Matene Eriko, vera kamarado, ekmaltrankvilis. Mi iel sukcesis malfermi al li la pordon, sed paroli ne nur en la angla, ecx en la fusxa rusa ne kapablis. Estis plena ebriigxo; estas bone, ke mi min ne vidis kaj ne scias, kiel mi aspektis --- kvankam rekonstrui estas facile, cxu mi ne vidis ebriulacxojn? Kiam mi estas sobra, mi cxiam deziras dispremadi ilin, kiel blatojn, --- tiom ili estas abomenaj. Silentema Eriko komprenis la situacion dum nul sekundoj; li helpis al mi rampi reen al la lito, kusxigis kaj kovris per litkovrilo. «Russian empire is a great country», --- malserene konstatis li, suprenjxetante sur la largxa manplato la malplenan botelon kaj pritakse rigardante jen al gxi, jen al mi. Mi kusxis, kiel sxtipo, kaj per vitraj okuloj observis liajn agojn. Mi ecx palpebrumi ne povis: kun malfermitaj okuloj la kapo turnigxis en unu direkto, kun malfermitaj --- en alia; kaj se palpebrumi, gxi komencis turnigxi en ambaux direktoj samtempe, kaj en tiu sento estis io nepriskribeble monstra. Eriko silente eliris, kaj post kvin minutoj revenis kun bruanta amaso da bieraj ladvazoj sur la manoj. «Russians is a great people, --- konsolis li min, kiel povis, zorgeme subtenante mian kapon per unu mano, kaj per la alia transversxante el la ladajxoj en mian busxon densan, malhelan, sxauxman likvajxon. --- Duke Trubetskoy is a real communist...». Dum kvara, aux eble dum kvina ladajxo mi iomete klarigxis. Larmoj kiel fonto ektorentis el miaj okuloj. Mi sidigxis en la lito kaj komencis krii. «Eric! Oh, Eric! I love them!! I love both of them!! --- mi estis forgesanta prepoziciojn, disvisxanta larmojn per la pugno kaj svinganta la manojn kiel Vinnetu la Estro de apacxoj, per solaj gestoj inspirite rakontanta al samtribanoj, kiel li hieraux demetis skalpojn samtempe de kvin blankvizagxuloj. --- Catch me? I want fuck both!!!». --- «Fuck both vodka and beer? --- trankvile informigxis Eriko, ecx ne movinte la brovon. --- O'kay...» Kaj foriris, tuj reveninte kun ankoraux kvin ladajxoj.
Mi ne scias, kio okazis poste. Mi ne scias, kiel kaj kiam li foriris.
Mi vekigxis cxirkaux la kvina. Rigardante la horlogxon, mi longe ne povis kompreni, cxu estas la kvina matene aux vespere; mi apenaux ne ekiris vespermangxi, sed poste tamen ekkonsciis, ke estas tro mallauxte malantaux la fenestroj. La kapo estis kristale malvarma kaj klara. Kaj tre malmola. Ekzistis nur unu deziro: senprokraste cxesi vivi. Tamen gxi estis nevenkebla. Tristo kaj abomeno pri mi mem tiom superplenigis la animon, ke gxi estis preta tuj eksplodi, tirinte la dekstran manon, per la ungoj dissxiri la vejnojn sur la maldekstra pojno. Abstinenca sinmortigo, estu gxi damnita por cxiam. En tiu stato duono da rusa inteligencio saltadis el fenestroj. Estas bone, ke mi ne estas inteligenciano. Mi lumigis la klosxlampon; nuda, kiel estis, bruigis la ladajxojn, sed ili cxiuj, kanajloj, estis malplenaj kaj lauxlitere gxisseke elpremitaj. Tiam mi eksidis, metinte unu kruron sur la alian, apud gazeta tableto, en molan fotelon, kaj ekfumis, abomene kaj malame rigardante al mia mizere faltigxinta, senforte falinta vira atributo kaj luktante kontraux sovagxa tento firme kapti kaj elsarki tiun acxajxon kun radiko, por jam ne plu turmenti nek bonajn homojn, nek min mem. Jes, venis tempo liberigi ilin. Ili determinu sin. Cxu vere jen tio cxi povas iun gxojigi? Mi ne kredas. Kaj neniam plu kredos. Hela klosxo de la klosxlampo nagxis en nehaste fluantaj grizaj strioj, laux la muroj amase kusxis obskuro. El malantaux la fenestro de tempo al tempo komencis auxdigxi preterfluga susuro de fruaj auxtoj. Post kvina cigaredo dangxeraj por vivo kaj teritoria tuteco akraj egxoj de la kristalo en la kapacxo komencis degeligxi kaj jxelee moligxi. Tiam mi ekstaris, prenis dusxon --- unue tre varmegan, poste tre malvarman; zorgeme razis min, enversxis en min gxis la gorgxo kafon kaj laux matenaj stratoj de Stokholmo vigle ekiris en la arkivon, labori. 3
Versxajne, la plej grandskala ago de radikaluloj en jaroj, senpere antauxantaj la misteran limon 69--70, estis fiaventuro, eternigita en historio sub nomo «ekspedicio de Lapinski». En gxi, kiel en fokuso, koncentrigxis tuta sensenceco kaj tuta tragika misformiteco de maldekstraj idealoj de tiu tempo, tuta ilia absurda, ne portanta ian ajn pozitivon, detruemo, kaj plena eliminado de tiaj kategorioj, kiel, ekzemple, valoro de homa vivo. Gxi diferencigxis de plejmulto de aliaj, reduktigxantaj, esence, al manie kolorigita per belaj vortoj kanibala babilado, kaj unuigis grandan parton da strebantaj al «justa estonta sociordo» aferemaj homoj --- homoj, kiuj gxenerale cxiam estis pli simpatiaj por mi, ol homoj babilemaj; sed cxi tie la afero estis tia, ke estus pli bone, se tiuj homoj plu babilus, trinkante absinton kaj vizitante malmultekostajn prostituitinojn. Komencigxis gxi, kiel devus cxe tiuj homoj, de mensogo, kaj finigxis, kiel devus, per sango.
Tiutempe Polio vican fojon flamis. Poloj bucxis rusajn sklavigantojn, kiel povis. Responde rusoj komencis bucxi ribeligxintajn polajn banditojn. Sed en animo de ruso, largxa, kiel damnita nia, de Danubo gxis Anadiro, vasto, por cxio trovigxos loko; kaj jen rusaj humanistoj ne nur per mono kaj medikamentoj helpas al senfortigxantaj, kiel tiam oni skribis, en malegala lukto poloj, ne nur per petskriboj kaj gazetaj artikoloj, postulantaj de la caro donaci, por eviti sangon kaj malamon, liberon al la okcidenta provinco --- cxio cxi estas digna, cxio estas estiminda... sed ankaux per armilaro, per partopreno. Kaj jen jam unu, dua, tria rusa luktanto por justa sociordo pafas el polaj trancxeoj per rusaj kugloj al rusaj soldatoj, pensante, ke trafas en la forputrintan carismon --- kvazaux, pafante al homoj, eblas trafi ion alian, krom homoj. Kaj ju pli multaj estas ili, tiuj agemaj, malestimantaj inteligencian babiladon pri moligoj kaj donacoj, des pli stultaj aspektas tiuj, kiuj faras realan, sensangan helpon, des pli facile estas kvalifiki ilian grandanimecon kaj strebon al kompromiso kiel perfidon. Kaj tio okazas en momento, kiam jxus ekiris la kamparana reformo --- nun du trionoj da muskokovritaj korteganoj riprocxas Aleksandron: jen kio okazas pro libero! Dum via patro ja pri tielajxoj oni ecx ne auxdis!... Trioble pravis Tocqueville: por malnovigxinta sociordo la plej dangxera momento venas, kiam gxi penas novigi sin. Kaj oni ankoraux parolas pri historia justeco! Kaj des pli pri gxia neperforta restarigo!
Historie justa estas nur tio, kio obstaklas murdojn. Kaj maljusta estas tio, kio ilin helpas. Jen sola ebla justa aliro --- cetero modeste nomigxas «malpura politika ordo».
Vaporsxipo «Word Jackson» foriris el Southampton la 22-an de marto de la 1863-a jaro. Sur gxi estis armilaro por poloj kaj cent sesdek homoj de diversaj nacioj, pro tiuj aux aliaj kauxzoj decidintaj partopreni batalojn sur flanko de malfelicxaj kaj mizeraj sklavigitoj. Ilin estris polo lauxdevene, kolonelo de auxstria armeo laux servo Lapinski. Estis ankaux iu Demontovicx, laux maniero de jakobenaj tempoj nomanta sin komisaro. Ho sanktuloj, kiel dirus Liza, --- la sxipanaro de la frajtita de Lapinski vaporsxipo tute ne sciis, kien kaj por kio gxi kondukas la sxipon, la humanistoj babilis ian absurdajxon anstataux klarigoj, ecx ne pensante pri tio, ke ili jxetas tute senkulpajn, absolute ne implikitajn en tiun plurjarcentan kverelon homojn al cxiuj dangxeroj de milita fiaventuro! La 26-an de marto cxi tie, en Svedio, en haveno Helsingborg al la batalantoj por prava afero de justa sociordo aligxis Bakunin mem --- li decidis, versxajne, komenci persone starigi vivan ribelan ligon inter rusaj kamparanoj, cxi-foje kun helpo de polaj ribeluloj. Sed du tagojn poste, jam en Kopenhago, aleno trapikis sakon --- la sxipanaro, eksciinte pri la celo de la navigo, simple komplete forlasis la sxipon. La liberemulojn tio ne senkuragxigis; per sama mensogo estis dungita sxipanaro, konsistanta preskaux plene el danoj. Tamen la aleno trapikis la sakon ankorauxfoje. Pri irado de «Word Jackson» oni eksciis en Peterburgo, kaj la sangavida carismo denove montris al la mondo sian brutan vizagxon: anstataux ol, ekzemple, sendi murdistojn, aux renkonti la sxipeton en maro, pli proksime al Rusia bordo, per iu el militaj sxipoj de Balta floto kaj ecx ne mortpafi, certe, per plej granda kalibro, sed almenaux simple aresti cxiujn, kiuj sur gxi trovigxis, la carismo korektege ligigxis kun la potencoj de Malmoo, kien «Jackson» alrampis la 30-an de marto, kun peto internigi la sxipon. Sed kia estis tiu internigo! Terura arbitro! Demontovicx ecx parton de la armilaro sukcesis konservi --- kaj jam la 3-an de junio la neflekseblaj luktantoj, frajtinte velsxipon «Emilia», estrataj de sia Lapinski, denove navigas renkonte al la justa ordo. La vojo al gxi cxi-foje, laux ilia opinio, kusxas tra Litovio, tie ili esperas organizi novan fajrejon de la ribelo. La 11-an de junio ili penis elsxipigxi cxe enirejo al Kurisch-Haff --- tiel nomigxis tiam longa, lauxlitere sxnure etendita lago, disigita de Balta maro per Kursxa terlango. Balta maro iom sxtormis, kun gxi ecx somere ne eblas sxerci. Sed al la armitaj revuloj maro cxiam sxajnas atingi nur genuojn --- ek al paradizo gxis morgaux! Dudek kvar homoj dronis lauxlitere je versto de la bordo, ne scipovante atingi ne nur la justan ordon, sed ecx sablan plagxon. Trivita «Emilia» revenis finfine --- sxajne, post la kunpusxigxo kun tiom «maljusta» realeco la luktantoj komprenis, ke la afero, kiel evidentigxis, okazas serioze, belaj frazoj kaj gestoj finigxis, kaj baldaux post la dronitoj sekvos mortpafitoj kaj, probable, ecx pendumitoj; al ili tia perspektivo ne placxis. Murdi, sendi al morto je nomo de justa ordo --- tio estas sankta devo, cxiam bonvolu. Sed morti mem --- tio estas iom tro. Iel ili gxisrampis Gotlandon --- proksimume kiel mi la pordon de la hotela apartamento, kiam al gxi frapis Eriko --- kaj la 19-an de julio sveda milita sxipo transportis la restintojn reen al Anglio.
Mi ilin ecx ne kompatis. Ho dio, ja se ili estus transportantaj pansojn aux jodon --- mi al cxiu starigus monumenton! Mi penis imagi tiujn restintojn. Kiel ili, atendante svedan korveton, sidas sur kajo de paca, dormema, ludila, kiel kuka dometo, Visby, per kesteca krusto de akre-pintaj tegolaj tegmentoj kuranta supren strat-post-strate, kvazaux sxtup-post-sxtupe, sur altan bordon de Gotlando, kun malgajo rigardas al blua, malvarma ecx somere, antauxlonge finsxtorminta maro, al mevoj, kiel blindigaj buloj de negxoblanka flamo malrapide krucantaj lazuron de cxieloj, trinkas ian acxajxon, kaj pensas... Pri kio? Pri kio do ili pensas? Sxajne, tio estas facile imagebla, ja mi estas homo kaj ili estis homoj; jen la manoj, jen la piedoj, kiel diris Kristo al Tomaso Nekredema --- jen cxielo, jen maro, pri kio cxi tie eblas pensi? Sed la sindromo de Cin furiozis en cxiu el ili --- kaj mi ne povis penetri en iliajn pensojn, kiel ne povis penetri, ekzemple, en pensojn de skizofreniulo, per absolute korektaj, oratoraj frazoj pruvanta: «Ni prenu Kolan duoninsulon, insertu en gxin televidilon, cxirkauxe cxiam tirnu panon --- do, cxu Elio Muromano elkreskos, mi vin demandas?»
Jes, siatempe mi pafis. Tute antauxnelonge pafis, por savi Ramilon. Konkretan homon de konkreta murdanto. Sed, ekzemple, aliri junulon, kiu faris ankoraux nenion malbonan kaj al vi, kaj al viaj proksimuloj, kiu cxi-momente pensas --- kaj tio klare montrigxas sur lia vizagxo --- pri tio, cxu bone elkreskis aveno en gepatraj lokoj, cxu ne truigxis la tegmento de patra grenejo kaj kun kiu nun flirtas najbara Pranjo, kaj kun histeria krio «Vi estas dungito de forputrinta regximo!» aux, ekzemple, «Sanka sklafikanto!» trancxi lian ventron per bajoneto?
Ne imageblas.
Mi sisteme, forgesante pri flugantaj tagoj, fosis en vivoj de tiuj restintaj agemuloj, kaj foje miris, trovante faktojn, atestantajn pri tio, ke ili tamen estis ordinaraj homoj, kaj foje afekciigxis pro tio, kiom forte tamen ilia konduto montris ian perversecon de ilia konscio, malgxustecon de celilo, se eblas tiel diri. Preskaux cxiuj tiel aux alie cxagrenigxis pro la okazinto, multaj penis fari iajn konkludojn, sed plej ofte tiuj konkludoj igis min nur eksvingi la manojn en senforta, kaj, mi pentas, kolera embaraso.
La dudek duan de septembro en miajn manojn trafis letero de Petro Stupak, sendita de li el Southampton al Helsingborg al sia, kiel oni tiam diris, civitana edzino. Havis tiu nerealigxinta murdisto edzinon, kiel evidentigxis; evidentigxis, ke lin oni povis ami, kaj ecx kiel... «Saluton, mia dikulineto! --- skribis Stupak. --- Mi ankoraux plu restos en Britio, kuracigxos kaj ripozos iomete post nia balta vojagxo. Kaj poste mi jam revenos por cxiam, Zinjo. Mensostaton mi havas abomenegan. Nia vojagxo montrigxis malsukcesa, kaj pro tiuj malsukcesoj mi ecx pli ol antauxe ekmalestimis nian homan genton. Kaj speciale --- ne ofendigxu --- nin, rusianojn. Ni pli malproksime ol la propra nazo ne vidas, krom al sia umbiliko, al nenio rigardas. Eblas la gorgxon sxiri --- tutegale neniu auxdas, kaj ecx auxskulti ne deziras. En la kapo estas nur edzino kaj bovino, kaj dum festoj --- drinkejo kaj pregxejo. Kiel mi cxion cxi malamegas! Ahx, se povus mi enblovi en dormantajn homojn noblan fajron de malakcepto de tia, se eblas tiel nomi, felicxo! Por ke furiozo bolu en vejnoj de cxiu, kiel bolas gxi en la miaj! Por ne toleru niaj plugistoj kaj metiistoj sennombrajn maljustajxojn, klininte obeeme la kolojn, sed respondu al unu ofendo --- per cento, al unu bato --- per milo da batoj! Por ke la granda celo de liberigxo el jarcenta jugo gvidu cxiun senton, forgesigante pri malestiminda bonfarto, pri mizeraj virtoj, pri animala zorgo pri familio kaj idaro! Fiero, sendependeco, digno, konstanta strebo al libero --- kie estas ili? Ahx, scienco, scienco! Kiel potenca gxi estas en kreado de novaj masxinoj, kaj kiel senhelpa gxi estas en kreado de nova homo!»
Mi memoras, ke mi ecx la kapon balancis, legante, kaj pensis, ke, laux miaj komprenoj, ricevinte tian leteron, ajna normala virino devus kracxi al la vizagxacxo de la auxtoro kaj ne plu allasi en sian hejmon...
Kaj tiam mi eksentis odoron de mia diablo.
Petro Polikarpovicx Stupak. Li agxis tridek kvin jarojn en la sesdek tria. En la kvindek kvina kun lauxdo li finis Peterburgan universitaton, montrinte elstarajn kapablojn en naturaj sciencoj. Sed la kariero ne konstruigxis --- nobelan divenon Stupak ne havis, kaj krome, li deziris cxion kaj tuj, simple cxar li estas tia. Malpacema, kiel geniulo, diras oni kutime pri tiaj homoj, forgesante, ke plejmulto da veraj geniuloj, kun cxiuj, ofte vere malagrablaj en cxiutageco, strangaj trajtoj, distingigxas per karaktero bondezira kaj ecx liberigxinta de mondaj konkurencaj kvereloj, kaj malpacemaj evidentigxas, cxefe, homoj, kiuj, estante nesxanceligeble certaj pri sia potencialo, neniam okupigxas pri gxia realigo, mergante pli kaj pli profunde en vantan lukton kontraux tiuj, kiuj, laux ilia opinio, obstaklas malfermigxon de iliaj talentoj; kaj poste ili jam mem provokas tiun lukton, sentante en profundo de la animo, ke se gxi estingigxos --- ne restos iaj ajn signoj de la genieco. Gxeneralaj reguloj cxi tie, certe, ne ekzistas --- sed tamen... Stupak evidente opiniis sin geniulo, kaj, ne ekskludeble, povus igxi tia. Lin obsedis stranga ideo: la Universo estas kristalo. Interalie, laux mi, tiu ideo ie reaperadas gxis nun, kaj, sekve, en gxi estas io, kvankam mi, kun mia sxtatsekureca cerbo, ne kapablas kompreni --- kio, sed, kiom mi scias, Stupak unua eldiris en scienco tiun ideon.
Tamen li kun eksterordinara kuragxo, tute revolucia, faris el tiu ideo praktikajn konkludojn: laux la legxo de izomorfeco de kristaloj eblas kreskigi Universon en grando de akvomelono aux de kupolo de la sonorilejo de Ivano la Granda --- estas tutegale, la grandeco dependas nur de tempo de kristaligxo. La universoj estos absolute identaj, kaj, ju malplian universon ni volas kreskigi, des malpli da tempo, nature, gxi postulos; nia Universo estas tial tia granda, cxar gxi longe kreskas. El mia vidpunkto, tio estas pura deliro, sur nivelo de Kola duoninsulo kun televidilo, --- sed deliro tre eleganta, cxi tie konformas ecx diskurado de galaksioj, kvankam Stupak pri gxi scii, sendube, ne povis (la kristalo kreskas, neniaj problemoj); sed samtempe grandeco de atomoj, pri kiuj Stupak same, kredeble, ne povis scii, sendube devus meti minimuman limon al skaloj de kreskigata strukturo, aux mi jam tute nenion komprenas. Se ni volas ricevi Universon en grando de orangxo, steloj en gxi devus igxi multe pli malgrandaj ol atomoj, sed tio jam estas plena absurdo. Sed Stupak-on tiaj detaloj ne gxenis, lin obsedis la principo mem. Li siegxis instancojn kun ultimata postulo: donu multe da mono por eksperimentoj. Kaj kun tio, kiel paneinta fonografo, per unu mallonga teksto eksplikis la ideon: la Universo estas kristalo, kaj laux la legxo de izomorfeco de kristaloj...
Mi perdis semajnon, fosante tra IRU Peterburgajn arkivojn --- estis malgaje kaj amare el cxi tie, el Stokholmo, elvoki sur la vidigilon informojn el la urbo, kie mi logxas, el la universitato, preter kiu mi iradas hejmen post laboro, kaj samtempe havi nek eblecon, nek rajton sciigi la hejmanojn pri mi, ekscii, kiel statas aferoj hejme; sed el Peterburgo mi tiun Stupak-on neniaokaze trovus --- kaj mi penis kompreni, kiajn pruvojn de sia praveco donis la geniulo, aux, almenaux, kiel li klarigis, por kio li bezonas Universon en grando de akvomelono. Vane. Per tiaj bagateloj Stupak sin ne laborigis. La Universo estas kristalo. Laux la legxo de izomorfeco de kristaloj eblas kreskigi Universon en grando cxu de akvomelono, cxu de la kupolo de Ivano la Granda. Donu multe da mono. Punkto. Mi dubas, ke ecx en niaj sataj kaj bondeziraj tempoj la Prezidento de Akademio de Sciencoj aux, ekzemple, ministro de atoma energetiko, auxskultinte enrompigxintan al ili kun tiela deliro orgojlan, sarkasman, arogan junulacxon, donus monrimedojn por tiu temo. Des pli --- dum Nikolao Pavlovicx! Dum la Krimea katastrofo! Ja la granda imperio ne povis fari al si tauxgan fusilon --- ne nur Universojn kreskigi! Ho, Rusio... Nu, kaj forto de agado egalas al forto de kontrauxagado. Anstataux ol almenaux provi iomete pripensi argumentojn, trovi belajn faktojn, kiel farus sur lia loko ajna normala Einstein, cxu auxstra, cxu hebrea, cxu ia ajn, anstataux ol motivi sian projekton per ajna, ecx mensoga por unua momento motivo --- ekzemple, volas mi novan Universon en matraso kreskigi, por la Patrujo ne malsxparu monon, acxetante teon kaj kafon de orgojlaj britoj, sed rekte el la matraso, staranta sur tablo en gepatra Torjxok, cxion cxi eltiru senkoste kaj senlime --- Stupak, kiel tiam estis mode por simpleco de divido de la mondo al blanka kaj nigra, ofendigxis al inerteco de la carismo. Kracxis li al siaj kristaloj kaj okupigxis pri kontrauxregistara agado. Kaj ekruligxis... Kaj Rusio por li tuj igxis «fekejo de la monda civilizo». Kaj Aleksandro, jxus surtronigxinte, igxis «sanga sufokanto de popolaj streboj, jam en unuaj tagoj de sia malpura potenco superinta laux malamego kaj krueleco kontraux sia propra popolo la tutan longan regadon de sia bastarda (?) patro». Kaj la kamparana reformo ial igxis «Vica malpura truko de despotismo, direktita al establo de malpaco inter kamparanoj kaj urbanoj». Kaj tiam veturis mia Stupak al Euxropo...
Post fino de la fiaventuro de Lapinski, singardeme kuracigxinte en iu el kuraclokoj de Suda Anglio, li vere revenis al sia «dikulineto» Zinaida Artemovna Hxristoforova. Kie li sxin, kiel dirus Stanjo, unuafoje «brakumis-kisis», mi ne sukcesis klarigi, kaj ecx ne tre penis, ne tio estis grava. Mi denove, kiel en Simbirsko, subite eksentis min cxashundo, kaptinta spuron --- kvankam kio estas tiu spuro, mi al neniu povus klarigi.
Kvankam promesis Stupak en tiu letero reveni por cxiam, sed post kvar monatoj, ion hxemiuminte --- konservigxis liaj fakturoj, pagataj, strange, de Zinjo, kiu servis cxe iu Helsingborga galanteriisto, kaj tiuj fakturoj montris subite vekigxintan intereson al hejmaj hxemiaj eksperimentoj --- denove fornavigis al Britio. Konatigxinte kun gvidaj britaj hxemiistoj, vizitinte la Regxan societon, kaj, evidente, ne trovinte tion, kion li sercxis --- kaj mi neniel sukcesis kompreni, kion li sercxas --- li denove, laux cxio, kontraux mono de duonmalsate vivanta «dikulineto» ankorauxfoje transnavigis la maron kaj trovigxis en Germanio, kiu tiutempe jam estis movigxanta sur unuan lokon en la mondo en tereno de hxemiaj esploroj. Ie ankaux li, versxajne, kromlaboris --- ja neniel povis Zinjo financi kvin monatojn de lia saltado jen al Berlino, jen al Konigsbergo, jen al Munhxeno; kvankam en cxiu el konservigxintaj liaj leteroj al sxi se ne dua, do tria frazo estis sengxena, sxajnanta al li mem, versxajne, jam tute natura postulo de mono. «Bulketo mia! --- skribis li, kvankam de la bulketo tiutempe restis nur hauxto kaj ostoj, mi vidis, foje sxi trafis al foto, eterniginta konfiditajn al sxi satajn, prizorgitajn, angxelsimilajn infanojn de bonfarta galanteriisto. --- Profesoro Mommsen evidentigxis purega cxarlatano. Mi veturis al Bremeno tute vane. Nun mi denove estas en treega mizero, kaj tuta mia espero estas en vi, karulino. Sed mi sukcesis ricevi tute fidindan informon, ke doktoro Raschke en Munhxeno atingis grandajn sukcesojn en tiu tereno, kiu min kaj vin tiel interesas...»
Pri kio ajn okupigxu tiu Raschke, liaj laboroj apenaux povus en tia situacio tiel interesi la bulketon. Tion mi komprenis el la sekva, lasta ricevita de sxi letero --- kaj, apenaux kompreninte unuajn liniojn, kvazaux ricevis nokauxton, kaj dek minutojn ne povis koncentrigxi, kun senespera doloro rememorante Stanjon, per la tuta korpo sentante, kiel malfacile estas nun al sxi, kaj penante jam ne liberigxi, sed almenaux gxis la fino de la labortago forgesi premantan senton de tio, ke mi estas simila al tiu idea fiulo. «Zinjo! Vi sendis iajn grosxojn kaj skribas, ke pli ne povis. Vi skribas, ke ne plu povos, cxar naskis. Mi jam ne scias, cxu tio estas mia infano aux ne mia, ni ne intervidigxis, kara mia, delonge, do cxio povis okazi --- kaj tio ecx ne tiom gravas. Mi tian pasxon de via flanko taksas kiel perfidon. Servado al granda ideo ne toleras mondan vanton. Nepacigebla batalo por idealoj de estonta liberigxo de popoloj postulas de mi cxiujn fortojn. Antauxe vi tion komprenis, kaj, mi opinias, ne ofendigxos al mi pro tio, ke mi detenu min de pluaj kontaktoj kun vi. Sed gxoju pro mi: mi finfine trovis, kion mi sercxis...»
Tiu letero estis akirita de la arkivo jam en arkivo de polico. Rimarkinte sxangxojn en staturo de la guvernistino, la galanteriisto forpelis la karulinon kun skandalo. Per ia sxparmono sxi ankoraux sukcesis gxisvivi la naskon, sukcesis naski, kaj iomete resanigxinte, ne sukcesis elpensi ion ajn pli bonan, ol prostitui sin. Sperton la dudekokjara rusa idealistino havis nenian pri tiu afero. Pro naiveco sxi trafis al fremda teritorio, kaj sxin trancxmurdis prostituisto de okupantaj tiun teritorion virinoj. Kio okazis al la infanoj, mi ne sukcesis klarigi.
Lauxlitere dispremita, mi sidis, obtuze rigardante al rompigxemaj malgrandaj pagxetoj, kovritaj per pala arabesko de senkolorigxintaj inkoj kaj, forgesinte tutan aritmetikon, kalkulis per la fingroj. Se fine de auxgusto estis kvin, do fine de septembro --- ses... do, naux estos fine de decembro. Gxis la fino de decembro mi devos cxion fini. Morti, sed fini. Kaj reveni. Ne gravas, ke ni kverelis, ke sxi ne volas min vidi, ke eble sxi min jam malamas, ke sxi eble havas iun alian kaj cxiam havis iun alian --- mi devas trovigxi apude. Por ajna okazo. Se sxi bezonos helpon. 4
Raschke. Raschke, Raschke, Raschke...
Denove, jam ne sciate kioman fojon, mi por ioma tempo sxangxis kadukajn paperojn al terminalo. Mi gxis nun ne povis kompreni, kion sercxas Stupak, sed, kiam la respondo aperis sur mia vidigilo, mi ecx ne miris, nur pensis kun rabobesta kontentigxo: a ha. Sxajne, subkonscie mi tion atendis.
Otto Dietrich Raschke, juna, elstare talenta organika hxemiisto, fine de la kvindekaj jaroj estis levigxanta stelo, al li oni auxguris brilan estontecon. Tamen post proksimume sesdek dua jaro lia aktiveco velkas. Li ne publikigxas, ne partoprenas sciencajn kongresojn kaj kunvenojn, ne subtenas, kaj foje ecx abrupte dissxiras cxiujn kontaktojn kun kolegoj. La kolegoj klacxas kaj malice palpebrumas unu al la alia: la temo de Raschke, kiu aspektis tre alloge, evidentigxis blufo. Li hontas rigardi al niaj okuloj! Kaj Raschke senelire logxas en malmultekosta Munhxena hoteleto, kun nacia akurateco promenas dum ajna vetero de la deka gxis la dekunua matene kaj de la kvina gxis la sepa vespere laux pitoreskaj kajoj de Izaro --- klaraj okuloj, juna revema rideto --- kaj cxiam pli kaj pli ofte vizitas, restante tie gasti por tago, por du, kaj poste ecx por semajno, bienon Alvico, apartenanta al lia mecenato Klauxso Haushoffer. Dum unu el la vesperaj promenoj, en aprilo de la sepdeka jaro, li pereas en ne tute klaraj --- ecx, simple dirante, tute malklaraj --- cirkonstancoj, ne ekskludantaj ies malbonan intencon.
De la sepdeka jaro.
La patrono de sciencoj Haushoffer ekde infaneco ne havis sur la vizagxo reveman rideton. Eble, ecx en la infaneco gxi lin ne vizitis. Tio estis ido de nobela antikva familo, influhava magnato, severa pragmatikulo, unu el gvidantoj de milita partio cxe kortego de bavariaj Wittelsbach-oj. Post kiam en la sesdeksesa jaro Bavario elpasxis sur flanko de Auxstrio en gxia senespera konflikto kontraux Prusio kaj kune kun gxi malvenkis, Haushoffer provizore perdis poziciojn kaj ecx igxis malfavorata --- sed post duonjaro li jam troveblas en Berlino, konfide konversacias kun Bismarck kaj fulmorapide transformigxas en ardan adepton de germana unuigxo. Ekde tiam, kiom kreskis influo de Hogenzollern-oj en Bavario, tiom kreskis ankaux influo de Haushoffer.
Se Rachke postlasus pli da presitaj verkoj, se li deklarus oficiale pri iu sia malkovro, li, probable, enirus historion de scienco kiel unu el patroj de biohxemio. Ekde juna agxo lin interesis influo de organikaj reakciajxoj de diversaj specoj al stato de homa psihxo.
A ha.
Mi povus tremi pro senpacienco, mi povus sxtonigxi kun levita kruro, kiel Timoteo sub siringo en la tago de mia fornavigo. Sed la kapto ne okazis. De Raschke preskaux ne restis spuro --- nur intencoj, nur projektoj...
Sed.
Jen kion li skribas al mia Stupak --- versxajne, responde al iu letero, kiu aux ne konservigxis, aux ne trovigxis. «Vere, mi antauxnelonge okupigxis pri ekstraktado de toksinoj de amanito, provizantaj, laux cxiuj faktoj, konatan al ni ekde antikveco fenomenon de berserkeco. Al mi sxajnis tre alloga afero krei drogon, kiu por iu tempo, kaj eble, ecx por cxiam, obtuzigus en la homo senton de timo. Kiel faciligus gxi, ekzemple, laboron de fajrobrigadistoj, aux akvosavistoj, aux luktantaj por prava afero batalantoj. Tamen pro nedependaj de mi cirkonstancoj mi devis cxesi la laboron kaj forlasi Hettingen-on...» Laux tono de la letero senteblas, ke la juna hxemiisto lauxlitere krevas pro fiero pri sia sagxo kaj siaj atingoj, sed ies forta mano sxtopas lian busxon.
Jen kion li skribas plu: «La ideo de subpremado de bremsaj stimuloj en homa animo kaj, se eblas tiel diri, medikamenta plifortigo de heroa elemento de homa naturo same, principe, ne estas io neebla. Versxajne, antikvaj popoloj konis tiajn naturajn medikamentojn. Jam nun eblus konturi rondon de renkonteblaj en la naturo objektoj, inter kiuj oni devus provi trovi tian drogon. La cxefa malfacilajxo konsistus en tio, kiel gxin ekstrakti, kiel fari stabila, kiel atingi plifortigon de gxia influo por ke rezisti la artefaritan sxangxigxon de valorsistemo povus neniu animo, ecx se tio estus animo, simila al Dia angxelo...»
A ha.
Do, jen kiel intencis Stupak enblovi «en dormantajn homojn noblan fajron de malakcepto».
Kaj la ideo, laux kiu revolucio jam antauxlonge okazus, se homoj ne estus tiom alligitaj al siaj filistraj gxojoj, al edzinoj kaj bovinoj, kaj ne timus jxeti en flamon cxion cxi, kaj poste ecx sin mem, kiel najlo sidis en la kapo de Stupak. Jen kion li skribas al Bakunin, amiko laux la balta vojagxo: «Mihxailo Aleksandrovicx, kara! Vi diras, ke vi organizis "Internacian frataron", sekretan batalan organizon de anarkiistoj, kaj gxojas, kiel eta infano, esperante, ke servos gxi kiel alumeto, destinita flamigi la malnovan mondon. Ne servos gxi, ne flamigos. Dum homoj niaj estas malviglaj kaj facilanimaj, dum ne kapablas cxiu viro, cxiu virino, forgesinte cxion, krom ricevitaj ofendoj, forjxeti momente tion, per kio vivas simplula koro, kaj al plej eta provo de ajna despotismo subpremi ilin respondi per neniiga vengxo, la afero de revolucio estas senespera. Ne helpos frataroj, ne helpos paroladoj. Helpos, kara mia, la granda scienco, kiu finfine komencos servi al la vera afero...»
Tion li skribas somere de la sesdek kvara, jam el Munhxeno, jam intervidigxinte kun Raschke. Kaj poste ili igxas nedisigeblaj amikoj, ili ecx foje promenas kune, kaj la juna hxemiisto pro la nova, ruse malakurata amiko, ecx foje komencas la promenon ne je la deka, sed ecx je la deka kaj tri kvaronoj, cxar la amiko tro longe dormis kaj ne veturis al li gxustatempe. Tiun afekcian fakton notis en sia taglibro juna Gerta Büchner, logxinta kontraux la hotelo de Raschke kaj observadinta liajn cxiutagajn elirojn, sidante cxe sia fenestro.
Kaj en septembro de la sesdek kvara Raschke prenas Stupak-on kun si en Alvicon.
Kaj jaron poste Haushoffer, agitante la registaron de Bavario por aktiva, perforta politiko kaj, speciale, por partopreno en neevitebla, laux lia opinio, kolizio de Auxstrio kaj Prusio, faras en la kabineto de ministroj, dum cxeesto de la regxo, multesignifan misdiron: «Jes, tio estos ankoraux malnova milito. Sed tio ja estos ne lasta milito. Kaj mi jxuras, en novaj militoj ni havos novajn soldatojn. Soldatoj de malamiko igxos niaj soldatoj».
Kaj Rascke restas en Alvico preskaux senelire. Kaj al Alvico el tuta Germanio venas iaj strangaj sxargxoj: pezaj metalkonstruajxoj, potencaj pumpiloj, vaporaj motoroj kaj dinamo-masxinoj, sennombraj hxemiajxoj...
Kaj Stupak jen dum semajnoj ne eliras el Alvico, jen subite elveturas kaj, evidente ne sentante antauxan mankon de monrimedoj, vojagxas laux komunismaj adresoj de Euxropo. Penas interkonsenti kun Engels, sed malsukcesas; en liaj paperoj trovigxas peco de malnetajxo de letero al nesciate kiu: «Frederiko estas stulta kaj pasiva. Homo, intencanta verki "Dialektikon de naturo", nenion komprenas pri la naturo. Homo, alvokanta al perforta forigo de reakcia sociordo, nenion komprenas pri perforto. Kun "Internacio" ni ne havas komunan vojon».
Tamen, kiam en la sepdeka jaro en Euxropo aperas Necxaev, ili renkontigxas kaj momente igxas plej bonaj amikoj. Necxaev post kelkaj semajnoj skribas al Bakunin: «Pecxjo min tute cxarmis. Kia volo, kia skalo! Li rakontis al mi multon tian, kion mi opinius bela fabelo, se li ne donus pruvojn. Baldaux, baldaux laux la tuta mondo, neatendite por niaj malamikoj jen tie, jen tie, kiel fungoj post pluvo, komencos elkreski sentimaj, neadmoneblaj, senkompataj kaj ne detenataj de ajna Kristo batalantoj! Pecxjo promesis al mi grandan artikolon por "Popola revengxo", kie, nature, dirante nenion konkretan, li penos inspiri per tiu perspektivo malfortigxantajn vicojn de nia batalantaro». Gxuste tion, sxajne, Pecxjo ne devus promesi. Kiam estis skribata tiu letero, Pecxjo jam senspure malaperis survoje el Lauxzano al Munhxeno.
En la sepdeka.
Kaj en la sama sepdeka, dum solena festo de naskigxtago de filo kaj heredonto, Karlo Haushoffer, la felicxa patro antaux okuloj de du dekoj da nenion komprenantaj gastoj enmetis en manplatetojn de la jaragxa etulo, trankvile okulumanta la festan tablon, bonanime pepanta kaj faranta vezikojn por gxojo de sinjorinoj, svarmantaj cxirkaux li, absurdan, ecx ne similan al ia ludilo, feran kesteton. Kaj la etulo kunpremis gxin per siaj pufaj angxelaj fingretoj, kaj ektrenis gxin en la busxon, sed la kesteto ne trairis, kaj li devis limigi sin per rongxado de la anguloj. Kun pokalo da cxampano starante super la ido, la fiera kaj brilanta magnato, nenion klariginta al la gastoj nek tiam, nek poste, deklaris: «Filo mia! Vi estas bebo, kaj vi estas nedisputebla posedanto de tiu cxi kesteto. Vi kreskos, kaj igxos posedanto de la kesteto pli granda kaj pli komplika. Kaj kiam vi igxos tute plenagxa, vi, mi kredas, igxos nedisputebla posedanto de la tuta mondo. Mi trinkas je tio!»
Kaj, kiel oni diras, senprokraste eltrinkis.
Kesteto.
Cxu mono? Cxu trezoro? Se li dirus «pli granda kaj pli valora», mi gxuste tiel komprenus. Vortoj «pli valora» cxi tie estus plej konvenaj. Sed en letero de unu el cxeestintaj en la ceremonio sinjorinoj, sendita de sxi al Vieno, al fratino, estis skribite gxuste «pli komplika». Tiel ne eblas miskompreni aux elpensi. La sinjorinon tiu esprimo, laux la letero, miris ne malpli, ol min.
Klauxso Haushoffer vivis ankoraux preskaux dudek jarojn, kaj dum tuta tiu tempo li ne forlasis Alvicon ecx por tago. Gastoj, vizitantaj lian bienon --- kun paso de jaroj ili igxis pli kaj pli malmultaj --- unuvocxe asertis, ke la maljuna politikisto havas lacan, elturmentitan aspekton, kaj li kvazaux cxiam atendas ion. 5
Ni sidis sur benko de somera podio de Kavalira insulo, kaj nokta lago Mälaren ludis per kauxcxukaj rebriloj de lumoj. Sur transa flanko de la malhela, brilanta glatajxo, sur bordo mem de Kungsholmen, kiel malhela peza ombro altis bastiono de urbodomo, etendinta al cxielo fortan trunkon de cxefa turo. Sxajnis, tuj devus, ridinde bruante, preterkrabli «Solaris Rex». Sxajnis, ke mi ankoraux ne konas Stanjon, kaj sidanta apude homo devos ankoraux konatigi min kun sxi nur post tutaj dek tri jaroj; kaj kun Liza ni nur jxus komencis brakumi-kisi, kaj cxio mirakla estas ankoraux en estonteco. Sxajnis, konversacio devus okazi pri rusia literaturo, pri tio, ke gxi estas nekompareble pli spirita, ol ajna alia, tial la euxropa merkato akceptas gxin nur po eta dozo. «Rigardu, --- devus diri juna kaj stulta mi, --- ili ecx ne scias, kio estas, ekzemple, amo. Ekzistas erotiko kaj ekzistas geedzeco. En la unua plej gravas grandeco de seksorganoj, volumeno de busto, tehxnikeco de plenumo kaj cxio tia. En la dua plej gravas reguligo de posedaj rilatoj, speciale por okazo de morto aux eksedizgxo. Kaj tiel --- cxiam! Vi verkas pri nekonataj al ili aferoj!»
--- Cxio jam estas decidita, --- lace diris mi en la realo, kaj diris jam ne unuan fojon. --- La bileto estas en mia posxo, matene mi elflugas al Munhxeno. Ne bezonas mi sekurigon, ne bezonas defendon. Mi petas nur transdoni tiujn materialojn al Lamsdorf.
--- La risko estas nepravigebla, Alekseo Nikodimovicx, --- vican fojon, kaj same lace, objxetis la atasxeo. --- Sen ajna preparo kaj prilaboro --- en inferon...
--- Tion, ke Alvico estas infero, neniu al mi pruvis. Risko estos multe plia, se ni sen interkonsento kun la germana registaro arangxos iun seriozan operacion sur germana tero. Tio estas barbareco, kaj mi tion ne permesos. Sed se ni komencos interkonsenti --- kiom da tempo ni perdos! Ecx se mi sukcesos persvadi la caron parence komunikigxi kun la germana imperiestro --- tutegale ni perdos ne malpli ol semajnon. En la ideala varianto. Multo povas okazi dum tiu tempo --- de likado de informo gxis novaj murdoj. Krome, okaze de kunaj agoj ni devos kun cxio cxi, --- mi svingis en aero per fleksebla disketo, --- konatigi germanajn kolegojn. Kaj dum mi ne scias, kiomgrade Alvico povas kompromiti la instruon, kiun distribuas mia gazeto --- al tiu konatigo mi ne povas decidigxi. Ne, cxio estas decidita.
--- Kaj kun kia legendo vi intencas...
--- Sen ajna legendo. Obtuza, sed obstina jxurnalisto kiel heroon de unu el historiaj skizoj elektis anarkiiston Stupak. Evidentigxis, ke dum lastaj jaroj de la vivo Stupak ofte vizitis Alvicon. Cxu ne restis cxe vi leteroj, memuaroj, fotoj...
--- Ja pro la sola demando pri Stupak, se Haushoffer lin vere likvidis, vin tie...
--- Ne malbonauxguru. Kiel dirus nun unu mia konatino, vi kreas stabilan vibradon inter nuna vorto kaj estonta evento kaj, tiamaniere, abrupte pligrandigas probablon de nedezirata rezulto. Necesas diri: cxio estos bona, cxio estos bona --- kaj tiam cxio estos bona, --- mi silentis iom. --- Gxuste por tia okazo, fakte, mi petas vin transdoni tutan kolektitan de mi informon al la centro.
--- Pardonu, Alekseo Nikodimovicx, sed... se vi tamen ne revenos?
--- Se mi ne revenos, pensos pri tio, kion fari kun Alvico, jam ne mi, --- mi pauxzis. --- Mi revenos. Vi ecx ne imagas, kiom da devoj mi havas al du tre bonaj plenagxaj kaj al du tute bonegaj etaj homoj!
En malforta lumo de foraj urbaj briloj mi vidis, kiel la atasxeo necerte ridetas responde al mi.
De delto de Barnhusviken, tie, kie gxi enfluas en Mälaren, auxdigxis proksimigxanta, pene graketanta bruo. Mi turnigxis. Inter ni kaj la urbodomo, flagretante per malhelaj lanternoj, malrapide movigxis stumpa sxalupeto. Mi fiksrigardis --- kaj ne kredis al la propraj okuloj. Demonstre kasxante nek gxojon, nek la naciecon, mi knabece eksaltis kaj ekkriis tiel, ke min auxdis duono de la insulo:
--- Cxio estos bona!
La sxalupeto estis «Solaris Rex».
Antikva vikinga sxipo.
Marko de fotilo.
Aleksandro Neva (1220--1263), princo Novgoroda en 1236--1251, grandprinco Vladimira ekde 1252. En la «Neva batalo» en 1240 venkis svedojn, gvidatajn de Birger, tiama reganto (jarlo) de Svedio. Nun Aleksandro Neva estas sanktulo de rusa ortodoksi-kristisma eklezio.
Bonan tagon, Eriko. Mi estas de Mihxailo Sergeicx. (angle)
Frazo el rusa popola fabelo (tiel caro sendas Ivacxjon-stultulon plenumi taskon, elpensitan por lin pereigi).
T. e. kasxobservas (en slango de specialaj servoj).
Rusa imperio estas granda lando (angle).
Rusoj estas granda popolo... Princo Trubeckoj estas vera komunisto... (angle).
Eriko! Ho, Eriko! Mi amas ilin!! Mi amas ilin ambaux!! Cxu vi komprenas? Mi deziras fiki ambaux!!! (angle).