Volodimir Vinnichenko. Rab krasi
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
Dyad'ko Sofron i Vasil' lezhali vzhe drugij tizhden' na s'omu nevelichkomu
podvir'¿ za stanciºyu, den' i nich splyachi pid kucheryavimi berestkami. Inodi
tut z'yavlyalis' najmachi, prikazhchiki z ekonomij abo muzhiki. Todi dyad'ko
Sofron i Vasil' razom z inshimi, takimi zh, yak i voni, stomlenimi nud'goyu j
golodom lyud'mi, zhadnimi i zlimi, obstupali najmachiv i silkuvalis' popasti
napered. I hoch dyad'ko Sofron ta Vasil' za cinu ne stoyali, ale vse ne
popadali do shchaslivciv najnyatih, bo dyad'ko Sofron buv nevelichkij na zrist,
zhovtij i zmorshchenij, yak ziv'yala vilezhana grusha, a Vasil' parubok buv
nesmilivij, duzhe blidij na vidu, soromlivij i yakijs' chudnij. I voni shchorazu
pomalu shodili do svo¿h klunkiv i sidali bilya ¿h. Dyad'ko Sofron vijmav
lyul'ku, z zloradnoyu posmishkoyu nabivav ¿¿ j, poglyadayuchi spidloba na takih,
yak i sam, govoriv:
- Aga!.. Nu da, nu da... Najnyalis'... YAkraz najmeshsya tut. Ayakzhe! Dumav,
zaraz tobi j poklonyat'sya, pozhalujte, movlyav, do nas, zdºlajte milost',
robit' u nas? Ogo! SHCHe poposidimo tut. Po-po-si-dimo! YA vzhe znayu... Hm!
I dyad'ko Sofron kivav golovoyu, posmihavsya j pidmorguvav z takim
viglyadom, nibi vin zarani vzhe znav, shcho tak vono bude, a zhittya til'ki
pidtverdzhuº te, shcho vin vznav. I v c'omu pidmorguvanni, v posmishci bulo
navit' shchos' zavzyate, zloradne, torzhestvuyuche. Zdavalos', dyad'ko Sofron
kolis' dobre j rishuche rozmirkuvavsya sobi, raz na vse plyunuv j odijshov
nabik od svogo zhittya. Movlyav, idi, yak hochesh, bo nichogo vzhe putn'ogo vid
tebe ne dizhdeshsya. I teper, koli ce zhittya kotilos' po bagnyuci, nezgrabno j
bezgluzdo stribayuchi to v odin, to v drugij bik, zustrichayuchi na kozhnomu
kroci vsyaki spodivani j nespodivani pereshkodi, - vin nenache azh radiv, shcho
taki po-jogo vihodit'.
- Aga! Zarobitki... Tavriya, - nasmishkuvato spl'ovuvav vin nabik. -
Ha!.. Znaºmo mi ¿h... Bude nam Tavriya! Os' yak protavruºmo ot tut poslidni
sorochki, tak uznaºmo. A protavruºmo! Ogo! SHCHe j yak protavruºmo. YA vzhe
znayu...
Jomu nihto ne odpovidav. Inshi robitniki buli zajnyati svo¿mi dumkami j
rozmovami, a Vasil' lezhav, spershis' liktem na klunok, i, povernuvshi svoº
blide, hude lice z chornim volossyam i chornimi, napruzhenimi, zhurlivimi ochima
v toj bik, de sered zemlyakiv svo¿h lezhala Katrya, ne sluhav jogo. Movchalo
nebo, visoke, shiroke i nache zblidle vid speki, yaka, zdavalos', sunula vid
jogo vse duzhche ta duzhche na malen'ke podvir'ya, ustelene znesilenimi lyud'mi;
i navit' neposidlivi gorobci zatihli j pohovalis' kudis' u zatinok. I
til'ki stanciya svistila, gudila, shumila, nibi vsi ti, shcho buli v nij,
zbiralis' kogos' ryatuvati, pospishali, turbuvalis' i niyak ne mogli rushiti z
ne¿.
I znov minali dni, dushni i dovgi. Znov blukali vsi po podvir'yu ta po
stanci¿, i v ochah ¿h stoyali mlyavi, odnomanitni, uperti dumki. I zdavalos',
si dumki projmali kozhnij ruh ¿hnij, gusto obplutuvali ¿hni siri, potomleni
postati, i cherez te si postati j posovuvalis' tak mlyavo j linivo. I,
buvalo, inodi odni zrivalis' z miscya, zlisno layalis' i jshli kudis', a na
¿hnº misce prihodili novi z zhadnim, napruzhenim chekannyam v ochah i nadiºyu v
dushi. Ce dratuvalo tih, shcho buli tut, i voni z nenavistyu zustrichali novih.
- Avzhezh! - sarkastichno divilis' voni na ¿h. - Tut vas til'ki j zhdali.
Zaraz tak i najmut'. Na karetah povezut', u nekipazhah... Aga! Sidajte,
spochin'te, pozhalusta...
Ti sidali, a dali pomalu sidala na dno dushi j nadiya, a cherez yakijs' chas
voni, yak i vsi, z vagoyu nudlivih, tupih dumok blukali skriz', yak
neprikayani, i zhdali. CHasami znizu, z togo goroda, yakij shumiv i shchonochi syayav
bilim svitlom v chorne nebo, prihodiv htos' z mishchan i zabirav z soboyu
odnogo abo dvoh kopati l'oh abo misiti glinu. CHasami v podvir'¿ z'yavlyalis'
bosyaki i p'yanimi, hizho prizhmurenimi ochima bajduzhe oziralis' po klunkah i
primoshchuvalis' des' kolo prostodushnih. Z'yavlyalis' karti, gorilka, a za nimi
krik, bijka, galas. I znov zatihalo na yakijs' chas.
Z dyad'ka Sofrona j Vasilya i z ¿hnih chumarok ta shirokih shtaniv vzhe ne
gluzuvali, - odnim nadokuchilo, a drugih ne stalo. Til'ki inodi Katrya,
prohodyachi povz ¿h, kidala na Vasilya hvilyuyuchim i vablyachim, yak grih,
poglyadom i, posmihnuvshis' z-pid bilo¿ hustki vsim svo¿m smuglyavim, mrijnim
lichkom, govorila:
- A shcho? Poshiv uzhe meni spidnicyu z svo¿h shtaniv?
Vasil' i teper, yak i pershe, ne serdivsya, til'ki ochi jogo divilis' na
ne¿ shche bil'sh blagayuche ta gubi blidli j skladalis' krivo-bolisno. A Sofron
pidmorguvav i z radisnoyu pogrozoyu kazav:
- Nichogo! Poshiºmo shche. Mi shche ne te poshiºmo. Tut doshiºmos' i do zhivogo
tila. I ne tilo, a j dushu zashiºmo... Ogo! Dolya yak zashiº, to j ne rozgrizesh
zubami... Vzhe prishila syudi... A shcho zh dali bude... Hm! I z pogrozoyu,
zloradno smoktav svoyu lyul'ku. A Vasil' v taki dni shche bil'she spav,
prokidayuchis' til'ki pogrizti z dyad'kom Sofronom suho¿, zadubilo¿ tarani ta
napitis' kolo vodokachki vodi. A vnochi, koli na podvir'¿ bulo chuti til'ki
hropinnya vid temnih kup pid berestkami, vin tiho pidvodivsya, tiho vihodiv
za tin i jshov u pole. Dyad'ko Sofron vorushivsya, pidvodiv golovu j,
ozirnuvshis', burmotiv:
- Aga!.. Nu da, nu da!.. Tak, tak...
I lyagav znov, a Vasil' vihodiv daleko-daleko u pole, tak daleko, shcho
til'ki ledve vidno bulo riznokol'orovi vogni stanci¿ ta sire syaºvo nad
gorodom. Nich laskavo prijmala jogo v svo¿ shiroki obijmi j lyubovno
posmihalas' jomu zoryami. Vin sidav des' na gorbiku j vijmav z-za pazuhi
yakus' palichku, yaku dovgo j nizhno obtirav rukavom svitki. Potim pristavlyav
¿¿ do rota, zithav, i vid palichki v tuzhlivu, nizhnu nich kotilis' z
hurchannyam shche bil'sh nizhni, bil'sh tuzhlivi zguki. Pro shcho vin grav, tuzhlivij
sin stepiv i praci? Hiba vin znav? Hiba te znav nichnij vitrec', sin neba i
stepiv? Odin z nih grav, bo tak bulo potribno, a drugij radisno
pidhoplyuvav si zguki, gravsya nimi i kotiv do sumno shilenogo zhita... I
zhito zhurno sluhalo ti zguki, hitalos' kolosom i m'yako shepotilo z vitrom,
zgukami i Vasilem.
Raz na podvir'ya prijshov najmach z batizhkom, z hitrimi ochima i z
cigarkoyu, priliplenoyu do nizhn'o¿ gubi. Jogo obstupili, pochali krichati,
torguvatis', svaritis'. Najmach sluhav, cigarka dimila jomu v live oko, i
vin zhmuriv, jogo, vid chogo lice jomu bulo shche hitrishe. Nareshti, vin
viplyunuv cigarku, odibrav sobi gurt parubkiv ta divchat i poviv ¿h kudis'
na stanciyu.
Na podvir'¿ znov stalo tiho. Nedaleko vid Vasilya j Sofrona, spershis'
spinoyu na derevo, stoyala Katrya. Lice ¿¿ bulo hmure j divilos' kudis' ne na
stanciyu. Bosi, porepani nogi, perekladeni odna na odnu, mashinal'no
pohituvalis'. Pid derevami u zatinku nedvizhni, mov znesileni z odchayu,
lezhali robitniki; na stanci¿ bigav chogos' parovoz, gordo zadravshi dimarya
dogori, i sonce gralo na bilih lushpajkah nasinnya, rozkidanih po podvir'yu.
- Aga! - blimnuv na Katryu Sofron. - Ostalas' divka? A to vzhe tak...
Tut, serden'ko, tak i z bat'kom ridnim rozluchat'. Ogo! Rozluchat'! Ne to shcho
z zemlyakami, z dusheyu rozluchat'.
Katrya zirknula na jogo, potim perevela poglyad na Vasilya, yakij divivsya
na ne¿ pokirnimi ochima, j z dosadoyu odvernulas'.
- Nas shche p'yatero zostalos'... zemlyakiv, - z neohotoyu kinula vona.
- P'yatero? - perepitav Sofron. - Hm! Nu, shcho zh? Rozluchat' i z simi. -
Vin posmihnuvsya, potim, nache pro sebe, znov pochav: - I nehaj... Nehaj. SHCHo
zh?.. To vzhe tak... Hoch serce zv'yazhi z sercem, rozirvut'... O!
rozi-ir-vut'... ¯j-bogu, rozirvut'. P'yatero, kazhesh? Nu, bude chetvero, a
potim sama budesh. Teper on nogi porepalis', a tam i dusha repne... Ogo!
Repne, to vzhe tak...
- CHogo vi kryachete, dyad'ku? - z dosadoyu glyanula na jogo Katrya i znov
zirknula na Vasilya.
- Ege! - radisno zasmiyavsya dyad'ko. - "Kryachete". Hiba ce kryakannya? Ce ne
kryakannya. Pidozhdi shche.
- A vi vzhe dizhdalis'? - kinula Katrya.
- YA? - ohoche pidhopiv vin. - Ogo! Dizhdavsya, serden'ko, dizhdavsya! Meni
vzhe kryaknula. YA vzhe mayu svoº.
- Tak kryakajte on jomu... - hitnula vona golovoyu na Vasilya. - Vin
blizhche... Ach, yak vitrishchivsya... CHogo b, spitatis'? Lupaº timi ochima...
Komus' vin potribnij!
I Katrya z dosadoyu j nud'goyu odirvala svoyu gnuchku postat' vid dereva j
linivo odijshla do svo¿h zemlyakiv. Dyad'ko Sofron glyanuv na Vasilya,
podivivsya, yak tomu zachervonila shchoka i niyakovo-bolisno skrivilis' gubi, j
odvernuvsya.
- Hm! - posmihnuvsya vin. Potim zadumlivo posidiv, znov glyanuv na mov
zamerlogo Vasilya, zithnuv i stav nabivati lyul'ku.
- CHogo vona rozserdilas'? - nareshti tiho promoviv Vasil'.
- A! - z dosadoyu hitnuv golovoyu Sofron. - "CHogo rozserdilas'?" Baba!
Babu bloha vkusit', a vona tvoº serce grizne. E, hlopche! SHCHe ne te bude.
Dali, golube, bil'she bude... Ogo! To vzhe tak. YAk umochish do krayu serce u syu
patoku, to ot todi vznaºsh. Sprobuj vityagnut' jogo... Nachiplyaºt'sya z to¿
patoki takogo dobra, shcho j ne rushish... Namokne, yak ganchirka, i sl'ozami, i
slovami... To vzhe tak...
Vasil' odvernuvsya i lig licem na rozstelenu svitku. Vin lezhav tak do
vechora. A koli dyad'ko Sofron, burmochuchi, vmostivsya kolo jogo j zasopiv
nosom, vin pidvivsya i siv. Vgori kriz' listya beresta, yak zoloti cvyashki,
zhovtili zori; des' vazhko, stomleno pihtiv parovoz; za tinom gomonili lyudi.
Vin vijnyav sopilku, nerishuche pristaviv do gub i znov odnyav ¿¿. Potim tiho
vstav i pishov mizh ryadami splyachih za tin. Po dorozi jshli yakis' lyudi j
golosno balakali. Odin z ¿h gikav i, vidno, kudis' porivavsya, bo drugi
spinyali jogo j govorili:
- Vanya!.. Bud' chelaºkom... Vanya... Ostav... Zachºm?
- N-nik-kada! - ryavkav toj.
- Vanyusha!.. YA tibe drug? Nu, skazhi minº: drug?
Vasil' tiho odijshov na drugij bik dorogi i, postoyavshi, siv pid
derevami, spustivshi nogi u rivchak. Lyudi shovalis' za stancijnim ambarom, i
na dorozi stalo tiho. Proti Vasilya chornili dereva podvir'ya, pravoruch
blishchala svitlom stanciya, a livoruch taºmniche temnilo movchazne, gliboke
pole. Vin vijnyav sopilku j zagrav. Spershu zguki vilitali z ne¿ nerishuche,
nesmilo i nache hovalisya zaraz zhe v t'mi, boyachis' plavati tut, nedaleko vid
cih chuzhih, vorozhih ¿m kam'yanih budinkiv. Ale budinki tiho sobi stoyali, i
zguki nasmilyuvalis', rosli i tonkimi nizkami rozbigalis' na vsi boki.
Hutko voni zapovnili soboyu vse povitrya nad dorogoyu j podvir'yam. I,
zdavalos', to buli vzhe ne zguki derev'yano¿ zasmal'c'ovano¿ palichki, a
gostri, kolyuchi dumi, yaki na chornih, nezrimih krilah letili vid rivchaka i
bilisya v dushi. I, vrivayuchis' tudi, voni z bolem vpivalisya v serce, dryapali
mozok, i serce nilo, a v golovi zdijmalis' kartini, ridni, daleki, pekuchi.
Os' sopilka zahurchala, dvi noti, zminyuyuchi odna odnu, zatripalis' v
povitri, - i v ochah sto¿t' kartina. Pole. Na gori bujno hitaºt'sya pid
holodnim vitrom ranku sive zhito; hitaºt'sya i sluhaº veselih, balakuchih
zhajvoronkiv. Voni nache pospishayut' skazati jomu, shcho vzhe daleko-daleko za
selom sonce viyalom rozstavilo v nebo svo¿ zoloti pal'ci i zaraz bude
teplo-teplo. Vnizu, za gaºm, klepaº htos' kosu; skripit' des' viz za
mogiloyu, a popid gaºm na toloci paset'sya chereda, i zvidti, pereganyayuchi
odna odnu, bizhat' z hurchannyam dvi noti.
- YAkij to chortyaka svistit' tam? - zachulos' raptom basom iz podvir'ya.
Nihto nichogo ne odpoviv, til'ki iz sopilki pobigli za dvoma notkami shche
drugi, to znikayuchi, to bigayuchi navviperedki, nosilis' u t'mi.
Bas pomovchav i trohi zgodom promurmotiv:
- A garno gra, sobacha shkura!
- To mij Vasil'... - ozvavs' todi Sofron z-pid dereva. - Sumuº
parnyaga... Sumnij vin u mene...
Zguki vzhe j golosiv ne lyakalis'. Voni nesli z soboyu shmatki strazhdannya,
shmatki neviplakano¿ zhurbi j buli smilivi i gordi cherez te. Voni
probiralis' cherez tin, stavali nad podvir'yam i shpurlyali tim strazhdannyam v
vimucheni dushi lezhachih lyudej. I lyudi ci zithali, nespokijno vertilisya z
boku na bik i pochinali stiha balakati pro te, shcho vorushilos' i vstavalo v
serci i v mozku.
Sered odno¿ kupi lezhachih lyudej pidvelas' yakas' postat' i sila. Sopilka
plakala j zhalilas' znajomim spivom na dolyu, yaka blukaº des', pokinuvshi
sirotoyu v najmah ºdinu donyu. Tuzhlivo llºt'sya mova doni, blagayuchi vorona
odnesti vistochku nen'ci. I kryache voron v temnim ga¿, nen'ku spovishchayuchi.
Postat' vstala, perestupila cherez klunok i, nechutno stupayuchi bosimi
nogami, pishla na dorogu. Tut zguki buli duzhchi, viraznishi. Nache vhopivshis'
za nih, yak za shvorku, postat' pomalu posunula za nimi i, dijshovshi do
rivchaka, raptom obirvala ¿h.
- Hto tut? - z tihim lyakom skriknuv Vasil'.
- A ce hto graº? - zamist' odpovidi proshepotila postat', nahilyayuchis'
nad Vasilem. I pered nim zabilila hustka, z-pid yako¿ trohi temnishe
divilos' jomu v ochi lice Katri. - Tak ce ti graºsh? - m'yako promovila vona
j, odhilivshis', movchki stala divitis' na jogo nahilenu golovu. - A ya ne
znala dosi, shcho ti tak garno graºsh. De ti vivchivsya?
- Kolo cheredi... - tiho skazav Vasil'.
- On yak...- protyagnula Katrya j pomalu sila poruch jogo, pustivshi takozh
nogi v rivchak.Sluzhiv u yakonomi¿?
- Atozh...
- Ti pershij raz na zarobitkah?
- Pershij.
Voni zamovkli. Vasil', shilivshi golovu, vertiv v rukah sopilku, a vona
zadumlivo divilas' jomu na ruki j sluhala, yak v grudyah ¿j vorushilos' shchos'
teple, nizhne, ridne; sluhala, yak vono rozlivalos' v ruki, nogi, v golovu,
i hotilos' vid togo govoriti, smiyatis', plakati.
- CHogo ti nesmilivij ta smutnij takij? V tebe bat'ki º?
- Nema... Davno pomerli... Odin dyad'ko Sofron...
- Togo ti j smutnij takij raz u raz?
- Ni... YA tak... Meni prosto sumno. Od vs'ogo sumno.
- CHogo zh to? Bolit' shchos' u tebe?
-Ni... Tak. Meni od vs'ogo sumno. Ne znayu. Sonce zahodit' - sumno; doshch
ide - sumno... A nadto yak sonce zahodit'... Za ce mene j prognali z
yakonomi¿. Hiba ya znayu? Voni kazhut', shcho ya splyu... A ya j ne splyu, a tak...
Lezhu, a vono shchos' sse v grudyah, hoch rizh... Davno vzhe se meni... U cerkvi
spivayut', a ya plachu... Titka Sanya j odshiptuvala, ta ne posoblyaº...
- SHCHo zh vono take?
- Ne znayu... Sumno meni... Ot to yak sonechko sidaº ta garno tak, to
chogos' plakat' hochet'sya... I vzhe pro cheredu zabudu, pro vse... Til'ki
grayu... I bili mene... Odin raz prikazhchik yak operishchiv garapnikom cherez
golovu, tak i rozpanahav spinu... A teper prognali z yakonomi¿...
Katrya movchala j divilas' na jogo. Parovoz raptom diko kriknuv, nache hto
vkolov jogo, i pochav chasto j shvil'ovano dihat'.
- YA bil'she vnochi lyublyu grat', -- nihto ne chuº... YAk sluhaº htos', to ya
ne mozhu grat'.
- A yak ya budu sluhat', gratimesh? - ledve chutno spitala Katrya.
Vasil' movchav.
Des' daleko-daleko zasvistiv po¿zd. Na stanci¿ shchos' bezupinno dzvenilo
i vazhko dihav parovoz.
- Gratimesh, Vasilyu?
- A ti znaºsh, yak mene j zvut'? - povernuv vin do ne¿ golovu, i chut'
bulo po golosu, shcho vin soromlivo j radisno posmihnuvsya.
- Znayu... - posmihnulas' i Katrya. - A yak mene zvut'?
- Katrya.
- Tak. Nu shcho zh, gratimesh pri meni?
- Ne znayu. Pri tobi meni hochet'sya grati zhalibno¿.
- CHogo zh to?
- Tak... Bo yak divlyus' na tebe, to meni tak sumno i garno. A s'ogodnya,
yak ti rozserdilas' na mene, meni nache kleshnyami zdavilo serce...
- Ne serd'sya, ya tak. YA bil'she ne budu... Vasil' glyanuv na ne¿ j znov
nahiliv golovu.
"CHoh-choh-choh!" - neslos' z polya zapihkane, pospishne dihannya po¿zda. Na
stanci¿ stavalo sumnishe. Po dorozi odin za odnim probiglo dvoº ekipazhiv,
obdavshi ¿h vitrom i porohom.
Katrya pomalu vzyala Vasilevu ruku j, poklavshi ¿¿ sobi na plechi,
prigornulas' do jogo.
- Ach, yak b'ºt'sya tvoº serce... - proshepotila vona. I chi vid sih sliv,
chi vid chogo drugogo, u ¿h holodno j radisno zavmerlo v grudyah.
Na drugij den', koli Katrya prohodila povz dyad'ka Sofrona j Vasilya, ochi
¿j buli potupleni vniz, i vona ne posmihalas'. A Vasil' blidniv i, yak
sonyashnik do soncya, povertavsya za neyu. Potim znov prikladav sopilku do rota
j, smilivo podivlyayuchis' navkrugi, grav. I te, shcho vin grav, nihto nikoli ne
chuv, bo to gralo jogo serce. Dyad'ko Sofron latav sorochku j skosa pozirav
na jogo.
Nadvechir na podvir'¿ z'yavivsya najmach v bilih komirchikah i v zhovtomu
brili. Kozhnomu vin kazav "holyupchik", i koli dihav, to zhivit jomu
kolihavsya, yak zhinochi grudi. Vin odibrav gurt parubkiv, a na divchat hoch i
poglyadav laskavimi, maslyanimi ochima, ale ni odno¿ ne najnyav. Na sej raz
najnyalis'-taki j Sofron z Vasilem. Vasil' stoyav sumnij i inodi shukav
kogos' ochima, a Sofron buv yakijs' prishchulenij, i na zhovtomu, zmorshchenomu
lici jogo stoyala yakas' oberezhnist', yakas' laskava boyaznist' spugnuti shchos'.
- Najnyavsya? - raptom zachulos' za spinoyu Vasilya. Vin shvidko ozirnuvsya, j
ochi jomu zrobilis' temnimi i glibokimi.
- Najnyavsya... - promoviv vin, ne mayuchi, sili odirvati poglyadu vid
sinih, mrijnih ochej Katri. - A ti?
- YA - ni. Ne treba divchat... Ne najmajsya j ti, razom najmemos', -
dodala vona hmuro j suvoro glyanula na jogo. Potim zaraz zhe pochervonila,
gnivno zirknula na jogo zalite shchastyam lice j kinula: - A hoch, to najmajs'.
Prosit' ne budu!
I shvidko odijshla v drugij bik. Vasil' hotiv piti za neyu, ale glyanuv na
Sofrona j zupinivsya. Potim nahiliv golovu posmihnuvsya j, odijshovshi do
klunkiv, siv kolo ¿h. Lice jomu zblidlo, ochi buli napruzheni, j gubi
krivilis' od yako¿s' tuzhlivo¿ radosti.
Gurt najnyatih chogos' toptavs' na misci, chogos' tam smiyalis', krichali,
cholovik v komirchikah shchos' govoriv do ¿h. A Vasil' sidiv spinoyu do ¿h i z
zadumlivoyu, tuzhlivoyu radistyu v ochah grav na sopilci.
- Nu, skladajsya, hlopche, skladajs'...- raptom zachuvs' jomu za spinoyu
Sofroniv golos. - Zaraz na vagon sidaºmo, ta j z Bogom.
Vasil', ne povertayuchi golovi, odnyav sopilku od rota j spokijno skazav:
- YA ne hochu najmatis'.
I, priklavshi znovu sopilku do gub, zadumlivo zagrav. Dyad'ko Sofron
pidnyav brovi, rozzyaviv rota j podivivs' na jogo.
- Ot tudi v halyavu tvo¿j mami! - nareshti vimoviv vin. - Se zh po-yakomu?
Vasil' grav sobi j divivs' kudis' temnimi, shchaslivimi ochima.
- Hm... Tak... - ozirnuv jogo pil'nimi ochima Sofron. - Znachit',
ostaºshsya? Tak, tak... Nu da. To vzhe tak... A ¿sti? Hliba zh u torbi vzhe
nema... Ga, Vasilyu?
- Nu, to shcho?
- A shcho zh ti ¿stimesh?
- Ne znayu...
- Hm... Nu da. To vzhe tak... A koli najmeshsya?
- Ne znayu...
- Tak. Znachit', kidaºsh mene? Nachhat' i na ridnogo dyad'ka?
Vasil' movchki obter sopilku ob shtani, zasunuv ¿¿ za pazuhu i lig licem
do neba.
- Ne mozhu ya najnyatis' teper. Ne najmajtes' i vi... - promoviv vin
veselo.
- Ta ¿sti zh shcho budemo? - skriknuv Sofron.
- ¯sti?.. Ta yakos'... Mozhe, mi zavtra najmemos'... Bo ya ne mozhu.
Dyad'ko Sofron postoyav, potim, posmihnuvshis', zloradno pidmorgnuv i
rishuche pishov do gurtu. CHerez yakijs' chas vin vernuvsya, movchki vijnyav z
torbi sorochku i siv kolo Vasilya.
- Tak, tak... - nareshti zaburmotiv vin. - Til'ki shcho z togo bude? A shchos'
taki bude... O, nakazhi mene Bog, bude... Nu-nu, pobachimo... Til'ki pogano,
shcho ti j ridnogo dyad'ka minyaºsh... Nu, ta dobre! YA vzhe znayu, shcho z togo bude.
Mi taki vznaºm Tavriyu...
Povz ¿h projshla Katrya, veselo naspivuyuchi, j koroten'ka, sinya v zelenih
kvitkah spidnicya ¿¿ tezh veselo hilitalas'. Sofron podivivsya ¿j uslid,
skosiv na Vasilya svo¿ hvori ochi j, posmihnuvshis', zaburmotiv znov:
- Mi shchos' taki vispivaºmo. To vzhe tak... Hm! Nu, graj, graj... Vono tak
i slid, haj plache tvoº gore, a ti v jogo pisneyu... SHCHo zh? Sl'oza durna...
Sl'oza ne pomozhe...
A vvecheri, koli povz nih promigotila temna divocha postat' i Vasil'
zaraz zhe pobig za neyu, dyad'ko Sofron til'ki povernuvs' na drugij bik i
proburmotiv:
- Nu da... To vzhe tak!..
I, zithnuvshi, zatih. Ni dokoriv, ni balachok pro te vzhe bil'sh ne bulo.
Dni minali. Dyad'ko Sofron i Vasil' uzhe ne raz spuskalis' v gorod za
yakim-nebud' gorods'kim najmachem i shchorazu vertalis', nesuchi kozhnij po
kil'ka desyatkiv kopijok v kishenyah. I vazhko, mabut', bulo nesti ti kopijki,
bo voni tak pomalu raz u raz vertalis' i tak mlyavo posovuvalis' ¿m nogi!
Zate vnochi dyad'ko Sofron spav, ne prokidayuchis', a Vasil', ne lyagayuchi,
grav.
Gluho gudiv vnizu toj gorod, z yakogo tak tyazhko bulo vityaguvati taki
malen'ki, legen'ki kopijki, i sire syaºvo, shozhe na syaºvo, shcho malyuyut' nad
svyatimi, stoyalo nad nim. Na stanci¿ diko, pronizuvate svistili parovozi,
ale sopilka bula shche nizhnisha vid togo. A mozhe, j ne vid togo...
- CHudnij ti... - posmihalas' Katrya, zazirayuchi v lice Vasilevi. - I
s'ogodni tobi zhal'ko?
- ZHal'ko... - hovayuchi ¿j golovu na grudi, posmihavs' u t'mi j Vasil'.
- Ta chogo? CHudak parubok... YAk ditina... I serdishsya na jogo - jomu
zhal'ko. I ciluºsh, tezh zhal'ko. Tak lyubish, chi shcho?
- Ne znayu...
- Hm... A ot meni til'ki todi zhal'ko, yak ti graºsh...
Mati chogos' zgaduyut'sya... Abo dumaºsh sobi, chogo mi taki bidni ta
neshchasni. Drugi zh lyudi on tam, na stanci¿, zhivut' u rozkoshah... I
zhal'ko-zhal'ko - na dolyu... Graj shche...
I vin grav. Grav ne te, shcho vivchiv kolo cheredi, a te, chomu vivchilo jogo
zhittya ta serce. Sopilka plakala j zhalilasya na dolyu, zori klipali, nibi ¿m
na ochah stoyali sl'ozi, i viter sumno zithav z zhitom. I bulo tak chudno j
sumno-solodko vid togo, shcho ¿h bulo til'ki troº tut, u poli, pid zhitom:
voni dvoº ta ridayuchi zguki sopilki.
Odnogo dnya znov z'yavivsya na podvir'¿ najmach. Vin govoriv odrivisto,
rishuche, serdito j oglyadav kozhnogo cherez okulyari takim pil'nim poglyadom, shcho
vid jogo hotilos' toptatis' nogami j tripati golovoyu. Dyad'ka Sofrona vin
nazvav "truhlyakom", ale ne zabrakuvav i zashchitav razom z Vasilem u tretyaki.
Z ¿h pochali za ce smiyatis', ale ¿m bulo te bajduzhe. Vasil' navit' i ne chuv
nichogo, bo divivsya za Katreyu, yaka veselo skladala klunki svo¿ j kidala v
jogo bik lukavim, shchaslivim poglyadom.
- Nu, hlopci, do ekonomi¿ nedaleko! - rishuche j serdito skazav
prikazhchik, koli vsi gotovi v dorogu stovpilis' kolo jogo. - P'yatnadcyat'
verstov! Projdemo cherez gorod, a tam za tri chasa budemo doma. S'ogodnya
treba doma but'. Nu, gajda!
Vsi rushili, a ti, shcho zostalis', provodzhali ¿h ponurimi, zlimi ochima.
Jshli dovgoyu nizkoyu po dva j po tri choloviki, zaprudzhuyuchi soboyu ves'
trotuar i zapovnyuyuchi vulici zdivovanimi krikami, smihom, balachkami j
veselimi lajkami z prikazhchikami ta zvoshchikami, shcho stoyali ponad trotuarami.
Vasil' z Katreyu jshli pozad dyad'ka Sofrona. Katrya veselo oziralas' na
vsi boki, shtovhala Vasilya j golosno gluzuvala z prikazhchikiv, ozirayuchis' i
bliskayuchi na nih sinimi ochima j bilimi zubami. A Vasil', serjoznij i
movchaznij, pil'no j povagom divivsya na vse i nibi hovav sobi te vse v
dushu.
Voni jshli timi vulicyami, de lyudi ne zhili, a til'ki torguvali. CHerez ce
na cih vulicyah stoyav gryukit od zvoshchikiv, blishchalo svitlo vid kruglih bilih
lihtariv i bigali povni lyudu vagoni bez parovoziv, til'ki na odnim tovstim
droti. I vsya cya dovga nizka lyudej v grubij, ubogij odezhi z klunkami na
plechah, lyudej z poshirenimi ochima, z grubimi oblichchyami j golosami spravlyala
take vrazhennya tut, yake spravlyaº v ubogij vulici sela kaval'kada rozkishno
vbranih lyudej z m'yakimi rukami, nizhnimi, vipeshchenimi oblichchyami j
delikatnimi golosami. I teper si nizhni, vipeshcheni lyudi oziralis' na sih
grubih lyudej, storonilis' ¿h i dovgo divilis' ¿m uslid, yak divlyat'sya na
ridku i divnu procesiyu.
Z ulici bliskuchih magaziniv voni zvernuli vlivo j vijshli na shiroku,
zasyayanu bilim svitlom vulicyu. I til'ki voni vijshli na ne¿, yak zvidkis',
nenache zhduchi til'ki ¿h, virvavsya cilij vihor chudovih zgukiv i sil'no
vdarivs' ¿m v serce. Vid s'ogo ochi ¿m odrazu stali znov shirokimi, na ustah
zagrala radisna posmishka, i voni usi, yak vivci, yakih poklikala hazyajka, z
smihom, z krikom kinulis' za cimi zgukami. Garno odyagneni lyudi pospishno
ustupalis' ¿m z dorogi j z zdivuvannyam divilis' vslid. Ale shcho ¿m bulo do
garno vdyagnenih lyudej, koli poperedu, za tim dovgim tinom, z togo sadu
protyaguvalis' nepoborimi zguki j, shopivshi za serce, sil'no tyagnuli za
soboyu. SHCHo ¿m bulo do lajki serditogo prikazhchika, yakij probuvav spiniti ¿h?
Voni, yak vivci z koshari, zbilis' do togo tinu j, vstromivshi golovi mizh
zalizni pruti tinu, zhadno glitali ti zguki.
Vasil' i Katrya stoyali z samogo krayu. Vona shchorazu oziralas' do jogo, z
veselim smihom skrikuvala, krichala shchos', topotila, ale Vasil' ne chuv ¿¿.
Ves' bilij, z svo¿mi zapalimi shchokami, nad yakimi gorili yakims' chudnim i
strashnim svitlom ochi, z krivo-bolisno stulenimi gubami, vin divivsya v toj
sad i ne rushivsya. Til'ki grudi dihali vazhko i chasto. Po shirokij, yasnij
ale¿ sadu sunuli bagato vbrani pani, grohotili hvoshchiki, krichali, smiyalis',
shtovhalis' tovarishi, ale vin nichogo togo ne bachiv i ne chuv.
A zguki velikimi, dovgimi hvilyami lilis' iz sadu j plili des' nad
golovoyu. Zdavalos', to same ZHittya plilo na nih. Ubrane v smih i sl'ozi, v
radist' i strazhdannya, z posmishkoyu nenavisti j lyubovi, vono gordo lezhalo na
sih rozkishnih hvilyah i taºmniche, pil'no divilos' v dushu Vasilevi svo¿mi
duzhimi ochima. I dusha jogo, yak rab, zavmerla j ne smila ruhatis'. I, povna
togo samogo smihu j sliz, strazhdannya j radosti, nenavisti j lyubovi, vona
rosla, davila grudi, rozpirala cherep i bilasya ridannyam v gorli... Os'
zguki zaplakali, zabilis' i tiho merli, yak list voseni, odpadayuchi j
znikayuchi des' u t'mi neba. Tihshe, tihshe... I vmit' povitrya skolihnulos',
rozirvalos', zguki nasmishkuvato j gordo strusili tugu, zasyali radistyu j
skazheno poneslis' i zakrutilis' v bojovomu tanci. I ZHittya smiyalos' v nih,
i chut' bulo, yak vono krichalo nezrozumilim dlya lyudej, ale povnim sili j
rayuvannya krikom.
- Vasilyu!.. Hodim uzhe!.. Tyu!.. Ta Vasilyu! - sharpala, shtovhala, shchipala
Katrya Vasilya.
I znovu zguki tihshe, tihshe... ¯h menshe, menshe... Odin vs'ogo... Vin
zhaliºt'sya na shchos' komus'. Komu? ZHittyu? Na shcho? Na te, shcho jomu, Vasilevi,
tak tyazhko, tak duzhe tyazhko zhiti?.. Zguk plache, a sl'ozi jogo, tyaguchi,
garyachi, padayut' Vasilevi u serce, i shvidko ¿h tam bude stil'ki, shcho voni
zapovnyat' vsi grudi.
- Vasilyu!.. Hodim!.. Uzhe jdemo!.. CHuºsh? Zguk zavmer, nenache htos'
zhurlivij sumno shiliv golovu j zadumavsya. Todi spochatku tiho, a dali
duzhche, spokijno i velichno cilij gurt zgukiv stav odpovidat' jomu. Vin
odpovidav, a toj zhurlivij zguk ne sluhav, ne hotiv visluhuvat' jogo;
bolyuchim stogonom vrivavsya vin v tu odpovid' i bivsya v nij, zhalivsya i
zmovkav, bezsilij i smutnij. I zguki duzhchali, gnivalis', i cila burya gnivu
vzhe krutilas' i zdijmala z dna dushi stovpi dumok i pochuvan'.
- Vasilyu! CHi zaklalo tobi? Tyu, bij jogo sila Bozha... A divi!.. Vasilyu!!
Katrya shopila Vasilya za grudi j duzhe sharpnula do sebe.
- Ga? - divlyachis' na ne¿ palayuchimi ochami, tiho spitav vin.
- Ta hodim!
- Kudi?
Gurt zgukiv taki perekonav zhurlivogo. Todi voni shopilisya za ruki i,
radisni, zadribotili, zavertilis' i veselo zatancyuvali.
- Vasilyu!
- Nu?
- ¯j-bogu, zduriv parubok! Hodim!
- Kudi?
- "Kudi..." Ta tudi, kudi j vsi... Hodim, bo kinu, haj tobi chort...
- Kidaj... ya ne pidu... Odchepis'... Ne chipaj mene... YA ne mozhu jti...
Jdit' sobi...
- CHi ne skazivsya?! SHCHo zh robitimesh tut?
- Ne znayu.
Pidijshov dyad'ko Sofron, zapihkanij, serditij.
- SHCHo zh vi sto¿te? - nakinuvsya vin. - Usi vzhe pishli, a voni stoyat'
sobi...
- Ta os'... ne hoche jti... Sto¿t', yak glushman... - z gnivom tknula
pal'cem Katrya v Vasilya.
Sofron glyanuv na jogo, movchki shopiv pid ruku j potyagnuv za soboyu.
Vasil' pokirlivo, yak p'yanij, posunuvsya za nim. Vsya partiya serdito zhdala
¿h. Katrya, nahmurena i zla, jshla pozadu i ne posmihnulas' navit', koli usi
smiyalis' z Vasilya. Vona til'ki shche raz porivnyalas' z nim i zagovorila do
jogo; ale koli vin movchki povernuv do ne¿ svoº blide lice z napruzhenimi
ochima j zaraz odvernuvsya, vona gnivno vsim tilom sharpnulas' vpered i
zmishalas' sered zemlyakiv.
A dyad'ko Sofron, ne divlyachis' na Vasilya, vijnyav lyul'ku j, shchos'
burmochuchi, stav nabivat' ¿¿. Zguki inodi doganyali ¿h i shchos' krichali, ale
partiya tak golosno balakala i chovgala nogami, shcho nichogo ne mozhna bulo
rozibrati. I cherez te, shcho tut ne bulo tih zgukiv, vulicya bula ne tak
osyayana, i zvoshchiki ne bigali z veselim gurkotom, a stoyali ponurivshis',
nemov zhurilisya.
Stali zavertati v novu vulicyu. Dyad'ko Sofron, nareshti, rozdmuhav
lyul'ku, splyunuv i ozirnuvsya. Potim shvidko zabigav ochima po spinah i
zupinivsya.
- Vasilyu! - kriknuv vin.
Dehto ozirnuvsya, ale Vasil' ne odzivavsya.
- Agov, Vasilyu!!
Vasilya ne bulo. Peredivilis' usih i stali smiyatis', ale dyad'ko Sofron
ne sluhav ¿h.
- Aga! - zloradno zahitav vin golovoyu. - Najnyavsya!.. Tak, tak... Ce vin
utik do muziki.
- Tak shcho zh dumat'? Katajte, dyad'ku, razom tancyuvat' budete...
- A potancyuºmo!.. Ho-ho! SHCHe j yak potancyuºmo!.. YA vzhe znayu... Gospodin,
vernit' pashporti... pidu shukat'.
Prikazhchik serdito, layuchis', pochav vishukuvat' sered kupi pashportiv ¿hni
dokumenti, tovarishi smiyalis', a Katrya stoyala j hmurimi, zlimi ochima
divilas' na ruki prikazhchikovi.
- Na, ta k chor-rtu!.. - kinuv sej, nareshti, Sofronovi dvi bumazhki.
Toj shopiv ¿h, shovav za pazuhu i, pidtyagnuvshi klunka na plechi, shvidko
pishov nazad. Lyul'ka pihkala jomu pid nosom i osvitlyuvala jogo zhovti vusa j
hvori ochi, v yakih stoyalo shchos' zlisne, uperte.
Ale na staromu misci Vasilya ne bulo. Nezabarom kolo shukayuchogo Sofrona
zibralas' cila yurba riznogo lyudu.
Voni vsi divilis' na jogo zhovte, zmorshchene lice z hvorimi ochama, a vin,
bigayuchi ochima po vulici, opovidav ¿m pro Vasilya, i ne znat' bulo, chi vin
sumuvav, chi zloradstvuvav.
- Mozhet, on zabludilsya gde? - zhalislivo dumala vgolos yakas' babusya z
mishkom na plechi.
- Kak zabludilsya, najdem... - zapevneno j bajduzhe skazav policaj i,
pozihnuvshi, stav odhoditi. Za nim potrohu pochala rozhoditis' i vsya yurba.
Znov Sofron zostavsya na trotuari sam. Na lici jomu stoyalo shchos' gostre,
torzhestvuyuche, zavzyate i razom z tim povne beznadijnogo odchayu. Vin nache sam
nastupiv sobi na serce i radiv od togo, shcho vono taki bolit', yak vin ce j
znav, i strashno jomu bulo vid togo, shcho vono rozirvet'sya i v grudyah stane
porozhn'o. I vin stoyav posered trotuaru j, klipayuchi hvorimi ochima, ne
ruhavsya. Zvoshchiki vzhe ne pidkochuvali pid osyayani vorota sadu, a smirno,
dovgoyu nizkoyu stoyali ponad trotuarom i kunyali. Policaj odijshov i stav
posered vulici, zadumlivo divlyachis' kudis' ubik. Z sadu lilas' muzika,
mrijna, nizhna, laskava. Dyad'ko Sofron odijshov dali po vulici, pritulivs'
do tinu j, shilivshi golovu, zastig. Dovgo stoyav vin; i potrohu zhovte lice
jogo stavalo m'yakshe, nizhnishe, nibi ta muzika gladila jogo po lici i
stirala z jogo zhorstke, uperte, zloradne. I kruglij elektrichnij lihtar,
nache misyac' vpovni, sumno, ne morgayuchi, divivsya na jogo i laskavo miluvav
jogo zgorblenu, malen'ku postat' v zhovto-zelenim splyushchenim kartuzi.
A zguki v sadu zithali j govorili shchos' pro bazhane horoshe j nedosyazhne. I
tonkij, drizhachij sum, yak pavutina nad pozhovkloyu sterneyu, litav od nih v
povitri j obvivavsya krug sercya. Zguki zithali, j zithannya te pomalu
perehodilo u tihij plach, povnij zhalyu j zhurbi. I plakalo serce Sofronove za
nimi, bo niz'ko shiliv vin golovu. I buv pohozhij na p'yanogo, shcho bezsilo
pritulivsya do stini.
I raptom vin pidnyav golovu, ozirnuvsya, prisluhavsya i hutko povernuvsya
licem do sadu. Zvidti neslos' chiºs' ridannya, girke, odriviste i grube.
Dyad'ko Sofron prosunuv lice v dirku mizh prutami j zabigav napruzhenimi
ochima, shukayuchi misce togo ridannya. SHvidko vin pobachiv pid odnim kushchem shchos'
temne, yake nibi vorushilos'.
- Vasilyu! - drizhachim golosom nesmilo kriknuv Sofron.
Ridannya stihlo, i temne perestalo vorushitis'.
- Vasilyu! - shche raz guknuv Sofron. - Ti? V sadu tiho zavmirali zguki.
Os' voni zithnuli, shlipnuli i vmerli... Stalo tiho-tiho.
- Vasilyu! - poshepki proshipiv Sofron u dirku. - Ce ti?
-- YA... - grubo j tovsto virvalos' z-pid kushcha, i za nim zachulos' shumne
j drizhache zithannya.
V sadu rozligsya lopotyachij, dribnij shum opleskiv i kriku, - nenache tam
zradili, shcho ce buv taki Vasil'.
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT