Оцените этот текст:




     ---------------------------------------------------------------------
     У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома╒ возьмуць старт вялЁзныя зоркал╦ты Ё
накЁруюцца да дал╦кЁх галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ╒жо ╒  наступным стагоддзЁ,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ╒жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астрал╦тчыка╒ у  бясконцай прасторы.  Аб  Ёх  прыгодах,
л╦се Ё знаходках расказваецца ╒ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╒.


     На стук адказала цЁшыня.  Пасько пачака╒ хвЁлЁну Ё  зно╒ падн╦с руку да
дзвярэй.  Але,  не дацягну╒шыся да Ёх, апусцЁ╒. ╗н уявЁ╒ сабе высокую фЁгуру
капЁтана,  схЁленую  над  сталом,  нахмураны лоб,  позЁрк,  затуманены болем
страты, Ё адступЁ╒.
     ╡х засталося пяц╦ра -  Пунтус Ё МарцалЁс на "Валдай" не вярнулЁся,  усе
тэрмЁны скончылЁся яшчэ ╒чора.  ╡ тады чацв╦ра з экЁпажа прыйшлЁ да капЁтана
Ё папрасЁлЁ паслаць Ёх на пошукЁ.
     КапЁтан выслуха╒ Ёх  Ё  сказа╒,  што падумае.  Пасько веда╒,  аб чым ╦н
будзе думаць:  сЁтуацыя ж па╒тарылася.  КалЁ не вярну╒ся Пунтус, да капЁтана
яны  хадзЁлЁ  ╒пяц╦х.  На  пошукЁ  бы╒  пасланы МарцалЁс.  ╡  ╦н  таксама не
вярну╒ся.  Двое з сямЁ ды яшчэ аварыя рухавЁка -  гэта ╒жо бадай катастрофа.
Пасько разуме╒ ваганнЁ капЁтана -  той хаце╒ адрамантаваць рухавЁк Ё вярнуць
"Валдай" на Зямлю. Але ╦н разуме╒ Ё Ёншае: нЁхто з Ёх, у тым лЁку Ё капЁтан,
не даруе сабе, калЁ не даведаецца, што здарылася з таварышамЁ.
     ВыклЁк да  капЁтана прагуча╒ па ╒нутранай сувязЁ як сЁгнал трывогЁ.  ╗н
заста╒ Пасько на тым жа месцы - ля дзвярэй. Пачака╒шы секунду-другую, Пасько
рашуча пераступЁ╒ парог.
     - Сядай, - не пачынаючы размовы, капЁтан паказа╒ на крэсла.
     УвайшлЁ Ё астатнЁя члены экЁпажа.
     КапЁтан узня╒ галаву Ё до╒гЁм пЁльным позЁркам абв╦╒ сваЁх таварыша╒.
     - Што будзем рабЁць? - спыта╒ ╦н.
     - Шукаць!
     КапЁтан у  знак згоды схЁлЁ╒ галаву.  Агледзе╒шы свой парадзелы экЁпаж,
сказа╒:
     - Паедзе Пасько. - Падума╒шы, дада╒: - ╗н - апошнЁ.
     ТолькЁ зараз Пасько зразуме╒, чаго каштавала капЁтану гэтае рашэнне. ╗н
неяк  аж  пастарэ╒  за  апошнЁя  суткЁ,  яго  до╒гая  фЁгура  здавалася яшчэ
да╒жэйшай, а вакол вачэй густой сеткай паглыбелЁ маршчынкЁ.
     З каюты капЁтана ╒се выходзЁлЁ мо╒чкЁ.  ╡ Пасько веда╒ прычыну. Кожны з
Ёх адда╒ бы жыцц╦,  ратуючы таварыша╒,  Ё таму нЁхто не мог згадзЁцца, што ╒
выпадку яшчэ адной ня╒дачы Ём прыйдзецца вяртацца.  Але яны разумелЁ Ё  тое,
што,  прымаючы рашэнне,  капЁтан бра╒ на  сябе не толькЁ вялЁкую адказнасць.
Ратуючы Ёх, жывых, ╦н ужо нЁколЁ не зможа апра╒дацца Ё перад тымЁ, м╦ртвымЁ,
якЁя, можа, жывуць Ё чакаюць дапамогЁ, Ё перад сваЁм сумленнем.
     ЗбЁраючыся ╒  дарогу,  Пасько  дума╒,  што,  напэ╒на,  капЁтан ус╦-такЁ
дапусцЁ╒ памылку.  Не  цяпер.  А  тады,  калЁ  адправЁ╒ першага разведчыка -
аднаго,  а  не  двух.  Магчыма,  удвух яны  лепш арыентавалЁся б,  сустрэ╒шы
небяспеку,  што чакала Ёх у  катлавЁне.  КапЁтан паспадзява╒ся,  мабыць,  на
ахо╒ныя  здольнасцЁ  а╒тамата╒,  бо,  павага╒шыся,  катэгарычна сказа╒,  што
паедзе  адзЁн  разведчык.   Але   а╒таматы,   здаецца,   не   апра╒далЁ  яго
спадзявання╒.
     КатлавЁна пачыналася з  ра╒нЁны,  на  якой зрабЁ╒ пасадку "Валдай".  Ад
карабля  да  яе  было  каля  чатырохсот кЁламетра╒.  Сама  па  сабе  яна  не
зацЁкавЁла  б  касмана╒та╒,  як  Ё  ╒весь  Бальдар  -  гэта  сЁняя  планета,
пазба╒леная атмасферы Ё  якЁх-небудзь прыкмет жыцця.  Для Ёх  ╦н  бы╒ толькЁ
часовай  пасадачнай пляцо╒кай.  Але,  аблятаючы  Бальдар,  у  катлавЁне  яны
за╒важылЁ сЁгарападобнае цела, якое вельмЁ нагадвала зямныя зоркал╦ты ранняй
касмЁчнай эпохЁ.
     Пасько выеха╒ на ╒сюдыходзе, калЁ яшчэ была ноч.
     Электронны вадзЁцель в╦╒  усюдыход пла╒на,  амаль без  штуршко╒.  Нават
здавалася,  што наогул няма нЁякага руху. ╡ тады Пасько, паглядаючы на яркЁя
аднастайныя зоркЁ чужога неба,  уя╒ля╒ сябе ╒ кабЁне касмЁчнага карабля, якЁ
згубЁ╒ся  ╒  бясконцай  прасторы.   ВыбЁраючы  зручную  дарогу,   электронны
вадзЁцель рабЁ╒ паварот, усюдыход уздрыгва╒, Ё тады Пасько вярта╒ся да думак
аб сваЁм становЁшчы.
     ╗н  не бая╒ся.  Яму толькЁ хацелася хутчэй разабрацца,  што ж  ус╦-такЁ
здарылася з таварышамЁ.
     Перад  выездам  ╦н  разам  з   капЁтанам  яшчэ  раз  прагледзе╒  здымкЁ
катлавЁны.  Ус╦ тое ж  самае:  у непрыступных скалЁстых гарах,  навЁслых над
абрывам, узвыша╒ся блЁскучы сЁгарападобны прадмет з купалам наверсе.
     - Думаеш, зямны? - спыта╒ тады Пасько.
     - Хутчэй за ╒с╦, - адказа╒ капЁтан. - Падабенства вялЁкае.
     Пасько здалося,  што  ╦н  хаце╒ нешта сказаць яшчэ,  але  не  сказа╒ Ё,
развЁтваючыся, толькЁ кЁ╒ну╒ галавой.
     ВяршынЁ  гор  святлелЁ  -   пачына╒ся  дзень.   А  тут,   у  катлавЁне,
беспрасветная цемра на  кожным метры яшчэ  супрацЁ╒лялася халодным праменням
ранЁшняга бальдаравага сонца, якЁя нЁбы сцякалЁ з гор.
     Серабрысты  купал  бы╒  на  ранейшым  месцы,  вытыркаючыся з-за  кальца
скалЁстых  пЁка╒.  Ад  увахода  ╒  катлавЁну да  гэтага  купала  заставалася
кЁламетра╒ пяць.  Пасько  нав╦╒  тэле╒стано╒ку.  На  экране ружовымЁ ЁскрамЁ
╒спыхнулЁ скалы Ё сярод Ёх - купал. Нерухомы, як манумент, як помнЁк. Пасько
падума╒,  што,  напэ╒на,  Ё  яго сябрам гэты зоркал╦т здава╒ся своеасаблЁвым
помнЁкам узл╦ту чалавечага розуму.  ╡ раптам першае сумненне, яшчэ няяснае Ё
слабае, варухнулася ╒ яго галаве, пасея╒шы ╒ сэрцы трывогу.
     Далей дарогЁ не было, бо побач стаялЁ яшчэ два ╒сюдыходы, пакЁнутыя тут
Пунтусам  Ё  МарцалЁсам.  Пасько  выключы╒ рухавЁк,  зразуме╒шы,  што  далей
давядзецца ЁсцЁ пехатой.
     Перш  чым  пайсцЁ,   ╦н  зно╒  паглядзе╒  на  купал.  МалюнкЁ  падобных
зоркал╦та╒ ╦н  помнЁ╒ з  падручнЁка╒,  па якЁх некалЁ вучы╒ся ╒  штурманскай
школе.  Гэта,  несумненна,  бы╒ зоркал╦т, пабудаваны на ЗямлЁ. Адна з першых
мадэлей,  здольная развЁваць субсветавую хуткасць, пабудаваная амаль дзвесце
гадо╒ назад.  Дзвесце гадо╒!  Халодныя мурашкЁ пабеглЁ ╒ Пасько па спЁне. ╗н
нЁбы дакрану╒ся да сЁвой мЁну╒шчыны, якая выпадкова прыадкрыла перад Ём адну
са сваЁх трагЁчных старонак.
     Першым жаданнем было кЁнуцца да  знаходкЁ.  ╗н  ужо бы╒ зрабЁ╒ некалькЁ
крока╒,  але авалода╒ сабой Ё спынЁ╒ся.  Гэты ж самы купал бачылЁ Ё Пунтус з
МарцалЁсам.  Яны,  мабыць,  таксама  адразу  ж  кЁнулЁся  да  зоркал╦та,  не
радзЁрава╒шы папярэдне на  "Валдай".  Чаму?  АдзЁн з  Ёх бы╒ пЁлот,  другЁ -
Ёнжынер.  Яны, вЁдаць, пазналЁ зоркал╦т, можа, нават нешта аб Ём ведалЁ Ё не
палЁчылЁ патрэбным паведамЁць капЁтану. Што яны ведалЁ пра зоркал╦т?
     Пасько вярну╒ся да машыны,  закадзЁрава╒ пытанне Ё,  стрэлЁ╒шы ракетай,
якая    вынесла   ╒гару   зонд-антэну,    перада╒   дэпешу   на    "Валдай".
Адказ-рады╦Ёмпульс прыйшо╒ ро╒на праз тры  хвЁлЁны.  А  яшчэ праз пятнаццаць
секунд Пасько прачыта╒:  "Зоркал╦т сЁстэмы КЗСХ.  Два не вярнулЁся адпаведна
186 Ё 172 гады назад. Першы ляце╒ да Альфы Цэнта╒ра, другЁ - да СЁрыуса".
     Гэтыя  звесткЁ не  вельмЁ праяснЁлЁ абстано╒ку.  Тое,  што  зоркал╦т не
вярну╒ся на Зямлю, вЁдавочна Ё так. Трэба было спадзявацца толькЁ на сябе. ╡
Пасько зно╒ пача╒ думаць,  што ж  рабЁлЁ яго таварышы далей.  Хутчэй за ╒с╦,
пазна╒шы зямны зоркал╦т, яны паспяшалЁся дайсцЁ да яго. Гэта зусЁм зразумелы
пары╒, але Ёменна ╒ Ём, магчыма, Ё таЁлася сама небяспека.
     Горы,  стромкЁя Ё велЁчна спакойныя,  высачэзнай сцяной дыбЁлЁся на тым
баку катлавЁны.  НЁ Пунтус, нЁ МарцалЁс не паспелЁ б да Ёх нават дабрацца за
такЁ час, ды ╒ гэтым не было патрэбы. ╡х шлях, безумо╒на, ляжа╒ да зоркал╦та
- праз плато, пасечанае скаламЁ Ё расколЁнамЁ. ТолькЁ тут Ёх Ё трэба шукаць.
     УзвалЁ╒шы на плечы скрынку з рады╦перадатчыкам Ё запасам зонда╒-антэн Ё
прычапЁ╒шы да пояса плазменны нож,  якЁ пры выпадку мог паслужыць Ё  зброяй,
Пасько  з  лакатарным шукальнЁкам у  руках  рушы╒  напрасткЁ праз  плато  да
цяснЁны.
     На  нейкЁ  час  серабрысты  купал  знЁк  з  вачэй,  заслонены  каменным
эскарпам.  Пасько апыну╒ся ╒ цемры,  прыцЁшы╒ хаду Ё з зайздрасцю глядзе╒ на
ружовыя вяршынЁ.  ЛЁхтар дава╒  мала  карысцЁ,  ╦н  асвятля╒ толькЁ маленькЁ
кружочак пад нагамЁ.  Пасько падума╒, што, можа, недзе побач, у якой-небудзь
расколЁне Ё знайшлЁ свой апошнЁ прытулак яго таварышы,  спяшаючыся, як Ё ╦н,
да зоркал╦та.
     Нарэшце святло пранЁкла Ё ╒ цяснЁну.  На╒кола ╒с╦ заЁскрылася мЁрыядамЁ
кропелек-вяс╦лак.   Пасько  аж  зажмуры╒ся.  КалЁ  яго  вочы  пад  акулярамЁ
светафЁльтра╒ прывыклЁ да  яркага святла,  ╦н узабра╒ся на блЁжэйшы выступ Ё
╒важлЁва агледзе╒ наваколле.  Таварышы маглЁ  ЁсцЁ  толькЁ гэтым шляхам,  бо
абочыны былЁ  зусЁм  непраходныя.  Але  нЁшто  яму  не  нагадвала,  што  тут
калЁ-небудзь  праходзЁ╒ чалавек,  -  нЁкЁм  не  кранутая  цалЁна,  ма╒клЁвыя
суровыя каменнЁ...
     Пасько  пералЁчы╒ запас  зонда╒-антэн  Ё,  падума╒шы,  пасла╒  на  базу
сЁгнал: "НЁчога новага". Атрыма╒шы адказ, уздыхну╒ Ё пайшо╒ далей.
     Зоркал╦т адкры╒ся рапто╒на,  як толькЁ цяснЁна перайшла ╒ катлавЁну. Да
яго заставалася метра╒ шэсцьсот,  бадай, яшчэ больш няро╒нага Ё небяспечнага
шляху.  Пасько  не  адрываючыся глядзе╒  на  горды  профЁль  зоркал╦та,  што
схЁлЁ╒ся вунь там, над безданню, Ё, нават нахЁлены, захава╒ ЁмклЁвасць сваЁх
лЁнЁй.  Якая  прыгажосць!  Пасько  мЁмаволЁ  захапля╒ся тварэннем чалавечага
генЁя Ё адчува╒, як рапто╒ны прыступ тугЁ сцЁскае сэрца.
     Зоркал╦т выгляда╒ як жывы,  але смяртэльн'а паранены асЁлак.  БлЁскучая
металЁчная абшы╒ка  там-сям  не  вытрымала  выпрабавання╒ прасторы  -  чужая
атмасфера, метэарыты пакЁнулЁ свае адбЁткЁ на яго некалЁ люстраной паверхнЁ.
     Пасько  перабра╒ся на  суседнюю  скалу,  панарама агляду  павялЁчылася.
Зоркал╦т ста╒ бачны амаль да кЁля.  ╡ Пасько за╒важы╒ тое, што дагэтуль было
схавана ад  яго Ё  што ╒разЁла яго да  глыбЁнЁ душы.  Вузкая трэшчына чорнай
змя╦й  па╒зла па  корпусе знЁзу ледзь не  да  палавЁны цела  карабля.  Гэта,
напэ╒на, Ё азначала катастрофу. Мо да╒нюю, а мо Ё зусЁм няда╒нюю.
     Зно╒ яго  першым парывам было бегчы як  найхутчэй да  карабля.  ╡  зно╒
Пасько прымусЁ╒ сябе  стрымацца.  Пунтус Ё  МарцалЁс нЁбы  стаялЁ перад  яго
вачыма.  ╗н падума╒,  што тыя,  напэ╒на, пабеглЁ да яго напрасткЁ. Гэта было
лагЁчна.  Але яны не ведалЁ, што не вернуцца. А ╦н гэта веда╒ Ё абавязан бы╒
узважваць кожны крок.
     Пасько прысе╒ на камень, зменшы╒ напружанне электрычнага ацяпляльнЁка ╒
скафандры.  Свежы  струмень халоднага кЁслароду абсушы╒  спацелы лоб,  стала
крыху  лягчэй.  Пасько пача╒ думаць больш разважлЁва.  ╗н  дапуска╒,  што  з
абодвума яго таварышамЁ магло здарыцца выпадковае няшчасце.  Аднак Ёх рацыЁ,
забяспечаныя  моцным   ахо╒ным  панцырам,   маючы   а╒таномнае  энергетычнае
жы╒ленне,  павЁнны дзейнЁчаць яшчэ некалькЁ соцень гадзЁн.  Хваля - вядомая.
Такая ж,  як  Ё  ╒  яго.  ╡  на  ╦й  цяпер няма нЁводнага гуку.  Ня╒жо нешта
затрымлЁвае хвалЁ?
     У  Пасько былЁ  дзве  магчымасцЁ,  каб  распачаць пошукЁ.  Адна,  больш
пэ╒ная,  - пайсцЁ да зоркал╦та, другая - агледзець мясцовасць вакол карабля.
╗н бы╒ упэ╒нены,  што з зоркал╦та пачыналЁ таварышы,  прынамсЁ,  адзЁн з Ёх,
хутчэй  за  ╒с╦  Пунтус,  першы.  Пунтус  не  вярну╒ся.  Гэта  павЁнна  было
насцярожыць  МарцалЁса,   Ё   той,   асцерагаючыся  чагосьцЁ   невядомага  Ё
небяспечнага,  напэ╒на,  не пайшо╒ напрасткЁ,  а выбра╒ кружны шлях -  больш
до╒гЁ Ё  больш пэ╒ны.  ╡  таксама не вярну╒ся.  Значыць,  любая дарога хавае
ро╒ную долю пагрозы. Пасько ╒здыхну╒ Ё пайшо╒ напрасткЁ.
     Нял╦гка  было  за╒важыць  сляды  каго-небудзь  з  касмана╒та╒  у  гэтым
каменным гушчары.  ПозЁрк мЁмаволЁ накЁрава╒ся ╒  бок горнага хрыбта.  Зараз
пад яркЁмЁ праменнямЁ ╦н  здава╒ся намнога прыгажэйшым,  чым тады,  калЁ яго
Пасько бачы╒  з  ра╒нЁны.  У  беспаветраным асяроддзЁ скалы  былЁ  на  дзЁва
рэльефныя,  без  па╒ценя╒,  афарбаваныя ╒  дзЁвосныя колеры.  Любуючыся ЁмЁ,
Пасько,  аднак, не забыва╒, што за гэтым хараством таЁлася нешта яшчэ, Ё пра
гэта ╦н не ме╒ права забывацца.
     Да  зоркал╦та было недал╦ка.  Каб не  бачыць трэшчыны ╒  корпусе,  якая
напамЁнала аб  аварыЁ,  Пасько крыху збочы╒ улева.  Адсюль карабель здава╒ся
амаль цэлым, гатовым да скачка ╒ бязмежныя прасторы Сусвету. Пасько закрочы╒
хутчэй, нЁбы Ё сапра╒ды бая╒ся спазнЁцца на старт.
     Каменныя   нагрувашчваннЁ  сустракалЁся  ╒с╦   часцей,   пераходзЁлЁ  ╒
суцэльныя завалы.  Па выступах у скалах, штохвЁлЁнна саслЁзгваючы нагамЁ, ╦н
ледзь узабра╒ся на  вяршыню каменнай грады.  Аддыха╒шыся,  асцярожна высуну╒
галаву Ё  не  ╒трыма╒ся,  падхапЁ╒ся.  ЗусЁм недал╦ка,  тулячыся да падножжа
высокага ╒ц╦са,  нЁбы хаваючыся,  ляжа╒ чалавек, апрануты ╒ скафандр. Пасько
бачы╒ толькЁ яго ногЁ.
     Не выбЁраючы дарогЁ,  Пасько скацЁ╒ся ╒нЁз Ё  падбег да чалавека.  Гэта
бы╒ МарцалЁс.  Як жывы, хаця шлем яго бы╒ адкЁнуты. Пасько павярну╒ таварыша
на  спЁну.  На  твары,  у  шырока расплюшчаных вачах МарцалЁса застылЁ боль,
рапто╒ны спалох Ё  яшчэ штосьцЁ такое,  чаго нЁяк нельга было зразумець.  На
целе нЁякЁх слядо╒, якЁя маглЁ б растлумачыць, чаму адкЁнуты шлем.
     Зняможаны,  Пасько  прыхЁлЁ╒ся да  скалы.  Тысячы пытання╒ блЁскавЁцамЁ
працЁналЁ мозг. АтрымлЁвалася нешта неверагоднае: спачатку МарцалЁс пам╦р, а
потым  узя╒  Ё  адкЁну╒ шлем  Ё  тым  самым а╒таматычна выключы╒ рацыю.  Але
гэтага, безумо╒на, ╦н сам зрабЁць не мог. Тады - хто?
     ТолькЁ цяпер Пасько звярну╒ увагу на запасныя кЁслародныя балоны,  якЁя
ляжалЁ побач з  МарцалЁсам.  Яны  былЁ з  адкручанымЁ венцЁлямЁ -  без газу.
Падобна на тое, што некаму спатрэбЁ╒ся кЁсларод, Ё ╦н перагна╒ яго па шлангу
╒ другЁя балоны.
     Думка апалЁла Пасько, напалохала неверагоднасцю. ╗н гна╒ яе прэч, а яна
лезла ╒  галаву,  вырастаючы,  засланяючы сабой ус╦ астатняе.  Пунтус пайшо╒
раней на цэлыя суткЁ.  Яго кЁсларод ужо скончы╒ся. Пунтус?! Пасько аж зубамЁ
заскрыгата╒ ад  злосцЁ на сябе.  Як ╦н мог хоць на Ёмгненне дапусцЁць такое?
ХЁба  Пунтус,  з  якЁм пройдзена столькЁ касмЁчных шляхо╒,  яго  сябар,  якЁ
за╒с╦ды падста╒ля╒ плячо дапамогЁ таварышу,  мог рашыцца на гэта?  А калЁ не
╦н,  то хто?  ╡х тут было толькЁ двое -  МарцалЁс Ё Пунтус.  Адчуваючы,  што
хутка Ё ╦н заблытаецца ╒ гэтай д'ябальшчыне,  якая навалЁлася на яго, Пасько
прысе╒ каля цела МарцалЁса, пастара╒ся засяродзЁць думку на ╒бачаным.
     Надзея,   з  якой  ╦н  адпра╒ля╒ся  на  пошукЁ  таварыша╒,   зменшылася
напалавЁну.  АдзЁн загЁну╒.  А другЁ,  магчыма, яшчэ жывы. Можа, ╦н, Пунтус,
натрапЁ╒шы на труп МарцалЁса, забра╒ яго по╒ныя балоны Ё цяпер недзе блЁзка,
побач Ё  чакае дапамогЁ?  Пасько зно╒ вылая╒ сябе:  як гэта не прыйшло яму ╒
галаву раней? ╗н нават закрыча╒: "Пунтус╡ Пунтус!"
     У  шлемафоне ╒  адказ  не  пачулася  нЁ  гуку.  Гэта  трохЁ  ахаладзЁла
╒збуджанага Пасько.  ╗н  пастая╒ хвЁлЁну над целам таварыша,  потым,  каб не
згубЁць гэтае  месца,  паставЁ╒ на  скалу  пусты  кЁслародны балон Ё  пайшо╒
далей.
     Дзень увабра╒ся ╒  сЁлу.  Сонца свяцЁла ярка  Ё,  напэ╒на,  горача,  бо
там-сям  трэскалЁся  скалы,  бязгучна  апа╒заючы  ╒нЁз  па  стромкЁх  схЁлах
цяснЁны.  Пасько Ёшо╒ асцярожна,  стрымлЁваючы ╒весь час жаданне пераскочыць
цераз расколЁны,  якЁя адна за адной траплялЁся на яго шляху.  Яны здавалЁся
вузкЁмЁ,  той край блЁзкЁм.  А  кЁнеш камень,  каб праверыць,  Ё толькЁ тады
зразумееш сапра╒дную адлегласць Ё  глыбЁню  -  у  беспаветранай прасторы ╒с╦
выглядала падманлЁвым.
     Хутка зно╒ паказа╒ся корпус зоркал╦та,  да  часу схаваны гарой.  Сам не
ведаючы чаму,  Пасько насцярожы╒ся. Потым здагада╒ся - МарцалЁс ляжа╒ тварам
да зоркал╦та.
     З  таго месца,  дзе стая╒ Пасько,  можна было апусцЁцца ╒нЁз у  далЁну,
якой заканчвалася катлавЁна.  Можна было дабрацца таксама Ё да зоркал╦та, да
якога в╦╒ вузеньк! карнЁз, навЁслы над бяздоннем. Пасько ╒жо вырашы╒ ЁсцЁ па
карнЁзу, як раптам за╒важы╒, быццам на зацененым баку ╒спыхну╒ Ё адразу згас
слабы агеньчык.  Пасько паморга╒ вачыма,  баючыся,  што гэта яму здалося,  Ё
палез унЁз.
     ╗н бы╒ упэ╒нены, што Пунтус там, Ё не вельмЁ сачы╒ за дарогай. ╡ толькЁ
азЁрну╒шыся,  спынЁ╒ся як укапаны.  Пад скалой,  на якой узвыша╒ся зоркал╦т,
ляжа╒ Пунтус.  ╗н  быццам аступЁ╒ся Ё  пакацЁ╒ся,  затрыма╒шыся на момант на
вострых каменнях. Але... ╡ ╒ яго бы╒ адкЁнуты гермашлем, як у МарцалЁса.
     Пасько ахапЁ╒ жах.  Ус╦,  што  ╦н  убачы╒ тут,  было падобна на  нейкую
страшэнную казку.  АпошнЁя сумненнЁ знЁклЁ:  побач з зоркал╦там павЁнен быць
нехта  трэцЁ.   ╡,   нЁбы  пацвярджаючы  яго  думку,  пры╦мнЁк,  а╒таматычна
настроЁ╒шыся,  выхапЁ╒ з цЁшынЁ ╒рывак фразы -  невыразнае мармытанне. Голас
бы╒ бясстрасны, як нежывы.
     Пасько паслуха╒ яшчэ Ё  з  пал╦гкай уздыхну╒:  робат.  Ус╦  тлумачылася
вельмЁ проста.  А╒таматы надо╒га перажылЁ экЁпаж Ё прывялЁ зоркал╦т на гэтую
планету - яна трапЁлася на Ёх шляху выпадкова. ЗапраграмЁраваныя на дзеянне,
робаты пакЁнулЁ карабель Ё  разбрылЁся.  АдзЁн з  Ёх  уцале╒ да гэтага часу.
ТолькЁ,  вЁдаць,  нешта ╒ Ём сапсавалася,  бо,  спачатку забЁ╒шы людзей,  ╦н
потым  спрабава╒ дапамагчы Ём  Ё  зрыва╒  з  Ёх  гермашлемы,  пуска╒ у  твар
струмень кЁслароду.
     У  галаве Пасько варухнулася думка -  цЁ  не вярнуцца назад?  Агледзець
зоркал╦т -  Ё  на базу.  А  сапсаваны робат хай ужо дажывае свой век тут,  у
каменнай пустынЁ.  Гэта было б самым простым Ё л╦гкЁм,  але Пасько ╒с╦ жыцц╦
бая╒ся Ёменна такЁх рашэння╒.
     Тым  часам робат зно╒  да╒  аб  сабе  знаць.  Яго  голас прагуча╒ амаль
выразна.  ВЁдаць, ╦н бы╒ ужо недзе побач. Пасько пазна╒ англЁйскую мову, яму
здалося,  ╦н нават разабра╒ два зна╦мыя словы: "...знайду цябе..." ╗н не бы╒
да канца ╒пэ╒нены,  што гэта Ёменна так. Але ж яму трэба было гаварыць зараз
з робатам, якому не крыкнеш: "Што за сЁстэма аптымЁзатара╒ у тваЁм мозгу?" ╡
Пасько, пакапа╒шыся ╒ сваЁх небагатых мо╒ных запасах, знайшо╒ толькЁ:
     - Хэлло╒, фрэнд!
     Мармытанне сцЁхла, быццам робат прыслухо╒ва╒ся ц! гада╒, хто б гэта мог
яго аклЁкнуць. ╡ раптам, раздзЁраючы вушы, у шлемафоне загрукатала:
     - Га-га-га! Пачвара!
     Азадачаны Пасько не адразу знайшо╒ся Ё толькЁ пасля замЁнкЁ вымавЁ╒:
     - Робат, я чалавек! Ча-ла-век!
     - Хэлло╒, стары! ╡ да╒но?
     - Што да╒но?.. - Пасько разгубЁ╒ся зно╒.
     - Гэта самае... Чалавек... Чалавек!.. Га-га-га!
     Пасько падума╒,  што робат зусЁм сапсаваны,  Ё  асцярожна выгляну╒ з-за
каменя.  Робата ╦н убачы╒ адразу.  Убачы╒ яго Ё  робат,  бо Ёмгненна ╒скЁну╒
руку.  БлЁснула  маланка,  Ё  Пасько  адчу╒,  як  па  скафандру забарабанЁлЁ
каменныя асколкЁ.  Ад нечаканасцЁ ╦н пада╒ся наперад Ё, страцЁ╒шы ра╒навагу,
распласта╒ся на адкрытай тэрасе.
     Да робата было метра╒ пяцьдзесят.  не больш.  ╗н стая╒ спакойны,  трохЁ
заклапочаны Ё  вельмЁ ╒важлЁва разгляда╒ пЁсталет,  з  якога  Ёмгненне назад
вылеце╒ смертаносны зарад.  Побач з  магутнай скалой ╦н  выгляда╒ нЁкчэмным,
нават бездапаможным. Пасько цЁхенька, каб не за╒важы╒ робат, выпроства╒ руку
з  плазменным нажом.  Рызыкаваць больш не хацелася.  Пасько вырашы╒ секануць
гэтага механЁчнага разбойнЁка па руках.
     Робат,  пакруцЁ╒шы пЁсталет,  прывычным рухам  засуну╒ яго  ╒  кабуру Ё
павярну╒ся да Пасько.  Пасько зЁрну╒ Ё  пахаладзе╒ ад жаху.  Праз пластык на
яго глядзелЁ...  жывыя вочы.  Пастая╒шы з  хвЁлЁну,  нЁбы ╒  роздуме,  робат
зрабЁ╒ крок, другЁ...
     Пасько ляжа╒ Ё дума╒,  што яму рабЁць,  бо нацЁснуць кнопку нажа ╦н ужо
чамусьцЁ не адважва╒ся.  А робат,  прабегшы трохЁ,  раптам заскака╒ на адной
назе,  выкрыкваючы нешта  незразумелае.  Потым,  крутану╒шыся,  сарва╒  шлем
скафандра...
     Пасько закрыча╒.  Гэта бы╒...  чалавек. БлЁснулЁ Ё замерлЁ, ашкляне╒шы,
вар'яцкЁя вочы.  Галава некалькЁ разо╒ сутаргава перасмыкнулася, адкрыты рот
хапа╒ яшчэ пустату,  а ногЁ падкасЁлЁся,  Ё тулава асунулася ╒нЁз. Пасько не
паспе╒ нават падхапЁцца, як ус╦ скончылася.
     ╗н загЁну╒,  забра╒шы з сабой тайну гЁбелЁ Пунтуса Ё МарцалЁса. ЗагЁну╒
бессэнсо╒на,  хаця Ё перажы╒,  дзякуючы субсветавой хуткасцЁ зоркал╦та, сваю
эпоху.  Яго  смерць з'явЁлася завяршэннем яго  вар'яцтва.  Хутчэй за  ╒с╦  з
каманды таго карабля ╦н бы╒ апошнЁм. Пасько дапуска╒, што чалавек, страцЁ╒шы
надзею вярнуцца на Зямлю,  можа звар'яцець.  Але чаму вар'яцтва набыло такЁя
чалавеканенавЁснЁцкЁя,  крыважэрныя формы?  Пасько  адчува╒,  што  не  зможа
вярнуцца на базу, не высветлЁ╒шы гэтай акалЁчнасцЁ.
     Накры╒ка ╒ваходнага люка зоркал╦та была адкЁнута -  яшчэ адно сведчанне
гЁбелЁ экЁпажа.  Пасько па трапе падня╒ся ╒ дэзакамеру.  ПераступЁ╒шы парог,
╦н  апыну╒ся ╒  ц╦мнай кабЁне.  Пастая╒,  нЁбы  праходзЁ╒ там  дэзЁнфекцыго,
вобмацкам знайшо╒ дзверцы Ё перабра╒ся ╒ калЁдор.  Аварыйная электрастанцыя,
напэ╒на,   ужо  таксама  не  працавала.  У  калЁдоры  цемра  здавалася  яшчэ
гусцейшай.  Пасько  пасвяцЁ╒ лЁхтарыкам.  ВузкЁ,  до╒гЁ  калЁдор  нахЁленага
зоркал╦та крута падыма╒ся ╒гару.
     Трымаючыся за парэнчы,  Пасько зрабЁ╒ крок Ё спынЁ╒ся. Яму здалося, што
╒ся шматтонная аграмадзЁна зоркал╦та быццам зацЁскала яго шэрымЁ металЁчнымЁ
сценамЁ.
     Святло лЁхтара выхоплЁвала з  цемры дзверы кают,  якЁя цягнулЁся ╒здо╒ж
калЁдора.  Пасько прайшо╒ да рубкЁ ╒ самым носе карабля,  адкрываючы адну за
другой каюты Ё не адважваючыся заходзЁць у Ёх.
     Дзверы рубкЁ былЁ  зачынены.  Гэта яго  здзЁвЁла.  Падума╒шы крыху,  ╦н
падня╒ плазменны нож.
     Чырванаватая нЁтачка  быццам  абматала  ручку  дзвярэй,  варухнулася  Ё
прапала.  А╒таматычны запор бясшумна вывалЁ╒ся на падлогу, слЁзгану╒ па назе
Ё пакацЁ╒ся ╒нЁз,  мЁгаючы апалЁнай.  Пасько нацЁсну╒ на створкЁ Ё ╒вайшо╒ у
рубку. ╡люмЁнатары былЁ занавешаны няшчыльна. ВузкЁя палоскЁ святла лЁлЁся ╒
памяшканне,  ствараючы ╒ражанне,  што ╒се прадметы навокал пярэстыя.  Пасько
адсуну╒ фЁранкЁ. У рубцы пасвятлела, на яго патыхнула запусценнем.
     У  кутку ляжа╒ на крэсле скамечаны свЁтэр.  На стале Ё  пад сталом былЁ
раскЁданы пл╦нкЁ,  карты,  з ЁмЁ побач - кансервавыя бляшанкЁ, нейкая ежа...
Ходавая рубка, напэ╒на, была апошнЁм прыстанЁшчам апошняга члена экЁпажа.
     КароткЁ  сЁгнал  напомнЁ╒,  што  ╒  балонах  засталося  ро╒на  палавЁна
кЁслароду.  Гэта  вярнула Пасько  да  рэчаЁснасцЁ.  Досыць сузЁрання!  Трэба
дзейнЁчаць,  Ё  ╦н  падышо╒ да  пульта.  ТолькЁ  тут  яшчэ  цеплЁлася жыцц╦,
самастойнае,   незалежнае  ад   былых  гаспадаро╒.   МЁгцелЁ  рознакаляровыя
Ёндыкатары,  дрыжалЁ стрэлкЁ на  асветленых цыферблатах,  жывячыся з  нейкай
крынЁцы энергЁЁ.  ╡  не  было Ём  нЁякай справы да  таго,  што  ╒жо нЁхто не
паверне стартавы тумблер,  не  прагучыць па  ╒сяму зоркал╦ту прызы╒ны загад:
"Гато╒насць нумар адзЁн".
     Перад  пультам  два  крэслы  -   пЁлота  Ё  штурмана.   Пасько  се╒  на
штурманскае.  У  Ём  яму здалося больш прывычна,  ╦н нават памаца╒ некаторыя
кнопкЁ,   нЁбы  там  у   сябе  на   "ВалдаЁ".   Хутчэй  выпадкова,   чым  па
натрэнЁраванасцЁ,  трапЁ╒  пальцам  на  патрэбную  кнопку.  ШтурманскЁ экран
раптам засвяцЁ╒ся.  НекалькЁ секунд на  Ём  чарнела нерухомае неба Бальдара,
зна╦мае  Пасько  па  няда╒нЁх назЁраннях,  потым  паплыло,  быццам  зоркал╦т
зрушы╒ся з месца.  Адно за другЁм на экране ╒знЁкалЁ невядомыя сузор'Ё, праз
якЁя цягнулася тонкая сЁняватая лЁнЁя з мЁнЁяцюрным зоркал╦там на канцы.  Па
яго руху Пасько здагада╒ся,  што кадры з  трасай пал╦ту плывуць у адваротным
парадку. Цяпер гэта не мела Ёстотнага значэння. Шлях можна было прасачыць.
     Зоркал╦т нЁдзе не  рабЁ╒ пасадкЁ,  ТолькЁ зусЁм нямнога не даляце╒шы да
сЁстэмы  СЁрыуса,  ╦н  на  нейкЁ  час  спынЁ╒ся  Ё  чамусьцЁ павярну╒ назад.
Напэ╒на,  здарылася нешта непрадбачанае, калЁ каманда прыняла такое рашэнне,
не  выкана╒шы задання.  Пасько  ста╒  шукаць  вахценны дз╦ннЁк  -  можа,  ╦н
растлумачыць прычыну.
     ГуказапЁсы  назЁрання╒ дзяжурных  ╦н  знайшо╒  у  невялЁкай  скрынцы  з
палЁцамЁ,  уманцЁраванай у  сцяну  побач з  пультам.  Дз╦ннЁк бы╒  звычайны,
падобны на  тыя,  якЁя  зда╒на вялЁ  на  марскЁх,  а  потым Ё  на  касмЁчных
караблях.  Дата.  Каардынаты.  ПаказаннЁ прыбора╒.  ╡ нЁводнага слова,  якое
выказвала б эмоцыЁ або давала якую-небудзь ацэнку падзеям.
     Павольна круцЁ╒ся дыск,  на розныя галасы паведамляючы амаль адно Ё тое
ж.   Пасько  слуха╒,  паступова  трацячы  ╒важлЁвасць  пад  уплывам  безлЁчы
абстрактных для  яго  лЁчба╒ Ё  кода╒.  ╡  раптам адна фраза вярнула яго  да
рэчаЁснасцЁ.  У  шлемафоне,  падключаным да гуказдымальнЁка,  пачулася нешта
новае: "Пам╦р Майкл. Цяпер нас толькЁ трое".
     У  голасе  адчувалася разгубленасць.  Пасько паскоры╒ рух  дыска.  Праз
трыццаць запЁса╒  зно╒:  "Здаравяк Бент,  непахЁсны Бент  не  прачну╒ся.  Не
разумею".  Пасько стала не  па сабе:  столькЁ адчаю было ╒  гэтых словах.  А
пазней той  самы  касмана╒т зазначы╒:  "НепакоЁць Ральф.  Чаму  на  планетах
павЁнны быць пачвары ╒ вобразе чалавека?.. А дадому так дал╦ка".
     ВЁдаць, а╒тар запЁсу бы╒ моцны чалавек. Да канца пл╦нкЁ Пасько не пачу╒
больш нЁводнай скаргЁ.  ╡ гэтага моцнага чалавека, мабыць, таксама не стала.
ЗапЁс абарва╒ся,  нЁчога не паведамЁ╒шы пра пасадку.  Значыць,  выжы╒ толькЁ
Ральф, той самы звар'яцелы Ральф?
     Пасько ╒явЁ╒  сябе  на  месцы Бента Ё  таго,  другога,  што  заста╒ся з
Ральфам сам-насам,  Ё  скалану╒ся.  Ня╒жо Ёх  таксама напатка╒ л╦с Пунтуса Ё
МарцалЁса?  ╗н  пакла╒ на  месца пл╦нку,  зачынЁ╒ скрынку Ё,  кЁну╒шы апошнЁ
позЁрк на  пульт,  выйша╒ з  рубкЁ.  Адчува╒,  што больш ужо нЁколЁ не зможа
вярнуцца сюды.  Такое вЁдовЁшча яму  не  пад  сЁлу.  Але  перш чым наза╒с╦ды
развЁтацца з  карабл╦м,  ╦н  павЁнен бы╒ пайсцЁ яшчэ на  адно выпрабаванне -
наведаць каюту Ральфа.  ╗н не хаце╒ верыць, што космас можа давесцЁ чалавека
да такога стану, Ё пераканаць сябе ╒ гэтым яму было надзвычай важна.
     Знайшо╒шы замкн╦ную каюту, Пасько спынЁ╒ся, упэ╒нены, што гэта Ёменна Ё
╦сць жылл╦ Ральфа.  НевялЁчкае памяшканне было захламлена.  На падлозе кучай
ляжалЁ старыя скафандры, пустыя балоны з-пад кЁслароду, свЁтэры касмана╒та╒.
Быццам Ральф нацяга╒ Ёх сюды з усЁх кают. Пасько прайшо╒ да стала - ╦н, гэты
стол,  бадай,  з  усяго Ё  заслуго╒ва╒ тут увагЁ.  Гэта нават бы╒ не  стол -
масЁ╒ны,  стальны,  ╦н больш нагадва╒ сейф.  Пасько пацЁсну╒ плячыма,  якЁ ж
рэальны сэнс  у  такЁм  сховЁшчы на  касмЁчным караблЁ,  дзе  жыцц╦  кожнага
чалавека  адкрыта  перад  другЁмЁ?  ╡  ╒с╦-такЁ  паводзЁны  Ральфа  выя╒лялЁ
адсутнасць цвярозага сэнсу.  Можа, памЁж ЁмЁ была сувязь? Пасько паспрабава╒
адкрыць сейф.  Дзверцы не паддавалЁся. Ключо╒ таксама нЁдзе не было. ВЁдаць,
Ральф  трыма╒  Ёх  пры  сабе.  Пасько  паласну╒  па  стальной  сценцы  сейфа
плазменным промнем.
     Сейф  адкры╒ся.  У  левай  тумбе ляжалЁ пл╦нкЁ мЁкрафЁльма╒.  КасмЁчныя
войны,  сустрэчы з  пачварамЁ на Ёншых планетах,  нашэсцЁ чужынца╒ на Зямлю.
Чытаючы гэтыя назвы,  Пасько скрывЁ╒ся,  быццам узя╒ у рот нешта агЁднае.  А
некалЁ ж  людзЁ  ╒сур'╦з ставЁлЁ такЁя  фЁльмы.  Але  прычынай вар'яцтва яны
на╒рад цЁ  маглЁ стаць,  нават калЁ б  Ральф глядзе╒ Ёх  дзень пры  днЁ.  Ды
на╒рад цЁ для Ёх захо╒вання ╒стана╒лЁвалЁ на зоркал╦це сейф.
     Ля  самага  верху  правай  тумбы  стала-сейфа  Пасько выпадкова намаца╒
невялЁкую кнопку. НацЁсну╒ Ё адчу╒, што аднекуль з глыбЁнЁ тумбы высо╒ваецца
невялЁкая шуфляда.  ╗н накЁрава╒ на яе прамень святла Ё  ад здзЁ╒лення ледзь
не выпусцЁ╒ лЁхтар.  У шуфлядзе ляжа╒ пЁсталет.  Да╒нЁ,  такЁ цяпер на ЗямлЁ
сустрэнеш хЁба ╒ музеЁ:  бясшумны,  здольны страляць хЁмЁчнымЁ кулямЁ. Гэтыя
кулЁ,  трапЁ╒шы ╒ ахвяру,  выклЁкалЁ Ёмгненную смерць,  не пакЁдаючы, аднак,
слядо╒ забойства.  ЦЁ  не пасля такой кулЁ не прачну╒ся Бент?  ╡накш навошта
было хаваць гэты пЁсталет ад вачэй экЁпажа?
     Пасько пакорпа╒ся ╒ паперах,  накЁданых у шуфлядку, Ё раптам яму ╒ рукЁ
трапЁлася  невялЁчкая  кнЁжачка,  пасведчанне,  з  выцЁснутымЁ  на  вокладцы
залацЁстымЁ лЁтарамЁ: "Служба бяспекЁ".
     Пра  тую пару,  калЁ гэты зоркал╦т стартава╒ у  прастору,  Пасько веда╒
толькЁ  па  кнЁгах.  Многае  ╒  паводзЁнах людзей таго  часу  яму  здавалася
дзЁ╒ным,  невытлумачальным.  ╡  вось ╦н  нЁбы сутыкну╒ся з  самой гЁсторыяй,
неразумнай,  дзЁкай. Яму стала балюча Ё кры╒дна за тых людзей, што рыхтавалЁ
╒ дарогу "Тэхас".  ╡х мары былЁ светлымЁ,  шчырымЁ,  Ё не Ёх вЁна, што вынЁк
атрыма╒ся такЁ жахлЁвы.  БылЁ тады,  вЁдаць,  яшчэ сЁлы, якЁя хацелЁ спынЁць
новае ╒ жыццЁ.  Яны не давяралЁ экЁпажу, яны хацелЁ ад гэтай экспедыцыЁ мець
нейкЁя свае асобыя выгоды.  Таму Ё  паслалЁ з  зоркал╦там свайго ста╒ленЁка,
даручы╒шы, вЁдаць, яму сачыць за ╒сЁмЁ дзеяннямЁ экЁпажа.
     За час блукання╒ у Сусвеце, бо "Тэхас" чамусьцЁ, павярну╒шы ад СЁрыуса,
абмЁну╒  Зямлю  Ё  апыну╒ся ледзь  не  ╒  процЁлеглым баку  прасторы,  нешта
парушылася ╒  псЁхЁцы надзеленага асобымЁ па╒намоцтвамЁ Ральфа.  ╗н паставЁ╒
сябе над усЁмЁ, Ё вось вынЁк...
     Пасько  адчу╒  сябе  разгубленым,   знясЁленым.  Напэ╒на,  Ё  Пунтус  з
МарцалЁсам таксама не  чакалЁ  нЁчога  дрэннага,  не  ведаючы пра  атручаную
псЁхЁку Ральфа.
     Пасько выйша╒ з  зоркал╦та.  Яму хацелася як  мага хутчэй бегчы адсюль.
Але ╦н яшчэ знайшо╒ у сабе сЁлы,  каб наладзЁць а╒таматычны запор у выхадным
люку.  ╡ толькЁ адчу╒шы,  як уздрыгну╒ пад рукой замок, уздыхну╒ з пал╦гкай.
╗н  яшчэ пахава╒ сваЁх м╦ртвых таварыша╒.  Павага╒шыся,  завалЁ╒ каменнямЁ Ё
цела Ральфа.
     КапЁтан,  як Ё перад адпра╒кай Пасько,  сядзе╒ за сталом,  стомлены,  з
яшчэ больш суровым выразам твару. ╗н до╒га ма╒ча╒, быццам раздумва╒ - пытаць
цЁ не? Пасько сам сказа╒:
     - Абвал...
     - А зоркал╦т?
     Адв╦╒шы вочы ╒бок, Пасько адказа╒:
     - ЗагЁнулЁ ╒се.  -  Пасля  па╒зы  дада╒:  -  Пасадку  зрабЁлЁ а╒таматы.
Дзюзавая частка разбЁта.
     КапЁтан паглядзе╒ на  яго,  чакаючы,  цЁ  не  дадасць ╦н  што яшчэ.  Не
дачака╒шыся, цЁха параЁ╒:
     - ╡дзЁ адпачнЁ. За╒тра старт...
     Пасько падня╒ся Ё ╒жо з-за плячэй пачу╒:
     - Ты прабач мне. Я разумею, гэта нял╦гка...
     Пасько  выйша╒,  перакананы,  што  капЁтан зрабЁ╒  ус╦-такЁ  правЁльна,
пасла╒шы да  зоркал╦та яго  аднаго.  ╡  яшчэ,  успомнЁ╒шы яго апошнюю фразу,
падума╒: "А капЁтан, напэ╒на, з самага пачатку пра многае здагадва╒ся".

Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT
Оцените этот текст: