УладзЁмЁр МЁкалаевЁч ШыцЁк. Гермес падказвае кЁрунак
---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╒ возьмуць старт вялЁзныя зоркал╦ты Ё
накЁруюцца да дал╦кЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╒жо ╒ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╒жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╦тчыка╒ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
л╦се Ё знаходках расказваецца ╒ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╒.
Два днЁ хадзЁ╒ Сашка Шарай насуплены, пахмуры, з намЁ амаль не
разма╒ля╒. ╡ МЁшка Патупчык, Ё я разумелЁ ╒с╦ Ё старалЁся таксама залЁшне не
чапляцца да сябра. Напэ╒на, на яго месцы мы былЁ б не лепшыя: металЁчная
пласцЁнка, падобная на лЁсцЁк серабрыстай таполЁ, так Ё не ажыла, Ё нават
тая перадача, што ╒я╒лялася нам ледзь не весткай з глыбЁнь Сусвету,
здавалася зараз мЁражом. Каб я сам на свае вочы не бачы╒ на экране таго
дзЁ╒нага чалавека сярод падводнага дворыка, нЁзавошта не паверы╒ бы, што
гэта пра╒да. А ╒с╦ Сашка. СобЁла яму сапсаваць усю справу. Што за чалавек?
НЁякай вытрымкЁ!
Занятыя гэтымЁ клопатамЁ, мы неяк забылЁся, што наблЁжаецца канец
навучальнага года. Па ╒сЁх асно╒ных прадметах - матэматыцы, фЁзЁцы, мове,
гЁсторыЁ - залЁкЁ ╒жо здалЁ раней, яшчэ напрадвеснЁ. Але застава╒ся экзамен
на вольную тэму, вельмЁ сур'╦зны, як Ё мае быць у с╦мым класе. Тэму мы не
ведалЁ, яе павЁнен бы╒ даць наста╒нЁк. А ╦н нам не патура╒ да гэтага часу, Ё
па ╒сяму было вЁдаць - не збЁра╒ся рабЁць скЁдак Ё надалей. З таго часу,
калЁ ╦н, выслуха╒шы наш расказ пра неверагодныя сЁгналы з космасу, загадкава
╒смЁхну╒ся, мы яго чамусьцЁ не сустракалЁ: няйначай распрацо╒ва╒ на нашы
галовы нейкую складаную экзаменацыйную тэму.
Сашка, як звычайна, не здоле╒ до╒га насЁць кры╒ду ╒ сябе, прыйшо╒ Ё
сказа╒:
- Патрэбен другЁ лЁсцЁк.
Я ледзь не раззлава╒ся. ЯкЁ разумнЁк! Трэба было аж два днЁ пазбягаць
нас, каб гэта прыдумаць.
- Давай за╒тра сходзЁм, - працягва╒ Сашка, - пакуль наста╒нЁка няма. Я
цЁкавЁ╒ся, ╦н кудысьцЁ паеха╒.
- Куды гэта мы павЁнны з табой ЁсцЁ? - я не мог схаваць ЁронЁЁ.
- На возера, - як быццам я ╒жо згадзЁ╒ся, спакойна растлумачы╒ Сашка. -
Магу адзЁн пайсцЁ, не бойся. Але разам абавязкова нешта знойдзем.
Я веда╒, што ╦н не баязлЁвец. Я нЁколЁ не забуду, як ╦н аднойчы залез у
вальер да тыгра Ё анЁ кропелькЁ не спалоха╒ся. А тут дык Ё зусЁм няма чаго
баяцца. Аднак мне не падабалася Сашкава манера рашаць ус╦ за Ёншых.
- НакЁдалЁ там, - агрызну╒ся я, - бяры вялЁкую торбу.
Хлопец, нЁбы не зразуме╒, зЁрну╒ з дакорам.
- Порха╒ка ты, ВЁцька, тое Ё бярэш, што само ╒ рукЁ лезе.
Гэта было несправядлЁва. Бо калЁ казаць па-шчырасцЁ, дык менавЁта Сашку
нЁколЁ не хапала цярпення. Як вось з маЁм лЁсцЁкам, Ё я крыкну╒:
- Сам ты верхагляд!
Мы паспелЁ ╒жо сказаць адзЁн аднаму некалькЁ прыемных сло╒, як раптам
адчынЁлЁся дзверы. У калЁдоры стая╒ наста╒нЁк, з-пад яго рукЁ выгляда╒ МЁшка
Патупчык, а ззаду вЁднелася яшчэ нечая фЁгура.
Мы з Сашкам пераглянулЁся, Ё тут я пазна╒ трэцяга. Гэта бы╒ робат
Гермес. Той самы, якога мы бачылЁ на экране праектара, калЁ наста╒нЁк
расказва╒ пра сва╦ адзЁнае касмЁчнае вандраванне. Я мЁжволЁ пара╒на╒ Ёх -
наста╒нЁка Ё Гермеса. Як нЁ дзЁ╒на, пастарэлЁ абодва - чалавек Ё машына.
Чалавек болей, хаця ╒ той час, калЁ яны былЁ знятыя на пл╦нку, чалавек бы╒
маленькЁм хлопчыкам.
- Сядайце, - сказа╒ наста╒нЁк, - ╦сць важная размова.
Мы селЁ. А Гермес толькЁ прыхЁну╒ся да вушака, зусЁм як чалавек,
касмана╒т у скафандры. Нават галава, круглая, з палоскамЁ на пластыку - для
вачэй, вушэй Ё рота - нагадвала гермашлем.
- Пра лЁсцЁк нЁчога не даведалЁся? - спыта╒ наста╒нЁк.
- Дык Сашка... - пача╒ бы╒ МЁшка.
- Не будзем шукаць вЁнаватых, - спынЁ╒ яго наста╒нЁк, - зоймемся
экзаменам.
- У-ра-а! - падхапЁ╒ся Сашка.
Ус╦-такЁ ╦н вельмЁ нявытрыманы чалавек. Думаю, у касмана╒ты яго не
возьмуць, там нервовых не любяць.
Наста╒нЁк пачака╒, пакуль Шарай супакоЁцца, зЁрну╒ на мяне Ё сказа╒:
- Тэма экзамену, ВЁця, звязана з тва╦й знаходкай на дне возера.
Я таксама зараз мог закрычаць "ура", я ме╒ на гэта большыя падставы,
чым Сашка. Але я прама╒ча╒. Астрал╦тчык павЁнен быць стрыманым у сваЁх
пачуццях, а я спадзява╒ся, што, нягледзячы нЁ на што, буду Ём. Я толькЁ
зЁрну╒ на наста╒нЁка.
- Заданне, - растлумачы╒ ╦н, - раскрыць таямнЁцу лЁсцЁка. Уводная
наступная: "Вы на невядомай планеце. Планета - гэта возера. ЛЁсцЁк - сляды,
магчыма, разумнай цывЁлЁзацыЁ. Задача - пацвердзЁць гэта цЁ абвергнуць".
ТэрмЁн - тры днЁ. У дапамогу вам прыдадзены кЁбернетычны робат Гермес.
Узрадаваныя, мы нават не здзЁвЁлЁся, чаму наш наста╒нЁк нарэшце парушы╒
сва╦ правЁла не гаварыць пра космас. Нам падумалася, што ╦н паверы╒ у сЁгнал
з галактыкЁ, якЁ трапЁ╒ на Зямлю праз мой лЁсцЁк серабрыстай таполЁ.
КалЁ, да╒шы заданне, наста╒нЁк пайшо╒, мы яшчэ крыху паспрачалЁся.
МЁшка хаце╒ адправЁцца на возера няйначай як на сваЁм хЁсткЁм плыце. Ма╒ля╒,
павЁнен быць элемент небяспекЁ. Я, Ё тут мяне нечакана падтрыма╒ Сашка,
лЁчы╒, што справу трэба ставЁць на больш салЁдную аснову. Мы - касмана╒ты Ё
таму павЁнны быць тэхнЁчна ╒зброенымЁ, як сапра╒дныя пакарыцелЁ прасторы.
Трэба ╒зяць кацер з каютай Ё рады╦станцыяй. Магчыма, МЁшка не зда╒ся б так
хутка. Але зараз нас было чацв╦ра. Гермес, напэ╒на, перабра╒шы не адзЁн
дзесятак варыянта╒, схЁлЁ╒ся на наш бок. А Гермесу, якЁ памага╒ касмана╒там
у сапра╒дным пал╦це, МЁшка пярэчыць не адважы╒ся.
Следапытам бы╒ я. На тым месцы, дзе я ╒ мЁнулы раз уваходзЁ╒ у ваду,
спынЁ╒ хлопца╒ Ё загада╒ усЁм падрыхтаваць аквалангЁ. Сашка зарагата╒.
- ╡ Гермесу?! - аж давЁ╒ся ╦н, так яму стала смешна.
ТолькЁ я бы╒ адкры╒ рот, каб высмеяць яго самога, як пада╒ голас робат:
- Мой корпус герметычны.
Сашка пераста╒ смяяцца. А я падума╒, што так яму Ё трэба. Малайчына
Гермес. Гэта ж кожны пачатковец ведае, што касмЁчны робат не баЁцца нЁякага
шкоднага асяроддзя.
