
donyu zh moya, shcho zh ti z nami robish! (Ridaº.)
   SOFIYA. Mamo!.. YA blagala, ya prosila... YA zh usyu nich bigala, shukala...
   HRISTYA. Kogo shukala? Oc'ogo YUdu?

   SOFIYA. YA, mamo, budu shche... YA vse zroblyu...


   Vhodit' krasnogvardeºc' z rushniceyu, z bomboyu za poyasom.

   KRASNOGV. (Do  Hristi  j  Glikeri¿  Hvedorovni.)  Anu,  pozhalujte.  Vas
prosyat' vijti zcyudova. Skarºj.
   HRISTYA. O, prislav oboronit' tebe od nas!

   GLIKERIYA HVED. Hodim, donyu. Hodim shukat' shche kogo-nebud'.
   KRASNOGV. Pozhalujte, pozhalujte.

   GLIKERIYA HVED. (Sofi¿.) Proshchaj, donyu... Ti zh prijdesh dodomu?
   HRISTYA. ¯¿ dom teper tut.
   SOFIYA. Prijdu, mamo, prijdu... YA ostanus' tut, shchob...  vizvoliti  ¿h...
Mamochko! (Obnimaº Glikeriyu Hvedor. Ridaº.)

   HRISTYA. Godi,  licemirko,  pusti,  a  to  nas  shche  tvij  ocej  priyatel'
zastrilit'...
   SOFIYA. (Vipuskayuchi matir.) Oj, Hriste, yak ti... strashno zhorstoko i lyuto
mstishsya!

   HRISTYA. YA mshchusya? Za shcho? Za bat'ka i Marka? Tak, ya gotova tobi...
   SOFIYA. Ni, Hriste, za inche... Ti...
   KRASNOGV. Nu, dovol'no, gospoda, dovol'no. Skazano  raz.  i  nema  chogo
tut... Vihod'te.

   HRISTYA. (Rishuche.) Hodim, mamo!.. (Vihodyat', za nimi krasnogvar-deec'.)
   SOFIYA. (Sama, shvidko, shvil'ovano hodit' po hati, tikayuchis' u vsi kutki
j ne znahodyachi sobi miscya. Zupinyaºt'sya j  movchki  stogne,  gnivno  lamayuchi
ruki.)

   Vhodyat': Grinberg, Semyannikov, Sorokin, Po d k o  p  a  º  v.  Sorokin,
malen'kij, rokiv 30, u frenchi, gostren'ka boridka, pensne. Vves'  chas  bez
potrebi tonko, ironichno posmihaºt'sya. Podkopaºv visokij, rokiv 37, korotki
vusa, pidstrizheni, espan'jolka; takozh u frenchi,  nis  m'yasistij,  kachinij,
viglyad cars'kogo policejs'kogo pristava, hodit' rishuche, tverdo, z  virazom
peremozhcya i nachal'nika. U vsih za poyasami revol'veri, shabli, u Sorokina shche
ruchna granata, a u Podkopaºva cherez grudi strichka  z  naboyami,  a  v  ruci
rushnicya bez bagneta. Vhodyat', golosno  balakayuchi,  smiyuchis'.  Pryamuyut'  do
Sofi¿.

   GRINBERG.  (Do  Podkopaºva  i  Sorokina.)  Vot,   tovarishchi,   pozvol'te
poznakomit' vas s tovarishchem, kotoromu my obyazany  nashim  takim  bystrym  i
polnym uspehom. V istorii revolyucii imya Sofii Slepchenko zajmet  vydayushcheesya
mesto.
   PODKOPAªV. (Klaca ostrogami j pershij stupaº do Sofi¿.)
   GRINBERG. A eto nash komanduyushchij osobym otryadom, tovarishch Podkopaºv.


   Podkopaºv i Sofiya  movchki  potiskuyut'  odin  odnomu  ruki,  dali  Sofiya
vitaºt'sya z Sorokinim.

   GRINBERG. A eto  pribyvshij  segodnya  komissar  iz  Petrograda,  tovarishch
Sorokin.
   PODKOPAªV. (Do Sofi¿.) Pozvol'te i mne, uvazhaemyj tovarishch, kak licu, na
kotorago vozlozhena voennaya storona osvobozhdeniya proletariata, prinesti vam
svoyu iskrennyuyu blagodarnost' za okazannuyu vami pomoshch'. Konechno, narod rano
ili pozdno nizverg by vse ravno podlyh grabitelej, no...  chem  ran'she  eto
sluchilos', tem ono, e... konechno, luchshe. Blagodaryu, tovarishch.
   SOROKIN. I tem bolee cenna usluga, chem polnee pobeda. A pobeda  polnaya.
Vy mozhete chuvstvovat' polnoe udovletvorenie.

   SOFIYA. (Ne posmihayuchis'.) Spasibo,  tovarishchi,  vy  preuvelichivaete  moyu
uslugu.

   SªMYANNIKOV. (Zdorovaºt'sya  j  posmihaºt'sya,  yak  do  staro¿  znajomo¿.)
Nadeyus', teper'-to my budem chashche vstrechat'sya?
   SOFIYA. Da, konechno.
   SªMYANNIKOV. Esli pozvolite, tovarishch, sprosit': vy ne prinyali by  teper'
bolee blizkago uchastiya v nashej  rabote?  Nuzhda  v  predannyh,  kul'turnyh,
socialisticheskih silah, kak vam  izvestno,  gromadnaya.  Mne  kazhetsya,  chto
vy...
   SOFIYA. O, blagodaryu vas, tovarishch.  YA  ne  znayu.  Po  krajnej  mere,  ne
sejchas. YA dolzhna eshche peregovorit' po odnomu delu s  tovarishchem  Grinbergom.
Esli pozvolite?
   PODKOPAªV. O, pozhalujsta, pozhalujsta.  My  tem  vremenem  ustroim  nashe
letuchee zasedanie. Tuda mozhno? (Pokazuº na dveri v susidnyu kimnatu.)

   GRINBERG. Konechno. Mozhno. Ustraivajtes' tam, tovarishchi, ya sejchas.

   PODKOPAªV.   (Divit'sya   na   portret   SHevchenka.)   A    pochemu    eta
kontrrevolyucionnaya ikona visit zdes' do sih por? Ubrat' ee k chertu ottuda!
(Rushniceyu sil'no b'º po rami j zbivaº portret na zemlyu. Protikaº  bagnetom
lice, nastromlyuº, krutit' i odkidae v  kutok.)  |ta  hohlackaya  morda  mne
nadoela, nakonec. Vezde torchit.
   SOFIYA. Tovarishch!..
   GRINBERG. (Glyanuvshi na Sofiyu.) Tovarishch Podkopaºv, zachem  vy?  Ved'  eto
SHevchenko.
   PODKOPAªV. Da, konechno, SHevchenko, chert by  ego...  (Pomitivshi  shchos'  na
tovarishah.) A? CHto? V chem delo?
   SªMYANNIKOV. Tovarishch Podkopaºv, veroyatno,  oshibsya.  On  dumal,  chto  eto
portret kakogo-nibud' sovremennago ih deyatelya.
   PODKOPAªV.  YA  ne  ponimayu,  tovarishchi,   v   chem   delo?   Sovremennyj,
nesovremennyj,  poet,  uchitel',  oficer,  chert  by  ego   dral,   raz   on
nacionalist, on vrag naroda i proletariata. YA zayavlyayu  otkrovenno,  chto  s
nacionalizmom,   s    etimi    SHevchenkami,    avtonomiyami,    federaciyami,
samostijnostyami i prochej burzhuaznoj dryan'yu budu borot'sya besposhchadno.
   SOROKIN. Nu, ladno, ladno, idemte na zasedanie.  (Pidhoplyuº  Podkopaeva
pid stan i, smiyuchis', vede v kimnatu.)
   PODKOPAªV. (Obrazheno.) I otlichno videl, chto SHevchenko. Vazhnost' kakaya. I
vezde prikazhu snyat' etu merzost' so sten.
   SªMYANNIKOV. Nu, nu, tovarishch, polno goryachit'sya. (Pidpiha jogo  v  spinu.
Vsi zahodyat' v susidnyu kimnatu.)
   GRINBERG.  Kak  neofit,  on  slishkom  pryamolineen.  Vi,  tovarishko,  ne
zvertajte uvagi. Lyudina vin horosha,  chesna,  ale  trohi...  nekul'turna  i
grubovata. SHCHo zrobish? Vi hotili, zdaºt'sya, pogovoriti zi mnoyu na samoti? YA
do vashih poslug.

   SOFIYA. Da, ya hotela pogovorit' eshche, no... posle etogo...
   GRINBERG. Ale zh, tovarishko, ce zh lyudina vijs'kova,  neosvichena,  buvshij
kapitan. Nevzhe vi gadaºte, shcho mi vsi podilyaºm jogo poglyadi? Ale zh vi  sami
dobre znaºte, shcho imenno mi progolosili  princip  "polnago  samoopred'leniya
vplot' do otd'leniya". Federativnaya Sovetskaya Respublika. Mi  pershi  vitali
Ukra¿ns'ku Respubliku. I teper, rozumiºt'sya, tim pache. Nu, yak  vi  mozhete,
¿j-Vogu...
   SOFIYA. (Movchit' i prizhmurenimi ochima toskno divit'sya v vikno.)
   GRINBERG. Nu, tovarishko... Ah, yak ce dosadno...

   Vhodit' Panas.

   GRINBERG. Vam chto ugodno?
   PANAS. (Odyagnenij  u  poterte  pal'to,  z-pid  yakogo  vidno  choboti,  v
kartuzi,  maº  viglyad  robitnika.  V  pidnyatomu  stani,  ves'  chas   krivo
posmihaºt'sya.) Tovarish Grinberg? Duzhe priºmno. YAkraz do vas.

   GRINBERG. Izvinite, tovarishch, ya sejchas ochen' zanyat.

   PANAS. YA bachu, ya  bachu.  Ale  ya  v  takij  samij  spravi.  Socializm  i
kontrrevolyuciya, tovarishu. Treba spasat'. YA mayu  kontrrevolyucioneriv,  yakih
treba zaraz zhe areshtuvat'.
   GRINBERG. V takom sluchae... Tol'ko, pozhalujsta, tovarishch, poskoree...

   PANAS. O, ce duzhe skoro. Ce mij bat'ko. Vin  zhive  nedaleko  zvidsi  na
seli  i  balakaº  po-ukra¿ns'komu.  Z  samogo  malechku  balakaº,   zayadlij
kontrrevolyucioner...

   GRINBERG. CHto eto, glupaya shutka?
   PANAS. Bozhe boroni! YAk mozhna?
   SOFIYA. Panase Stepanovichu, dlya chogo ce?

   PANAS. (Nibi teper til'ki pomitiv ¿¿.) Ah, i  vy  zdes',  madam?  Ochen'
priyatno.  Vy  mozhete   zasvidetel'stvovat',   chto   moj   otec   nastoyashchij
kontrrevolyucioner. Vo vsyakom sluchae, nichut' ne huzhe vashego. Ne pravda  li?
A mezhdu tem vashego sejchas rasstrelyayut, a moj hodit na svobode  i  ugrozhaet
socializmu na Ukraine. YA, kak staryj socialist...

   GRINBERG. Poslushajte, vy - ili p'yany ili sumasshedshij? CHto vam?
   PANAS. Bozhe mij, tovarishchu. YAk zhe ne buti p'yanim? YAk ne buti  p'yanim?  I
pravil'no skazali, tovarishchu, imenno sumasshedshij.
   SOFIYA. Panase Antonovichu, ya vas prohayu...

   PANAS. Sejchas, madam, sejchas ujdu, kak vy neterpelivy. Pozvol'te  zhe  i
mne sovershit' takoj zhe podvig, kakoj vy sovershili. (Do Grinberga.) I  krim
togo, u mene º shche dvi titki,  stari  kontrrevolyucionerki,  selyanki,  takozh
balakayut' po-ukra¿ns'ki, zhivut' u drugomu seli. CHitayut' ukra¿ns'ki knizhki.

   GRINBERG. Esli vy nemedlenno ne uberetes' otsyuda  von,  ya  vas  prikazhu
rasstrelyat'. Slyshite vy?
   PANAS. Gospodi Bozhe mij! A ya zh chogo syudi prijshov? YA zh ne dogovoriv vam,
ya   zh   shche   sam   kontrrevolyucioner.   I   zhorstokij,   poperedzhayu   vas,
kontrrevolyucioner.  Ne  til'ki  chitayu,  ale  j  pishu  po-ukra¿ns'komu.  Ot
spitajte cyu damu. CHogo vi posmihaºtes'? Vitayuchi vsim sercem  prishestviº  v
osobi  bol'shevikiv  socializmu,  ya  ne  mozhu  dopustit',  shchob  zhiv   takij
kontrrevolyucioner, yak ya. Kudi prikazhete meni stati do stenki? Tuda?  Tuda?
Tuda?

   GRINBERG. (Do Sofi¿.) CHto on - bol'noj, chto li? Kto on takoj?
   SOFIYA. Panase Antonovichu, mozhna vam dva slova skazat'?

   PANAS. S udovol'stviem, madam,  s  udovol'stviem.  Tol'ko,  pozhalujsta,
poskoree, my s tovarishchem dolzhny okonchit' nashe del'ce.

   Vihodit' Semyannikov, z poroga kliche:

   - Tovarishch Grinberg. Na minutku mozhna vas? Izvinyayus', tovarishchi.
   GRINBERG. (SHvidko jde do jogo, j obidva znikayut' u susidnij kimnati.)
   SOFIYA. SHCHo ce znachit', Panase?
   PANAS. CHto imenno, madam?
   SOFIYA. (Rizko.) Vse. Cya komediya, ce "madam", rosijs'ka mova zo mnoyu. SHCHo
ce znachit'?
   PANAS. Bam ne nravit'sya vyrazhenie "madam"; no  ved'  eto  iz  pochteniya,
mad..., nu, sudarynya, esli  hotite.  Edinstvenno  iz  pochteniya  k  vam.  S
osoboj, kotoraya rodnogo otca i brata  prinesla  v  zhertvu  velikoj  svyatoj
idee, ya ne mogu inache govorit', kak na yazyke blagorodnom, na  yazyke  nashih
osvoboditelej, nesushchih nam svetoch...

   SOFIYA. Dijsno, vi od strahu, vidno, zovsim zbozhevolili.
   PANAS. Kak ne zbozhevolet', madam, kak ne zbozhevolet'?  Ved'  vy  tol'ko
vzglyanite tuda za okno: gory trupov etih podlyh  ukraincev.  Gory,  madam,
ponimaete li vy eto? Mal'chiki, deti, stariki. K stenke - i gotovo. Po usam
uznayut kontrrevolyuciyu. Malorossijskie usy -  i  k  stenke.  I  kak  zhe  ne
blagogovet' pered vami, kak ne... ne bozhevolet'? A? Ved' eto zhe yasno,  chto
socializm  prishel,  i  ne  kakoj-nibud'   tam   gniloj,   evropejskij,   a
bol'shevistskij, rossijskij, samyj nastoyashchij. Pozvol'te preklonit'sya  pered
vami. (Niz'ko vklonyaºt'sya.}
   SOFIYA. (Movchit'.)
   PANAS. CHto prikazhete peredat' na tom svete  vashemu  kontrrevolyucionnomu
batyushke i bratcu? Proshchanie?  Ili  sozhalenie  o  ih  gluposti?  CHto  zhe  vy
molchite? Izvol'te hot' slovechko proiznest'.
   SOFIYA. CHogo vam treba od mene? Za shcho vi muchite mene? Za shcho?
   PANAS. (Lyuto.) CHogo treba? Vipustit' bat'ka vashogo i brata!  CHuete?  Ne
smijte ¿h ubivat'!..
   SOFIYA. YAk zhe ya ¿h vipushchu? YAk? Skazhit'. Nu, skazhit', shcho meni zrobit',  ya
vse zroblyu. Piti z bomboyu, z revol'verom vizvolyat' ¿h? Hodim. Davajte.
   PANAS. Pizno z bombami. Vimagajte vid vashih tovarishiv vipustit' ¿h.
   SOFIYA. YA vzhe vimagala, prosila, blagala. Mama navkolyushkah stoyala  pered
nimi.
   PANAS. Znayu. A vi stoyali i movchki divilis', yak mama vasha povzala  pered
parshivcem, pered... zhulikom, sharlatanom.

   SOFIYA. YA dumala, mozhe, ce pomozhe...

   PANAS. He!.. Ne pomoglo? Prislav krasnogvardejcya vivesti ¿h?
   SOFIYA. Vin ne mozhe vipustit'. Ce bula b zrada, porushennya obov'yazku...
   PANAS.  (Smiºt'sya.)  YAka  moral'na  chistota!  Anu,  dajte  jomu  tisyachu
karbovanciv, pobachite, chi zlyakaºt'sya vin zradi?.. Anu,  zaproponujte  jomu
svoyu lyubov, chi pobo¿t'sya vin porushennya obov'yazku? O, merzotniki!

   SOFIYA. Vi melete chortzna-shcho. Govorit' zhe, yak vizvolit', nu, govorit'!
   PANAS. YA zh govoryu, yakogo zh vam shche chorta: dajte  jomu  habarya,  groshima,
tilom svo¿m, chim hochete, i vin vipustit'. Groshi, mozhe, od vas posoromit'sya
vzyat', ale tilo... mozhete buti pevni.
   SOFIYA. Vi ce serjozno?!
   PANAS. SHCHo same serjozno: chi zgodit'sya? Anitrishki ne sumnivayus'.
   SOFIYA. Vi po sobi sudite?
   PANAS. O, na zhal', pro Grinbergiv ya smilo mozhu po sobi  sudit'.  Til'ki
mizh mnoyu ta nimi ta rizhnicya, shcho ya zroblyu i  ne  budu  vzhe  zavodit'  teper
socializmu, a voni roblyat' j zavodyat'. Voni smilivishchi.

   SOFIYA. I vi, imenno vi proponuºte meni ce zrobit'?

   PANAS. A vi zh proponuvali svo¿j materi povzati pered  nim  navkolyushkah?
Vi vvazhali ce mozhlivim? Nevzhe vi dumaºte, shcho vashij materi bulo ce tak samo
legko, yak vam koketuvat' z nim?
   SOFIYA. Dobre. YA ce zroblyu. Dyakuyu za poradu. CHuºte: ya ce zroblyu.
   PANAS. I mozhlivo,  navit'  ne  bez  priemnosti  zrobite.  Ko  vseobshchemu
udovol'stviyu.

   SOFIYA. Mozhlivo.
   PANAS. Ta ne til'ki mozhlivo, a napevno. Ta priznajtes', shcho  vi  j  sami
vzhe pro ce troshki dumali.
   SOFIYA. Nu, rozumiºt'sya, dumala. Til'ki sumnivalas', chi  zgodit'sya  vin.
Meni zdavalos' ce troshki negarnim, ale vi roz'yasnili, i ya sama bachu, shcho  v
c'omu nichogo negarnogo nema.
   PANAS. Tak, nema: burzhuazni  zaboboni.  A  potim  mozhna  bude  razom  i
sociyalizm zavodit' na Ukra¿ni.
   SOFIYA. Zvichajno. Revolyuciya  povinchaº,  garno  j  original'no.  A  zhittya
bat'ka i brata - ce nepoganij podarunok molodogo. YAk vi gadaºte?
   PANAS. (Lyuto.)  Ne  smijte  gluzuvat'  z  vashogo  bat'ka  i  brata!  Vi
rozumiºte, shcho ce cinizm? Vi ne dostojni imena ¿h vzhivat'.

   SOFIYA. (Hapayuchis' za golovu.) Oh, idit' shvidche zvidsilya! Idit'... A  to
ya ne znayu, shcho bude.
   PANAS. K stenke? YA gotov, madam, ya  gotov  davno.  Bud'  laska,  proshu:
klichte Grinberga.
   SOFIYA. (Upavshi golovoyu na stil, gluho, bolyuche ridaº.)

   PANAS. (Dovgo movchki divit'sya na ne¿.)

   SOFIYA. (Raptom zatihaº, potim zrazu pidvodit'sya, rizko do Panasa.) CHogo
vam treba? Idit' sobi get'. Zabirajtes'. YA z vami  ne  hochu  balakat',  vi
meni gidki.
   PANAS. (YAkijs' ment  divit'sya  na  ne¿,  potim  rvuchko  povertaºt'sya  j
vihodit'.)
   SOFIYA. (Z odchaºm i mukoyu shepoche). Oh, Bozhe  zh  mij!  Oh,  Bozhe  zh  mij!
(Kusaº hustku, shchob ne ridat').
   Vhodit' GRINBERG. (Oziraºt'sya, shukaº ochima po hati, pitaº.)  CHto,  ushel
uzhe etot strannyj gospodin? Kto on takoj?
   SOFIYA. (Zrazu minyayuchi viraz licya.) Da, ushel. YA vas zaderzhivayu?

   GRINBERG. O, pozhalujsta. Bud' laska. YA do vashih poslug. No, mozhe b,  vi
buli laskavi govorit' zo mnoyu po-ukra¿ns'ki. YA, koli ne shvil'ovanij, to z
priºmnostyu. Vi vibachajte...

   SOFIYA. YA hotila til'ki ot pro shcho poprohati vas: zaderzhati hoch na kil'ka
dniv karu nad mo¿m bat'kom i bratom.

   GRINBERG. Gm. Zaderzhat'? Ne znayu, chi zmozhu ya. Gm. (Morshchit'sya, mirkuº.)
   SOFIYA. (Z vimushenoyu, krivoyu, koketlivoyu posmishkoyu.)  Nu,  a  yak  ya  vas
duzhe-duzhe  poprohayu?  Vi  postaraºtes',  pravda?  Vash   zhe   vpliv   takij
velicheznij, shcho... Adzhe til'ki odstrochka, kil'ka dniv...
   GRINBERG. Bachite, tovarishko, ya skazhu vam odverto: dlya vas ya gotov na shcho
vgodno, ale... ale dazhe mij vpliv,  yakij,  ya  togo  ne  okrivayu,  dovol'no
znachitel'nyj, v dannom sluchae vryad li. Vidite li...  Budem  govorit',  kak
svoi lyudi: u nas net nikakoj discipliny. YA mogu prikazat', no ispolnit'...
Dazhe postanovleniya soveta deputatov i  to  daleko  ne  vsyudu  ispolnyayutsya.
Kazhdyj sam sebe nachal'nik. I chasto  ponevole  prihoditsya  otdavat'  tol'ko
takiya prikazaniya, kotoryya  priyatny  i  zhelatel'ny  samim  ispolnitelyam,  a
nezhelatel'nyh po vozmozhnosti izbegat'. I ya ne znayu, yak u danomu razi...  YA
duzhe boyus'. Gm!

   SOFIYA. Gospodi!  A  tak  hochet'sya  z  shchirim  sercem  poraditi  z  nasho¿
peremogi, viddatis' c'omu pochuvannyu vsiºyu dusheyu, bez pereshkod.  I,-  vi  zh
rozumiºte,- dlya mene ce nemozhlivo. Nehaj ce burzhuaznij, starij  perezhitok,
ale... ce vishche mo¿h sil.
   GRINBERG. O, ya rozumiyu, rozumiyu. Zvichajno.

   SOFIYA. Hotilos' bi vsyu uvagu oddat' novim  tovarisham,  poznajomitis'  z
vami blizhche i navit', yakshcho  til'ki  ya  na  shcho-nebud'  pridatna,  to  razom
pracyuvat' na korist' spil'nij spravi...
   GRINBERG. (Radisno.) Net, v samom dele, vy soglasilis' by?

   SOFIYA. Gospodi, rozumiºt'sya. Z radostyu. Ale v takomu stani, znayuchi,  shcho
tam tvo¿ bat'ko j brat... (Zamovkaº j poglyadaº na Grinberga.)
   GRINBERG. Gm. Ale pid yakim predlogom? Pochemu etih, a ne drugih?  Pochemu
ne vseh? Ot pershi voprosi, yaki zadadut'.
   SOFIYA.  Ah,  Gospodi.  Stil'ki  voprosiv  pro  vse  mozhna  zadat'.  Nu,
zadadut', nu, vidpoviste shcho-nebud'. Adzhe smert' cih lyudej nichogo ne  dast'
vam, a bez ne¿ vi daste meni mozhlivist' zhiti, viriti, oddati vse zhittya  na
spravu. Nu, hochete tak: berit' moº zhittya  vzamin  zhittya  bat'ka  j  brata?
Hochete? YA budu v vashomu povnomu j neobmezhenomu rozporyadzhennyu.  Treba  bude
na smert' poslati, ya gotova kozhno¿ hvilini. Hochete? Na shcho vgodno.
   GRINBERG. (Zirkayuchi na ne¿.) Na shcho vgodno?

   SOFIYA. Na vse, shcho prikazhete. Povna raba vasha. Ot uyavit' sobi rabu...

   GRINBERG. Odnako, kak vy lyubite svoih rodnyh.  Esli  b  vy  tak  lyubili
ideyu, socializm...

   SOFIYA. No ved' ya otdayu sebya v vashe  rasporyazhenie  imenno  dlya  idei,  v
interesah eya.
   GRINBERG. (Po pauzi.) Gm. Nu, a esli ya potrebuyu ot vas  chego-nibud'  ne
imeyushchago otnosheniya k idee? Ved' vy togda ne ispolnite? Kakaya zhe  vy  raba?
A? (Divit'sya na ne¿.)

   SOFIYA. (YAkijs' ment movchit'.) Ale zh vi, ce vi budete vimagat'. A  vi  zh
ne mozhete vimagat' nichogo shkodlivogo dlya ide¿.

   GRINBERG.  Da,  konechno,  ya  ne  potrebuyu  nichego   shkodlivago,   no...
predpolozhim, potrebuyu chego-nibud', ne imeyushchago otnosheniya k  idee,  no  dlya
vas ochen' nepriyatnogo ili dazhe tyazhelago. Kak togda?

   SOFIYA. YA mushu vikonat'.
   GRINBERG.  (Smiºt'sya,  ale  pid  smihom  hovaº   hvilyuvannya.)   Neuzheli
ispolnite?

   SOFIYA. Koli ya berus', to ispolnyu.
   GRINBERG. Nu, dopustim, ya predlozhil by vam segodnya  vecherom  vmeste  so
mnoj gde-nibud' otprazdnovat' nashu pobedu? V kakom-nibud' restorane?  Ved'
eto dlya vas nepriyatno, tyazhelo, pravda?
   SOFIYA. (Movchit'.)
   GRINBERG. (Smiyuchis'.) Vot vidite.
   SOFIYA. O, ni. YA zh vam skazala. Koli b vi vzyali moº zhittya  vzamin  zhittya
bat'ka j brata, to j to b ya vikonala.
   GRINBERG. Znachit, ispolnite? Ser'ezno?
   SOFIYA. YA ves' chas govoryu z vami serjozno.

   GRINBERG. (Pochinaº shvidko hodit' po hati, dumayuchi.)

   SOFIYA. (Hmarno slidkuº za nim.)

   GRINBERG. (Zupinyayuchis' proti Sofi¿, hvilyuyuchis'.) No vy ponimaete, chto ya
sovershu podlost', ispolniv vashe zhelanie?
   SOFIYA. Veliko¿ podlosti v tomu, shcho vi ne vb'ºte dvoh lyudej, ya ne bachu.
   GRINBERG. Da, s tochki zreniya  hristianskoj.  No  s  tochki  zreniya  dvuh
boryushchihsya storon eto prosto izmena odnoj storone. No horosho. YA tol'ko hochu
etim skazat' vot chto... (Hvilyuºt'sya.) YA hochu etim podcherknut', chto esli by
ya soglasilsya, to tol'ko dlya togo, tol'ko potomu, chto eto vy, chto dlya vas ya
dazhe na podlost', na izmenu gotov idti. Vy mozhete, konechno,  otnestis'  ko
mne s prezreniem, mozhete vospol'zovat'sya moej... nu, slabost'yu, chto li, no
ya govoryu to, chto chuvstvuyu...

   SOFIYA. Ni pro yake "prezrenie" movi ne mozhe buti. Navpaki... Nu,  dobre.
Znachit', s'ogodnya mi budemo svyatkuvati nashu  peremogu  i  vizvolennya  mo¿h
ridnih. Tak?
   GRINBERG. (Znov pochinaº hoditi.) Podozhdite minutochku. (Ide  do  dverej,
shcho v sini, j gukaº.) Tovarishch  Samuil!  Na  minutochku.  (Odstupaº  trohi  v
kimnatu j odvodit' Samu¿la vbik, shopotom.) Vot chto tovarishch  Samuil,  zdes'
nahodyatsya dva vol'nyh kozaka, familiya Slipchenko. Est' takie?
   SAMU¯L. Da est'. Otec i syn?
   GRINBERG. Da. Tak vot kakaya veshch'. YA tol'ko chto govoril po povodu  ih  s
tovarishchami Semyannikovym, Podkopaevym, Sorokinym. Nu, i my  reshili  starika
vypustit', a molodogo... (Tihishe) k stene. Ponimaete? Tak  vy  nemedlenno,
siyu minutu vyvedite molodogo i... Ponimaete? A potom ya pozovu  vas  i  pri
etoj dame prikazhu osvobodit' oboih. Ponimaete? Vy zhe skazhete, chto molodogo
sluchajno tol'ko chto rasstrelyali. |to neobhodimo dlya dela.  Slyshite?  Ochen'
vazhno.
   SAMU¯L. Horosho, A molodogo sejchas?
   GRINBERG. Siyu zh minutu. (Golosno.) Nu, spasibo, tovarishch, ya  nadeyus'  na
vas.
   SAMU¯L. Horosho. (Hoche jti.)
   GRINBERG. Net, pogodite. (Tiho.) No ya, mozhet, i ne pozovu vas. Slyshite.
No ego nado vse ravno. Ponimaete?

   SAMU¯L. Da, ponimayu. Horosho. (Vihodit'.)
   GRINBERG. (Golosno.) Spasibo, tovarishch.

   SOFIYA. (Pid chas ¿hn'o¿ balachki odhodit' na drugij kinec' kimnati)
   GRINBERG. Nu, tovarishko, zdaºt'sya, º malen'ka nadiya. YA shche  nichogo  znayu
pevnogo, ale... YA hochu persh us'ogo perevesti ¿h u  druge  misi  Rozumiºte?
Tam ¿h ne znayut', i legche bude zvidti vipustit'. YA boyus' til'¿.  shchob  tut,
poki ¿h mozhna bude perevesti, yak-nebud' sluchajno ne toj... Vi zh rozumiºte,
teper takij chas... Strasti u vsih rozgorilis', vsi znervovani. Svoº  zhittya
nipochom, a to shche voroga. Ot ya dlya  c'ogo  i  klikav  tovarisha  to  ce  mij
starshij tovarish po tyurmi...

   SOFIYA. (Prostyaga ruku.) Dyakuyu vam, tovarishu.

   GRINBERG. O, pidozhdit' dyakuvati. Ce sprava taka trudna, shcho ya  znayu,  chi
vdast'sya ¿¿ provesti. YA vam zmozhu skazat' til'ki cherez  chotiri...  (Raptom
prisluhuºt'sya.)
   SOFIYA. YA gotova chekati ne to shcho chotiri dni, a  chotiri  misyaci,  skil'ki
hochete.
   GRINBERG. (Z posmishkoyu). Ale ya tak dovgo ne mozhu chekati.  YA  hotiv  vzhe
s'ogodni vvecheri razom z vami odprazdnuvati shchaslivij kinec' nash spravi. Vi
nichogo b ne mali proti?
   SOFIYA. O, hoch u syu hvilinu.
   GRINBERG. Na zhal'... treba pidozhdat'. YA mizh inchim uzhe govorit z  svo¿mi
tovarishami z privodu vasho¿ spravi, i meni udalos' dekogo shilit' do vas...
   SOFIYA. Pravda? O, yak ce dobre. Ah, yak ce dobre! Vi  zh  rozumiºte,  meni
tak tyazhko bulo b buti, pracyuvati  z  vami.  Zvichajno,  ya  znajshla  b  sili
zrozumiti,  cherez  shcho  i  yak,  ale...  chuttya  ostalos'  bi  chuttyam.  I  vi
spodivaºtes', shcho voni  nichogo  ne  matimut'  proti  togo,  shchob  ¿h  zvidsi
perevesti v druge misce?
   GRINBERG. Da, ya dumayu.
   SOFIYA. (Znov potiskuº jomu ruku.) Bezmirno vam dyakuyu.


   Na dvori gluho vibuhaº zalp.

   SOFIYA. (Zdrignuvshis'.) SHCHo ce?
   GRINBERG. O, eto nichego... |to tak. Nichego.
   SOFIYA. Znov rozstrilyuyut'?
   GRINBERG. Net, net, eto tak, my prikazali priostanovit'.  Ne  obrashchajte
vnimaniya. Da, tak ya, znachit', nadeyus', chto my  budem  vmeste  rabotat'.  YA
chrezvychajno rad, tak kak...
   SOFIYA. A chi ne mozhna b meni hoch pobachitis' zaraz z  bat'kom  i  bratom?
Podati nadiyu?
   GRINBERG. O, net, net, eto nevozmozhno. To est', vozmozhno, mozhlivo,  ale
ya ne radzhu c'ogo  robit'.  Mi  riskuºmo  provalit'  spravu.  Ta  pidozhdit'
troshki, i vi zovsim z nimi s'ogodnya pobachites'.

   Vhodit' Sºmyannikov.

   GRINBERG. (Do n'ogo.) Tovarishch. Podtverdite vy etomu nevernomu,  chto  my
sdelaem vse vozmozhnoe po delu ego otca i brata.
   SªMYANNIKOV. S udovol'stviem podtverzhdayu. S udovol'stviem.

   GRINBERG. Nu, bachite? (Do Semyannikova.) A my tut uspeli dazhe  zaklyuchit'
malen'koe uslovie: sejchas  zhe  posle  osvobozhdeniya  tovarishch  primet  bolee
blizkoe uchastie v rabote.

   SªMYANNIKOV. (SHCHiro j radisno potiskuyuchi ruku Sofi¿.)  Vot  eto  delo!  YA
ochen' rad. Ved' u nas tak malo kul'turnyh sil.  Bit'sya,  strelyat'  my  eshche
tak-syak umeem, a dal'she... Intelligenciya ne verit nam, boitsya,  ubegaet  k
burzhuazii, sabotiruet, provociruet. I tem radostnee dlya menya ishe  uchastie,
chto  vy  nastoyashchaya,  idejnaya  ukrainka.  |to  prekrasno.  Budem  rabotat',
tovarishch. Pravda?
   SOFIYA. YA z velikoyu ohotoyu...
   GRINBERG. A teper', tovarishch, idite  domoj  i  zhdite  otca...  I  brata,
konechno. Da. A takzhe neskol'ko slov ot menya po  povodu  prazdnovaniya.  Vy,
veroyatno, ochen' ustali?
   SOFIYA. Bezumno ustala.
   SªMYANNIKOV. Nichego. Teper' vse otdohnem.

   SOFIYA. Znachit', iti j chekati?
   GRINBERG. Idit' i chekajte.
   SªMYANNIKOV. I bud'te spokojny.
   SOFIYA. YA, tovarishi, ne dyakuyu, bo... Nu, do pobachennya. (Ide do dverej.)
   GRINBERG. Do pobachennya.
   SªMYANNIKOV. Do svidan'ya!
   GRINBERG. Haj zhive Socialistichna Ukra¿ns'ka Respublika!
   SªMYANNIKOV. Urra-a!
   SOFIYA. Dyakuyu, tovarishi. (Na porozi  oziraºt'sya,  privitno  z  posmishkoyu
mahaº rukoyu, kivaº golovoyu i znikaº.)


   Zavisa.

   _DIYA CHETVERTA_

   Nevelika kimnata, sluzhbovij kabinet Sofi¿. Pravoruch, blizhche  do  rampi,
stil do isannya; krug jogo foteli j  stil'ci.  Na  stoli  telefon,  shafa  z
knizhkami. Kanapa dlya Publiki. V zadnij  stini  dveri  v  koridor.  Livoruch
drugi dveri v susidnyu kimnatu. Godin 6 vechora.
   Na stoli gorit' lyampa.
   V hati Sofiya,  odyagnena  v  use  temne.  Tihon  bilya  ne¿  j  delegaciya
robitnikiv.

   SOFIYA. (Vstaº, za neyu robitniki. Veselo, bad'oro.) Otzhe, tovarishi,  vsya
sprava v vashih vlasnih rukah. Hochete, shchob ne bulo ekspluataci¿, burzhuazi¿,
to treba samim energichno bratis'  do  organizaci¿  promislovosti.  Zavodi,
fabriki, majsterni, vse teper vashe. Ale treba, shchob  sami  robitniki  dbali
pro te, shchob zavodi ne  stavali.  Treba  dumat'  ne  pro  te,  shchob  kozhnomu
pomen'che robit' i pobil'she viroblyat', a pro te, shchob pobil'she nashih zavodiv
pracyuvalo, shchob bil'she tovariv davali, shchob men'che bezrobitnih bulo.

   ROBITNIK. Da eto samo soboj.  Konechno,  eto  uzh  chego...  Da  tol'ko...
(Mnet'sya.) Neponyatno nam odno... (Mnet'sya, krivo, ponuro posmihaºt'sya.)
   SOFIYA. A shcho same neponyatno vam?
   ROBITNIK. Da to, chto ukraincev my vygnali. Nu-s,  stalo  byt',  s  etim
delom koncheno. A vyhodit, oni promezhdu nas ostalis'. Nam eto bez vnimaniya.

   SOFIYA. Ce vi pro mene?
   ROBITNIK. Nas eta samaya samostijnaya Ukraina i  tak  zarezala.  Dovol'no
uzh.

   SOFIYA. Tak vam shcho zh hochet'sya? CHim ya vam zashkodila?

   ROBITNIK.  (Do  robitnikiv.)  Da  nichego.  Idemte,   tovarishchi.   Poishchem
nastoyashchih tovarishchej, a tut... (Maha rukoyu, povertaºt'sya  j  demonstrativno
vihodit', za nim reshta.)

   SOFIYA. (Posmihaºt'sya.) Ce vzhe, zdaºt'sya, tretij takij vipadok.
   TIHON. (Ponuro.) Bude  j  dvadcyat'  tretij,  koli  ti  zo  vsima  budesh
govorit' til'ko po-ukra¿ns'ki. Dlya chogo cej nacionalizm?

   SOFIYA. Voni v Ukra¿ns'kij Respublici, a ne v Rosi¿, povinni znat'  nashu
movu.
   TIHON. E, povinni... Malo chogo hto  ne  povinen.  A  nam  cherez  ce  ne
doviryayut', storonyat'sya...
   SOFIYA. Nu, dobre. Hto tam shche ºst'? Bagato shche?

   TIHON. Mozhe, kinchit' na s'ogodnya prijom? Z desyato¿ godini  bez  perervi
sidimo.
   SOFIYA. Nichogo. Hto tam shche?
   TIHON. Selyane. Bilyankevich z saharozavodchikami. Zaliznichniki.  Vchorashnij
panok. I shche dush desyat' yakihs'.
   SOFIYA. CHiya cherga teper?
   TIHON. Bilyankevicha.
   SOFIYA. Klich.
   TIHON. (Vihodit'.)
   SOFIYA. (Znahodit' na stoli sered paperiv dovgij list paperu j chitaº.)

   Vhodyat' Bilyankevich i shche dvoº  dobrodi¿v,  odyagnenih  duzhe  prosto,  pid
robitnikiv.

   BILYANKEVICH. (Uklonyayuchis', vvichlivo, ugodlivo posmihaºt'sya.)
   SOFIYA. Dobrogo zdorov'ya. Proshu sidati.

   BILYANKEVICH.   Dozvol'te   vam   predstavit':   saharozavodchik   SHtaube,
Karpovs'kij. Mi do vas, shanovna Sofiya Mikitovna...
   SOFIYA. (Trimayuchi lista v ruci.) YA prochitala vashu zayavu. Vona do mene ne
stosuºt'sya. Z cim vam treba zvernutis' do...

   BILYANKEVICH. YA znayu, ya znayu... No, znaya vas yak  ukra¿nku,  shchiro  lyublyachu
samostijnu Ukra¿nu... mi hotili, shchob vi za nas pohodatajstvovali.

   SOFIYA. (Z posmishkoyu.) Vibachajte, ya chitala zayavu. Ale  mushu  vam  odrazu
skazati, shcho vi zovsim daremno gadaºte, shcho ya mozhu  vam  pomogti.  Imenno  z
lyubovi do Ukra¿ni ya  c'ogo  ne  zroblyu.  Vsi  zavodi,  fabriki  i  vzagali
promislovi pidpriºmstva perehodyat' do ruk  narodu.  Vi,  panove,  niyak  ne
hochete z cim rahuvatis'. Zabud'te pro stare, radzhu vam serjozno.
   BILYANKEVICH. No vy hotite nas razorit'?
   SOFIYA. Gospodi Bozhe, panove.  Cili  viki  odin  klyas  rozoryav  mil'joni
lyudej, i vam to ne zdavalos' takim strashnim. Pracyujte, mi vam damo robotu.
Bud' laska. (Posmihaºt'sya.)
   BILYANKEVICH. Mi nichogo protiv togr.ne maºmo, no ved'  razoryaetsya.  kraj,
gibnet promyshlennost'. Vot o chem, sobstvenno...

   SOFIYA. Povirte, panove, shcho nam ne men'che vas potribno, shchob ne  zaginula
promislovist', ¿ mi vzhivemo vsih sil, shchob togo ne stalos'. I  ce,  panove,
bude. Ale, vibachajte, hazya¿nom i  vlasnikom  budete  vzhe  ne  vi,  a  sami
trudyashchi.
   BILYANKEVICH. Konechno, vi mozhete robit' vse, shcho hochete. Nash dolg  skazat'
vam... I ya dumav, shcho dlya vas interesi Ukra¿ni dorogi. Znayuchi,  yak  rus'ki,
vashi tovarishi, vivozyat' use z Ukra¿ni, yak rozoryayut' kraj,  mi  dumali,  shcho
vi, yak shchira ukra¿nka...

   SOFIYA. Kozhnij po-svoºmu, dobrodiyu, lyubit' svij  kraj.  Toj  bazhaº  jomu
odnogo, a drugij drugogo. Nasha lyubov, vidno, rizhna.

   BILYANKEVICH. (Vstayuchi.) Da, vidno, my oshiblis'. Nedarom vash  papen'ka  v
takom gore... CHest' imeem klanyat'sya. (Uklonyaºt'sya j ide z kimnati. Za  nim
panki.)
   SOFIYA. Buvajte zdorovi. (Do Tihona, veselo smiyuchis'.) Ale  ti  pomitiv,
yak ci panki proletariyami odyaglisya? Ce zh vidomij mil'joner SHtaube.  Ah,  yak
¿m, bidnim, ne hochet'sya...
   TIHON. (Hmuro.)  Ale  voni  zvernulis'  do  tebe  yak  do  ukra¿nki.  Ce
harakterno.
   SOFIYA. (Rizko.) Nu, to shcho z togo?

   TIHON. Ta nichogo.
   SOFIYA. Nu, klich sliduyuchih. YA vtomilas'. Treba shvidche. Ta chi  skoro  tam
perepishut'  togo  papera?  Ah,  Gospodi,  yak  ne  vmiyut'  nichogo   robit'.
(Neterplyache, shvidko vihodit' napravo.)
   TIHON. (Pomalu vihodit' v koridor.)

   Nazustrich Tihonovi shvidko vhodyat' Podkopaºv  i  ZHeltuhin.  Voni  hmuri,
shvil'ovani. SHCHos' govoryat', ale, pobachivshi Tihona, zamovkayut'.

   TIHON. (Oziraºt'sya na tih i vihodit'.)

   PODKOPAªV.  (Ozirnuvshis'.)   Otsyuda   takzhe   vse   cennoe   nemedlenno
evakuirovat'. Vse. A glavnoe den'gi. Da gde etot bolvan, Grinberg?
   ZHELTUHIN. Da v chem delo, tovarishch? Pochemu takaya speshka?

   PODKOPAªV. (Tiho, zlisno.) Gajdamaki uzhe zahvatili  pochtu  i  telegraf.
Ponimaete? Est' svedeniya, chto oni okruzhayut etot rajon. Kazhduyu minutu mogut
vorvat'sya syuda. Dostatochnaya prichina dlya speshki?
   ZHELTUHIN. Pozvol'te, tovarishch. A krasnaya gvardiya?
   PODKOPAªV. (Lyuto.) Nado bylo delat', tovarishch, tak, kak ya govoril,  vseh
burzhuev i hohlov perestrelyat'. A teper pozdno... (Zamovkaº, bachachi  Sofiyu,
shcho vhodit', tiho.) |toj nichego ne govorit'. Idite  i  vse  iz  etogo  doma
uberite nemedlenno.  Idemte,  ya  vam  tam  skazhu.  (Ide  napravo,  za  nim
ZHeltuhin.)
   SOFIYA. (Movchki, pil'no slidkuº za nimi.)


   Vhodit' delegaciya z selyan. Deyaki odyagneni v svitki, deyaki v  kozhuhi,  v
shineli, mizh nimi odna zhinka.

   SOFIYA. (Ide ¿m nazustrich, privitno, veselo, vil'no.) Dobrogo  zdorov'ya,
tovarishi. (Zdorovkaºt'sya z usima za ruku, posmihayuchis' do  kozhnogo.  Potim
sidaº v svij fotel' za  stolom,  bere  v  ruki  olivec'  i  bloknot.)  Nu,
sidajte, tovarishi. Tihone, chi ºst' vsim stil'ci?
   TIHON. Vistachit'. Sidajte, tovarishi.
   SOFIYA. Nu, til'ko znaºte shcho: govorit' korotko,  tochno,  shviden'ko.  Tam
sidit' shche narod, zhde. Treba vsih zadovol'nit'. Nu, sluhayu. Nehaj  govorit'
htos' odin z tovarishiv.
   SELYANE.  (Pereglyadayut'sya  mizh  soboyu,  shepochut'sya,  ne   znayut',   komu
govoriti.)
   SOFIYA. Ej, tovarishi, vi nache do stanovogo chi  do  zems'kogo  nachal'nika
prijshli, a ne do svo¿h tovarishiv. Nu, shviden'ko. Haj govorit' odin,  potim
drugij, abi ne vsi razom. Tut nachal'stva nema, ne mnit'sya. Nu?

   SELYANIN U SHINELI. Ta esli po razdºl'nosti, to  pushchaj  uzhe  ya...  Mi  po
nashij pretenzi¿... Kak vijshla peremena  z  rezolyuciºyu,  tak,  stalo  byt',
teper po prinadlezhnosti. Ono, konechno, kakoe nachal'stvo, no us'o  zh  taki,
skazhem, trudno. Tri goda na hronti, imeyu medal'.
   SOFIYA. CHekajte, tovarishu. Vi z yakogo sela?

   SELYANIN U SHINELI. Z Domahovki, Gulyajpol's'kogo v'ºzdu.
   SOFIYA. (Zapisuº.) Tak, nu, tak v chomu zh rich? V chomu vashi pretenzi¿?
   SELYANIN U SHINELI. Pretenzi¿  tak  shto,  kak  pravil'no  virazhat'sya,  to
bol'she z neponimaniºm. Toj odno, drugoj  po  drugomu  soobrazheniyu,  a  kak
soobshcha, tak...
   SOFIYA. Vi, tovarishu, tak govorite, shcho ya, ¿j-Bogu, nichogo ne rozumiyu.
   SELYANIN U SHINELI. (Posmihaºt'sya, hmuro divit'sya vgoru.) Ta, zvesno,  vi
po-ukra¿ns'ki.
   SOFIYA. Nu, tak shcho?
   SELYANIN U SHINELI. A mi vzhe eto znaºmo... Vidali dovol'no.
   SELYANIN U KOZHUSI. Pidozhdi, Salavone, ti shchos' take nakrutiv, shcho  j  sam,
mabut', ne vgrizesh. Mi oce do vas z otim samim golosuvannyam.

   SOFIYA. YAkim same?
   SELYANIN U KOZHUSI. Ta shchob vibirat' u deputati, chi shcho. Sovet deputativ.

   SOFIYA. Nu?
   SELYANIN U KOZHUSI. Ta mi niyak ne pojmem. Golosuvali raz. Nu, tak. Kidali
tam bamazhki u skrin'ku. Potim togo vijshlo  prikazaniº  up'yat'  golosuvat'.
Te,  kazhut',  golosuvali  ne  na  pol'zu.  A  teper   to   vzhe   nastoyashche.
Progolosuvali j cej raz. Nu, vzhe zh godi? Ta de. Nu, nehaj. SHCHe  ne  spochili
lyudi, yak up'yat' tobi prijshla manifestaciya, shchob golosuvat'.  Ta  ce  zh  uzhe
nashcho? A ce, kazhut', uzhe same nastoyashche, take vzhe, shcho i zemlya bude, i  volya,
i, skazat' tak, use prepodobiº. Ahvishki davali kozhnomu, ti za togo,  a  ti
za c'ogo. A ya jogo j na mast' ne bachiv, yakij toj deputat. Nu, ta  vzhe  haj
bude, ce vzhe same nastoyashche. A vono na tobi -  shche  taki  ne  nastoyashche,  oce
vpyat' golosuvat'. Tak mi vzhe j  rozum  zagubili:  nashcho  vono  otak  bagato
golosuvat'? Ta vzhe oce poslali nas syudi, shchob tut dovidatis', nashcho  vono  j
do chogo.
   SOFIYA. Nu, tak mozhu vam skazat' na ce os' shcho: idit'  dodomu,  golosujte
shche raz i vibirajte...
   SELYANIN U KOZHUSI. Ta taki golosuvat'?

   SOFIYA. (Posmihayuchis'.) Taki golosuvat'. Ale znajte, shcho ci vibori to vzhe
spravdi dadut' vam i zemlyu, i volyu, i vse, shcho...

   SELYANIN U KOZHUSI. Umgu, tak taki, znachit', golosuvat'? (Do selyan.) Taki
golosuvat'.
   SELYANE. (Hmuro hitayut' golovami.)
   SELYANIN U KOZHUSI. Taka shtuka. Nu, to vzhe haj tak. Til'ki zh u nas uzhe do
vas take prosheniº: chi ne mozhna, gospoda tovarishi, prekratit' svobodu?
   SOFIYA. YAk to prekratit' svobodu?
   SELYANIN U KOZHUSI. Ta shchob uzhe shvidche minulisya oti mobilizaci¿  ta  vsyaki
bezubraziya. Ta shche nakazuvali prosit' vas, shchob dozvolili nam nastanovit' za
spravnika kapitana Tverdozhila. Pravda, zvinyajte vzhe, vin bez nogi.  Ta  to
vzhe nichogo, a taki bude yakes' nachal'stvo. Bo  vzhe,  ne  vam  kazhuchi,  taka
pishla skriz' stipendiya, shcho hoch syad' ta plach, hoch stoyachi revi.

   SOFIYA. CHekajte. U vashomu seli º bol'sheviki?
   SELYANIN U KOZHUSI. Ta mi vsi bolshoviki. Tih ukra¿nciv azh ni odnisen'kogo
nema.
   SOFIYA.  I  vi  vsi  postanovili  nastanovit'  kapitana  Tverdozhila   za
spravnika?

   SELYANIN U KOZHUSI. Nu, nema zh spaseniya od to¿ svobodi! Tam zarizali, tam
spalili, tam obibrali.
   SOFIYA. Nu, i vi hochete, shchob toj spravnik i  biv  vas,  i  znushchavsya,  yak
pershe bulo?
   SELYANIN U KOZHUSI. E-e, zachim bit'! Mi tak ne hochemo.

   SOFIYA. Nu, a zemlya zh yak? Prijde spravnik, to  prijde  j  pomishchij.  Voni
odin bez odnogo ne mozhut' niyak. Vi zh yak na cej shchot?

   SELYANIN U KOZHUSI. Nº-e, pomishchik uzhe nehaj krashche ne prihodit', a  to  ne
vsidit'. Ta nam, bachite, yak bi vam skazat', shchob htos' za starshogo  buv.  A
to vsi starshi, a poryadku nema. Ta shche oci krasno...  krasnogvardijonci,  chi
yak ¿h tam? CHi ne mozhna ¿h poviganyat' k chortovij materi, u ¿hnyu Rasºyu. To zh
chisto grabuyut' narod. Zabirayut'  hlib,  salo,  hapayut'  pticyu  vsyaku.  To,
kazhut', u Rasºyu. Nu, ta j ¿d' sobi u svoyu Raseyu, ta j hapaj  tam.  CHi  vzhe
skoro prijdut' ti gajdamaki, skazhit', pozhalusta? Govoryat' lyudi, shcho ti  vzhe
poviganyayut' cih gvardijonciv. Kazhut', ti gajdamaki  nibito  z  nashih  taki
lyudej, ne kacapnya...

   SOFIYA. (Movchit' yakijs' ment.) Gm! Dobre,  tovarishi,  vse  bude,  shcho  vi
hochete. YA zapisala otut, mi obsudimo. A teper... (Pidvodit'sya.) Vi  pidete
z cim tovarishem, i z vami shche pogovoryat'.
   SELYANIN U KOZHUSI. Tak bude vse? A bomagu nam yakus' daste?
   SOFIYA. Ni, bumagi ne treba. Vse bude j tak...
   SELYANE. (Pomalu  vstayut',  chuhayut'sya,  mnut'sya,  pereshiptuyut'sya,  -  ne
pevni.)
   SOFIYA. Tihone, bud' laska, treba z tovarishami pobalakat' dokladnishe pro
vse. Ti rozumiºsh? Poklich tovarisha Savchenka, nehaj vin pogovorit'. Dobre?
   TIHON. Dobre. Hodimte, tovarishi.
   SELYANIN U KOZHUSI. (Uklonyaºt'sya Sofi¿, za nim  drugi.)  Proshchavajte.  Tak
nam uzhe tam dadut' bomagu?
   SOFIYA.  Tam,  tam.  Buvajte  zdorovi.  (Koli  selyane  vihodyat',   sidaº
bezpomichno, puskaº ruki po stoli j stomleno sidit'.)
   Vhodit' SªMYANNIKOV. (Ozhivlenij, veselij.  Do  Sofi¿.)  -  Zdravstvujte,
hohlandiya milaya. Vy do sih por za rabotoj? Molodchina vy, ej-Bogu.  Da  chto
vy takaya budto kislen'kaya? A?

   SOFIYA. (Maha rukoyu.) Radzhu ne dopituvatis'.

   SªMYANNIKOV. CHto?
   SOFIYA. Radzhu ne dopituvatis'.
   SªMYANNIKOV.  T'fu,  chert.  Da  govorite  vy,  tovarishch,  po-chelovecheski,
ej-Bogu. Vot nakazanie Gospodne.
   SOFIYA. Vchit'sya rozumit'. YA vam zayavila  shche  z  samogo  pochatku,  shcho  ni
odnogo slova po-rus'ki vi od mene ne  pochuete.  Vi  zhivete  na  Ukra¿ni  j
povinni znat' ¿¿ movu.
   SªMYANNIKOV. Da na kakogo d'yavola ona mne nuzhna, ezheli menya  vezde  i  ya
vseh otlichno ponimaem i po-russki? Zachem etot  nacionalizm,  raz®edinenie,
ne ponimayu?  Kogda  vy  otdelaetes'  ot  etogo  burzhuaznogo  nacional'nogo
fetishizma? Takaya vy slavnaya, energichnaya, umnaya, takaya socialistka  horoshaya
i... vse portite etim svoim ukrainofil'stvom. Nu, da budem nadeyat'sya, eto,
nakonec, vyvetritsya. A dela nashi podvigayutsya, tovarishch.
   SOFIYA. Da?
   SªMYANNIKOV.  Burzhui   snesli   segodnya   millionchik.   Zatem   poluchena
manufaktura.  YA  dumayu  predlozhit'  komitetu  pustit'  ves'   million   na
organizaciyu rabot dlya bezrabotnyh. Neobhodimo rekvizovat' vse osobnyaki pod
bol'nicy i shkoly. Eh, ezheli by poskoree nam vsyu  razruhu  uladit',  da  za
tvorcheskuyu rabotu prinyat'sya. A, tovarishch? Da pochistit' kak sleduet  publiku
nashu. ZHul'ya ved'  nabilos'  k  nam.  Lezut  podlecy  kak  muhi  na  med  i
komprometiruyut, merzavcy. I malo, malo intelligentnyh, kul'turnyh  sil.  A
delo gromadnoe, velikoe delo, tovarishch. Duh zahvatyvaet...

   SHvidko  vhodit'  SOROKIN.  (Do  Sºmyannikova.)  -  Nakonec  vas  pojmal.
Zdravstvujte. (Sofi¿.). Zdravstvujte, tovarishch.

   SªMYANNIKOV. V chem delo? CHto sluchilos'?

   SOROKIN. Nichego osobennago. Vy mne nuzhny.

   Vhodit' Tihon.

   SªMYANNIKOV. Sejchas, ya hotel vot s tovarishchem.
   SOROKIN. (Rishuche odvodit' ubik, tiho.) Nashi razbity. Ukraincy i nemcy v
desyati verstah ot goroda. Mogut sejchas  byt'  zdes'.  Tol'ko  chto  priehal
Vasil'ev. On ele spassya.
   SªMYANNIKOV. (Svistit'.) Da ved' on hvastal, chto...

   SOROKIN. |h, govoril ya... Nu,  da  chto  tam!  Nado  nemedlenno  sozvat'
komitet. Da ne vseh, ukraincev k chertu. Iz-za nih vse i vyshlo. V poslednij
moment,  podlecy,  zateyali  ssoru  s  nashimi  po  povodu  kakih-to   svoih
nacional'nyh trebovanij, i eto pogubilo vseh. Poka my ssorilis', gajdamaki
oboshli so vseh storon i udarili. Nu, pogodite vy, hohly, ya vam  pokazhu.  I
eti tozhe mogut chto-nibud' podobnoe ustroit'.
   SªMYANNIKOV. Da, v takom sluchae nu ih  k  chertu.  CHto  zh  teper  delat'?
Razbity okonchatel'no?

   COPOKIH. Vdrebezgi. Nu, idem, idem, nado sozvat' ved' eshche. (Hoche vijti,
mimohid' suho hitaº golovoyu Sofi¿ j kazhe.) Do svidan'ya.
   SOFIYA. Stalos' shcho-nebud'?
   SOROKIN. Kak?
   SOFIYA. SHCHo-nebud' stalos'?
   SOROKIN. Esli vy, tovarishch, hotite, chtoby  vam  otvechali,  to  imejte  v
vidu, chto ne vse ponimayut vashe narechie.
   SOFIYA. (Rizko.) Sluchilos' chto-nibud'?

   SOROKIN. (Tak samo.) Net, nichego ne sluchilos'. (Hoche jti.)

   SOFIYA.  Podozhdite  minutku.  YA  hotela  vas  videt'.  Odin  vopros.  Vy
prikazali zakryt' zheleznodorozhnuyu ukrainskuyu shkolu i szhech' vse  ukrainskie
uchebniki?

   SOROKIN. Da, ya.
   SOFIYA. S kakoj cel'yu?
   SOROKIN. S toj cel'yu, chtoby ih ne bylo. Podobnyj prikaz ya otdal vezde.
   SOFIYA. A sebe vy otdaete otchet, chto vy delaete?

   SOROKIN. Ne bespokojtes',  pozhalujsta,  ya  privyk  eto  delat'  vsegda.
Sozhaleyu tol'ko, chto my ran'she zanimalis' etim prestupnym  popustitel'stvom
vashemu nacionalizmu.
   SOFIYA. SHkoly i uchebniki vy nazyvaete nacionalizmom?

   SOROKIN. YA nazyvayu  nacionalizmom  vse,  chto  raz®edinyaet  odin  narod.
Nikakoj   vashej   Ukrainy   ne   bylo,   net   i   ne   budet.   Vse   eto
burzhuazno-intelligentnaya santimental'naya chepuha, s kotoroj ya budu borot'sya
besposhchadno. Slyshite, tovarishch? Bes-po-shchadno. |to nam slishkom dorogo stoit.
   SOFIYA. |to nazyvaetsya "samoopredeleniem vplot' do otdeleniya"?
   SOROKIN. Da, vot eto samoe. Do svidan'ya.
   SOFIYA. Po krajnej mere, otkrovenno.

   SOROKIN. (Ozirnuvshis'.) Da, tovarishch,  otkrovenno.  Semyannikov,  idemte.
(Vihodit', za nim Semyannikov, yakij shvil'ovano j trivozhno hodit' po hati.)
   SOFIYA. O, prinajmni ce vzhe odverto.  Prinajmni  odverto.  (Do  Tihona.)
Teper ti chuv?
   TIHON. U ¿h shchos' trapilos'.
   SOFIYA. U "¿h"?... A mi hto? Ha! "Ne bylo, net i ne budet!" O,  yak  voni
vsi chudesno zasvo¿li  cyu  formulu.  Od  chornosotencya  do  socialista,  vsi
odnodushno stoyat' za ne¿. Dobre, koli tak. CHudesno. Ot koli  voni  pokazali
svij internacionalizm... YA pri jomu bil'she ne budu robit'! Skazhi tam.
   TIHON. Zavtra?
   SOFIYA. Ne znayu. Nu, skazhi, haj zavtra prihodyat'. Htos' prijme.
   TIHON. (Vihodit'.)

   Nazustrich jomu G r i n b e r g.

   SOFIYA. Vi, tovarishu, v yakijs' spravi? Vibachajte, ya zaraz ne mozhu.
   GRINBERG. (Pidhodit'  bliz'ko,  tiho,  znachno.)  Moya  sprava  ta  sama.
Vostannº pitayu vas: vi spovnite vash dogovor?
   SOFIYA. (Rizko.) Tovarishu! YA vam  raz  skazala,  shcho  vi  mene  primusite
pidnyat' cyu spravu pered vsima tovarishami, ya ce zroblyu.

   GRINBERG. Ce bude shche odna nechesnist'.

   SOFIYA. A vi gadaºte, shcho nash dogovor buv chesnij?
   GRINBERG. YAkij bi vin ne buv,  ya  riskuvav  cherez  jogo  svo¿m  zhittyam,
reputaciºyu, i ya jogo spovniv.
   SOFIYA. Vi jogo ne spovnili: brata rozstrilyano.

   GRINBERG. YA vam uzhe poyasnyav, cherez shcho. I vi znaºte, shcho  cherez  ce  mene
samogo trohi ne vbili, koli ya hotiv oboronit' jogo. Ale  bat'ka  vashogo  ya
vse zh taki odstoyav. YA pam'yatav, shcho ya obishchav vam. I vmer  bi,  a  od  svogo
obishchannya ne odstupiv bi. A vi?
   SOFIYA. CHogo vi hochete od mene? CHogo shche vi tut...

   GRINBERG. SHCHob vi spovnili svoº obishchannya.

   SOFIYA. Buti vashoyu raboyu i vikonuvat' vsi vashi  vimogi,  yaki  budut'  na
korist' spravi? YA gotova. YA vam ce ves' chas kazhu.

   GRINBERG. Ni, vikonuvat' navit' te, shcho ne maº vidnoshennya do  spravi  i,
mozhe. navit' nepriºmne dlya vas. Vi zabuli znov?

   SOFIYA. Ni, ne zabula, ale c'ogo ya ne robitimu.

   GRINBERG. Ce ne chesno.
   SOFIYA. Mozhe but'.
   GRINBERG. YA riskuvav svo¿m zhittyam.

   SOFIYA. Priznayu i dyakuyu.
   GRINBERG. YA rahuvav tak: abo smert', abo spovnyu obishchannya.
   SOFIYA. Mozhe but'.
   GRINBERG. I dumayu, shcho cya umova i dlya vas obov'yazkova.

   SOFIYA. Ale ya c'ogo ne dumayu.
   GRINBERG. Mne dostatochno, esli ya tak dumayu.

   SOFIYA. Ne boronyu vam zadovol'nyatis' cim.

   GRINBERG. No vy, nadeyus', ne somnevaetes', chto ya odno iz  etih  uslovij
zastavlyu vas prinyat'?
   SOFIYA. Ne sumnivayus'. Ale til'ki - smert'.
   GRINBERG. Otlichno. (Kruto povertaºt'sya j hoche vijti, ale  na  pivdorozi
zupinyaºt'sya, tak samo kruto povertaºt'sya i pidhodit'.) Schitayu svoim dolgom
predupredit'  vas,  chto  sredi  bumag  shtaba  bil'nogo  kozactva   najdeny
dokumenty, kasayushchiesya vashego  otca  i  brat'ev.  V  osobennosti  otca.  On
sostoyal otamanom otryada. On prinimal uchastie v rasstrele  bol'shevikov  eshche
do nashego vystupleniya. |ti dokumenty izvestny ne tol'ko mne. Na  osnovanii
ih vash otec budet segodnya arestovan opyat' i na  etot  raz  rasstrelyan  bez
suda. Takiya lica ob®yavleny vne zakona.
   SOFIYA. (Movchit'.)
   GRINBERG. (CHekaº yakijs' ment, zlegka vklonyaºt'sya i povertaºt'sya.)
   SOFIYA. (Tiho, gluho.) Pochekajte... (Pauza.) Vi mozhete pokazat' meni  ci
dokumenti?
   GRINBERG. Vi meni ne virite? Mozhu.

   SOFIYA. CHomu vi ranishe meni pro ce ne skazali?

   GRINBERG. ¯h znajdeno s'ogodnya. CHerez ce ya znov spitav vas pro dogovor.
YA spodivavsya, shcho matimu shche raz sluchaj risknuti za  vas  svo¿m  zhittyam.  Vi
okazalis' nedostojny c'ogo.

   SOFIYA. Ci dokumenti u vas?
   GRINBERG. Tak, u mene.
   SOFIYA. Vi meni ¿h mozhete oddat'?

   GRINBERG. Til'ki pislya togo, yak spovnite dogovor.

   SOFIYA. Pered tim vi meni ¿h pokazhete?

   GRINBERG. Pokazhu.

   Pauza.

   SOFIYA. Dobre, koli?
   GRINBERG. Ne piznishe zavtrashn'ogo vechora. S'ogodnya  zasidannya,  ya  mushu
buti.
   SOFIYA. Dobre. SHCHe odne pitannya. YA znayu, chogo vi hochete. Vi  gadaºte,  shcho
pislya togo vas mozhna nazivati tovarishem?

   GRINBERG. YA lyublyu vas. Ce vsya moya vidpovid'. I shche raz  povtoryayu:  ya  na
vse pidu.
   SOFIYA. Dobre. Pislya tako¿ vidpovidi ya ne mayu bil'she nichogo skazat' vam.
   GRINBERG. Zavtra ya skazhu vam, de i v yakij godini.

   SOFIYA. Dobre.
   GRINBERG. (Zlegka vklonyaºt'sya i tverdoyu hodoyu vihodit'.)
   SOFIYA. (Z siloyu obhoplyuº rukami lice, klade likti na stil i  tak  hitaº
golovoyu v odin bik i v drugij.)
   TIHON. (Vhodit'.) SHCHos' serjozne stalos'.  Zustriv  Maksa.  Shvil'ovanij
strashenno. Kudis' pobig. Ale meni ne hotiv skazat'. Voni nam ne viryat'.
   SOFIYA. (Movchit', sidit' u tij samij pozi, ale neporushna.)
   TIHON. Tak dali, Sofiº, ne mozhna. YA prinajmni ne mayu bil'she si. (Vijmaº
lista.) Na, os' pochitaj. Od bat'ka. Vchora oderzhav. Ne  hoti'  navit'  tobi
pokazuvat', shchob ne hvilyuvat'. Ale teper treba,  shchob  ti  prochi  tala.  Vse
odno.

   SOFIYA. (Trivozhno.) Nichogo z nim ne stalos'?

   TIHON. (Girko posmihayuchis'.) O, ne turbujsya. Prochitaj.

   SOFIYA. (Rozgortaº lista, trohi pro sebe chitaº.) Ni, ne mozhu. CHitaj ti.
   TIHON. (CHitaº.) "Ostannij raz moº slovo do vas, bratoubijc!. (Na yakijs'
ment spinyaºt'sya.) Tri tizhni minulo, yak vi predali mene i sina mogo Marka v
ruki vorogiv nashogo narodu.  Ale  proti  vasho¿  voli  moº  nikchemne  zhittya
vryatuvala dolya. SHCHob  muchivsya  ya  i  v  mukah  kinchiv  poslidni  dni  svo¿,
oblivayuchis' soromom za dila ditej svo¿h. CHom ya vas malimi ne pridushiv, shchob
ne gan'bili mogo sivogo volossya? Doki zh vi budete rozpinat' neshchasnu  naciyu
vashu, merzenni vilupki? Doki budete znushchat'sya z narodu, yakij na svoº  liho
porodiv vas? SHCHo vi robite? Shamenit'sya proklyati: vi zh ru¿nu robite z nasho¿
lyubo¿ zemli, vi grabuºte ¿¿, vi zagachuºte nenazherlivu pel'ku grabizhnici  -
kacapi¿, nashogo vichnogg kata, vi kalichite ditej svogo narodu, odbirayuchi  u
nih movu, serce, dushu ¿hnyu. Na shcho zh vi shkoli ukra¿ns'ki zakrivaºte, za  shcho
uchiteliv rozstrilyuºte? Rozstrilyujte brativ svo¿h, bat'kiv, ale ne  chipajte
hoch tih, yaki nesut' narodovi slovo pravdi i nauki. "Shamenit'sya,  bo  liho
vam bude. Vostannº krichu vam z namuchenogo sercya: kin'te, pokajtesya,  a  ne
pokaºtes', to proklinayu vas svo¿m bat'kivs'kim, nevmiruchim proklyattyam.  Ne
diti v meni,  a  vorogi  lyuti.  Svoºyu  staroyu  rukoyu  zastrelyu  zradnikiv,
bratoubu civ i vorogiv svogo narodu.
   Mikita Slipchenko
   A lista c'ogo mozhete pokazat' svo¿m tovarisham, i znov  mech  shopit',  i
znovu bit' prikladami, i znovu vesti na rozstril. Bud'  proklyati".  (Sofiya
klade ruku z listom na stil, shilya golovu na ri, i bezzvuchno ridaº.)

   TIHON. (Ide do vikna i movchki divit'sya na vulicyu, potim rishu  pidhodit'
do Sofi¿ j nervovo z mukoyu govorit'.) Teper ti bachish, bil'she tak ne mozhna?
Bachish? YA ves' vimuchivsya. Ti tezh. Mi chuzhi  i  tut  i  tut.  Tut  curayut'sya,
znevazhayut', unikayut'. Tam klenut', prok nayut'. YA bil'she ne mozhu. Abo odno,
abo druge.

   SOFIYA. (Pidvodyachis'.) Znachit', spravdi zrobitis' zradnikom? Tak chi shcho?
   TIHON. (Movchit'.)
   SOFIYA. Z yako¿ zh rechi nam "abo-abo"? CHerez shcho mi povinni  zrikati  svoº¿
naci¿, mi, okrivdzheni nacional'ne, prignicheni, znevazheni? CHomu ¿m? V o n i
do nas prijshli, a ne mi do ¿h. Voni nas gnitili, znevazhaJ . nishchili.  I  mi
povinni teper zrektisya? "Ne bylo i ne budet". O, vibachaj, bylo i budet.
   TIHON. (Pochinaº vdivlyatis' u  vikno.  CHerez  te  shcho  vikno  vihodit'  z
podvir'ya i z jogo mozhna bachiti vulicyu  til'ko  skosa,  vin  staº  zboku  i
stilec' i pil'no divit'sya.)
   SOFIYA. SHCHo tam?
   TIHON. SHCHos' tut nepevne diºt'sya. Cilij den' yakis' pidozrili lyudi lazyat'
krug budinku. (Zlizayuchi.) S'ogodnya vranci bula  tut  mama.  YA  hotiv  tobi
kazati. Govorila, shchob mi z toboyu tikali, bo bat'ko j Pan  postanovili  nas
shopiti j suditi. CHi ne togo ci lyudci j shvendyayut'.
   SOFIYA. CHom zhe ti mamu ne priviv do mene?

   TIHON. YA hotiv, ale... (Zupinyaºt'sya, j oboº pochinayut' sluhati)

   CHuti na vulici gluhi, chasti vistrili, priglusheni kriki.

   SOFIYA. SHCHo ce mozhe but'?
   TIHON. (Znov bizhit' do vikna, staº na  stilec'  i  zaglyada  na  ulicyu.)
Bizhat' lyudi... Tikayut'... Strilyayut'...

   Strilyaninu chuti v domi, ale ne  bliz'ko.  V  koridori  trivozhni  kriki,
topit nig.

   TIHON. (Bizhit' do dverej i odchinaº ¿h. - Vidno, yak metushat'sya v  panici
lyudi,  bizhat',  shtovhayut'sya,  krichat'.)  Ukraincy,  ukraincy.  Spasajtes'.
Tovarishchi, syuda. Kuda? Tam gajdamaki...
   TIHON. Gde?  Gde?  Tovarishchi!  Gde  ukraincy?  (Zachinyaº  dveri.)  Sofiº!
Tikajmo! SHvidche!
   SOFIYA. Kudi? Kudi zh tikat'? Voni vzhe tut.

   TIHON. Kudi vsi tikayut'. SHvidche zh.

   Vbigayut' sprava Sorokin, Sºmyannikov i shche dush  p'yat'-shist'  bol'shevikiv.
Deyaki vijmayut' z kishen' revol'veri j zapihayut' ¿h pid shafi, drugi  hapayut'
z stoliv paperi j zasuvayut' v kisheni, v panici krichat':

   - Dver', dver' zapirajte. (Zamikayut' dveri.)

   - CHerez okna, cherez okna. Vyhodov net. (Kidayut'sya do vikna i sharpayut'.)
   - Tovarishchi. Zashchishchat'sya. Barrikady.
   - Kakaya tam zashchita. V okna.
   - Kuda vyhodit okno?

   - Lomajte. Otkryvajte okno.
   TIHON. |to okno vyhodit vo dvor, vo dvor. Syuda mozhno, mozhno. Otkryvajte
ego sil'nee.
   SOROKIN. (Do Sofi¿.} Raduetes'? Da? Vashi idut? Dozhdalis'?
   SOFIYA. (Gnivno viprostavshis'.) Negodyaj...
   SOROKIN. (Tak samo.) Net, sudarynya,  negodyajka  vy.  Predatel'nica.  Vy
priveli ih syuda. No pogodite vy hohly proklyatye. My pridem opyat'. I  togda
my vam uzh pokazhem samostijnist'. O, my eshche pridem. (Lyuto grozit'sya kulakom
na stukit u dveri.)
   GOLOSI. Gotovo. Polezajte skoree, da skoree zhe, chert.
   SOROKIN. (Kidaºt'sya do vikna j lize za drugimi.)

   TIHON. (Do Sofi¿.) Sofiº, shvidche. Liz', ya pomozhu.

   SOFIYA. (Golosno, gnivno.) YA  ne  pidu  z  negodyayami  i  vorogami  svogo
narodu. Mozhesh iti z nimi.

   TIHON. Ale zh chuºsh? (CHuti, yak gupayut' des'  u  dveri,  yaki  rozbivayut'.)
SHvidche, radi Boga. Sofiº.

   CHuti z vulici  kriki,  strilyaninu.  Bol'sheviki  tovplyat'sya,  vsi  razom
lizut' u vikno, krichat':

   - Tovarishchi, ne vse razom.
   - Po odnomu.
   - Ne speshite. Nu, da kuda vy?
   - Skoreº zhe, chert voz'mi.
   - Tovarishchi. Vtoroj etazh. Ostorozhnee. Prygajte ostorozhnee.
   TIHON. (Hvilyuºt'sya, umovlyaº Sofiyu. Tyagne ¿¿ za  ruku,  vona  nezgodlivo
rishuche, gnivno krutit' golovoyu. Vin serdit'sya, kida ¿¿, bizhit'  do  vikna,
zvidti z odchaem krichit'.)
   Sofiº, chuºsh? Ah ti, Bozhe mij. Sofiº!

   SOFIYA. (Krutit' golovoyu.)
   TIHON. (Lyuto plyuºt'sya, vilazit' na vikno i znikaº.)

   SOFIYA.  (Sil'no  stiskuº  ruki,  kidaºt'sya   do   vikna,   zupinyaºt'sya,
oziraºt'sya, nemov shukayuchi,  de  shovatis',  znov  bizhit'  do  vikna,  znov
zupinyaºt'sya.)

   Gomin i kriki v koridori pobil'shuyut'sya,  ale  vistriliv  uzhe  ne  chuti.
Dveri sprava  torgayut',  potim  pochinayut'  lamati.  V  moment,  koli  voni
rozchinyayut'sya, Sofiya haplivo zachinyav vikno.
   Vrivayut'sya z  rushnicyami  i  revol'verami  v  rukah  ukra¿nci.  Poperedu
Slipchenko, Panas, Arsen.

   SOFIYA. (Pritulyaºt'sya bilya vikna do  stini,  vipravlyaºt'sya  i  neporushno
sto¿t', divlyachis' na ukra¿nciv.)
   SLIPCHENKO. Aga-a, os' de vona. A toj de? De drugij zradnik,  kacaps'kij
zaprodanec'? Ga? De vin, proklyatij? Hlopci. Obshukat' vsi  kimnati.  Nikogo
ne vipuskat'.
   VILXNI KOZAKI. (Deyaki kidayut'sya v drugi dveri, deyaki shukayut' po  shafah,
pid stolami.)
   Razom:
   - Smert' kacapni.
   - A-a, porozbigalis', yak rudi mishi.

   - Bij ¿h, kacapiv proklyatih.
   SLIPCHENKO. Hlopci. Stijte. Bachite cyu...  figuru?  (Pokazuº  na  Sofiyu.)
Divit'sya pil'no, divit'sya vsi. Ce dochka moya,  zradnicya,  bol'shevichka.  SHCHo?
Ga? Horosha dochka moya. SHCHo zrobit' z neyu?  Kazhit'.  Kazhit'  vi,  virni  sini
svoº¿ naci¿. Sudit' ¿¿, proklyatu. Bachite, yak sto¿t'? Bachite?  Nu,  kazhit',
shcho ¿j zrobit'?


   Zdivuvannya.  Movchannya.  Niyakovi  poglyadi,  neporozumile   pereglyadannya,
spivchuttya.

   SLIPCHENKO. Nu, kazhit' zhe. Ubit' ¿¿ tut zhe svoºyu bat'kivs'koyu rukoyu.
   PANAS. (Tverdo.) Bat'ku! Mi postanovili sudit' ¿¿ v svo¿j sem'¿.
   SLIPCHENKO. YAkij shche tut sud? Hiba ne vidno? Nema chasu na  sud.  Odin  ¿j
sud.
   PANAS. YA vimagayu, Mikito Ivanovichu, sudu. I ne hvilyujtes' tak.
   SLIPCHENKO. YA ne hvilyuyus'. YA ne hvilyuyus'. Ni. Ale dobre,  dobre,  panove
tovaristvo. YA vas proshu vijti j povartuvati na dveryah.  Mi  budemo  suditi
zradnicyu Ukra¿ni. Ne bijtes', ce ne dovgo bude. Tim  chasom  obshukajte  vsi
zakutki c'ogo kacaps'kogo kodla.
   VILXNI KOZAKI. (Negolosno.) Hodimte, tovarishi. Hodimte. (Vihodyat'.)
   SLIPCHENKO. Hvedore. Postavte na dveryah ce¿ kimnati  vartovih  i  nikogo
syuda ne puskajte.

   HVEDIR. Sluhayu, pane otamane. (Vihodit' za vsima.)

   SLIPCHENKO. (Do Sofi¿.) Vijdi zvidti. Stan' posered hati.
   SOFIYA. (Sto¿t' v tij zhe pozi, ne ruhnuvshis'.)

   SLIPCHENKO. YA komu kazhu? Ti.
   PANAS. Ce ne vazhno, de stoyatime Sofiya. Rich ne v tomu.

   SLIPCHENKO. (Do Panasa.) Hto tut bat'ko ciº¿ zhinki? Vi?
   PANAS. Ne ya, ale...
   SLIPCHENKO. To ne mishajtes'. Moya krov i moya volya sudit'  ¿¿  tak,  yak  ya
hochu. (Do Sofi¿.) Na seredinu, parshivko!

   SOFIYA. (Tiho, ledve chutno.) Vi mozhete mene ubit' i tut.
   SLIPCHENKO. I ub'yu! I ub'yu!
   PANAS. Mikito Ivanovichu. Zgadajte nashu postanovu. Tak ne mozhna.

   Dveri sprava pochinayut' sharpatis', nibi htos' hoche odchinit', a drugij ne
puskaº.

   SLIPCHENKO. (Ozirnuvshis'.) SHCHo tam take? Arsene, podivis'.
   YA zh kazav, shchob...
   ARSEN. (Kidaºt'sya do dverej,  ale  voni  v  cej  ment  rozchinyayut'sya,  i
vhodit' Hvedir. Vin pochinaº govorit': "Pane otamane! Tam yakas' zhinka hoche,
shchob..." Ale tut, nibi virvavshis' z ruk vartovih, vbigaº v kimnatu Glikeriya
Hvedorovna i kidaºt'sya do Sofi¿.) YA zh kazav, shchob... A, chortyaka.

   SLIPCHENKO. (Lyuto Hvedoru.) Ne puskat' bil'she nikogo. (Maha  rukoyu,  shchob
vijshov. Hvedir vihodit'. Do  Glikeri¿  Hvedorovni  grizno.)  SHCHo  tobi  tut
treba?

   GLIKERIYA HVED. (Staº popered Sofi¿, zahishchaº ¿¿ svo¿m tilom,  rozstavlyaº
ruki. Viglyad maº rishuchij, lyutij, vsya trusit'sya.) Ne dam. Ne dam. Ne dam.
   SLIPCHENKO. Stara! Odijdi. Odijdi, tobi kazhu.

   GLIKERIYA HVED. Ne odijdu. Ubivaj mene. Ubivaj.

   PANAS. Mamo, nihto Sofi¿ ubivat' ne hoche. Mi  hochemo  til'ki  vryatuvat'
¿¿. SHCHob drugi ne ubili.
   SLIPCHENKO. Odijdi, kazhu, syad' i sidi kamenem. Bo tak pri  tobi  i  vb'yu
¿¿. (Nacilyaºt'sya revol'verom.) Odijdi, a to smert' vam tut obom.

   PANAS. (Pidhodit' do Glikeri¿ Hved. j odvodit' ¿¿ vbik.) Syad'te,  mamo.
Vi sami pobachite. Ne treba til'ki tak hvilyuvatis'.

   SLIPCHENKO. (Do Sof¿i.) Sluhaj, ti. Ta sluhaj ukra¿ns'kim  vuhom,  a  ne
kacaps'kim. Tvo¿h priyateliv, kacaps'kih krasnograbizhnikiv, rozbito  vshchent.
V gorod vstupayut' ukra¿ns'ki kozaki i  druzi  Ukra¿ni  -  nimec'ki  voyaki,
kacapnyu vimetem. A zradnikiv bude pokarano. CHuºsh: bude lyuto pokarano.
   SOFIYA. (Sto¿t' vse tak samo.)
   SLIPCHENKO. Ti zradnicya. Ti prodala svoyu naciyu. Ti vbila svogo brata. Ti
rujnuvala z kacapn'oyu nash kraj. Ti razom z nashimi  vikovimi  nacional'nimi
vorogami zaprovadzhuvala svoyu naciyu znov u  nevolyu.  CHuºsh  ti  ce  vse?  Ti
zlochinnicya. SHCHo ti za ce zasluzhila? Kazhi sama. Nu, kazhi sama: shcho?

   SOFIYA. (Tiho.) YA ne zradzhuvala svoyu naciyu.

   SLIPCHENKO. Ti ne zradzhuvala? A hto zh zradzhuvav: ya, Panas  chi  toj  brat
tvij, yakogo ti vbila? Ga? Ale sluhaj: ti kolis' lyubila svij kraj. Radi se¿
lyubovi tobi mozhe but' milost'. Ale... sluhaj pil'no, sluhaj  vsim  sercem.
Ale   ti   tut,   zaraz   zhe   napishesh,   shcho   zrikaºshsya   svo¿h    buvshih
priyateliv-bol'shevikiv, shcho proklinaºsh cih vorogiv nashogo narodu i kaºshsya za
te, shcho voni tebe spokusili. CHuºsh? Todi mi  vsi  budemo  molit',  shchob  tebe
pomiluvali. YA oddam shche raz svoº sive volossya na glum, na sorom, na  gan'bu
i budu prohati za zradnicyu-dochku. CHuºsh?  YA  ce  obicyav  tvoºmu  bratovi  i
Panasovi i slovo svoº zderzhu. Sidaj, pishi. De tvij papir? Beri.
   SOFIYA. (Sto¿t' neporushna.)
   SLIPCHENKO. (Zdivovano.) SHCHo zh ti? Ne hochesh?..

   SOFIYA. (Z usillyam, ledve chutno.) YA ne mozhu buti zradniceyu.
   SLIPCHENKO. Ti ne mozhesh buti zradniceyu kacapni? Znachit', ti taki z nimi?
A Ukra¿ni ti mozhesh?.. Tak shcho zh z neyu balakat' pislya c'ogo?.. CHuli?..
   GLIKERIYA HVED. (Vstaº, ide  do  Sofi¿.)  Ditino.  Napishi.  Napishi,  moya
bidna. Blagayu tebe, radi tvoº¿ materi. YA zh... YA zh... Bozhe mij,  Bozhe  mij.
SHCHo zh ce robit'sya. Brat na brata. Bat'ko  na  ditej.  Sofiºchko,  donyu  moya.
Napishi zh, shcho vin govorit'. Hiba zh tobi ti strashni lyudi ridnishi za  bat'ka,
za bratikiv tvo¿h, za matir tvoyu?
   SOFIYA. (Zaplyushchuº ochi, odkida golovu do stini  j,  yak  rozp'yata,  sto¿t'
tak.)
   GLIKERIYA HVED. Napishesh, ditino? Napishesh?

   SOFIYA. (Ne minyayuchi pozi, pomalu nezgodlivo krutit' golovoyu.)
   SLIPCHENKO. Nu, ot. Ot chuºsh,  bachish  sama.  SHCHo?  Rozbishaki,  grabizhniki,
nacional'ni  vorogi  nashi  dorogshi  ¿j  za  vse.  Nu,  shcho  zh  vam  bil'she.
Rozumiºt'sya, u ne¿ tam polyubovnichki. YAk zhe vona mozhe odrektisya  ¿h?  U-uh,
ti shlyuha kacaps'ka.
   SOFIYA. (Hoche shchos' skazat' na pershi slova,  ale  pri  ostannih  zaciplyuº
zubi j odkida znov golovu nazad.)
   GLIKERIYA HVED. Sofiº. Ditino. Ne vbivaj zhe mene.

   SLIPCHENKO. Godi. SHCHo z neyu balakat'. Arsene. Vedi ¿¿. Nehaj sudyat' teper
¿¿ vlasti.
   PANAS. Pidozhdit', Mikito Ivanovichu. YA dumayu, shcho Sofiya Mikitovna podumaº
i... zminit' svoyu dumku. Dajmo podumat' ¿j.  YA  proponuyu  lishit'  ¿¿  samu
hvilin na desyat', p'yatnadcyat'. Sofiya Mikitovna podumaº i zrozumiº,  shcho  mi
ne bazhaºmo ¿j zla, a shcho ce º ºdinij sposib uryatuvat' ¿j zhittya. Koli  b  mi
ne vstigli zahopit' ¿¿ tut vpered, to drugi ukra¿nci uzhe rozstrilyali b ¿¿.
Znachit'... znachit', treba Sofi¿ Mikitovni nad cim podumat' i shchos' vibrat'.
Tim pache povinno but' legche napisat' t taku zayavu, shcho vona zh sama  bachila,
yaki bol'sheviki druzi nashomu narodovi. A pomilyatis' kozhnij mozhe. I  niyakogo
soromu nema priznati svoyu pomilku. Davajte vijdemo j lishimo ¿¿ samu.
   SLIPCHENKO. (Do Sofi¿.) Hochesh podumat' shche?

   SOFIYA. (Movchit'.)
   GLIKERIYA HVED.  Vona  podumaº,  vona  podumaº.  Hodimte.  Podumaj,  moya
ditino. Podumaj i pishi. Hodim, starij, hodim, nehaj vona sobi... (Bere  za
ruku Slipchenka, i vsi  tiho  vihodyat',  poglyadayuchi  na  Sofiyu,  shcho  sto¿t'
neporushna.)

   Pid chas ostann'o¿ sceni za viknom gluho chulasya strilyanina  i  zchinilasya
pozhezha, yaka dedali poshiryuvalas'. Tak samo pid chas ostannih  sliv  u  vikni
z'yavilas' golova Tihona i shvidko shovalas'. Koli vsi vihodyat', golova znov
z'yavlyaºt'sya i pil'no z usih bokiv vdivlyaºt'sya v kimnatu.

   SOFIYA. (YAkijs' chas sto¿t'  tak  samo,  potim  rozplyushchuº  ochi,  divit'sya
popered sebe hmarnim, zadumlivim poglyadom i pomalu stomleno jde do stolu.)
   TIHON. (Pobachivshi ¿¿, shkryabaº pal'cem po shklu, stukaº.)
   SOFIYA. (SHvidko oziraºt'sya, bachit' Tihona, sturbovano divit'sya na  dveri
j zlyakano maha jomu rukoyu, shchob zliz. Ale Tihon uperto stukaº j  manit'  do
sebe. Todi Sofiya shvidko pidhodit' do vikna, odchinyaº j shepotom govorit'.) -
Radi Boga, tikaj shvidche. SHCHo tobi treba tut?
   TIHON. Sofiº. Liz'. SHvidche. Tut Grinberg zhde z kin'mi,  z  gajdamac'kim
propuskom. SHvidche.
   SOFIYA. Grinberg?
   TIHON. Ah, ta shvidche shchas. SHCHo ti, zdurila, chi shcho? Tut drabina. Liz'. Nu?
   SOFIYA. (Raptom.) U tebe º revol'ver? ª?

   TIHON. ª vse. ª. SHvidche.
   SOFIYA. Daj meni. Daj. Davaj, davaj. SHvidche, radi Boga.
   TIHON. (Vijmayuchi revol'vera.) Ta navishcho tobi, koli mi...
   SOFIYA. Ah, ta davaj! (Hapaº revol'vera, hovaº sobi  na  grudi.)  Dyakuyu,
golubchiku. Dyakuyu. Teper tikaj. Tikaj, zaraz vvijdut', pochuyut'.

   TIHON. A ti zh?
   SOFIYA. YA inakshe vtichu. Inakshe. Tikaj, tikaj! Tikaj, idut'!

   Odchinyayut'sya dveri, z'yavlyaºt'sya Slipchenko, Tihon odrazu odsovuºt'sya vbik
i hovaºt'sya.

   SOFIYA. (Oziraºt'sya na bat'ka,  potim  zrazu  pristavlyaº  revol'vera  do
viska, strilyaº vpadaº. 8 susidn'o¿ kimnati vbigayut' Glikeriya Hved;  Panas,
Arsen, vil'ni kozaki z zbroºyu, nagotovlenoyu do strilyannya.)

   GLIKERIYA HVED. (Pobachivshi Sofiyu, z krikom kidaºt'sya  do  ne¿,  pada  na
trup, bachit' ranu na visku i ridaº.)
   SLIPCHENKO. (Tiho, rozteryano.) Ottak, znachit'...

   PANAS. (Bezsilo spiraºt'sya ob stil.)


   Za viknom krivavo, yasno pala pozhezha, i vse blizhche chuti spiv kozakiv "YAk
zletilis' orli chajku  ryatuvati"  ta  radisni  kriki  narodu  "Ura!  Slava!
Slava!"

   Kinec'
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT
Ocenite etot tekst:Ne chital10987654321