Volodimir Vinnichenko. Mizh dvoh sil ------------------------------------------------------------------------ Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury" OCR: Evgenij Vasil'ev Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya: ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh) ¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh) I,i (ukr) = I,i (lat) ------------------------------------------------------------------------ DRAMA NA CHOTIRI DI¯ Diºvi osobi: MIKITA IVANOVICH SLIPCHENKO GLIKERIYA HVEDOROVNA, jogo zhinka SOFIYA HRISTYA ¿hni diti MARKO TIHON ARSEN PANAS ANTONOVICH, cholovik Hristini SªMYANNIKOV GRINBERG Lideri bol'shevikiv MIKOLA PETROVICH VILYANKEVICH SINICIN PODKOPAªV bol'sheviki SOROKIN Krasnogvardejci, selyane, robitniki. Diºt'sya v odnomu z velikih provinciyal'nih mist na Ukra¿ni v pochatku 1918 roku. _DIYA PERSHA __ Velika kimnata. Vona odnochasno sluzhit' i za ¿dal'nyu, i za robitnyu, kabinet i vital'nyu. Livoruch vid glyadacha blizhche do rampi teslyars'kij varstat. Tut zhe doshki, stru-menti teslyars'ki; nad varstatom do stini popribivani polici z pofarbovanogo dereva. Bilya varstatu sto¿t' nevelichka shafa dlya knizhok, yaku dopiru roblyat'. Dali po livij stini polici z knizhkami. Mizh varstatom i policyami z knizhkami dveri v drugi kimnati. V zadnij stini velike italijs'ke vikno. Kriz' jogo vidno budinki mista. Bilya vikna zliva sto¿t' stil do pisannya, fotel'. Sprava bufet. V stini, shcho pravoruch, drugi dveri do sinej. Popid seyu stinoyu sto¿t' shiroka turec'ka kanapa. Nad neyu starovinnij ukra¿ns'kij kilim i portret SHevchenka u velikomu rushniku. Posered kimnati stil, pokritij biloyu vishivanoyu skatirkoyu. Skriz' na stinah portreti ukra¿ns'kih pis'mennikiv, tak samo pribranih rushnikami. U p'ºsi v osnovnomu zberigaºt'sya avtors'ka orfografiya. PANAS. (Rokiv 30, z golenoyu borodoyu, bilyavij, v ochah perevazhno yumoristichnij viraz. Na jomu sorochka z sirogo tovstogo polotna, na shi¿ zav'yazana chervonoyu vuzen'koyu st'ozhkoyu; rukava zakachani. Pidperezanij temno-sinim poyasom. CHorni neshiroki shtani v choboti. Vin divit'sya u dzerkalo, rozglyadayuchi sebe zo vsih bokiv. Koli v susidnij hati chuºt'sya golos, vin hutko odhodit' od dzerkala, bere rubanok i strugaº.) HRISTYA. (Rokiv 24-h, bilyava, z m'yakimi risami licya, odyagnena v bilu blyuzku j sinyu modnu spidnicyu, na spini dvi kosi. Hutko vhodit' i shukaº po hati, poglyadayuchi skosa na Panasa.) Ta de zh vona? Oce, ¿j-Bogu! Nu, nema zh, ta j godi! Panyu, ti ne bachiv tatovo¿ shapki? PANAS. Bachiv. Na trapku lezhit'. (Ne perestaº strugati.) HRISTYA. Aj, Panyu! (SHukayuchi, pidhodit' do Panasa, m'yako, zanadto shchiro.) A znaºsh. Panyu, tobi taki bez borodi daleko krashche! Teper u tebe zovsim ukra¿ns'kij tip. A todi troshki skidavsya na kacapchuka, ce cherez te, shcho boridka bula bilyava i troshki capina. A teper zhe zovsim takij, yak chotiri roki nazad. PANAS. (Nibi shukaº shchos' krug sebe j zaglyadayuchi za Hristyu.) HRISTYA. SHCHo ti shukaºsh? PANAS. Ta shchos' tut dopiru govoreno pro moyu boridku. Hto to, Hristyu? HRISTYA. Avzhezh, krashche. A shcho ya vchora kazala, shcho girsh, tak to ya tak... z poganogo nastroyu. Meni zdavalos', shcho ti pogolivsya radi pri¿zdu Sofi¿, shchob b\ti takim, yakim vona tebe znala. PANAS. Aga, a teper uzhe ne zdaºt'sya? HRISTYA. Nu, Gospodi! Nu, rozumiºt'sya, ti mozhesh hotit' podobatis' Sofi¿. SHCHo zh tut takogo? Hiba ce zaraz zhe povinno znachiti, shcho ti v ne¿ zakohanii? Gospodi Bozhe! Nevzhe ti dumav uchora, shcho ya imenno ce dumala? Panyu!.. Ale dayu tobi slovo, ya zovsim tak ne dumayu. Ti virish meni? Virish? (8u.su.par jomu v lice, lovit' ruku z strugankom.) PANAS. (Smiºt'sya.) Ah, ti hitryuga! HRISTYA. CHim? CHim? CHim zhe ya hitryuga? PANAS. Nu, ditincha, idi shukaj shapku, meni treba dokinchit' ocyu polichku. A to yak prijde Sofiya, yak zakohayus' u ne¿, to j ne kinchu vzhe zovsim. HRISTYA. Nu, a hiba zh ti ne radij, shcho vona pri¿zhdzhaº? Nu, skazhi po pravdi. Troshki vse zh taki hvilyuºshsya, ga? PANAS. Ni, meni duzhe sumno. I strashno: a shcho znaºsh, yak povernet'sya stara lyubov? Ga? SHCHo zh mi todi robitimem, mala moya, ga? Stara lyubov, brat, cupka, zhivucha. Ot moroka bude! HRISTYA. (Nespodivano girko.) Na shcho ¿j povertat'sya, koli ti ¿¿ j teper lyubish i ne perestavav usi ci chotiri roki lyubit'. PANAS. (Smiyuchis'.) Ot-tak maºsh! HRISTYA. Ah Gospodi, i chogo b ya pristavlyavsya. I zo mnoyu ti zhenivsya til'ki na zlist' ¿j, i borodu pogoliv til'ki dlya ne¿, i.sto¿sh tut z rubankom dlya ne¿. Ah, neshchasnij poet, musit' teslyarstvom zaroblyat' na hlib. Bidnij talant, zaginuv cherez sim'yu. A Sofiya, yak zhe, vidoma artistka rosijs'ko¿ imperators'ko¿ sceni, vona zrozumiº... PANAS. (Z posmishkoyu pil'no divlyachis' na ne¿.) Ditincha, navishcho ti sobi kigton'ki v serce zapuskaºsh? Ga? Navishcho dryapaºsh? Nikomu z togo absolyutno niyako¿ koristi nemaº. Povir ti meni. HRISTYA. (Plache.) PANAS. Tak... Dodryapalas'. HRISTYA. Ti nik...koli m.-.mene ne lyubiv... Til'ki ¿¿... I teper... PANAS. Nu, skazhit' na milost', shcho znachit' odna malen'ka, parshiven'ka, capina boridka. V ruki vzyat' nema chogo, a yak zgoliv, tak yaki sl'ozi cherez ne¿. Ni, ditincha, godi, ya zavedu cherez misyac' tobi taku, shcho vsi kacapi budut' ahkat'. Oj, pobachish... Na vistavku v Ryazan' poshlyu ¿¿. (Obnima j zlegen'ka miluº.) HRISTYA. (Plache j smiºt'sya.) YA poganka. Panyu! Ti ne serd'sya na mene, ale meni tak bolilo vves' chas, tak bolilo. A teper, znaºsh, legche. YAk skazala, tak i legche. PANAS. (Z usmihom.) Nu, zvichajno, yak zvalish kamenyuku, tak vono vmit' legche. Vhodit' Slipchenko. Vin prisadkuvatij, kremeznij, rokiv 50. Vusa dovgi, z pidvusnikami, zvisayut' uniz po-kozac'komu, vishivana sorochka z st'ozhkoyu. Zverh sorochki pidzhak, ale shtani pidperezani chervonim shirokim poyasom, za yakogo prichepleno revol'vera. Govorit' povazhno, silkuyuchis' udavati kozaka, trohi teatral'no: - Nu, dochko! Ti syudi z cholovikom lyuboshchi rozvodit' prijshla? (Do Panasa.) Zdaºt'sya, vono trohi ne po-ukra¿ns'komu bude "lyuboshchi rozvodit'"? Ga? PANAS. Po-ukra¿ns'komu mozhna vse govorit'. Ne sushit' sobi golovi. SLIPCHENKO. Nu, nehaj uporaºmosya z toyu proklyatushchoyu kacapn'oyu, zasyadu za gramatiku. Nu, a shapka zh de? Dochko? HRISTYA. Ta, ¿j-Bogu, tatu, ¿¿ tut nemaº. SHukayu, shukayu azh... Oj, ta os' zhe vona, divit'sya. Lezhit' sobi... PANAS. Ta j uredna yaka, i ne povoruhnet'sya, nache j ne vona. SLIPCHENKO. (Bere smushevu, sivu shapku z chervonim kozac'kim verhom, shcho zvisaº majzhe na plechi, gladit' ¿¿ rukoyu.) A de zh nash Arsen? HRISTYA. Ta pishov zhe, tatu, na vokzal zustrichat' Sofiyu. SLIPCHENKO. Ta azh z samogo ranku sidit' tam? Oce dobra meni sprava. Nu j po¿zdi, chi toj, potyagi hodyat' teper, haj ¿m grec'. Nu, nichogo, haj uporaºmos' z bol'shevikami. A, ta j slavne kozactvo roste. Kidajte vi, Panase, svoº teslyarstvo, zapisujtes' u vil'ni kozaki, boronit' ridnij kraj. YAke teper teslyarstvo? Glyan'te, yaka lovka shapka. Ga? (Odyagaº j beret'sya v boki.) PANAS. (Spivaº, nibi ne chuyuchi.) "Gej, ne shumi, luzhe". SLIPCHENKO. O, vzhe zaspivav svoº¿. Ukra¿nec' nazivaºt'sya. Vhodit' Glikeriya Hved. Rokiv 50. odyagnena v temne, blyuzka dzvinochkom, po-selyans'komu, na golovi temna hustochka. Lice tihe, dobre. Vdacha lagidna, duzhe dovirchiva, na¿vna. - A Sofiºchki nasho¿ vse nemaº? CHuyu gomin ta j dumala vzhe, shcho to vona pri¿hala. SLIPCHENKO. (Serjozno.) A ti, stara, hiba j ne znaºsh? Prijshla zh od ne¿ telegrama, shcho vona prosto na aeroplani priletit' do nas. (Morgaº Hristi.) GLIKERIYA HVED. (Zdivovano.) Oce, skazhit'! (Sturbovano.) Ta ce zh, ne daj Gospodi, j upasti mozhna. SLIPCHENKO. Ogo, priv'yazhe sebe! GLIKERIYA HVED. Ta j holodno zh. Bozhe mij. Oto yaka! A vona taki taka. Zmalku taka bula. SLIPCHENKO. Ta pishe, shcho prosto v vikno hoche do nas uletit'. Os' syudi. Ta shchob mi vijnyali jogo. Oce sto¿mo ta j radimos'. GLIKERIYA HVED. Ta yak zhe tak?! Oj, starij, ti znov oce mene durish... SLIPCHENKO. (Vdovoleno smiºt'sya.) GLIKERIYA HVED. A ya zh i povirila. Haj Bog miluº, litat' na cih eroplanah. Nehaj uzhe po¿zdom ¿de... (V sinyah gomin.) Anu zh stijte. CHi ne vona zh oto? Oj, matinki! (Kidaºt'sya do dverej u sini j znikaº.) SLIPCHENKO. A spravdi, nibi Sofi¿n golos. E, priletila taki! (SHvidko jde za Glikeriºyu Hvedorovnoyu.) HRISTYA. (Poglyanuvshi pil'no na Panasa, bizhit' za nimi.) Vona, vona. Sofivchka, Sofiºchka! (Vibigaº.) PANAS. (Sam shvidko jde do dzerkala, divit'sya, chepurit'sya. Potim beret'sya za struganok, ale, rozdumavshi, odklada nabik i odkochuº rukava. Vidno, hvilyuºt'sya, niyakovo pro sebe posmihaºt'sya, ne znaº, yaku pozu pribrati. Gomin u sinyah sto¿t' hvilini tri. Panas uzhe neterplyache poglyada na dveoi.) Vhodyat' vsi j Sofiya, ¿j rokiv 27. Garna, volossya temno-rusyave. Odyagnena elegantno v sirij zimovij kostyum, gaptovanij hutrom. Na golovi sira, pid kol'or kostyuma, hutryana, ne smusheva shapka. Ide, obnyavshi Glikeriyu Hvedorovnu. Manera balakat' vesela, rishucha, troshki neuvazhna. Teper shvil'ovana, v radisnomu pidnyattyu: - I vse tak samo, tak samo, yak bulo. Navit' º Panas Antonovich! Dobrogo zdorov'yachka? YAk sya maºte? (Zdorovkaºt'sya z Panasom.) Gospodi, takij samij, anitroshki ne zminivsya. Til'ki... SHCHo ce tut za doshki? Majsternya? SLIPCHENKO. A to nash Panas pokinuv virshi pisat' ta viroblyaº shafi teper. Zarobitni tce, nizh virshi. SOFIYA. Ta-ak? Nevzhe? PANAS. (Z posmishkoyu.) Pristosuvannya do suchasnogo momentu, til'ki vs'ogo, Sofiº Mikitivno. Vi ne lyakajtes'. SOFIYA. (Suho.) YA j ne lyakayus'. Gospodi, vse take same, navit' fotografi¿ v cherepashkovih ryamcyah. Ni, ya mushu ¿h pociluvat', voni nadzvichajno mili. (Ciluº ryamci.) GLIKERIYA HVED. Ta ti b, ditinko, hoch shapochku skinula, rozdyaglasya. I ¿ston'ki zh hochesh? Gospodi, takij zhe svit pro¿hala. SOFIYA. (Skidayuchi kapelyuha, zhaket.) Ta shche yak, mamunyu! U vagoni chetvertogo klasu, dvoº sutok ne vihodyachi z vagona. Odin saldat spav na plechi, drugij na kolinah, tretij vpiravsya nogami ob moyu golovu, chetvertij dihav u shiyu. HRISTYA. (Rozdyagaº kapelyuh i zhaket.) GLIKERIYA HVED. Oj, matinki! SOFIYA. A pochuvayu sebe yak svizhen'kij ogirochok. ARSEN. Ta ya zh ¿¿ cherez vikno z vagona vijnyav! SLIPCHENKO. A shcho zh! Po-kozac'ki! GLIKERIYA HVED. Otto, Gospodi! SOFIYA. Ogo, mi molodci! Ale shcho najkrashche, shcho najkrashche, tak ce te, shcho nareshti doma. Doma, doma, na ridnij zemli, na Ukra¿ni, tatusyu, na nashij lyubij i svo¿j teper zemli. I yake shchastya govorit' po-svoºmu, nache plavaºsh. (Lukavo.) Nu, tatu, teper vi vzhe, rozkazuvav meni Arsen, ne matimete nas, ditej, shcho mi "durnu hohlachchinu" zavodimo? Ga? SLIPCHENKO. Buvaº, dochko, shcho j stari rozumu navchayut'sya. Vik zhivi, vik uchis'. A durnem pomresh. HRISTYA. O, tato teper takim ukra¿ncem stav, shcho j nas za poyas zatkne. SOFIYA. Bravo! GLIKERIYA HVED. Nu, a yak zhe Mikola Petrovich tam, donyu? CHogo zh vin z toboyu ne pri¿hav? SOFIYA. (Veselo.) A navishcho vin tut zdavsya, kacap? SLIPCHENKO. Imenno, tak! Oce, vidno, spravzhnya ukra¿nka! GLIKERIYA HVED. Nu, de zh taki. Hoch i bidnij, i kacap sobi, a taki zh tvij cholovik ridnij. SOFIYA. Ege, mamunyu, uzhe godi. Uzhe ya ne "gaspazha Padprugina", a prosto sobi Sofiya Slipchenko. GLIKERIYA HVED. O! YAk zhe ce tak? SOFIYA. Rozvelas'. Podala zayavu v "Sovºt rabochih deputatov", priklala marku za simdesyat kopijok, i kinec'. Vin meni ne cholovik, a ya jomu ne zhinka. Ot yak teper, mamcyu. (Vsi vrazheni.) GLIKERIYA HVED. Oce Gospodi! Ta chogo zh tak, ditino? SHCHo zh, vi dogano zhili mizh soboyu? Obizhav tebe? CHi yak? SOFIYA. E, mamo, dovgo govorit', a malo sluhat'. Kolis' rozkazhu. A teper ya b vse zh taki vmilasya. GLIKERIYA HVED. Ta zaraz, zaraz. Oto spravdi! Ta hodim, hodim! Hristyu, ti b pomogla! SOFIYA. Til'ki ot shcho. Tut do mene zaraz maº prijti odin cholovik. YA jomu z vokzalu telefonuvala. Duzhe vazhna sprava. Doruchennya z Petrograda. Tak de meni jogo prijnyati? SLIPCHENKO. U nas, dochko, ocya hata za vse. Ti zh sama znaºsh. Proletari!... SOFIYA. I chudesno... (Dzvinok.) O, ce nibi yakraz htos' dzvonit'? Arsene, anu, podivis'. YAk do mene, to vedi syudi. A vas usih ya vzhe poprohayu... (Z posmishkoyu pokazuº rukoyu na dveri.) ARSEN. (SHvidko vihodit'.) GLIKERIYA HVED. Ta, mozhe b, umilasya vse zh taki? SOFIYA. Ni, yak vin, to vzhe potim. Ce hvilin p'yat', ne bil'she. Odcheplyus' ta j budu vzhe vil'na. ARSEN. (Vhodyachi.) Do tebe, Sofiº. SOFIYA. Aga... To prosi, bud' laska. Vsi vihodyat' nalivo. Arsen napravo. Vhodyat' Grinberg i Sºmyannikov. Grinberg v saldac'kij odezhi, golenij, kucheryavij, lit 28. Trimaºt'sya vil'no. Samovpevneno, troshki garkavit'. Staraºt'sya but' anglijcem. Sºmyannikov - v kosovorotci j pidzhaku, z boridkoyu, nezgrabnij, trohi zgorblenij, viglyad suto inteligents'kij. SOFIYA. Dobrogo zdorov'ya. (Do Grinberga.) Vibachajte: vi hto? Tovarish Grinberg? GRINBERG. Da, ya Grinberg. SOFIYA. Duzhe priºmno. A vi, tovarishu? SªMYANNIKOV. Moya familiya - Sºmyannikov. SOFIYA. CHula j pro vas. Sidajte, bud' laska. Spodivayus', vi balakaºte po-ukra¿ns'ki? Poperedzhayu: ya ni slova po-rus'ki ne skazhu. YA til'ki shcho pri¿hala i tak skuchila za svoºyu movoyu, shcho... GRINBERG. K sozhaleniyu, tovarishch Semyannikov ne govorit po-ukrainski... SOFIYA. Ale zh vi balakaºte? Tovarish Sergiºnko kazav meni u Petrogradi, shcho vi chudesno govorite po-ukra¿ns'ki. GRINBERG. Da, ya iz®yasnyayus' svobodno. YA, mozhno skazat', vlyublen v etot prekrasnyj, bogatyj yazyk. Koli vi ne duzhe budete smiyatisya z mene za moyu vimovu, to ya z velikoyu priºmnistyu. YA zh sam ukra¿nec', rodivsya j viris na Ukra¿ni. SªMYANNIKOV. A menya uzh vy togo... uzh izvinite, ya ponimat' to nemnozhko ponimayu, a govorit'... (Rozvodit' rukami j posmihaºt'sya.) SOFIYA. (Veselo.) Nu abi rozumili. A hutko j govorit' budete. Nu, tak ot, tovarishi, ya... (Oziraºt'sya j govorit' tihishche.) YA mayu doruchennya z Petrograda. Tam divuyut'sya, shcho u vas tut tak mlyavo posuvaºt'sya sprava. SªMYANNIKOV. Izvinite. YA ne sovsem ponyal. CHto znachit "mlyavo"? GRINBERG. Medlenno, vyalo. SªMYANNIKOV. CHto zhe imenno vyalo? (Do Sofi¿.) Vy menya prostite. SOFIYA. (Smiyuchis'.) O, bud' laska. GRINBERG. Pochemu vyalo idet® delo. SEMYANNIKOV. Ah, vot chto! Da. da... GRINBERG. Nichogo divnogo, tovarishko, nemaº. Mi ne maºmo vkazivok, ne maºmo groshej. Mi gotovi kozhnu hvilinu priznachit' vistup i ne rishaºmos'. SOFIYA. A sil º dosit'? GRINBERG. Vse robitnictvo i vves' garnizon u nashih rukah. Za Central'nu Radu til'ki zbrod rizhnij, huligani ta najmani grupki vil'nogo kozactva. Nikchemni bandi. SOFIYA. (Vijmaº z torbinki paketi i listi.) Tut groshi. Poki shcho til'ki p'yatdesyat tisyach. Potim bude bil'she. (Podaº.) A ce list vam. (Daº Grinbergovi paket i listi.) GRINBERG. Aga... Dyakuyu... (CHita lista.) SOFIYA. (Tim chasom do Sºmyannikova.) A vi davno vzhe na Vkra¿ni? SªMYANNIKOV. Mesyacev shest', sem'... SOFIYA. SHCHo zh vam podobaºt'sya tut? SEMYANNIKOV. Kak? SOFIYA. (Smiyuchis'.) Nravitsya vam zdes'? GRINBERG. (Raptom.) Velikolepno! Vot® etogo my tol'ko i zhdali. (Semyannikovu.) Prekrasno! Segodnya mozhno vystupat'. SEMYANNIKOV. (Radisno.) Neuzheli?! (Prostyaga ruku do lista.) Anu pokazhite. GRINBERG. (Nemov ne pomitivshi jogo ruhu, hova list v kishenyu.) Segodnya noch'yu vystupaem. O, teper' my pokazhem etim naemnym bandam razbojnikov. (Sofi¿.) Spasibo vam, tovarishch. Dyakuyu duzhe-duzhe. Vi zrobili nam velicheznu poslugu. SOFIYA. Duzhe rada. GRINBERG. Nu, teper mozhna jti? YA gadayu, shcho mi shche pobachimos'. Vi moyu adresu znaºte. Dozvol'te vam shche raz podyakuvat' i pobazhat' vs'ogo najkrashchogo. (Stiskuº ruku.) Vibachajte, shche odno malen'ke zapitannya. Ale chisto osobistogo harakteru... Vi, zdaºt'sya, artistka Petrograds'kogo derzhavnogo teatru? SOFIYA. Tak. GRINBERG. Mozhna vas zapitat', yakim sposobom vi nasha prihil'nicya? Koli ce º neskromnist' z mogo boku - vibachte, bud' laska. SOFIYA. O, proshu, ya prihil'nicya vs'ogo, shcho garne. Sociyal'na revolyuciya - ce taka grandiozna, velichezna rich, shcho buti bajduzhim abo vorozhim do ne¿ mozhe buti lyudina zovsim tupa abo duzhe zainteresovana v svoºmu suchasnomu dobrobutovi, abo, yak kazhut' teper, v svo¿h klyasovih interesah. Tupoyu ya sebe ne mozhu vvazhati, a shchodo klyasovih interesiv, to mij bat'ko - zaliznodorozhnij robitnik, mati - selyanka, brati-robitniki na zavodi. Til'ki ya ta sestra maºmo osvitu. Ale ce stalos' zovsim vipadkovo. Koli mi buli dit'mi, to zhili v domi vidomo¿ artistki Musalovo¿, mozhe, chuli? GRINBERG. Ayakzhe. SOFIYA. Vona zacikavilas' mnoyu j sestroyu i prisyaglas', shcho zrobit' z nas artistok. I, yak bachite, ya na sceni. Sestra tezh bula, ale vijshla zamizh i pokinula. GRINBERG. Ce strashno interesno. Musalova mogla b raditi, koli b ne vmerla. YA b za odno ce postaviv bi ¿j pam'yatnika. SOFIYA. Nu, za dobre serce pam'yatnikiv, na zhal', ne stavlyat'. GRINBERG. O, ne v dobromu serci rich. A v tomu, shcho, dyakuyuchi Musalovij, mi maºmo taku veliku artistku, takij talant. (Vklonyaºt'sya Sofi¿.) SOFIYA. (Smiyuchis'). Nu, ce vzhe ne po-bol'shevic'ki, tovarishu. Ce burzhuaznist' - govorit' komplimenti damam. Tak, znachit', s'ogodni vnochi? YA dumayu, ce projde bezkrovno? GRINBERG. O, da! YA dumayu... Vs'ogo dobrogo. Buvajte. SOFIYA. Bazhayu uspihu. (Proshchaºt'sya i provodzhaº ¿h do dverej.) GRINBERG. Dyakuyu. Dyakuyu. (Vihodyat'.) SOFIYA. (Pidhodit' do dzerkala j popravlyaº volossya.) GRINBERG. (Vhodyachi.) Vibachajte. SHCHe na odnu hvilinku. (Pidhodit' blizhche.) SOFIYA. Bud' laska. GRINBERG. Vi ne mozhete se¿ nochi perejti v nizhnij etazh abo perenochuvat' u kogos' v drugomu rajoni? Rich, bachite, v tomu, shcho mi pochnem nastupat' yakraz z c'ogo rajonu. Mozhe buti obstril. YA boyus', shchob snaryad ne popav do vas. SOFIYA. O, ya ne boyus'. Ale nevzhe tak serjozno? Navit' obstril? Z artileri¿? GRINBERG. Vse mozhe but'. YA spodivayus', shcho obijdet'sya j bez c'ogo, ale... Meni nevimovne shkoda bulo b, koli b vam bulo zrobleno yaku-nebud' nepriºmnist'. YA strashno radij, sho mi maºmo taku chudovu, taku... prekrasnu tovarishku. O, ce ne kompliment, a shchira pravda. SOFIYA. (Smiyuchis'.) Dyakuyu, dyakuyu. Ale spodivayus', shcho niyako¿ nepriºmnosti meni ne bude. GRINBERG. A vse-taki perejdit' u druge misce. YAkraz vi v takomu rajoni zhivete. Duzhe vas proshu. Ga? SOFIYA. Nu, Gospodi! SHCHo ya, pannochka yaka-nebud', od vistrilu v isteriku vpadu? YA v Petrogradi martovs'ku j oktyabr's'ku revolyuci¿ perezhila, i to ne hovalas', a to tut... GRINBERG. Nu, koli tak, to... do pobachennya (Duzhe stiskuº ruku j pil'no, virazno divit'sya ¿j v ochi.) Vhodit' Panas, ale, pobachivshi Grinberga, hutko vihodit' nazad. SOFIYA. Do pobachennya. Vs'ogo dobrogo. GRINBERG. Spodivayus', do skorogo pobachennya? SOFIYA. YA dumayu. GRINBERG. (Niz'ko galantno vklonyaºt'sya j vihodit'.) SOFIYA. (Znov chepurit'sya pered dzerkalom, i vves' chas podivlyaºt'sya na dveri, z yakih vihodiv Panas.) PANAS. (Vhodyachi.) Mozhna? Zdaºt'sya, vzhe zovsim pishli? SOFIYA. Mozhna, mozhna. Vibachajte, shcho vignala vas iz vasho¿ vlasno¿ hati. PANAS. O, nichogo, ce teper traplyaºt'sya na kozhnomu kroci. A vi vzhe z nashimi bol'shevikami poznajomilis'? SOFIYA. Z yakimi? PANAS. Adzhe ce buli Grinberg i Sºmyannikov, tuteshni lideri bol'shevikiv. Hiba vi ne znali togo? SOFIYA. Ta nevzhe? Zvidki zh meni znati. YA burzhujka, niyakih partij ne rozumiyu. YAkoyu bula, takoyu j zostalas'. (Lukavo.) Pam'yataºte, yak vi mene kolis' layali za ce? CHi vi vzhe vse zabuli9 PANAS. A cikavo, shcho voni azh udvoh prijshli. Voni vazhni tut personi. SOFIYA. A vi takij samij upertij lishilis', yak i buli. PANAS. Zdaºt'sya, vi j pro sebe mogli b ce same skazat'? SOFIYA. (Smiyuchis'.) Nichogo sobi zustrich starih priyateliv: z pershogo zh slova layatis' pochali. U mene take vrazhennya, shcho mi dniv na dva-tri til'ki rozluchalis'. HRISTYA. (Vhodyachi, na porozi.) Sofiº, umivatis' idi. SOFIYA. (Veselo.) Ta nevzhe? A umival'nik toj samij, shcho perekidaºt'sya? (Obnima Hristyu.) HRISTYA. Toj. Til'ki Panas jogo vzhe polagodiv. SOFIYA. E, shkoda. (Vihodit'.) PANAS. (Sam. Sto¿t' yakijs' chas neporushne, v zadumi, potim stripuº golovoyu, nemov odganyayuchi dumki, rishuche zakachuº rukava j pochinaº strugati, naspivuyuchi "Gej, ne shumi, luzhe".) Vhodit' z sineshnih dverej Marko, rokiv 25-26, roslij, chornyavij, odyagnenij v saldac'ku shinelyu, e shapci z chervonim visyachim verhom. V ruci rushnicya. Koli rozdyagaºt'sya, pid shineleyu shtats'ki shtani v choboti j pidzhak. MARKO. (SHvidko, v pidnyattyu.) De bat'ko? Panase Antonovichu! Doma? PANAS. A shcho stalos'? MARKO. (Ushchiplivo.) E, vam vse odno ne cikavo. PANAS. (Hitayuchi golovoyu nalivo, bajduzhe.) Tam des'. (Spivaº znov.) MARKO. (Pidhodit' do dverej livoruch, odchinyaº j gukaº.) Tatu! Idit' syudi. SHvidche. (Vertaºt'sya v kimnatu.) SLIPCHENKO. (Vhodyachi, znepokoeno.) SHCHo take? MARKO. (Taºmno, tihishe, ale v veselomu pidnyattyu.) Zaraz treba jti. SLIPCHENKO. Kudi? MARKO. Taºmnij nakaz po vs'omu garnizonu: s'ogodnya vnochi obezzbro¿t' bol'shevikiv. Vsim vil'nim kozakam z shosto¿ godini vechora buti na miscyah. PANAS. (Uvazhno prisluhaºt'sya.) SLIPCHENKO. Oce, nareshti, dilo. Oce tak! A to pan'kayut'sya z nimi, sukinimi sinami. MARKO. Tihshe. SHCHob Tihon ne znav. Vin doma? SLIPCHENKO. A pravda. Ni, zdaºt'sya, jogo nema. MARKO. Meni treba shche svoyu vintovku pochistit'. SHCHob s'ogodnya vnochi dobre pracyuvala. (Skida shinel', shapku, vijmaº z kisheni ganchirochku, strumenti, sidaº za stil i pochinaº rozbirati rushnicyu.) SLIPCHENKO. Nu, nareshti, dodumalis'! Ni, nehaj zhe... (Zupinyaºt'sya.) Vhodit' Tihon, rokiv 27, odyagnenij v podertij temnij kostyum v kosovorotci pid pidzhakom, nizen'kogo rostu, bilyavij, suhorlyavij, podibnij do materi. SLIPCHENKO. A, ot i nash panich prijshli. YAk tam tvo¿ druzi kacapi sya mayut'? TIHON. (Ne vidpovidayuchi, bere z etazherki knizhku, lyagaº na kanapi j pochinaº chitat'.) MARKO. Voni po-ukra¿ns'ki ne rozumiyut'. Voni til'ki po kacaps'ko-bol'shevic'komu molitveniku umiyut' molit'sya. PANAS. (Golosnishe.) "Gej, ne shumi, luzhe". SLIPCHENKO. YAka ce godina? (Divit'sya na kishen'kovogo godinnika.) Oto, vzhe p'yata. CHuºsh, Marku? MARKO. CHuyu. To zh to vono vzhe tak temno v hati. (Vstaº j puskaº elektrichne svitlo.) Ot teper i chitat', i vintovku chistit', i strugat' vidnishe. Pravda, panove? Tatu, a Arsen doma? Treba j jomu novinu skazat'. SLIPCHENKO. Ta vin tam kolo Sofi¿. Sofiya zh pri¿hala. MARKO. (Shoplyuyuchis' radisno.) Ta ne mozhe but'?! Ta de zh vona? TIHON. (Klade knizhku j ne hapayuchis' sidaº.) SLIPCHENKO. Umivaºt'sya. Zaraz syudi prijde. Treba j svoyu rushnicyu obdivit'sya... (Vihodit' livoruch.) MARKO. (Sidaº.) Nu, ce zdorovo, shcho vona pri¿hala, Ot, Tihone, u nas u rodini shche pribavilos' burzhuazi¿ ta shovinizmu. Sofiya pisala, shcho ¿j uzhe v pechinkah dobre zasila kacapnya. Prijdet'sya tobi, brat, v kacapiyu do yahr'on'ok ¿hati, propadesh ti tut z nami... Eh, ta j lovken'ka vintovochka, Tihone! Podivis'. Ga? Bol'shevichkiv, yak travichku, kositime. Vhodyat' Sofiya, Glikeriya Hvedorovna, Hristya. SOFIYA. (SHvidko jde do Marka, obnimaº jogo, ciluº.) Zdorov, gajdamache! Zdorov, mij hlopchiku milij! U-u, ta j viris zhe! Nichogo sobi hlopchik! O-go-go! MARKO. Ale zh i ti nivroku, yakoyu krasun'oyu stala! I petrograds'ka golodnya tebe ne vzyala. SOFIYA. O, mene j dovbneyu ne dob'ºsh! TIHON. (Pidijshovshi tiho.) Zdorova, Sofiº! SOFIYA. O! Tihen'kij Tihon! Zdorov, golubchiku. Tebe, rozumiºt'sya, ne chuti j ne vidno. (Ciluyut'sya.) Nu, cej, mabut', sribnih karbovanciv pal'cyami ne lamaº? Nu, chogo zh ti takij hudij? Podivis' na Marka. MARKO. O, zate vin lamaº Ukra¿ns'ku derzhavu, yak bublika! SOFIYA. O? YAk tak? MARKO. A spitaj jogo. "Vsya vlast' sovºtam, doloj burzhuaznuyu Ukra¿nu. Da zdravstvuet ºdinaya, nedelimaya matushka Rus' pravoslavnaya"! SOFIYA. Ta nevzhe? CHogo radi? TIHON. Brehat' zhe zh taki ne treba, Marku. MARKO. YA j ne breshu. GLIKERIYA HVED. Nu, diton'ki, ne treba... hoch s'ogodnya ne svarit'sya. Hriste, nakrivaj zhe stil. TIHON. (Potiskuº plechima j odhodit'.) SOFIYA. Mamunyu! Ij-Bogu zh, ya ne golodna. Hriste, ne treba. GLIKERIYA HVED. Nu-nu, shcho ti. Gospod' z toboyu? YAk zhe tak: pri¿havshi ta ne zakusit'. Oce dobre bulo b. SOFIYA. (Rozvodit' rukami.) Nu, shcho zh! Marku, shcho ce ti robish? MARKO. A ce ya chepuryu rushnicyu v gosti do Tihonovih priyateliv, do bol'shevikiv. SOFIYA. A-ga. Hiba voni... shcho? MARKO. Ta nichogo osoblivogo. Pravda, Tihone? TIHON. (Rizko.) Daj meni spokij, Marku! Mozhesh sobi z bat'kom, z Arsenom i z svo¿mi vil'nimi royabishakami plesti vsyaku merzotu, a mene lishi. MARKO. Ce zh hto vil'ni rozbishaki? TIHON. (Movchit'.) GLIKERIYA HVED. Diti, diti! Znov! Marku, ne chiplyajsya zh ti, radi Boga. MARKO. Ni, ya tebe pitayu: hto to vil'ni rozbishaki? Bat'ko? YA? Arsen? A ti hto? HRISTYA. Vin predstavnik interesiv saldat, robochih i b''dn''jshago krest'yanstva! MARKO. O, znaºmo mi ¿h! GLIKERIYA HVED. Ta hoch bi ti vzhe, donyu, ne mishalas'. Vhodit' Bilyankevich, odyagnenij v potertu, kol'oru haki tuzhurku, koroten'ki shtani. Jomu rokiv 45, lice ne golene, ale vidno, kolis' peshchene, pans'ke. Balakaº mishaninoyu ukra¿ns'koyu z rus'koyu. BILYANKEVICH. Izvinitº... YA... Meni treba pobachiti Mikitu Ivanovicha. Izvinitº, pozhalujsta. GLIKER1YA HVED. Nichogo, nichogo, Mihaile Petrovichu. Zahod'te. Mikita Ivanovich zaraz vvijde. Ot poznakomtesya. Moya starsha dochka... BILYANKEVICH. (Ugodlivo, duzhe vvichlivo.) Ochen' rad, ochen' pol'shchen, ochen' priyatno. Slyhal mnogo. Izvolili iz Petrograda? SOFIYA. Tak, oce dopiru. BILYANKEVICH. YAk zhe tam, u Petrogradi? SOFIYA. Nichogo, potroshku zhivut'. BILYANKEVICH. (Hihikayuchi.) Socialisticheskaya Respublika? GLIKER1YA HVED. (SHepochet'sya z Hristeyu i shviden'ko vihodit'.) MARKO. Pidozhdit', ot i v nas bude taka sama. Kacapnya tam podihaº z golodu i sune vsya syudi, pod flagom social'noj revolyuci¿. A nashi durni ¿m i vorota rozchinyayut'. Ta shche tih, hto svij kraj i narod boronit', rozbishakami nazivayut'. Sami zh padlyuki, chisti rozbishaki, grabizhniki, huligani! Vhodyat' Slipchenko i Arsen z rushnicyami v rukah. MARKO. Bat'ku, mi z toboyu, z Arsenom i z usim vil'nim kozactvom popali v rozbishaki. BILYANKEVICH. (Primoshchuºt'sya v kutochku j zhivo, uvazhno poglyadi na brativ.) SLIPCHENKO. Ce Tihon tak? Spasibi, sinku. Spasibi. Plyuj na ridnu matir, na bat'ka, na nen'ku Ukra¿nu, shcho vigoduvala tebe takogo rozumnogo. TIHON. (CHitaº.) MARKO. YAke jomu dilo do Ukra¿ni? TIHON. A ti dumaºsh, ti ¿¿ ryatuºsh svo¿m shovinizmom i shcho oddaºsh na potalu panam i burzhuyam? SLIPCHENKO. YAkim panam? YAkim burzhuyam? De ti vzyav ¿h? Hto v nas pani v Ukra¿ni? Ukra¿nci? Burzhu¿ - to yakraz tvo¿ priyateli-kacapi, zhidi, lyahi. Ot hto burzhu¿! I ot z kim ti jdesh proti svogo narodu, z vorogami nashogo vidrodzhennya. Renegat ti, zradnik! TIHON. YA jdu z robochimi i selyanami proti ¿hnih vorogiv. SLIPCHENKO. A mi zh hto, shchenya ti? Hto ya takij, chortiv sinu ti? Ga? Pan? Burzhuj? A hto z mene sorok p'yat' lit po zavodah krov smokche? A tebe ya vigoduvav na yaki groshi? YAkimi rukami voni zarobleni? Tak shcho zh ti meni varnyakaºsh pro robochih ta voroniv ¿hnih? YA vzhe ¿h dobre znayu, ne vchi! "Z robochimi ta selyanami". Tak ti zh i jdi z nimi! A ne z sºmyannikovimi ta grinbergami. GLIKERIYA HVED. (Gukaº z dverej.) Mikito! Starij! A jdi-no na hvilinochku. SLIPCHENKO. Vsipat' bi tobi garyachih shtuk dvadcyat', porozumnishchav bi! (Vihodit'.) PANAS. (SHCHo vves' chas strugav i podivlyavsya na Bilyankevicha, raptom golosno smiºt'sya.) Vsi zdivovano divlyat'sya na jogo. PANAS. A pravda, Mihaile Petrovichu, cikava scenka? YAk demokratiya sama sebe za gorlo dushit'? SHCHe troshki, i mozhna bude golimi rukami brat'. YAk vi gadaºte? SHCHe troshki movchki pidozhdat' i... gotovo. Pravda? (Pidmorguº.) BILYANKEVICH. (Vstaº.) YA vas ne rozumiyu. Izvinite, ya, kazhetsya, zdes' lishnij... (uklonyaºt'sya damam i obrazheno vihodit'.) HRISTYA. Mihaile Petrovichu! Ta kudi zh vi?.. Nu, za shcho zh ti obraziv cholovika?! PANAS. Ne hvilyujtesya, Hristen'ko... Vin ne obrazivsya. Vin piznishe u svij chas prijde. Ot voni peregrizut' sobi gorla, a vin todi prijde, zaligaº oboh i syade. SOFIYA. A vin hto takij? PANAS. Bezrobitnij pomishchik. Mav tisyachu desyatin, kins'kij zavod, divochij garem, ingus'ku ohranu, a teper vchit'sya choboti shit' i najmaº u nas kimnatu. Odyagnenij, yak bachish, pid proletariya. TIHON. Lyubit' nen'ku Ukra¿nu j hoche zapisatis' u vil'ni kozaki. MARKO. Aga: hoche! A ne zapisavsya! Bo znaº, shcho ne prijmut', a bol'sheviki prijmayut' vsyakogo, hto zayavit' sebe vorogom ukra¿nstva. SOFIYA. Ta nevzhe bol'sheviki tut taki vorogi nacional'nogo vidrodzhennya? YA chula, shcho... TIHON. (Hvilyuyuchis'.) Ta shcho vin breshe? Hto vorog? Ce zh til'ki brehni! I shcho vin... Ce prosto merzost' govorit' podobnyya veshchi. SLIPCHENKO. (Vhodit'.) MARKO. O! YAk zahvilyuvavsya, azh na ridnij bol'shevic'kij movi zabalakav... TIHON. Da s toboj... s toboj... knutom nado razgovarivat'. SLIPCHENKO. (Spalahnuvshi.) Hto smiº poganit' moyu hatu movoyu vorogiv nashih?! Ce shcho take?! GLIKERIYA HVED. (Vhodit'.) TIHON. Vi sami poganite ¿¿ svo¿m shovinizmom, lyudozherstvom. SLIPCHENKO. YAk ti skazav? (Stupaº do jogo.) MARKO. (Shoplyuº rushnicyu j pidbigaº z neyu, zamahnuvshis' do Tihona.) Movchi, gad, prihvosten' kacaps'kij! Movchi! SOFIYA. (Kidayuchis' do nih.) Marku, Marku! Radi Boga! SHCHo ti? GLIKERIYA HVED. Oh, Bozhe mij! Bat'ku! Ta shcho zh ce take?! Ta diti zh ridni! Brati zh voni! MARKO. YAkij vin meni brat? TIHON. Dejstvitel'no, ne brat, a huligan... SLIPCHENKO. (Lyuto do jogo.) Ta doki zh ce bude? Get' z moº¿ hati! Get'! SHCHob i duhu tvogo ne bulo! GLIKERIYA HVED. Bat'ku! SHCHo ti robish?! SLIPCHENKO. Movchi! V mo¿j sem'¿ ne bulo zradnikiv i ne bude! Zabirajs', zaprodancyu kacaps'kij! GLIKERIYA HVED. (Plache.) TIHON. (Rishuche vihodit'.) SLIPCHENKO. Ubit' jogo malo, paskudnika! Tut rozrivayut' serce, a svo¿ shche j sobi. Marku, Arsene, hodimte! Arsene, beri moyu rushnicyu. GLIKERIYA HVED. Kudi zh ce j vi? SLIPCHENKO. Boronit' nashu zemlyu, nashu derzhavu, nash temnij narod od vorogiv jogo, od takih, yak otoj tvij sin. Proshchajsya z sinami. Ta ne ryumsat' meni i ne rozbalakuvat', bo ya vam vsim tut... Nu? GLIKERIYA HVED. Ta ce zh... Ta yak zhe... nochuvat' zhe prijdete? SLIPCHENKO. YAk zhivi budemo, prijdemo. A yak ni, to zanochuºmo des' inde. Nu, Marku, shvidche proshchajsya. Arsene! MARKO. Ta prijdemo! CHogo tam? Durnicya. Nichogo ne bijtes', mamo. Bat'ko ce tak sobi. Mi til'ki v karaul. SOFIYA. Tatu, a mozhe b, vi zostalis' zhe taki cej vechir vdoma? Mi zh ne bachilis' chotiri roki. SLIPCHENKO. Ne mozhu, dochko. Mi z nashoyu derzhavoyu ne bachilis' trista rokiv. Koli b i ti mogla, to j tebe zabrav bi z soboyu. Vsih! (Pokazuº na Panasa.) On zostaºt'sya vam muzhchina. On yak struzhe! Taki shche girshi, nizh otoj. Krashche vzhe v bol'sheviki idi, a ne bud' takim bajduzhim. PANAS. (Struzhe j naspivuº "Gej, ne shumi, luzhe".) SOFIYA. (Obnimaº bat'ka.) Nu, a ya vse zh taki blagayu vas: ne hodit' cej vechir. Nu, cej zhe til'ko vechir. Nu, do odinadcyato¿ godini. Posid'te zo mnoyu. YA zh tak skuchila za vsima vami. Tatochku, horoshij, dorogij! Nu, radi vasho¿ j moº¿ lyubovi do Ukra¿ni, ne hodit' s'ogodnya. Marku, prohaj tata. MARKO. A mozhe b, spravdi, tatu? GLIKERIYA HVED. (Plache.) Starij, ne hodi ti... Nu, nehaj uzhe hlopci, molodshi. A ti zh... SLIPCHENKO. Hto starij? YA? Teper nema ni starih, ni molodih. Ne ryumsajte j odchepit'sya. Marku, Arsene, hodimte. Nema chogo! Vernemos' usi zhivi j zdorovi. Nu, hodim, hodim! (Shvil'ovanij, shvidko vihodit'.) MARKO j ARSEN. (Movchki proshchayut'sya j vibigayut' za nim.) GLIKERIYA HVED. (Plache.) MARKO. Ta chogo vi, mamo?! Ta nichogo zh... Eh! GLIKERIYA i HRISTYA. (Vihodyat' za nimi.) PANAS. (Movchki, zcipivshi zubi, strugaº.) SOFIYA. (Trivozhno. shvidko hodit' po hati.) Zavisa _DIYA DRUGA _ Tam zhe. Togo zh vechora. V hati temno, til'ki na stini, niz'ko nad verstatom Panasa, gorit' elektrichna lyampa z gustim sinim abazhurom. Kriz' temne vikno vidno vogni gorods'kih budinkiv. CHuti priglushenu triskotnyu kulemetiv i rushnic'. Pomizh cim odin za odnim chuyut'sya vibuhi garmat - to blizhche, to dali. Z kozhnim vibuhom v gorodi blimav svitlo, nemov od bliskavki, potim za cim grohit rozrivu. PANAS. (Z molotkom i dolotom v rukah, zignuvshis', sto¿t' spinoyu do vikna nad doshkoyu i vibivaº. Ne spivaº.) SOFIYA. (Sto¿t' bilya vikna j neodrivno divit'sya na gorod.) HRISTYA. (Lezhit', zgornuvshis', u kutochku kanapi j za kozhnim vibuhom zdriguºt'sya, sidaº, oziraºt'sya, nepoko¿t'sya, znov zgortaºt'sya v klubochok, nareshti ne vitrimuº j povnim muki, plachu j strahu golosom skrikuº.) O, Gospodi! Koli zh ce skinchit'sya? Sim godin uzhe ce strahittya! YA ne mozhu! YA ne mozhu. O! Znov! O, proklyati bol'sheviki, bodaj vas Bog pobiv! Novij vibuh tako¿ sili, shcho bryazkotit' posud u shafi. HRISTYA. (Prisidaº, staº na kolina j hovaºt'sya za bik kanapi.) Sofiº! Ta ne stij zhe tam, YA boyus' divit'sya na tebe. Sofiº! Odijdi! SOFIYA. (YAk vibuhaº, zdriguºt'sya j mashinal'no odstupaº vid vikna, ale zaraz zhe znov pidhodit' i divit'sya.) Zatihaº. Til'ki zridka zdaleku chuti vistrili rushnic'. SOFIYA. Zdaºt'sya, kinec'. Vhodit' GLIKERIYA HVED. (Golova ¿j zav'yazana mokroyu hustkoyu, stomleno govorit'.) - Diton'ki. Ne sidit' vi tut, mo¿ ridni. Tut take velike vikno, shcho bombi legko vletiti. Perejdit' u kolidorchik, peresil'te tam, tam use zh taki zatishnishe. SOFIYA. (Zaraz zhe pidhodit' do ne¿, nizhno obijmaº j zhartovlivo vigovoryuº). A vi chogo, mamunyu, hodite? CHogo? Vam lezhat' treba. Hodimte, hodimte. Vzhe perestali. GLIKERIYA HVED. Ta j vi, ditki, idit' zvidsi. Hriste, Panasiku. PANAS. Nichogo, mamo, mi zatulimo vikno gazetoyu, to bombi ne vidno bude, kudi letit'. Lezhit' sobi spokijno. GLIKERIYA HVED. Oh, pobachit' vona! Oh, poslidni dni nastali... Bozhe zh mij. Bozhe zh mij! De zh ce nashi? Mozhe, j na sviti vzhe nemaº? Zmilujsya, carice nebesna... SOFIYA. (Zlegka vede.) Hodimte, mamo, hodimte. YAk golova bolit', to hodit' ne mozhna. Treba lezhat'. A mi pidemo v koridorchik. Hodimte. (Vede matir.) HRISTYA. Mozhe b, ti perestav hoch stukati. Meni vse zdaºt'sya, shcho ce tut strilyayut'. PANAS. Pishla b ti spravdi v koridorchik, tam nemaº vikon i menche chuti. HRISTYA. YA sama tam boyatimus', hodim i ti. PANAS. Meni treba kinchit' ocyu polichku... HRISTYA. Ah, ya znayu, shcho tobi treba, chogo ti odsilaºsh mene v koridorchik. PANAS. Na tebe garmatni vistrili pogano vplivayut', ditinko. HRISTYA. Zate na tebe duzhe garno. YA znayu. Vhodit' Sofiya. SOFIYA. Hriste, perejshla b ti, spravdi, v koridorchik,- ti tut til'ki nervuºshsya. HRISTYA. YA boyus' tam sama, hodim zo mnoyu. SOFIYA. Ot tobi j maºsh, chogo zh tam boyatis'? Tam ne dostane ni odna kulya. PANAS. (Upuskaº na zemlyu doloto. Od stuku jogo Hristya j Sofiya zdriguyut'sya.) SOFIYA. Ah, Panase Antonovichu! Ohota vam, ¿j-Bogu, v takij chas... Nu, nevzhe vam hoch ne cikavo prinajmni, shcho tam robit'sya? PANAS. Hiba vam ne vidno j ne chuti, shcho tam robit'sya? SOFIYA. Nu nevzhe zh vam ne cikavo, hto kogo peremagaº? PANAS. Absolyutno ne cikavo. (Stukaº.) HRISTYA. (Pidbigaº do jogo). Pokin' stukati! (Nervuºt'sya.) PANAS. Hristyu, ne hvilyujsya. SHCHo z toboyu?! HRISTYA. YAk ti mozhesh stukati tut, koli tam pomirayut' lyudi, koli tvo¿ brati... YAk mozhna tak?! PANAS. (Spokijno.) Til'ki tak i mozhna... (Raptom, ne strimavshi sebe, vibuhaº nespodivanim gnivom.) Til'ki tak i mozhna! CHuºsh ti?! Til'ki tak mozhna j treba. Treba-a! CHuºsh?! HRISTYA. (Zlyakano, tiho.) CHogo zh ti na mene krichish? PANAS. (Tim zhe golosom.) Zapam'yataj tverdo: til'ki tak i mozhna! HRISTYA. (Vibuhnuvshi plachem, vibigaº z hati.) PANAS. (Vrazheno, zniyakovivshi.) Ot tobi j maºsh. SOFIYA. Navishcho zh vi ¿¿ obrazili? PANAS. I na dumci ne mav obrazhati j'. Strilyanina znov vibuhav, shche z duzhchoyu siloyu. Garmatni rozrivi chuyut'sya raz poz raz, majzhe bez perervi, utvoryuyuchi strashnij grohit. Na foni c'ogo gurkotu stayut' chastishchimi strili kulemetiv i rushnic'. V gorodi zajmaºt'sya pozhezha. Kriz' rikno vidno velike syajvo, dim i velichezni yaziki polum'ya. PANAS. (Odkladae molotok i doloto j pidhodit' do vikna) Odijdit', Sofiº Mikitivno. (Bere ¿i za ruku.) SOFIYA. (Movchki vizvolyaº ruku j zlegka odpiha jogo.) PANAS. YA vas proshu... Ne bud'te zh hoch tener takoyu, yak... chotiri roki tomu. Sofiº! Snaryad vibuhav z velikoyu siloyu nedaleko. Zaraz zhe kulya z dzvonom rozbivaº shklo v vikni. Panas i Sofiya razom odskakuyut' od vikna vbik za shafu. Sofiya mashinal'no hapaºt'sya za Panasa, shukayuchi v jogo zahistu. PANAS. (Sil'no obnimaº ¿¿, potim raptom garyache, zhaguche ciluº.) SOFIYA. (YAkijs' ment sto¿t' v jogo obijmah neporushna, potim odkidaºt'sya nazad, vdivlyaºt'sya e Panasa.) PANAS. (Hoche pidijti do ne¿.) SOFIYA. (Movchki pomalu, ale rishuche krutit' golovoyu.) PANAS. (Zupinyaºt'sya. Dali povertaºt'sya j ide do vikna, stayuchi poseredini jogo.) SOFIYA. (Strogo, serdito.) Panase! Odijdit'... PANAS. (Movchki sto¿t', ne povertayuchis'.) SOFIYA. (Pidhodit' i staº takozh.) PANAS. (Bere ¿¿ z siloyu za ruku j obvodit' do kanapi. Sam perehodit' do varstatu i sidaº tam, shilivshi golovu na ruki.) SOFIYA. (Sidit' v kutku kanapi, odkinuvshi golovu na spinku j zaplyushchivshi ochi.) Strilyanina potrohu zmenshuºt'sya j zatihaº. SOFIYA. (Vorushit'sya, vstaº i divit'sya v vikno.) SHCHe des' gorit'. PANAS. (Ne ruhaºt'sya.) SOFIYA. (Pomalu pidhodit' do jogo j zupinyaºt'sya. Tiho.) Panase! PANAS. (Sidit' tak samo.) SOFIYA. (Nizhno, ale rishuche bere jogo golovu odnoyu rukoyu j odhilyae nazad. Pil'no divit'sya yakijs' chas jomu v ochi, ne prijmayuchi ruki z chola jogo, j tiho pitaº:) SHCHo zh to bulo tam? (Hitaº golovoyu do shafi.) Nervovist'?.. PANAS. (Movchit' i divit'sya na ne¿.) SOFIYA. Spomin? PANAS. (Ne vidpovidaº.) SOFIYA. ZHart? PANAS. A u vas shcho bulo? SOFIYA. (Prijmaº ruku z loba j posmihaºt'sya.) Stara istoriya. Nevzhe vi shche j teper bo¿tes' "zagubit' svoº pershenstvo i vladu muzhchini?" Ce zh, nareshti, skuchno i smishno, mij druzhe. SHCHo bulo chotiri roki tomu prinajmni bolyache, to teper... prosto smishno. Dobre, ya vam persha skazhu, shchob pokinchit' z samogo pochatku: u mene buv prosto strah kuli. YAkbi tut stoyav Marko, ya zrobila b te same. A pro ostannº treba vzhe u vas pitat'. PANAS. (Vstaº j posmihaºt'sya.) Ta j pitat' ne treba: tak yasno i vam, i meni. (Beret'sya za molotok.) SOFIYA. (YAkijs' ment movchit'.) Pravda, meni ne zovsim yasno, ale, koli... PANAS. (Smiºt'sya.) Nu, ne yasno. Nu tak ne vart pro taki dribnici j govorit'... Zdaºt'sya, kinchilas' uzhe "bitva russkih s kabardincami"? SOFIYA. (Rizko odhodit' od jogo. Ide do vikna j divit'sya. Raptom puskaº elektriku j rizko do Panasa.) Vi vsi tut taki shovinisti j zapal'ni oboronci starogo ladu, yak bat'ko j Marko? PANAS. (Zdivovano yakijs' ment divit'sya na ne¿.) Dlya chogo vi zasvitili? SOFIYA. Hochu. Odpovidajte. CHi j na ce zapitannya u vas nema vidpovidi? PANAS. De zh vi bachili tut "oboronciv starogo ladu"? SOFIYA. On voni! (Pokazuº na vikno.) CHuºte, yak b'yut'sya z timi, hto hoche znishchit' toj lad? PANAS. A-a? Tak vi, znachit', z tih, shcho nishchat' starij lad? SOFIYA. A vi gadaºte, shcho kozhna hoch troshki chesna, shchira lyudina, ne zasliplena dikim nacionalizmom, mozhe ne nalezhati do tih? SHCHo mozhna strugati doshki v toj chas, koli perevertaºt'sya vse zhittya, koli rujnuyut'sya vsi ¿idoti, v yakih mi bovtalisya dosi? Vi gadaºte, shcho bagato º takih boyaguziv, yaki v takij ment mozhut' stavati v pozu filosofs'kogo pesimizmu j prikrivati nim svoyu dijsnu naturu? PANAS. YAk kazati po shchirosti j serjozno, to takih neshchirih i nechesnih lyudej º teper bagaten'ko. Tak meni zdaºt'sya, Sofiº Mikitovno. SOFIYA. Gospodi! A ya ¿hala syudi i dumala, shcho hto, a nashi ne mozhut' buti oboroncyami togo zla, yakogo tak zaznali za svoº zhittya. YA dumala: nu nehaj v Rosi¿ burzhuaziya, panstvo boronyat' svoº panuvannya. A hto u nas na Ukra¿ni? Mi zh tak lyubimo govoriti, shcho mi "narod robitnikiv i selyan", kogo zh mi ot-tam (kivaº na vikno) tak lyuto boronimo? Nu, ta nehaj bat'ko, Marko, nehaj tisyachi obdurenih ne znayut', shcho voni roblyat', nehaj svo¿mi vlasnimi rukami derzhat' i ne puskayut' yarma z svo¿h bidnih temnih shij. ¿m bude proshcheno. A vi? A vi? Vi zh poet, vi hudozhnik, vi sociyalist. Vi zh kolis' muchili mene za te, shcho ya ne bula "gromadyankoyu", yak vi kazali, shcho, buduchi ukra¿nkoyu, ya ne cikavilas' politikoyu i hotila buti aktrisoyu. Vi zh sami meni davali knizhki pro sociyalizm, vi zh mene vchili nenavidit' cej licemirnij, nespravedlivij, grabizhnic'kij i zlochinnij burzhuaznij lad. Hiba ne pravda? PANAS. Pravda. SOFIYA. Tak shcho zh vi teper, teper, koli inchi nishchat', rujnuyut', topchut' cej proklyatij lad, shcho zh vi struzhete otut-o? CHomu vi ne tam? (Hapaº sebe za golovu, z neporozuminnyam.) Gospodi! YA ne rozumiyu, shcho zh ce robit'sya?! YAk zhe ce mozhe buti tak