Без прыгод наша невялЁкая экспедыцыя дабралася да таго падводнага
паселЁшча, якое я знайшо╒ у мЁнулы раз. До╒га блукалЁ памЁж разбураных
дворыка╒, заходзЁлЁ ╒ руЁны, дзе некалЁ было людское жытло. Я ╒я╒ля╒ сабе
гэтыя дамы - невялЁчкЁя, на тры цЁ два пакойчыкЁ, Ё чамусьцЁ зайздросцЁ╒ Ёх
колЁшнЁм жыхарам. Было ╒ гэтай старада╒насцЁ нешта хвалюючае, таямнЁчае.
Я не здзЁвЁ╒ся, калЁ Сашка нЁбы здагада╒ся пра мае думкЁ Ё сказа╒:
"Антычная эпоха". ТолькЁ зазначы╒, што мы раптам пачалЁ думаць аднолькава.
У нас былЁ прыборы для размовы ╒ вадзе, Ё мы пачалЁ абмярко╒ваць
здагадкЁ.
- Цяпер я разумею, - гарачы╒ся Сашка, - чаму нЁхто не чу╒ пра чужынца╒,
якЁя прыляталЁ на Зямлю. Гэта было вельмЁ да╒но, да нашай эры, калЁ людзЁ не
маглЁ Ёх зразумець. Але яны пакЁнулЁ пра сябе знак для пазнейшых пакалення╒.
╡ ВЁцька знайшо╒ гэты знак.
Супраць гэтага мне пярэчыць не хацелася, ды Ё МЁшка, вЁдаць, згаджа╒ся
з Сашкам. Бо гЁпотэза была надта прываблЁвая. Мы так захапЁлЁся ╦ю, што
зусЁм забылЁся на Гермеса Ё не сачылЁ за яго паводзЁнамЁ.
А робат не трацЁ╒ часу, нашы здагадкЁ яго не цЁкавЁлЁ, яму патрэбны
былЁ толькЁ факты. Не╒забаве ╦н папярэдзЁ╒ нас, што зарад балона╒ паменшы╒ся
напалавЁну. Мы адмахнулЁся. Але праз некалькЁ хвЁлЁн ╦н раптам ашаламЁ╒ нас.
У шлемафонах прагучала: "ЛЁсцЁк серабрыстай таполЁ".
Мы павярнулЁся Ё, здаецца, мЁж тых самых замшэлых аслЁзлых камення╒
убачылЁ, як пад святлом Гермесавага лЁхтара нешта блЁснула. Я пазна╒ свой
лЁсцЁк. Вока ╒ Гермеса было пранЁклЁвае, дакладнае, а памяць яшчэ, вЁдаць,
лепшая: ╦н не забы╒ майго расказу.
Вядома, мы больш не маглЁ тут заставацца. Мы павЁнны былЁ Ёмчаць да
свайго тэлепры╦мнЁка з а╒таматычнай настройкай. Гермес нешта бубне╒ сабе,
нЁбы хаце╒ нас затрымаць. Але яго нЁхто не слуха╒.
Праз якую гадзЁну Сашка ╒жо наладжва╒ пры╦мнЁк, злучаючы антэну з
серабрыстай металЁчнай пласцЁнкай, якая мела форму таполевага лЁсцЁка. Мы з
МЁшкам, вядома, былЁ побач, а Гермес, як надоечы, стая╒, прыхЁну╒шыся да
вушака.
Гэта была хвалюючая хвЁлЁна. Мы дрыжалЁ ад нецярпення, ад боязЁ, што
зно╒ будзе ня╒дача.
Нарэшце экран засвяцЁ╒ся, нЁбы вярну╒шы нас на дно ляснога возера.
ПаказалЁся зна╦мыя руЁны падводнага паселЁшча. Вось-вось павЁнен бы╒
з'явЁцца, як тады, чалавек. ╡ раптам экран патух. Гэты лЁсцЁк ме╒, напэ╒на,
яшчэ меншы запас ЁнфармацыЁ. Мы прыйшлЁ ╒ роспач.
- ВазьмЁ! - прагучала ╒ пакоЁ.
Мы яшчэ не прывыклЁ да голасу свайго кЁбернетычнага памочнЁка Ё
неда╒менна круцЁлЁ галовамЁ: хто гэта тут?
- ВазьмЁ! - Гермес адарва╒ся ад дзвярэй Ё зрабЁ╒ крок да стала,
трымаючы на раскрытай далонЁ яшчэ адзЁн лЁсцЁк.
Сашка схапЁ╒ яго, Ёрвану╒ся да тэлепры╦мнЁка, але затрыма╒ся Ё сказа╒:
- Ты добры хлопец, Гермес!
Робат нЁчога не адказа╒, яго не праграмЁравалЁ, каб рэагава╒ на
пахвалу. Але ╒с╦ ро╒на ╦н бы╒ малайчына.
Зно╒ свяцЁ╒ся экран. Зно╒ на Ём вЁдне╒ся чалавек, апрануты ╒ просты Ё
прыгожы касцюм, падобны на сучасны спарты╒ны, Ё нешта гавары╒.
Хутчэй за ╒с╦ Ёнфармацыйны змест нашага лЁсцЁка бы╒ абмежаваны. Бо
не╒забаве Ё гэта перадача скончылася амаль на тым жа кадры, дзе чалавек
пачына╒ гаварыць.
- Але я цябе перахЁтру, - Сашка адшпурну╒ лЁсцЁк ад сябе Ё нецярплЁва
крыкну╒ робату: - Дай яшчэ адзЁн! - дума╒, вЁдаць, што ╒ таго Ёх невычэрпны
запас.
- Не трэба, - нечакана запярэчы╒ Гермес. - КрынЁца выпраменьвання на
па╒дн╦вым усходзе, адхЁленне тры градусы ад мерыдыяна, адлегласць пяцьдзесят
кЁламетра╒.
- Што ты там пляцеш, - узлава╒ся Сашка.
╡ я гатовы бы╒ далучыцца да яго, падума╒шы, што нездарма робата спЁсалЁ
з касмЁчнага флоту.
АдзЁн МЁшка, здаецца, ус╦ яшчэ веры╒ Гермесу.
- Дзе, дзе? - перапыта╒ ╦н Ё раптам выпалЁ╒: - АрхеалагЁчная станцыя!
Гермес удакладнЁ╒:
- Трэба праверыць.
Без натхнення адправЁлЁся мы ╒ новае падарожжа. Яно не абяцала нЁчога
цЁкавага. МЁшка адразу разбЁ╒ Сашкаву гЁпотэзу аб касмЁчных прышэльцах Ё
сказа╒, што археолагЁ, напэ╒на, памагаюць кЁношнЁкам здымаць фЁльм пра
старажытную Зямлю. Бадай, ╦н ме╒ рацыю. ╡ я спрабава╒ супакоЁць сябро╒ - мы
ж здадзЁм экзамен, бо заданне наста╒нЁка выканалЁ.
Я не памылЁ╒ся наконт экзамену. ТолькЁ дарэмна так песЁмЁстычна
глядзелЁ наперад мае хлопцы. Тое, пра што мы даведалЁся ╒ археолага╒,
аказалася не менш цЁкава, чым касмЁчныя госцЁ.
Возера сапра╒ды ╒тварылася пяць гадо╒ таму назад пасля моцнага
землетрасення. Вучоныя зацЁкавЁлЁся рэшткамЁ старажытнай цывЁлЁзацыЁ, якая
пасля працяглага знаходжання ╒ зямлЁ адкрылася на дне. Але яны зараз зусЁм
не памагалЁ кЁношнЁкам рабЁць гЁстарычны фЁльм. Яны працавалЁ на сябе.
Няда╒на бы╒ вынайдзены спосаб здымаць адбЁткЁ таго, што некалЁ да╒но бачылЁ
прадметы м╦ртвай прыроды. Вось, выкарысто╒ваючы гэты спосаб, археолагЁ Ё
прымусЁлЁ загаварыць каменнЁ да╒няга паселЁшча. ХвалЁ з адбЁткамЁ Ё прыма╒
наш тэлепры╦мнЁк. АрхеолагЁ абяцалЁ паказаць нам пасля канЁкула╒ фЁльм.
А лЁсцЁкЁ?.. Яны не мелЁ да гэтага нЁякага дачынення. Хоць у свой час Ё
╒прыгожвалЁ парталы мясцовых будынка╒. ╡ яны зусЁм не выпраменьвалЁ, як мы
думалЁ. Гермес пра гэта хутка здагада╒ся. Але на тое ╦н Ё ме╒ электронны
мозг, каб улЁчваць усе магчымыя варыянты...
Наста╒нЁк паставЁ╒ нам на экзамене стано╒чую адзнаку. Аднак не гэта
╒зрадавала нас. ВЁншуючы з пераходам у восьмы клас, ╦н раптам сказа╒:
- Мне дазволЁлЁ з вамЁ экскурсЁю на Месяц.
Гэта было цудо╒на Ё нечакана. Але нават Сашка ╒ той раз не закрыча╒
"ура". ТолькЁ сказа╒:
- А Гермеса возьмем?
- А што, хЁба ╦н засумава╒ па прасторы? - усмЁхну╒ся наста╒нЁк.
А мне зда╒ся нейкЁ прытоены боль у гэтай ягонай усмешцы. ВЁдаць, па
космасу сумуюць не толькЁ робаты.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT