zh varta vsya jogo sila, mic'? Dlya yakogo chorta salyuti, paradi, triumf?! Pan prezident zrivaº z sebe verhnyu paradnu pishnu odizh i zhburlyaº ¿¿ na pidlogu. Graf Ellenberg ne smiº pidnyati ¿¿ j sto¿t', yak obm'yaklij maneken. V ochah jogo neporozuminnya chogo taka nepomirna lyut', takij odchaj pana prezidenta?! Ha! Povnota triumfu! Dvi Nimechchini! Koli cya Nimechchina ne mozhe z yakoyus' mizernoyu koronkoyu spravitis'! Pan prezident sharpaº fotel', sidaº v n'ogo i z nenavistyu mashinal'no tikaº pal'cem u chervonij gudzik aparata. I vmit' znovu kruto povertaºt'sya do grafa Ellenberga. - Tak, znachit', beznadijna sprava, chi yak?! Graf Ellenberg nesmilo pidstupaº na dva kroki blizhche j prosit' u pana prezidenta dozvolu visloviti deyaki mirkuvannya z c'ogo privodu. Sudyachi z togo, shcho zlodij ne obzivaºt'sya ni na yaki propozici¿, ne robit' niyakisin'kih sprob uvijti v peregovori, mozhna gadati, shcho tut sprava ne v groshah, a v chomus' inshomu. Na jogo dumku, koli pan prezident dozvolit', to ce sprava Inaraku. Til'ki vin mozhe z chisto mstivih, ne groshovih motiviv hovati cyu rich u sebe. A z Inarakom, yak vidomo panovi prezidentovi, ne tak legko spravitis'. Pan prezident raptom iz usiº¿ sili b'º kulakom po stolu. SHCHos' hryaskaº, z yakogos' aparata vidlitaº shchos' metalichne j kotit'sya po pidlozi. - Proklyata banda!! Graf Ellenberg dovgo navshpin'ki hodit' krug stolu, nahilivshis' i shukayuchi metalichnu chastinku, a pan prezident, vo-losyano sopuchi nosom, gnivno tikaº po cherzi to v chervonij, to v zelenij gudzik. I na chervonomu ta na zelenomu ekranchiku shvidko, zlyakano migotyat' cifri. - Pane ministre! YA vas proshu zaraz zhe pospitati ¿¿ svit list' princesu, chi ne mozhu ya vse taki pobachitisya z neyu, ne vikonavshi poki umovi shchodo koronki. A nachal'nikovi polici¿ i vam, pane ministre, ya vislovlyuyu svoº nezadovolennya. Mozhete jti. Graf Ellenberg niz'ko vklonyaºt'sya i stishka, m'yako vihodit' iz kabinetu. Viglyad u n'ogo neporozumilij, vinuvatij, hmarno-prignichenij i pobozhno poshtivij. Ale v sebe v kabineti, prijmayuchi nachal'nika polici¿, vin lyuto, shvidko, shturhayuchis' u kutki, yak pantera u klitci, bigaº po kimnati j tonen'kim golosom iz posirilimi ustami krichit': - Jolopi! Nikchemi! Ledari! Nachal'nik polici¿ vinuvato, prignicheno gladit' spitnilu chervonu lisinu j pobozhno-poshtivo zithaº. Pislya togo graf Ellenberg ¿de do princesi, i viglyad u n'ogo takij, yak u lyudini, yakij bi doruchili z golimi rukami pere lizti visochennu stinu. Pan zhe prezident kliche Vintera j velit' podati liki. I novi, novi, a ne stari! Jolopi! Serce spotikaºt'sya, yak pidbitij kin'. Pit bez perestanku vistupaº j teche po tilu, nache po diryavij dizhci z vodoyu. Vin prijmaº azh pivsklyanki likiv i ogolyuº grudi. Rozumiºt'sya, princesa bez koronki Zigfrida ne prijme jogo. I maº raciyu! Salyuti, vibuhi, muzika, kriki galasuyut' za viknom, jolopi, nikchemi, zlodi¿, banditi. Kra¿na rabiv, hamiv, banditiv i zlodi¿v. - Pozachinyati vsi vikna! Zashmorgnuti port'ºri! Vinter, uves' vityagnenij, yak tonyusin'ka zlyakana gadyuchka, nechutno bizhit' od vikna do vikna, shviden'ko zachinyaº ¿h, zashmorguº temni port'ºri i, trivozhno bliskayuchi ochima v temno-zolotij pit'mi na neporushne rozhristane pitne tilo pana prezidenta, tak samo nechutno na hvostiku vislizue z kabinetu. A Nimechchina salyutuº, grimit', tripochet'sya v nacional'nih praporah, - strichaº triumfuyuchogo narechenogo, vladiku j gospodarya svogo. *** U vikna chervonogo salonu gromovimi hvilyami raz po raz ukochuyut'sya vibuhi garmat. I shchoraz na stoli v panici j zhahu dribno trusit'sya tonesen'ka vazochka. Princesa Eliza sidit' u foteli, zakinuvshi golovu na spinku jogo, vistavivshi dovgu, obtochenu shiyu napered. Ochi v ne¿ zaplyushcheni j slabo zdrigayut'sya za kozhnim vibuhom salyutu. Triumf hama, vbijnika j zlodiya, shcho vkrav tron Nimechchini, zhittya bat'ka j brata, koronku Zigfrida j hoche vkrasti zhittya ta chest' princesi Elizi. CHi ne zabagato, pane zlodiyu? CHi ne dovedet'sya dorogo zaplatiti za vse? Ot zaraz maº pri¿hati poslanec' bankira Mertensa, sluga "novo¿ aristokrati¿". SHCHo vin maº perekazati vid svogo yasnovel'mozhnogo pana? SHCHo umovi vikonano i ¿j treba brati svij hrest? Z radisnim, shchaslivim, gordim usmihom? Dobre. Viz'me. Usmihnet'sya. Ale ostannij ¿¿ usmih, pane bankire, bude inshij. I koli vse te, shcho vona maº na meti, viyavit'sya utopiºyu j nemozhlivistyu, yak kazhe gercog bravnshvajz'kij, to odne, u kozhnomu razi, utopiºyu ne bude. pomsta! Lyuta, vsevikupayucha, vsepokrivayucha pomsta. O, ce bude! Nehaj teper triumfuyuchij pan pishaºt'sya cim gurkotom. Nehaj. Ot vin u cej moment gordo, velichno, vsemogutn'o vozsidae na troni birzhovo¿ slavi svoº¿ i zhde na ne¿, spadkoºmicyu slavi spravzhnih troniv, shchob ushchasliviti svo¿m viborom. Dobre. Vona gotova na cyu chest'. Gotova z shchaslivim i vdyachnim usmihom prijnyati z jogo ruk nim samim taki ukradenu koronku Zigfrida. Ale chi ne bude ce simvolom, pane triumfatore? Til'ki trohi divno, shcho pro znajdennya ¿¿ princesu Elizu ne spovishcheno. Aga, boyat'sya, - ce zh torg- z poli do poli. CHi hoche z pompoyu triumf svij zaokrugliti? I tak dobre. Garmatnij guk potrohu stihaº. Staº chuti, nenache pislya buri j zlivi, shelest listya, shchebet ptic', golosi lyudej. Z sadu pa shit' teplim nizhnim duhom kvitok. Kviti - yak dinasti¿: odni pomirayut', drugi zastupayut' ¿hnº misce, shchob i sobi ustupitisya nastupnikam svo¿m. Ale b uz k u vzhe nemaº, vin odcviv! I raptom knyazivna Eliza chuº, yak solodkij strah nizhno kole v serce. I s'ogodni zh bude vechir, bude nich, i budut' sni. I s'ogodni, lyagayuchi v lizhko, vona bude boyatis', i hotiti, i divuvatis', i goriti soromom i gnivom. I mozhe bude "te", strashne, nezrozumile, dike, hvoroblive j bezmezhno blazhenne. A mozhe, j ni. A yak ne bude, ¿j zavtra bude j legko, i nadijno, i tajno-sumno ta zhurno. SHCHo º son? Postijne osoromlyuvannya zakoniv lyuds'ko¿ logiki, pripisiv, morali, vsih tyam chasu j prostoru, benket golo¿ chelyadi bez hazya¿na; glum i triumf golo¿ lyudini nad svo¿m odyagom. SHCHo zh, yak ne bezsoromnij, cinichnij glum - ¿¿ bezumni sni, nad yakimi vona, hazya¿n, ne maº niyako¿ voli. SHCHo zh, yak ne osoromlyuvannya vsih lyuds'kih zakoniv logiki j rozumu - cya ¿¿ horobliva nichna radist'? Ta hiba til'ki zh nichna? Hiba vona vden', u hvilinu vtomi, znesillya, koli padaº volya ¿¿, hiba vona ne chuº to¿ samo¿ nezrozumilo¿, bozhevil'no¿, ale nestyamno-kvilyuyucho¿, vdyachno¿ j zvorushno¿ nizhnosti do c'ogo krivogo, chudnogo sina l'okaya? I hiba vona ne stoyala vzhe raz pid vik nom u n'ogo vnochi j ne slidkuvala z bolyuchim zvorushennyam, yak milo, vtishno j zaglibleno-serjozno vidmuhuº gubami pisni nad robotoyu cej sin l'okaya? I ne tyaglis' ¿¿ ruki do n'ogo, i ne hotilos' ¿j kriknuti krikom use¿ istoti svoº¿: "Muzhu mij! ªdinij, prekrasnij muzhu mij!" I koli vona ce kazhe shchorazu vvi sni (ale kazhe vil'no, golo, skinuvsh i logiku i rozum, div no zabuvshi pro ¿h isnuvannya), koli ta sama nizhnist' hapaº v obijmi pekuchu nasolodu j spravlyaº z neyu banket radosti, to de zh son, a de ne son? A hiba ce ne son, shcho vona shche ni razu, krim to¿ nochi pid viknom, ne bachila jogo pislya togo vechora v buzkovij ale¿? V ochi ne glyanula, ne torknulas' do n'ogo, do togo, yakij majzhe shchonochi prihodit' do ne¿ yak muzh, yak ºdinij, kohanij, do yakogo z takim krikom shchastya tulit'sya vse ¿¿ tilo? Knyazivna Eliza rozplyushchuº ochi i shvidko, yak prokinuvshis' od nespodivanogo snu, chepurit' zachisku. Gospodi, znovu vona piddaºt'sya c'omu bozhevillyu. Ce zh yavna horoba, ce - nenor mal'nist', oznaki degeneraci¿. YAsno zh pro podibni yavishcha skazano u Klingera! Knyazivna Eliza neterplyache zirkaº na telefon, nenache tam sidit' graf Ellenberg, i pochinaº tverdo, rivno hoditi po kimnati Treba sebe rishuche vzyati v ruki. YAkshcho ce - horoba, to likuvatisya, borotis', a ne zbil'shuvati ¿¿ durnimi filosofiyami! Ale koli knyazivna Eliza sidaº znov u fotel', i vtoma, shcho cilij den' toskno niº v tili, znovu teployu mlyavoyu rukoyu obnimaº ¿¿ shiyu j naginaº na grudi, ¿j raptom staº strashno. Zaraz vona povinna perestupiti cherez yakijs' porig, iz-za yakogo vorottya vzhe ne bude, ale za yakim... SHCHo za nim º? Talisman, rozriv-trava, yaka verne vkradene zlim charivnikom carstvo? CHi strahovishcha, yaki zakatuyut' ¿¿? I ne virit'sya knyazivni Elizi, shcho tam º rozriv-trava. Tam prosto birzhovi, zhorstoki, tupi, chuzhi, ogidni istoti, yaki samoyu svoºyu chuzhistyu, tupistyu zadushat' ¿¿ A vona jde do nih. Hiba zh ce ne son, ne glum z logiki? I "spravzhnim, zakonnim" muzhem bude korotkonogij ham i ubijnik ¿¿ bat'ka j brata? I raptom knyazivna Eliza chuº, yak ¿j vibuhom, nesterpno, bolyucho-zhadno hochet'sya bachiti lice z odvertimi, chistimi, golimi ochima, tonen'ki volosinki kutikiv ust, kashtanovu z pidpalom grivu volossya, yaku tak zvorushlivo smishno zagribuyut' dovgi, tonki pal'ci. Golodno, krichushche, z tupotom nig hochet'sya! Nehaj todi vse - rozriv trava chi strahovishche, podvig chi samogubstvo, peremoga chi zagibel', a teper til'ki pobachiti, til'ki torknutis' ochima vden' pri svitli soncya do n'ogo, do ºdinogo, nezrozumilogo, takogo dalekogo ta chuzhogo j takogo bliz'kogo ta ridnogo! Zaraz, negajno! Ale v cyu mit' kamerdiner Fric, nevmilo-poshtivo shilyayuchi zhovto-zolotistu kucheryavu golovu, dokladaº pro pana grafa Adol'fa fon Ellenberga. Knyazivna Eliza holodno napuskav na ochi vazhki vi¿ j velichno hitaº golovoyu. SHCHaslivij komisioner triumfuyuchogo hama! Ale, na divo, ni osoblivogo shchastya, ni krichushchogo triumfu v usij postati komisionera ne pomitno. Ce shvidshe postat' kishki, shcho, priginayuchis' i vityagshis', lize murom za gorobcyami. Vin vitaº ¿¿ svitlist' iz velikoyu podiºyu, z pershim etapom u dosyagnenni veliko¿ meti; vin iz tihim, ulazlivim entuziazmom rozpovidaº vsi povidomlennya telegrafichnih agentstv, vin rozpisuº vsyu pishnist' i velichnist' paradu, salyutiv Nimechchini svoºmu genial'nomu predstavnikovi na Kongresi Novo¿ Eri; a prote shchos' ne zovsim pevne, pidpovzlive chuti v jogo slovah. Bo¿t'sya zrazu vikladati veksel' na stil? Vikladaj, komisionere, princesa Eliza gotova. Ale tim bil'she vona hoche zaraz zhe, negajno bachiti tonki volosinki ust! Tim bil'she! I princesa Eliza proponuº grafovi Adol'fovi vijti trohi do sadu. V pokoyah pered vechorom zanadto dushno. Graf Adol'f, poshtivo peregnuvshis', propuskaº princesu Elizu popered j oberezhno, ves' vityagshis', lize za neyu. A koli vona vihodit' iz salonu, cherez drugi dveri prosuvaºt'sya zhovtokucheryava golova Frica j oziraº kimnatu. V sadu povno zolotogo, sonyachnogo, zadushno-zapashnogo brininnya j dzizhchannya. Roznizheno kunyayut' na himerno povikruchuvanih klumbah golivki kvitok, a krug nih, yak dami krug materij na rozprodazhu, tovplyat'sya bdzholi, sidayut', zalazyat' useredinu, i zdaºt'sya, shcho kvitki sudorozhno zatrusyat' golivkami vid loskotu. I porozhn'o v sadu, ni dushi. Ni, yakas' postat'! - Tak, tak, rozumiºt'sya, ce grandiozna podiya. Treba spodivatis'... - Ah, to starij Jogann nozhicyami na kolishchatah strizhe travu. - ... treba spodivatis', shcho j dali jtime dobre. Hocha vidnoshennya Soyuzu Shidnih Derzhav viklikaº deyaki sumnivi. Graf Adol'f zrivaº listok i z vibachlivoyu posmishkoyu za kinchik stebel'cya krutit' jogo v dvoh pal'cyah. O, ce pusk Soyuz Shidnih Derzhav chudesno rozumiº, shcho vin ne mozhe vdavatis' u borot'bu z Zahodom Beznadijna sprava. Tut graf Adol'f robit' malen'ku pauzu. Knyazivna Eliza. rivno nesuchi golovu, yak chervonij vugil' u chornomu svitil'ni ku, zvuzhuº ochi i znaº, shcho skazhe graf Adol'f fon Ellenberg. I koli vin pochinaº govoriti, u zvuzhenih ochah holodno ki vaº golovoyu posmishka, - nu, rozumiºt'sya. - Ale ya spodivayus', shcho pan Mertens bude takij dobrij i v cej zhe vizit zaveze j koronku Zigfrida? Adol'f potuplyuº ochi, movchit' i gliboko zithaº: na velikij isal', koronki shche ne znajdeno. Princesa Eliza zupinyaºt'sya i zdivovano divit'sya prosto v lice poslancya. SHCHo mayut' znachiti jogo slova? Prihovuyut' koronku, manyat' neyu, v'yazhyt'? Graf Adol'f musit' ishche raz, iz najbil'shim jogo zhalem, pidtverditi, shcho koronki poki shcho ne znajdeno. Ale vona bezumovno znajdet'sya, policiya sto¿t' uzhe na pevnomu shlyahu. Zvichajno, ce umova ¿¿ svitlosti, ale jomu zdaºt'sya, koli ¿¿ svitlist' dozvolyat', to golovnishoyu umovoyu º druga korona. Rozumiºt'sya, koronka Zigfrida... Ale knyazivna Eliza ne daº jomu dokinchiti. Dlya ne¿ vsi umovi vazhni, i koli hoch odno¿ z nih ne vikonano, to dogovoru shche ne skladeno. Vona ne mozhe prijnyati pana Mertensa. I ¿¿ svitlist' velichno j kategorichno krutit' golovoyu. A v dushi skokami, vibrikami gasaº radist', yak yurba shkolyariv, u yakih zahoriv na s'ogodni vchitel'. YAke shchastya, shcho koronki shche ne znajdeno¿ ¿¿ znajdut', neodminno, bezumovno, policiya vzhe sto¿t' na pevnomu shlyahu. Ale yaka radist', shcho ne teper, ne zrazu, ne "vzhe"! I vmit' nazustrich, iz-za rogu ale¿, z'yavlyaºt'sya, shkandibayuchi, visoka postat' doktora Rudol'fa. V rukah u n'ogo nevelichkij oberemochok travi j listya. Vin uvazhno shchos' rozglyadaº v n'omu, pomalen'ku jduchi ta legen'ko bez svistu nasvistuyuchi pisen'ku. Odne pasmo temno-kashtanovogo z pidpalom volossya smishnoyu duzhkoyu sto¿t' jomu nad pohilenim cholom. A ruki zanyati, i ne mozhna zagrebti ¿¿. Princesa Eliza, pochuvayuchi, yak usya krov ¿¿ gusto palyuchoyu lavoyu sune v lice j pid ochima pochinayut' goriti vilici, nenache vid morozu, a nogi slabnut' tak, shcho nema sili peresuvati ¿h, shche velichnishe zakidaº lice i spokijnim, zlegka gluhuvatim, t'myanim golosom kazhe: - Tak, tak, grafe, ce nadzvichajno... Doktor Rudol'f shvidko pidvodit' golovu i zlyakano divit'sya pered soboyu. - ...nadzvichajno vazhna podiya. YA duzhe tishusya, shcho pan Mertens buv takij chemnij... Odverti, chisti, dityachi ochi tak bezumno-komichno, tak zvorushlivo-smishno divlyat'sya, ne klipayuchi. Vin robit' ruh, hoche vtekti vbik. - ...takij chemnij, shcho... shcho poprohav vas zgayati chas i poinformuvati mene. YA duzhe dyakuyu... O, graf Adol'f gotovij uves' svij chas, usi sili viddati tij velikij spravi, yaka obicyaº tak bagato vs'omu nimec'komu narodovi! O, vin gotovij... Doktor Rudol'f pritiskuº oboma rukami oberemochok do grudej i nizhno ta oberezhno trimaº jogo, yak zasnulu ditinu. A kutochki ust, ti sami strashni, zagorneni dogori nitochki, tak rozgubleno posmihayut'sya. Vin ne zvodit' iz ne¿ ochej, shirokih, vinuvatih, prohal'nih. Princesa Eliza zlegka pohmuryuº brovi j tisno skladaº usta: vin smiº vinuvatimi ochima divitis' na ne¿! Vin smiº pochuvati sebe vinnim pered neyu! Vin, sin l'okaya! Doktor Rudol'f, ne dohodyachi kil'ka krokiv, nezgrabno uklonyaºt'sya, trimayuchi ruki z travoyu na grudyah. Graf Adol'f neuvazhno, zlegka hitaº jomu golovoyu j govorit' dali. I te, shcho graf Adol'f tak hitaº, a "toj" tak divit'sya, robit' ¿¿ nogi tverdimi, golovu chistoyu j suhoyu, nache proletiv viter i zdmuh-giuv yakis' nezdorovi, garyachi vipari. Vona - bozhevil'na. YAk smiº cej kalika pochuvati sebe vinnim?! YAk vona dozvolyaº jomu tak divitis'?! Princesa Eliza tak samo zlegka, nedbalo hitaº kalici golovoyu j uvazhno sluhaº grafa Adol'fa. A koli kalika rivnyaºt'sya z nimi, vona kidaº na n'ogo neuvazhnim poglyadom i raptom prigaduº. - A! Pane SHtore! Vibachte, grafe, odnu hvilinochku. Doktor Rudol'f, uves' pochervonivshi, sto¿t', i zhde, i muchit'sya, shcho na grudyah u n'ogo oberemok travi. - U mene v pokoyah, pane SHtore, popsuvalisya dzvinki. Bud' laska, polagod'te ¿h. I proshu shvidshe. Vona nedbalo hitaº jomu golovoyu j povertaºt'sya do grafa Adol'fa. Vona sluhaº dali pana grafa, nehaj vin vibachit' za malen'ku perervu, ale vona pobachila c'ogo cholovika j skoristuvalasya vipadkom. Grafovi Adol'fovi troshki niyakovo, - z doktorom Rudi v ¿hnij rodini povodyat'sya ne yak iz sinom slugi, a yak iz svo¿m. Zdaet'sya, princesi ce vidomo. Ale shcho to vrodzhenist' do vladi, - vona navit' ne pomichaº, shcho obrazila lyudinu. Graf Adol'f yakijs' ment movchit' i oberezhno bokom stupaº poruch iz ¿¿ svitlistyu. A ¿¿ svitlist' spokijno j velichno plive dali aleºyu, nesuchi golivku chervono¿ gadyuchki na tili chornogo lebedya. Projshovshi trohi vpered, princesa raptom ne vidomo chogo posered ale¿ povertaº nazad i tak samo spokijno j velichno plive dali. V kinci ale¿ vidno ryabu vid sonyachnih plyam postat' doktora Rudol'fa z pohilenoyu golovoyu i pritisnenimi do bokiv liktyami. A shche dali povorot do oranzhere¿, shcho pobliskuº chervonim odsvitom vikon kriz' derevo. Doktor Rudol'f znikaº za povorotom, a ¿¿ svitlist' znovu ne vidomo chogo povertaº nazad. I tak voni hodyat' dovgo; princesi shche ne hochet'sya jti do poko¿v, ¿¿ duzhe cikavlyat' detali Svitovogo Kongresu, i vona stavit' odne pitannya za drugim, uvazhno j terplyache visluhuyuchi vidpovidi grafa. V povoroti znovu z'yavlyaºt'sya, shkandibayuchi, postat' doktora Rudol'fa. V rukah uzhe nema travi, ale zate shchos' inshe, pobliskuyuche. Aga, instrumenti. Ochevidno, bidolaha jde lagoditi dzvinki. Til'ki chi rozumiºt'sya vin, himik, na elektrichnih dzvinkah? A princesa j ne divit'sya. Nu, dobre. A chogo, vlasne, namichayut' SHvejcariyu na misce osidku majbutn'ogo uryadu? ¯j bi duzhe cikavo znati ne gazetni, a intimni, spravzhni motivi c'ogo proektu. I vzhe nazad ne povertaº, a pomalu, povil'no, z pil'noyu uvagoyu sluhayuchi grafa, prostuº do budinku. I koli voni cherez terasu nablizhayut'sya malim koridorom do chervonogo salonu, ¿m cherez rozchineni dveri vidno, yak Sofi, Fric i doktor Rudol'f stoyat' bilya gudzika dzvinka j z neporozuminnyam balakayut'. Pobachivshi princesu j grafa, doktor Rudol'f pohapcem zbiraº z fotelya svo¿ instrumenti, a Sofi ta Fric odhodyat' blizhche do dverej. Viyasnyaºt'sya malen'ke neporozuminnya. Nasampered, shcho doktor Rudol'f nichogo ne tyamit' u dzvinkah, a druge, shcho j tyamiti ne treba, bo vsi dzvinki funkcionuyut' cilkom spravno. - Ah, tak? Nu, tim krashche. I princesa neuvazhno hitaº golovoyu vsim tr'om, - Sofi, Fri-covi j doktorovi Rudol'fovi. Doktor Rudol'f niyakovo vklonyaºt'sya i, chudno posmihayuchis', pomalu, nenache v zadumi, vihodit' za kameristkoyu j kamerdinerom. A todi princesa poda' ruku grafovi Adol'fovi j odpuskaº jogo. I koli stihaº tihij rip jogo krokiv za dverima, vona shvidko pidhodit' do vikna j bachit' unizu na dorizhci pohilenu golovu doktora Rudol'fa, yaka vid shkandibannya ritmichno pohituºt'sya na livij bik. U rukah u n'ogo vidno kinchiki instrumentiv, a v spini chi bil' soromu, chi zadumu, chi neporozuminnya. Koli vin znikaº za kushchami, princesa Eliza pomalu vidhodit' od vikna, sidaº v toj samij fotel', shcho sidila pid chas salyutu, i tak samo zaplyushchuº ochi, zakinuvshi golovu nazad. Nespokij i toskna porozhnecha gudut' u vs'omu tili, yak zavivannya vitru v starij, pokinutij kaplici. Samotn'o j tuzhno, yak pislya vid!¿zdu dorogo¿ lyudini na malesen'kij bezlyudnij stancijci. Ot i pobachila! Ot i radila, shcho koronka ne znajshlas'. Ot tak i treba ¿j. Nu shcho zh, tim krashche! A navit', mozhe, i treba til'ki tak bachiti? Bo yak zhe inakshe? Ale u vidpovid' na ce v shchoki garyache shugaº krov i nache htos' chuzhij prosovuº, yak fotografichnij znimok, u mozok shmatochok snu ciº¿ nochi. Princesa Eliza bezsilo priplyushchuº ochi j raptom zaraz zhe zhivo povertaº ¿h u toj bik, zvidki v nih gostrimi golochkami chervonuvatogo blisku vdarilosya shchos' metalichne. Na foteli pid dzvinkom zhovtyavo-chervono pobliskuº yakijs' dovgen'kij, tonesen'kij instrument. Knyazivna Eliza shvidko vstaº, oziraºt'sya j pidhodit' do fotelya. Ce - malen'ki, chepurnen'ki shchipchiki z zhovtogo metalu. Princesa bere ¿h u ruki j rozglyadaº. Bozhe, yaki smishni, yaki zvorushlivo na¿vni shchipchiki! Nu, shcho zh nimi mozhna robiti v elektrotehnici?! I raptom princesa pomalu pidnosit' zvorushlivo na¿vni shchipchiki do ust i dovgo sto¿t' tak, zaplyushchivshi ochi. Potim zlyakano rozplyushchuº ¿h, divit'sya na dveri i, shovavshi shchipchiki v ruci, pospishno jde do spal'ni. Tam vijmaº tu shkatulku, v yakij bula koronka Zigfrida, i na ¿¿ misce klade shchipchiki, yakimi nichogo ne mozhna zrobiti v elektrotehnici. *** Kriz' gurkit, dzvyakit, skregit mista probiraºt'sya gunyava, shlipliva melodiya katerinki, - obidrana starchiha z provalenim nosom sered yarmarku dilovogo, zaklopotanogo natovpu. Maks raptom perestaº pisati j sluhaº. Ot shlipuº j gunyavit' katerinka. I yakim nizhnim sumom viº od ciº¿ gunyavosti, koli podumaºsh, shcho zavtra, mozhe, ti budesh mertvij i nikoli nikoli ne pochuºsh ¿¿, i yakij toj zvorushlivo-garnij klaptik peredvechirn'ogo neba, zelenkuvatij, z malinovimi perelivami, visokij-visokij, z klubochkami hmarinok, yak sivi kucheri didusya. Ce zh - zhittya. I cya katerinka, i klaptik neba, i stara obgrizena zubna shchitochka, yaku pani Goltman use des' znahodit' i neodminno klade jomu na komodi, i podovguvata pishna kuverta Suzanni z koroten'koyu proshchal'noyu zapisochkoyu; i statut Inaraku; i opuhi shpaler, podibnih do mihuriv oshparenogo tila, vse zh ce zhittya, vse povne svogo zmistu j svoº¿ krasi. Vs'ogo c'ogo mozhe vzhe ne buti s'ogodni, zavtra, cherez tizhden'. Gude, skregotit', dzvyakaº, trusit'sya, yak u propasnici, Berlin. Nevinno-lagidno kucheryavlyat'sya malinovi hmarinki. Lopotyat' motori vgori, vnizu, z bokiv. Gunyavo shlipuº starim-starim romansom katerinka i chasom po-starechomu zbivaºt'sya j kashlyaº. Maks stripuº nadokuchlivij hvilyastij chub i pishe dali. Vmit' izlyakano pidkidaº golovoyu j pospishno divit'sya na godinnik. O ni, zasidannya o vos'mij, shche yakihos' dvi godini. Mozhna dali. Ale v dveri oberezhno htos' stukaº. Maks neterplyache, dosadlivo krivit'sya j oziraºt'sya. Tina. Sinya sukon'ka, zelenen'kij zhaket i fioletovij, zagonistij kapelyushok. Eh, frantiha! Suzanna azh zdrignulas' bi, nache shmatochok skla rozgrizla b, pobachivshi tebe. A v ruci zovsim noven'ka, cilkom modna j doroga torbinka. Tina movchki pidhodit' do Maksa j dityachim zhestom podaº jomu ruku. Maks, ne vstayuchi, potiskuº tverdi, shorstki pal'ci j pil'no divit'sya v garnen'ke, gorbonose lichko Tini. Ege, ta vona p'yanen'ka! Temno-sini ochi kalamutni, shiroki gubi mokri, masni, z-pid zagonistogo kapelyushka vibivayut'sya temni, sverdlikom pokrucheni pasma volossya De zh ce vona tak zarannya? - Nu, yak sya maºte, Tino? SHCHo noven'kogo? Tina movchki veredlivo vipinaº nizhnyu vogku gubu j sidaº zboku stolu na stilec', zaraz zhe vityagnuvshi tonki, garni nogi v dorogih, modnih panchohah i grayuchi nimi. - SHCHos' vas davnen'ko ne vidno bulo, Tino? Tina nespodivano pokazuº jomu kinchik yazika i smiºt'sya. Zubi v ne¿ kvadratovi, ridki j zhovti, zovsim yak u pani Nadel'. - Gulyala! - raptom serdito kazhe vona zaraz zhe pislya smihu i z viklikom divit'sya na Maksa. Maks posmihaºt'sya i serdito chuhaº za vuhom: ne vdast'sya dokinchiti. Tina zh vijmaº z torbinki malen'ke dzerkal'ce j divit'sya v n'ogo, ale, pokazavshi sobi yazika, zaraz zhe kidaº dzerkal'ce nazad i, zamist' n'ogo, vityaguº malesen'ku rozhevu porcelyanovu lyal'ku. Zirknuvshi na Maksa, vona odnim pal'cem nizhno gladit' lyal'ku po golivci j po tupo-zdivovanomu, bilo-rozhevomu lichku. Potim pidnosit' ¿¿ do ust, i, spidloba divlyachis' na Maksa, ciluº. Gm, ce vzhe shchos' nove v ne¿. - A ya j ne znav, shcho vi shche j dosi lyal'kami graºies'. Tina pil'nim, dovgim, p'yanim poglyadom divit'sya na Maksa, potim movchki zadiraº sukon'ku lyal'ci j demonstrativno povertaº ¿¿ goloyu ceglyano-chervonoyu spinkoyu do n'ogo. I zaraz zhe, nizhno popravivshi sukon'ku, klade lyal'ku v torbinku. - YA gulyayu. Svyatkuyu posadu. Vulicyu kinula, v "domi" teper. Prijdete v gosti do mene? Maks usmihaºt'sya. - A chogo zh, z ohotoyu koli-nebud'. Tina znevazhlivo vipinaº gubu. F-fa! Ne prijde vin, breshe. Bo licemirnij social-demokrat. Ale ¿j naplyuvat'. Vona znovu vityaguº nogi v novih panchohah i serdito miluºt'sya nimi. - A pravda zh, to brehnya, shcho nibi yak gulyashcha divka pospit' iz tim, kogo kohas, to i v ne¿ bude ditina? Brehnya? Ga? I Tina pil'no divit'sya na svo¿ chereviki. Maks uvazhno, gostro zirkaº na ne¿, nahmuryuºt'sya j vijmaº cigarku. Potim serjozno, duzhe serjozno vidpovidaº. - Ni, zdaºt'sya, ce pravda, Tino. Tina shvidko pidvodit' golovu j dopitlivo, nejmovirno vdivlyaºt'sya v garne, hmuro-skupchene, z rozkudovchenim chubom lice Maksa. Ale vin staranno zakuryuº j ne bachit' ¿¿ poglyadu. U dveri znovu stukayut'. Maks zanadto shvidko oziraºt'sya j krichit' "Uvijdit'!" Na porozi z'yavlyaºt'sya strunka postat', iz modnim tonen'kim prutikom u ruci, odyagnena v "perelivchastu" suknyu novo¿ materi¿, yaka graº, perelivaºt'sya tonami temnih farb, yak muzika. Z pid prozorogo, yak kril'cya babki-rusalki, i tezh "perelivchastogo" kapelyuha nasmishkuvato-privitno divlyat'sya veliki, vogki, temni ochi telici. Za neyu v koridorchiku zacikavleno viziraº oblichchya pani Gol'man. Maks zlyakano pidvodit'sya j nerishuche jde ¿j nazustrich. - Mozhna? YA ne pereshkodzhayu? YA tezh til'ki na hvilinku. I Suzanna, milo, gumoristichne morshchachi usta, pidkreslyuº "na hvilinku". A ochi vzhe, yak dvi lastivki, prozhogom cherkayut' ob Tinu j odlitayut' ubik. Tina, vsya zishchulivshis', nezruchno bere svoyu torbinku ne za reminec', a v ruku, j pidvodit'sya. Na "perelivchastu" damu vona ne divit'sya, a, prohodyachi povz Maksa, hitaº jomu golovoyu v ubogen'komu zagonistomu kapelyushku j oberezhno, yak povz nasvizhopofarbovanu stinu, prohodit' bilya "poryadno¿ zhinki". Suzanna skosa vkolyuº ¿¿ poglyadom i odstupaºt'sya trohi vbik. Maks majzhe ne bachit', yak vihodit' Tina. Suzanna v n'ogo, sama, vpershe! U cij mizernij, brudnij, negarnij hatinci, z cimi strashnimi mihurami rudih shpaler na stinah, z obgrizenimi zubnimi shchitochkami na komodi. Taka vsya opuklo garna, chuzha, nache z inshogo svitu, vona tut, u cij obstanovi. Vin chervoniº j od niyakovosti pokushuº pravij bik nizhn'o¿ gubi, zabuvshi navit' poprositi sisti. A Suzanna ne pomichaº ni mihuriv, ni shchitochok, ni samo¿ hatinki. Vona prosto sto¿t' j milo, nasmishkuvato rozpovidaº, yak vona pro¿zhdzhala ciºyu miscevistyu j yak ¿j prijshla dumha zrobiti proshchal'nij pered Gimalayami vizit ¿¿ odnomu dobromu priyatelevi j zavzyatomu socialistovi panovi Maksovi SHtorovi. U dveri znovu stukit, nerishuchij, nerivnij. - Vvijdit'! Nema nikogo i znovu stukit. Maks neterplyache, shvidko jde do dverej i odchinyaº. Za nimi zboku sto¿t' Tina z pohmuro nasuplenimi brovami. Vona movchki kivaº jomu golovoyu j odhodit' zadom dali, u kutok koridorchika. Maks oziraºt'sya, prohaº vibachennya v Suzannn, yaka zanadto ohoche j zhivo prosit' jogo ne ceremonitis', i vihodit' za Tinoyu. Vona vzhe trimaº v ruci tonkij paketik, zagornutij u gaze-tovij papir. Prostyagnuvshi jogo rvuchkim zhestom Maksovi, vona serdito kazhe: - Groshi. Peredaste mami? Ta til'ki na liki ¿j. Maks pomalu bere paketik i vazhno divit'sya na Tinu. Potim zatrimuº ¿¿ ruku z shorstkimi, robochimi pal'cyami, duzhe potiskuº ¿¿ z natiskom, tiho, m'yako govorit': - YA neodminno prijdu do vas u gosti, Tino. CHuºte? Dajte til'ki vashu adresu. Tina skidaº na n'ogo dogori shchaslivimi, zasoromlenimi ochima, robit'sya vsya nizhnoyu, nache tverezishoyu j lagidnoyu, yak malen'ka divchinka, i tiho, zmovnic'kim shepotom kidaº: - YA lishu adresu pani Gol'man. Dobre? Vid ne¿ teplo j gostro tyagne alkogolem. Maks hitaº golovoyu, shche raz potiskuº ruku ¿j, hovaº groshi v kishenyu j vertaºt'sya do sebe. jomu vzhe ne niyakovo j ne hochet'sya kusati gubu. Suzanna tak samo sto¿t' posered kimnati j pot'ohkuº z tonesen'kim svistom prutikom. I tak samo ne divit'sya ni na mihuri na stinah, ni na koroten'ku kanapku, ni na shcho; nenache vona davno-davno vzhe znaº cyu kimnatu, ¿¿ mihuri, kanapku, obgrizenu shchitochku j nichogo osoblivogo v nih ne pomichaº. - Hto cya mila divchina? Nu, rozumiºt'sya, vona povinna same tak spitati: "mila", ne "chudna", ne "smishna", a "mila". O Suzanno! A sisti, ochevidyachki, giduº. Maks povodit' rukoyu do stil'cya j pribil'sheno nasmishkuvato posmihaºt'sya. - Mozhe, prisyadesh "na hvilinku"? Suzanna gero¿chno pidhodit' do stil'cya, de sidila Tina, shvidko, nepomitno okidaº jogo okom i z ohochim viglyadom sidaº. Maks tezh sidaº na svoº misce j z nedbalim virazom zakuryuº. Ah, Suzanna, zdaºt'sya, zapitala, hto cya mila divchina? Ce-prostitutka, dochka odnogo jogo tovarisha. I z chekayuchoyu posmishkoyu puskaº dim ubik, shchob ne kuriti na Suzannu. Suzanna znov, nache vona j znala, nache tak i slid, shchob u kimnati Maksa buli prostitutki, ohoche, z bajduzhoyu privitnistyu hitaº golovoyu. A ochi vogko, pro sebe ves' chas smiyut'sya. - Cya divchina kolis', yak i ya, vchinila strashne zlochinstvo: pokohala vishchu istotu, sina fabrikanta. Za ce bat'ko vignav ¿¿ z domu. Pislya togo ¿¿ vignala vishcha istota. A koli vona stala tim, hto º, ¿¿ vignalo nashe moral'no-chiste gromadyanstvo. - Nu, prote znahodyat'sya taki, shcho j prijmayut'? Ga? I Suzanna, smiyuchis' ochima j hl'osnuvshi prutikom, legko j gnuchko vstaº, - ¿j treba vzhe jti. Na Maksa solodko j nizhno viº ¿¿ pahoshchami j duhom volossya, vid yakogo hochet'sya shopiti vishche liktya cyu tochenu ruku j zdushiti tak, shchob ochi perestali posmihatis'. Ni pro ostannº pobachennya, ni pro jogo lista vona navit' ne zgaduº, - mozhe, navit' i rada, shcho tak vijshlo. Maks tezh pidvodit'sya i tezh ni slova pro te. - Koli zh na Gimala¿? Suzanna bezzhurno znizuº plechima. Nevidomo. Koli zberet'sya vse tovaristvo. - Mi chekaºmo shche na odnogo skul'ptora. Nu, buvaj. Mushu spishiti. Zahod' chasom. YA, mabut', shche tizhniv zo dva zaderzhus' Vona, perelivayuchis' to nizhnoyu rzheyu, to t'myanim zolotom, popravlyaº kapelyuha i, nasmishkuvato smiyuchis' ochima, bad'oro, privitno prostyagaº jomu ruku. Maks uvichlivo vklonyaºt'sya j provodzhaº Suzannu do dverej na shodi. Na shodah vona shche raz milo, laskavo hitaº jomu golovoyu j shviden'ko shodit' uniz, pot'ohkuyuchi prutikom. Ale yak til'ki gryukayut' dveri za Maksom, vona perestaº t'ohkati prutikom, perestaº bezzhurno posmihatis' i spishiti. Shodit' pomalu, inodi prisluhayuchis' dogori j navit' zupinyayuchis' I ochi ¿j ne smiyut'sya vogko j nasmishkuvato, - voni stomleni, toskni j ponuri. A Maks, navpaki, shvidko, burhlivo, rozmashiste hodit' po kimnati j posmihaºt'sya. Ha! Prijshla pokazati, shcho ¿j nachhati na n'ogo. "Mi chekaºmo na skul'ptora". Hto to "mi"? Nu, i chekaj, bud' laska. V kimnati shche sto¿t' slid ¿¿ pahoshchiv, nasmishkuvatih, bezzhurnih, bajduzhe privitnih. Poglyad Maksa padaº na zubnu shchitochku. Vin lyuto hapaº ¿¿, shukaº, kudi b shovati, j rozdratovano klade v shuhlyadu stolu. Potim sidaº j rishuche pidsuvaº do sebe rukopis. Ale v vuhah volosyanim svistom pot'ohkuº prutik, i vid c'ogo v grudyah kipit' gluhe, nezrozumile rozdratuvannya, nespokij, obraza. Ochi jogo mashinal'no bigayut' po ryadkah, nichogo ne bachachi, i raptom za shchos' zachipayut'sya. Maks priglyadaºt'sya j chitaº: "i yaka-nebud' stara, obgrizena, negodyashcha zubna shchitochka dlya togo, hto pam'yataº, shcho vse ce e zhittya, nepovtorne j dorogocinne, mozhe dati sered pevnih umov zvorushenu radist' i krasu". Maks hitaº golvoyu j krivit' gubi usmihom. A vin povodit'sya tak, nibi jogo zhittya zastrahovane j cilkom zabezpechene najmenshe na p'yatdesyat rokiv. Ochevidno, pam'yatati, vichno stoyati z lihtarem pam'yatannya proti cih usih "elementiv" zhittya ne gak legko, yak zapisati na papir. I koli z'yavlyaºt'sya "element" u perelivchastij sukni, z prutikom, z vog kim smishkom, z nedavno cilovanimi ustami, to vsi inshi "elementi", a sered nih i pam'yat', i smert', i zubna shchigochka musyat' posgiratisya, yak sterlasya Tina. CHi varto zh pisati cilu knigu pri te, z chogo kil'ka ryadkiv vin tak samo vikonuº, yak ti socialisti, shcho pishut' velichezni tomi pro socializm? Spershi golovu na ruku, Maks pohmuro divit'sya vgoru na vuzen'kij klaptik vechirn'ogo neba. Kucheryavi hmarinki poroz tyagalisya, pozagostryuvalis', posirili j stali podibni do snigovih, shpilyastih gir. A yak chudesno bulo b lezhati otak-o des' u visocheznih gorah i divitisya v nebo. Lezhati j divitis', bez dumok, bez sumniviv, bez skazhenogo gonu j bez vichno¿ dumki pro te, shcho zavtra ti, mozhe, ne bachitimesh bil'she ni gir, ni neba, ni samogo sebe. Lezhati, ciluvati zemlyu, nebo, hmarinki j pochuvati, shcho ti zhitimesh vichno, zhadno, bezkrajn'o, shcho ti ne mozhesh pomerti bo ti nepodil'na, chista j bezgrishna, yak voni, chastinka ¿h. I shcho bil'she dumaº Maks, to dorozhchimi, lyubovnishimi stayut' gostroverhi hmarini, to bil'she stihaº rozdratuvannya j hatinka nabiraº tihogo zatishku razom iz negarnimi, milimi mihurami shpaler, yaki pani Gol'man niyak ne zberet'sya pozaliplyuvati. Des' izboku sumovitim, zadumlivim kontral'to dzvonyat' u cerkvi. "Benn'! Benn'!" Ochi Maksa padayut' na rukopis i chitayut': "...i yaka-nebud' stara, obgrizena, negodyashcha zubna shchitochka..." Maks stripuº chubom, shvidko visuvaº shuhlyadu, vijmaº zubnu shchitochku j odnosit' ¿¿ znovu na komod. I zovsim ne "yaka ne-bud'", a chudesna, garna, zasluzhena shchitochka! Vin vibiraº ¿j najpochesnishe misce, poruch iz skrin'koyu britv (podarunkom materi), j poshtivo vklonyaºt'sya pered neyu. I vmit' jogo poglyad padaº na zhovten'ku knizhechku statutu Inaraku. Nache nastupivshi na gostrij cvyah, vin iz zhahom skidaº rukami, vihoplyuº godinnika, divit'sya, znovu zmahuº rukami, zhuzhmom, z lyuttyu zasuvaº rukopis iz usima jogo "elementami" v shuhlyadu, bureyu vibigaº z pomeshkannya i skazheno letit' shodami vniz. I vsi "elementi", samocinni, nepovtorni, v panici prinishkli po kutochkah dushi, yak gorobci pered nale-tilim shulikoyu. *** - Tovarishu SHtore, vi zapiznilis' na dvadcyat' hvilin. Roblyu vam zavvagu. Proshu zanyati svoº misce. - Otzhe, bil'shistyu golosiv, tovarishi, postanovlyaºt'sya pershim rozglyadati pitannya pro tovarisha Rinkelya. Slovo maº tovarish Kestenbavm. Uvaga, tovarishi! Tovarish SHtor vinuvato navshpin'kah pidhodit' do dovgogo stolu, nemov dlya vecheri nagotovlenogo, tihesen'ko sidaº poruch iz SHpindlerom i azh todi shviden'ko z polegkistyu vitiraº pit iz chola, licya, shi¿, ruk. I nevzhe til'ki vin odin zapiznivsya? Tak, zdaºt'sya, vin odin: Tile, SHpindler, Klara, Gofert, Bravi Parovoz, Kestenbavm i Rinkel'. Usi. Nu, dobre, shcho i prinajmni ne spiznivsya na spravu Rinkelya. Tovarish Kestenbavm nervovo potiraº pid pidzhakom livoyu rukoyu pravij bik grudej. Riden'ke volossya vzhe priliplo jomu do zmorshkuvatogo chola; vzhe zapali, vuzen'ki horoviti grudi dihayut' nerivno, z hrigom, stomleno. Eh, bidolaha! A bij zhe shche j ne pochinavsya! Tovarish zhe Rinkel' sto¿t' po drugij bik stolu, spershisya vlechem ob odvirok ta spokijno zaklavshi ruku za pazuhu j vibachlivo, troshki gumoristichne, ale z poshani do zibrannya strimano posmihayuchis'. Nizhnya sokovita, chervona guba troshki odvisla, i z za ne¿ bilo pobliskuyut' rivni, garni zubi Gordovitij nis vipinaº shche z bil'shoyu, laskavoyu gidnistyu svoyu gorbinku. Rozumni ochi poglyadayut' iz spokijnim i veselim chekannyam. Ce, vlasne, bude ne bij, a nespodivana zabavka, yaku milij tovarish Kestenbavm neodminno hoche dati tovarisham, mili tovarishi musyat' prijnyati ¿¿. Nu shcho zh, vin zhde pershih napadiv, slovo za tovarishem Kestenbavmom. Nadvori shche vidno; shche vgori na dvadcyatih poverhah budinkiv chervono-buryakovim vitryanim soncem palayut' vikna. Nadvori gryukit, gurkit, dzvyakit. A tut, u kutkah, suvoro j povazhno stoyat', yak vartovi, inara-kisti, sin'o-siri, movchazni tini; port'ºri na viknah shchil'no, do najmensho¿ shchilinki pozapinani, i nad stolom urochisto ta strogo ne klipaº lampa. S'ogodni tut mayut' buti vazhni podi¿. Oblichchya takozh strogi, suhi, pozamikani na klyuch cilkovito¿ ob'ºktivnosti. Slovo za tovarishem Kestenbavmom. Tovarish Kestenbavm provodit' pal'cyami po vusah, prochishchayuchi dorogu slovam, hripko j bezuspishno vikashlyuºt'sya, zruchnishe vmoshchuº pravu ruku na spinci stil'cya, potuplyuºt'sya i, nareshti, skinuvshi dogori malesen'koyu, stisnutoyu na viskah golivkoyu, robit' pershij udar. Vin uvazhaº za potribne odverto j pravdivo, yak ce pripisuº statut Inaraku, zayaviti pered tovarishami svoyu dumku pro tovarisha Rinkelya. Na jogo dumku, zhittya tovarisha Rinkelya ' sorom i gan'ba dlya Inaraku. Maks energijno vidtripue chuba z chola. Udar dosit' rishuchij i smilivij. Bravo, Kestenbavmchiku! Rozumiºt'sya, tovarishevi Gofertovi ce ne podobaºt'sya. Tovarish Gofert uzhe pil'no, zdivovano, yak na divo yakes', vitrishchivsya na Kestenbavmchika. Tak, Kestenbavm odverto zayavlyaº, shcho sposib zhittya tovarisha Rinkelya - ce sposib zhittya ne chlena Inaraku, a yakogo-ne-bud' legal'nogo socialista. Tovarish Gofert c'ogo, vzhe ne vitrimuº. Vin strogo pidvodit' rivnu, suhu, yak zasushena riba, postat' i m'yakim, glibokim basom rishuche zayavlyaº golovi zboriv svij protest proti takih obrazlivih porivnyan'. Vin vimagaº dokaziv od tovarisha Kestenbavma. Abo zaraz zhe vzyati svo¿ slova nazad! I tak samo rivno j strogo sidaº. Ale tovarish Rinkel' zovsim ne pochuvaº sebe ni obrazhenim, ni navit' zacheplenim. Gospodi bozhe, hiba zh mozhna obrazhatis' tim, shcho kazhe milij, ale horij i takij sobi bidolashnen'-kij tovarish Kestenbavm? Tovarish Rinkel' prosto spokijno sobi sto¿t', spershisya plechem ob odvirok ta vibachlivo posmihayuchis'. Tak sto¿t' dorosla lyudina, koli malen'ke rozserdzhene ditincha serdito b'º ¿¿ svo¿mi kulachkami ipo nogah, ne mayuchi zmogi distati navit' do zhivota. Tovarish Gofert vimagaº dokaziv. Bud' laska, Kestenbavm zaraz ¿h podast' us'omu zibrannyu. Bud' laska. I Kestenbavm iz strimano-skupchenim virazom pochervonilogo na vilicyah, neduzhogo licya rishuche j zagrozlivo lize v kishenyu. Golos jomu hripkij, shershavij, z prisvistom, z shipuchoyu notkoyu, vid yako¿ Maksovi ves' chas hochet'sya prokashlyatis'. Kestenbavm vityaguº yakis' paperi j trimaº ¿h u ruci. Bud' laska. Ot zrazki nevinnih rozvag deputata rejhstagu, oficial'nogo chlena social-demokratichno¿ frakci¿ j dijsnogo chlena Inaraku, pana Rinkelya. Pershij zrazok. Kestenbavm drizhachimi pal'cyami vibiraº z kupki papirec'. Pan Rinkel' v okremomu kabineti restoranu "Bilij Prapor" u tovaristvi vidomih burzhuaznih advokativ i akcioneriv slavnogo "Progresu". Goli zhinki, vino, cinichni rozmovi pro robitnictvo, pro Inarak, nareshti, dika, bezsoromno-dika orgiya. Pan Rinkel' trohi ne na choli c'ogo paskudstva. Nepravda mozhe? Tovarish Rinkel' staraºt'sya ne zasmiyatis'. Silkuyuchis' buti zovsim povazhnim, vin laskavim, lagidnim golosom kazhe: - Nepravda, tovarishu Kestenbavme. Kestenbavm na moment azh teteriº vid cih sliv, a golovne vid tonu j povedinki Rinkelya. Nepravda?! Vin ne buv u subotu togo tizhnya v restorani "Bilij Prapor"! Ni, Rinkel' tam buv, ale orgi¿, goli zhinki j tomu podibna nisenitnicya, - ce prosto mistifikaciya bidnogo tovarisha Kestenbavma yakims' gumoristom. Golova zboriv Parovoz Bravn prosit' tovarisha Kestenbavma ne vhoditi v separatni balachki j provaditi svoyu promovu do kincya. Pislya togo matime slovo tovarish Rinkel', yakij dast' razom usi svo¿ poyasnennya. Dobre. Tovarish Kestenbavm provadit' dali svoyu promovu. Vin vijmaº papirec' za papircem i vikladaº zrazki zhittya pana Rinkelya, deputata rejhstagu. Ot pan Rinkel', yak znavec' i mecenat mistectva: vin daruº cirkovij artistci bril'yantovi serezhki. Ot pan Rinkel' zaroblyaº v poti chola svij hlib: bere habar od kliºnta protivno¿ storoni. Ot pan Rinkel' uhilyaºt'sya dati zvidomlennya z tih groshej, yaki vin uzyav pri ekspropriaci¿ banku v Gamburzi. I papirec' za papircem vityagayut' drizhachi pal'ci z kupki paperiv, zrazok za zrazkom vikladaº hripkij iz prisvistom golos, udar za udarom padaº na protivnika. Zamknenist' oblich uzhe rozmikaºt'sya, voni stayut' pohmuri, uvazhlivi, nastorozheni. Poglyadi vse chastish i chastish pil'no j nepomitno sverdlyat' tovarisha Rinkelya. Navit' Gofert uzhe ne zbiraº zdivovano oburenih gustih zmorshchok nad brovami, uzhe j vin poglyadaº to na odnogo, to na drugogo dopitlivo, troshki zlyakano. U Kestenbavma pal'ci vzhe ne trusyat'sya tak neupevneno j neterplyache, i golos uzhe ne takij rvuchkij, i divit'sya vin uzhe ne z takim napruzhenim zaderikuvatim zavzyattyam. O, vin b'º vzhe pevnoyu, zlisnoyu, nakipiloyu j virnoyu rukoyu. I, rozumiºt'sya, peremoga bula b cilkom na jogo boci, koli b protivnik vidchuvav ti udari. Ale to divo, shcho toj sto¿t' sobi vse tak samo nevinno, nezajmane, spokijnen'ko j z takim viglyadom, nache tovarish Kestenbavm rozpovidaº ne pro jogo ci vsi rechi, za yakimi sto¿t' smertna kara, a nevdalo komichni anekdoti pro kogos' inshogo. Jomu j troshki smishno, i troshki soromno za tovarisha Kestenbavma, i troshki vzhe nudno vid zanadto dovgogo rozpovidannya. Jogo vzhe navit' troshki serdit' navripiste, zle ditincha, yake dryapaº, shchipaº jogo za nogi. Vin mig bi odnim ruhom prosto vidkinuti jogo vid sebe j skinchiti vsyu "borot'bu", ale... nehaj uzhe dokinchit' svoº shchipannya do krayu. I vin iz rozumiyuchim, vibachlivim usmihom poglyadaº na tovarishiv, chasto zlegka znizuyuchi plechima. I tovarishi vid c'ogo shche bil'she hmuryat'sya ta shche uvazhnishe podivlyayut'sya j na n'ogo, i na tovarisha Kestenbavma: hto zh iz nih, vlasne, bozhevil'nij - Kestenbavm chi Rinkel'? Hto z nih tak smilivo graº sv