Ocenite etot tekst:


---------------------------------------------------------------
     Perevod Anny Radlovoj
     PSS v vos'mi tomah. Izdatel'stvo "Iskusstvo", 1957, t. 1.
     OCR Bychkov M.N.
---------------------------------------------------------------




     Korol' |duard IV.

     |duard, princ Uel'skij  |
                             } synov'ya korolya.
     Richard, gercog Jorkskij |

     Georg (Dzhordzh), gercog Klarens |
     Richard, gercog Gloster,        } brat'ya korolya.
       potom korol' Richard III.     |

     Genrih, graf Richmond, potom korol' Genrih VII.
     Kardinal Borcher, arhiepiskop Kenterberijskij.
     Tomas Rotrem, arhiepiskop Jorkskij.
     Dzhon Morton, episkop Ilijskij.
     Gercog Bekingem.
     Gercog Norfolk.
     Graf Serri, ego syn.
     Graf Rivers, brat korolevy Elizavety.

     Markiz Dorset | synov'ya Elizavety
                   }
     Lord Grej     | (ot pervogo braka).

     Graf Oksford.
     Lord Hestings.
     Lord Stenli.
     Lord Lovel.
     Ser Tomas Vogen.
     Ser Richard Retklif.
     Ser Vil'yam Ketsbi.
     Ser Dzhems Tirrel.
     Ser Dzhems Blent.
     Ser Uolter Herbert.
     Ser Robert Brekenberi, komendant Tauera.
     Ser Vil'yam Brendon.
     Kristofer |rsuik, svyashchennik.
     Svyashchennik.

     Tressel |
             } dvoryane iz svity ledi Anny.
     Barkli  |

     Lord-mer Londona.
     SHerif Uil'tshirskij.
     Elizaveta, koroleva i zhena korolya |duarda IV.
     Margarita, vdova korolya Genriha VI.
     Gercoginya Jorkskaya, mat' korolya |duarda IV.
     Ledi  Anna,  vdova  |duarda, princa Uel'skogo, syna Genriha VI, potom -
        zhena korolya Richarda III.
     Malen'kij syn i malen'kaya doch' gercoga Klarensa.

                   Duhi ubityh Richardom III lyudej, lordy,
                       pridvornye, slugi, rassyl'nyj,
                      pisec, gorozhane, ubijcy, goncy,
                             soldaty i drugie.

                          Mesto dejstviya - Angliya.






                               London. Ulica.
                       Vhodit Richard, gercog Gloster.

                                  Gloster

                     Zdes' nynche solnce Jorka zluyu zimu
                     V likuyushchee leto prevratilo;
                     Navisshie nad nashim domom tuchi
                     Pogrebeny v grudi glubokoj morya.
                     U nas na golove - venok pobednyj;
                     Dospehi boevye - na pokoe;
                     Vesel'em my smenili brannyj klich
                     I muzykoj prelestnoj - grubyj marsh.
                     I groznolikij boj chelo razgladil;
                     Uzh on ne skachet na konyah v brone,
                     Gonya pered soboj vragov truslivyh,
                     A lovko prygaet v gostyah u damy
                     Pod zvuki nezhno-sladostrastnoj lyutni.
                     No ya ne sozdan dlya zabav lyubovnyh,
                     Dlya nezhnogo glyaden'ya v zerkala;
                     YA grub; velich'ya ne hvataet mne,
                     CHtob vazhnichat' pred nimfoyu rasputnoj.
                     Menya priroda lzhivaya sognula
                     I obdelila krasotoj i rostom.
                     Urodliv, iskoverkan i do sroka
                     YA poslan v mir zhivoj; ya nedodelan, -
                     Takoj ubogij i hromoj, chto psy,
                     Kogda pred nimi kovylyayu, layut.
                     CHem v eton mirnyj i tshchedushnyj vek
                     Mne naslazhdat'sya? Razve chto glyadet'
                     Na ten' moyu, chto solnce udlinyaet,
                     Da tolkovat' mne o svoem urodstve?
                     Raz ne dano lyubovnymi rechami
                     Mne zanimat' boltlivyj pyshnyj vek,
                     Reshilsya stat' ya podlecom i proklyal
                     Lenivye zabavy mirnyh dnej.
                     YA klevetoj, vnusheniem opasnym
                     O prorican'yah p'yanyh i o snah
                     Smertel'nuyu vrazhdu poseyal v brat'yah -
                     Mezh bratom Klarensom i korolem.
                     I esli tak zhe spravedliv i veren
                     Korol' |dvard, kak ya lukav i lzhiv,
                     Segodnya budet Klarens v zaklyuchen'e,
                     Ibo predskazano, chto bukva G
                     Ub'et naslednikov |dvarda. Mysli,
                     Na dno dushi nyrnite! - Vot i Klarens!

                  Vhodyat Klarens pod strazhej i Brekenberi.

                     Den' dobryj, brat. CHto znachit eta strazha
                     Vkrug vashej svetlosti?

                                  Klarens

                                           Korol', radeya
                     O celosti moej, velel otpravit'
                     Menya pod etoyu ohranoj v Tauer.

                                  Gloster

                     No pochemu?

                                  Klarens

                                Zovut menya - Georg.

                                  Gloster

                     Uvy, milord, vy v etom nevinovny;
                     V tyur'mu by nado krestnyh vashih brosit'.
                     Ili ego velichestvu ugodno,
                     CHtob v Tauere vas zanovo krestili?
                     No v chem zhe delo, Klarens, rasskazhite.

                                  Klarens

                     Skazal by, Richard, esli b znal; no ya
                     Ne znayu, pravo. Lish' odno izvestno,
                     CHto snam i prorican'yam verit on.
                     Iz azbuki iz®yal on bukvu G.
                     Skazal emu kakoj-to chernoknizhnik,
                     CHto bukva G opasna dlya nego
                     I tron otnimet, u ego potomstva.
                     Menya zovut Georg, i on reshil,
                     CHto eto - ya. Vot etot vzdor - prichina,
                     CHto zatochit' menya velel korol'.

                                  Gloster

                     Vot kakova vlast' zhenshchin nad muzh'yami!
                     Vas posylaet v Tauer ne korol',
                     A ledi Grej, zhena ego; ona
                     Do etih krajnostej ego dovodit.
                     Ona i brat ee blagochestivyj
                     |ntoni Vudvil korolyu vnushili
                     Otpravit' lorda-kamergera v Tauer,
                     Otkuda on osvobozhden lish' nynche.
                     Ne v bezopasnosti my zdes', net, Klarens.

                                  Klarens

                     V opasnosti zdes' vsyakij, poklyanus'.
                     Odni lish' rodstvenniki korolevy
                     Da te goncy, chto mezhdu korolem
                     I missis SHor taskayutsya nochami,
                     Zdes' v bezopasnosti. Slyhali vy,
                     Kak Hestings umolyal ee o vole?

                                  Gloster

                     Molyas' smirenno bozhestvu ee,
                     Lord-kamerger svobodu poluchil.
                     Skazhu vam: dumayu, chto luchshij put' nam
                     Sniskat' raspolozhen'e korolya -
                     Stat' slugami, nosit' ee livreyu.
                     S teh por kak brat bab etih vozvelichil,
                     Ona da perezrelaya vdova
                     Revnivaya - hozyajki v korolevstve.

                                 Brekenberi

                     Proshu u vashih svetlostej proshchen'ya,
                     Korol' velel mne strogo, chtob nikto -
                     Kakogo b zvan'ya ni byl chelovek -
                     Besedy chastnoj s gercogom ne vel.

                                  Gloster

                     Nu, chto zhe? Vam ugodno l', Brekenberi,
                     Prinyat' uchastie v besede nashej?
                     Zdes' ne izmena. Govorim, chto mudr
                     Korol', chto koroleva blagorodna,
                     Pochtenna, horosha i ne revniva;
                     U missis SHor prelestnaya noga,
                     Rot alyj, glazki, yazychok veselyj,
                     I chto v chesti rodnye korolevy.
                     Vy, ser, ot etogo ne otrechetes'.

                                 Brekenberi

                     Do etogo mne dela net, milord.

                                  Gloster

                     Do missis SHor net dela? Pravo, drug,
                     Vsem, krome odnogo, to delo delat'
                     Naedine s nej luchshe i tajkom,

                                 Brekenberi

                     Kakogo odnogo, milord?

                                  Gloster

                     Ee supruga, malyj. Ty predash' nas?

                                 Brekenberi

                     Milord, molyu vas izvinit' menya,
                     No s gercogom besedu prekratite.

                                  Klarens

                     Tebe prikaz dan - slushat'sya pridetsya.

                                  Gloster

                     Dolzhny my slushat'sya - v opale my. -
                     Proshchajte, brat. Idu ya k korolyu.
                     I chto by ni prishlos' dlya vas mne sdelat',
                     Hotya b sestroj nazvat' zhenu |dvarda, -
                     Vse sdelayu, chtob vas osvobodit'.
                     Opala brata dlya menya bol'nee
                     I gorestnej, chem dumaete vy!

                                  Klarens

                     Da, nikomu ved' ne legko iz nas.

                                  Gloster

                     Nedolgo vy probudete v temnice:
                     Osvobozhu vas il' za vas padu.
                     Poka terpite.

                                  Klarens

                                   Poterplyu. Proshchajte.

                    Klarens, Brekenberi i strazha uhodyat.

                                  Gloster

                     Stupaj; ty nikogda uzh ne vernesh'sya,
                     Prostak moj Klarens! Tak tebya lyublyu ya,
                     CHto skoro duh tvoj ya poshlyu na nebo,
                     Kol' nebo primet dar iz nashih ruk.
                     Kto tam idet? Osvobozhdennyj Hestings!

                              Vhodit Hestings.

                                  Hestings

                     Privet i dobryj den', svetlejshij gercog!

                                  Gloster

                     Vam takzhe dobryj den', lord-kamerger.
                     Privetstvovat' vas rad na vol'noj vole.
                     Kak vasha milost' vynesla temnicu?

                                  Hestings

                     Kak dolzhno uzniku, milord, - s terpen'em;
                     No budu zhit', chtob otblagodarit'
                     Teh, kto prichinoj byli zaklyuchen'ya.

                                  Gloster

                     Da, nesomnenno. Tak zhe myslit Klarens.
                     Kto vam byl vrag, stal i emu vragom,
                     Nad nim takoe zh sovershiv nasil'e.

                                  Hestings

                     Obidno, chto orel tomitsya v kletke,
                     A yastreba i korshuny letayut.

                                  Gloster

                     CHto delaetsya za morem?

                                  Hestings

                     Da za morem neploho; doma huzhe:
                     Korol' i slab, i bolen, i pechalen;
                     Vrachi ves'ma boyatsya za nego.

                                  Gloster

                     Plohaya vest', klyanus' svyatym ya Pavlom.
                     O, on davno vel pagubnuyu zhizn'
                     I carstvennoe telo istoshchal;
                     No slishkom tyazhelo ob etom dumat'.
                     V posteli on lezhit?

                                  Hestings

                                         V posteli.

                                  Gloster

                     Idite; ya posleduyu za vami.

                              Hestings uhodit.

                     Nadeyus', on ne vyzhivet; no prezhde
                     Poshlet na pochtovyh on brata k bogu.
                     YA zh k Klarensu ego vrazhdu usilyu
                     Ottochennoyu dovodami lozh'yu,
                     I esli etot zamysel udastsya,
                     To Klarensu ne perezhit' i dnya.
                     A tam bog priberet i korolya
                     I oprostaet v mire mesto mne.
                     Togda na Anne Uorik ya zhenyus'.
                     CHto zh, chto otca ee ubil i muzha?
                     Bystrejshij sposob devke zaplatit' -
                     Stat' muzhem dlya nee i stat' otcom.
                     Tak postuplyu ne to chto iz lyubvi,
                     A radi tajnyh zamyslov moih,
                     Kotoryh ya, zhenyas' na nej, dostignu.
                     No ran'she vremeni ya razmechtalsya...
                     Ved' dyshit Klarens, i |dvard carit;
                     Lish' smert' ih pribyl' vernuyu sulit.
                                 (Uhodit.)




                                  London.
                               Drugaya ulica.
        Vnosyat telo korolya Genriha VI v grobu. Dvoryane s alebardami
                  miledi Anna v traure soprovozhdayut grob.

                                 Ledi Anna

                      Postojte! Opustite slavnyj grob?
                      Uzheli slave byt' pohoronennoj?
                      Eshche hochu nad doblestnym Lankastrom,
                      Nad gibel'yu bezvremennoj rydat'. -
                      Lik ledyanoj svyatogo korolya!
                      Beskrovnye ostanki carskoj krovi!
                      Ty, blednyj prah Lankasterskogo doma!
                      Dano mne pravo duh tvoj prizyvat',
                      CHtob slyshal ty stenan'ya bednoj Anny,
                      ZHeny |dvarda, syna tvoego,
                      Ubitogo toj samoyu rukoj,
                      CHto nanesla tebe vot eti rany!
                      Vot - okna, iz kotoryh zhizn' ushla, -
                      V nih l'yu bal'zam bessil'nyj bednyh glaz.
                      Bud' proklyat tot, kto sdelal eto delo,
                      I duh togo, komu hvatilo duhu,
                      I krov' togo, kto prolil krov' tvoyu!
                      Pust' dolya zlaya porazit merzavca,
                      CHto gibel'yu tvoej nas obezdolil,
                      Kakoj ya zhabam, paukam, ehidnam,
                      Vsem gadam yadovitym ne zhelayu!
                      A esli u nego ditya roditsya,
                      Pust' budet nedonosok i urod,
                      CHtob vidom bezobraznym i uzhasnym
                      Mat', polnuyu nadezhd, on porazil
                      I unasledoval otca poroki!
                      ZHenu l' voz'met - puskaj ona vdovoyu
                      Oplachet gorshe smert' ego, chem ya
                      Nad yunym muzhem i toboyu plachu. -
                      Idite v CHartsi, gruz svyatoj nesite,
                      CHto vzyat dlya pogrebeniya iz cerkvi;
                      A kak ustanete, vy otdohnite -
                      I snova ya nad korolem poplachu.

                              Vhodit Gloster.

                                  Gloster

                      Ostanovites'! Stav'te grob na zemlyu.

                                 Ledi Anna

                      Kakoj koldun vraga syuda priznal,
                      CHtob nabozhnomu delu pomeshat'?

                                  Gloster

                      Na zemlyu trup, merzavcy, il', klyanus',
                      V trup prevrashchu togo, kto neposlushen.

                                  Dvoryanin

                      Milord, ujdite; propustite grob.

                                  Gloster

                      Proch', grubyj pes, i slushaj prikazan'ya.
                      Proch' alebardu, il', klyanus' svyatymi,
                      Na zemlyu sbroshu ya tebya pinkom,
                      Negodnyj nishchij, za tvoe nahal'stvo!

                    Nesushchie grob opuskayut ego na zemlyu.

                                 Ledi Anna

                      Kak? Vy drozhite? Vse vy ispugalis'?
                      Uvy, ne osuzhdayu vas: vy - lyudi,
                      A smertnyj vzor pred d'yavolom bessilen.
                      Ujdi, uzhasnoe orud'e ada!
                      Ty vlasten byl nad etim smertnym telom,
                      Dusha tebe ne otdana; ujdi.

                                  Gloster

                      Molyu tebya, svyataya, ne branis'.

                                 Ledi Anna

                      Ujdi, proklyatyj d'yavol, ne meshaj nam.
                      Ty adom sdelal radostnuyu zemlyu,
                      Proklyat'yami i stonami napolnil.
                      Kol' raduet tebya vid gnusnyh del -
                      Vot obrazec tvoej krovavoj bojni. -
                      O, posmotrite, dzhentl'meny, rany
                      Zastylye otkrylis', krov' techet! -
                      Krasnej, krasnej, obrubok bezobraznyj;
                      Pered toboyu l'etsya eta krov'
                      Iz zhil holodnyh, gde uzh netu krovi.
                      Neslyhannyj i dikij tvoj postupok
                      Neslyhannejshij vyzval zdes' potop.
                      Bog, krov' ty sozdal, otomsti za smert'!
                      Zemlya, krov' p'esh' ty, otomsti za smert'!
                      O nebo, molniej ubej ubijcu!
                      Zemlya, raskrojsya i pozhri ego,
                      Kak korolevskuyu ty krov' pozhrala,
                      CHto vypushchena d'yavol'skoj rukoj.

                                  Gloster

                      Miledi, miloserdie vam chuzhdo, -
                      Dobro za zlo i za proklyat'e - blagost'.

                                 Ledi Anna

                      CHuzhd podlecu zakon lyudskoj i bozhij,
                      A lyutyj zver' i tot ved' znaet zhalost'.

                                  Gloster

                      Ne znayu zhalosti - vot i ne zver' ya.

                                 Ledi Anna

                      O chudo? D'yavol pravdu govorit.

                                  Gloster

                      Eshche chudesnee, chto angel zlitsya. -
                      Pozvol'te, sovershenstvo sredi zhenshchin,
                      V moih predpolagaemyh zlodejstvah
                      Pred vami mne, kak dolzhno, opravdat'sya.

                                 Ledi Anna

                      Pozvol' mne, sredi vseh muzhchin zaraza,
                      Za vse izvestnye tvoi zlodejstva
                      Tebya, proklyatogo, eshche proklyast',

                                  Gloster

                      Ty, ch'yu krasu bessilen opisat' ya,
                      Nemnogo poterpi: ya obelyus'.

                                 Ledi Anna

                      Ty, ch'e urodstvo serdce ne izmyslit,
                      Lish' udavivshis', obelit'sya mozhesh'.

                                  Gloster

                      Otchayan'em lish' ochernyu sebya.

                                 Ledi Anna

                      Otchayan'em ty mozhesh' opravdat'sya,
                      Sebe dostojno otomstiv za teh,
                      Kogo ty nedostojno ubival.

                                  Gloster

                      A esli ne ubil ih?

                                 Ledi Anna

                                          Znachit, zhivy?
                      O net, mertvy! Toboj ubity, pes.

                                  Gloster

                      Mnoj muzh vash ne ubit.

                                 Ledi Anna

                                            Tak, znachit, zhiv on?

                                  Gloster

                      Net, umer on - ubit rukoj |dvarda.

                                 Ledi Anna

                      Lzhet glotka podlaya! Vidala mech tvoj
                      Eshche ot krovi teplym Margarita, -
                      Tot mech, kotorym ty uzh raz grozil ej;
                      No brat'ya otklonili ostrie.

                                  Gloster

                      Ee zlym yazykom ya vyzvan byl,
                      CHto pripisal mne bez viny vinu ih.

                                 Ledi Anna

                      Ty vyzvan byl tvoim krovavym duhom,
                      CHto tol'ko bojnyu vidit i vo sne.
                      Ubil ty korolya?

                                  Gloster

                                     Da, priznayu.

                                 Ledi Anna

                      Priznal ty, gad? Tak pust' priznaet bog,
                      CHto proklyat budesh' ty za zloe delo. -
                      O, byl on laskov, chist i miloserden!

                                  Gloster

                      Na nebesah emu prilichnej byt'.

                                 Ledi Anna

                      Na nebesah on, gde ne budesh' ty.

                                  Gloster

                      Puskaj blagodarit - tuda on poslan,
                      Gde byt' emu pristojnej, chem sred' nas.

                                 Ledi Anna

                      Tebe zh pristalo tol'ko byt' v adu.

                                  Gloster

                      Net, mesto est' eshche... Skazat' posmeyu l'?

                                 Ledi Anna

                      Tyur'ma?

                                  Gloster

                               Net, vasha spal'nya.

                                 Ledi Anna

                      Puskaj beda zhivet tam, gde ty spish'.

                                  Gloster

                      Tak eto est', poka ne splyu ya s vami.

                                 Ledi Anna

                      YA polagayu.

                                  Gloster

                                 |to tak. Miledi,
                      Ostavim ostroum'ya poedinok
                      I k razgovoru mirnomu vernemsya.
                      Ne pravda li, prichina rannej smerti
                      |dvarda, Genriha Plantagenetov
                      Huly dostojna tak zhe, kak palach?

                                 Ledi Anna

                      Ty byl prichinoj i orud'em smerti.

                                  Gloster

                      Net, vasha krasota - prichina smerti:
                      Ona vo sne trevozhila menya,
                      Zvala ubit' ves' mir, chtob chas odin
                      Prozhit', prizhavshis' k vashej nezhnoj grudi.

                                 Ledi Anna

                      Kogda b ya eto dumala, ubijca,
                      Nogtyami b etu krasotu sodrala.

                                  Gloster

                      Glazam ne vynesti krasy pogibel';
                      Pri mne ne nadrugalis' by nad nej.
                      Mne vasha krasota - vsya radost', tak zhe
                      Kak miru - solnce. Svet ona i zhizn'.

                                 Ledi Anna

                      Pust' mrakom stanet svet tvoj, smert'yu - zhizn'.

                                  Gloster

                      Sebya klyanesh'. Ty - zhizn' moya i smert'.

                                 Ledi Anna

                      O, esli b tak, tebe b ya otomstila.

                                  Gloster

                      Razdor nash protiv estestva. Nel'zya
                      Mstit' cheloveku, chto tebya tak lyubit.

                                 Ledi Anna

                      Razdor razumen nash i spravedliv -
                      ZHelan'e otomstit' ubijce muzha.

                                  Gloster

                      Tot, kto lishil tebya, miledi, muzha,
                      Tebe pomozhet luchshego dobyt'.

                                 Ledi Anna

                      Na vsej zemle net luchshego, chem on.

                                  Gloster

                      Est'. Vas on lyubit bol'she, chem umershij.

                                 Ledi Anna

                      Kto on?

                                  Gloster

                              Plantagenet.

                                 Ledi Anna

                                           Ego tak zvali.

                                  Gloster

                      Da, imya to zhe, no pokrepche nrav.

                                 Ledi Anna

                      Gde on?

                                  Gloster

                              On zdes'.

                        Ledi Anna plyuet na Glostera.

                                         Ty na menya plyuesh'?

                                 Ledi Anna

                      Tebya by yadom oplevala ya.

                                  Gloster

                      Ne mesto yadu na gubah stol' nezhnyh.

                                 Ledi Anna

                      No mesto yadu na gnusnejshej zhabe.
                      Proch' s glaz moih! Ty dlya menya - zloj yad.

                                  Gloster

                      O milaya, tvoi glaza mne - yad.

                                 Ledi Anna

                      Puskaj ub'yut tebya, kak vasiliski.

                                  Gloster

                      Puskaj ub'yut - lish' umeret' by srazu!
                      Oni menya razyat zhivoyu smert'yu.
                      Iz glaz moih oni istorgli slezy,
                      Postydnye, solenye, rebyach'i,
                      Iz glaz, ne znavshih zhalostlivyh slez.
                      Kogda nad Retlendom mech podnyal Klifford
                      I, zhalkij mal'chika uslyshav ston.
                      Otec moj Jork i brat |dvard rydali;
                      Kogda rasskazyval otec tvoj groznyj
                      O smerti moego otca, slezami
                      Rasskaz svoj preryvaya, kak ditya;
                      Kogda u vseh zality byli lica,
                      Kak dereva dozhdem, - v tot chas pechal'nyj
                      Moi glaza prenebregli slezami,
                      No to, chto vyrvat' gore ne moglo,
                      Ty sdelala, i ya oslep ot placha.
                      Ni druga, ni vraga ya ne molil
                      I nezhno-l'stivyh slov ne znal yazyk moj.
                      Teper' krasa tvoya - zhelannyj dar.
                      YAzyk moj govorit i molit serdce.

                    Ledi Anna smotrit na nego s gnevom.

                      Ty guby gnevom ne krivi; oni
                      Ne dlya prezreniya - dlya poceluev.
                      Prostit' ne mozhet mstitel'noe serdce
                      Togda voz'mi vot etot ostryj mech,
                      Udar' menya i vypusti na volyu
                      Ty serdce, chto tebya bogotvorit:
                      Naguyu grud' udaru otkryvayu;
                      O smerti na kolenyah ya molyu.
                             (Otkryvaet grud'.)

                   Ledi Anna pytaetsya udarit' ego mechom.

                      Ne medli, net: ya Genriha ubil;
                      No krasota tvoya - tomu prichina.
                      Potoropis': ya zakolol |dvarda,
                      No tvoj nebesnyj lik menya prinudil.

                           Ledi Anna ronyaet mech.

                      Mech podymi il' podymi menya.

                                 Ledi Anna

                      Vstan', licemer. Tebe hochu ya smerti,
                      No palachom tvoim byt' ne zhelayu.

                                  Gloster

                      Skazhi, chtob sam sebya ubil, - ub'yu.

                                 Ledi Anna

                      Skazala ya.

                                  Gloster

                                  No eto bylo v gneve.
                      Lish' povtori, - i tot zhe, kto ubil
                      Lyubov' tvoyu, tebya lyubya, - ub'et,
                      Lyubya tebya, lyubov', chto vseh vernee,
                      I ty prichinoj budesh' dvuh smertej.

                                 Ledi Anna

                      Tvoe b mne serdce znat'!

                                  Gloster

                      YAzyk o nem skazal.

                                 Ledi Anna

                      Boyus', chto oba lgut.

                                  Gloster

                      Togda net pravdy v lyudyah.

                                 Ledi Anna

                      Nu, spryach'te mech v nozhny.

                                  Gloster

                      Skazhite, chto my v mire.

                                 Ledi Anna

                      Uznaesh' posle ty.

                                  Gloster

                      V nadezhde zhit' li mne?

                                 Ledi Anna

                      Vse lyudi tak zhivut.

                                  Gloster

                      Primi kol'co moe.

                                 Ledi Anna

                      No svoego ne dam.
                        (Nadevaet kol'co na palec.)

                                  Gloster

                      Moe kol'co kak tesno szhalo palec,
                      Tak serdce bednoe moe - v tebe.
                      Nosi ih oba: oba ved' tvoi.
                      I esli b bednyj tvoj pokornyj rab
                      Mog milost' vyprosit' eshche odnu,
                      Ego b ty vechnym schast'em odarila.

                                 Ledi Anna

                      Kakuyu milost'?

                                  Gloster

                      Ostav'te grustnye zaboty eti
                      Tomu, kto v traure byt' dolzhen pervyj,
                      A vy teper' zhe v Krosbi udalites'.
                      Posle togo kak ya pohoronyu
                      Dostojnogo monarha v hrame CHartsi
                      I grob ego slezami obol'yu,
                      YA totchas pospeshu, chtob vas uvidet'.
                      Molyu vas radi raznyh tajnyh celej
                      Mne milost' okazat'.

                                 Ledi Anna

                      Ot vsej dushi. Kakaya radost' mne,
                      CHto videla ya pokayan'e vashe. -
                      Barkli i Tressel, vy so mnoj pojdete.

                                  Gloster

                      So mnoj prostites'.

                                 Ledi Anna

                                          Vy ne zasluzhili;
                      No raz vy lesti uchite menya,
                      Voobrazite, chto prostilas' s vami.

                    Ledi Anna, Barkli i Tressel uhodyat.

                                  Gloster

                      Voz'mite telo.

                                  Dvoryane

                                     V CHartsi nam, milord?

                                  Gloster

                      V Uajt-Frajers, gospoda; menya tam zhdite.

                        Uhodyat vse, krome Glostera.

                      Kto obol'shchal kogda-nibud' tak zhenshchin?
                      Kto zhenshchinu tak obol'stit' sumel?
                      Ona - moya! No ne nuzhna nadolgo.
                      Kak! YA, ubivshij muzha i otca,
                      YA eyu ovladel v chas gorshej zloby,
                      Kogda zdes', zadyhayas' ot proklyatij,
                      Ona rydala nad istcom krovavym!
                      Protiv menya byl bog, i sud, i sovest',
                      I ne bylo druzej, chtob mne pomoch'.
                      Odin lish' d'yavol da pritvornyj vid.
                      Mir - i nichto. I vse zh ona moya.
                      Ha-ha!
                      Uzh svoego ona zabyla muzha,
                      |dvapda hrabrogo, chto mnoj v serdcah
                      Ubit tri mesyaca tomu nazad.
                      Plenitel'nogo yunoshu takogo,
                      Kotoryj byl by tak krasiv i smel,
                      I mudr, i korolevskoj chistoj krovi,
                      Uzh bol'she v celom mire ne najti.
                      Ona svoj vzor teper' k tomu sklonila,
                      Kto princa nezhnogo skosil v cvetu
                      I dal ej vdov'yu gor'kuyu postel', -
                      Ko mne, ne stoyashchemu pol-|dvarda,
                      Ko mne, urodlivomu i hromomu!
                      YA gercogstvo protiv grosha postavlyu,
                      CHto do sih por v sebe ya oshibalsya.
                      Klyanus', hot' eto mne i neponyatno,
                      YA dlya nee muzhchina hot' kuda.
                      CHto zh, zerkalo pridetsya pokupat'
                      Da zavesti desyatka dva portnyh,
                      CHto naryadit' menya by postaralis'.
                      S teh por kak vlez ya v milost' sam k sebe,
                      Na koj-kakie ya pojdu izderzhki.
                      No prezhde sbroshu etogo v mogilu,
                      Potom pojdu k vozlyublennoj stonat'.
                      Poka net zerkala, - sveti mne, den',
                      CHtob, prohodya, svoyu ya videl ten'.
                                 (Uhodit.)




                              London. Dvorec.
                 Vhodyat koroleva Elizaveta, Rivers i Grej.

                                   Rivers

                        Nemnogo poterpite, koroleva:
                        Korol' popravitsya, konechno, skoro.

                                    Grej

                        Ot vashej boli on boleet huzhe.
                        Proshu vas, radi boga, uspokojtes';
                        Ego zhivym vesel'em razvlekite.

                             Koroleva Elizaveta

                        CHto stanetsya so mnoj, kogda umret on?

                                   Rivers

                        Odna beda vas zhdet - poterya muzha.

                             Koroleva Elizaveta

                        Takogo muzha poteryat' - vse bedy.

                                    Grej

                        Vas bog blagoslovil prekrasnym synom:
                        On v smerti korolya uteshit vas.

                             Koroleva Elizaveta

                        On ochen' yun, i yunost' vsyu ego
                        Doveril Glosteru korol', tomu,
                        Kto ni menya, ni vas sovsem ne lyubit.

                                   Rivers

                        Uzhe pravitelem naznachen on?

                             Koroleva Elizaveta

                        Vse resheno, hot' naznachen'ya net.
                        Kogda skonchaetsya korol', tak budet.

                         Vhodyat Bekingem i Stenli.

                                    Grej

                        Syuda idut lord Bekingem i Stenli.

                                  Bekingem

                        Privetstvuem dushevno korolevu!

                                   Stenli

                        I molim boga radost' ej vernut'!

                             Koroleva Elizaveta

                        Na eto pozhelanie, lord Stenli,
                        Edva l' amin' grafinya Richmond skazhet.
                        Hot' vam ona zhena, milejshij lord,
                        I nas ne lyubit, ver'te, chto ya vam
                        Za etu derzost' zloboj ne plachu.

                                   Stenli

                        Ne ver'te, koroleva, klevete
                        Teh, kto ee pred vami ochernil.
                        No esli v obvinen'yah est' i pravda,
                        To k slabostyam ee ne bud'te strogi:
                        Oni v nej ot bolezni, ne ot zloby.

                                   Rivers

                        Milord, vidali korolya vy nynche?

                                   Stenli

                        Vot tol'ko chto s milordom Bekingemom
                        Ego velichestvo my navestili.

                             Koroleva Elizaveta

                        Pohozhe li na uluchshen'e, lordy?

                                  Bekingem

                        Da, gosudarynya; korol' byl vesel.

                             Koroleva Elizaveta

                        Daj bog, chtob tak. Vy govorili s nim?

                                  Bekingem

                        Da, koroleva. Hochet primirit' on
                        Milorda Glostera i vashih brat'ev,
                        A takzhe vseh ih s lordom-kamergerom.
                        Pered soboj on vsem velel yavit'sya.

                             Koroleva Elizaveta

                        Daj bog, da tol'ko etomu ne byt',
                        Boyus', chto schast'yu nashemu - konec.

                     Vhodyat Gloster, Hestings i Dorset.

                                  Gloster

                        Takih obid ne stanu ya terpet'!
                        Kto te, chto zhalovalis' korolyu
                        CHto budto by ya grub i ne lyublyu ih?
                        Klyanus', dolzhno byt', dorog im korol',
                        CHto spletnyami ego trevozhat sluh.
                        Za to, chto ya ne l'stiv, ne sladkoglasen,
                        V lico ne ulybayus', kak francuz,
                        Ne klanyayus' s uchtivost'yu martyshki, -
                        Schitayus' ya zlokoznennym vragom!
                        Uzheli chelovek pryamoj ne mozhet
                        Spokojno zhit', chtob prostotoj ego
                        Ne pol'zovalis' pluty i projdohi?

                                   Rivers

                        O kom zdes' vasha svetlost' govorit?

                                  Gloster

                        Da o tebe, v kom chesti svetloj net!
                        Kogda tebe vredil ya, obizhal
                        Tebya ili tvoih? Kogo iz shajki?
                        CHuma na vas! Ne mozhet nash korol', -
                        Hrani ego gospod' na gore vam! -
                        Spokojno mig prozhit', chtob ne terzali
                        Vy zhalobami gnusnymi ego.

                             Koroleva Elizaveta

                        Brat Gloster, vy oshiblis'. Sam korol' -
                        Ne pod vliyan'em ch'ih-nibud' iskatel'stv
                        A sobstvennoyu korolevskoj volej -
                        Poslal za vami. Vidno, on zametil
                        Vrazhdu, chto vy pitaete ko mne
                        I k brat'yam vsem moim i k synov'yam, -
                        Vrazhdu, chto v vashih dejstviyah yasna.
                        Poetomu reshil on razobrat'
                        I ustranit' prichiny nepriyazni.

                                  Gloster

                        Ne znayu ya. Tak ploh stal svet, chto sovy
                        Letayut tam, gde mesta net orlu.
                        S teh por kak kazhdyj shut zdes' dvoryanin,
                        Dvoryane skoro vse shutami stanut.

                             Koroleva Elizaveta

                        My znaem vashi mysli, gercog: zavist',
                        CHto v milosti moi druz'ya i ya.
                        Daj bog nam nikogda v vas ne nuzhdat'sya!

                                  Gloster

                        Poka bog dal, chto nam nuzhda est' v vas.
                        Nash brat v tyur'me po vashim naushchen'yam,
                        A ya v nemilosti, - i vse dvoryanstvo
                        V prenebrezhen'e. Kazhdyj den' vozvodyat
                        V dvoryanstvo teh, komu ne to chto dvor,
                        No kol vchera v dikovinku kazalsya.

                             Koroleva Elizaveta

                        Klyanus' tem, kto menya ot skromnoj zhizni
                        Na tyazhkie vysoty eti podnyal,
                        CHto protiv gercoga ya nikogda
                        Ego velichestvo ne vozbuzhdala,
                        No zashchishchala Klarensa pred nim.
                        Pozornym, lzhivym podozren'em vashim,
                        Milord, menya vy podlo oskorbili.

                                  Gloster

                        Posmeete vy otricat', chto Hestings
                        Lish' iz-za vas posazhen byl v tyur'mu?

                                   Rivers

                        Posmeet, potomu...

                                  Gloster

                        Posmeet, ser. Kto etogo ne znaet?
                        Ona posmeet bol'she, chem otrech'sya:
                        Posmeet v vozvyshen'e, ser, pomoch' vam,
                        Potom otrech'sya v tom, chto pomogala,
                        I pripisat' vsyu chest' zaslugam vashim.
                        CHego zh ej ne posmet'? Klyanus', posmeet...

                                   Rivers

                        Nu, chto "klyanus'"?

                                  Gloster

                        Klyanus', za korolya posmeet vyjti,
                        Za holostogo, milogo mal'chishku,
                        Da vasha babka huzhe zamuzh vyshla.

                             Koroleva Elizaveta

                        Lord Gloster, slishkom dolgo " snosila
                        Upreki grubye i osmeyan'e.
                        Klyanus', ya gosudaryu soobshchu
                        Ob oskorblen'yah, chto ya preterpela.
                        Uzh luchshe bylo b mne batrachkoj byt',
                        CHem korolevoj, chto dolzhna terpet'
                        Prenebrezhen'e, travlyu i nasmeshki.
                        Ne radost' byt' anglijskoj korolevoj.

                      Vhodit szadi koroleva Margarita.

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Molyu, chtob bog ubavil etu radost'!
                        Tvoj san, i tron, i chest' - moi po pravu.

                                  Gloster

                        Grozite vy vse korolyu skazat'?
                        Skazhite, ne shchadya: vse, chto skazal ya,
                        Reshus' ya podtverdit' pred korolem,
                        Hotya by Tauer mne grozil za eto.
                        Pora mne govorit': moj trud zabyt.

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Da, d'yavol, pomnyu ya tvoi trudy:
                        Ubit toboj byl v Tauere korol' moj,
                        Pri T'yuksberi - moj bednyj syn |dvard.

                                  Gloster

                        Kogda eshche vy ne carili oba,
                        V delah velikih vashego supruga
                        YA v'yuchnoj klyachej byl, bichom vragov
                        I drugom shchedrym vseh ego druzej.
                        CHtob krov' ego vozvysit', otdal krov' ya.

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Krov' luchshuyu, chem v vas oboih, lil ty.

                                  Gloster

                        V te gody vy i muzh vash Grej stoyali
                        Na storone Lankasterskogo doma. -
                        Vy takzhe, Rivers. - Ne byl li ubit
                        V Sent-Olbense suprug vash v ih ryadah?
                        I esli vy zabyli, vam napomnyu,
                        CHem byli vy do etogo, chem stali,
                        A takzhe chem ya byl i chem ya stal.

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Ty byl ubijcej podlym i ostalsya.

                                  Gloster

                        Neschastnyj Klarens Uorika ostavil,
                        Narushil klyatvu - bog, emu prosti!

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Bog, pokaraj ego!

                                  Gloster

                        On pereshel na storonu |dvarda,
                        Venec emu on dobyl, i za eto
                        Bednyaga zaklyuchen. O, daj mne, bozhe,
                        Kremnevoe, kak u |dvarda, serdce.
                        Il' zhalostnoe, nezhnoe moe
                        Emu otdaj! YA prost i glup dlya mira.

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Ostav' nash mir i spryach'sya v ad, besstyzhij
                        i gnusnyj demon, - tam darit' ty dolzhen!

                                   Rivers

                        Lord Gloster, v eti trudnye goda, -
                        Hot' vystavit' hotite nas vragami, -
                        My shli za nashim korolem zakonnym.
                        Bud' vy - korol', my takzhe shli b za vami.

                                  Gloster

                        Bud' ya korol'! Uzh luchshe budu ya
                        Raznoschikom. Proch' etu mysl' iz serdca!

                             Koroleva Elizaveta

                        I tochno: malo radostej uznali b,
                        Milord, kogda b vy stali korolem.
                        Pover'te, tak zhe malo ih nashla ya,
                        Stav korolevoj v etom gosudarstve.

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                        Nemnogo radosti zdes' koroleve:
                        Da, koroleva ya, i ya neschastna.
                        Terpet' vse eto bol'she ne mogu.
                             (Vyhodit vpered.)
                        |j, vy, piraty! CHto zh vy razrugalis'?
                        Nagrablennoe delite dobro?
                        Vy ne drozhite, glyadya na menya?
                        Kol' vy kak poddannye ne sklonyalis', -
                        Teper', myatezhniki, vy trepeshchite!
                        A, blagorodnyj ham, ty otvernulsya?

                                  Gloster

                        CHto, zlaya ved'ma, hochesh' ot menya?

                             Koroleva Margarita

                        Pereschitat' hochu tvoi zlodejstva;
                        Lish' sdelav eto, otpushchu tebya.

                                  Gloster

                        Ne izgnana li ty pod strahom smerti?

                             Koroleva Margarita

                        Da, izgnana. No mne izgnan'e huzhe,
                        CHem smert', chto doma porazit menya. -
                        Otdat' ty dolzhen mne supruga, syna!
                           (Koroleve Elizavete.)
                        Ty - korolevstvo, - vy zhe vse - pokornost'.
                        Vse goresti moi - po pravu vashi;
                        A radost' vy ukrali u menya.

                                  Gloster

                        Kogda otca ty moego venchala
                        Vencom bumazhnym, proklyal on tebya.
                        Potom svoim bezzhalostnym glumlen'em
                        Ty reki slez iz glaz ego istorgla.
                        CHtob osushit' ih, gercogu dala ty
                        Platok v nevinnoj Retlenda krovi.
                        I to proklyat'e gorestnoj dushi,
                        Vzyvaya k mesti, palo na tebya.
                        Bog, a ne my, za eto delo mstit.

                             Koroleva Elizaveta

                        Bog spravedliv, i mstit on za nevinnyh.

                                  Hestings

                        O delo merzkoe - ubit' rebenka!
                        ZHestokoe, neslyhannoe delo!

                                   Rivers

                        Bezdushnye - i te togda rydali.

                                   Dorset

                        Vse mshchen'e prizyvali na tebya.

                                  Bekingem

                        Nortemberlend byl tam, - on tozhe plakal.

                             Koroleva Margarita

                        Kak! Pred moim prihodom vy rugalis',
                        Drug drugu gorlo chut' ne peregryzli, -
                        Teper' protiv menya vsya vasha zloba?
                        Uzhel' proklyat'e Jorka bol'she znachit,
                        CHem gibel' Genriha, |dvarda gibel',
                        Poterya vlasti i moe izgnan'e?
                        I vse za zhalkogo togo mal'chishku?
                        Proklyat'e mozhet doletet' do neba?
                        Razdvin'tes', tuchi, dajte put' proklyat'yam!
                        Da sginet ot obzhorstva vash korol',
                        CHto korolem stal, korolya sgubiv!
                        |dvard, princ Uel'skij, syn tvoj - za |dvarda,
                        CHto synom byl moim i princem Uel'skim,
                        Bezvremenno pust' sginet zloyu smert'yu!
                        Ty, koroleva, vlast' perezhivi,
                        Kak ya, neschastnejshaya koroleva!
                        ZHivi podol'she i oplach' detej;
                        Glyadi, kak ya glyazhu, na korolevu,
                        Ukravshuyu tvoi prava i san!
                        Bud' dolgovechnej schast'ya svoego,
                        A umiraya gorestno, ty budesh'
                        Ne koroleva, ne zhena, ne mat'!
                        Vy zritelyami byli, Rivers, Hestings,
                        Dorset, kogda krovavymi nozhami
                        Zarezan byl moj syn, - molyu ya boga,
                        CHtoby nikto iz vas svoeyu smert'yu
                        Ne umer! CHtob zloj sluchaj vas sgubil!

                                  Gloster

                        Zaklyat'ya konchila ty, zlaya ved'ma?

                             Koroleva Margarita

                        Zabyv tebya? Net, pes, ty stoj i slushaj.
                        Kogda u boga pro zapas est' yazvy
                        I huzhe teh, chto na tebya zovu ya,
                        Pust' ih hranit, poka grehi tvoi
                        Sozreyut, i togda lish' porazit
                        Tebya, chto v bednom mire mir razrushil!
                        Pust' sovest' dushu izgryzet tvoyu!
                        Vsyu zhizn' druzej svoih schitaj vragami,
                        Vragov druz'yami luchshimi schitaj!
                        Pust' son kosnetsya greshnyh glaz tvoih
                        Lish' dlya togo, chtob v tyazhkih snoviden'yah
                        Roj gnusnyh d'yavolov tebya pugal!
                        Gorbun ty, nedonoshennyj svin'ej!
                        Ty, zaklejmennyj v chas, kogda rodilsya,
                        Kak rab prirody, kak otrod'e ada!
                        Ty, chreva materinskogo pozor!
                        Ty, semya merzkoe otcovskih chresl!
                        Beschestnoe otreb'e.

                                  Gloster

                                            Margarita!

                             Koroleva Margarita

                        |j, Richard!

                                  Gloster

                                     CHto?

                             Koroleva Margarita

                                           Tebya ya ne zvala.

                                  Gloster

                        Togda proshu prostit'. A ya podumal,
                        CHto zlobno tak menya ty obozvala.

                             Koroleva Margarita

                        Nu da, tebya. No mne otvet ne nuzhen.
                        Daj mne proklyatie moe okonchit'!

                                  Gloster

                        Ego ya konchil imenem tvoim.

                             Koroleva Elizaveta

                        Sebya vy proklyali svoim proklyat'em.

                             Koroleva Margarita

                        Ty, krashenaya gore-koroleva!
                        Ty, blesk pustoj moej sud'by schastlivoj!
                        Na pauka razduvshegosya sahar
                        Ty syplesh', putayas' v ego setyah.
                        O glupaya, nozh tochish' na sebya!
                        Nastupit den' - menya umolish' ty
                        Proklyast' s toboj krivuyu, zluyu zhabu!

                                  Hestings

                        Dovol'no, lgun'ya, beshenyh proklyatij!
                        Ne razdrazhaj nas na bedu sebe.

                             Koroleva Margarita

                        Pozor na vas! Menya vy raz®yarili.

                                   Rivers

                        Uslugoj bylo b - nauchit' vas dolgu.

                             Koroleva Margarita

                        CHtob dolg ispolnit', mne dolzhny sluzhit' vy.
                        YA - koroleva, poddannye - vy;
                        I, mne sluzha, ispolnite vy dolg svoj.

                                   Dorset

                        Ona - bezumnaya; ne spor'te s nej.

                             Koroleva Margarita

                        Molchite, markizenok. Nagly vy!
                        Vash novyj gerb edva lish' ustanovlen.
                        Sudit' li mozhet novoe dvoryanstvo
                        O gore teh, kto poteryal ego?
                        Tot, kto vysoko, vihryam vsem podverzhen,
                        I, padaya, on vdrebezgi razbit.

                                  Gloster

                        Sovet, klyanus', ne ploh. Markiz, uchites'.

                                   Dorset

                        Otnositsya on takzhe k vam, milord.

                                  Gloster

                        Da, verno. No rozhden-to ya vysoko.
                        Kto na vershine kedra svil gnezdo,
                        Tot s vetrom - drug i solnca ne boitsya.

                             Koroleva Margarita

                        Uvy, no on na solnce ten' brosaet.
                        Svidetel' syn moj: on v teni smertel'noj.
                        Ty zlobnoj tuchej skryl ego luchi
                        I v vechnyj mrak zagnal ego siyan'e,
                        I svili v nashem vy gnezde gnezdo. -
                        O ty, vsevidyashchij, ne poterpi,
                        I krov'yu pust' oni za krov' zaplatyat!

                                  Bekingem

                        Hot' postydites'! Smilujtes'! Dovol'no!

                             Koroleva Margarita

                        Net milosti i net styda vo mne.
                        Ne milostivy byli vy so mnoj,
                        Besstydno vy nadezhdy vse ubili.
                        ZHestokost' - milost', sram - vsya zhizn' moya;
                        I v srame - beshenstvo pechali dyshit.

                                  Bekingem

                        Nu, polno, polno!

                             Koroleva Margarita

                        Lord Bekingem, tvoyu celuyu ruku
                        V znak druzhby i soyuza. Pust' tebya
                        I dom tvoj chestnyj schast'e posetit.
                        Odezhd ne zapyatnal ty nashej krov'yu, -
                        Tebya moe proklyat'e ne kosnetsya.

                                  Bekingem

                        Pust' ne kosnetsya i drugih. Proklyat'ya
                        K gubam ih proiznesshih pristayut.

                             Koroleva Margarita

                        O net, oni dolzhny letet' na nebo,
                        CHtob bozhij tiho spyashchij mir narushit'.
                        O Bekingem, ty psa osteregajsya;
                        Vilyaya, on kusaet, i ukus
                        Otravlennyh ego zubov - smertelen.
                        Ne znajsya s nim, ego ty beregis'.
                        Greh, smert' i ad otmetili ego,
                        I slugi ih emu podchineny.

                                  Gloster

                        Lord Bekingem, chto vam ona skazala?

                                  Bekingem

                        Vnimaniya ne stoit eto, gercog.

                             Koroleva Margarita

                        Kak! Ty glumish'sya nad sovetom dobrym,
                        I l'stish' ty chertu, chto tebe opasen?
                        O, vspomni eto v den', kogda pechal'yu
                        Tvoe pronzit on serdce, i skazhi:
                        "Prorochicej byla ty, Margarita". -
                        Pust' kazhdogo iz vas on nenavidit,
                        A vy ego i vseh vas vmeste - bog.
                                 (Uhodit.)

                                  Hestings

                        Ah, ot proklyatij volosy vstayut.

                                   Rivers

                        I u menya. Zachem ona na vole?

                                  Gloster

                        YA ne suzhu. Klyanus' svyatoyu devoj,
                        Ona tak mnogo preterpela zla.
                        YA kayus' v tom, chem pered nej vinoven!

                             Koroleva Elizaveta

                        Ne pomnyu, chtob ya vred ej nanesla.

                                  Gloster

                        Odnako vred tot vam poshel na pol'zu.
                        YA delal slishkom goryacho dobro
                        Tomu, kto holodno ob etom pomnit.
                        Vot Klarens dorogo za eto platit:
                        On v hlev zasazhen, chtoby tam zhiret'.
                        Prosti, gospod', teh, kto vinoven v etom!

                                   Rivers

                        Kak dobrodetel'no, blagochestivo -
                        Molit'sya za nanesshih nam obidy!

                                  Gloster

                        Tak delayu vsegda ya,
                                (v storonu)
                        Znaya delo;
                        Klyanya drugih, sebya by proklyal ya.

                               Vhodit Ketsbi.

                                   Ketsbi

                        Korol' vas priglashaet, koroleva.
                                (Glosteru.)
                        I vashu svetlost'.
                                 (Drugim.)
                                          Takzhe vas, milordy.

                             Koroleva Elizaveta

                        Idu ya, Ketsbi. - Vy so mnoj, milordy?

                                   Rivers

                        Za vami my idem.

                        Uhodyat vse, krome Glostera.

                                  Gloster

                        Tvoryu ya zlo - i sam o zle gorlanyu;
                        I bedy tajnye, chto sozdal ya,
                        Tyazhelym gruzom na drugih valyu.
                        Pred prostakami, vrode Bekingema
                        Il' Stenli, ya nad Klarensom rydayu,
                        Kotorogo ya sam v tyur'mu upryatal;
                        I govoryu, chto ledi Grej s rodnej
                        Na brata natravila korolya.
                        Oni, mne verya, podstrekayut k mesti
                        Vogenu, Riversu i Greyu. YA zhe
                        Vzdyhayu, povtoryaya iz pisan'ya,
                        CHto bog velit platit' dobrom za zlo.
                        Tak prikryvayu gnusnost' ya svoyu
                        Obryvkami starinnyh izrechenij,
                        Nataskannymi iz svyashchennyh knig.

                             Vhodyat dvoe ubijc.

                        No tishe! Vot idut moi rebyata. -
                        CHto, smelye i vernye druz'ya,
                        Idete vy zakonchit' eto delo?

                               Pervyj ubijca

                        Idem, milord. Za propuskom prishli my,
                        CHtob v Tauer dopustili nas k nemu.

                                  Gloster

                        Podumal ya ob etom; vot, voz'mite.
                        Okonchiv delo, prihodite v Krosbi,
                        No delo delajte vnezapno, krepko;
                        Emu vy ne davajte zashchishchat'sya.
                        Ved' Klarens - govorun i mozhet vas
                        Rastrogat', esli govorit' dadite.

                               Pervyj ubijca

                        Tshsh...
                        Milord, ne bojtes', my boltat' ne stanem.
                        Plohoj delyaga - govorun; pover'te,
                        Ne yazyki, a ruki pustim v hod.

                                  Gloster

                        Durak l'et slezy; esli zh vam pridetsya
                        Zaplakat', to posyplyutsya kamen'ya.
                        Vy nravites' mne, molodcy. Za delo!
                        Idite zhe skorej.

                               Pervyj ubijca

                                         Milord, idem.

                                  Uhodyat.




                               London. Tauer.
                        Vhodyat Klarens i Brekenberi.

                                 Brekenberi

                   Milord, kak grustno nynche vy glyadite!

                                  Klarens

                   Provel ya gorestnuyu noch'. Ona
                   Snov strashnyh i urodlivyh videnij
                   Byla polna. YA gospodom klyanus',
                   Takoj vtoroyu noch'yu ne kupil by
                   YA mira celogo schastlivyh dnej, -
                   Tak uzhasov byla ona polna.

                                 Brekenberi

                   Kakoj zhe son vy videli, milord?

                                  Klarens

                   Mne snilos', chto iz Tauera bezhal ya,
                   Na korable v Burgundiyu plyvu.
                   So mnoyu brat moj Gloster; budto on
                   Vse iz kayuty vymanit' menya
                   Na palubu zhelaet; my glyadim
                   Na Angliyu i vse pripominaem
                   Dni tyazhkie vojny Lankastera s Jorkom
                   I vse nevzgody nashi; budto my
                   Idem po shatkoj palube; vdrug Gloster
                   Spotknulsya; uderzhat' ego hotel ya,
                   No, padaya, menya stolknul on za bort
                   V katyashchuyusya bezdnu voln morskih.
                   I budto - bozhe! - tyazhko mne tonut'.
                   Kakoj uzhasnyj shum vody v ushah!
                   Kak merzok vid urodlivyh smertej!
                   YA videl sotni korablej pogibshih!
                   I potonuvshih tysyachi lyudej,
                   Kotoryh zhadno pozhirali ryby;
                   I budto po vsemu morskomu dnu
                   Razbrosany i zolotye slitki,
                   I grudy zhemchuga, i yakorya,
                   Bescennye kamen'ya i bril'yanty;
                   Zaseli kamni v cherepah, glaznicah, -
                   Sverkayut, izdevayas' nad glazami,
                   CHto nekogda zdes' zhili, obol'shchayut
                   Morskoe tinistoe dno, smeyutsya
                   Nad razvalivshimisya kostyakami.

                                 Brekenberi

                   No kak v predsmertnuyu minutu vy
                   Pospeli tajny morya rassmotret'?

                                  Klarens

                   Kazalos', vse ya videl. Mnogo raz
                   Staralsya umeret' ya, - zloe more
                   Derzhalo dushu, ne davaya ej
                   Letet' v pustoj i vol'nyj chistyj vozduh,
                   I zazhimalo v trepetnoj grudi,
                   Kotoraya edva ne razryvalas',
                   Starayas' v more dushu izrygnut'.

                                 Brekenberi

                   Ot etoj muki ne prosnulis' vy?

                                  Klarens

                   Net-net, i son moj dlilsya posle smerti.
                   Tut burya nachalas' v moej dushe,
                   I budto mrachnyj lodochnik, vospetyj
                   Poetami, cherez potok pechal'nyj
                   Menya v kraj vechnoj nochi perevez.
                   Skital'cheskuyu dushu pervyj vstretil
                   Moj znamenityj test', velikij Uorik,
                   I kriknul mne: "Kakaya kara, Klarens,
                   Klyatvoprestupnika zhdet v chernom carstve?"
                   I on ischez. I vot za nim drugaya
                   Ten' - angela so svetlymi kudryami,
                   Namokshimi v krovi; i mne krichit:
                   "Zdes' Klarens, lzhivyj, verolomnyj Klarens,
                   Zlodej, pod T'yuksberi menya ubivshij.
                   Tashchite, furii, ego na muku!"
                   Tut legion chertej vokrug menya
                   Kruzhit'sya stal i zavyvat' mne v ushi
                   Tak gnusno, chto ot etih strashnyh krikov,
                   Drozha, prosnulsya ya. I dolgo posle
                   Mne vse kazalos' - ya eshche v adu:
                   Tak bylo vpechatlen'e sna uzhasno.

                                 Brekenberi

                   Milord, ne divo, chto vy ispugalis':
                   Ot odnogo rasskaza zhutko mne.

                                  Klarens

                   Oh, storozh, storozh, vse, chto sdelal ya
                   I chto teper' menya zhe ulichaet, -
                   Vse bylo dlya |dvarda. Kak on platit!
                   O bozhe, esli gor'kie molitvy
                   Ne mogut gnev tvoj ukrotit', - karaj
                   Menya za zlo, no poshchadi zhenu
                   Nevinnuyu moyu, detej neschastnyh! -
                   Moj storozh, posidi so mnoj, proshu.
                   Mne tyazhelo i hochetsya usnut'.

                                 Brekenberi

                   YA posizhu, milord. Bog s vami, spite!

                             Klarens zasypaet.

                   Pechal' lomaet bdenie i son,
                   V noch' utro prevrashchaet, v polden' - noch',
                   Vlastitelyam dlya slavy titul dan
                   I vneshnij blesk - za vnutrennyuyu tyazhest';
                   I celym mirom gorestnyh zabot
                   Oni za prizrak slavy chasto platyat.
                   Mezh titulami ih i nishchetoj
                   Odna lish' raznica - pochet pustoj.

                             Vhodyat dvoe ubijc.

                               Pervyj ubijca

     |j, kto zdes'?

                                 Brekenberi

     CHto tebe nuzhno, malyj, i kak ty syuda zabralsya?

                               Pervyj ubijca

     Nuzhen mne Klarens, a zabralsya ya na svoih sobstvennyh nogah.

                                 Brekenberi

     CHto tak bystro?

                               Vtoroj ubijca

     Luchshe,  ser,  bystro,  chem  meshkotno. Bez dal'nih razgovorov pokazhi emu
prikaz.
               (Daet Brekenberi bumagu, kotoruyu tot chitaet.)

                                 Brekenberi

                    Po etomu prikazu dolzhen vam
                    YA vydat' gercoga. Ne stanu ya
                    O tom, chto eto znachit, rassuzhdat', -
                    Hochu ya chistym byt' i ot suzhden'ya, -
                    Vot zdes' klyuchi; vot gercog v kresle spit.
                    YA k korolyu idu i soobshchu,
                    CHto dolzhnost' vam ya peredal svoyu.

                               Pervyj ubijca

     Ladno, ser, eto razumnyj vyhod. Bud'te zdorovy.

                             Brekenberi uhodit.

                               Vtoroj ubijca

     CHto zh? My ego stuknem vo vremya sna?

                               Pervyj ubijca

     Net, a to on skazhet, chto my strusili, kogda prosnetsya.

                               Vtoroj ubijca

     Kogda prosnetsya? Durak! On ne prosnetsya do Strashnogo suda.

                               Pervyj ubijca

     Zato na Strashnom sude skazhet, chto my ubili ego vo vremya sna.

                               Vtoroj ubijca

     Strashnoe  slovo  -  sud!  Vo  mne  probudilos'  chto-to  vrode ugryzenij
sovesti.

                               Pervyj ubijca

     Ty chto, ispugalsya?

                               Vtoroj ubijca

     YA ne boyus' ubit' ego, potomu chto u menya na to est' prikaz. YA boyus' byt'
za ubijstvo proklyatym. A ot etogo nikakoj prikaz menya ne spaset.

                               Pervyj ubijca

     YA dumal, chto ty tverdo reshilsya.

                               Vtoroj ubijca

     YA tverdo reshilsya ostavit' emu zhizn'.

                               Pervyj ubijca

     Nu, ya pojdu obratno k gercogu Glosteru i skazhu emu eto.

                               Vtoroj ubijca

     Net,  proshu  tebya,  podozhdi  nemnogo. YA nadeyus', chto moya svyataya prichuda
projdet.  Oni  u  menya  vsegda  dlyatsya  ne dol'she, chem pospeesh' soschitat' do
dvadcati.

                               Pervyj ubijca

     Nu, a kak ty sebya teper' chuvstvuesh'?

                               Vtoroj ubijca

     Po pravde govorya, neskol'ko krupic sovesti vo mne eshche sidit.

                               Pervyj ubijca

     Vspomni o nagrade, kotoruyu my poluchim, kogda delo budet sdelano.

                               Vtoroj ubijca

     CHert s nim, pust' umiraet! YA zabyl o nagrade.

                               Pervyj ubijca

     Gde zhe teper' tvoya sovest'?

                               Vtoroj ubijca

     V koshel'ke gercoga Glostera.

                               Pervyj ubijca

     Znachit,  kogda  on  raskroet  svoj  koshelek,  chtoby  ottuda dostat' nam
den'gi, vyletit i tvoya sovest'?

                               Vtoroj ubijca

     Naplevat', pust' vyletaet, nikomu ona ne nuzhna.

                               Pervyj ubijca

     A vdrug ona k tebe obratno priletit?

                               Vtoroj ubijca

     Ne  stanu  ya  s  nej  bol'she  vozit'sya.  Sovest'  -  opasnaya shtuka. Ona
prevrashchaet  cheloveka  v trusa. CHelovek hochet ukrast' - sovest' ego osuzhdaet.
CHelovek hochet pobozhit'sya - sovest' ego uderzhivaet. CHelovek hochet perespat' s
zhenoj  soseda  -  sovest'  ego  vydaet. Sovest' - stydlivyj, krasneyushchij bes,
kotoryj  buntuet v chelovecheskoj grudi i meshaet vo vseh delah. |tot samyj bes
zastavil  menya  odnazhdy vernut' koshelek s zolotom, kotoryj ya sluchajno nashel.
On  vsyakogo  cheloveka  sdelaet nishchim. Ego vyshibayut iz vseh gorodov i sel kak
opasnuyu  shtuku,  i  vsyakij, kto hochet ladno zhit', dolzhen postarat'sya prozhit'
sobstvennym umom i bez vsyakogo sovestlivogo besa.

                               Pervyj ubijca

     Aj,  aj! Vot on sejchas u menya pod loktem vertitsya i ubezhdaet ne ubivat'
gercoga.

                               Vtoroj ubijca

     Ty  etomu  chertu  ne  ver',  ne  vpuskaj  ego  v  sebya,  a to on v tebya
zaberetsya, chtob lishit' tebya sil.

                               Pervyj ubijca

     YA dostatochno silen: ne tak-to legko menya osedlat'.

                               Vtoroj ubijca

     Ty  ladno  govorish',  kak  poryadochnyj  chelovek,  kotoryj  dorozhit svoej
reputaciej. Nu chto zhe, prinimat'sya za rabotu?

                               Pervyj ubijca

     Stukni   ego  po  bashke  rukoyatkoj  mecha,  a  potom  brosim  v  bochku s
mal'vaziej, kotoraya stoit v toj komnate.

                               Vtoroj ubijca

     Vot horoshaya vydumka! Sdelaem iz nego slavnuyu nastojku.

                               Pervyj ubijca

     Tishe, on prosypaetsya! Hlopnut' ego?

                               Vtoroj ubijca

     Net, my eshche s nim pobeseduem.

                                  Klarens
                                (prosypayas')

                    Gde storozh moj? Daj mne stakan vina.

                               Vtoroj ubijca

     Sejchas vy poluchite dostatochno vina, milord.

                                  Klarens

                    Vo imya boga, kto ty?

                               Vtoroj ubijca

                    CHelovek, kak i vy.

                                  Klarens

                    No ty ne korolevskoj krovi.

                               Vtoroj ubijca

                    Zato u nas krov' pochestnee vashej.

                                  Klarens

                    Tvoj golos budto grom, a vzglyad - truslivyj.

                               Vtoroj ubijca

                    Da potomu, chto golosom moim
                    Korol' veshchaet, a smotryu ya sam.

                                  Klarens

                    Kak ty temno i strashno govorish'.
                    Glaza grozyat mne. Otchego bledny vy?
                    Kto vas poslal? Zachem prishli syuda?

                                 Oba ubijcy

                    CHtob, chtob, chtob...

                                  Klarens

                    CHtob menya ubit'?

                                 Oba ubijcy

                    Da, da.

                                  Klarens

                    U vas edva skazat' hvatilo duhu,
                    A sdelat' eto duhu v vas ne hvatit.
                    CHem ya obidel vas, druz'ya moi?

                               Pervyj ubijca

                    Ne nas obideli vy - korolya.

                                  Klarens

                    Pomirimsya my snova s korolem.

                               Vtoroj ubijca

                    Net, nikogda, milord; gotov'tes' k smerti.

                                  Klarens

                    Iz vseh lyudej na svete vas izbrali
                    Ubit' nevinnogo? V chem ya vinoven?
                    Kakie dokazatel'stva i gde?
                    I sledstvie kto vel? I kto reshen'e
                    Vnushil sud'e? I kto zhe tot sud'ya,
                    CHto k gor'koj smerti prisudil menya?
                    Poka zakonno ya ne obvinen,
                    Mne smert'yu bezzakonno ugrozhat'.
                    Molyu vas veroj v iskuplen'e, krov'yu
                    Bescennoj, prolitoj Hristom za nas, -
                    Ujdite i menya ne ubivajte!
                    Proklyatoe zateyali vy delo.

                               Pervyj ubijca

                    My po prikazu delaem to delo.

                               Vtoroj ubijca

                    I tot, kto eto prikazal, - korol' vash.

                                  Klarens

                    O glupyj! Ved' korol' nad korolyami
                    Prikaz svoj na skrizhalyah napisal:
                    CHtob ty ne ubival! I ty prestupish'
                    Ego zakon v ugodu cheloveku?
                    O, beregis': ego ruka karaet
                    I na oslushnika lozhitsya tyazhko.

                               Vtoroj ubijca

                    I ta zhe kara na tebya lozhitsya
                    Za klyatvoprestuplen'e i ubijstvo.
                    Ty, prichastyas' svyatyh darov, poklyalsya
                    Za dom Lankasterov verno voevat'.

                               Pervyj ubijca

                    I, kak predatel' imeni gospodnya,
                    Narushil klyatvu ty: nozh verolomnyj
                    Vsadil ty v serdce syna korolya.

                               Vtoroj ubijca

                    Kotorogo ty klyalsya zashchishchat'.

                               Pervyj ubijca

                    Kak nam grozish' ty bozheskim zakonom,
                    Kogda ego ty do konca narushil?

                                  Klarens

                    Radi nego, uvy, ya sogreshil,
                    Radi |dvarda, brata moego.
                    O net,
                    Ne on poslal vas ubivat' menya:
                    On, kak i ya, vinoven v tom grehe.
                    I esli bog karat' menya zahochet,
                    O znajte, pokaraet on otkryto.
                    Ne spor'te zhe s ego rukoj vsesil'noj:
                    Emu putej ne nuzhno bezzakonnyh,
                    CHtob porazit' obidchikov svoih.

                               Pervyj ubijca

                    A kto zh tebya naznachil palachom,
                    Kogda Plantagenet prekrasnyj, krotkij
                    Vo cvete let toboyu byl ubit?

                                  Klarens

                    Lyubov' k |dvardu-bratu, d'yavol, gnev.

                               Pervyj ubijca

                    Tvoj brat, lyubov' k nemu, nash dolg, tvoj greh
                    Povelevayut nam ubit' tebya.

                                  Klarens

                    Kogda vy brata lyubite, menya
                    Ne nenavid'te, - brata ya lyublyu.
                    Byt' mozhet, vy podkupleny? Tak ya
                    Poshlyu vas k bratu Glosteru. Idite zh;
                    Za zhizn' moyu dorozhe on zaplatit,
                    CHem brat |dvard zaplatit vam za smert'.

                               Vtoroj ubijca

                    Oshiblis' vy - vas nenavidit Gloster.

                                  Klarens

                    O net, on lyubit, i emu ya dorog.
                    Pojdite zhe k nemu.

                               Vtoroj ubijca

                                      Nu da, pojdem.

                                  Klarens

                    Napomnite emu, kak Jork, otec nash,
                    Pobednoyu rukoj blagoslovil
                    Treh synovej svoih i nakazal im
                    Lyubit' drug druga. Verno, on ne dumal,
                    CHto eta druzhba razob'etsya. |to
                    Skazhite Glosteru, i on zaplachet.

                               Pervyj ubijca

                    Kamnyami, kak uchil on plakat' nas.

                                  Klarens

                    Ne kleveshchite na nego - on nezhen.

                               Pervyj ubijca

                    Da, da,
                    Kak sneg vo vremya zhatvy. Ne nadejtes'!
                    On nas prislal syuda, chtob vas ubit'.

                                  Klarens

                    Ne mozhet byt'! Kogda my rasstavalis',
                    On plakal obo mne, i obnimal,
                    I obeshchal mne, gorestno vzdyhaya,
                    Starat'sya o moem osvobozhden'e.

                               Vtoroj ubijca

                    On tak i delaet, osvobozhdaya
                    Vas ot zemnyh tyagot dlya rajskih blag.

                               Pervyj ubijca

                    Milord, mirites' s nebom pered smert'yu.

                                  Klarens

                    Svyatye chuvstva est' v dushe u vas, -
                    Sovetuete s bogom mne mirit'sya, -
                    A k sobstvennoj dushe soveem vy slepy?
                    Ubijstvom etim boretes' vy s bogom.
                    Pover'te, tot, kto vas poslal ubit',
                    Voznenavidit vas zhe za ubijstvo.

                               Vtoroj ubijca

                    CHto delat'?

                                  Klarens

                                Pozhalejte i spasite!

                               Pervyj ubijca

                    ZHaleyut tol'ko baby ili trusy.

                                  Klarens

                    Bezzhalosten lish' zver', dikar' il' d'yavol,
                    A kto iz vas, kogda b on princem byl
                    I byl v tyur'me, kak ya, i uvidal
                    Ubijc, takih, kak vy, k nemu prishedshih,
                    O zhizni b ne molil?
                    Moj drug, v tvoih glazah ya vizhu zhalost'!
                    O, esli ne lguny tvoi glaza,
                    So mnoyu za menya ty umolyaj,
                    Kak ty molil by, bud' v moej bede.
                    O szhal'tes', bednyaki, nad bednym princem!

                               Vtoroj ubijca

                    Milord, nazad vzglyanite.

                               Pervyj ubijca
                                (ubivaya ego)

                    Vot! Vot! A esli etogo vam malo,
                    V mal'vazii sejchas vas utoplyu.
                             (Uhodit s trupom.)

                               Vtoroj ubijca

                    Krovavoe, otchayannoe delo!
                    YA, kak Pilat, omyt' hotel by ruki
                    Ot etogo proklyatogo ubijstva!

                           Vhodit pervyj ubijca.

                               Pervyj ubijca

                    |j ty, chego zh ty mne ne pomogaesh'?
                    Uznaet gercog, kak lenilsya ty.

                               Vtoroj ubijca

                    Uzh luchshe b on uznal, chto spas ya brata.
                    Voz'mi vse den'gi i skazhi emu:
                    V ubijstve gercoga ya gor'ko kayus'.
                                 (Uhodit.)

                               Pervyj ubijca

                    A ya ne kayus'. Ubirajsya, trus! -
                    V kakuyu by dyru mne trup zapryatat',
                    Poka ego ne vedeno zaryt'?
                    Ujdu podal'she, poluchiv nagradu:
                    Kak vse otkroetsya, zdes' byt' ne nado.
                                 (Uhodit.)






                              London. Dvorec.
             Vhodyat bol'noj korol' |duard, koroleva Elizaveta,
             Dorset, Rivers, Hestings, Bekingem, Grej i drugie.

                               Korol' |duard

                      Segodnya dobroe ya delo sdelal.
                      Soyuz vash tesnyj beregite, pery.
                      YA kazhdyj den' ot boga zhdu poslanca,
                      CHto prizovet menya. Dusha moya
                      Na nebo v mire otletit teper':
                      YA na zemle mir dlya druzej ustroil,
                      Rivers i Hestings, protyanite ruki:
                      Konec vrazhde, klyanites' v vechnoj druzhbe.

                                   Rivers

                      Klyanus' ya bogom, chist ot zloby ya.
                      Ruka skreplyaet vernuyu lyubov'.

                                  Hestings

                      YA v tom zhe schastiem svoim klyanus'!

                               Korol' |duard

                      Peredo mnoj pustyh vy bojtes' klyatv,
                      Inache car' carej vas ulichit
                      V obmane tajnom i na smert' osudit,
                      Kotoruyu drug drugu prinesete.

                                  Hestings

                      Ne znat' mne schast'ya, esli ya lukavlyu!

                                   Rivers

                      I mne, kol' Hestingsa ya ne lyublyu!

                               Korol' |duard

                      Ne isklyuchen'e zdes' vy, koroleva,
                      Ni Dorset, vy, nash syn, ni Bekingem, -
                      Drug s drugom vrazhdovali vy. ZHena,
                      Lyubite Hestingsa; dlya poceluya
                      Emu vy ruku protyanite. To,
                      CHto delaete, delajte ot serdca.

                             Koroleva Elizaveta

                      Vot, Hestings,
                       (protyagivaet ruku dlya poceluya)
                                    nikogda ne vspomnyu bol'she
                      YA prezhnyuyu vrazhdu, - klyanus' vsem schast'em.

                               Korol' |duard

                      Dorset, celuj ego. A vy, lord Hestings,
                      Markiza polyubite ot dushi.

                                   Dorset

                      YA obeshchayu, chto v soyuze nashem
                      YA nikogda lyubvi ne izmenyu.

                                  Hestings

                      Ni ya, milord, - klyanus'.

                                Obnimayutsya.

                               Korol' |duard

                      Teper', lord Bekingem, soyuz skrepite,
                      Obnyavshi vsyu rodnyu moej zheny.
                      Obradujte menya vy edinen'em.

                                  Bekingem
                                 (koroleve)

                      Kol' Bekingem kogda-nibud' vrazhdu
                      Na vashu milost' obratit, otrinuv
                      Dolg i lyubov', - pust' bog menya nakazhet
                      Vrazhdoyu teh, ch'ej druzhby zhdu vseh bol'she;
                      I esli drug ponadobitsya mne
                      I budu v nem uveren ya, pust' on
                      Okazhetsya predatelem lukavym.
                      Molyu ob etom boga, esli vam
                      I vashim ya dushoj ne budu predan.

                                Obnimayutsya.

                               Korol' |duard

                      Celebnyj eliksir, lord Bekingem, -
                      Obet vash serdcu moemu bol'nomu.
                      Lish' brata Glostera nedostaet,
                      CHtob mirnyj dogovor nash zakrepit'.

                                  Bekingem

                      Vot, kstati, zdes' i blagorodnyj gercog.

                              Vhodit Gloster.

                                  Gloster

                      Sklonyayus' pred chetoyu korolevskoj. -
                      Svetlejshim peram dobryj den' zhelayu.

                               Korol' |duard

                      Den' dobryj istinno my proveli
                      I sotvorili miloserd'ya delo;
                      Lyubov'yu, mirom my vrazhdu smenili
                      Sredi obidchivyh i gordyh perov.

                                  Gloster

                      Blagoe delo, gosudar', svershili,
                      A esli kto iz etogo sobran'ya
                      Po podozren'yu ili po donosu -
                      Menya vragom schitaet;
                      Il' esli v gneve, il' po nerazum'yu
                      Komu-nibud' obidu ya nanes
                      Iz zdes' prisutstvuyushchih, ya hotel by
                      Prosit' ego o mire i o druzhbe.
                      Vrazhda mne - smert'; ee ya nenavizhu
                      I druzhby dobryh vseh lyudej zhelayu. -
                      Vas pervuyu molyu ya, koroleva,
                      O milosti, chto sluzhboj zasluzhu ya. -
                      I vas, kuzen moj Bekingem, o tom zhe
                      Proshu, kol' ssory mezhdu nami byli. -
                      I vas, lord Rivers i lord Grej, hot' vy
                      I bez prichiny na menya serdilis'. -
                      Vas gercogi i lordy, vseh proshu.
                      YA v Anglii ne znayu cheloveka,
                      K komu b ya bolee vrazhdy pital,
                      CHem tol'ko chto rodivshijsya rebenok,
                      I za svoe smiren'e slavlyu boga.

                             Koroleva Elizaveta

                      My etot den', kak prazdnik, budem chtit'.
                      Da prekratit gospod' vse nesoglas'ya! -
                      Teper', vashe velichestvo, proshu vas,
                      CHtob vami brat nash Klarens vozvrashchen byl.

                                  Gloster

                      Vam predlozhil lyubov' ya, koroleva,
                      CHtob nado mnoj pred korolem glumilis'?
                      Vse znayut - blagorodnyj gercog umer!

                             Vse vstayut s mest.

                      Ne oskvernyajte prah ego nasmeshkoj.

                                   Rivers

                      Vse znayut, chto on umer? No on zhiv!

                             Koroleva Elizaveta

                      O nebesa! Kak mir zhestok i lzhiv!

                                  Bekingem

                      YA tak zhe bleden, kak i vse, lord Dorset?

                                   Dorset

                      Da, dobryj lord, i nikogo zdes' net,
                      Kto sohranil by na shchekah rumyanec.

                               Korol' |duard

                      Kak! Klarens mertv? Byl otmenen prikaz!

                                  Gloster

                      Bednyak po pervomu prikazu umer.
                      Prikaz tot vestnik okrylennyj nes;
                      Vtoroj prikaz nes meshkotnyj kaleka,
                      I on edva pospel k pohoronam.
                      Est' lyudi nizhe krov'yu i dushoj;
                      CHto k pomyslam krovavym byli blizhe,
                      I popustil gospod', chtob bednyj Klarens
                      Pogib, a teh nikto ne zapodozril!

                               Vhodit Stenli.

                                   Stenli

                      O milosti molyu vas, gosudar'!

                               Korol' |duard

                      Proshu tebya, molchi. Dusha toskuet.

                                   Stenli

                      O, vyslushajte pros'bu, il' ne vstanu.

                               Korol' |duard

                      Togda skoree govori, v chem delo.

                                   Stenli

                      Slugu pomilujte vy moego:
                      Ubil on dvoryanina-zabiyaku,
                      CHto v svite gercoga Norfolka byl.

                               Korol' |duard

                      YAzyk moj brata osudil na smert', -
                      I etot zhe yazyk prostit raba?
                      Moj brat ved' nikogo ne ubival;
                      Ego vina byla lish' - pomyshlen'e,
                      A nakazan'e vse zhe - zlaya smert'!
                      Kto za nego molil? Kto na kolenyah
                      V chas beshenstva odumat'sya prosil?
                      Kto govoril o bratstve, o lyubvi?
                      Kto mne skazal, chto Uorika moj brat
                      Pokinul i srazhalsya za menya?
                      Kto mne skazal, chto v T'yuksberijskom pole,
                      Kogda menya odoleval uzh Oksford,
                      Prishel on mne na pomoshch' i voskliknul:
                      "ZHivi, moj milyj brat; bud' korolem"?
                      Kto mne napomnil, kak my zamerzali
                      Na pole, kak menya on ukryval
                      Svoej odezhdoj, sam zhe, nepokrytyj,
                      Drozhal i cepenel v nochi moroznoj?
                      I skotskij gnev iz pamyati moej
                      Vse eto vyrval; i nikto iz vas
                      Ne pozhalel menya i ne napomnil.
                      Kogda zhe konyuhi i slugi vashi,
                      Napivshis', ubivayut, iskazhaya
                      Spasitelya bescennyj obraz, - vy
                      Proshchen'ya prosite im na kolenyah,
                      I ya nespravedlivo ih proshchayu!
                      Za brata zhe nikto ne umolyal,
                      I sam sebya, negodnyj, ne prosil ya
                      Za bednogo. Nadmennejshij iz vas
                      Obyazan mnogim byl emu pri zhizni,
                      A zhizn' ego ne vymolil nikto. -
                      O bozhe, ya boyus', tvoj pravyj gnev
                      Srazit menya, i vas, moih i vashih. -
                      Dojti do spal'ni pomogite, Hestings.
                      O bednyj Klarens!

              Korol' |duard i koroleva Elizaveta s neskol'kimi
                              lordami uhodyat.

                                  Gloster

                      Vot oprometchivosti plod. Vidali,
                      Kak pri izvestii o smerti brata
                      Prestupnye rodnye korolevy
                      Vdrug pobledneli? O, oni vinovny
                      V postupke korolya! Bog otomstit im!
                      Pojdemte, lordy, korolya uteshim.

                                  Bekingem

                      My sleduem za vami.

                                  Uhodyat.




                                  Dvorec.
             Vhodit gercoginya Jorkskaya s dvumya det'mi Klarensa.

                                Syn Klarensa

                      Skazhite, babushka, otec nash umer?

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Net, mal'chik moj.

                                Syn Klarensa

                      Zachem zhe plachete i b'ete v grud',
                      Krichite: "Klarens, moj neschastnyj syn!"

                               Doch' Klarensa

                      Na nas glyadite, golovoj kachaya,
                      Sirotami nas gor'kimi zovete,
                      Kogda otec nash blagorodnyj zhiv?

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Vnuchata milye, oshiblis' vy,
                      YA plachu o bolezni korolya,
                      A ne o smerti vashego otca.
                      O teh, kogo uzh net, naprasny slezy.

                                Syn Klarensa

                      Tak, znachit, babushka, on vse zhe umer?
                      Korol', nash dyadya, v etom vinovat.
                      Nakazhet bog ego. YA pomolyus',
                      CHtob bog ego za eto nakazal.

                               Doch' Klarensa

                      YA tozhe pomolyus'.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Molchite, deti! Lyubit vas korol'.
                      Vam, nesmyshlenysham, i ne ponyat',
                      Kto v smerti vashego otca vinoven.

                                Syn Klarensa

                      Vse ponyali my. Dobryj dyadya Gloster
                      Skazal nam, chto korol' zhenu poslushal, -
                      V tyur'mu zapryatal nashego otca.
                      I, govorya mne eto, dyadya plakal
                      I celoval menya, zhalel, prosil
                      Ego otcom schitat' i obeshchal
                      Lyubit' menya, kak sobstvennogo syna.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Ah, laskoj lozh' umeet prikryvat'sya,
                      Lichinoj dobrodeteli - porok!
                      On syn moj i moj sram; no etu lzhivost'
                      On vysosal ne iz moih soskov.

                                Syn Klarensa

                      Uzheli, babushka, nash dyadya lzhet?

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Da, mal'chik moj.

                                Syn Klarensa

                      YA ne poveryu. - Ah, chto tam za shum?

             Vhodit koroleva Elizaveta s raspushchennymi volosami;
                          za neyu Rivers i Dorset.

                             Koroleva Elizaveta

                      Kto pomeshaet mne vopit' i plakat',
                      Terzat' sebya i na sud'bu roptat'?
                      Otchayan'yu sebya otdam ya v zhertvu
                      I stanu ya vragom samoj sebe!

                             Gercoginya Jorkskaya

                      CHto znachit eta scena isstuplen'ya?

                             Koroleva Elizaveta

                      Tragicheskoe dejstvie svershilos'.
                      |dvard, moj muzh, tvoj syn, korol' nash - mertv!
                      Pogib nash koren' - kak vetvyam rasti?
                      Issyak v nih sok - kak ne zasohnut' im?
                      ZHivya, rydajte il' umrite srazu,
                      CHtob dushi nashi dushu korolya
                      Nagnali il' za nej poshli pokorno
                      Tuda, gde v vechnom mire on carit.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Ah, ya sochuvstvuyu tvoej pechali!
                      Tvoj slavnyj muzh - moj syn; ego oplachu.
                      Oplakala dostojnogo ya muzha;
                      ZHila ya, glyadya na ego detej.
                      Teper' dva zerkala ego lica
                      Razbity vdrebezgi zlovrednoj smert'yu.
                      Ostalos' na gore odno - krivoe:
                      V to zerkalo glyadyas', pozor svoj vizhu.
                      Ty - mat', hotya vdovoyu stala ty.
                      Ostalis' deti, chtob tebya uteshit';
                      A u menya smert' vyrvala supruga,
                      Iz slabyh ruk istorgla kostyli:
                      |dvarda s Klarensom. Tvoi stenan'ya -
                      Lish' polovina vseh moih stenanij:
                      V moih slezah tvoi potonut slezy.

                                Syn Klarensa

                      Ne plakali vy, tetya, ob otce, -
                      I vam my nynche plakat' ne pomozhem.

                               Doch' Klarensa

                      Ostalos' neoplakannym sirotstvo, -
                      Pust' budet neoplakannym vdovstvo.

                             Koroleva Elizaveta

                      Mne v plache vasha pomoshch' ne nuzhna;
                      YA ne besplodna - plach mogu rodit'.
                      Pust' vse ruch'i v moih glazah sol'yutsya,
                      CHtob s pomoshch'yu caricy vod - luny
                      Mogla ya zatopit' ves' mir slezami
                      O milom muzhe, o moem |dvarde!

                               Deti Klarensa

                      I ob otce, o Klarense lyubimom!

                             Gercoginya Jorkskaya

                      I ob oboih synov'yah moih.

                             Koroleva Elizaveta

                      Oporoj byl moej |dvard, - pogib on.

                               Deti Klarensa

                      Oporoj nashej Klarens byl, - pogib on.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Oporoj oba byli mne, - pogibli.

                             Koroleva Elizaveta

                      Byla li dlya vdovy uzhasnej smert'?

                               Deti Klarensa

                      Byla li dlya detej uzhasnej smert'?

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Byla l' dlya materi uzhasnej smert'?
                      Uvy, uvy mne! Mat' ya vseh skorbej:
                      V moej pechali vse pechali ih.
                      YA vmeste s neyu plachu ob |dvarde, -
                      Ona so mnoj o Klarense ne plachet.
                      S det'mi o Klarense ya vmeste plachu, -
                      So mnoj oni ne plachut ob |dvarde.
                      Vse troe obo mne, neschastnoj trizhdy,
                      Vse slezy vyplach'te - ya skorb' vskormila,
                      I ya ee stenan'em utolyu.

                                   Dorset

                      O babushka lyubeznaya, utesh'tes';
                      Neblagodarno boga vy gnevite.
                      V delah zovut togo neblagodarnym,
                      Kto, poluchiv vzajmy iz shchedryh ruk,
                      Zaem svoj neohotno otdaet.
                      A vosstavat' na boga mnogo huzhe
                      Za to, chto carstvennyj zaem, vam dannyj,
                      U vas potreboval obratno on.

                                   Rivers

                      Kak mat' zabotlivaya, koroleva,
                      Podumajte o syne vashem, prince.
                      Za nim skorej poshlite: pust' ego
                      Venchayut korolem; v nem - uteshen'e.
                      V grobu |dzarda shoronite skorb', -
                      I tron |dvapda radost' vam vernet.

           Vhodyat Gloster, Bekingem, Stenli, Hestings i Retklif.

                                  Gloster

                      Sestra, utesh'tes'. Vse dolzhny rydat' my
                      Nad nashej zakativshejsya zvezdoj;
                      No gore nam ne utopit' slezami. -
                      Prostite, vasha svetlost', mat' moya, -
                      Ne videl vas. Proshu vas na kolenyah
                      Menya blagoslovit'.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Blagoslovi, gospod'! Da nisposhlet on
                      Tebe smiren'e, i lyubov', i vernost'!

                                  Gloster
                                (v storonu)

                      Amin'. I umeret' mne dobrym starcem, -
                      Konec vseh materinskih pozhelanij.
                      Kak gercoginya eto propustila?

                                  Bekingem

                      Vy, princy grustnye, vy, lordy, pery,
                      Nesushchie gruz tyazhkoj obshchej boli,
                      Uteshimsya vzaimnoyu lyubov'yu.
                      Do zhatvy korolya skosila smert',
                      No syn ego, kak novyj kolos, zreet.
                      Okonchena vrazhda serdec nadmennyh,
                      Razroznennoe svyazano i slito.
                      Dolzhny my etu svyaz' berech', hranit'.
                      YA dumayu, chto horosho poslat'
                      Za princem v Ledlo nebol'shuyu svitu,
                      CHtob v Londone ego koronovat'.

                                   Rivers

                      Milord, no pochemu zhe nebol'shuyu?

                                  Bekingem

                      Da potomu, milord, chto v mnogolyudstve
                      Vrazhdy edva zalechennye rany
                      Otkryt'sya mogut, - chto vsego opasnej
                      V derzhave molodoj, bez gosudarya,
                      V nej kon' bez sderzhivayushchej uzdy
                      Letit, kuda zahochetsya emu.
                      Ne tol'ko chto bedu, no strah bedy,
                      Mne kazhetsya, predupredit' dolzhny my.

                                  Gloster

                      Korol' nas vseh drug s drugom pomiril,
                      I dogovoru veren ya ostanus'.

                                   Rivers

                      YA takzhe; takzhe vse, ya polagayu.
                      No dogovor nash yun, i my dolzhny
                      Berech' ego ot mnimogo razryva,
                      Kotoryj mozhet vozbudit' tolpa.
                      YA soglashayus' s lordom Bekingemom -
                      Poslat' za princem nebol'shoj otryad.

                                  Hestings

                      YA takzhe soglashayus'.

                                  Gloster

                      Pust' budet tak. Pojdemte zhe, reshim,
                      Kogo my v Ledlo speshno posylaem.
                           (Gercogine Jorkskoj.)
                      Sudarynya,
                            (koroleve Elizavete)
                               i vy, sestra, soglasny -
                      Sovetom v etom dele nam pomoch'?

                  Koroleva Elizaveta i gercoginya Jorkskaya

                      Vsem serdcem, gercog.

                  Uhodyat vse, krome Glostera i Bekingema.

                                  Bekingem

                      Milord, kogo b za princem ni poslali,
                      Nel'zya nam s vami doma ostavat'sya.
                      Dorogoj ya pridumayu, kak celi
                      Dobit'sya nam i princa otdalit'
                      Ot naglyh rodstvennikov korolevy.

                                  Gloster

                      Dvojnik moj, moj sovetnik, moj orakul,
                      Prorok! Kuzen moj dobryj, kak ditya,
                      YA upravlen'yu tvoemu vveryayus'.
                      Nu, v Ledlo! Ostavat'sya zdes' ne nado.

                                  Uhodyat.




                               London. Ulica.
                   Vhodyat s raznyh storon dva gorozhanina.

                              Pervyj gorozhanin

                    Sosed, den' dobryj! Vy kuda speshite?

                              Vtoroj gorozhanin

                    Skazhu vam pravdu, ya sebya ne pomnyu.
                    Slyhali vesti?

                              Pervyj gorozhanin

                                   Da, korol' nash umer.

                              Vtoroj gorozhanin

                    Plohie vesti; uzh dobra ne zhdite.
                    Boyus', vsya nasha zhizn' pojdet tut prahom.

                          Vhodit tretij gorozhanin.

                              Tretij gorozhanin

                    Sosedi, zdravstvujte.

                              Pervyj gorozhanin

                                          Den' dobryj, ser.

                              Tretij gorozhanin

                    Vy slyshali, |dvard nash dobryj umer?

                              Vtoroj gorozhanin

                    Da, eto pravda, ser. Spasi nas bog!

                              Tretij gorozhanin

                    Trevozhnoe nam vremya predstoit.

                              Pervyj gorozhanin

                    Net, net; dast bog, naslednik budet pravit'.

                              Tretij gorozhanin

                    Beda strane, gde carstvuet rebenok.

                              Vtoroj gorozhanin

                    Najdutsya uzh sovetniki, naverno,
                    Poka on maloletnij, pravit' budut;
                    Kak vyrastet on i sozreet, sam
                    Otlichno budet nami upravlyat'.

                              Pervyj gorozhanin

                    Pri Genrihe SHestom vse bylo tak zhe:
                    On korolem stal, buduchi mladencem.

                              Tretij gorozhanin

                    Vse bylo tak? Net, vidit bog, ne tak:
                    Togda stranoj sovet mudrejshij pravil;
                    Togda korol' byl okruzhen dyad'yami,
                    CH'ya doblest' korolyu byla zashchitoj.

                              Pervyj gorozhanin

                    U princa est' dyad'ya, a s dvuh storon.

                              Tretij gorozhanin

                    Uzh luchshe byli b tol'ko po otcu,
                    Il' po otcu ih ne bylo by vovse;
                    A to, izbavi bog, oni zasporyat
                    O tom, kto blizhe, - vse na nashu sheyu.
                    Opasen gercog Gloster, i gordy,
                    Nadmenny korolevy nashej brat'ya;
                    I bednaya strana ne otdohnet,
                    Poka predel ih vlasti ne polozhen.

                              Pervyj gorozhanin

                    My zrya boimsya; polno, budet ladno.

                              Tretij gorozhanin

                    Kogda na nebe tuchi - plashch naden';
                    Zima blizka, kol' listopad bol'shoj,
                    A solnce selo, - vsyakij nochi zhdi;
                    Ne vovremya dozhdi, - nastupit golod.
                    Vse ladno mozhet byt', no ya ne veryu:
                    My bozh'ej milosti ne zasluzhili.

                              Vtoroj gorozhanin

                    Net, pravda, vse serdca drozhat ot straha.
                    Ty s kem ni govori, - glyadit on grustno,
                    I polon uzhasa pechal'nyj vzglyad.

                              Tretij gorozhanin

                    Pred bedstviem vsegda byvaet tak:
                    Bozhestvennym chut'em mozg cheloveka
                    Predchuvstvuet opasnost'. Tak i v more -
                    Pred burej podymaetsya voda.
                    Polozhimsya na gospoda. - Kuda vy?

                              Vtoroj gorozhanin

                    Za nami prisylali iz suda.

                              Tretij gorozhanin

                    Za mnoyu takzhe. Vmeste my pojdem.

                                  Uhodyat.




                              London. Dvorec.
               Vhodyat arhiepiskop Jorkskij, maloletnij gercog
             Jorkskij, koroleva Elizaveta i gercoginya Jorkskaya.

                            Arhiepiskop Jorkskij

                      Vchera oni uzh byli v Nortemptone,
                      A nynche v noch' priedut v Stoni-Stretford.
                      Zdes' zavtra ili poslezavtra budut.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Ne terpitsya mne princa uvidat'.
                      YA dumayu, on ochen' sil'no vyros.

                             Koroleva Elizaveta

                      Mne govoryat, chto net, i syn moj Jork
                      Ego uzhe namnogo pereros.

                              Gercog Jorkskij

                      Da, mama, no rasti b ya ne hotel.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      No pochemu? Ved' horosho - rasti.

                              Gercog Jorkskij

                      Za uzhinom nedavno my sideli,
                      I dyadya Rivers mne skazal, chto brata
                      YA pereros. Tut dyadya Gloster molvil:
                      "Trava durnaya horosho rastet".
                      S teh por uzh ya i ne hochu rasti.
                      YA luchshe budu malen'kim cvetkom,
                      CHem dlinnym, bezobraznym sornyakom"

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Vot kak, vot kak! No eta pogovorka "
                      Ne podoshla k tomu, kto govoril:
                      On v detstve byl tak hil, tak ploho ros,
                      CHto esli b pogovorka opravdalas',
                      On vyros by milejshim chelovekom.

                            Arhiepiskop Jorkskij

                      No tak zhe i sluchilos', gercoginya.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Da; no u materi somnen'ya est'.

                              Gercog Jorkskij

                      A, pravo, esli b ya togda podumal
                      Nad tem, kak dyadya ros, ya poshutil by
                      Pokrepche, chem on nado mnoj shutil.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Kak? Rasskazhi mne, malen'kij moj Jork.

                              Gercog Jorkskij

                      Da govoryat, chto dyadya ros tak bystro,
                      CHto budto korki mog on razgryzat',
                      Kogda emu dva dnya vsego lish' bylo.
                      A u menya v dva goda vyros zub.
                      CHto, babushka, zubastaya ved' shutka?

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Kto eto rasskazal tebe, moj mal'chik?

                              Gercog Jorkskij

                      Kormilica ego.

                             Gercoginya Jorkskaya

                                     Da ved' ona
                      Do tvoego rozhden'ya umerla.

                              Gercog Jorkskij

                      Togda uzh ya ne znayu, kto skazal.

                             Koroleva Elizaveta

                      Oster mal'chishka! Slishkom derzok ty.

                            Arhiepiskop Jorkskij

                      Ne nado vam na mal'chika serdit'sya.

                             Koroleva Elizaveta

                      U sten est' ushi.

                               Vhodit gonec.

                            Arhiepiskop Jorkskij

                      Gonec! Kakie vesti?

                                   Gonec

                      Takie, chto skazat' ih nelegko.

                             Koroleva Elizaveta

                      Zdorov li princ?

                                   Gonec

                                        Zdorov on, koroleva.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      S kakimi zh ty vestyami?

                                   Gonec

                      Lord Grej, lord Rivers i ser Tomas Vogen
                      Pod strazheyu otpravleny vse v Pomfret.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Kto prikazal?

                                   Gonec

                                    Dva gercoga moguchih -
                      Gloster i Bekingem.

                             Koroleva Elizaveta

                                          No v chem vina ih?

                                   Gonec

                      Vse, chto ya znal, ya vam uzhe otkryl.
                      Za chto i pochemu arestovali
                      Oboih, mne, miledi, neizvestno.

                             Koroleva Elizaveta

                      Uvy, uvy! YA vizhu, dom nash gibnet.
                      Lan' nezhnuyu shvatil zhestokij tigr,
                      I nagloe brosaetsya tiranstvo
                      Na bezzashchitnyj i nevinnyj tron.
                      Vhodite zh, krov', opustoshen'e, smert'!
                      Konec vsego ya vizhu, kak po karte.

                             Gercoginya Jorkskaya

                      Proklyatye dni smut, mezhdousobij,
                      Uzh skol'ko vas glaza moi vidali!
                      V bor'be za tron pogib suprug moj Jork;
                      A synov'ya to padali, pechalya,
                      To vozvyshalis', raduya menya.
                      A odolev vragov, mezhdu soboj
                      V boj smertnyj pobediteli vstupali -
                      Na brata brat i krov' na krov' rodnuyu.
                      Bezumnoe nasil'e, prekrati
                      Svoe neistovstvo il' daj mne smert',
                      CHtob mne na smerti bol'she ne glyadet'!

                             Koroleva Elizaveta

                      Idem, idem, moj syn, skoree v hram.
                           (Gercogine Jorkskoj.)
                      Proshchajte.

                             Gercoginya Jorkskaya

                                S vami vmeste ya pojdu.

                             Koroleva Elizaveta

                      Zachem idti vam?

                            Arhiepiskop Jorkskij

                                      Koroleva, v put'.
                      Vse dragocennosti svoi voz'mite.
                      YA peredam vam vverennuyu mne
                      Pechat', i sohrani menya gospod',
                      Kak sohranit' hochu ya vas i vashih.
                      Idem. YA provozhu vas v hram svyatoj.

                                  Uhodyat.






                               London. Ulica.
                                   Truby.
            Vhodyat malen'kij princ Uel'skij, Gloster, Bekingem,
                     kardinal Borcher, Ketsbi i drugie.

                                  Bekingem

                    Princ, v Londone privet vam, v vashem dome.

                                  Gloster

                    Privet, kuzen, vlastitel' dum moih.
                    Pechal'ny vy, ustali vy s dorogi?

                               Princ Uel'skij

                    Net, dyadya, hot' v nej tyagoty i byli,
                    CHto skuchnoj sdelali ee i tyazhkoj.
                    YA bol'she dyadej ozhidal pri vstreche.

                                  Gloster

                    Princ milyj, chistota i yunost' vasha
                    Meshayut vam ponyat' vsyu lzhivost' mira.
                    Vy sudite eshche o cheloveke
                    Po vneshnosti, a znaet bog odin,
                    Kak chasto vneshnost' s serdcem ne v ladu.
                    Te, kogo zhdali vy, opasny byli;
                    Vy slyshali lish' sladkie ih rechi,
                    Ne vidya yada, skrytogo v serdcah.
                    Hrani vas bog ot lzhivyh vseh druzej!

                               Princ Uel'skij

                    Hrani gospod'! No ved' oni ne lzhivy.

                                  Gloster

                    Princ, vas privetstvovat' idet lord-mer.
                    Vhodit lord-mer Londona so svitoj,

                                  Lord-mer

                    Hrani vas bog, nash princ, na mnogo let!

                               Princ Uel'skij

                    Blagodaryu vas, ser.
                                     (svite)
                                       I vas vseh takzhe.

                         Lord-mer so svitoj uhodit.

                    YA dumal, mat' moya i brat moj Jork
                    Navstrechu vyehat' k nam pospeshat.
                    CHto za lenivec Hestings! Ne idet on
                    Skazat' nam, edut li oni il' net.

                              Vhodit Hestings.

                                  Bekingem

                    Nu, v dobryj chas! Zdes' Hestings, ves' v potu.

                               Princ Uel'skij

                    Privet, milord. CHto, nasha mat' priedet?

                                  Hestings

                    Bog vest' i pochemu - ne znayu ya,
                    No koroleva-mat' i brat vash Jork
                    Ukrylis' v bozh'em hrame. YUnyj gercog
                    Hotel so mnoj idti vstrechat' vas, princ,
                    No ne pustila matushka ego.

                                  Bekingem

                    Fu, strannaya, svarlivaya prichuda?
                    Lord-kardinal, ugodno l' budet vam
                    Ugovorit' sejchas zhe korolevu,
                    CHtob gercoga ona poslala k princu?
                    A esli vam otkazhet, pust' lord Hestings
                    Ego iz ruk revnivyh vyrvet siloj.

                                  Kardinal

                    Lord Bekingem, kol' slabym krasnorech'em
                    Mogu ya korolevu ubedit', -
                    Zdes' budet gercog Jork. No esli pros'by
                    Ee ne tronut, bozhe sohrani
                    Ubezhishcha svyashchennye prava
                    Narushit' nam! Net, ni za chto na svete
                    V takom grehe ya ne primu uchast'ya.

                                  Bekingem

                    Upryamy vy, milord, i nerazumny,
                    I ceremonny ochen', staromodny.
                    Pripomnite ego nevinnyj vozrast.
                    Ved', vzyav ego, my ne narushim prava
                    Ubezhishcha. Ono ostalos' v sile
                    Dlya teh, kto delom zasluzhil ego,
                    Ili dlya teh, komu nuzhna zashchita,
                    A gercogu ubezhishche ne nuzhno,
                    I dlya nego ubezhishcha tam net.
                    YA polagayu, vzyav ego ottuda,
                    Vy ne narushite zakon i pravo.
                    Ubezhishche dlya vzroslyh est' lyudej,
                    A dlya detej dosele ne byvalo.

                                  Kardinal

                    Milord, menya vpolne vy ubedili. -
                    ZHelaete l' idti so mnoj, lord Hestings?

                                  Hestings

                    Pojdu, milord.

                               Princ Uel'skij

                    Milordy dobrye, potoropites'.

                        Kardinal i Hestings uhodyat.

                    Skazhite, dyadya, esli brat pridet,
                    Do koronacii gde budem zhit' my?

                                  Gloster

                    Gde vashemu vysochestvu ugodno.
                    No ya sovetoval by den' il' dva
                    Prozhit' vam v Tauere, tam otdohnut'.
                    Tem vremenem sebe vy izberete
                    Zdorovoe, priyatnoe zhilishche.

                               Princ Uel'skij

                    Mne kazhetsya, chto Tauer - huzhe vseh.
                    Milord, ego postroil YUlij Cezar'?

                                  Bekingem

                    Lyubeznyj princ, on zdan'e zalozhil;
                    Dostroili ego veka drugie.

                               Princ Uel'skij

                    Iz letopisi eto vam izvestno
                    Il' tol'ko po izustnomu predan'yu?

                                  Bekingem

                    Iz letopisi znaem eto, princ.

                               Princ Uel'skij

                    A esli by, milord, ne zapisali
                    Vse eto v letopisi, vse zhe pravda
                    Ved' pereshla by cherez vse veka
                    Iz ust v usta do Strashnogo suda?

                                  Gloster
                                (v storonu)

                    Kto v detstve tak umen, zhivet nedolgo.

                               Princ Uel'skij

                    CHto vy skazali, dyadya?

                                  Gloster

                    CHto slava bez pis'men zhivet nedolgo,
                                (v storonu)
                    Kak Krivda v predstavlen'e, pridayu
                    YA slovu dva razlichnye znachen'ya.

                               Princ Uel'skij

                    Velikij chelovek byl YUlij Cezar',
                    Byl vskormlen um vsej doblest'yu ego,
                    A doblesti umom zapechatlel on.
                    Tak smert' nad vlastelinom ne vlastna:
                    On hot' i mertv, no v slave zhiv ponyne.
                    YA chto-to vam skazhu, lord Bekingem...

                                  Bekingem

                    CHto, princ lyubeznyj?

                               Princ Uel'skij

                    A to, chto, esli vyrastu bol'shim,
                    Starinnye vladen'ya otvoyuyu
                    U Francii obratno il' umru
                    YA voinom, kak korolem ya zhil.

                                  Gloster

                    Goryachaya i burnaya vesna
                    Koroten'koe leto predveshchaet.

       Vhodyat maloletnij gercog Jorkskij, Hestings i kardinal Borcher.

                                  Bekingem

                    Nu, v dobryj chas, podhodit gercog Jorkskij.

                               Princ Uel'skij

                    Kak pozhivaet Richard Jork, nash brat?

                              Gercog Jorkskij

                    Prekrasno, gosudar'. Tak dolzhno zvat' vas.

                               Princ Uel'skij

                    Da, k vashemu i moemu neschast'yu,
                    Skonchalsya tot, kto etot san nosil,
                    I smert' ego lishila san velich'ya,

                                  Gloster

                    Kak pozhivaet gercog Jork, kuzen nash?

                              Gercog Jorkskij

                    Blagodaryu vas, dyadya. Ah, milord,
                    Skazali vy, chto lish' sornyak vysok;
                    A princ, moj brat, menya uzh pereros.

                                  Gloster

                    Nu da, milord.

                              Gercog Jorkskij

                                   I potomu sornyak on?

                                  Gloster

                    O milyj moj kuzen, tak ne skazhu ya.

                              Gercog Jorkskij

                    Togda vy s nim lyubeznej, chem so mnoj.

                                  Gloster

                    Kak gosudar', on mnoj povelevaet,
                    A vas, kak rodstvennika, ya lyublyu.

                              Gercog Jorkskij

                    Proshu vas, dajte mne kinzhal vash, dyadya.

                                  Gloster

                    Kinzhal, moj malen'kij kuzen? Voz'mite.

                               Princ Uel'skij

                    Vy klyanchite, moj brat?

                              Gercog Jorkskij

                    U dyadi lish', kotoryj dast ohotno.
                    Bezdelka eto, i emu ne zhal'.

                                  Gloster

                    YA bol'shego dlya vas ne pozhaleyu.

                              Gercog Jorkskij

                    Ah, bol'shego? Nu, mech dadite mne?

                                  Gloster

                    Ohotno, esli b on pomen'she byl.

                              Gercog Jorkskij

                    Ah, vy shchedry na melkie podarki,
                    A v bol'shem vy otkazhete: "Ne klyanchi".

                                  Gloster

                    Dlya vashej svetlosti tyazhel moj mech.

                              Gercog Jorkskij

                    On i tyazhelyj byl by legok mne.

                                  Gloster

                    Hotite vzyat' moj mech, milord-malysh?

                              Gercog Jorkskij

                    Da, i blagodarit' vas, tak nazvav.

                                  Gloster

                    Kak?

                              Gercog Jorkskij

                         Da malyshom.

                               Princ Uel'skij

                    Nesderzhan na yazyk nash gercog Jorkskij;
                    No dyadya s nim umeet obhodit'sya.

                              Gercog Jorkskij

                    Da, a hodit' so mnoyu on umeet?
                    Nad nami princ smeetsya, milyj dyadya,
                    Schitaet on, chto mozhete hodit' vy
                    So mnoyu na spine, kak s obez'yankoj.

                                  Bekingem

                    Kak rassuzhdaet on ostro i lovko!
                    CHtoby nad dyadyushkoj smyagchit' izdevku,
                    Kak milo nad soboyu on smeetsya!
                    Tak yun i tak lukav - na udivlen'e!

                                  Gloster
                             (princu Uel'skomu)

                    Ugodno l' vam prosledovat', milord?
                    A ya s kuzenom nashim Bekingemom
                    Otpravlyus' k vashej matushke prosit',
                    CHtoby ona vas v Tauere vstrechala.

                              Gercog Jorkskij

                    Kak! V Tauer vy idete, gosudar'?

                               Princ Uel'skij

                    Milord-pravitel' etogo zhelaet.

                              Gercog Jorkskij

                    YA v Tauere spokojno ne zasnu.

                                  Gloster

                    CHego boyat'sya vam?

                              Gercog Jorkskij

                    Da dyadi Klarensa zhestokoj teni:
                    Skazala babushka, on tam ubit.

                               Princ Uel'skij

                    YA mertvyh dyadej vovse ne boyus'.

                                  Gloster

                    Nu, a zhivyh, nadeyus', tozhe?

                               Princ Uel'skij

                    Poka oni zhivut, ya ne boyus'.
                    S tyazhelym serdcem, s myslyami o nih
                    Idu ya v Tauer.
                            (Gercogu Jorkskomu.)
                                   Nu, idem, milord.

                                   Truby.
              Uhodyat vse, krome Glostera, Bekingema i Ketsbi.

                                  Bekingem

                    Milord, ved' etot malen'kij boltun
                    Svoeyu hitroj mater'yu poduchen
                    Nad vami nepristojno nasmehat'sya!

                                  Gloster

                    O, nesomnenno. A mal'chishka boek,
                    I derzok, i hiter, oster i smel.
                    Ves' v mat' on s golovy do pyat poshel.

                                  Bekingem

                    Ostavim ih. - Nu, Ketsbi, podojdi.
                    Ty klyalsya nashi plany vypolnyat'
                    I oto vseh skryvat' reshen'ya nashi.
                    Ty ved' slyhal, chto po doroge v London
                    Ob etom dele tolkovali my?
                    Kak dumaesh', legko l' nam ubedit'
                    Vil'yama, lorda Hestingsa, chto dolzhen
                    Vzojti na korolevskij tron lord Gloster,
                    Nad slavnym ostrovom stav korolem?

                                   Ketsbi

                    CHtya pamyat' korolya, on lyubit princa:
                    Protivnikom ego ne stanet on.

                                  Bekingem

                    O Stenli chto ty dumaesh'? Kak on?

                                   Ketsbi

                    Postupit tochno tak zhe on, kak Hestings.

                                  Bekingem

                    Nu, horosho. Teper' idi, moj Ketsbi,
                    I ostorozhno Hestingsa poshchupaj,
                    Kak k delu nashemu on otnesetsya,
                    I priglasi ego na zavtra v Tauer
                    O koronacii pogovorit'.
                    Kogda najdesh', chto k nam on raspolozhen,
                    Ego podbodri, rasskazhi vse delo;
                    A esli suh i nesgovorchiv budet,
                    Takim zhe bud' i, prekrativ besedu,
                    Nam nastroen'e soobshchi ego.
                    Na zavtra predstoit sobrat' sovet;
                    Tebe bol'shoe delo my poruchim.

                                  Gloster

                    Privetstvuj ot menya milorda, Ketsbi.
                    Skazhi, chto kuche zlyh ego vragov
                    V pomfretskem zamke zavtra pustyat krov'.
                    Pust' poceluet missis SHor poslashche
                    Na radostyah ot etoj dobroj vesti.

                                  Bekingem

                    Nalad' zhe eto delo, dobryj Ketsbi.

                                   Ketsbi

                    Izo vseh sil, milordy, postarayus'.

                                  Gloster

                    Do nochi vest' vy podadite nam?

                                   Ketsbi

                    Podam, milord.

                                  Gloster

                    My oba v Krosbi budem v eto vremya.

                                  Bekingem

                    CHto delat' nam, kogda zametim my,
                    CHto Hestings v zagovor nash ne vstupaet?

                                  Gloster

                    Otrubim golovu emu - i vse!
                    Smotri, kogda ya budu korolem,
                    Potrebuj grafstvo Heriford, kotorym
                    |dvard CHetvertyj, brat moj, obladal.

                                  Bekingem

                    Potrebuyu iz vashih ruk ya dara.

                                  Gloster

                    I ty uvidish', chto poluchish' eto.
                    Pojdem poka pouzhinaem. Posle,
                    Perevariv nash zagovor, obsudim.

                                  Uhodyat.




                           Pered domom Hestingsa.
                               Vhodit gonec.

                                   Gonec

                     Milord, milord!

                                  Hestings
                                 (iz doma)

                     Kto tam stuchit?

                                   Gonec

                                      Ot lorda Stenli ya.

                                  Hestings
                                 (iz doma)

                     Kotoryj chas?

                                   Gonec

                                   CHetyre skoro.

                              Vhodit Hestings.

                                  Hestings

                     Ne spitsya lordu Stenli etoj noch'yu?

                                   Gonec

                     Po poruchen'yam sudya, vidno, tak.
                     Vo-pervyh, vam on shlet poklon, milord.

                                  Hestings

                     Nu, a zatem?

                                   Gonec

                     Zatem, milord, on soobshchaet vam,
                     CHto videl son, kak budto vepr' sorval
                     SHlem s golovy ego; zatem donosit,
                     CHto nynche budet dva sobran'ya raznyh,
                     I na odnom reshit'sya mozhet to,
                     CHto na drugom oboih vas zagubit.
                     Poetomu on sprashivaet vas,
                     ZHelaete l' segodnya speshno s nim
                     Skakat' na sever ot bedy grozyashchej,
                     Kotoruyu pochuyala dusha?

                                  Hestings

                     Vernis'-ka, malyj, k lordu svoemu;
                     Skazhi, chto dva sobran'ya nam ne strashny,
                     CHto on i ya - v odnom my zasedaem,
                     V drugom zhe - drug moj Ketsbi: vse, chto nas
                     Kosnulos' by i nam bedoj grozilo,
                     Sejchas zhe budet tochno mne izvestno.
                     Skazhi emu, chto vzdorny spasen'ya;
                     A chto do snov, - uzheli on tak prost,
                     CHtob verit' shutkam bespokojnoj dremy?
                     Ot veprya zhe bezhat', kogda na nas
                     On ne idet, - lish' vozbuzhdat' ego
                     Ohotit'sya za novoyu dobychej. -
                     Idi i priglasi ko mne milorda:
                     Pojdem my v Tauer s nim, i on uvidit,
                     CHto s nami ochen' laskov budet vepr'.

                                   Gonec

                     Idu, milord, i vse ya peredam.
                                 (Uhodit.)

                               Vhodit Ketsbi.

                                   Ketsbi

                     Privet moj blagorodnejshemu lordu!

                                  Hestings

                     Privet moj vam; vy rano vstali, Ketsbi.
                     CHto slyshno v nashem shatkom korolevstve?

                                   Ketsbi

                     Da, verno, vse v nem valitsya, milord.
                     Boyus', chto na nogi emu ne vstat',
                     Poka ne budet Richard vencenoscem.

                                  Hestings

                     CHto? Vencenoscem? To est' korolem?

                                   Ketsbi

                     Nu da, milord.

                                  Hestings

                     Skorej dam golovu svoyu srubit',
                     CHem tak peremestit' venec pozvolyu.
                     Ty dumaesh', on celit na nego?

                                   Ketsbi

                     Klyanus', chto da. On dumaet, chto srazu
                     Vy stanete storonnikom ego,
                     I potomu vam dobruyu shlet vest':
                     Segodnya rodstvennikov korolevy,
                     Vragov vseh vashih, v Pomfrete kaznyat.

                                  Hestings

                     Nu, da ob etom plakat' ya ne stanu:
                     Oni vsegda vragami byli mne.
                     No chtob za Richarda ya golos podal,
                     Naslednika pryamogo obezdolil, -
                     Net, bogom ya klyanus', skorej umru!

                                   Ketsbi

                     Daj bog vam byt' vsegda pri etom mnen'e.

                                  Hestings

                     No ya i cherez god smeyat'sya budu,
                     CHto dozhil ya do gibeli lyudej,
                     Navlekshih na menya gnev korolya.
                     Poslushaj, Ketsbi...

                                   Ketsbi

                     CHto skazhete, milord?

                                  Hestings

                     CHto ne projdet i dvuh nedel', kak ya
                     Upryachu koj-kogo, kto i ne zhdet.

                                   Ketsbi

                     Milord, kak tyazhko umirat' tomu,
                     Kto k smerti ne gotovilsya, ne zhdal!

                                  Hestings

                     CHudovishchno! CHudovishchno! Sluchilos'
                     Tak s Riversom, i Vogenom, i Greem.
                     I tak sluchitsya koe s kem, kto verit,
                     CHto bezopasen on, kak ty da ya.
                     A nas ved' Bekingem i Richard lyubyat!

                                   Ketsbi

                     Vysoko princy cenyat vas, ya znayu.
                                (V storonu.)
                     Vysoko golovu tvoyu votknut.

                                  Hestings

                     Konechno, eto vse ya zasluzhil.

                               Vhodit Stenli.

                     A chto zhe vy rogatiny ne vzyali?
                     Boites' veprya vy, a bezoruzhny!

                                   Stenli

                     Milord, den' dobryj. - Ketsbi, dobryj den'.
                     Vy mozhete shutit', no, ya klyanus',
                     Ne nravyatsya mne eti dva soveta.

                                  Hestings

                     Svoej, milord, ya zhizn'yu dorozhu,
                     Kak vy - svoej; i nikogda mne zhizn'
                     Takoyu dragocennoj ne kazalas'.
                     Vy dumaete, byl by ya tak schastliv,
                     Kogda b ne znal, chto bezopasny vy?

                                   Stenli

                     Te pomfretskie lordy vyezzhali
                     Iz Londona v veselom nastroen'e
                     I v bezopasnost' verili svoyu.
                     Im opasat'sya ne bylo prichiny, -
                     A solnce ih kak rano zakatilos'!
                     Vnezapnaya ta mest' menya pugaet,
                     Daj bog, chtob trusom okazalsya ya!
                     Idem my v Tauer? Utro uzh nastalo.

                                  Hestings

                     Nu, polno, s vami ya. Izvestno l' vam,
                     Milord, chto eti gospoda segodnya
                     Golov svoih lishatsya?

                                   Stenli

                     Uzh luchshe bylo b shlyapy snyat' s ih sudej,
                     CHem golovy za vernost' s nih snimat'.
                     Milord, pojdemte.

                             Vhodit rassyl'nyj.

                                  Hestings

                     Vpered idite. S etim slavnym malym
                     Pogovorim.

                          Stenli i Ketsbi uhodyat.

                               Kak pozhivaesh', drug?

                                 Rassyl'nyj

                     K uslugam vashej milosti, otlichno.

                                  Hestings

                     Skazhu tebe, chto ya zhivu poluchshe,
                     CHem pri poslednej vstreche nashej. YA
                     Togda pod strazhej tel po naushchen'yu
                     Zlyh rodstvennikov korolevy v Tauer;
                     Teper' skazhu, - no ty molchi ob etom, -
                     CHto nynche teh vragov moih kaznyat,
                     A ya v chesti, kakoj ne znal ya prezhde.

                                 Rassyl'nyj

                     Bog vashe schast'e da hranit, milord!

                                  Hestings

                     Spasibo; vypej za moe zdorov'e.
                           (Brosaet emu koshelek.)

                                 Rassyl'nyj

                     Blagodaryu, milord.
                                 (Uhodit.)

                             Vhodit svyashchennik.

                                 Svyashchennik

                     Milord, ya schastliv videt' vashu milost'.

                                  Hestings

                     Blagodaryu tebya, ser Dzhon, vsem serdcem.
                     YA za poslednyuyu vam dolzhen sluzhbu;
                     V subbotu prihodite - zaplachu vam.

                              Vhodit Bekingem.

                                  Bekingem

                     S svyashchennikom, milord, vy govorite?
                     Druz'yam on vashim v Pomfrete nuzhnej;
                     Milord, vam ispovedovat'sya rano.

                                  Hestings

                     O nih ya tozhe totchas zhe podumal,
                     Kogda otca svyatogo povstrechal.
                     Idete v Tauer vy?

                                  Bekingem

                     Idu tuda, milord, no nenadolgo.
                     YA prezhde vas ottuda vozvrashchus'.

                                  Hestings

                     Konechno, ya ostanus' tam obedat'.

                                  Bekingem
                                (v storonu)

                     I uzhinat'; no etogo ne znaesh'.
                     Pojdemte vmeste.

                                  Hestings

                                      YA k uslugam vashim.

                                  Uhodyat.




                             Pomfretskij zamok.
              Vhodit Retklif so strazhej, vedushchej Riversa, Greya
                             i Vogena na kazn'.

                                  Retklif

                 Nu, vyvodite uznikov syuda.

                                   Rivers

                 Pozvol' tebe skazat', ser Richard Retklif:
                 Uvidish' nynche ty, kak umirayut
                 Za dolg, i chest', i vernost' gosudaryu.

                                    Grej

                 Bog, princa sohrani ot vashej svory,
                 Proklyataya vy shajka krovopijc!

                                   Vogen

                 Vy vzvoete o tom, chto zhili vy.

                                  Retklif

                 Konchajte zhe; istek srok vashej zhizni.

                                   Rivers

                 O Pomfret! O krovavaya tyur'ma,
                 Dlya Blagorodnyh perov rokovaya!
                 Za stenami prestupnymi tvoimi
                 Richard Vtoroj zarublen nasmert' byl!
                 CHtoby tebya sil'nee osramit',
                 Zloveshchaya, tebya svoeyu krov'yu
                 Napoim my.

                                    Grej

                 Na nas proklyat'e Margarity palo
                 Za to, chto Richardu my pomogali,
                 Kogda on ee syna zakolol.

                                   Rivers

                 I Richarda ona, i Bekingema,
                 I Hestingsa togda zhe proklyala.
                 Uslysh', gospod', o nih ee molitvu,
                 Kak nynche ty ee molitve vnyal
                 O nas! No tol'ko za sestru moyu,
                 Za carstvennyh ee detej, o bozhe,
                 Primi krov' nashu vernuyu, chto nyne
                 Prol'etsya, sam ty znaesh', nezakonno!

                                  Retklif

                 Potoropites', probil chas vash smertnyj.

                                   Rivers

                 Obnimemsya, moj Grej, moj Vogen, zdes';
                 Do novoj vstrechi v nebesah - proshchajte!

                                  Uhodyat.




                                   Tauer.
            Vhodyat Bekingem, Stenli, Hestings, episkop Ilijskij,
              Retklif, Lovel i drugie lordy i sadyatsya za stol.

                                  Hestings

                    My, pery blagorodnye, sobralis',
                    CHtob koronacii naznachit' den'.
                    Naznach'te zh etot den', vo imya bozh'e.

                                  Bekingem

                    Dlya koronacii gotovo l' vse?

                                   Stenli

                    Gotovo vse, lish' den' nam neizvesten.

                              Episkop Ilijskij

                    Mne kazhetsya, chto den' schastlivyj zavtra.

                                  Bekingem

                    Pravitelya izvestno l' mnen'e zdes'?
                    K milordu gercogu kto blizhe vseh?

                              Episkop Ilijskij

                    Vy, gercog, legche vseh mogli b uznat'.

                                  Bekingem

                    Kto? YA, milordy? No my tol'ko znaem
                    Drug druga lica, ne serdca, - i on
                    Menya ne znaet, kak ya vas ne znayu,
                    I mnenie ego mne neizvestno. -
                    Lord Hestings, vy blizki s nim.

                                  Hestings

                    Ko mne, ya znayu, gercog blagosklonen;
                    No ya ego o dne koronovan'ya
                    Ne sprashival, i on ne poveryal mne,
                    CHto svetlosti ego blagougodno. -
                    No vy, milordy, nazovite den'.
                    YA vmesto gercoga podam svoj golos:
                    On, verno, ne obiditsya na eto.

                              Vhodit Gloster.

                              Episkop Ilijskij

                    Nu, v dobryj chas, syuda idet sam gercog.

                                  Gloster

                    Milordy i kuzeny, dobryj den'.
                    Segodnya ya prospal; no, ya nadeyus',
                    Moe otsutstvie ne pomeshalo
                    Delam, chto dolzhen byl zakonchit' ya.

                                  Bekingem

                    Kogda b na repliku vy ne voshli,
                    Sygral by Hestings vashu rol', milord;
                    Hochu skazat': za vas on golos podal
                    O tom, kogda nam korolya venchat'.

                                  Gloster

                    Na eto mog reshit'sya tol'ko Hestings.
                    On znaet nas i lyubit nas serdechno.

                                  Hestings

                    Blagodaryu, milord.

                                  Gloster

                                       Milord episkop!

                              Episkop Ilijskij

                    Milord?

                                  Gloster

                            Nedavno ya u vas v Holborne
                    V sadu vidal prekrasnuyu klubniku.
                    Pozhalujsta, za nej sejchas poshlite.

                              Episkop Ilijskij

                    S bol'shoyu radost'yu poshlyu, milord.
                                 (Uhodit.)

                                  Gloster
                                (Bekingemu)

                    Kuzen, skazat' mne nado vam dva slova.
                          (Otvodit ego v storonu.)
                    Uzh s Hestingsom nash Ketsbi govoril,
                    No byl goryach upryamyj dvoryanin:
                    Skorej otdast on zhizn', chem soglasitsya,
                    CHtob otdal tron syn korolya ego, -
                    Pochtitel'no ego tak nazyval on.

                                  Bekingem

                    Ujdite nenadolgo; ya za vami.

                         Gloster i Bekingem uhodyat.

                                   Stenli

                    Torzhestvennyj zhe vybrali my den';
                    No zavtra, kazhetsya mne, slishkom rano.
                    Eshche ne vse gotovo u menya,
                    Kak budet, esli etot den' otlozhim.

                          Vhodit episkop Ilijskij.

                              Episkop Ilijskij

                    A gde zhe lord-pravitel'? Za klubnikoj
                    YA uzh poslal.

                                  Hestings

                    Segodnya gercog vesel i lyubezen:
                    Naverno, chto-nibud' emu priyatno -
                    Tak laskovo zdorovaetsya on.
                    Net v hristianskom mire cheloveka,
                    Kto b iskrennee byl v lyubvi i zlobe;
                    Tut po licu sejchas zhe vidno serdce.

                                   Stenli

                    CHto zh vidite segodnya vy v lice?
                    CHto serdce vam segodnya obeshchaet?

                                  Hestings

                    Klyanus', chto on nikem zdes' ne obizhen;
                    A byl by, - srazu by v glazah prochli.

                                   Stenli

                    Daj bog, chtob bylo tak, kak vy skazali.

                         Vhodyat Gloster i Bekingem.

                                  Gloster

                    Skazhite mne, chto zasluzhili te,
                    Kto pokushaetsya na zhizn' moyu
                    Proklyatym koldovstvom i telo mne
                    Besovskim charovan'em istoshchaet?

                                  Hestings

                    Lyubov', chto ya pitayu k vam, milord,
                    Velit mne revnostnee vseh zhelat'
                    Suda i kary; kto b zlodej tot ni byl,
                    Zasluzhivaet smerti on, milord.

                                  Gloster

                    Pust' vzor vash zasvidetel'stvuet zlo.
                    Smotrite, okoldovan ya: ruka,
                    Kak vetka porazhennaya, issohla.
                    ZHena |dvarda, pakostnaya ved'ma,
                    V soyuze s nepotrebnoj shlyuhoj SHor,
                    Tavro takoe nalozhila mne.

                                  Hestings

                    Nu, esli sdelali oni to delo...

                                  Gloster

                    Kak "esli"! Pokrovitel' gnusnoj shlyuhi!
                    Ty "esli" govorish'? Predatel' ty!
                    Proch' golovu emu! Klyanus' svyatymi,
                    Obedat' ya ne stanu do teh por,
                    Poka ee ne prinesut. Dolzhny vy,
                    Retklif i Lovel, delo eto sdelat'.
                    Vse, komu dorog ya, idem za mnoj.

              Uhodyat vse, krome Hestingsa, Retklifa i Lovela.

                                  Hestings

                    O gore, gore Anglii! Ne mne!
                    Predotvratit' ya eto mog, bezumnyj.
                    Vo sne u Stenli shlem sorval zloj vepr' -
                    YA etim prenebreg, ya ne bezhal.
                    Tri raza spotykalsya kon' moj nynche
                    I pered Tauerom vstal na dyby,
                    Kak by pochuya s otvrashchen'em bojnyu.
                    O, nuzhen mne sejchas svyashchennik tot.
                    YA kayus', chto rassyl'nomu skazal,
                    CHto torzhestvuyu ya, chto vseh vragov
                    Moih segodnya v Pomfrete kaznyat,
                    A ya v pochete, v milosti zhivu.
                    O Margarita, tyazhko nyne palo
                    Na zhalkuyu glavu tvoe proklyat'e!

                                  Retklif

                    Nu, ispoved' zhivej! Pora obedat'
                    Uzh gercogu, zhdet vashej golovy on.

                                  Hestings

                    O milost' bystrotechnaya lyudej!
                    Stremimsya my sil'nee k nej, chem k bozh'ej.
                    Kto ponadeyalsya na vashu lasku,
                    ZHivet, kak p'yanyj morehod na machte;
                    Ot kazhdogo dvizhen'ya mozhet on
                    Upast' v glubiny rokovye voln.

                                   Lovel

                    Nu, nu, dovol'no! Bespolezny vopli.

                                  Hestings

                    Krovavyj Richard! Bednaya zemlya!
                    Uzhasnoe, nevidannoe vremya
                    Tebe prorochu. - Nu, idem na plahu.
                    Nesite golovu emu moyu.
                    Tot, kto smeetsya, sam uzh na krayu.

                                  Uhodyat.




                           Pered stenami Tauera.
         Gloster i Bekingem v zarzhavlennyh, ochen' plohih dospehah.

                                  Gloster

                 Kuzen, umeesh' ty drozhat', blednet'
                 I na polslove preryvat' dyhan'e,
                 I govorit', i snova zamolkat',
                 Kak budto ty ot straha obezumel?

                                  Bekingem

                 Izobrazhu ya tragika lyubogo,
                 Pri kazhdom slove budu ozirat'sya,
                 Drozhat' i sodrogat'sya ot bezdelki,
                 Boyas' opasnosti. I mrachnyj vzor,
                 Pritvornaya ulybka - vse k uslugam,
                 Vse mne gotovo sluzhbu sosluzhit'
                 Dlya vypolneniya prednachertan'ya.
                 Gde zh Ketsbi? On ushel?

                                  Gloster

                 Smotri, lord-mera on syuda vedet.

                         Vhodyat lord-mer i Ketsbi.

                                  Bekingem

                 Lord-mer...

                                  Gloster

                 Spustit' pod®emnyj most!

                                  Bekingem

                 CHu, baraban!

                                  Gloster

                 Vy steny osmotrite, Ketsbi.

                                  Bekingem

                 Lord-mer, pozvali vas my...

                                  Gloster

                 Glyadi nazad i zashchishchajsya, - vrag!

                                  Bekingem

                 Pust' nas hranit bog i nevinnost' nasha!

                                  Gloster

                 Terpen'e, zdes' druz'ya - Retklif i Lovel.

                Vhodyat Retklif i Lovel s golovoj Hestingsa.

                                   Lovel

                 Vot golova izmennika pred vami:
                 Kaznen opasnyj i kovarnyj Hestings.

                                  Gloster
                                  (plachet)

                 Kak ya lyubil togo, o kom ya plachu!
                 Schital ego nevinnejshim sozdan'em
                 Iz vseh zhivushchih v hristianskom mire;
                 V nego, kak v knigu, vpisyval moj duh
                 Svoih tajnejshih myslej verenicu.
                 Tak prikryvat' postydnyj svoj porok
                 Lichinoj dobrodeteli umel on,
                 CHto krome yavnogo ego greha, -
                 Hochu skazat' o svyazi s missis SHor, -
                 V nem ne bylo zametno ni pyatna.

                                  Bekingem

                 Da, on byl samyj skrytnyj i lukavyj
                 Izmennik na zemle.
                 Predstavit' mozhete il' hot' poverit'
                 (Zastupnichestvom neba zhivy my
                 I govorim), chto etot zloj predatel'
                 Zadumal nynche i v samom sovete
                 Menya i lorda Glostera ubit'.

                                  Lord-mer

                 Uzheli on zadumal?

                                  Gloster

                 CHto, turki my, nevernye my, chto li,
                 CHto protiv pravil i zakonov nashih
                 My b skoroj smerti predali elodeya?
                 No krajnyaya opasnost' polozhen'ya,
                 Mir Anglii, spasen'e nashej zhizni
                 Prinudili nas kazn' tu sovershit'.

                                  Lord-mer

                 Bog da hranit vas! Smert' on zasluzhil.
                 Vy pravil'no, milordy, postupili:
                 Drugim zlodeyam ne povadno budet.
                 YA ot nego dobra uzhe ne zhdal
                 S teh por, kak on svyazalsya s missis SHor.

                                  Gloster

                 Reshili my, chto dolzhen umeret' on,
                 Kak tol'ko vy na kazn', milord, pridete;
                 I lish' pospeshnost' etih dvuh druzej
                 Slegka veden'e nashe izmenila.
                 Hotelos' nam, milord, chtob vy slyhali,
                 CHto govoril zlodej, kak on soznalsya
                 V tom, kak i dlya chego on izmenil, -
                 Togda mogli b vy eto soobshchit'
                 Vsem grazhdanam, chtob ne bylo ni placha
                 O kazni toj, ni rosskaznej o nas.

                                  Lord-mer

                 Moj dobryj lord, slova mne vashi - to zhe,
                 Kak esli b sam vse videl ya i slyshal.
                 Ne somnevajtes', princy, soobshchu ya
                 Dostojnym grazhdanam, kak v etom dele
                 Vy pravil'no i chestno postupili.

                                  Gloster

                 Hotelos' nam, chtob byli vy pri kazni,
                 CHtob izbezhat' nam zlobnyh mnenij sveta.

                                  Bekingem

                 Prishli vy pozzhe, chem zhelali my,
                 No podtverdite vse, chto govorim.
                 Proshchajte zhe, pochtennejshij lord-mer.

                              Lord-mer uhodit.

                                  Gloster

                 Za nim, za nim, kuzen moj Bekingem!
                 Ty za lord-merom v ratushu speshi.
                 V tolpe v moment udobnyj ty shepni
                 O tom, chto deti korolya - ublyudki;
                 Pripomni, kak |dvardom byl kaznen
                 Glupec odin za to lish', chto skazal,
                 CHto syn ego nasleduet koronu, -
                 A on shutil o vyveske svoej;
                 O pohoti |dvarda ty vverni.
                 Kak s zverskoj zhadnost'yu menyal on zhenshchin;
                 Kak lez k chuzhim sluzhankam on i zhenam;
                 Kak serdce dikoe i yaryj glaz
                 Bez uderzhu kidalis' na dobychu.
                 Potom izdaleka menya zatron'te,
                 Skazhite - v god, kogda rozhala mat'
                 |dvarda nenasytnogo, otec moj,
                 Dostojnyj Jork, vo Francii srazhalsya
                 I, sopostaviv sroki, ne priznal on,
                 CHtob im rebenok etot zachat byl.
                 Da, vprochem, eto vidno po licu -
                 On s Jorkom slavnym vovse byl neshozh.
                 No etogo kasajtes' ostorozhno:
                 Vy znaete, chto mat' moya zhiva.

                                  Bekingem

                 Sygrayu ya oratora, milord,
                 Kak esli b o nagrade zolotoj
                 Staralsya dlya sebya. Milord, proshchajte.

                                  Gloster

                 Kogda udastsya delo, vseh vedite
                 V Bejnardskij zamok. Tam menya najdete
                 Sredi episkopov, otcov uchenyh.

                                  Bekingem

                 Idu - i k trem il' chetyrem chasam
                 Iz ratushi vestej dozhdetes' vy.
                                 (Uhodit.)

                                  Gloster

                 Idite, Lovel, poskorej za SHou;
                                 (k Ketsbi)
                 A ty - za bratom Penkerom. Oboih
                 Prosite cherez chas v Bejnarde byt'.

                           Lovel i Ketsbi uhodyat.

                 Teper' otdat' prikaz mne tajnyj nado,
                 CHtoby otrod'e Klarensa ubrali,
                 Da povelet', chtob ni odna dusha
                 Do princev molodyh ne dopuskalas'.
                                 (Uhodit.)




                               London. Ulica.
                       Vhodit pisec s bumagoj v ruke.

                                   Pisec

                 Vot lorda Hestingsa zdes' prigovor;
                 On nabelo krasivo perepisan,
                 CHtob nynche byt' prochitannym v sobore.
                 Zamet'te, kak podstroeno vse lovko.
                 Odinnadcat' chasov ego pisal ya, -
                 Ego prislal mne Ketsbi proshloj noch'yu, -
                 I stol'ko zhe ego vcherne pisali,
                 A pyat' chasov tomu nazad zhil Hestings,
                 Ne ulichen, i chist, i na svobode.
                 Da, svet takov! Kto mozhet byt' tak glup,
                 CHtob srazu umysla zdes' ne uvidet'?
                 No kto posmeet pokazat', chto vidit?
                 Ploh svet i huzhe budet s kazhdym dnem,
                 Kogda takoe zlo tvoritsya v nem.
                                 (Uhodit.)




                          Dvor Bejnardskogo zamka.
            Vhodyat s odnoj storony Gloster, s drugoj - Bekingem.

                                  Gloster

                 Nu kak? CHto gorozhane govoryat?

                                  Bekingem

                 Da chto! Prechistoj devoyu klyanus',
                 Bezmolvstvuyut, ne govoryat ni slova.

                                  Gloster

                 Skazal, chto deti |dvarda ublyudki?

                                  Bekingem

                 Nu da. Skazal o dogovore brachnom
                 I s ledi Lyusi i o tom, kotoryj
                 Vo Francii poslom byl zaklyuchen;
                 O pohoti skazal i o nasil'yah
                 Nad gorozhanami, o kaznyah strashnyh
                 Za pustyaki; o tom, chto on ublyudok,
                 CHto ne pohozh on vovse na otca;
                 Potom o vashem shodstve govoril ya, -
                 CHto vylityj otec vy i licom
                 I blagorodstvom duha nesravnennym;
                 SHotlandskie pobedy vashi vspomnil,
                 I tverdost' na vojne, i razum v mire;
                 YA govoril, chto vy shchedry, smirenny
                 I dobrodetel'ny; ya nichego
                 Ne upustil, chto bylo b vam polezno.
                 Kogda zhe konchil rech', ya predlozhil
                 Vsem tem, kto rodine zhelaet blaga,
                 Krichat': "Da zdravstvuet korol' nash Richard!"

                                  Gloster

                 Nu, a oni krichali?

                                  Bekingem

                 Pomiluj bog, ni slova ne skazali,
                 Kak budto kamni ili istukany,
                 I, blednye, glyadeli drug na druga.
                 YA stal ih uprekat', sprosil u mera,
                 CHto znachit eto derzkoe molchan'e.
                 On otvechal, chto ne privyk narod
                 K takim recham, chto zdes' glashataj nuzhen.
                 Togda ego zastavil povtorit' ya
                 Moi slova. Skazal on: "gercog to"
                 Da "gercog se", a ot sebya ni slova.
                 Kak konchil on, tut molodcy moi
                 Vverh shapki kinuli, poodal' stoya,
                 I zhidko kriknuli: "Korol' nash Richard!"
                 Vospol'zovalsya etoj gorst'yu ya,
                 Skazal: "Druz'ya i grazhdane, spasibo.
                 Rukopleskaniya i kliki vashi -
                 Znak mudrosti i k Richardu lyubvi".
                 Na etom ya zakonchil i ushel.

                                  Gloster

                 Vot glyby bez®yazychnye! Molchali?

                                  Bekingem

                 Po pravde govorya, molchali.

                                  Gloster

                 CHto zh, s prisnymi lord-mer syuda pridet?

                                  Bekingem

                 On skoro budet. Strah izobrazite;
                 Ne srazu soglashajtes' slushat' ih;
                 Molitvennik v rukah derzhite; stojte
                 Mezh dvuh svyashchennikov, moj dobryj lord.
                 Ob etom ya im propoved' skazhu.
                 Na pros'by ne sklonyajtes': tochno deva,
                 Tverdite "net", a vse zhe prinimajte.

                                  Gloster

                 Nu, esli budete vy tak zhe sil'no
                 Prosit', kak ya otkazyvat'sya budu,
                 Vse k dobromu koncu my privedem.

                                  Bekingem

                 Na gallereyu! Tam lord-mer stuchitsya.

                              Gloster uhodit.
                        Vhodyat lord-mer i gorozhane.

                 Privetstvuyu ya vas, lord-mer. Vse zhdu,
                 Ne soglasitsya l' gercog nas prinyat'.

                               Vhodit Ketsbi.

                 Na pros'bu chto milord otvetil, Ketsbi?

                                   Ketsbi

                 Moj blagorodnyj lord, on prosit vas
                 Zajti hot' zavtra ili poslezavtra.
                 Sejchas on s prepodobnymi otcami
                 Svyatomu razmyshlen'yu, predaetsya;
                 Dlya del mirskih pokinut' ne hotel by
                 Svoih blagochestivyh on zanyatij.

                                  Bekingem

                 Vernites', Ketsbi, k gercogu; skazhite,
                 CHto ya, lord-mer, a takzhe gorozhane
                 S nameren'em ser'eznym, v vazhnyj chas,
                 Prishli, chtob s gercogom pogovorit'.

                                   Ketsbi

                 Sejchas vse eto dolozhu emu.
                                 (Uhodit.)

                                  Bekingem

                 Da, ne pohozh nash gercog na |dvarda!
                 Dnem ne valyaetsya v sramnoj posteli,
                 A molitsya on, stoya na kolenyah;
                 On s paroj kurtizanok ne shalit -
                 S dvumya monahami provodit vremya;
                 Ne spit on, chtoby telo razzhirelo,
                 A molitsya, chtob duh obogatit'.
                 Schastlivoj Angliya byla b, kogda
                 Princ etot dobryj stal by eyu pravit'!
                 No ya boyus', ego nam ne sklonit'.

                                  Lord-mer

                 Bog da hranit nas ot ego otkaza!

                                  Bekingem

                 Boyus', chto on otkazhet.

                               Vhodit Ketsbi.

                 Nu, Ketsbi, chto skazal teper' milord?

                                   Ketsbi

                 On udivlyaetsya, chto vy sobrali
                 Takuyu silu grazhdan, chtob prijti.
                 Osvedomlen ne buduchi ob etom,
                 Boitsya on, chto cel' u vas durnaya.

                                  Bekingem

                 ZHaleyu, chto kuzen moj blagorodnyj
                 Vo mne podozrevaet zlye mysli.
                 Klyanus', syuda prishli my s chistym serdcem.
                 Vernites' k gercogu, skazhite eto.

                               Ketsbi uhodit.

                 Kogda voz'mutsya nabozhnye dushi
                 Za chetki, ih ne otorvat' ot nih:
                 Tak sladok im molitvennyj vostorg.

             Naverhu poyavlyaetsya Gloster mezhdu dvumya episkopami,
                            Ketsbi vozvrashchaetsya.

                                  Lord-mer

                 Smotrite, gercog mezhdu dvuh duhovnyh!

                                  Bekingem

                 Dlya princa hristianskogo - podpora,
                 CHto berezhet ot suetnyh zhelanij.
                 Smotrite, i molitvennik v rukah -
                 Svyatogo cheloveka ukrashen'e, -
                 Plantagenet svetlejshij, gercog slavnyj,
                 Skloni blagopriyatnyj sluh k mol'bam.
                 Prosti nas, chto osmelilis' prervat' my
                 Userdie tvoih molitv svyatyh.

                                  Gloster

                 Milord, takih ne nuzhno opravdanij.
                 Proshu ya vas prostit' menya, milord,
                 CHto, s rven'em bogu moemu sluzha,
                 Snachala ya druzej moih ne prinyal.
                 No brosim eto. CHem mogu sluzhit' vam?

                                  Bekingem

                 Da tem zhe, chem posluzhite i bogu
                 I dobrym lyudyam, chto zhivut bez vlasti.

                                  Gloster

                 Boyus', ya chto-to sovershil, chto gorod
                 Obidoyu schitaet, i prishli vy,
                 CHtoby nevezhestvom menya korit'.

                                  Bekingem

                 Da, sovershili. No, poslushav nas,
                 Vy mozhete greh iskupit', milord.

                                  Gloster

                 Da, v hristianskom ya krayu zhivu.

                                  Bekingem

                 Tak znajte zhe, chto greh vash - to smiren'e,
                 S kakim vy gordyj i vysokij tron,
                 I vashe mesto, vashih predkov vlast',
                 I zvan'e vashe, i prava rozhden'ya,
                 I doma korolevskogo vsyu slavu
                 Gniloj i hiloj vetvi otdaete.
                 Dlya blaga Anglii my budim vas
                 Ot krotosti sonlivyh vashih myslej.
                 Teryaet ostrov sobstvennye chleny;
                 Rubcami srama lik obezobrazhen,
                 Polzuchie rasten'ya obvilis'
                 Vkrug carskogo stvola, i on ushel
                 Uzh po plechi v bezdonnuyu puchinu
                 Nichtozhestva i chernogo zabven'ya.
                 CHtob ostrov nash spasti, vsem serdcem prosim,
                 Svetlejshij gercog, eto bremya vzyat'
                 Po upravlen'yu nashim korolevstvom;
                 Ne kak pravitel', opekun, namestnik,
                 Ne kak smirennyj ispolnitel' vlasti, -
                 Kak krovnyj i nasledstvennyj korol'
                 Dolzhny derzhavoyu svoej vy pravit'.
                 Vot pochemu s tolpoyu etih grazhdan, -
                 S druz'yami, pochitayushchimi vas, -
                 Po pros'be ih userdnoj ya prishel,
                 CHtob s nimi vmeste umolyat' vas, gercog.

                                  Gloster

                 Dlya zvan'ya moego, chto luchshe budet -
                 Ujti v molchan'e ili gor'kim slovom
                 Vas upreknut' za predlozhen'e vashe?
                 Kol' promolchu, vy mozhete reshit',
                 CHto, onemev ot chestolyub'ya, prinyal
                 YA zolotoe igo carskoj vlasti,
                 CHto vy v bezum'e mne nadet' hotite;
                 I esli ya za vashe pozhelan'e,
                 CHto vyrazhaet vernuyu lyubov',
                 Vas upreknu, - druzej ya ogorchu.
                 I potomu, chtob izbezhat' ukorov
                 I nedorazumenij s dvuh storon,
                 Otvet vam okonchatel'nyj dayu:
                 Blagodaryu vas za lyubov', no ya
                 Ne zasluzhil takih vysokih pros'b.
                 Ved' dazhe esli b ne bylo prepyatstvij
                 I put' moj k tronu byl by tak zhe yasen,
                 Kak yasno pravo moego rozhden'ya, -
                 Tak nishch ya duhom, a moi poroki
                 Tak veliki i tak mnogoobrazny!
                 Skorej by spryatalsya ya ot velich'ya,
                 CHem, etogo velich'ya domogayas',
                 Stal v isparen'yah slavy zadyhat'sya:
                 Moj cheln ne vynes by morej moguchih.
                 No, slava bogu, ya ne nuzhen vam.
                 YA slishkom slab, chtob vam pomoch' v nuzhde.
                 Plod carskij drevo carskoe dalo nam;
                 Projdut goda nezrimo, plod sozreet,
                 S dostoinstvom zajmet velikij tron
                 I carstvovan'em oschastlivit nas.
                 Slagayu na nego to, chto hoteli b
                 Vy na menya slozhit', - ego prava
                 I san, chto dan emu zvezdoj schastlivoj.
                 Ne daj mne bog na eto posyagnut'!

                                  Bekingem

                 Milord svetlejshij, sovestlivy vy;
                 No vashi dovody, kak razglyadish' ih,
                 Neubeditel'ny i shchekotlivy.
                 |dvard - syn brata vashego? Soglasen;
                 No on ne syn ego zheny zakonnoj.
                 Vash brat byl s ledi Lyusi obruchen,
                 CHemu zhivoj svidetel' - vasha mat'.
                 A posle on zaochno obruchilsya
                 S sestroyu korolya francuzov, Bonoj.
                 Prositel'nica zhalkaya obeih
                 Ih otstranila: bednaya vdova,
                 Uvyadshaya mat' vzroslyh synovej,
                 Uzhe na sklone luchshih dnej svoih
                 Ego rasputnyj vzor obvorozhila
                 I vovlekla, vlast' zahvativ nad nim,
                 V paden'e gnusnoe i dvoezhenstvo.
                 S nej v bezzakonnoj svyazi prizhil on
                 |dvarda, chto my princem velichaem.
                 YA mog by privesti pokrepche dovod,
                 No, pochitaya teh, kto zhiv eshche,
                 Gran' tochnuyu ya yazyku postavil.
                 Itak, milord, voz'mite na sebya
                 Dostoinstvo, predlozhennoe vam, -
                 I esli ne dlya nas, ne dlya strany,
                 To chtoby vyvesti vash slavnyj rod
                 Iz porchi, chto gnezdilas' v nem godami,
                 Na put' pryamogo prestolonasled'ya.

                                  Lord-mer

                 Vas molyat grazhdane, milord; reshajtes'!

                                  Bekingem

                 Ne otvergajte ih lyubvi, milord!

                                   Ketsbi

                 O, dajte radost' im, ispolniv pros'bu!

                                  Gloster

                 Uvy, zachem mne etot gruz zabot?
                 Ne sozdan ya dlya trona, dlya velich'ya.
                 Proshu vas, na menya ne obizhajtes' -
                 YA ne mogu i ne hochu vam sdat'sya.

                                  Bekingem

                 Userd'e i lyubov' meshayut vam
                 S prestola svergnut' etogo rebenka:
                 Syn vashego on brata; vse my znaem,
                 Kak serdcem zhenstvenny vy i nezhny,
                 Kak vy dobry k svoej rodne, a takzhe
                 I k lyudyam vseh soslovij.
                 No znajte, - vy ustupite il' net, -
                 |dvarda syn ne budet korolem.
                 Drugogo my posadim na prestol,
                 CHtob rod vash posramlen byl i pogib.
                 Tak poreshiv, my ostavlyaem vas. -
                 Idemte, grazhdane. K chertyam vse pros'by!

                                  Gloster

                 O, ne branis', moj milyj Bekingem.

                        Bekingem i gorozhane uhodyat.

                                   Ketsbi

                 Vernite, gercog, ih i soglasites'.
                 Drugoj iz priblizhennyh Glostera
                 Vsej Anglii otkaz vash - zloe gore.

                                  Gloster

                 Vy celyj mir zabot hotite dat' mne! -
                 Zovi obratno ih.

                               Ketsbi uhodit.

                                  YA ne iz kamnya,
                 I nezhnaya mol'ba probila serdce,
                 Hot' protiv etogo i duh i sovest'.

                         Vhodyat Bekingem i drugie.

                 Moj Bekingem i mudrye muzhi,
                 Raz vy reshili na plechi vzvalit'
                 Mne etu vlast', ya dolzhen terpelivo,
                 Hochu il' net, tyazhelyj gruz nesti.
                 No esli bezobraznyj sram, zloslov'e
                 Za vashim prinuzhden'em vsled pridut, -
                 Da budet mne shchitom nasil'e vashe
                 Ot gryaznoj klevety i ot beschest'ya.
                 Bog vidit, vidite teper' i vy,
                 Kak ot zhelanij etih ya dalek.

                                  Lord-mer

                 Hrani vas bog! Vse vidim, vse i skazhem.

                                  Gloster

                 Skazavshi eto, skazhete lish' pravdu.

                                  Bekingem

                 YA s titulom vas pozdravlyayu nyne;
                 Da zdravstvuet korol' anglijskij Richard!

                                    Vse

                 Amin'.

                                  Bekingem

                 Ugodno l' zavtra vam koronovat'sya?

                                  Gloster

                 Kogda hotite, esli tak reshili.

                                  Bekingem

                 My zavtra k vashej svetlosti pridem
                 I radostno proshchaemsya segodnya.

                                  Gloster

                 Vernemsya k nabozhnym zanyat'yam nashim. -
                 Proshchajte zhe, kuzen, druz'ya, proshchajte.

                                  Uhodyat.






                               Pered Tauerom.
           Vhodyat s odnoj storony - koroleva Elizaveta, gercoginya
              Jorkskaya i markiz Dorset; s drugoj - ledi Anna,
           gercoginya Glosterskaya, s ledi Margaritoj Plantagenet,
                        malen'koj docher'yu Klarensa.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Kto k nam idet? Plantageneta vnuchka
                    I milaya s nej vmeste Anna Gloster.
                    Oni idut, klyanus' ya zhizn'yu, v Tauer
                    Privetstvovat' serdechno milyh princev. -
                    Den' dobryj, doch' moya!

                                 Ledi Anna

                                           Poshli gospod'
                    Obeim vam schastlivyj, yasnyj den'!

                             Koroleva Elizaveta

                    I takzhe vam, sestra! Kuda idete?

                                 Ledi Anna

                    Da v Tauer, i ne dal'she ya idu,
                    S takim zhe polnym serdcem, kak i vy,
                    Pozdravit' blagorodnyh princev nashih.

                             Koroleva Elizaveta

                    Blagodaryu, sestra. Vojdem my vmeste.

                             Vhodit Brekenberi.

                    A vot i komendant syuda idet. -
                    Vy mozhete skazat' nam, komendant,
                    Kak pozhivayut princ i gercog Jorkskij?

                                 Brekenberi

                    Zdorovy, koroleva. No, prostite,
                    Nikak k nim dopustit' vas ne mogu,
                    Korol' mne eto krepko nakazal.

                             Koroleva Elizaveta

                    Korol'? Kakoj korol'?

                                 Brekenberi

                    Proshu proshchen'ya: lord-protektor, to est'...

                             Koroleva Elizaveta

                    Ot sana korolevskogo spasi
                    Ego gospod'! Mezhdu det'mi moimi
                    I mnoyu on reshilsya gran' postavit'?
                    YA mat' - kto pregradit mne k nim dorogu?

                             Gercoginya Jorkskaya

                    YA - mat' otca ih i hochu ih videt'.

                                 Ledi Anna

                    YA po-rodstvu im tetka - mat' v lyubvi k nim.
                    Vedi menya. Na svoj beru ya strah
                    Prostupok tvoj po sluzhbe; ne strashis'.

                                 Brekenberi

                    Net, gospozha, tak ya ne postuplyu.
                    YA svyazan klyatvoj, potomu prostite.
                                 (Uhodit.)

                               Vhodit Stenli.

                                   Stenli
                            (gercogine Jorkskoj)

                    Kogda by chasom pozzhe ya vas vstretil,
                    Privetstvoval by ya vas, gercoginya,
                    Kak mat' dvuh korolev.
                                (Ledi Anne.)
                                          O gospozha,
                    Dolzhny skoree vy idti v Uestminster:
                    Tam s Richardom venchayut vas na carstvo.

                             Koroleva Elizaveta

                    SHnurki razrezh'te mne skorej, skoree!
                    Na volyu serdce vy moe pustite!
                    A to ot vesti smertnoj upadu.

                                 Ledi Anna

                    Vest' gnusnaya! O gibel'naya novost'!

                                   Dorset

                    Nu, uspokojtes'. - Matushka, chto s vami?

                             Koroleva Elizaveta

                    Ne govori so mnoj; begi, moj Dorset!
                    Smert' za toboj nesetsya po pyatam:
                    Zloveshche imya materi tvoej.
                    CHtob smert' i ad tebya zdes' ne nastigli,
                    Ty za more, ty k Richmondu begi,
                    Spasajsya, toropis' iz zhivoderni;
                    Schet trupov ty soboj ne umnozhaj:
                    Ne daj proklyat'yu Margarity sbyt'sya,
                    CHto ya umru, vse poteryav pri zhizni, -
                    Venec anglijskij, muzha i detej.

                                   Stenli

                    Sovet vash, koroleva, ochen' mudr. -
                                 (Dorsetu.)
                    Vospol'zujtes' nedolgimi chasami. -
                    YA synu napishu, i eti pis'ma
                    Poluchite vy ot menya v puti.
                    Potoropites', vam pora idti.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    O gore seyushchij zloschast'ya veter!
                    Proklyataya utroba, lozhe smerti!
                    Ty vykinula vasiliska v mir,
                    CHej neminuemyj smertelen vzglyad!

                                   Stenli
                                (ledi Anne)

                    Idite zh, koroleva. Delo speshno.

                                 Ledi Anna

                    S velikim otvrashchen'em ya idu.
                    Pust' obruch zolotoj kalenoj stal'yu
                    Mne lyazhet na chelo i mozg prozhzhet;
                    Pust' yadom umastyat menya i smert'
                    Menya postignet prezhde, chem uslyshu:
                    "Hrani, o bozhe, nashu korolevu!"

                             Koroleva Elizaveta

                    Idi, bednyazhka!
                    YA slave ne zaviduyu tvoej;
                    Zla ne zhelaj sebe, chtob nas uteshit'.

                                 Ledi Anna

                    Uvy, ya zla sebe uzh pozhelala!
                    Kogda prishel tot, kto suprugom stal mne,
                    Za telom Genriha v slezah ya shla, -
                    Ego edva otmyty byli ruki
                    Ot krovi angela, chto byl mne muzhem,
                    I ot ego otca prechistoj krovi, -
                    O, ya vzglyanula Richardu v lico:
                    "Bud' proklyat, - govoryu, - ya moloda,
                    A ty menya vdovoyu staroj sdelal!
                    Kak zhenish'sya, toska k tvoej posteli
                    Privyazhetsya; zhena - kogda najdesh' ty
                    Bezumnuyu - tvoeyu smert'yu budet
                    Neschastnee, chem ya poterej muzha!"
                    Proklyat'ya ne pospela b povtorit' ya,
                    V stol' kratkij srok medovymi slovami
                    Moim on zhenskim serdcem ovladel.
                    Moe zh proklyat'e na menya upalo.
                    S teh por ne znayut otdyha glaza,
                    I chasa odnogo v ego posteli
                    YA ne vkusila zolotogo sna.
                    Ot snov ego uzhasnyh prosypayus'...
                    Doch' Uorika - menya on nenavidit,
                    I skoro on razvyazhetsya so mnoj.

                             Koroleva Elizaveta

                    Proshchaj! Tebya zhaleyu ya, bednyazhka.

                                 Ledi Anna

                    O vashej skorbi vsej dushoj skorblyu!

                                   Dorset

                    Proshchaj, neschastnaya, idesh' ty k slave!

                                 Ledi Anna

                    Proshchaj, pechal'nyj, s neyu ty prostilsya!

                             Gercoginya Jorkskaya
                                 (Dorsetu)

                    Ty k Richmondu idi! Tvoj sputnik - schast'e.
                                  (Anne.)
                    Ty - k Richardu! Hrani tebya gospod'.
                                (Elizavete.)
                    Ty - v cerkov'! Mysl' blaguyu bog poshlet.
                    A ya - v mogilu: mir, pokoj tam zhdet.
                    ZHila ya vosem'desyat gor'kih let:
                    CHas radosti - nedelya skorbi vsled.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ostan'sya, poglyadi so mnoj na Tauer, -
                    Ty, kamen' staryj, pozhalej malyutok,
                    Kotoryh skryl v tvoih stenah zavistnik!
                    Ty, lyul'ka zhestkaya dlya malyh detok!
                    Ty, nyan'ka grubaya, pestun surovyj,
                    S det'mi moimi laskov, Tauer, bud'!
                    Proshchaj, bol' beshenaya rvet mne grud'.

                                  Uhodyat.




                              London. Dvorec.
      Vhodyat Richard, odetyj kak korol', s koronoj na golove; Bekingem,
                           Ketsbi, pazh i drugie.

                               Korol' Richard

                    Vse otojdite. - Bekingem, kuzen moj!

                                  Bekingem

                    CHto, gosudar', ugodno?

                               Korol' Richard

                    Daj ruku.
                             (Saditsya na tron.)
                              Po sovetu tvoemu
                    I s pomoshch'yu tvoej korol' zdes' - Richard.
                    Na den' li kratkij eta slava nam,
                    Il' dolgo eyu naslazhdat'sya budem?

                                  Bekingem

                    Puskaj zhivet ona i navsegda.

                               Korol' Richard

                    Ah, Bekingem, teper' ya ispytayu,
                    Iz chistogo li zolota ty otlit.
                    ZHiv malen'kij |dvardyu. Menya ty ponyal?

                                  Bekingem

                    Skazhite, gosudar' lyubeznyj...

                               Korol' Richard

                    Skazal uzh ya. Hochu byt' korolem.

                                  Bekingem

                    Ved' vy korol', moj gosudar' velikij.

                               Korol' Richard

                    Kak! YA korol'? Nu da! No zhiv |dvard.

                                  Bekingem

                    Da, pravda, gosudar'.

                               Korol' Richard

                                          Konec pechal'nyj -
                    CHto budet zhit' |dvard. "Da, gosudar'!"
                    Kuzen, ty ne byl do sih por tak glup.
                    YAsnej? Hochu, chtob umerli ublyudki,
                    CHtob eto vypolneno bylo srazu.
                    CHto skazhesh'? Otvechaj mne srazu, kratko.

                                  Bekingem

                    Kak vashemu velichestvu ugodno.

                               Korol' Richard

                    |h! Ty - kak led, i stynu ya nevol'no
                    Ot ledyanoj uchtivosti tvoej.
                    Skazhi mne, na ih smert' soglasen ty?

                                  Bekingem

                    Vzdohnut' mne dajte, gosudar', podumat'...
                    Togda na eto pryamo ya otvechu.
                    YA skoro soobshchu reshen'e vam.
                                 (Uhodit.)

                                   Ketsbi
                      (tiho, odnomu iz prisutstvuyushchih)

                    Korol' serdit. Kak on kusaet guby!

                               Korol' Richard

                    Uzh luchshe s mednolobymi glupcami,
                    S mal'chishkami mne govorit', chem s temi,
                    Kto ostorozhno na menya glyadit.
                    Stal boyazliv nadmennyj Bekingem. -
                    |j, malyj!

                                    Pazh

                               YA zdes', milord.

                               Korol' Richard

                    Ne znaesh' li, kto, zolotom prel'shchennyj,
                    Reshilsya by na temnoe ubijstvo?

                                    Pazh

                    Odin est' nedovol'nyj dvoryanin,
                    CH'i sredstva skromnye i gordyj duh
                    Ne ladyat. Zoloto ego prel'stit
                    Sil'nej oratorov na chto ugodno.

                               Korol' Richard

                    A kak zovut ego, skazhi mne.

                                    Pazh

                                                Tirrel.

                               Korol' Richard

                    Ego nemnogo znayu. Nu, zovi.

                                Pazh uhodit.

                    Uvertlivyj i hitryj Bekingem
                    Mne blizkim uzh sovetnikom ne budet.
                    Bez ustali so mnoyu shel on vmeste;
                    Teper' vzdohnut' on hochet?

                               Vhodit Stenli.

                    Nu chto, kakie vesti?

                                   Stenli

                    Slyhal ya, budto za more bezhal
                    Lord Dorset i soedinilsya tam
                    On s Richmondom.
                            (Othodit v storonu.)

                               Korol' Richard

                                    Ketsbi!

                                   Ketsbi

                    CHto, gosudar'?

                               Korol' Richard

                    Sluh raspusti povsyudu,
                    CHto ledi Anna tyazhko zabolela;
                    A ya velyu ee derzhat' v zatvore.
                    Da dvoryanina poishchi v muzh'ya
                    Dlya dochki Klarensa, iz zahudalyh.
                    Syn - glup, i potomu on mne ne strashen.
                    Spish', chto li? YA skazal: sluh raspusti,
                    CHto koroleva Anna umiraet.
                    Nu, shevelis'! Mne ochen' vazhno v korne
                    Presech' nadezhdy, chto vredit' mne mogut.

                               Ketsbi uhodit.

                    Doch' brata v zheny ya sebe voz'mu,
                    A to moj tron - na hrupkom hrustale.
                    Zarezav brat'ev, na sestre zhenit'sya!
                    Nevernyj put'! No net uzhe pomeh.
                    YA v krov' voshel, i greh moj vyrvet greh;
                    I slezy zhalosti mne ne idut.

                       Vhodyat pazh i ser Dzhems Tirrel.

                    Tak Tirrelom tebya zovut, skazhi mne?

                                   Tirrel

                    Dzhems Tirrel i sluga pokornyj vash.

                               Korol' Richard

                    Pokornyj li?

                                   Tirrel

                                 Milord, vy ispytajte.

                               Korol' Richard

                    Reshish'sya druga moego ubit'?

                                   Tirrel

                    Gotov, milord;
                    No predpochel by dvuh vragov ubit'.

                               Korol' Richard

                    Nu, ladno. Est' dva krovnye vraga,
                    Vragi pokoya i pomeha snu.
                    YA na ruki sdayu tebe ih, Tirrel, -
                    Ublyudkov teh, chto v Tauere sidyat.

                                   Tirrel

                    Velite tol'ko dostup k nim mne dat', -
                    I ya ot straha vas osvobozhu.

                               Korol' Richard

                    Kak muzyka - slova tvoi! Stan' blizhe.
                    Vot propusk; podojdi i daj mne uho.
                            (SHepchet emu na uho.)
                    Nu, vot i vse. Skazhi, chto vse gotovo, -
                    YA polyublyu i otlichu tebya.

                                   Tirrel

                    Vse sdelano, milord.

                               Korol' Richard

                    Uslyshim li my, Tirrel, o tebe
                    Eshche do sna?

                                   Tirrel

                                Uslyshite, milord.
                                 (Uhodit.)

                              Vhodit Bekingem.

                                  Bekingem

                    Moj gosudar', poslednij vash prikaz,
                    Kotoryj vy mne dali, ya obdumal.

                               Korol' Richard

                    Ostavim. Dorset k Richmondu bezhal.

                                  Bekingem

                    YA slyshal etu novost'.

                               Korol' Richard

                    On pasynok vash, Stenli, - beregites'.

                                  Bekingem

                    Milord, proshu obeshchannogo dara,
                    Ved' vasha chest' byla tomu porukoj:
                    Vy obeshchali - grafstvom Heriford
                    I vsem, chto est' v nem, budu ya vladet'.

                               Korol' Richard
                                 (k Stenli)

                    Smotrite, Stenli, za zhenoj svoej:
                    I esli Richmondu ona napishet
                    Pis'mo, to vy otvetite za eto.

                                  Bekingem

                    CHto skazhete, milord, na etu pros'bu?

                               Korol' Richard

                    YA pomnyu, predskazal kogda-to Genrih
                    SHestoj, chto Richmond budet korolem.
                    Togda byl Richmond hnychushchim mal'chishkoj.
                    Byt' mozhet... korolem...

                                  Bekingem

                                             Moj gosudar'!

                               Korol' Richard

                    No pochemu prorok togda zhe mne
                    Ne predskazal, chto ya ego ub'yu?

                                  Bekingem

                    Moj gosudar', vy grafstvo obeshchali...

                               Korol' Richard

                    Richmond... YA v |ksetere byl nedavno,
                    I mer lyubezno zamok pokazal mne
                    I nazval Rudzhmontom. YA sodrognulsya:
                    Kakoj-to bard irlandskij predskazal mne:
                    "Uvidev Richmond, dolgo zhit' ne budesh'".

                                  Bekingem

                    Moj gosudar'!

                               Korol' Richard

                                  Kotoryj chas?

                                  Bekingem

                    Osmelyus' vashej milosti napomnit'
                    O vashem obeshchan'e.

                               Korol' Richard

                    Nu da; kotoryj chas?

                                  Bekingem

                                         Sejchas b'et desyat'.

                               Korol' Richard

                    Pust' b'et.

                                  Bekingem

                                 No pochemu "pust' b'et", milord?

                               Korol' Richard

                    Da potomu, chto, kak durak, ty b'esh'sya,
                    I klyanchish', i meshaesh' dumat' mne.
                    Darit' segodnya ya ne raspolozhen.

                                  Bekingem

                    Togda skazhite pryamo: da il' net?

                               Korol' Richard

                    Tshsh... Tshsh...
                    Ty mne meshaesh'; ya ne raspolozhen.

                        Uhodyat vse, krome Bekingema.

                                  Bekingem

                    Ah, tak prezrenie - nagrada mne?
                    Dlya etogo ego koronoval ya?
                    O, vspomni Hestingsa - i v Breknok v put',
                    CHtob golovu spasti mne kak-nibud'.
                                 (Uhodit.)




                                  Tam zhe.
                               Vhodit Tirrel.

                                   Tirrel

                    Krovavoe svershilos' zlodeyan'e,
                    Uzhasnoe i zhalkoe ubijstvo,
                    V kakom eshche ne greshen byl nash kraj!
                    Dajton i Forrest, kuplennye mnoyu,
                    CHtob v bojne zhestochajshej porabotat',
                    Dva sterveca, dva krovozhadnyh psa,
                    Mne govorya o zhalostnom ubijstve,
                    Rastrogannye, plakali, kak deti.
                    "Vot tak, - skazal mne Dajton, - deti spali". -
                    "Tak, - Forrest perebil, - obnyav drug druga
                    Nevinnymi i belymi rukami.
                    Ih guby, kak chetyre krasnyh rozy
                    Na letnej vetke, celovalis' nezhno.
                    Molitvennik lezhal na ih podushke;
                    I eto vse vo mne perevernulo;
                    No d'yavol..." - tut moj negodyaj zamolk,
                    I Dajton prodolzhal: "My zadushili
                    Sladchajshie, nezhnejshie sozdan'ya,
                    Kotorye priroda sotvorila".
                    Raskayan'em i sovest'yu terzayas',
                    Oni umolkli; ya ostavil ih.
                    Vest' korolyu krovavomu prines ya.
                    Vot on idet.

                           Vhodit korol' Richard.

                                 Privet vam, gosudar'!

                               Korol' Richard

                    Vest' dobruyu uslyshu l', slavnyj Tirrel?

                                   Tirrel

                    Kogda ispolnennoe poruchen'e -
                    Dobro dlya vas, to radujtes': ono
                    Ispolneno.

                               Korol' Richard

                                Ty trupy videl ih?

                                   Tirrel

                    Da, videl.

                               Korol' Richard

                                I zaryl ih, milyj Tirrel?

                                   Tirrel

                    Svyashchennik Tauera pohoronil ih;
                    A gde - po pravde vam skazat', ne znayu.

                               Korol' Richard

                    Ty posle uzhina ko mne pridi,
                    O smerti ih rasskazhesh' po poryadku.
                    Tem vremenem podumaj o nagrade,
                    I ya zhelanie tvoe ispolnyu.
                    Proshchaj.

                               Tirrel uhodit.

                    Nu, syna Klarensa ya krepko zaper,
                    A doch' ya zamuzh vydal koe-kak;
                    |dvarda deti - v lone Avraama;
                    Prostilas' koroleva Anna s mirom.
                    YA znayu, Richmond celit v doch' |dvarda,
                    Elizavetu. CHerez etot brak
                    Uverennej glyadit on na koronu;
                    No ya veselym zhenihom pojdu k nej.

                               Vhodit Ketsbi.

                                   Ketsbi

                    Moj gosudar'!

                               Korol' Richard

                    CHto lomish'sya? S plohoj il' dobroj vest'yu?

                                   Ketsbi

                    S plohoj, milord: u Richmonda Dzhon Morton;
                    S vallijcami v soyuze Bekingem
                    Uzh vystupil, i vojsko vse rastet.

                               Korol' Richard

                    Gorazdo mne opasnej Richmond s Ili,
                    CHem Bekingem s svoim razbojnym sbrodom.
                    Ne nado mne truslivyh rassuzhdenij:
                    Oni - raby medlitel'nyh otsrochek;
                    Im vsled polzet ulitkoyu bessil'e.
                    Mne budet natisk s ognennym krylom -
                    Merkuriem, bozhestvennym goncom! -
                    Sbiraj vojska! Sovetom budet shchit.
                    Ne nado medlit' - v pole vrag stoit.

                                  Uhodyat.




                               Pered dvorcom.
                         Vhodit koroleva Margarita.

                             Koroleva Margarita

                    Sozrelo blagodenstvie vragov
                    I l'etsya v gnilostnuyu smerti past'.
                    V predelah etih pryatalas' hitro ya,
                    Ushcherb vragov moih podsteregaya.
                    I vizhu ya uzhasnoe nachalo.
                    Vo Franciyu uedu, no nadeyus',
                    CHto gorek, cheren budet ih konec.
                    Kuda mne spryatat'sya, zloschastnoj? Kto tam?
                            (Othodit v storonu.)

              Vhodyat koroleva Elizaveta i gercoginya Jorkskaya.

                             Koroleva Elizaveta

                    O deti nezhnye moi! O princy!
                    O bednye, necvetshie cvety!
                    Kol' v vozduhe vitayut vashi dushi
                    I vechnoj net obiteli u vas, -
                    Ko mne na legkih kryl'yah vy sletite,
                    CHtoby stenan'ya materi uslyshat'!

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                    Sletite k nej, skazhite: krov' za krov'.
                    Noch' pogasila utro i lyubov'.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Beschislennye bedy nadlomili
                    Moj golos, i yazyk moj tih i nem.
                    |dvard Plantagenet, zachem ty umer?

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                    Plantagenet Plantagenetu dolg
                    Svoj smertnyj zaplatil, |dvard - |dvardu.

                             Koroleva Elizaveta

                    Zachem, gospod', ty ot yagnyat bezhal
                    I v volch'yu past' ih brosil? Ili spal ty,
                    Kogda takoe delo sovershalos'?

                             Koroleva Margarita
                                (v storonu)

                    Kak i v tot chas, chto Genrih pal i syn moj.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    ZHizn' mertvaya i vzor slepoj, duh smertnyj,
                    Sram mira, trup, ukradennyj iz groba,
                    I kniga skorbnaya pechal'nyh dnej,
                    Najdi pokoj na toj zemle zakonnoj,
                    CHto bezzakonno krov'yu opoili!
                            (Saditsya na zemlyu.)

                             Koroleva Elizaveta

                    Zemlya, dala by ty mogilu mne,
                    Kak mesto grustnoe ty mne daesh'!
                    YA b ne sadilas', kosti b ya slozhila.
                    Ah, ch'e stradan'e bol'she moego?
                           (Saditsya ryadom s neyu.)

                             Koroleva Margarita
                              (vyhodya vpered)

                    A esli staraya pechal' pochtennej,
                    Vozdajte mne pochet po starshinstvu
                    I prevoshodstvu gorya moego.
                          (Saditsya ryadom s nimi.)
                    I esli soobshcha skorbet' my mozhem,
                    Skazhite vashe gore, ya - svoe.
                    |dvard, moj syn, byl Richardom ubit;
                    I Genrih, muzh moj, Richardom ubit;
                    I tvoj |dvard byl Richardom ubit;
                    I Richard tvoj byl Richardom ubit.

                             Gercoginya Jorkskaya
                                (Margarite)

                    ZHil Richard moj - ego ubila ty.
                    ZHil Retlend - pomogla ego ubit' ty.

                             Koroleva Margarita

                    ZHil Klarens tvoj - on Richardom ubit.
                    Iz logova tvoej utroby vypolz
                    Pes d'yavol'skij, chto k smerti vseh nas gonit.
                    Eshche bez glaz on byl, no uzh zubast,
                    CHtoby terzat' yagnyat i krov' lakat';
                    Sozdanij bozh'ih gnusnyj istrebitel'
                    I velichajshij na zemle tiran,
                    CHto sredi tlen'ya carstvuet i voplej, -
                    Ego ty vypustila iz utroby,
                    CHtob on v mogily nas skorej zagnal.
                    O bozhe pravednyj i spravedlivyj,
                    Blagodaryu za to, chto zhadnyj pes
                    Plod tela materinskogo szhiraet,
                    I plakat' ej prihoditsya s drugimi!

                             Gercoginya Jorkskaya

                    O Genriha zhena! Ne smejsya goryu;
                    YA slezy prolivala nad tvoim.

                             Koroleva Margarita

                    Terpi menya. Na mshchen'e golodna ya;
                    Teper' ya nasyshchayus' vidom gorya.
                    |dvard tvoj umer, chto ubil |dvarda;
                    Za moego ubit vtoroj |dvard;
                    I Jork tvoj - lish' privesok: krov' oboih
                    Ne oplatila mne |dvarda krov'.
                    I Klarens mertv tvoj, chto ubil |dvarda,
                    I zriteli tragedii uzhasnoj -
                    Rasputnyj Hestings, Rivers, Vogen, Grej -
                    V mogilah mrachnyh vse uzh zadohnulis'.
                    No Richard, chernyj makler ada, zhiv:
                    Dlya ada pokupaet dushi on,
                    Tuda ih shlet. No skoro, skoro, skoro
                    Konec nastupit zhalkij, vsem zhelannyj.
                    Zemlya ziyaet, i pylaet ad,
                    I d'yavoly vopyat, svyatye molyat,
                    CHtob on skorej otsyuda byl izvergnut.
                    Iz zhizni vymaraj ego, o bozhe,
                    CHtob ya, dozhiv, mogla skazat': "Sdoh pes!"

                             Koroleva Elizaveta

                    Ty naprorochila, chto budet vremya -
                    Tebya ya umolyu proklyast' so mnoyu
                    Krivuyu zhabu, pauka, piyavku...

                             Koroleva Margarita

                    Tebya sud'by moej pustym siyan'em
                    Zvala ya, krashenoyu korolevoj,
                    Podob'em lzhivym moego velich'ya,
                    Prologom radostnym uzhasnoj dramy.
                    Ty vozneslas', chtob sbroshennoj byt' v bezdnu;
                    Tebe dany v nasmeshku byli deti;
                    Teper' ty - son o tom, chem ty byla,
                    Cvetnoj znachok - cel' vystrelov opasnyh,
                    Velich'ya vyveska, puzyr', i vzdoh,
                    I koroleva tol'ko na podmostkah.
                    Gde tvoj suprug? Gde brat'ya, synov'ya?
                    Gde radosti tvoi? Kto na kolenyah
                    Krichit: "Hrani, o bozhe, korolevu"?
                    Sklonennye i l'stivye gde pery?
                    Begushchij za toboj tolpoj narod?
                    Pripomni vse; smotri, chto ty teper'.
                    Ty ne zhena - neschastnaya vdova;
                    Ne radostnaya - plachushchaya mat';
                    Ne miluesh' - o milostyah ty molish';
                    Poslednyaya raba v korone bed;
                    Ty prezirala - prezirayu ya;
                    Tebya boyalis' vse - ty vseh boish'sya.
                    Uzhe ne slushayut tvoih velenij,
                    Uzh povernulos' koleso sud'by,
                    I otdana ty vremeni v dobychu.
                    O tom, chem ty byla, ostalas' pamyat',
                    CHtoby pytat' tebya, chem stala ty.
                    Ty mesto otnyala moe - teper'
                    Voz'mi po pravu chast' moih pechalej.
                    Nesesh' ty nynche polovinu gruza,
                    No skoro s golovy ustaloj noshu
                    Vsyu na tebya perelozhu. Proshchaj,
                    Bed koroleva! Franciya - put' moj;
                    Tam nad anglijskoj posmeyus' bedoj.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ostan'sya zdes', iskusnica v proklyat'yah,
                    I nauchi, kak klyast' moih vragov!

                             Koroleva Margarita

                    Ne znaj nochnogo sna i dnem postis';
                    Sravni zhivoe gore s mertvym schast'em;
                    Preuvelich' krasu svoih detej
                    I gnusnosti togo, kto ih ubil.
                    CHem chishche zhertva, izverg tem chernej, -
                    Tebya nauchit eto klyast' sil'nej.

                             Koroleva Elizaveta

                    Tupy slova... Menya b ty nauchila!

                             Koroleva Margarita

                    Pechal'yu ty b ih bystro natochila.
                                 (Uhodit.)

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Zachem stradan'yu izobil'e slov?

                             Koroleva Elizaveta

                    Vozdushnye hodatai pechali,
                    Letuchie preemniki vesel'ya
                    I bednye oratory skorbej!
                    Slova hot' ne pomogut nichemu,
                    No s nimi legche serdcu moemu.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    A esli tak, yazyk svoj razvyazhi.
                    Pojdem, slovami gor'kimi zadushim
                    Proklyatogo my syna moego,
                    CHto zadushil tvoih synochkov bednyh.
                    CHu, baraban! Na vopli bud' shchedra.

              Vhodit pod zvuki trub i barabanov korol' Richard.

                               Korol' Richard

                    Kto presekaet mne v pohode put'?

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Ta, chto presech' mogla vse zlodeyan'ya,
                    CHto sovershil ty, gad, kogda b tebya
                    V utrobe okayannoj zadavila.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ty spryatal lob pod zolotym vencom.
                    Klejmu b tam byt', kol' pravom bylo b pravo!
                    Ubijstvom princa dobyl ty venec
                    I smert'yu synovej moih i brat'ev.
                    Skazhi, zlodej, gde synov'ya moi?

                             Gercoginya Jorkskaya

                    O zhaba gnusnaya, gde brat tvoj Klarens?
                    I Ned Plantagenet, ego ditya?

                             Koroleva Elizaveta

                    Gde dobryj Hestings, Rivers, Vogen, Grej?

                               Korol' Richard

                    Trevogu bejte i trubite, truby,
                    CHtob nebo ne slyhalo glupyh bab,
                    CHto layut na pomazannika bozh'ya!

                             Truby i barabany.

                    Ko mne privetlivo i terpelivo
                    Vy obrashchajtes' ili vopli vashi
                    YA brannym shumom totchas zaglushu.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Ty syn li moj?

                               Korol' Richard

                    Da, slava bogu, i otcu i vam.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Togda bez gneva gnev moj vynosi.

                               Korol' Richard

                    Na vas pohozh ya nravom, gercoginya,
                    I ya upreki ploho vynoshu.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    O, daj skazat'!

                               Korol' Richard

                                     No slushat' ya ne budu.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    V slovah ya budu laskovoj i krotkoj.

                               Korol' Richard

                    I kratkoj, matushka: ya toroplyus'.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Toropish'sya? A ya tebya zhdala,
                    Bog vest' kak, v smertnyh mukah i stradan'yah.

                               Korol' Richard

                    I vot, chtob prekratit' ih, ya rodilsya.

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Rodilsya ty, klyanus' raspyat'em ya, -
                    I stala adom bednaya zemlya.
                    Mladenchestvo tvoe mne tyazhkim bylo,
                    I shkol'nikom ty beshen byl i dik,
                    I yunoshej neukrotim i derzok,
                    A vozmuzhav, ty stal hiter, kovaren,
                    Vysokomeren i krovav, - opasen
                    Tem, chto pod prostotoj ty zlobu skryl.
                    Nazvat' ty mozhesh' li edinyj chas,
                    Kogda menya poradoval soboj?

                               Korol' Richard

                    Da net, pozhaluj; razve chto sluchajno,
                    Kogda vy zavtrakali bez menya.
                    Kogda vam tak ne mil ya, mne pozvol'te,
                    Ne oskorblyaya vashu milost' vidom,
                    Idti v pohod. Bej, baraban!

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Poslushaj!

                               Korol' Richard

                    Gor'ki slova u vas.

                             Gercoginya Jorkskaya

                                        Odno lish' slovo;
                    S toboj ne budu bol'she govorit'.

                               Korol' Richard

                    Pu!

                             Gercoginya Jorkskaya

                    Il' spravedlivo bog tebya ub'et,
                    Ne dav s pobedoyu domoj vernut'sya,
                    Il' ya umru ot starosti i gorya, -
                    No ya tebya uzh bol'she ne uvizhu.
                    Nosi s soboj tyagchajshee proklyat'e;
                    Pust' utomit tebya ono v den' bitvy
                    Tvoih dospehov tyazhkih tyazhelej!
                    Na storone vragov - moi molitvy,
                    I dushi nezhnye detej |dvarda
                    Podymut duh u nedrugov tvoih,
                    Im prinesut pobedu i uspeh.
                    Krovav ty byl, i krov'yu konchish' ty;
                    ZHil v srame - i umresh' sred' sramogy.
                                 (Uhodit.)

                             Koroleva Elizaveta

                    Sil'nej by klyast' tebya, da netu sil.
                    YA na slova ee "amin'" skazhu.
                               (Hochet ujti.)

                               Korol' Richard

                    Postojte, s vami nado govorit' mne.

                             Koroleva Elizaveta

                    Uzh synovej i princev ne ostalos'
                    Tebe pod nozh, a docheri moi
                    Ne carstvovat' - monashestvovat' budut,
                    Poetomu ih zhizni ne lishaj.

                               Korol' Richard

                    U vas ostalas' doch' - Elizaveta:
                    Ona krasiva, carstvenna, mila.

                             Koroleva Elizaveta

                    Za eto - smert' ej? O, ostav' ej zhizn'!
                    Isporchu ya ee, obezobrazhu,
                    Skazhu, chto izmenila ya |duardu,
                    Nabroshu na nee pokrov pozora;
                    CHtob ej krovavoj smerti ne boyat'sya,
                    Skazhu, chto ne |duarda doch' ona.

                               Korol' Richard

                    Zachem beschestit'? Carskaya v nej krov'!

                             Koroleva Elizaveta

                    CHtob zhizn' ee spasti, ya otrekus'.

                               Korol' Richard

                    No eta krov' - ej luchshaya zashchita.

                             Koroleva Elizaveta

                    Za etu krov' ee pogibli brat'ya.

                               Korol' Richard

                    Vrazhdebna zhizni ih byla zvezda.

                             Koroleva Elizaveta

                    Druz'ya durnye zhit' im pomeshali.

                               Korol' Richard

                    Dlya vseh neotvratim sud'by zakon.

                             Koroleva Elizaveta

                    Svoe bezbozh'e ty sud'boj schitaesh'?
                    Drugoj by smert' moih detej byla,
                    Kogda b druguyu zhizn' tebe dal bog.

                               Korol' Richard

                    Vy govorite, budto ya ubil ih!

                             Koroleva Elizaveta

                    Konechno! U plemyannikov ty otnyal
                    Rodnyu i volyu, korolevstvo, zhizn'.
                    I ch'ya b ruka serdca ih ni pronzila,
                    YA znayu - ruku tu tvoj duh napravil.
                    Byl nozh ubijcy tup, poka ego
                    O serdce ty kremnevoe svoe
                    Ne natochil i ne poslal ego
                    V grudi yagnyat neschastnyh pirovat'.
                    Kogda b ot gorya gore ne slabelo,
                    YA mal'chikov moih ne nazvala b,
                    Poka v glaza tebe, kak yakoryami,
                    Nogtyami b ne vpilas' i, kak chelnok,
                    V zalive smerti poteryavshij snasti
                    I parusa, razbilas' by ya v shchepki
                    O grud' skalistuyu tvoyu, o Richard.

                               Korol' Richard

                    Tak sil'no, kak uspeha ya zhelayu
                    Sebe v pohodah i krovavyh vojnah,
                    Tak domu vashemu zhelayu blaga,
                    CHtob vred zagladit', chto ya vam nanes!

                             Koroleva Elizaveta

                    CHto v nebesah eshche skryvat'sya mozhet?
                    CHto vskroetsya ko blagu moemu?

                               Korol' Richard

                    Miledi, vozvyshenie detej.

                             Koroleva Elizaveta

                    Na plahu? CHtob tam golovy ostavit'?

                               Korol' Richard

                    Na vysotu velichiya i schast'ya
                    I na vershinu slavy vsej zemnoj.

                             Koroleva Elizaveta

                    Laskaj zhe rosskaznyami skorb' moyu.
                    Kakim pochetom, chest'yu i velich'em
                    Ty mozhesh' odarit' moih detej?

                               Korol' Richard

                    Vse, chto imeyu, samogo sebya
                    Otdat' gotov ya tvoemu dityati.
                    Lish' v Lete opechalennoj dushi
                    Skoree utopi vospominan'e
                    O zle, chto budto ya tebe nanes.

                             Koroleva Elizaveta

                    Bud' kratkim, a inache krotost' eta
                    Koroche budet tvoego rasskaza.

                               Korol' Richard

                    Znaj, doch' tvoyu ya vsej dushoj lyublyu.

                             Koroleva Elizaveta

                    Mat' docheri moej dushoj vsej verit.

                               Korol' Richard

                    Vo chto vy verite?

                             Koroleva Elizaveta

                    V to, chto ee ty vsej dushoyu lyubish',
                    Kak vsej dushoj ee lyubil ty brat'ev,
                    A ya blagodaryu tebya vsem serdcem.

                               Korol' Richard

                    Ne iskazhaj pospeshno mysl' moyu.
                    YA govoryu: tvoyu lyublyu ya doch';
                    Venec anglijskoj korolevy dam ej.

                             Koroleva Elizaveta

                    Kto zh budet korolem u korolevy?

                               Korol' Richard

                    Kto korolevoj sdelaet ee.

                             Koroleva Elizaveta

                    Kak! Ty?

                               Korol' Richard

                              Nu da. CHto dumaete vy?

                             Koroleva Elizaveta

                    Kak k nej posvataesh'sya?

                               Korol' Richard

                                            Nauchite:
                    Vam luchshe nrav ee znakom, chem mne.

                             Koroleva Elizaveta

                    Menya poslushaesh'sya?

                               Korol' Richard

                                       Da, vsem serdcem.

                             Koroleva Elizaveta

                    Poshli ej s tem, kto brat'ev umertvil,
                    Dva serdca ih krovavyh: na odnom
                    "|dvard" ty vyrezhesh', "Jork" na drugom;
                    Kogda ona zaplachet, daj platok ej, -
                    Kak podala kogda-to Margarita
                    Platok krovavyj tvoemu otcu;
                    Skazhi, chto on napitan krasnym sokom
                    Iz tel ee ubityh brat'ev; pust'
                    Ona glaza svoi platkom tem vytret.
                    A esli ne polyubit i togda,
                    Poshli ej spisok del tvoih prekrasnyh:
                    CHto dyadyu Klarensa ee ubil,
                    I dyadyu Riversa, da iz lyubvi k nej
                    Pokonchil s dobroj ee tetkoj Annoj.

                               Korol' Richard

                    Vy nado mnoj smeetes'. Put' li eto -
                    Ponravit'sya?

                             Koroleva Elizaveta

                    Ved' ty nikak peremenit' ne mozhesh'
                    Oblich'e, chtoby Richardom ne byt',
                    Vse eti prestuplen'ya sovershivshim.

                               Korol' Richard

                    Skazhi, chto vse ya sdelal iz lyubvi k nej.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ona tebya lish' nenavidet' mozhet,
                    Kupiv lyubov' takoj cenoj krovavoj.

                               Korol' Richard

                    CHto sdelano, togo uzh ne ispravit'.
                    Oshibki chasto lyudi sovershayut. -
                    Prihoditsya v nih kayat'sya potom.
                    U vashih synovej venec ya otnyal.
                    No, kayas', docheri ego dayu.
                    Detej utroby vashej ya ubil,
                    No zamenyu ya ih potomstvom novym
                    Ot vashej docheri i ot menya:
                    Nazvan'e babki po lyubvi ne men'she,
                    CHem obozhaemoe imya - mat'.
                    Vnuchata - deti, lish' kolenom nizhe,
                    Ot vashej zhe lyubvi, ot vashej krovi;
                    No tol'ko ta v stenan'yah ih rodit,
                    Radi kogo stradan'ya vy uznali.
                    Vy v molodosti muchilis' det'mi,
                    Moi zhe - starost' vashu uspokoyat.
                    Vy syna poteryali - korolya,
                    No etim korolevoj stala doch'.
                    YA ne mogu vsego vam vozvratit', -
                    Primite to, chto ya vam dat' mogu.
                    Lord Dorset, syn vash, s trepetnoj dushoj
                    Myatezhnikom bluzhdaet na chuzhbine, -
                    Domoj ego soyuz nash vozvratit
                    K velikim pochestyam, vysokim zvan'yam:
                    Korol', muzh docheri prekrasnoj vashej,
                    Zvat' budet Dorseta lyubimym bratom,
                    I mater'yu vas budet zvat' korol'.
                    I vse razvaliny uzhasnyh dnej
                    Podnimutsya s udvoennym bogatstvom.
                    Da, pered nami - zolotye dni!
                    I slezy, chto vy prolili kogda-to,
                    Vostochnym zhemchugom vernutsya k vam.
                    Ih v dvadcat' raz povysitsya cena,
                    I narastut na nih procenty schast'ya.
                    Idite zh k docheri, o mat' moya!
                    Ej opytom svoim vnushite smelost';
                    Pust' sluh gotovit k laskovym recham,
                    I v serdce nezhnom plamya chestolyub'ya
                    Zazhgite i princesse rasskazhite
                    O sladkih, nezhnyh svadebnyh chasah.
                    Kogda ya pokarayu Bekingema,
                    Nichtozhnogo myatezhnika, glupca,
                    Pridu v vence pobednom, doch' tvoya
                    Na lozhe pobeditelya vozlyazhet,
                    Voz'met moyu pobednuyu dobychu
                    I cezarya, kak Cezar', pobedit.

                             Koroleva Elizaveta

                    Kak luchshe mne skazat'? CHto brat otca
                    Suprugom hochet byt' ee? Il' dyadya?
                    Il' tot, kto brat'ev i dyadej ubil?
                    Pod imenem kakim tebya predstavlyu,
                    CHtob bog, zakon, lyubov' ee i chest'
                    Mogli potvorstvovat', tebe vnimaya?

                               Korol' Richard

                    Skazhi: mir Anglii - v soyuze etom.

                             Koroleva Elizaveta

                    Vojnoj pridetsya mira ej dostich'.

                               Korol' Richard

                    Korol' ej mozhet povelet', no molit.

                             Koroleva Elizaveta

                    Korol' vseh korolej ej ne velit.

                               Korol' Richard

                    Ona moguchej korolevoj budet.

                             Koroleva Elizaveta

                    CHtoby nad sanom plakat', kak i mat'.

                               Korol' Richard

                    Skazhi, chto budu vek ee lyubit'.

                             Koroleva Elizaveta

                    No dolgo li prodlitsya etot vek?

                               Korol' Richard

                    Vsyu zhizn' ee ya nezhen budu s nej.

                             Koroleva Elizaveta

                    No dolgo l' nezhnaya prodlitsya zhizn'?

                               Korol' Richard

                    Kak nebo i priroda pozhelayut.

                             Koroleva Elizaveta

                    Kak ad i Richard zahotyat togo.

                               Korol' Richard

                    Vlastitel' ya, no poddannyj ee.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ej, poddannoj, protivna eta vlast'.

                               Korol' Richard

                    Krasnorechivoj bud', chtob mne pomoch'.

                             Koroleva Elizaveta

                    Rech' chestnaya ot prostoty uspeshnej.

                               Korol' Richard

                    Tak prosto rasskazhi lyubov' moyu.

                             Koroleva Elizaveta

                    No prosto i beschestno - budet grubo.

                               Korol' Richard

                    Suzhden'ya vashi vse pusty i melki.

                             Koroleva Elizaveta

                    O net! Oni zaryty gluboko,
                    Kak deti mertvye moi zaryty.

                               Korol' Richard

                    Ne trogajte teh strun - ved' vse proshlo.

                             Koroleva Elizaveta

                    Zamolknu, kogda struny serdca lopnut.

                               Korol' Richard

                    Svyatym Georgom, ordenom Podvyazki
                    I korolevskim ya vencom klyanus'...

                             Koroleva Elizaveta

                    Dva pervyh osramil, ukral ty tret'e.

                               Korol' Richard

                    Klyanus'...

                             Koroleva Elizaveta

                    Nichem! Net klyatvy dlya tebya!
                    Svyatoj Georg lishen toboyu chesti,
                    Zapyatnan rycarskij Podvyazki orden,
                    I obesslavlen kradenyj venec.
                    Ty hochesh', chtob poverili tebe, -
                    Klyanis' tem, chto eshche ne oskorbil ty.

                               Korol' Richard

                    Klyanus' ya svetom...

                             Koroleva Elizaveta

                    Poln tvoih zlodejstv on.

                               Korol' Richard

                                             Otca mogiloj...

                             Koroleva Elizaveta

                    ZHizn' tvoya - ej sram.

                               Korol' Richard

                                           Samim soboj...

                             Koroleva Elizaveta

                    Sebya ty opozoril.

                               Korol' Richard

                                      Nu, bogom...

                             Koroleva Elizaveta

                    Boga oskorbil vseh bole.
                    Kogda by ty boyalsya bozh'ej klyatvy,
                    Ty b ne razbil soglas'e, chto ustroil
                    Korol' - suprug moj, ne ubil by brat'ev.
                    Kogda by klyatvy etoj ty boyalsya,
                    Ne na tebe b siyal metall derzhavnyj,
                    A syna nezhnyj lob on ukrashal by,
                    I oba princa zhili by! Teper',
                    Klyatvoprestupnik, ty ih ulozhil,
                    Kak laskovyh tovarishchej, vdvoem
                    V mogilu. Tam ih pozhirayut chervi.
                    CHem klyast'sya budesh'?

                               Korol' Richard

                                         Budushchim svoim.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ty budushchee proshlym zapyatnal;
                    I u menya slez hvatit dlya togo,
                    CHtob zlo tvoe i v budushchem oplakat'.
                    Est' deti besprizornye - otcov ih
                    Ubil ty; slez do starosti im hvatit.
                    Otcy est', ch'ih detej zarezal ty;
                    Vsyu zhizn' oni, kak travy, budut sohnut'.
                    Net, ne klyanis' ty budushchim - ono
                    Zlodejstvom prezhnim vse iskazheno.

                               Korol' Richard

                    Klyanus', ya kayus' tak zhe, kak hochu
                    Sebe uspeha v etom brannom dele!
                    Pust' sam sebya ya unichtozhu! Pust'
                    Otnimet nebo u menya vse schast'e!
                    Pust' den' ne dast mne sveta, noch' - pokoya,
                    Pust' zvezdy protiv ded moih vosstanut,
                    Kogda vsem serdcem, svyato, chisto, verno
                    I predanno ya ne lyublyu tvoyu
                    Prekrasnuyu i carstvennuyu doch'!
                    V nej vse moe blazhenstvo i tvoe.
                    A bez nee - tebya, menya, ves' kraj
                    I mnogih hristian zhdet zloe gore,
                    I smert', i razrushenie, i gibel'.
                    Lish' brak nash eto mozhet otvratit'.
                    Lish' brak nash dolzhen eto otvratit'.
                    Mat' milaya, - tak zvat' tebya mne nado, -
                    Bud' pered nej hodataem moim;
                    Skazhi, chem budu ya - ne chem ya byl;
                    CHto zasluzhu - ne to, chto zasluzhil ya.
                    O blage gosudarstvennom skazhi ej
                    I zamyslov velikih ne gubi.

                             Koroleva Elizaveta

                    Ne d'yavol li menya zdes' iskushaet?

                               Korol' Richard

                    No d'yavol k blagu ved' tebya vedet.

                             Koroleva Elizaveta

                    CHtob byt' soboyu, mne sebya zabyt'?

                               Korol' Richard

                    Odno lish' zlo vam pamyat' prichinyaet.

                             Koroleva Elizaveta

                    No vse zhe ty ubil moih detej!

                               Korol' Richard

                    V utrobe docheri ih shoronyu;
                    I v nej oni, kak feniks, vozrodyatsya
                    I yavyatsya na svet vam v uteshen'e.

                             Koroleva Elizaveta

                    Mne l' doch' moyu sklonyat' k takoj lyubvi!

                               Korol' Richard

                    Tak mater'yu schastlivoj stanesh' ty.

                             Koroleva Elizaveta

                    Idu. Skorej pis'mo mne napishi -
                    I ot menya ee uznaesh' volyu.

                               Korol' Richard

                    Snesi ej etot poceluj.
                                (Celuet ee.)
                                           Proshchaj.

                             Elizaveta uhodit.

                    Rastayala, pustaya dura-baba!

                       Vhodit Retklif, za nim Ketsbi.

                    Nu chto, kakie vesti?

                                  Retklif

                    U zapadnogo berega, milord,
                    Flot sil'nyj poyavilsya, i tuda
                    Nevernye druz'ya tolpoj vbegut,
                    No bez oruzhiya i ne dlya boya.
                    Vse dumayut, chto Richmond flot vedet
                    I na more podmogi ozhidaet,
                    CHto s berega podast lord Bekingem.

                               Korol' Richard

                    Skoree shlite k Norfolku gonca:
                    Retklif... ty sam il' Ketsbi... Gde zhe on?

                                   Ketsbi

                    Zdes', gosudar'.

                               Korol' Richard

                    Ty - k Norfolku, -
                                 (Retklifu)
                                        ty k Solsberi speshi;
                    Kogda priedesh'...
                                (K Ketsbi.)
                                      Ham bespechnyj, glupyj,
                    CHego stoish' i k gercogu ne edesh'?

                                   Ketsbi

                    Skazhite vashu volyu, gosudar', -
                    Ot vas chto gercogu skazat' ya dolzhen?

                               Korol' Richard

                    Da, verno, dobryj Ketsbi... Ty skazhi,
                    CHtob poskorej vse vojsko on sobral
                    I v Solsberi on vstretilsya so mnoj.

                                   Ketsbi

                    Idu.
                                 (Uhodit.)

                                  Retklif

                    CHto v Solsberi prikazhet delat' mne
                    Vashe velichestvo?

                               Korol' Richard

                    Tebe - chto delat'? Sam tuda ya edu!

                                  Retklif

                    Veleli, gosudar', tuda skakat' mne.

                               Korol' Richard

                    YA peredumal, ser, ya peredumal.

                               Vhodit Stenli.

                    Nu, chto u vas za vesti?

                                   Stenli

                    Net, gosudar', osobenno horoshih,
                    No takzhe i hudyh osobo net.

                               Korol' Richard

                    Vot tak zagadka - ni hudyh, ni dobryh!
                    CHego krugom ty skachesh' sotni mil',
                    Kogda pryamym putem koroche skazhesh'?
                    Kakie zh vesti?

                                   Stenli

                                   Vyshel v more Richmond.

                               Korol' Richard

                    Pust' eto more poglotit ego!
                    Beglec truslivyj! CHto emu tam delat'?

                                   Stenli

                    Mogu predpolagat' lish', gosudar'...

                               Korol' Richard

                    "Predpolagat'", ser? CHto predpolagat'?

                                   Stenli

                    CHto s Dorsetom i Bekingemom vmeste
                    Idet syuda on trebovat' venca.

                               Korol' Richard

                    CHto? Tron moj pust? Il' vypal mech iz ruk?
                    Il' mertv korol'? Ili strana bez vlasti?
                    Ne ya l' - zhivoj naslednik Jorka? Kto,
                    Kak ne naslednik Jorka, zdes' korol'?
                    Skazhi, kuda on po moryu idet?

                                   Stenli

                    YA etogo ne znayu, gosudar'.

                               Korol' Richard

                    CHtob vashim gosudarem stat', idet on.
                    Zachem idet valliec, ty ne znaesh'?
                    A ya boyus', bezhat' k nemu ty hochesh'.

                                   Stenli

                    Naprasno podozren'e, gosudar'.

                               Korol' Richard

                    A gde zh tvoi vojska, chtob ih otbit'?
                    Gde lenniki tvoi? Tvoi gde slugi?
                    Na zapadnyj oni umchalis' bereg,
                    CHtob v vysadke myatezhnikam pomoch'!

                                   Stenli

                    Net, gosudar', na severe oni.

                               Korol' Richard

                    Druz'ya holodnye! Zachem im sever,
                    Kogda na zapade dolzhny sluzhit' nam?

                                   Stenli

                    Korol' moguchij, ne bylo prikaza.
                    Ugodno budet otpustit' menya -
                    YA soberu druzej i vstrechu vas
                    Tam, gde ugodno budet gosudaryu.

                               Korol' Richard

                    Nu da, ty hochesh' k Richmondu dobrat'sya.
                    Net, ya tebe ne veryu.

                                   Stenli

                                         Gosudar',
                    Prichiny net menya podozrevat':
                    Izmennikom ya ne byl i ne budu.

                               Korol' Richard

                    Nu ladno.
                    Idi sbiraj vojska; no zdes' ostav'
                    Georga, syna. Bud' zhe serdcem krepok,
                    CHtob krepko golova ego derzhalas'.

                                   Stenli

                    Porukoj on, chto budu veren ya.
                                 (Uhodit.)

                            Vhodit pervyj gonec.

                                Pervyj gonec

                    Velikij gosudar', iz Devonshira
                    YA vest' privez ot predannyh druzej.
                    Ser |duard Kortni, brat ego prelat,
                    Vysokomernyj |ksterskij episkop,
                    S soyuznikami podnyali vosstan'e.

                            Vhodit vtoroj gonec.

                                Vtoroj gonec

                    Moj povelitel', grafstvo Kent vosstalo,
                    I k Gildfordam vse novye podhodyat
                    Druz'ya; rastut ih sily s kazhdym chasom.

                            Vhodit tretij gonec.

                                Tretij gonec

                    Otryady Bekingema, gosudar'...

                               Korol' Richard

                    Proch', sych! I ty poesh' o smerti pesnyu?
                                (B'et ego.)
                    Na, vot tebe. Nosi poluchshe vesti.

                                Tretij gonec

                    Prines ya, gosudar', vam vest' o tom,
                    CHto bureyu vnezapnoyu i livnem
                    Rasseyany otryady Bekingema;
                    CHto sam on ubezhal sovsem odin,
                    Nevedomo kuda.

                               Korol' Richard

                                   Prosti menya!
                    Vot koshelek tebe, chtob sinyaki
                    Tvoi lechit'. Ob®yavlena nagrada
                    Tomu, kto k nam predatelya dostavit?

                                Tretij gonec

                    Ob®yavlena nagrada, gosudar'.

                          Vhodit chetvertyj gonec.

                              CHetvertyj gonec

                    Lord Dorset i ser Tomas Lovel bunt
                    V Jorkshire podnyali, moj gosudar';
                    No vest' vtoraya uspokoit vas:
                    Bretonskij flot rasseyan burej; Richmond
                    Na bereg Dorsetshirskij vyslal lodku,
                    CHtob rassprosit' otryad na beregu -
                    Soyuzniki oni emu il' net.
                    Oni otvetili, chto Bekingem ih
                    Poslal k nemu; no Richmond ne poveril
                    I, parusa podnyav, poshel v Bretan'.

                               Korol' Richard

                    Vpered, vpered! Oruzh'e prigoditsya -
                    I esli ne dlya boya s inozemcem,
                    To chtob svoih myatezhnikov karat'.

                               Vhodit Ketsbi.

                                   Ketsbi

                    Moj gosudar', zahvachen Bekingem.
                    Vest' eta dobraya, no est' pohuzhe;
                    Skazat' ee vam vse zhe nado: Richmond
                    U Milforda s moguchim vojskom vyshel.

                               Korol' Richard

                    Skoree v Solsberi! My zdes' boltaem,
                    A mozhem vyigrat' il' proigrav
                    Nash carskij boj. Pust' kto-nibud' dostavit
                    Mne Bekingema. Nu, vpered, za mnoj.

                                   Truby.
                                Vse uhodyat.




                            V dome lorda Stenli.
                Vhodyat Stenli i svyashchennik Kristofer |rsuik.

                                   Stenli

                     Ser |rsuik vot chto Richmondu skazhi:
                     Krovavyj borov u sebya v hlevu
                     Zalozhnikom Georga Stenli derzhit;
                     I, esli ya vosstanu, golova
                     Georga, syna moego, sletit.
                     Lish' etot strah pristat' k vam ne daet mne.
                     Skazhi, gde carstvennyj nash Richmond nynche?

                                 Svyashchennik

                     On v Uel'se, v Pembruke il' Harfordueste.

                                   Stenli

                     A kto s nim iz lyudej, izvestnyh nam?

                                 Svyashchennik

                     Ser Uolter Herbert, znamenityj voin.
                     Ser Gilbert Tolbot i ser Vil'yam Stenli,
                     Velikij Pembruk, Oksford, ser Dzheme Blent
                     I Rajs ap-Tomas s kuchej hrabrecov,
                     I mnogo imenem i delom znatnyh;
                     I vse oni vojska vedut na London,
                     Kol' po puti im ne pridetsya drat'sya.

                                   Stenli

                     Ty Richmondu privet moj otvezi;
                     Skazhi emu, chto koroleva rada
                     Emu dat' v zheny doch' Elizavetu.
                     Iz etogo pis'ma on vse uznaet.
                     Proshchaj.

                                  Uhodyat.






                         Solsberi. Otkrytoe mesto.
              Vhodyat sherif Uil'tshirskij i strazha s Bekingemom,
                          kotorogo vedut na kazn'.

                                  Bekingem

                   Korol' mne ne pozvolit govorit' s nim?

                                   SHerif

                   Net, dobryj lord; s sud'boyu primirites'.

                                  Bekingem

                   |dvarda deti, Vogen, Rivers, Grej,
                   Svyatoj korol' nash Genrih, princ |dvard,
                   Vy vse, pogublennye potaenno
                   Bessovestnym i gnusnym bezzakon'em, -
                   O, esli vy s pechaliyu i gnevom
                   Glyadite s oblakov na etot chas,
                   Vozveselites' gibel'yu moej!
                   Segodnya den' pominoven'ya mertvyh?

                                   SHerif

                   Da, ser.

                                  Bekingem

                   Den' pominan'ya sudnym dnem mne budet,
                   YA v etot den' pri korole |dvarde
                   Zval na sebya pogibel', esli ya
                   Ego detej i brat'ev obmanu;
                   I v etot den' zval gibel' na sebya
                   Ot Richarda, komu vseh bol'she veril.
                   Prishel, prishel ty, pominal'nyj den',
                   I stal dnem mesti za moi grehi!
                   Vsevidyashchij, kotorym ya shutil,
                   Toj lozhnoj klyatvoj porazil menya
                   I to dal vpravdu, chto prosil ya zrya.
                   Tak napravlyaet on oruzh'e zlyh
                   V ih sobstvennuyu grud'. Kak tyazhko palo
                   Proklyat'e korolevy Margarity:
                   "Kogda tebya pronzit on skorb'yu, skazhesh':
                   Prorochicej byla ty, Margarita!"
                   Pojdem, tam plaha dlya menya stoit,
                   Da budet zlo za zlo i styd za styd.

                                  Uhodyat.




                            Pole bliz Temuorta.
          Vhodyat s barabanami i znamenami Richmond, Oksford, Blent,
                 Herbert i drugie voenachal'niki s vojskami.

                                  Richmond

                     Vy, po oruzh'yu vernye druz'ya,
                     Izmuchennye igom tiranii,
                     Do serdca nashej rodiny doshli my,
                     Ne vstretivshi prepyatstvij na puti.
                     Ot lorda Stenli, moego otca,
                     Zdes' bodroe pis'mo ya poluchil.
                     Krovavyj, zloj i bezzakonnyj borov,
                     Polya i vinogradniki toptavshij,
                     Kak teplye pomoi, pivshij krov'
                     I vyedavshij vnutrennosti vashi
                     Iz vas, kak iz koryta, - gnusnyj borov
                     Zaleg zdes', kak my tol'ko chto uznali,
                     U Lestera, v odnom lish' perehode.
                     Vo imya boga, hrabrye druz'ya,
                     Odnim krovavym, smertnym ispytan'em
                     My zhatvu mira vechnogo pozhnem!

                                  Oksford

                     V dushe u nas po tysyache mechej,
                     CHtoby srazit' prestupnogo ubijcu.

                                  Herbert

                     Ego druz'ya peremetnutsya k nam.

                                   Blent

                     Net u nego druzej, - druz'ya iz straha
                     Ego pokinut v gorestnoj nuzhde.

                                  Richmond

                     Tem luchshe nam! Vpered, vo imya boga!
                     Leti, nadezhda, lastochki bystrej;
                     Korol' s nej - bog sred' smertnyh korolej.

                                  Uhodyat.




                             Bosuortskoe pole.
             Vhodyat korol' Richard, vooruzhennyj, gercog Norfolk,
                            graf Serri i drugie.

                               Korol' Richard

                    Razbit' shatry zdes', na Bosuortskom pole. -
                    Lord Serri, pochemu vy tak pechal'ny?

                                   Serri

                    Moj duh bodrej, chem vzglyad moj, v desyat' raz.

                               Korol' Richard

                    Lord Norfolk...

                                  Norfolk

                    Gosudar', ya zdes' pred vami.

                               Korol' Richard

                    Udarov nam ne izbezhat', moj Norfolk!

                                  Norfolk

                    Ne izbezhat' ni im, ni nam udarov.

                               Korol' Richard

                    Syuda - shater! YA nynche zdes' nochuyu.

                         Soldaty rasstavlyayut shater.

                    A zavtra - gde? Nu, ladno, vse ravno.
                    Izmennikov izvestny sily nam?

                                  Norfolk

                    Ih tysyach shest' il' sem', nikak ne bol'she.

                               Korol' Richard

                    Tak, znachit, my sil'nee ih v tri raza;
                    I s nami imya korolya, kak krepost', -
                    A etogo nedostaet vragu. -
                    Skorej shater! - Pojdemte, gospoda,
                    Osmotrim mestnost', i lyudej iskusnyh
                    S soboj voz'mem, i vsem rasporyadimsya.
                    Otbrosim zhe medlitel'nost' i len':
                    Nas, gospoda, zhdet zavtra trudnyj den'.

                                  Uhodyat.
          Vhodyat s drugogo konca polya Richmond, ser Vil'yam Brendon,
                      Oksford i drugie voenachal'niki.
                       Soldaty stavyat shater Richmonda.

                                  Richmond

                    Ustaloe uzh zakatilos' solnce;
                    Sled kolesnicy ognennoj ego
                    Prorochit nam na zavtra den' prekrasnyj. -
                    Ser Brendon, vy shtandart moj ponesete. -
                    V shater mne prinesti chernil, bumagi:
                    Tam plan srazhen'ya nacherchu i vsem
                    Voenachal'nikam mesta naznachu,
                    Na tochnye otryady razdelyu
                    Vse nebol'shoe nashe vojsko. - Oksford,
                    Ser Brendon i ser Herbert, zdes' pobud'te.
                    Graf Pembruk so svoim polkom ostalsya. -
                    Moj dobryj Blent, privet emu snesite
                    I poprosite v dva chasa utra
                    Prijti ko mne v shater. Eshche skazhite,
                    Moj dobryj kapitan, - vam ne izvestno,
                    Gde lorda Stenli polk raspolozhilsya?

                                   Blent

                    Kogda ego znamena ya ne sputal
                    S chuzhimi, v chem vpolne uveren ya,
                    Ego otryad yuzhnee na polmili
                    Stoit ot sil'nyh korolevskih vojsk.

                                  Richmond

                    Moj milyj Blent, kol' eto ne opasno
                    Dlya zhizni, sposob vy najdite k Stenli
                    Snesti vot eto vazhnoe pis'mo.

                                   Blent

                    YA eto sdelayu, klyanus' ya zhizn'yu.
                    Bog da poshlet vam tihij son, milord.

                                  Richmond

                    Proshchajte, Blent. - Pojdemte, gospoda,
                    Pogovorim o zavtrashnem srazhen'e
                    V moem shatre: zdes' vozduh ochen' rezok.

                            Vse vhodyat v shater.

          Podhodyat k svoemu shatru korol' Richard, Norfolk, Retklif,
                              Ketsbi i drugie.

                               Korol' Richard

                    Kotoryj chas?

                                   Ketsbi

                                  CHas uzhina, milord:
                    Uzh bilo devyat'.

                               Korol' Richard

                                     Uzhinat' ne budu.
                    CHernil, bumagi daj.
                    Ispravili moj shlem - udobnej stal on?
                    Snesli moe oruzhie v shater?

                                   Ketsbi

                    Da, gosudar', dlya vas uzh vse gotovo.

                               Korol' Richard

                    Na post svoj pospeshi, moj dobryj Norfolk,
                    I vyberi nam vernyh chasovyh.

                                  Norfolk

                    Idu, moj gosudar'.

                               Korol' Richard

                    Ty s zhavoronkom vstan', moj slavnyj Norfolk.

                                  Norfolk

                    Ispolnyu, gosudar'.
                                 (Uhodit.)

                               Korol' Richard

                                        Ketsbi!

                                   Ketsbi

                    YA zdes'.

                               Korol' Richard

                              Ty k Stenli vestnika poshli,
                    CHtob do voshoda on svoi vojska
                    Privel, - inache syn ego Georg
                    Padet v slepuyu yamu vechnoj nochi.

                               Ketsbi uhodit.

                             (Odnomu iz slug.)
                    Nalej stakan vina i daj nochnik.
                    V boj Serri belogo mne osedlaj
                    I kop'ya osmotri, legki l' i krepki. -
                    Retklif!

                                  Retklif

                              CHto, gosudar'?

                               Korol' Richard

                    Nortemberlenda grustnogo ty videl?

                                  Retklif

                    Da, videl; on i s nim graf Tomas Serri
                    Do sumerek po lageryu brodili,
                    Podbadrivaya voinov svoih.

                               Korol' Richard

                    Nu, horosho. Daj mne stakan vina,
                    Vo mne vesel'ya duha nynche net,
                    Ni bodrosti, k kotoroj ya privyk.
                    Postav' stakan. CHernila prigotovil?

                                  Retklif

                    Da, gosudar'.

                               Korol' Richard

                    Proshchaj; i strazhu tam moyu prover'.
                    A na rassvete prihodi v shater
                    Pomoch' nadet' dospehi mne. Proshchaj.

                       Retklif i drugie slugi uhodyat.
               Vhodyat v shater Richmonda Stenli, lordy i slugi.

                                   Stenli

                    Na shlem tvoj ya pobedu prizyvayu!

                                  Richmond

                    Moj otchim blagorodnyj, vse te blaga,
                    CHto noch' tait, pust' dast ona tebe!
                    Skazhi, kak mat' lyubimaya moya?

                                   Stenli

                    Ee blagosloven'e ya prines:
                    O Richmonde vse molitsya ona.
                    No k delu! Tihie chasy skol'zyat,
                    I na vostoke mrak gustoj svetleet.
                    Nuzhda mne kratkim byt' velit. Gotov'
                    Svoi vojska dlya boya rano utrom;
                    Svoyu sud'bu otdaj na sud krovavyj
                    Udarov i vojny smertel'no zorkoj.
                    Kak tol'ko ya smogu (teper' nel'zya mne),
                    YA vremya obmanu i poyavlyus'
                    Tebe pomoch' v somnitel'nom srazhen'e,
                    No stat' teper' v tvoih ryadah ne smeyu -
                    Inache brata tvoego Georga
                    Kaznyat totchas zhe na glazah otca.
                    Proshchaj. Opasno nam i nedosug
                    Slova uchtivoj druzhby govorit',
                    Obmenivayas' nezhnymi rechami.
                    Bog da poshlet nam vol'no ispolnyat'
                    Obryady nezhnoj druzhby!
                    Proshchaj, proshchaj; bud' smel i toropis'!

                                  Richmond

                    Milorda Stenli provodite, lordy. -
                    Hot' duh trevozhen, vse zh zasnut' hochu,
                    A to menya pridavit son svincovyj,
                    Kogda nuzhny pobednye kryla.
                    Pokojnoj nochi, lordy i dvoryane.

                        Uhodyat vse, krome Richmonda.

                    O ty, ch'im voinom sebya schitayu,
                    Vzglyani na voinov moih s lyubov'yu,
                    Vlozhi im v ruki pravyj mech vozmezd'ya, -
                    Pust' sokrushat ih tyazhkie udary
                    Protivnikoj zlokoznennye shlemy!
                    Da budem my orudiem otmshchen'ya,
                    CHtob voshvalit' tebya pobedoj nashej!
                    Tebe svoj duh bessonnyj otdayu,
                    Poka ya vek svoih ne opuskayu.
                    I v bdenii i v sne hrani menya!
                                (Zasypaet.)

              Poyavlyaetsya duh princa |duarda, syna Genriha VI.

                                Duh |duarda
                                 (Richardu)

                    Kak bremya, zavtra lyazhet na tebya
                    |dvard Plantagenet, princ Uel'skij! Vspomni,
                    Kak v T'yuksberi menya vo cvete let
                    Zarezal ty. Otchajsya i umri!
                                (Richmondu.)
                    Bud' vesel, Richmond. Dushi oskorblennyh
                    Ubityh princev za tebya stoyat.
                    Syn Genriha tebya podderzhit, Richmond.

                     Poyavlyaetsya duh korolya Genriha VI.

                               Duh Genriha VI
                                 (Richardu)

                    Kogda ya zhil, pomazannoe telo
                    Ty dyrami smertel'nymi probil.
                    Pripomni vse, otchajsya i umri!
                    Genrih velit, otchajsya i umri!
                                (Richmondu.)
                    Bud' pobeditelem, svyatoj i dobryj!
                    Tebe predrekshij korolevstvo Genrih -
                    Vo sne s toboj: bud' schastliv i zhivi!

                          Poyavlyaetsya duh Klarensa.

                                Duh Klarensa
                                 (Richardu)

                    Kak bremya, zavtra lyagu na tebya
                    YA, smytyj v smert' tvoim vinom proklyatym,
                    Predatel'ski toboj ubityj Klarens!
                    V boyu ty vspomni zavtra obo mne,
                    Mech vyroni - otchajsya i umri!
                                (Richmondu.)
                    Lankastra otprysk, za tebya molitvy
                    Obizhennye deti Jorka shlyut.
                    Pust' angely hranyat tvoj mech; bud' schastliv!
                    Poyavlyayutsya duhi Riversa, Greya i Vogena.

                                Duh Riversa
                                 (Richardu)

                    Kak bremya, zavtra lyagu na tebya
                    YA - Rivers! O, otchajsya i umri!

                                  Duh Greya
                                 (Richardu)

                    Ty zavtra Greya vspomni - i otchajsya!

                                 Duh Vogena
                                 (Richardu)

                    Pripomni Vogena, v prestupnom strahe
                    Mech vyroni, otchajsya i umri!

                                  Vse troe
                                 (Richmondu)

                    Vstavaj! Obidy nashi uzh vonzilis'
                    V grud' Richarda. Vstavaj i pobezhdaj!

                         Poyavlyaetsya duh Hestingsa.

                               Duh Hestingsa
                                 (Richardu)

                    Krovav i greshen, ty v grehe prosnesh'sya
                    I zhizn' svoyu v krovavoj bitve konchish'!
                    Lord Hestings ya - otchajsya i umri!
                                (Richmondu.)
                    Nevinnaya dusha, vstavaj, vstavaj!
                    Vooruzhajsya, bej i pobezhdaj!

                  Poyavlyayutsya duhi dvuh malen'kih princev.

                                Duhi princev
                                 (Richardu)

                    Detej, toboyu v Tauere ubityh,
                    Ty vspomni, Richard. Lyazhem my svincom
                    Na grud' tvoyu, potyanem v smert' i gibel'!
                    Velim tebe: otchajsya i umri!
                                (Richmondu.)
                    Spi mirno, Richmond, radostno prosnis'.
                    Ot veprya angely tebya hranyat!
                    Rodonachal'nikom stan' korolej!
                    |dvarda deti my. ZHivi, bud' schastliv!

                         Poyavlyaetsya duh ledi Anny.

                               Duh ledi Anny
                                 (Richardu)

                    O Richard, Anna zhalkaya tvoya,
                    Tvoya zhena, chto sna s toboj ne znala,
                    Teper' tvoj son trevogoyu volnuet.
                    V boyu ty vspomni zavtra obo mne,
                    Mech vyroni, otchajsya i umri!
                                (Richmondu.)
                    Spokojnaya dusha, spokojno spi!
                    Pobedu pust' tebe trubyat roga!
                    Molilas' o tebe zhena vraga.

                         Poyavlyaetsya duh Bekingema.

                               Duh Bekingema
                                 (Richardu)

                    V bor'be za tron ya pervyj pomogal,
                    Poslednim pal ot tvoego zlodejstva.
                    V boyu o Bekingeme vspomni, vspomni
                    I v uzhase umri ot zlodeyanij!
                    O krovi grez', o smerti - do zari;
                    Lishivshis' sil, v otchayan'e umri!
                                (Richmondu.)
                    YA umer, ne pospev tebe pomoch',
                    Bud' duhom bodr i smel. Da sginet noch'!
                    I angely i bog s toboj v boyu,
                    A Richard pered bezdnoj na krayu!

                               Duhi ischezayut.
                            Richard prosypaetsya.

                               Korol' Richard

                    Konya smenit'! Perevyazhite rany!
                    Pomiluj, bozhe! - SHsh... Vse eto son.
                    O sovest' robkaya, kak muchish' ty!
                    Ogni sineyut. Mertv polnochnyj chas.
                    V potu holodnom trepetnoe telo.
                    Boyus' sebya? Ved' nikogo zdes' net.
                    YA - ya, i Richard Richardom lyubim.
                    Ubijca zdes'? Net! Da! Ubijca ya!
                    Bezhat'? No ot sebya? I ot chego?
                    Ot mesti. Sam sebe ya budu mstit'?
                    Uvy, lyublyu sebya. Za chto? ,3a blago,
                    CHto samomu sebe prines? Uvy!
                    Skoree sam sebya ya nenavizhu
                    Za zlo, chto samomu sebe nanes!
                    Podlec ya! Net, ya lgu, ya ne podlec!
                    SHut, pohvali sebya. SHut, ne hvalis'.
                    U sovesti moej sto yazykov,
                    Vse raznye rasskazyvayut skazki,
                    No kazhdyj podlecom menya zovet.
                    YA klyatvy narushal - kak mnogo raz!
                    YA schet ubijstvam strashnym poteryal.
                    Grehi moi - chernee net grehov -
                    V sude tolpyatsya i krichat: "Vinoven!"
                    Otchayan'e! Nikto menya ne lyubit.
                    Nikto, kogda umru, ne pozhaleet.
                    Kak im zhalet', kogda v samom sebe
                    K sebe ya zhalosti ne nahozhu?
                    Kazalos' mne, vse dushi mnoj ubityh
                    Soshlis' v shater i kazhdyj zval na utro
                    Vozmezdie na golovu moyu.

                              Vhodit Retklif.

                                  Retklif

                    Moj gosudar'!

                               Korol' Richard

                                  CHert! Kto zdes'?

                                  Retklif

                    YA, Retklif, ser! Uzh dvazhdy petuhi
                    Privetstvovali utro gromkim krikom.
                    Druz'ya uzh vstali i vooruzhilis'.

                               Korol' Richard

                    O Retklif, mne prisnilsya strashnyj son!
                    Kak dumaesh', verny l' druz'ya nam budut?

                                  Retklif

                    Konechno, gosudar'.

                               Korol' Richard

                                        Boyus' ya, Retklif...

                                  Retklif

                    Net, gosudar' moj, tenej vy ne bojtes'.

                               Korol' Richard

                    Klyanus', chto eti teni nynche noch'yu
                    Sil'nee uzhas Richardu vnushili,
                    CHem desyat' tysyach voinov zhivyh,
                    Kotoryh zhalkij Richmond povedet.
                    Eshche dalek rassvet. Pojdem so mnoj;
                    Podslushaem, chto govoryat v shatrah -
                    Ne dumaet li kto-nibud' bezhat'.

                                  Uhodyat.
               Richmond prosypaetsya; v ego shater vhodyat lordy.

                                   Lordy

                    Den' dobryj, Richmond!

                                  Richmond

                    Proshu proshchen'ya, bditel'nye lordy,
                    CHto ya, kak lezhebok, eshche valyayus'.

                                   Lordy

                    Kak spali vy, milord?

                                  Richmond

                    Sladchajshij son, nezhnejshie iz grez,
                    Kogda-libo prisnivshiesya lyudyam,
                    Menya minuvshej noch'yu posetili.
                    Mne snilos'; dushi Richardom ubityh
                    Prishli ko mne, pobedu vozveshchaya.
                    Klyanus', chto serdce radostno likuet,
                    Takoj prekrasnyj vspominaya son.
                    Uzh utro pozdnee, - skazhite, lordy?

                                   Lordy

                    Sejchas chetyre budet.

                                  Richmond

                    Pora, vooruzhas', polki vesti.
                            (Vyhodit k vojskam.)
                    Uzh s vami govoril ya, zemlyaki,
                    I bol'she govorit' teper' ne vremya.
                    Odno zapomnite - chto bog i pravo
                    Srazhayutsya na nashej storone.
                    Molitvy vseh svyatyh i vseh ubityh
                    Posluzhat nam vysokoyu stenoj.
                    Iz vseh vragov odin lish' Richard nam
                    ZHelaet gibeli, sebe - pobedy.
                    Da kto vragov vedet? Druz'ya, ved' pravda,
                    CHto on tiran krovavyj i ubijca,
                    V krovi podnyavshijsya, v krovi zhivushchij,
                    Ne razbiravshij sredstv, vedushchih k celi,
                    Ubivshij teh, kto sredstvom v etom byl;
                    Fal'shivyj kamen', stavshij dragocennym
                    Lish' ot fol'gi anglijskogo prestola,
                    I chelovek, chto bozh'im byl vragom.
                    Vy protiv bozh'ego vraga deretes' -
                    Bog sohranit vas, kak svoih soldat;
                    Kol' vy potrudites' tirana svergnut',
                    Zasnete sladko vy, ubiv tirana;
                    Srazhaetes' s vragom zemli svoej,
                    Zemlya rodnaya vam vozdast storicej;
                    Srazhaetes', chtob zhen svoih spasti, -
                    Kak pobeditelej vas zheny vstretyat;
                    Detej spasaete vy ot mecha,
                    I starost' vashu vnuki uspokoyat.
                    Vo imya boga i vo imya prava -
                    Vpered, znamena, i vpered, mechi!
                    A ya, esli derzka moya popytka,
                    Gotov kak vykup lech' holodnym trupom
                    Zdes', na zemle holodnoj; no uspeh
                    Poslednij iz vseh vas so mnoj razdelit.
                    Trubite, truby, veselo i bodro;
                    Gospod'! Svyatoj Georg! Pobeda! Richmond!

                                  Uhodyat.
                  Vhodyat Richard, Retklif, svita i vojska.

                               Korol' Richard

                    CHto govorit Nortemberlend o nem?

                                  Retklif

                    CHto Richmond ne umeet voevat'.

                               Korol' Richard

                    Skazal on pravdu. Serri chto skazal?

                                  Retklif

                    Skazal s ulybkoyu: "Dlya nas tem luchshe".

                               Korol' Richard

                    On prav; konechno, tak ono i est'.

                                 B'yut chasy.

                    Kotoryj chas? Podaj mne kalendar'.
                    Kto videl nynche solnce?

                                  Retklif

                                             Ne vidal ya.

                               Korol' Richard

                    Ono svetit' ne hochet; a po knige
                    Uzh chas tomu nazad ono vzoshlo.
                    Komu-nibud' den' etot chernym budet. -
                    Retklif!

                                  Retklif

                              YA zdes'.

                               Korol' Richard

                    Ne hochet solnce pokazat'sya,
                    I nebo hmuritsya nad nashim vojskom.
                    Hotel by ya, chtob eti slezy byli
                    Zemnoj rosoj. Segodnya sveta net!
                    No eto tochno tak zhe dlya menya,
                    Kak i dlya Richmonda. I to zhe nebo
                    S pechal'yu toj zhe na nego glyadit.

                              Vhodit Norfolk.

                                  Norfolk

                    Vooruzhajtes'! V pole uzh vragi.

                               Korol' Richard

                    ZHivej! Pokrojte cheprakom konya!
                    Velite Stenli privesti polki;
                    Sam v boj ya povedu svoih soldat.
                    I vot prikaz moj po moim vojskam:
                    Vo vsyu dlinu razvernut budet front
                    Pehotnymi i konnymi ryadami;
                    Strelkov na seredinu my postavim;
                    Dzhon, gercog Norfolk i graf Tomas Serri
                    I konnicu vedut i pehotincev.
                    Kogda postroyatsya, za nimi sledom
                    Pojdem i my, i budut pashi sily
                    Otbornoj konnicej okryleny.
                    Svyatoj Georg za nas! CHto skazhesh', Norfolk?

                                  Norfolk

                    Prikaz horosh, voinstvennyj monarh.
                    No vot chto nynche ya v shatre nashel.
                            (Podaet emu bumagu.)

                               Korol' Richard

                    "Dzhek Norfolk, ty derzok, no vse ravno:
                    Hozyain tvoj Dikon uzh prodan davno".
                    Pridumana vragami eta shtuka. -
                    Idite zh, gospoda, vse po mestam,
                    Da ne smutyat pustye sny nash duh:
                    Ved' sovest' - slovo, sozdannoe trusom,
                    CHtob sil'nyh napugat' i osterech'.
                    Kulak nam - sovest', i zakon nam - mech.
                    Somknites', smelo na vraga vpered,
                    Ne v raj, tak v ad nash tesnyj stroj vojdet.
                           (Obrashchayas' k vojskam.)
                    YA vse skazal; chto vam eshche skazat'?
                    Pripomnite, s kem boretes' vy nynche:
                    So stadom plutov, beglecov, brodyag,
                    S bretonskoj svoloch'yu i zhalkoj gnil'yu,
                    CHto vyblevala polnaya zemlya
                    Dlya gnusnyh podvigov i razrushenij.
                    Byl miren son vash, mira vas lishili;
                    U vas zemlya, krasivy vashi zheny -
                    Im nado zemlyu vzyat', zhen obeschestit'.
                    A kto vedet ih? ZHalkij tot nahlebnik,
                    CHto zhil u materi moej v Bretani,
                    Molokosos, chto holod ispytal,
                    Lish' po snegu gulyaya v bashmakah!
                    Smetem zhe plet'yu za more brodyag,
                    Francuzskih krys, iz-za morya prishedshih.
                    Postyla zhizn' golodnym poproshajkam,
                    Kotorym bez nadezhdy na grabezh
                    Ot nishchety povesit'sya prishlos' by.
                    Kol' bitym nado byt', pust' b'yut nas lyudi
                    Ne vyrodki bretonskie, kotoryh
                    Na rodine toptali nashi predki;
                    Pobiv, ublyudkov ostavlyali im.
                    Takoj voz'met nash kraj i budet spat'
                    S tvoej zhenoj il' doch' tvoyu pohitit?

                Izdali donosyatsya boj barabanov i zvuki trub.

                    CHu, truby! V boj, dvoryane! V boj, krest'yane!
                    Strelki, strelyajte v golovu vragu!
                    Prishpor'te gordyh konej! Vskach'! I v krov'!
                    Lomajte kop'ya, izumlyajte nebo!

                               Vhodit gonec.

                    CHto Stenli govorit? Vedet polki on?

                                   Gonec

                    K vam, gosudar', idti on otkazalsya.

                               Korol' Richard

                    Doloj zhe golovu ego, Georga!

                                  Norfolk

                    Vragi uzhe boloto pereshli;
                    Georgu kazn' naznach'te posle boya.

                               Korol' Richard

                    V grudi zabilas' tysyacha serdec.
                    Vpered znamena - i vraga razite!
                    Starinnyj nash parol', "svyatoj Georg",
                    Vdohni v nas zlobu ognennyh drakonov!
                    Nad shlemami pobeda reet. V boj!

                                  Uhodyat.




                             Drugaya chast' polya.
                               SHum srazheniya.
            Vhodit Norfolk s vojskom, k nemu navstrechu - Ketsbi.

                                   Ketsbi

                    Na pomoshch' k nam! Na pomoshch'! CHudesa
                    Nevidannye tam korol' tvorit,
                    Navstrechu vsem opasnostyam kidayas'.
                    Konya pod nim ubili, peshij b'etsya,
                    I Richmonda v glotke smerti on ishchet.
                    Na pomoshch', dobryj lord, il' vse pogiblo!

                           Vhodit korol' Richard.

                               Korol' Richard

                    Konya, konya! Venec moj za konya!

                                   Ketsbi

                    Spasajtes', gosudar'! Konya dostanu.

                               Korol' Richard

                    Rab, zhizn' svoyu postavil ya i budu
                    Stoyat', pokuda konchitsya igra.
                    Mne kazhetsya, shest' Richmondov zdes' v pole!
                    Ubil ya pyateryh, no cel edinyj.
                    Konya, konya! Venec moj za konya!

                                  Uhodyat.




                             Drugaya chast' polya.
                                 SHum bitvy.
         Vhodyat korol' Richard i Richmond, srazhayas'; Richmond ubivaet
     korolya Richarda i uhodit. Otstuplenie vojsk korolya Richarda. Truby.
          Vhodyat Richmond, Stenli, nesushchij koronu, lordy i vojsko.

                                  Richmond

                   Oruzh'yu slava vashemu i bogu!
                   Pobeda nasha; sdoh krovavyj pes.

                                   Stenli

                   Nadezhdy opravdal ty, slavnyj Richmond.
                            (Podaet emu koronu.)
                   Vot on, davno pohishchennyj venec.
                   YA s mertvoj golovy krovavoj tvari
                   Sorval ego, chtob uvenchat' tebya:
                   Nosi ego na radost' i na blago.

                                  Richmond

                   I bog velikij skazhet nam: amin'!
                   Skazhite mne skorej: zhiv yunyj Stenli?

                                   Stenli

                   On zhiv i v Lejstere nas zhdet, milord,
                   Kuda pojdem my, esli vy velite.

                                  Richmond

                   Kto s dvuh storon iz znati pal v srazhen'e?

                                   Stenli

                   Dzhon gercog Norfolk i lord Uolter Ferrers,
                   Ser Robert Brekenberi i ser Brendon.

                                  Richmond

                   S pochetom dolzhnym ih predat' zemle
                   I ob®yavit' proshchen'e vsem soldatam,
                   Kotorye s povinnoj k nam pridut.
                   A prichastivshis' tajn, soedinim
                   My s Beloj rozoj Aluyu navek,
                   I edinenbyu ulybnetsya nebo,
                   CHto dolgo hmurilos' na ih vrazhdu.
                   Predatel' lish' "amin'" ne skazhet nam.
                   O, dolgo Angliya byla bezumna,
                   Sama sebya terzala v isstuplen'e:
                   Brat brata ubival v slepom boyu,
                   Otec ubijcej byl rodnogo syna,
                   Syn po prikazu ubival otca.
                   Povinny v etom Jorki i Lankastry:
                   Razdor ih dikij rval na chasti mir.
                   Teper' zhe Richmond i Elizaveta,
                   Nasledniki dvuh carstvennyh domov,
                   Soedinyatsya bozh'im izvolen'em!
                   A esli bog blagoslovit, ih deti
                   Vernut na zemlyu nezhnolikij mir,
                   I blagodenstvie, i izobil'e!
                   A esli mech predatel'skij vosstanet
                   I snova dni krovavye vernet,
                   I Angliya krovavymi slezami
                   Vnov' obol'etsya, - mech, gospod', razbej,
                   Ne daj uvidet' torzhestvo obmana.
                   Mezhdousobij zatyanulas' rana.
                   Spokojstvie nastalo. Zloba, sgin'!
                   Da budet mir! Gospod' izrek: amin'!

                                  Uhodyat.






     Tragediya  o  Richarde III do F 1623 goda izdavalas' otdel'no shest' raz -
bol'she,  chem  kakaya-libo drugaya p'esa SHekspira. Ona byla izdana otdel'no eshche
dva raza dazhe posle F - v 1629 i 1634 godah. Pervoe iz etih Q - vyshlo v 1597
godu  pod  shirokoveshchatel'nym  zaglaviem:  "Tragediya  o  korole  Richarde III,
soderzhashchaya  ego  predatel'skie  kozni  protiv  brata ego Klarensa, zhalostnoe
ubienie  ego  nevinnyh  plemyannikov, zlodejskij zahvat im prestola, so vsemi
prochimi podrobnostyami ego merzostnoj zhizni i vpolne zasluzhennoj smerti". Imya
avtora zdes' ne oboznacheno, no ono privedeno vo vtorom i vo vseh posleduyushchih
izdaniyah,  iz  kotoryh  kazhdoe  predstavlyaet soboj perepechatku predydushchego s
sohraneniem   bol'shogo   kolichestva   propuskov   i   oshibok.  Lish'  F  daet
udovletvoritel'nyj tekst p'esy.
     O rannih postanovkah tragedii svedenij do nas ne doshlo. No tak  kak  po
stilyu  ona  prinadlezhit  k  rannim  proizvedeniyam  SHekspira,  a  v  syuzhetnom
otnoshenii tesno primykaet k  trilogii  o  Genrihe  VI,  to  nesomnenno,  chto
"Richard III" byl napisan vskore posle etoj trilogii, v 1592 ili 1593 godu.
     Bol'shoe kolichestvo  izdanij  tragedii,  a  takzhe  tot  fakt,  chto  rol'
zaglavnogo geroya ispolnyal znamenityj tragik  Richard  Berbedzh,  ne  ostavlyaet
somnenij v tom, chto p'esa imela u publiki uspeh. |tomu uspehu sposobstvovala
takzhe populyarnost' syuzheta. V narodnoj pamyati nadolgo zakrepilsya obraz zlodeya
na trone, poluchivshego zasluzhennoe vozmezdie, i vo  vremena  SHekspira  o  nem
hodili rasskazy i raspevalis' narodnye ballady. Sushchestvovalo  eshche  neskol'ko
p'es o Richarde III pomimo shekspirovskoj. V 1579  godu  doktor  Legg  napisal
latinskuyu   tragediyu   "Richardus   Tertius",    ispolnyavshuyusya    studentami
Kembridzhskogo universiteta. V 1594 godu byla napechatana  anonimnaya  tragediya
na  tu  zhe  temu,  takzhe  ispolnyavshayasya  na  scene.  Nakonec,  v  1602  godu
antreprener Henslo zakazal Bonu  Dzhonsonu  p'esu  "Richard  Gorbun",  nachatuyu
dramaturgom, no ne zakonchennuyu im. Mogli byt' i drugie p'esy o  Richarde,  no
vse oni, bez somneniya, ne byli izvestny  SHekspiru,  edinstvennym  istochnikom
kotoromu posluzhila, kak i dlya "Genriha VI", hronika Holinsheda. No  v  dannom
sluchae etot edinstvennyj istochnik okazalsya dvumya istochnikami  srazu,  pritom
ploho soglasovannymi mezhdu soboj.
     Delo v tom, chto do momenta smerti |duarda  IV  Holinshed  v  izobrazhenii
sobytij sleduet staroj hronike o vojne  Aloj  i  Beloj  rozyHolla,  risuyushchej
Richarda bolee pylkim  i  reshitel'nym,  bolee  neprimirimym  i,  byt'  mozhet,
zhestokim, chem drugie chleny roda Jorkov, no otnyud' ne nizkim  prestupnikom  i
verolomnym zlodeem.  Ravnym  obrazom.  hotya  zdes'  i  otmechayutsya  iz®yany  v
teloslozhenii Richarda - odna noga nemnogo koroche drugoj i odno  plecho  povyshe
drugogo (prichem. izvestno, chto v rezul'tate postoyannyh fizicheskih uprazhnenij
Richard sdelal eti defekty ochen' malo zametnymi),  -  ni  o  kakom  uzhasayushchem
bezobrazii ego - gorb, krivobokost' i t. p. - net i rechi. Odnako, nachinaya  s
ukazannogo mesta i vplot' do momenta gibeli Richarda, Holinshed,  otstupiv  ot
hroniki Holla, pochti polnost'yu vklyuchil v svoe povestvovanie, perevedennoe im
na  anglijskij  yazyk,  latinskoe  zhizneopisanie  Richarda  III,  sostavlennoe
znamenitym gumanistom, avtorom  "Utopii",  kanclerom  Genriha  VIII  Tomasom
Morom, okonchivshim zhizn' v 1535 godu na plahe po prikazu etogo korolya, protiv
zhestokogo despotizma kotorogo  Mor  reshilsya  protestovat'.  I  zdes'  Richard
poluchaet  sovsem  druguyu  harakteristiku:  eto  fizicheskoe  i   nravstvennoe
chudovishche.
     Takaya tendenciya u Mora ob®yasnyaetsya tem, chto  ego  glavnym  informatorom
byl kardinal Dzhon Morton, vzyavshij Mora v svoj dom eshche rebenkom i vospitavshij
ego. |tot prelat, vyvedennyj  v  shekspirovskoj  p'ese  pod  imenem  Mortona,
episkopa Ilijskogo (III, 4; sm. takzhe upominanie o nem v konce sceny  IV,  3
kak ob opasnejshem protivnike Richarda), byl yarym priverzhencem  Lankasterskogo
doma i pomoshchnikom Richmonda v nizlozhenii Richarda Jorkskogo. Otsyuda -  krajnee
ochernenie Richarda v hronike Mora. Mozhno, vprochem, dogadyvat'sya, chto  velikim
gumanistom zdes' rukovodilo ne odno lish'  slepoe  doverie  k  rasskazam  ego
vospitatelya, no takzhe i to, chto, rano pronikshis' nenavist'yu  k  korolevskomu
samoupravstvu i despotizmu, budushchij avtor "Utopii"  vospol'zovalsya  sluchaem,
chtoby zhivo i vyrazitel'no narisovat' tipicheskij obraz koronovannogo izverga.
     CHto kasaetsya samogo SHekspira, to on blizko sleduet  Holinshedu,  otrazhaya
dvojstvennost' poslednego v obrisovke Richarda. No v  celom  on  yavno  otdaet
predpochtenie koncepcii Mora pered toj, kotoruyu Hodinshed  perenyal  ot  Holla.
|to skazalos' uzhe v dvuh poslednih chastyah  "Genriha  VI",  sozdavaya  kotorye
SHekspir, konechno, byl znakom i s prodolzheniem rasskaza  Holinsheda  (to  est'
samogo Mora) o carstvovanii Richarda III. A imenno, ne  delaya  pochti  nikakih
fakticheskih otstuplenij  ot  rasskaza  Holla  -  Holinsheda,  SHekspir  inogda
sgushchaet kraski,  osobenno  podcherkivaya  derzost',  zhestokost'  i  chestolyubie
Richarda, besposhchadno boryushchegosya za vlast', hot' i ne dlya sebya,  a  dlya  otca,
dlya brata, voobshche dlya doma Jorkov. V konce  vtoroj  chasti  Richard  izobrazhen
aktivnym uchastnikom pervoj bol'shoj bitvy v vojne dvuh  Roz  -  srazheniya  pri
Sent-Olbense, hotya istoricheskomu  Richardu  bylo  v  to  vremya  dva  goda.  U
SHekspira Richard vyruchaet  zdes'  Solsberi  i  ubivaet  Somerseta.  V  nachale
tret'ej chasti (I, 3) Richard pytaetsya  ubedit'  otca  narushit'  kompromissnyj
dogovor, zaklyuchennyj posle nazvannoj bitvy, i nemedlenno zahvatit'  prestol.
Uzhe v etoj scene on predstaet lovkim oratorom i pylkim chestolyubcem. I dal'she
on proyavlyaet sebya naibolee aktivnym  i  strastnym  borcom  za  delo  Jorkov,
podderzhivaya duh svoih blizkih v trudnuyu minutu, okazyvaya  im  v  kriticheskij
moment pomoshch', proyavlyaya vo vseh  delah  udivitel'nuyu  smelost',  hitrost'  i
zhestokost'.
     Vse eto sluzhit izvestnoj podgotovkoj k povorotu v povedenii i haraktere
Richarda, ne menyayushchimisya po sushchestvu, no poluchayushchimi novyj ottenok  i  druguyu
napravlennost'. Scena svatovstva |duarda k ledi  Grej  (III,  2),  vyzvavshaya
takoe  vozmushchenie  u  ego  brat'ev,   -   zavershaetsya   monologom   Richarda,
raskryvayushchego  svoi  tajnye  pomysly.   Zdes'   vpervye   poyavlyaetsya   motiv
fizicheskogo urodstva Richarda, zakryvayushchego emu put' ko vsem drugim  radostyam
v zhizni i ostavlyayushchego emu  lish'  odnu  otradu  -  "pritesnyat',  povelevat',
carit'" nad  temi,  kto  obladaet  krasotoj.  I  odnovremenno  iz  borca  za
famil'noe delo Jorkov on prevrashchaetsya v chestolyubca, zhazhdushchego  korony  lichno
dlya sebya i gotovogo "raschistit' [sebe] put' krovavym  toporom".  I  s  etogo
momenta nachinaetsya seriya  znamenityh  ubijstv  Richarda  i  soputstvuyushchih  im
proyavlenij verolomstva. Eshche v "Genrihe VI" (chast' tret'ya) on ubivaet v bitve
pri T'yuksberi |duarda, princa Uel'skogo, zatem - zatochennogo v Tauere korolya
Genriha VI, dal'she - uzhe v posvyashchennoj emu tragedii - brata, zhenu, malen'kih
princev, svoih zhe sobstvennyh posobnikov i t. d. V samom konce tret'ej chasti
"Genriha VI" (V, 7)  Richard  proiznosit  svoj  vtoroj  monolog  s  takoj  zhe
avtoharakteristikoj, kak i v  III,  2,  no  eshche  bolee  ostroj,  cinichnoj  i
temperamentnoj.
     Nesomnenno, chto uzhe vo vremya raboty nad "Genrihom VI" SHekspir obdumyval
i podgotavlival tot obraz Richarda, kotoryj on razvernul v  tragedii  o  nem.
|ta tragediya ne stol'ko zavershaet, skol'ko uvenchivaet trilogiyu, ibo, podvodya
itog vsemu izobrazhennomu  v  nej  (razgul  feodal'nyh  strastej,  narastanie
zhestokosti, raspad vlasti, stradaniya naroda),  ona  vmeste  s  tem  yavlyaetsya
vpolne samostoyatel'noj p'esoj, po zhanru i ideyam otlichnoj ot trilogii.
     Vneshne  SHekspir  i  zdes'  soblyudaet  unasledovannyj  ot  srednevekovyh
misterij metod razvertyvaniya dejstviya  putem  pokaza  smenyayushchih  drug  druga
yarkih i bolee ili menee izolirovannyh epizodov.  No  v  to  zhe  vremya  on  i
preodolevaet etot metod, vnosya v p'esu  glubokoe  edinstvo  kak  central'nym
obrazom geroya, tak i edinoj ideej, polozhennoj v osnovu tragedii. |to  pervaya
"zamknutaya" p'esa, napisannaya SHekspirom. Govorya  o  sobytiyah,  isklyuchitel'no
vazhnyh dlya sudeb ego rodiny, SHekspir koncentriruet ih vokrug lichnosti odnogo
geroya. |to preobladanie central'nogo personazha, delayushchee p'esu  svoego  roda
"monodramoj", skazyvaetsya hotya by uzhe  v  tom,  chto  iz  3603  strok  teksta
tragedii 1128, to est' pochti tret'yu chast' ego, sostavlyayut rol' Richarda.
     S vidu eto ta "tragediya prevratnostej" - kartina vozvysheniya  i  padeniya
vlastitelya, -  kotoraya  dominirovala  na  anglijskoj  scene  do  vystupleniya
"universitetskih umov" i osobenno do poyavleniya podlinnyh tragedij  SHekspira.
CHuvstvo  fatal'nosti,  vtorzhenie  v  dejstvie   karayushchej   Nemezidy,   stol'
harakternye dlya dram Seneki, ostro oshchushchayutsya v etoj tragedii.  No  vmeste  s
tem v nej namechaetsya uzhe i novoe, podlinno shekspirovskoe ponimanie  tragedii
kak neizbezhnogo konflikta boryushchihsya mezhdu soboj istoricheskih sil. Richard  ne
prosto sil'naya i yarkaya lichnost'. Ego strasti, sklad ego uma i chuvstvo  zhizni
okrasheny  opredelennym  obrazom,  otlichnym  ot  raskraski   prezhnih   geroev
trilogii.  Vse  eti  Uoriki,  Seffolki,  Kliffordy,  Tolboty  pri  vsej   ih
monumental'nosti i podchas dazhe geroizme sil'no ustupayut  Richardu  ne  tol'ko
razmerami energii i  darovanij,  no  i  inoj  "psihicheskoj  strukturoj".  Po
sravneniyu s nim oni slishkom pryamolinejny,  elementarny,  shematichny.  Richard
bezmerno  prevoshodit  ih  svoej  gibkost'yu,  izobretatel'nost'yu,  strastnym
napryazheniem voli  i  vseh  umstvennyh  sposobnostej,  ustremlennyh  na  odnu
ogromnuyu, golovokruzhitel'nuyu cel'.  |to  podlinnyj  "geroj"  v  stile  Marlo
(Tamerlan, Faust,  Varavva  iz  "Mal'tijskogo  evreya"),  odin  iz  "titanov"
Vozrozhdeniya, hotya titanizm ego i napravlen na zlo, togda kak  vse  ostal'nye
personazhi-predstaviteli uvyadayushchego feodal'nogo srednevekov'ya.
     Svoim prevoshodstvom Richard pugaet vseh okruzhayushchih, ne nahodyashchih v sebe
sily dlya soprotivleniya. V sravnenii s Richardom vse oni - bud' to  ego  vragi
ili priverzhency - zhalkie pigmei. Takovy nemoshchnyj slastolyubec korol'  |duard,
bescvetnyj i nezadachlivyj intrigan Klarens, chvannaya i alchnaya rodnya  korolevy
- Rivers, Dorset Grej, - besprincipnyj kar'erist Bekingem, glupyj i  tusklyj
Hestings,  dvulichnyj  diplomat  Stenli,  vernyj  rab  tirana  Ketsbi.   Esli
Richardgrandioznyj zlodej, to vse oni takie zhe hishchniki, tol'ko melkotravchatye
i neumelye. Ni odin iz nih ne v sostoyanii potyagat'sya s Richardom ili  okazat'
emu otpor. Iz treh proklinayushchih Richarda korolev (sm. zamechatel'nuyu scenu IV,
3) lish' Margarita mogla by posporit' s Richardom svoej  moral'noj  siloj,  no
rol' ee uzhe sygrana, a glavnoe, ona eshche bolee, chem  dve  drugie,  izobrazhena
abstraktno, slovno  nekaya  furiya,  voploshchenie  Nemezidy.  Pravda,  v  finale
vyveden naskvoz' "svetlyj" i na vid geroichnyj  Richmond,  nikak,  odnako,  ne
ocherchennyj.  No  eto  figura  chisto  uslovnaya,  ob®yasnyaemaya  veroj  molodogo
SHekspira v moral'nuyu pravotu i  obshchestvennuyu  poleznost'  monarhii  Tyudorov,
osnovannoj etim samym Richmondom, vposledstvii Genrihom VII,  dedom  korolevy
Elizavety.
     Surovo osuzhdaya Richarda, stremyas' vyzvat' u zritelya uzhas i otvrashchenie  k
nemu, SHekspir vmeste  s  tem  i  voshishchaetsya  im,  kak  moshchnoj  chelovecheskoj
lichnost'yu,  primerom  yarkogo  raskrytiya  neischerpaemyh  sil  i  vozmozhnostej
cheloveka. Risuya nam istoriyu Richarda, SHekspir, vidimo, ishodil iz  sleduyushchego
polozheniya: kogda podorvany  osnovy  zdorovoj  gosudarstvennoj  zhizni,  kogda
spravedlivost' poprana i strana pogruzilas' v haos,  vysshij  uspeh  vypadaet
na, dolyu samogo sil'nogo,  samogo  lovkogo  i  samogo  bessovestnogo.  Takov
Richard, provozglashayushchij lozung: "Kulak - nam sovest', i zakon  nam  -  mech!"
(V, 3).
     No eto slishkom  obshcho.  "Kulachnoe  pravo"  odinakovo  harakterizuet  kak
srednevekovyh hishchnikov-feodalov, tak i kondot'erov idi  konkistadorov  epohi
pervonachal'nogo kapitalisticheskogo nakopleniya. Fakticheski zhiznennaya praktika
Richarda mnogo shire i ton'she lozunga, provozglashaemogo im.  On  dejstvuet  ne
tol'ko mechom, no, soobrazno obstoyatel'stvam, i slozhnoj intrigoj,  i  hitrymi
dovodami, i vkradchivoj  rech'yu,  i  svoej  temperamentnost'yu.  Bylo  otmecheno
bogatstvo rechevoj harakteristiki Richarda, kotoryj menyaet ton  v  zavisimosti
ot togo, k komu i v kakoj moment on obrashchaetsya:  ironiya  -  v  razgovore  so
strazhnikami, naigrannaya druzheskaya  prostota  -  s  Klarensom  i  Hestingsom,
pateticheskoe krasnorechie - s ledi Annoj, podcherknutaya grubost' - s korolevoj
Elizavetoj.
     Pri vsej svoej opredelennosti i zakonchennosti haraktera, delayushchimi  ego
podobnym geroyam Marlo, Richard otlichaetsya ot nih tem, chto  on  mnogogranen  i
mnogolik.   Emu   svojstvenen   zamechatel'nyj   akterskij   talant,   talant
transformatora, i svoyu slozhnuyu rol' on igraet  ne  tol'ko  dlya  opredelennoj
prakticheskoj celi, no i potomu, chto upivaetsya  svoej  virtuoznost'yu,  dayushchej
emu  oshchushchenie  prevoshodstva  nad  drugimi.  Pritvorstvo,  licemerie  -  ego
osnovnaya cherta i glavnyj ego talant. Vse eto i delaet ego predstavitelem uzhe
ne primitivnogo  srednevekov'ya,  a  novoj  epohi.  Shodnye  svojstva,  no  v
komicheskom plane my najdem pozzhe u Fal'stafa, takogo zhe virtuoza pritvorstva
i takoj zhe stihijno-materialistskoj  natury,  chto  takzhe  obuslovlivaet  ego
umstvennoe prevoshodstvo nad okruzhayushchimi.
     Zamechatel'na pervaya zhe scena, gde Richard pokazyvaet sebya vo  ves'  svoj
rost, - scena obol'shcheniya im ledi Anny u groba korolya Genriha (I,  2).  Siloj
svoego  d'yavol'skogo  krasnorechiya,  hitrejshej  kazuistiki  i   izumitel'nogo
akterskogo dara on dostigaet svoej celi, i zhertva ego zlodejstv s  trepetom,
verya i ne verya, slovno zagipnotizirovannaya, idet s nim k altaryu, chtoby stat'
ego zhenoj. Nekotorye kritiki uprekali SHekspira v nepravdopodobii etoj sceny,
schitaya, chto  takaya  metamorfoza  v  dushe  Anny  sovershenno  nevozmozhna.  Oni
zabyvayut o tom, chto istoricheskaya  Anna,  doch'  Uorika,  dejstvitel'no  vyshla
zamuzh za Richarda Glostera, gonitelya i ubijcu ee rodni  i  samyh  blizkih  ej
lyudej. Vmesto togo chtoby vinit'  SHekspira  v  vosproizvedenii  istoricheskogo
fakta, nado naprotiv, udivlyat'sya masterstvu  dramaturga,  sumevshego  sdelat'
etot fakt  pravdopodobnym.  Glubokoe  proniknovenie  v  slozhnye  perezhivaniya
zhenskoj dushi, chistoj, doverchivoj i pritom po-zhenski slaboj (vrode pozdnejshih
shekspirovskih obrazov Ofelii i osobenno Gertrudy), podtverzhdaetsya  tem,  chto
Pushkin ocenil shekspirovskij  zamysel  v  nesomnenno  podskazannoj  emu  etim
epizodom ves'ma analogichnoj scene obol'shcheniya Don Guanom Dony Anny u groba ee
muzha.
     Masterski sdelany i drugie epizody, gde licemerie i  akterstvo  Richarda
proyavlyayutsya po-inomu, no stol' zhe blistatel'no. Otmetim iz nih odnu -  scenu
"izbraniya" Richarda na carstvo (III, 7). Reshayushchej zdes'  okazyvaetsya  poziciya
londonskih gorozhan. Uzhe v "Genrihe VI" SHekspir  pokazal  narod  kak  groznuyu
silu i vmeste e tem kak vyrazitelya nravstvennoj pravdy (vynuzhdennoe izgnanie
Seffolka, vosstanie Keda). No  obychno  eto  sila  passivnaya,  nereshitel'naya,
nesposobnaya k moshchnoj iniciative. V "Richarde III" gorozhane ocenivayut sobytiya,
zdravo sudyat o nih, no aktivno net vystupayut. Uzhe v predydushchej  scene  pisec
(vspomnim letopisca  v  pushkinskom  "Borise  Godunove")  zamechaet,  chto  net
glupca, kotoryj by ne ponyal, v chem  tut  delo,  no  tol'ko  nikto  ne  smeet
pokazat', chto on ponimaet. Rasskazyvaya ob izbranii  Richarda,  Holinshed  daet
ocenku sovershivshemusya: "Ne bylo cheloveka stol' tupogo, kotoryj ne ponyal  by,
chto vse bylo zaranee  ulazheno  mezhdu  nimi".  No  mudrym  lyudyam  ne  sleduet
vmeshivat'sya  v  eti  korolevskie  igry".  Hitryj  Richard  prevoshodno   etim
pol'zuetsya. On vysylaet vpered Bekingema, kotoryj kak po  notam  razygryvaet
prodiktovannuyu emu rol'. No s obychnoj svoej  pryamolinejnost'yu  on  dostigaet
lish' ves'ma umerennogo uspeha. I togda vstupaet v dejstvie sam Richard.  Znaya
nabozhnost' londonskih gorozhan, on vyhodit k nim s molitvennikom  v  rukah  i
okruzhennyj dvumya episkopami (etu poslednyuyu detal' SHekspir dobavil ot  sebya);
on zakatyvaet glaza, razygryvaet smirenie i v konce koncov dobivaetsya  togo,
chto  ego  "prosyat"  o   tom,   chego   on   sam   strastno   zhazhdet.   "Narod
bezmolvstvuet"...
     Skvoznym svojstvom Richarda, bol'she vsego pomogayushchim emu dobit'sya  celi,
yavlyaetsya polnoe otsutstvie sovesti. On glumitsya  nad  stonami  svoih  zhertv,
zaglushaet barabannym boem ukory materi. Slovno dlya togo, chtoby ottenit'  etu
polnejshuyu  nepodvlastnost'  Richarda  prizyvam  sovesti,  SHekspir  pokazyvaet
dushevnoe smyatenie i raskayanie ubijcy malen'kih princev. V  protivopolozhnost'
im Richard ostaetsya beschuvstvennym k golosu sovesti.
     Odnako nastupaet  moment,  kogda  i  v  ego  dushe  proishodit  kakoj-to
strannyj ne to chtoby perelom, a skoree "nadlom". Holinshed rasskazyvaet,  chto
posle ubijstva malen'kih princev (dazhe v te vremena ubijstvo detej schitalos'
osobenno tyazhkim prestupleniem) Richard utratil dushevnyj pokoj: on ne spal  po
nocham, vskakival, hvatayas' za kinzhal,  chto-to  bormotal...  U  SHekspira  eta
peremena v sostoyanii Richarda pokazana shire i mnogo vyrazitel'nee. V tragedii
reshayushchim momentom okazyvaetsya proklyatie materi (IV, 3). Richard teryaet  byluyu
samouverennost',  i  harakter  ego  kak-to  menyaetsya,  utrachivaet  granitnuyu
ustojchivost'  harakterov  marlovskih  geroev.  Obraz  Richarda  ne   to   chto
"razvivaetsya", no on transformiruetsya osobennym obrazom. V Richarde otnyud' ne
probuzhdaetsya sovest', no ona kak by vtorgaetsya v nego, prosachivaetsya  izvne.
CHastichno  poddavayas'  i  vmeste  s  tem  yarostno  protivyas'  etomu,   Richard
nadlamyvaetsya i rasshcheplyaetsya.  Prezhnie  sila  i  yasnost'  pokidayut  ego.  On
nachinaet chuvstvovat', chto stupil na  nevernyj  put',  chto  carstvo  ego  "iz
tonkogo stekla". Horosho bylo by vernut'sya, no on zashel  slishkom  daleko.  On
stanovitsya  razdrazhitel'nym,  bessmyslenno  podozritel'nym,   i   dal'nejshie
ubijstva, sovershaemye im, - lish' bespoleznaya bojnya. |ta degradaciya  Richarda,
narastanie v nem patologicheskih  chert  proslezhivayutsya  SHekspirom  s  bol'shoj
nablyudatel'nost'yu. Vtoroe svatovstvo Richarda zakanchivaetsya lish' poluuspehom.
Richard uzhe ne vladeet soboj tak, kak  vladel  prezhde.  Vse  ego  razdrazhaet.
Privychnye dospehi kazhutsya  emu  tesnymi  ili  slishkom  tyazhelymi.  On  otdaet
protivorechivye prikazaniya. Ryady ego  storonnikov  redeyut,  i  nikto  tak  ne
sposobstvuet etomu, kak on sam.
     |to - krah individualizma, gibel'  lichnosti,  otmezhevavshejsya  ot  vsego
ostal'nogo mira i protivopostavivshej sebya emu. Gibel' Richarda pokazana zdes'
odnovremenno v dvuh planah: lichno chelovecheskom i politicheskom - parallelizm,
kotoryj v uglublennoj forme my vstretim i v velikih tragediyah SHekspira.  Kak
konkretnaya  chelovecheskaya  lichnost'  Richard  zahodit  v  tupik   i   kak   by
razdvaivaetsya.  YArche  vsego  eto  razdvoenie  proyavlyaetsya  v  ego  poslednem
monologe (V, 3), gde odno ego "ya" vystupaet sud'ej drugogo "ya". No  u  etogo
vtorogo "ya" (prezhnego ego "ya") - ni malejshego priznaka  raskayaniya,  ni  teni
dushevnogo sokrusheniya, odno lish' otchayanie i skorb'. Richard nenavidit sebya "za
zlo" chto samomu sebe nanes", no  izmenit'sya  on  uzhe  ne  mozhet.  I  u  nego
vyryvaetsya dikij, otchayannyj vopl': "Nikto menya ne lyubit! Nikto, kogda  umru,
ne pozhaleet!" I v samom dele, kak drugim zhalet' ego, kogda on sam v sebe  ne
nahodit k sebe zhalosti?
     To zhe samoe i v plane politicheskom.  Richard  vseh  ottolknul  ot  sebya,
sozdal vokrug sebya pustotu i gibnet, ne najdya nikakoj opory, nikakoj  zashchity
ot podnyavshego na nego mech mstitelya-Richmonda. No v  poslednij  moment  v  nem
vspyhivaet plamya prezhnej energii i prezhnej strasti. On proiznosit  blestyashchuyu
rech' pered vojskami i kidaetsya v boj. No eto boj uzhe ne  za  vlast',  ne  za
prestol. |to boj za svoyu neslomlennuyu gordost', za "gordynyu uma", po metkomu
vyrazheniyu anglijskogo kritika Daudena. "Konya, konya! Venec moj  za  konya!"  -
takov poslednij vozglas Richarda, sumevshego pogibnut' velichavo,  neslomlennym
i do konca vernym sebe.
     Vse kraski SHekspira v etoj  tragedii  ushli  na  obrisovku  Richarda.  Na
ostal'nye personazhi ih ostalos' malo.  No  eto  vpolne  sootvetstvuet  vsemu
zamyslu etoj "monodramy", v kotoroj, podobno "Makbetu", vse ostal'noe - lish'
fon dlya central'noj figury titanicheskogo,  vyhodyashchego  za  ramki  normal'noj
zhizni geroya. Est' prekrasnye, vyrazitel'nye i volnuyushchie sceny s  lord-merom,
s malen'kimi princami, so skorbnymi korolevami, no vse eto dano v  neskol'ko
priglushennyh tonah, s narochito oslablennoj - dlya otteneniya glavnoj figury  -
individualizaciej.
     Zato obraz samogo Richarda, raskrytyj dialekticheski  i  pri  vsej  svoej
monolitnosti mnogogrannyj i polnyj vnutrennego dvizheniya, tshchatel'no  produman
i vypolnen zamechatel'no. "Richard III"  po  zhanru  -  perehod  ot  hroniki  k
tragedii. Obraz Richarda - podgotovka obrazov YAgo, |dmunda,  Makbeta,  kak  i
sama p'esa vo mnogih otnosheniyah  -  podgotovka  budushchih  "velikih  tragedij"
SHekspira.

                                                                  A. Smirnov



                              Dejstvuyushchie lica

     Privodim  kratkie  svedeniya  ob  istoricheskih   prototipah   personazhej
shekspirovskoj tragedii, otmechaya glavnejshie otstupleniya, sdelannye SHekspirom,
ot faktov, najdennyh im v istochnikah, kotorymi on raspolagal.
     Korol'  |duard  IV  (1461-1483)  srazu  posle  vosshestviya  na   prestol
bezuderzhno predalsya rasputstvu i vsyakim izlishestvam, ot kotoryh i umer vsego
soroka odnogo goda otrodu. Poslednej ego  lyubovnicej  byla  Dzhen  SHor,  zhena
londonskogo kupca. Gercog Klarens vel predatel'skuyu politiku po otnosheniyu  k
svoemu bratu |duardu IV i domogalsya prestola. V 1478 godu (to est'  za  pyat'
let do smerti |duarda) on byl prigovoren k smerti za gosudarstvennuyu izmenu,
no |duard, ne reshayas' kaznit' ego publichno, predpochel  podoslat'  k  nemu  v
Tauer tajnyh ubijc. Richarda, gercoga Glostera, zatem  Richarda  III  (1483  -
1485, rod. 1452), istoriki harakterizuyut  kak  ves'ma  sposobnogo  gosudarya,
izdavshego ryad poleznyh dlya razvitiya strany zakonov.  On  namerevalsya  zhenit'
svoego syna |duarda na princesse Elizavete,  docheri  |duarda  IV,  i  tol'ko
posle vnezapnej smerti syna v 1484 godu vozymel mysl' sam zhenit'sya  na  nej,
odnako po sovetu priblizhennyh pochti totchas zhe otkazalsya  ot  etogo  proekta,
kak slishkom smelogo. Graf Richmond (rod. 1456) poluchil prava na prestol cherez
svoyu mat' Ioannu Bofort, vnuchku Dzhona Boforta, brata Genriha IV,  kotoraya  v
pervom brake byla zamuzhem  za  |dmundom  Tyudorom,  grafom  Richmondom  (otcom
Richmonda), vo vtorom - za grafom Steffordom, v tret'em - za  grafom  Stenli.
Koroleva Elizaveta byla v pervom brake zamuzhem za serom  Dzhonom  Greem  (um.
1461). Koroleva Margarita  vskore  posle  vocareniya  |duarda  IV  bezhala  vo
Franciyu, zatem,  cherez  sem'  let,  predprinyala  popytku  vooruzhennoj  siloj
vernut' sebe anglijskij prestol i zaklyuchena  byla  v  Tauer,  gde  prosidela
chetyre goda, posle chego byla vypushchena na svobodu i uehala vo Franciyu, gde  i
umerla v 1481 godu. Ledi Anna, mladshaya doch' grafa  Uorika  (izobrazhennogo  v
"Genrihe VI"), byla ne zhenoj, a lish' nevestoj princa |duarda, i  o  chuvstvah
ee k  zhenihu  v  tu  epohu,  kogda  braki  sredi  vysshej  aristokratii  byli
otkrovennymi sdelkami, osnovannymi na raschete, hroniki  nichego  ne  govoryat.
Prichina ee rannej smerti v 1485 godu  neizvestna.  Brekenberi  byl  naznachen
komendantom  Tauera  lish'  posle  vocareniya  Richarda  III.  Podobnogo   roda
otstupleniya ot istoricheskoj tochnosti neredki v p'ese.

     Zdes' nynche solnce Jorka... -  Posle  bitvy  pri  Tautone,  dostavivshej
Jorkam prestol, |duard IV velel izobrazit' na svoem gerbe solnce.

     ...chtob v Tauere vas zanovo krestili? - Zloveshchij  namek  na  dal'nejshie
sobytiya, izobrazhennye v tragedii: podoslannye Glosterom ubijcy  brosyat  telo
Klarensa v bochku (zamenyayushchuyu  "kupel'"),  tol'ko  napolnennuyu  ne  vodoj,  v
kotoroj krestyat mladencev, a vinom.

     |ntoni Vudvil - imya grafa Riversa, brata korolevy.

     CHartsi - malen'kij monastyr' pod Londonom, kuda telo  Genriha  VI  bylo
pereneseno posle otpevaniya v sobore sv. Pavla.

     Kakoj koldun vraga syuda prizval... -  "Vrag  roda  chelovecheskogo"  (ili
prosto "vrag") - d'yavol.

     Oni menya razyat zhivoyu  smert'yu.  -  Gloster  hochet  skazat':  moya  zhizn'
podobna smerti.

     Krosbi - nazvanie doma, prinadlezhavshego Glosteru.

     Uajt-Frajers (bukval'no  -  belye  monahi)  -  monastyr'  karmelitov  v
Londone.

     Hot' vam ona zhena, milejshij lord... - Margarita Bofort, v pervom  brake
grafinya  Richmond,  mat'  budushchego  korolya  Genriha   VII,   proishodila   iz
Lankasterskogo doma i, sledovatel'no, byla vragom doma Jorkov.

     Neschastnyj Klarens Uorika  ostavil...  -  Uorik,  test'  Klarensa,  byl
snachala priverzhencem Jorkov, no  zatem  izmenil  im  i  pereshel  na  storonu
Lankasterov. CHerez nekotoroe vremya posle togo Klarens otoshel ot Uorika.

     Gorbun ty, nedonoshennyj svin'ej! -  Na  gerbe  Glostera  byl  izobrazhen
dikij kaban.

     Ten' angela so svetlymi kudryami. - Ten' |duarda, princa Uel'skogo, syna
Genriha VI.

     Ledlo - nazvanie dvorca princa Uel'skogo.

     ...kotoryj mozhet vozbudit' tolpa. - Bol'shaya vooruzhennaya svita mogla  by
vyzvat' vpechatlenie, chto mir narushen.

     Nortempton i Stoni-Stretford  -  goroda,  raspolozhennye  na  doroge  iz
CHestera v London.

     YA  peredam  vam  vverennuyu  mne  pechat'.  -  Tak  nazyvaemaya   "bol'shaya
korolevskaya pechat'", hranivshayasya lord-kanclerom, kakovym  v  eto  vremya  byl
arhiepiskop Jorkskij.

     ...v  vashem  dome.  -  V  torzhestvennyh   sluchayah   London   imenovalsya
"korolevskim chertogom (ili domom)".

     Lyubeznyj princ, on zdan'e zalozhil... - Predanie o  tom,  chto  postrojku
Tauera nachal YUlij Cezar', lisheno vsyakogo istoricheskogo osnovaniya.

     Krivda, ili Porok - tradicionnyj personazh srednevekovogo teatra.

     Byl vskormlen um vsej doblest'yu ego, a doblesti umom zapechatlel  on.  -
Princ Uel'skij hochet skazat': doblest' YUliya Cezarya sposobstvovala  razvitiyu,
ego uma, a blagodarya etomu umu on smog zakrepit'  v  pamyati  potomstva  svoyu
doblest'. Imeyutsya v vidu  "Zapiski  o  gall'skoj  vojne",  gde  YUlij  Cezar'
izlagaet  istoriyu  zavoevaniya  im  Gallii.  Kniga  eta  schitaetsya   obrazcom
klassicheskoj latinskoj prozy.

     Pust' poceluet missis SHor poslashche... - Srazu posle  smerti  |duarda  IV
ego lyubovnica Dzhen SHor stala lyubovnicej Hestingsa.

     ...kak budto vepr' sorval shlem s golovy ego.  -  Namek  na  veprya  (ili
kabana), izobrazhennogo na gerbe Glostera.

     ...o nagrade zolotoj. - O korone.

     Bejnardskij zamok - dom v Londone, prinadlezhavshij Jorkam.

     SHou  i  Penker  -  dva  avgustinskih  monaha,  izvestnye  propovedniki,
priverzhency SHou.

     Nu, da. Skazal o dogovore brachnom... - Do  svoego  braka  s  Elizavetoj
Grej |duard byl v svyazi s ledi Lyusi i, po ee slovam, obeshchal na nej zhenit'sya.
Velis' takzhe peregovory o ego brake s francuzskoj princessoj.

     Prositel'nica zhalkaya. - Elizaveta Grej (sm. "Genrih VI", chast'  tret'ya,
akt III, scena 2).

     YA synu napishu... - Richmondu, kotoryj prihodilsya Stenli pasynkom.

     ...i nazval Rudzhmontom. - Richard ispugalsya sozvuchiya imen -  Rudzhmont  i
Richmond; vtoroe iz nih - imya ego vraga Richmonda i v  to  zhe  vremya  nazvanie
grafstva, obeshchannogo Richardom Bekingemu.

     Breknok - gorod v YUzhnom Uel'se, gde nahodilsya rodovoj zamok Bekingemov.

     Ili. - Morton, episkop Ilijskij.

     Il' vypal mech iz ruk? - Mech - v smysle "vlast'".

     V boj, Serri... - Zdes' Serri - imya konya Richarda.

     Dikon - umen'shitel'naya forma imeni Richard (Dik).

     ...Polnaya zemlya - perenaselennyj kraj (Bretan').

                                                                  A. Smirnov


Last-modified: Thu, 24 Aug 2000 17:51:35 GMT
Ocenite etot tekst: